4 e
Jaargang.
3 JULI
1897.
r
DE V W O
VeerüenflaaEscIi Wad, priji aai ie belanpn Her arbeidende vTöawen. Wij vrouwen uan den nieuwen tijd zijn verplicht elkander bij te staan. Vereenigd konden wij de wereld overwinnen. Hoofdagente voor België: Kinilic Claeys, Kleistraat 95, Gent. Kan vrij de man zijn waar de vrouw In slavenkeetnen zucht ?
Redactie en Administratie: N. VAN KOL, Aywaille bij Luik.
Drukker en Hoofdagent voor HollandW. H. Vliegen, te Maastricht.
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 3,00 vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct.
bii
is gelegen, zoo meenen wij toch, dat deze stel ling niet in alle opzichten opgaat, en dat zulks Alcoholisme en Socialisme. — Praatjes. — In vooral niet het geval is met betrekking tot het gezonden. - Het Werk der Blaadjes Tin. Aan alcoholisme. Wij voor ons toch beschouwen de Industrieelen. — Bladvulling. — Correspon het alcoholisme niet uitsluitend als een gevolg, dentie. niet als een „noodzakelijk" gevolg althans, van de slechte maatschappelijke toestanden. Wanneer b.v. zeker iemand beweert, dat het Alcoholisme en Socialisme. onder 't huidig maatschappelijk stelsel voor Meermalen — ook een enkele maal in dit blad 1 ) — gaven wij als onze meening te ken sommigen beslist onmogelijk is om strikt eerlijk nen, dat ook wel degelijk de socialisten den door de wereld te gaan, dan stemmen wij dat strijd tegen den sterken drank mee hebben aan zonder eenig voorbehoud toe. Doch wanneer diezelfde iemand, of 'n ander, ging beweren, te binden. dat het onder de tegenwoordige omstandighe We willen 't dan ook niet verheelen, dat den eveneens beslist onmogelijk is voor som we een gevoel van misnoegen, ja van wrevel migen, om geen dronkaard — of wil men liever, zelfs niet kunnen onderdrukken, wanneer wij geen drinker, mij ook goed! — te zijn, dan zijn dezen of genen onzer partijgenooten hooren be wij zoo vrij, dit even beslist te ontkennen. O. weren, dat wij ons voor den drankstrijd niet i. kan niets of niemand ter wereld den mensch zoo erg warm behoeven te maken. Het drank noodzaken, een drinker of 'n dronkaard te zijn, misbruik - gebruik vinden sommige socialisten tenzij de mensch zich laat noodzaken. Ook om zelfs nog wel geoorloofd — het drankmisbruik, wordt wel eens verweten, dat wij aan de drank zeggen ze, zal wel van zelf verdwijnen, zoodra bestrijding te veel waarde hechten. Ons wil maar de slechte maatschappelijke toestanden het echter voorkomen, dat velen, ook onder de noodige verbetering erlangen. O, die slechte onze partijgenooten, hare waarde onderschat maatschapelijke toestanden, wat hebben ze al ten. O.i. toch is het alcoholisme niet een gevolg niet op haar kerfstok! Van alles en nog wat dragen van het kapitalisme, maar een zijner hechtste zij de schuld. Niet waar? 't is ook zoo gemak steunpilaren; vandaar ook dat ons, drankbe kelijk, de schuld op iets of iemand te schuiven, strijders, van „van hooger hand" zoo weinig waarvan of van wien men geen tegenspraak steun wordt verleend. Men weet het „daarbo heeft te duchten. Toch gaat men, ons bedun ven" wel, men heeft het zoovaak „hier bene kens, met die beschuldigingen wel eens een neden" hooren uitroepen: „Een drinkend volk beetje ver. Wij voor ons kunnen althans niet kan geen denkend volk zijn." Daarom, drinkt meegaan met hen, die die „slechte maatschap maar, proletariërs! de heeren „daarboven" gun pelijke toestanden" altijd op de lippen schijnen nen u wel eens 'n paar borreltjes 's daags, als te dragen; die alle onrecht, misstanden en ge dan maar zoet wilt zijn, en uwe ruggen verkeerdheden, welke als even zooveele euve gewillig wilt krommen onder het heilig kruisje len onze maatschappelijke samenleving aan „eigendomsrecht." Het socialisme zou dus het kleven, op hare rekening schrijven, en de alcoholisme niet hebben te bestrijden? Inte menschheid, of liever gezegd: 'n deel der gendeel ! de socialisten moesten de eerste rijen menschheid, met name het proletariaat, als vullen in de gelederen der drankbestrijders. slachtoffers dier toestanden willen laten door Immers, het socialisme eischt denkende men gaan, „'t Kapitalisme," zoo redeneeren ze, „is schen, geen drinkende. En daarom is het der de grootste vijand. Daaraan hebben we al deze socialisten eerste plicht, hunne medemenschen euvelen te wijten. Derhalve, bestrijdt het kapi op te zoeken en aan te sporen tot zelfbeheertalisme, en ge zult meteen die euvelen bestrij sching, tot zelfopheffing, tot steeds nuchtei den. Laat ge echter het kapitalistisch stelsel zijn. Nog eens: het socialisme zou niet het voortwoekeren: al de moeite en opofferingen, alcoholisme hebben te bestrijden? „Vrijheid, < 1 i e ge U getroost, om de euvelen te doen ver gelijkheid en broederschap!" Goed, maar dan f i j n e n , zal om niet zijn." vragen wij: kan de zedelijk laaggezonkene — "|oewel we erkennen, dat daarin veel waars en wat is in staat, den mensch lager te doen Friesch Volksblad. zinken dan de alcohol? — kan zoo iemand de Inhoud:
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
202
gelijke, d e b r o e d e r of z u s t e r zijn v a n h e m of h a a r , die, g e s t e u n d d o o r h o o g e r l e v e n s o p v a t ting, geleid door reiner beginsel, o v e r w i n n a a r bleef i n d e n strijd t e g e n in- en u i t v / e n d i g e m a c h t e n , e n alzoo e e n a f k e e r heeft v a n al w a t l a a g i s en o n r e i n ? W a t v e r s t a a t m e n d a n o n der m e n s c h e n w a a r d e ? W a n n e e r het socialisme n i e t s a n d e r s b e d o e l t d a n opheffing u i t stoffelijke e l l e n d e a l l e e n , n e e n , d a n zijn wij g e e n s o c i a l i s t e n . W i j g e l i e v e n e r e c h t e r ook n o g i e t s a n d e r s in t e z i e n . Wij m e e n e n , d a t h e t s o c i a l i s m e ook b e d o e l t : v e r s t a n d e l i j k e e n zedelijke o n t w i k k e l i n g . E n d a n k a n h e t w e l niet a n d e r s of d e r u i m 25000 k r o t g e n , w a a r m e d e o n s k l e i n e N e d e r l a n d j e g e z e g e n d is, m o e t e n o n s e e n g r u w e l zijn. W a n t h o e v e e l k o s t b a r e tijd, h o e v e e l a r b e i d , h o e v e e l z e d e l i j k h e i d g a a t er n i e t t e l o o r bij de b e z o e k e r s d e r k r o e g , die alle d e r m a a t s c h a p p i j t e n g o e d e z o u d e n k o m e n , zoo de s t e r k e d r a n k werd afgeschaft. Al d e s t u i v e r s t o c h , d i e e r w o r d e n geofferd op h e t a l t a a r van B a c c h u s , die tot g u l d e n s , j a zelfs in o n s k l e i n l a n d j e t o t m i l l i o e n e n g u l d e n s o p k l i m m e n p e r j a a r , ze g a a n t e n k o s t e d é r algemeene welvaart! E n a a n die s t u i v e r s en a a n die g u l d e n s klev e n bloed en t r a n e n . Ze z y n h e t b r o o d v a n v r o u w e n en k i n d e r e n . E n d a a r o m m e e n e n wij o p d e v r a a g : m o e i e n d e s o c i a l i s t e n ook h e t a l c o h o l i s m e b e s t r i j d e n ? e e n t o e s t e m m e n d a n t w o o r d te m o e t e n g e v e n . W i e d i t n i e t m e t o n s e e n s m o c h t zijn, o v e r t u i ge o n s van dwaling. Ried,
Febr.
'97. SJ.
S I K K E M A - W I E R I N G A .
(Friesch
Volksblad.)
Praatjes. (Aan Mej. K. te S.) I k b e h o o r t o t de g e z e g e n d e n d i e w e i n i g in a a n r a k i n g k o m e n m e t de wereld en d u s m e e s t a l v e r s c h o o n d blijven v a n praatjes. Dringen deze n i e t t e m i n al e e n s t o t m i j door, d a n l e e r e n ze m i j voor d e z ó ó v e e l s t e m a a l d a t de m e n s c h e n s o m s wel e e n s heel klein, m a a r d a t de ideeën altijd g r o o t z i j n ; e n d a t h e t b e t e r i s t e l e v e n m e t i d e e ë n d a n m e t m e n s c h e n . Zoo d a t e e n e n k e l p r a a t j e , d a t t o t mij d o o r d r i n g t , mij a a n v a n k e l i j k t e r n e e r s l a a t w e g e n s de k l e i n h e i d der m e n s c h e n , w a a r v a n het g e t u i g t ; m a a r mij d a a r n a zedelyk des te onafhankelijker m a a k t . Kostelijk echter a m u s e e r ik mij, w a n n e e r ik e e n s een praatje o p v a n g dat mijzeive bet r e f t . E n k a n ik d e n o o r s p r o n g e n d e o n t w i k k e l i n g v a n zoo'n praatje n a g a a n , d a n is h e t mij a l s o n t v i n g ik e e n l e v e n d i g e n , p r a k t i s c h e n c u r s u s in d e logica, — d e s c h e e v e z o o w e l a l s de r e c h t e ; e e n c u r s u s zóó rijk a a n a l l e r l e i suggestie, dat het nu eens malle, dan weder b o o s a a r d i g e p r a a t j e , w a a r m e d e m e n mij will e n s of o n w i l l e n s t r a c h t t e t e b e n a d e e l e n , t e n slotte niets anders bewerkt dan vermeerdering v a n mijn innerlijken rijkdom . . . Om mogelijk e n a f b r e u k i n de o p i n i e d e r m e n s c h e n b e k o m m e r ik m i j n a t u u r l i j k n i e t . E r i s e i g e n l i j k s l e c h t s één enkel w e z e n in de wereld o m welks opinie ik mij wezenlijk b e k o m m e r , en d a t w e z e n i s : m i j n e i g e n zelf. E r i s m a a r é é n r e c h t e r i n d e w e r e l d w i e n s o o r d e e l ik w e r k e l i j k v r e e s , e n d i e r e c h t e r i s : m i j n e i g e n zelf. G e e n lof, h o e w a r m e n o p r e c h t ook, k a n m i j s t r e e l e n w a a r d i e r e c h t e r d e w e n k b r a u w e n f r o n s t ; g e e n b l a a m , h o e on-
v e r d i e n d ook, k a n mij g r i e v e n w a a r d i e r e c h t e r mij vrijspreekt. Dit o v e r p r a a t j e s in 't a l g e m e e n . N u h e t bijzondere geval. Wij w o o n d e n in Indië e n mijne i n l a n d s c h e naaister had haar zóóveelste kind ter wereld g e b r a c h t . . . Ik w a s in het tijdperk van „wors t e l i n g m e t v o o r o o r d e e l e n " , en w a s in m i j n s t r i j d zóó v e r g e k o m e n d a t ik h a n d e l e n d u r f d e . D u s n a m ik, z o o d r a ik v e r n a m d a t d e j o n g e m o e d e r w a s u i t g e r u s t van hare vermoeienis, mijn driej a r i g e Lili m e ê n a a r D j a i d ' s h u i s j e , w e e s h a a r h e t pasgeboren kindje, en vertelde h a a r hoe dit a a r d i g e popje, m e t zijn g l i m m e n d e z w a r t e o o g j e s , i n D j a ï d ' s lijf w a s g e g r o e i d e n d a a r u i t , t e n k o s t e v a n h é é l v e e l pijn v o o r d i e g o e d e Djaid, w a s te voorschijn g e k o m e n , zoodra het groot g e n o e g w a s om buiten het lichaam der moeder te leven. D a a r k i n d e r e n zich g e e n h e v i g e pijn s c h i j n e n te k u n n e n voorstellen zonder bloedverlies, w a s h a a r e e r s t e v r a a g : „ H e e f t Djaid e r g g e b l o e d ? " „ J a , " w a s m i j n a n t w o o r d , „ w a n t D j a i d s lijf m o e s t open s c h e u r e n o m h e t kindje te k u n n e n d o o r l a t e n . " E e n t i j d l a n g bleef zij o n d e r d e n i n d r u k v a n h e t pijnlijke dat het geboren word e n d e r k i n d e r e n v o o r de m o e d e r h e e f t ; t o e n v e r g a t zij h e t . H a a r g e h e u g e n w e r d e e r s t w e d e r o p g e f r i s c h t t o e n zij, d a n k zij é é n d i e r t o e vallige o m s t a n d i g h e d e n die n i e m a n d voorzien k a n , d e g e b o o r t e v a n e e n geitje b i j w o o n d e . (Zie m i j n a r t i k e l De Boom der Kennis, N o s 2 0 e n 21 v a n „De V r o u w " . ) I k h a d d u s n u bij e i g e n e r v a r i n g d a t e e n j o n g k i n d h e t n a t u u r l i j k e v o l k o m e n naïf o p n e e m t e n e r m e t zijn v e r b e e l d i n g n i e t o m h e e n d a r t e l t ; z o o d a t i k d e n j e u g d i g s t e n leeftijd d e b e s t e a c h t t e (en a c h t ) o m h e t k i n d o m t r e n t n a t u u r lijke, m i t s v o o r d i e n leeftijd b e v a t t e l i j k e d i n g e n in t e l i c h t e n . I n e e n o p s t e l i n Uilkens Weekblad voor Ned. Indië h a d i k d e n m o e d d e z e t h e o r i ë n t e verk o n d i g e n ; d e n moed z e g ik, w a n t ik geloof d a t n o g n i e m a n d i n o n z e b r a v e Oost d i t o n d e r w e r p vóór mij h a d a a n g e d u r f d . N a a r ik later v e r n a m , s c h i j n ik z o o w a t h e e l S o e r a b a i a i n o p s c h u d d i n g t e h e b b e n g e b r a c h t . De s t o r m g i n g o v e r m i j n hoofd h e e n z o n d e r d a t i k e r i e t s v a n m e r k t e ; vooreerst o m d a t ik a a n den a n d e r e n k a n t van J a v a w o o n d e , en t e n t w e e d e o m d a t ik a l t o o s m a a r h e e l w e i n i g c o u r a n t e n l a s (en lees) e n die weinige n o g op de m a n i e r , w a a r o p kleine k i n d e r e n k r e n t e b r o o d e t e n : ik pik e r h i e r e n d a a r u i t w a t m i j e e n k r e n t j e lijkt t e w e z e n . Doch l a t e r v e r n a m i k d a t m i j n v e r s c h r i k kelijk a r t i k e l o v e r d e n O o i e v a a r m e e r d e r e p e n n e n in v e r o n t w a a r d i g d e b e w e g i n g h a d g e b r a c h t , en dat eene dame onder anderen had gevraagd: „ W a a r o m Mevrouw van Kol h a a r kind m a a r n i e t l i e v e r in e e n s n a a r d e k r a a m k a m e r b r a c h t ? " En ziedaar n u het praatje ontstaan. W a t ééne d a m e in h a r e v e r o n t w a a r d i g i n g v r o e g in d e k r a n t , w e r d door a n d e r e n , onder een kopje t h e e , g e m a a k t t o t een feit: M e v r o u w van Kol, die onw a a r d i g e m o e d e r , die v r o u w zonder s c h a a m t e of zedelijk g e v o e l , b r a c h t h a r e k l e i n e k i n d e r e n n a a r d e k r a a m k a m e r h a r e r b a b o e ! . . . E n zóó h a r d n e k k i g blijven praatjes s o m s leven, d a t zeven j a r e n n a d a t ik mijn Ooievaar scrseef, eene kersvers uit Indië gearriveerde d a m e aan wie u mijne opvoedingstheorien aanprijst, u verontwaardigd toevoegt: „Mevrouw van Kol? d i e heeft h a a r k l e i n e k i n d e r e n g e b r a c h t bij ee baboe die m o e s t bevallen en 't h u n laten wonen!"
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. ^ U b e g r i j p t d a t ik in m i j n e e n t j e h e b z i t t e n j a c h e n o m d e z e c u r i e u s e v e r d r a a i i n g v a n feiten en uitlatingen.
203
de v e r t e de wereld beweegt, en n e e m er op m i j n w i j z e deel a a n : n i e t d o o r r e c h t s t r e e k s c h e n i n v l o e d u i t t e o e f e n e n op h e t l e v e n e n d r i j v e n der m a a t s c h a p p i j , m a a r door zelve te zoeken en anderen aan te sporen tot zoeken n a a r een n i e u w e moraal, reiner en beter d a n die der braafheid van 't fatsoen en van 't fatsoen der b r a a f h e i d . E e n m o r a a l , a l g e m e e n in h a r e g r o n d s l a g e n , i n d i v i d u e e l in h a r e t o e p a s s i n g . Die g r o n d s l a g e n zijn o u d , o m d a t zij l i g g e n i n d e diepte van het menschelijk bewustzijn; die t o e p a s s i n g zal n i e u w zijn, o m d a t zij h e t i n d i v i d u r e c h t geeft o p e e n e v r i j h e i d die n i e t s is of m a g zijn d a n d e b e s t e v r u c h t d e r m e n s c h e l i j k e solidariteit.
I n t u s s c h e n — ik ben een e r g slecht m e n s c h . W a t i k n i e t g e d a a n h e b , — i k zou, o n d e r o m s t a n d i g h e d e n , in staat zijn het te doen. W a n n e e r ik k l e i n e k i n d e r e n b u i t e n d e k r a a m k a m e r h o u d t o t d a t d e s m a r t e l i j k e b e s o g n e is a f g e l o o p e n , d a n d o e ik d i t o m a l l e r l e i r e d e n e n , m a a r n i e t o m d a t i k d e k r a a m k a m e r e e n verblijf a c h t w a a r e e n k i n d s l e c h t h e i d k a n l e e r e n , n o c h e e n e bev a l l i n g e e n feit d a t d e z e d e n v a n e e n k i n d bederven k a n . E e n kind d a t d a a r bederf zou l e e r e n , w a a r e e n v r o u w k r i m p t v a n pijn bij hef o n t s p r u i t e n v a n h e t n i e u w e l e v e n d a t e r k i e m d e in h a a r s c h o o t , — d a t k i n d is r e e d s U i n t u s s c h e n zeg ik hartelijk d a n k voor u w e b e d o r v e n . Mijn d o c h t e r t j e is n u 11 j a a r ; en w a r m e s y m p a t h i e v o o r De Vrouw en One i n d i e n i k e r e e n of a n d e r e r e d e n v o o r h a d , bij- Blaadje; ook voor u w e v e r t r o u w e l i j k e u i t l a t i n voorbeeld : h e t bijbrengen van voorbereidende gen die zoowel U als U w e n vader eer aan doen v r o e d k u n d i g e k e n n i s ; h e t b e v e s t i g e n e e n e r en mij e e n v r i e n d e l i j k - w e l d a d i g e n i n d r u k gaven.' theorie omtrent het onaesthetische, het absurde, N. h e t pijnlijke v a n o n s v l e e s c h e l i j k b e s t a a n ; h e t t e w e e g b r e n g e n van een zekeren a n g s t voor een Ingezonden. functie w a a r v a n het k r a a m b e d het gevolg kan i zijn; het ontwikkelen van een pessimistische l e v e n s b e s c h o u w i n g , of w e l v a n e e n i n n i g m e Geachte Redactrice! d e d o o g e n m e t h e t v e e l v u l d i g e lijden d e r m e n s c h H e t artikel, geschreven door mej. Haighton h e i d , i n z o n d e r h e i d m e t d a t d e r v r o u w ; — v o o r h e t w e e k b l . De Amsterdammer e n voori n d i e n i k e r één v a n al d e z e r e d e n e n h a d o m k o m e n d e in De Vrouw v a n 19 J u n i 1897, b r e n g t m i j n elfjarig k i n d e e n e b e v a l l i n g v a n a t o t z e r m i j t o e U e e n p a a r v r a g e n t e d o e n , d i e U t e d o e n bijwonen, ik deed het, zonder aarzelen, mij m i s s c h i e n wel zult willen b e a n t w o o r d e n . op dit oogenblik, nog eer de inkt is opgedroogd De a. s. „ N a t i o n a l e T e n t o o n s t e l l i n g v a n w a a r m e e ik d i t a r t i k e l schrijf. Zóó s l e c h t b e n ik. V r o u w e n a r b e i d " i s voor m i j v a n h e t o o g e n E n zóó s c h a a m t e l o o s voed ik m i j n k i n d e r e n b l i k w a a r o p i k e r v a n h o o r d e af, e e n r a a d s e l op, d a t m i j n d o c h t e r t j e van" 11 j a r e n v o l k o m e n a c h t i g i e t s g e w e e s t . I k w a s n i e t i n d e g e l e g e n o p d e h o o g t e i s v a n d e v o o r n a a m s t e f u n c t i ë n h e i d e r veel v a n t e v e r n e m e n ; w a t ik e r v a n v a n h e t s e x u e e l e l e v e n è n v a n de zedelijke be- t e w e t e n k w a m h a d ik in d e C o u r a n t e n g e l e z e n ; teekenis dier functiën voor haar zelve en de mensch- ik w i s t d a t freule de B o s c h K e m p e r n i e t heid; e n d a t zij d a a r b i j v o l k o m e n r e i n i s e n w e n s c h t e z i t t i n g t e n e m e n in h e t B e s t u u r ; ik v o l k o m e n k i n d . I n d i e n ik e r g e n s t r o t s c h o p b e n , h a d d a a r o m t r e n t e e n s o o r t v a n p o l e m i e k t e g e n d a n i s h e t d a a r o p d a t m i j n k l e i n e W i j s h e i d , e n e e n o p h e l d e r e n d w o o r d v a n fr. d e B. K. gelem e t w i e i k t e g e l e g e n e r tijd e v e n o n b e v a n g e n z e n , m a a r d e z a a k z e l v e w e r d m i j n i e t h e l d e r d e r . als ernstig spreken kan over sexueele aangeD e z e r d a g e n b e s p r a k ik h a a r m e t e e n e v e r p l e e g l e g e n h e d e n , u i t e i g e n u e w e g i n g k i n d e r e n m i j d t s t e r . Zy v e r t e l d e n l . v a n d e b e z o e k e n d e i die, ( m i s s c h i e n w e l u i t o v e r m a a t v a n b r a v e K o n i n g i n a a n e e n g a s t h u i s en gaf a l s h a r e o p v o e d i n g ) b e d o r v e n z i j n ; e n — d a t zij zoo k i n - m e e n i n g t e k e n n e n d a t d e r g e l i j k e b e z o e k e n d e r l i j k dol i s o p h a r e u i t g e b r e i d e p o p p e n f a m i l i e . m e e r k w a a d d a n goed d o e n , o m d a t de b e z o c h t e D o c h u w e p a s u i t I n d i ë g e a r r i v e e r d e heeft gelijk i n r i c h t i n g e n in d e r g e l i j k e g e v a l l e n b i j z o n d e r d a t ze mij e n m i j n e t h e o r i ë n verfoeit. W i e voor n e t j e s w o r d e n g e m a a k t , d e p e r s o n e n a l s opz i c h zelf n o g n i e t e e n s b e g o n n e n heeft t e on- j g e p r i k t m o e t e n s t a a n i n h u n n e n e t s t e p a k j e s , d e r z o e k e n w a a r h e t k w a a d s c h u i l t : in d e f e i t e n de z i e k e n k e u r i g n e t j e s o p m o o i o p g e m a a k t e zelf of i n d e o m s t a n d i g h e d e n w a a r o n d e r z e b e d d e n m o e t e n l i g g e n , e n d e z a l e n , b o v e n d i e n p l a a t s h e b b e n ; in h e t n a t u u r l i j k e l e v e n of i n n o g rijk v e r s i e r d m e t g r o e n en b l o e m e n , onze overgeërfde c o n v e n t i e s ; wie ten o v e r s t a a n in geen enkel opzicht een indruk kuneener n i e u w e theorie deze liever in é é n s afkeurt n e n geven van h e t werkelijke g a s t h u i s l e v e n . d a n , d o o r h e t d o o r n b o 3 c h v a n e i g e n v o o r o Ook ora l s d e b u r g e m e e s t e r zijn b e z o e k b r e n g t deelen heen, door te d r i n g e n tot d e n zedelijken g a a t dit geheel en al buiten het eigenlijke g r o n d w a a r o p d e z e t h e o r i e b e r u s t , — n e e n , d i e g a s t h u i s l e v e n o m , w a s h a r e m e e n i n g ; e n wij m o e t De Vrouw n i e t l e z e n . W a n t d a a r i k n o o i t k o n d e n o n s m a a r n i e t v o o r s t e l l e n w a t k o n i n g e s c h r o o m d h e b mij zelf d e b i t t e r s t e w a a r h e d e n g i n en b u r g e m e e s t e r t o c h e i g e n l i j k k o m e n d o e n t e z e g g e n , e n d a a r h e t m i i n v o o r n a a m s t e z o r g i n d e r g e l i j k e i n r i c h t i n g e n — tenzij zij o p effect i s zelve vrij t e w o r d e n v a n alle v o o r o o r d e e l d a t w i i l e n w e r k e n , w a t t o c h n i e t is a a n t e n e m e n ! ? mij — en d u s ook h e t atoompje m e n s c h h e i d Z ó ó s p r e k e n d e k a m e n wij o p : Vrouivenarw a a r o p i k i n v l o e d h e b — k a n b e l e m m e r e n in beid-tentoonstelling. „Natuurlijk zal er e e n e o n z e o n t w i k k e l i n g , d e n k ik n i e t d a t De Vrouw a f d e e l i n g of o n d e r a f d e e l i n g „ V e r p l e g i n g " z y n ; a a n g e n a m e l e c t u u r i s v o o r d e g e n e n d i e zoo w e e t U e r o o k i e t s v a n ? " z e i d e ik. — N e e n , w a r m e n z a c h t l i g g e n in d e w a t t e n e e n e r g e - zij w i s t e r n i e t s v a n . — „ H o e zou d a t t o c h i j k t e b r a a f h e i d s m o r a a l . I k v o o r m i j lig l i e v e r g a a n ? " — m e e n d e zij — „ O n z e n z w a r e n n a c h t o p d e b l o o t e s t e e n e n , die z u l k e g o e d e g e l u i d - d i e n s t v a n é é n e v e r p l e e g s t e r bij (een a a n t a l ) g e l e i d e r s zijn. I n m i j n e a f z o n d e r i n g , d i e v e l e n p a t i ë n t e n , m e t a a n v o e r v a n s t e e d s n i e u w e paw e l l i c h t e e n o n p r a k t i s c h e n o n n u t d r o o m l e v e n t i ë n t e n , z o o a l s d i k w i j l s 's nachts g e b e u r t , z u l l e n lijkt, v a n g i k d e g e l u i d e n o p v a n h e t g e e n i n zy t o c h n i e t t e z i e n g e v e n ! ? E n t o c h , u i t der;
204
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
of, i n d i e n v a n e d e l e r a a n l e g , z i c h k u n n e n w i j d e n a a n w e t e n s c h a p , l i t e r a t u u r e n k u n s t , onb e k o m m e r d over h e t lot en lijden der millioenen m i n d e r g e z e g e n d e n . D o c h ziet, zij zijn d a a r o v e r w è l b e k o m m e r d . Zij d e n k e n n a o v e r v r o u w e n lot, v r o u w e n l e v e n , v r o u w e n a r b e i d , v r o u w e n loon, en er is d a a r i n o n e i n d i g veel d a t h a a r d i e p grieft, o m d e r a n d e r e n w i l l e . Zij m e e n e n , d a t e e n e daad v a n i n v l o e d k a n zijn o p d e n ontredderden toestand, de v r o u w e n tot elkaar zal brengen, h a a r b e w u s t m a k e n v a n h a r e o n m a c h t zoowel als van h a r e m a c h t , veler oogen zal o p e n e n voor alles w a t w a t der v r o u w a a n b e l a n g t , Zij m e e n e n , d a t e e n e T e n t o o n s t e l ling van Vrouwenarbeid de beste daad is die zij d o e n k u n n e n , e n zij b r e n g e n h a a r p l a n in werking. R u i m van hart, breed v a n zin en naïf a l s alle e n t h o u s i a s t e n 1), g e v e n zij a a n h e t woord „vrouw" de r u i m s t e beteekenis, verstaan zy e r o n d e r z o o w e l h e t m e i s j e d a t w e l d r a e e n e k r o o n zal v o e l e n w e g e n o p h a a r a r m j o n g hoofd, a l s de a r b e i d s t e r d i e g e b u k t g a a t , g e b r o k e n ligt o n d e r l a s t e n van een nog veel z w a a r d e r g e w i c h t . H e t i s d e vrouw, d e m i s k e n d e in alle l a n d e n e n s t a n d e n , d i e zij d o o r d e T e n t o o n s t e l l i n g w i l l e n v e r h e f f e n in d e s c h a t t i n g d e r m a n n e n , — en in eigen o o g e n ; het is niet v o o r d e d a m e , niet voor d e a r b e i d s t e r , m a a r v o o r d e vrouw d a t zij z i c h i n s p a n n e n m e t alle k r a c h t , e n v a n de T e n t o o n s t e l l i n g succes hopen. Zóó b e s c h o u w d e i k d e z a a k e n b e s c h o u w z e n o g : als iets menschelijk-schoons en iets vrouwelijk-dappers. Niet meer, niet m i n d e r . D a t ze g e e n o v e r g r o o t e s y m p a t h i e z o u vind e n bij h e t s o c i a l i s t i s c h p r o l e t a r i a a t , h e b ik dadelijk g e d a c h t e h ook gezegd. B e h a l v e d a t socialistische proletariërs over 't algemeen niet i n g e n o m e n zijn m e t b o u r g e o i s - o n d e r n e m i n g e n t e n b a t e v a n h e t p r o l e t a r i a a t , i s die h u l d e a a n de j o n g e Koningin h e n natuurlijk antipathiek. Mij ook, a l s s o c i a l i s t e . M a a r a l s f e m i n i s t e b e g r i j p i k a l w e e r d a t h e t feit, d a t e e n e v r o u w o n s l a n d r e g e e r t , m e t v r u c h t voor de v r o u w e n z a a k te exploiteeren is. Daarenboven, — h e t is eene Tentoonstelling van Vrouwenarbeid; en d a a r de arbeid v a n Keizers en Koningen, voor z o o v e r ze g e e n o o r l o g e n t e b e r a m e n of c o m p l o t ten te smeden hebben, voornamelijk schijnt te b e s t a a n in „kijkjes n e m e n " e n „ g e h u l d i g d word e n " , v i n d ik h e t p r e c i e s z o o a l s h e t b e h o o r t , d a t het g e k r o o n d e kind op die T e n t o o n s t e l l i n g e e n proefje aflegge v a n d e n o n b e d u i d e n d e n en o n w a 20 J u n i 1897 CIEEF. r e n a r b e i d , w a a r a a n zij e e n deel v a n h a a r l e v e n I k h e b , eerlijk g e s p r o k e n , in die r i c h t i n g n o g zal n e b b e n t e g e v e n . I k h e b d a n ook g e e n o o g e n b l i k g e t r a c h t o m n i e t o v e r d e a. s. T e n t o o n s t e l l i n g n a g e d a c h t . e e n opgeschroefde en mij s t u i t e n d e p r o p a g a n d a H e t p l a n h a d d a d e l i j k en heeft n o g m i j n e volle g o e d k e u r i n g , n i e t a l s s o c i a l i s t e of d e m o k r a t e , t e m a k e n bij m i j n e s o c i a l i s t i s c h e l e z e r s , v o o r m a a r a l s vrouw. I k h e b e r g e e n o o g e n b l i k o v e r i e t s d a t v o l s t r e k t n i e t s o c i a l i s t i s c h i s , m a a r g e d a c h t h e t te b e s c h o u w e n uit socialistisch zuiver feministisch en h u m a a n . Ik h e b alleen van deze ondero o g p u n t e n h e t a l s z o o d a n i g t e c r i t i s e e r e n of a a n g e d r o n g e n o p waardeering n e m i n g a l s m a n i f e s t a t i e v a n v r o u w e n m o e d en af t e k e u r e n . H e t w a s v o o r m i j e e n v o u d i g de blijde b o o d s c h a p v a n h e t w a k k e r w o r d e n d e r v r o u w e n i n i t i a t i e f ; i k h e b h e n s l e c h t s g e v r a a g d , v r o u w in Nederland. W a n t , schoon zelve niet o m tegen over de Tentoonstelling niet de h o u d i n g p r a k t i s c h actief en niet bijzonder g e s c h i k t tot a a n te n e m e n v a n kleingeestige vitterij. Méér k o n h e t n e m e n v a n initiatief, j u i c h ik v a n h a r t e i k en m o c h t ik n i e t d o e n . V e r o n d e r s t e l l e n d echalles toe w a t v a n eerlijke activiteit e n v a n ter, d a t o n d e r mijne velerlei-genuanceerde lezer e s s e n t o c h i n elk g e v a l b e l a n g s t e l l i n g z o u edelmoedig initiatief getuigt. B e i d e z a g ik i n dit p l a n . H e t w e r d o n t w o r - b e s t a a n v o o r d e z e v r o u w e n - o n d e r n e m i n g , p l a a t p e n d o o r v r o u w e n u i t de g e g o e d e k l a s s e n , v r o u - s t e ik, b e h a l v e d i v e r s e c i r c u l a i r e n m i j d o o r w e n v a n gevestigde positie, die, voor zich zelve, de C o m i t é ' s g e z o n d e n , ook n o g vrijwillig h e t
gelijke w e r k z a a m h e d e n b e s t a a t o n s l e v e n , d a t i s o n z e arbeid. Ik doe d a t w e r k g a a r n e , al viel in d e n b e g i n n e h e t mij z w a a r , e n i k z e g h e t n i e t o m t e k l a g e n , al z o u m e e r h u l p b e t e r zijn v o o r de p a t i ë n t e n , m a a r ik m e e n d a t m e n geen indruk van verpleging kan geven indien men juist onze moeilijkste bezigheden n i e t k a n a a n t o o n e n ; e n ik b e g r i j p n i e t h o e m e n d i e o p e e n e t e n t o o n s t e l l i n g zal doen zien." W i j s p r a k e n er nog verder over door en vroegen o n s af h o e h e t t e n t o o n s t e l l i n g s b e s t u u r zal w e e r g e v e n w a t al m o e i t e , z o r g e n e n o n t b e r i n g e n v e r b o n d e n zijn a a n h e t v e r v a a r d i g e n v a n bijv. e e n dozijn o n d e r r o k k e n of een v r o u w e n c o s t u u m . Men k a n t o c h n i e t t e n t o o n s t e l l e n h e t b e d o m p t e d a k k a m e r t j e m e t het spaarlampje en de onts t o k e n o o g e n d e r h u i s a r b e i d s t e r — of zal m e n die o p h e t c o n g r e s i n t r o d u c e e r e n ? - e v e n m i n a l s h e t holle a t e l i e r w a a r de h a l f d o o d g e w e r k t e confectiearbeidsters zitten te vechten tegen s l a a p e n l e e g e m a g e n ? Zal m e n o p de t e n t o o n s t e l l i n g e e n f a b r i e k n a c h t e n d a g in w e r k i n g z i e n ? Z a l m e n de vrouw zien i n h a a r h u i s g e z i n ; h a r e k i n d e r e n o p v o e d e n d e ; voor h a r e k i n d e r e n w e r k e n d e ? Zal m e n d e d i e n s t b o d e z i e n , v a n 's m o r g e n s vroeg tot 's avonds laat slovende e n 3 — 4 h o o g m o e t e n d e n op e n n e e r r e n n e n ? I k w e e t d a t a l l e s niet, g e a c h t e R e d a c t r i c e ! M a a r w a t ik w è l w e e t i s , d a t zoo m e n de vrouw niet a r b e i d e n d e t e n t o o n s t e l t , zoo m e n s l e c h t s de producten v a n v r o u w e n a r b e i d a a n h e t p u b l i e k d o e t z i e n , d a t d a n : l e de benaming o n j u i s t i s , o m d a t m e n g e e n e t e n t o o n s t e l l i n g zal h o u d e n van vrouwenarbeid, m a a r v a n het resultaat daarvan, v o o r z o o v e r d a t den handel i e t s k a n s c h e l e n ; 2e arbeidsters-proletariërs g e e n h e t m i n s t e bel a n g z u l l e n h e b b e n bij deze t e n t o o n s t e l l i n g , d a a r het door h e n geproduceerde h a a r is o n t n o m e n d o o r — f a b r i e k a n t , a t e l i e r h o u d e r , in 't a l g e m e e n d o o r d e n warenhouder en e r dus n i e t uit het product zal b l i j k e n m e t h o e v e e l m o e i t e , pijn, z o r g e n , opofferingen v a n g e z o n d h e i d , l e v e n s g e l u k e n k r a c h t al die p r o d u c t e n a a n de m a a t s c h a p p i j , door de vrouw, w o r d e n t o e g e w o r p e n . Met h e t b e a m e n of o n t k e n n e n v a n de j u i s h e i d d e r t w e e b o v e n s t a a n d e c o n c l u s i ë n , valt, of s t a a t d u n k t m i j voor de groote massa vrouwen h e t n u t dezer a a n s t a a n d e tentoonstelling. Zoudt U mij misschien het genoegen willen doen van te onderzoeken w a t U w e lezeressen daarvan zeggen ? Met beleefde h o o g a c h t i n g , U w d i e n s t w .
a a n het toeval van geboorte en fortuin niets te v e r w i j t e n h a d d e n . Zij h a d d e n z i c h k u n n e n w e r p e n in d e n r o e s d e r w e r e l d s c h e v e r m a k e n ,
1) Ook de eerste grondleggers van het tegenwoordig socialisme waren immers naïve droomers?
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. g l o e d v o l l e a r t i k e l v a n Mej. H a i g h t o n . E n t h o u s i a s m e heeft altoos iets aantrekkelijks. E n e n t h o u s i a s m e s p r a k er uit dat artikel, dat toch niets w a s dan de weerklank der enthousiastische voordracht van Mevrouw Goekoop. H a d ik d e z a a k u i t s l u i t e n d u i t s o c i a l i s t i s c h , of w i l t u l i e v e r , u i t a r b e i d s t e r s - o o g p u n t bes c h o u w d — misschien h a d ik d a n d a a r t e g e n o v e r g e s t e i d u w , in u w p a r t i c u l i e r s c h r i j v e n a a n g e h a a l d i d e e e e n e r enquête. Misschien, zeg ik, w a n t e r zijn g e b i e d e n w a a r o p ik v o l s t r e k t niet vindingrijk ben. D o c h — e e r ik v e r d e r g a , — m a g m e n i e t s , d a t e n k e l f e m i n i s t i s c h is, b e s c h o u w e n u i t s l u i t e n d uit socialistisch s t a n d p u n t ? Ik m e e n wel, dat i e d e r h e t recht h e e f t e e n e opinie t e h e b b e n 2) en voorkomende zaken, personen, richtingen, denkbeelden d a a r a a n te toetsen; m a a r tevens d a t op ieder h u m a a n ontwikkeld m e n s c h de z e d e l i j k e p l i c h t r u s t n u e n d a n zijn e i g e n s t a n d p u n t t e v e r l a t e n en z i c h op d a t v a n d e n a n d e r t e s t e l l e n , — o p d a t zijn eerlijk o o r d e e l n i e t s t r a n d e op d e leelijke k l i p p e n v a n b e k r o m p e n h e i d of e i g e n g e r e c h t i g h e i d . Doch ter zake. Dat denkbeeld eener enquête b e v a l t m i j u i t s t e k e n d . Z e e r z e k e r geeft e e n e e n q u ê t e v a n den arbeid-zelf en zijne b e z w a rende omstandigheden beter voorstelling dan de T e n t o o n s t e l l i n g , die, z o o a l s U t e r e c h t z e g t , slechts resultaten k a n geven, en vooral niet bij m a c h t i s v a n s o m m i g soort v a n a r b e i d h e t w r e e d e , o n m e n s c h e l i j k e , g e e s t d o o d e n d e , aftobb e n d e v o o r t e s t e l l e n . Doch o o k e e n e e n q u ê t e geeft s l e c h t s r e s u l t a t e n : c i j f e r s ; b e s c h r i j v i n g e n van toestanden, reproducties van gesprekken d i e h a r t v e r s c h e u r e n d zijn in h u n doffe b e r u s t i n g . S l e c h t s zij d i e d e e n q u ê t e d o e n , die doord r i n g e n in w o o n k r o t t e n e n a r b e i d s h o l e n , zien de w e r k e l i j k h e i d ; z i e n ze, r u i k e n ze, h o o r e n ze, p r o e v e n ze, t o t z i e k w o r d e n s t o e . Wij o v e rigen krijgen slechts de r e s u l t a t e n van h u n w e r k ; m a a r deze k o m e n der werkelijkheid s t e l l i g m e e r n a b i j d a n die w e l k e wij op e e n e T e n toonstelling zien. Sluit echter het eene het a n d e r e u i t ? Nu de Tentoonstelling, die d a n toch in elk geval e e n e daad i s , d e h e r s e n e n a a n h e t d e n k e n en wie weet hoeveel gemoederen aan het gisten heeft g e b r a c h t , i s m i s s c h i e n h e t j u i s t e o o g e n blik voor e e n a r b e i d s - e n q u ê t e g e k o m e n . Miss c h i e n zijn e r o n d e r d e v r o u w e n - z e i v e n d i e d e T e n t o o n s t e l l i n g op t o u w z e t t e n , w e l e e n p a a r t e v i n d e n die h e t d e n k b e e l d e e n e r e n q u ê t e met ingenomenheid zouden omhelzen. En e l d e r s , — i n a n d e r e k r i n g e n , zijn ze o n g e t w i j f e l d te vinden. Als U h e t denkbeeld eens uitwerkte i n De Vrouw'? A l s U o n s e e n s m e e d e e l d e t h o e m e n daarbij te werk gaat, enz. enz.; — wie w e e t of h e t u i t g e s t r o o i d e z a a d n i e t w o r t e l schoot, en Nederland binnen kort kon wijzen of twee d a d e n v a n b e l a n g : d e Tentoonstelling der feministen in d e Enuqête der feministsocialisten?... Mij l a c h t h e t e e n e zoo w e l toe als het a n d e r e ; de e n q u ê t e het m e e s t nog, o m d a t d e z e z i c h uitsluitend bemoeit m e t degen e n , w i e r l o t h e t m e e s t e b e l a n g s t e l l i n g verd i e n t e n h e t m e e s t v e r b e t e r i n g behoeft, e n o m d a t bij e n q u ê t e s h e e l e m a a l g e e n r e k e n i n g behoeft g e h o u d e n t e w o r d e n m e t g e h u l d i g d moetende-worden-Vorstinnen. 2) I k veronderstel dan dat alle opinies volkomen eerlijk en wèl overwogen zijn, en dat iedereen weet w e l k e opinie hij heeft en w a a r o m hij ze heeft.
205
V o o r w a a r t s m e t de E n q u ê t e ! W i e t r e e d t t o t dit d e n k b e e l d t o e ? De k o l o m m e n v a n De Vrouw s t a a n , t e b e g i n n e n m e t No. 2 v a n d e n volgenden j a a r g a n g , ter beschikking van degen e n die d a a r o v e r i e t s d e g e l i j k s in 't m i d d e n w e n s c h e n t e b r e n g e n . 3) N. 3) Slechts inzendingen die vóór 12 Juli a.s. ten mijnent zijn, kunnen plaats vinden in No. 2.— II.
Een Feest. Waarde Mevrouw van Kol! I n h e t l a a t s t e n u m m e r 1) v a n „de V r o u w " u i t t e U in h e t H o o f d s t u k „ T o t op de p l a n k e n " d e k l a c h t , d a t op a l l e f e e s t v i e r i n g e n d e d r a n k n o g e e n e e r s t e rol s p e e l d e , e n d a t wij e r n o g v e r r e v a n d a a n zijn w a a r l i j k g e z o n d e p r e t t e h e b b e n , j o l i g te zijn z o n d e r a l c o h o l . N o g o n d e r d e n i n d r u k v a n w a t ik v e r l e d e n w e e k h e b o n d e r v o n d e n , k a n ik n i e t n a l a t e n U e e n s e v e n m e d e t e d e e l e n , d a t e r al f e e s t e n k u n n e n p l a a t s h e b b e n vol e c h t e r e i n e v r e u g d e , waar geen drank gedronken wordt. V e r g u n m i j U e v e n t e b e s c h r i j v e n d a t feest, w a a r v a n i e d e r zoo v o l d a a n h u i s w a a r t s k e e r d e ; a a n U l a a t ik h e t o v e r 't t e p u b l i c e e r e n i n „De V r o u w " of n i e t . H e t w a s d a n V r i j d a g de 2 1 s t e ' M e i , d e verj a a r d a g d e r s t i c h t i n g v a n d e D...sche ( D o r d r e c h t ) g e h e e l o n t h o u d e r s v e r e e n i g i n g ; die h e u g e l i j k e dag m o c h t niet onopgemerkt voorbijgaan, en e e n g e z e l l i g e b i j e e n k o m s t v a n al d e l e d e n z o u w e l w e n s c h e l i j k zijn. E e n g e z e l l i g e b i j e e n k o m s t — j a ! ' M a a r n i e t in e e n z a a l , z o o ' n k i l - k o u d e zaal van w i t t e kale m u r e n , een p l a n k e n vloer e n e e n h o u t e n v e r h e v e n h e i d voor de s p r e e k sters en sprekers! Neen, ergens anders, w a a r p o ë z i e i s e n w a r m t e , d a a r m o e s t e n w e bijeenkomen. De v o o r z i t t e r w i s t r a a d en bood zijn h u i s a a n , hij h a d t o c h k a m e r s , g r o o t g e n o e g o m e e n 130tal personen te bevatten. J a , in e e n g e z e l l i g h u i s a l l e n bij e l k a n d e r , de g a s t e n v a n d e n v o o r z i t t e r en e c h t g e n o o t e ! Zóó w e r d b e s l o t e n ; d e t o e b e r e i d s e l e n w e r d e n g e m a a k t ; t w e e k a m e r s en suite, u i t z i e n d e op e e n h e e r l i j k e n t u i n , l e e n d e n e r zich u i t s t e k e n d voor: alle overtollige m e u b e l e n gingen n a a r d e n z o l d e r (alleen s e r a p h i n e e n p i a n o b l e v e n e r in) e n l a n g s d e w a n d e n w e r d e n b a n k e n e n stoelen geplaatst waarop vermoeide g a s t e n konden uitrusten. De e t s e n a a n d e n m u u r b l e v e n h a n g e n , ook d e s p i e g e l s , m a a r de d e u r e n t u s s c h e n de b e i d e n k a m e r s werden er uit gelicht. W a s dat dan niet kaal zoo? K a a l ? K a a l a l s 't l e n t e i s ? H e t icas i m m e r s l e n t e ! de blijde b l o e i e n d e lente w a s gekomen m e t haar overvloed van b l o e m e n e n b l a r e n ! d e s y r i n g e n , ze w u i f d e n o n s toe: pluk ons, pluk o n s ; de gouden regen schudd e zijn t r o s s e n zóó h a r d alsof hij zelf al e e n h a n d j e h e l p e n w i l d e o m los t e k o m e n v a n zijn t a k k e n , d e s n e e u w b a l , d e pioen, m e i d o o r n e n R h o d o d e n d r o n , allen bloeiden, en de b e u k breidde zijn f l u w e e l b r u i n e b l a r e n wijd uit, e n ze o n t v i n g d e p l u k s t e r s m e t o p e n a r m e n , en w i l d e n w e l a f g e s n e d e n w o r d e n voor 't feest. Overal groen en bloemen boven de spiegels, d e e t s e n , d e d e u r e n , l a n g s de g a s k r o o n , op p i a n o op o r g e l ; v a n o v e r a l w u i f d e n ze o n s toe; d a a r 1) No. 23.
206
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
g i n d s in e e n n i s e e n d i k k e b o t e r p o t , z o o ' n o u d e r w e t s c h e bruine, m e t een boom h a a s t van b l o e i e n d e M e i b l o e m e n en b r u i n e - b e u k e t a k k e n ; w a t tooveren bloemen toch het m e e s t prozaïsche m e u b e l in poëzie o m ! M a a r n u de a v o n d . O m a c h t u u r z o u d e n w e k o m e n , w i j , de g a s t e n v a n d e n v o o r z i t t e r e n zijn v r o u w . ( E n k e l e n i e t o n t h o u d e r s w a r e n e r ook). W i e d i e g a s t e n w a r e n ? W e l , d a t w a r e n a l l e n menschen, l e v e n d e a l l e n in v e r s c h i l l e n d e o m s t a n d i g h e d e n : T i m merlui, slagers, typografen, onderwijzers, harde werkers om hun bestaan, losse sjouwers, strijksters, naaisters, bleekersmeisjes, fabrieksa r b e i d e r s , e e n v e r p l e e g s t e r , d a m e s en h e e r e n (niet b o v e n de 20). Menschen v a n allerlei g o d s dienst en levensrichting, socialisten en orthod o x e n , v r i j d e n k e r s en m o d e r n e n , m a a r a l l e n m e n s c h e n , broeders o n d e r e l k a n d e r , z o o a l s e e n d e r s p r e k e r s v a n d e n a v o n d (een heer) h e t zoo w a r m en w a a r u i t d r u k t e . Feestelijk zag h e t er uit en de gezichten van de gasten stonden niet minder opgewekt, zeker ook w e l a a n g e s t o k e n d o o r d e g u l l e h a r t e l i j k heid v a n g a s t h e e r en g a s t v r o u w . Hier zetten zich vader en zoon in boezeroen s t i l l e k e s n e d e r o p e e n b a n k (een beetje a c h t e r a f ) , daar werd een oud afgewerkt vrouwtje een e x t r a l e u n s t o e l a a n g e b o d e n , d i e n ze v o o r d e n g a n schen avond bezet hield; genoeg gedienstige h a n d e n w a r e n er, d i e h a a r e e n v e r s n a p e r i n g b r a c h t e n ; d a t w a s wel t e g e n h e t c o n s i g n e , w a n t om j u i s t h e t stijve bij-elkaar-zitten tegen te g a a n , m o e s t e n w e n a a r de buffetten k o m e n , o m t h e e of koffie m e t e e n k o e k j e t e krjh'gen, en later heerlijke sinaasappellimonade m e t m o s c o v i s c h g e b a k . Zóó k w a m h e t , d a t w e o n s vrij d o o r e l k a n d e r b e w o g e n en k o n d e n p r a t e n m e t wie we wilden, 't Eerst werd gezongen, begeleid door h e t orgel, de 100ste p s a l m m e t zijn m o o i e m e l o d i ë n ; d a t w a s e e n goed b e g i n , w a n t i e d e r m o e s t v a n ' t zijne h e b b e n , d e ort h o d o x zoowel als de vrijdenker. Toen op een v e r h e v e n h e i d , sierlijk b e k l e e d , riep de g a s t h e e r a l l e n e e n w e l k o m toe, w a a r b i j hij de h o o p uits p r a k d a t wij z o u d e n t o o n e n feest t e k u n n e n vieren zonder alcohol. De l i e d e r e n v a n T i n e , o u d - v a d e r l a n d s c h e liederen, zongen w e allen m e d e , terwijl t u s schenbeide de a a n d a c h t werd getrokken n a a r h e t p o d i u m , w a a r o p heel v r i j m o e d i g e n t o c h bescheiden, dienstmeisjes zoowel als naaistertjes, de s t u d e n t zoowel als de g y m n a s t i e k o n d e r w i j z e r , i e t s t e n b e s t e g a v e n of e e n s p e e c h hielden. D a a r g i n g e n o p e e n s de t u i n d e u r e n o p e n en h e e l a c h t e r in d e n t u i n l i c h t t e e e n r o o d e gloed v a n bengaalsch vuur, gevolgd door het geheimz i n n i g w i t , alsof d e m a a n s c h e e n . N u a l l e n n a a r b u i t e n d e n t u i n in, w a a r d e l a m p i o n s in k l e u r i g e t i n t e n en grillige v o r m e n vroolijk wiegelden aan h u n ijzerdraadjes; wat w a s dat mooi en t o o v e r a c h t i g ! Hoe w a n d e l d e n w e d a a r a l l e n o n d e r e l k a a r vroolijk en blijde m d e n t u i n ! T o e n w e e r e e n s n a a r b i n n e n , w a n t de g a s t h e e r w i l d e alle w i j n v e r k o o p e r s v e r a n d e r e n in l i m o n a d e v e r k o o p e r s , „ d u s , m e n s c h e n , proef ze e e n s en l a a t ze u s m a k e n " . N u , d a a r h a d d e n w e wel o o r e n n a a r , o n d e r d e c o m i s c h e v e r h a l e n v a n d e n g y m n a s t i e k o n d e r w i j z e r , d i e o n s vertelde van den plezierigen boottocht van verleden j a a r , d i e dit j a a r w e e r p l a a t s heeft, op M a a n d a g v a n k e r m i s , a l s alle w e r k l u i vrij h e b b e n . N a a r mooie m u z i e k , n a a r mooi zingen werd
a a n d a c h t i g g e l u i s t e r d e n d e blijde s t e m m i n g bleef tot. ' t e i n d e t o e . „ L e n t e w a s h e t in o n s a l l e r h a r t e n , o p b l o e i e n d e l e n t e , e e n n i e u w ópleven van o n s allen te s a m e n als broeders en z u s t e r s , door w a a r a c h t i g te k u n n e n g e n i e t e n z o n d e r o p w i n d i n g v a n a l c o h o l ; wij a l l e n s a m e n , m e t dezelfde g o d d e l i j k e m e n s c h e n z i e l in o n s , d i e alle v e r s c h i l v a n o m s t a n d i g h e i d v a n k l a s s e te niet doet." Dat moest een der sprekers eens even uiten, en n a h e m k w a m een socialist tot d e b e k e n t e n i s , d a t hij v a a k b i t t e r w a s g e w e e s t t é g e n die k l a s s e d e r b e z i t t e r s , m a a r h e t t h a n s m e t d e n v o r i g e n s p r e k e r g e h e e l eens- w a s , dat hier alle klasseverschil wegviel, en d a t hij k o n waardeeren, hoog waardeeren, de p e r s o n e n u i t die a n d e r e k l a s s e , die niet n e d e r b u i g e n d e liefjes v r o e g e n : „ e n v i n d t u 't n i e t a a r d i g en is ' t h i e r n i e t m o o i ? " N e e n , niets d a a r v a n , allen gelijk; de dienstmeisjes van den h u i z e ook w a r e n gasten, en hielpen alleen een handje w a a r 't noodig w a s . E i n d e l i j k w a s 't o n g e m e r k t half 12 g e w o r d e n , e n d u s w e l tijd t o t w e g g a a n ; e r w e r d u i t b u n dig bedankt, m a a r de gastheer zei: de voorzitter v a n e e n v e r e e n i g i n g i s gelijk de v l a g v a n e e n l e g e r , d i e moet e r zijn, m a a r b e d u i d t alleen n i e t s , h e t l e g e r is a l l e s . Hij b r a c h t d u s d i e h u l d e o v e r a a n d e z a a k , d i e o n s zoo a a n 't h a r t e g a a t , zijn persoon gold d i e n n i e t ; all for t h e c a u s e , 2) l e v e d e G e h e e l - o n t h o u d e r s v e r e e niging! H e t w a s moeilijk scheiden u i t die gezellige o m g e v i n g , m a a r w a c h t , w a t poëzie k o n wel m e d e n a a r h u i s , v o n d d e g a s t v r o u w . Op h a a r w e n k w i p t e n fluks een paar v r i e n d e n op de s t o e l e n , h a a l d e n de g u i r l a n d e s v a n s p i e g e l s en platen, leegden de vazen, -- en allen t r o k k e n hen e n m e t e e n t a k groen en w a t b l o e m e n ; n i e t voor dien avond en volgende dagen alleen, neen l a n g e r n o g z u l l e n e r b l o e m e n blijven l e v e n d a a r b i n n e n , e n z u l l e n o p b l o e i e n e n zich u i t e n in e e n g e z o n d e f r i s s c h e l e v e n s o p v a t t i n g d i e n i e t dof m a a k t , n i e t l o o m , n i e t ziekelijk, m a a r flink e n o p g e w e k t en s t e r k ; e n e e n g e v o e l v a n g e m e e n s c h a p is d a a r b i n n e n g e d r o n g e n , dat wortel schieten en opbloeien zal. Zóó v i e r d e n w e feest, M e v r o u w Nellie, zoo o p g e w e k t e n blijde h o o g h o u d e n d e h e t b e s t e w a t in o n s w a s ; zóó g e n o t e n w e a l l e n e n i e d e r w a s t o t zijn r e c h t g e k o m e n . W i j , b e v o o r r e c h t e n in b e s c h a v i n g e n k e n n i s , moeten beginnen onze harten en onze deuren wijd o p e n t e z e t t e n v o o r alle m e n s c h e n , for all s o r t s a n d c o n d i t i o n s of m e n . 3) E n w a n n e e r wij h e t b u i t e n a l c o h o l d o e n e n t o o n e n d a t w e r e i n e r e n g e z o n d e r feest k u n n e n v i e r e n zonder keur van wijnen, zonder groote verscheidenh e i d v a n spijzen die de m a a g b e d e r v e n , d a n zullen ook m i n d e r bevoorrechten o n s voorbeeld n a v o l g e n , e n wij k u n n e n ze h e l p e n , wij m e t o n z e g a n s c h e ziel, m e t o n z e n g e e s t ; d a t e i s c h t zelfverloochening, dat eischt m o e d ; m a a r m e t die beide k u n n e n w e dat. I k z o u w e l d o o r k u n n e n s c h r i j v e n o. a. o v e r d e e e n v o u d i g e l e v e n s w i j z e , d i e wij en e n k e l e n m e t o n s in o n s h u i s e l i j k l e v e n v o l g e n a l s w e g a s t e n h e b b e n , e n liefst d e g e k r u i d e s p i j z e n v e r v a n g e n d o o r g e k r u i d e g e s p r e k k e n ; moeilijk i s h e t , ook d a a r i n t e g e n d e n s t r o o m op t e roeien, m a a r w e doen 't toch. Genoeg echter voor t h a n s ; r e e d s l a n g v o e l d e ik b e h o e f t e U 2) Alles voor de z a a k ! 3) Alle soorteu en standen van menschen. Titel van een bekend Engelsch boek.
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW. mijn s y m p a t h i e te betuigen, niet 't m i n s t n a •die l a a t s t e h o o f d s t u k k e n , zoo e r n s t i g , zoo w a a r , zoo z u i v e r g e v o e l d , zoo a a n g e d u r f d , o v e r d i e z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n bij k i n d e r e n , w a a r a a n d e m o e d e r s liefst h a a r o p m e r k z a a m h e i d o n t r e k k e n u i t g e m a k z u c h t , uit oppervlakkigheid, u i t gebrek o m w a t w a a r is onder de oogen te zien. U w e r k t veel u i t d o o r u w s c h r i j v e n . .succes o p u w s t r e v e n , o o k m e t Ons Blaadje. D. 2 8 Mei ' 9 7 . Mevr. T H . N . S . - K.
Het werk der Blaadjes tin. V a n v e r s c h e i d e n zijden is mij o m n a d e r e inlichtingen gevraagd betreffende h e t W e r k der Blaadjes Tin. T e n einde d a a r a a n te voldoen, h e b ik m i j g e w e n d t o t e e n v r i e n d t e B r u s s e l , d o o r w i e n s t u s s c h e n k o m s t ik v a n d e n b e k e n d e n j o u r n a l i s t Jacques Gueux e e n v o l l e d i g overz i c h t v e r k r e e g , w a a r v a n ik h i e r o n d e r d e v e r t a l i n g laat volgen. De tinnen voorwerpen. De v o o r n a a m s t e t i n n e n v o o r w e r p e n die door het W e r k worden a a n g e n o m e n , zijn: capsules van flesschen, verfbusjes, zilverpapier (van c h o c o l a d e , z e e p , e n z . ) o u d e b o r d e n , l e p e l s , vork e n , e n z . Deze l a a t s t e v o o r w e r p e n d u i d t m e n a a n m e t d e n n a a m v a n „grof t i n . " H e t „ z i l v e r p a p i e r " e n d e v e r f b u s j e s zijn v a n z u i v e r t i n . De c a p s u l e s v a n flesschen b e v a t t e n v e e l lood e n b r e n g e n s l e c h t s 20 fr. p e r 1 0 0 kilos op. De prijs v a n h e t z u i v e r e t i n w i s s e l t af m e t d e k o e r s e n d e r B e u r s ; hij b e d r a a g t o p h e t o o g e n b l i k fr. 150 p e r 100 k i l o s . H e t w e r k n e e m t ook oud koper in o n t v a n g s t , d a t t e g e n e e n l a g e r e n prijs d a n h e t t i n w o r d t verkocht. Al d e z e v o o r w e r p e n w o r d e n g e m a k k e l i j k v a n d e h a n d g e z e t bij f a b r i k a n t e n v a n t i n n e n voorwerpen (tinnegieters). Hoe men zuiver tin herkent. Om te weten uit welk metaal een voorwerp bestaat, behoeft m e n h e t slechts even o m te buigen e n aan h e t oor te b r e n g e n ; n e e m t m e n alsdan een licht geruisch waar, d a n k a n m e n z e k e r zijn d a t h e t z u i v e r t i n i s . A l s h e t voorwerp tot buigen t e dik is, zet m e n er even de t a n d e n i n : bij z u i v e r e n o n v e r m e n g d t i n n e e m t m e n a l s d a n e e n lichte trilling in de t a n d e n waar. Het doel van het Werk. H e t W e r k d e r Blaadjes T i n heeft t e n d o e l : l e Kleederen te verschaffen a a n a r m e kinderen; 2e Bij t e d r a g e n t o t d e „ S c h o o l s o e p ; " 3e H e t z e n d e n v a n k i n d e r e n n a a r s c h o o l vacantie-kolonies. Om het eergevoel der ouders en der kinderen te s p a r e n , z i j n d e k l e e d e r e n die h e t W e r k uitd e e l t n i e t u n i f o r m ; w è l v a n dezelfde stof, m a a r verschillend van kleur en patroon. H e t Werk heeft eene o v e r e e n k o m s t gesloten m e t een groot c o n f e c t i e - m a g a z i j n i n d e s t a d ( B r u s s e l ) , dat^de k l e e d e r e n t e g e n z e e r billijken prijs l e v e r t . De o u d e r s o n t v a n g e n e e n bon, e n op vertoon v a n d e z e n b o n o n t v a n g t h e t k i n d in g e n o e m d magazijn e e n passend costuum of stuk
Midergoed. Het uitzoeken, w H e t uitzoeken der verschillende metalen die S n e n a a n h e t W e r k z e n d t , g e s c h i e d t door e e n
207
a a n t a l l e e r l i n g e n d e r g e m e e n t e s c h o l e n . Dit vols t r e k t n i e t m o e i l i j k e of v e r m o e i e n d e w e r k w o r d t o p b e p a a l d e d a g e n d e r w e e k n a schooltijd verricht. Het duurt telkens slechts één u u r en wordt v e r a a n g e n a a m d door h e t lachen, praten en zingen der kleinen. S o m s leest één h u n n e r i e t s m o o i s voor, t e r w i j l d e a n d e r e n h e t w e r k doen. De k i n d e r e n b e s c h o u w e n d i t w e r k n i e t a l s e e n c o r v e e ; i n t e g e n d e e l , h e t i s voor h e n e e n u i t s p a n n i n g e n t e g e l i j k e r tijd e e n e g u n s t , o m d a t zy, a l s belooning, op kosten v a n h e t W e r k een u i t s t a p j e v a n 14 d a g e n m o g e n m a k e n , g e d u rende h u n zomervacantie. Let w e l : het werk van het uitzoeken m a a k t geen l a n g e vóóroefening noodig. Na eenige dagen van praktisch onderricht herkennen de k i n d e r e n heel p r e c i e s d e m e t a l e n u i t e l k a n d e r e n of e r a l l i a g e i n is of n i e t . Propagandamiddelen. H e t W e r k l a a t k l e i n e affiches a a n p l a k k e n i n d e v o o r n a a m s t e koffie- e n b i e r h u i z e n , o m de a a n d a c h t van het publiek te trekken en zijne h u l p i n t e r o e p e n . Bussen, gesloten en m e t n u m m e r s en ops c h r i f t v o o r z i e n , w o r d e n i n dezelfde l o k a l e n g e p l a a t s t , e n i n d e r e s t a u r a n t s g a a t alle d a g e n , op d e u r e n d a t d e m e e s t e m e n s c h e n e r z i t t e n t e e t e n , e e n c o l l e c t e u r m e t e e n b u s bij d e g a s t e n r o n d . I n d i e n hij in d e n tijd v a n é é n m a a n d e r i n g e s l a a g d i s 100 fr. t e c o l l e c t e e r e n , m a g hij' t o t b e l o o n i n g e e n a r m k i n d a a n w i j z e n o m 14 d a g e n l a n g a a n h e t verblijf in" e e n s c h o o l c o l o n i e t e p r o f l t e e r e n . D a t w e k t d e n ijver d e r collecteurs op, en de a r m e kleinen verliezen e r n i e t s bij, i n t e g e n d e e l ! O o k by C a r n a v a l s e n a n d e r e p u b l i e k e f e e s t e n w o r d t ijverig g e c o l l e c t e e r d e n t r o u w g e g e v e n . De Resultaten. I n 1 8 9 6 heeft h e t W e r k d e r B l a a d j e s T i n 10000 fr. bij één g e k r e g e n ; in 1897 d e n k t h e t w e l 15000 fr. bijéén t e k r i j g e n . Op dit oogenblik h o u d t m e n eene tombola, w a a r a a n t a l v a n b e k e n d e a r t i s t e n h u n n e bijd r a g e n h e b b e n g e z o n d e n , e n w a a r v a n vele prijzen bestaan uit vazen, bekers, schotels en andere k u n s t w e r k e n , vervaardigd uit het Tin d a t het W e r k - z e l f v e r z a m e l d e . Deze t o m b o l a t r e k t d e a l g e m e e n e a a n d a c h t , e n h e t geld s t r o o m t i n d e kas van den schatbewaarder. JACQUES
M.
GUEUX.
M.
H e t z a l u n i e t o n b e k e n d zijn d a t k o r t e n tijd geleden is opgericht de Vereeniging „Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid welke, g o e d g e k e u r d by K. B . d d . 26 O c t o b e r 1 8 9 6 (St. bl. n° 267). t e n doel heeft d e u i t b r e i d i n g v a n d e n w e r k k r i n g d e r v r o u w i n N e d e r l a n d te bevorderen. De v e r e e n i g i n g s t e l t zich voor t e r b e r e i k i n g v a n d i t doel a. e e n e T e n t o o n t s t e l l i n g t e h o u d e n v a n vrouw e n a r b e i d , z o o w e l op h e t g e b i e d v a n N i j v e r h e i d , K u n s t e n W e t e n s c h a p a l s o p d a t v a n Maats c h a p p e l i j k W e r k , z u l k s bij v o o r k e u r in h e t Kroninggjaar 1898; b. g e d u r e n d e d e T e n t o o n s t e l l i n g a a n v r o u w e n de gelegenheid te geven tot h e t uitoefenen van bedrijven, t o t h e t h o u d e n v a n bijeenkom-
208
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW
s t e n t e r b e s p r e k i n g v a n al h e t g e e n b e v o r d e r l i j k v r a g e n , a a n d e C o m m i s s i e t e d o e n b l i j k e n , of k a n zijn a a n d e u i t b r e i d i n g v a n d e n w e r k k r i n g bij u h e t v o o r n e m e n b e s t a a t , d o o r v e r t e g e n w o o r d i g i n g of i n z e n d i n g v a n bedrijf of p r o d u c t e n der vrouw in Nederland enz. enz. (of op eenigerlei andere nader aan te geven V e r s c h i l l e n d e C o m m i s s i ë n zijn w e r k z a a m g e s t e l d m e t b e t r e k k i n g t o t d e v e r s c h i l l e n d e wijze) d e e l t e n e m e n a a n d e T e n t o o n s t e l l i n g R u b r i e k e n v a n A r b e i d , w e l k e , n a a r d e V e r e e n i - e n zoo j a , w e l k e g e g e v e n s u d a a r o m t r e n t n u hbopt en v e r w a c h t , door inzendingen op de reeds k u n t verschaffen, opdat, w a n n e e r die T e n t o o n s t e l l i n g z u l l e n w o r d e n v e r t e g e n w o o r l i j s t e n i n g e v u l d z u l l e n zijn t e r u g o n t v a n g e n , d e d i g d . T o t d e z e C o m m i s s i ë n b e h o o r t ook d e v e r m o e d e l i j k e o m v a n g v a n d i t deel d e r T e n R u b r i e k - C o m m i s s i e v o o r INDUSTRIE, d i e z i c h bh' t o o n s t e l l i n g k u n n e w o r d e n o v e r z i e n e n i n v e r deze in o p d r a c h t van het Hoofdbestuur der band d a a r m e d e de b e r e k e n i n g e n v a n r u i m t e , kosten enz. enz. k u n n e n worden gemaakt. Vereeniging tot u wendt. O n z e C o m m i s s i e r o e p t u w e s y m p a t h i e in N a m e n s het Hoofdbestuur der Vereeniging voor h e t s t r e v e n der Vereeniging, en u w e m e d e v o o r n o e m d : w e r k i n g t o t h e t s l a g e n d e r T e n t o o n s t e l l i n g ; zij De Commissie voor de rubriek „Industrie m e e n t te mogen aannemen, dat delndustriëeM e v r o u w O D E K K E R - FORTANIER, l e n v a n N e d e r l a n d beseffen, h o e e e n v e r r u i Presidente-Penningmeesteres, 's-Gravenhage. m i n g van h e t arbeidsveld der v r o u w ten goede Mejuffrouw M A R I E J U N G I U S , zou k u n n e n k o m e n , z o o w e l a a n d e z e z e l v e (en Secretaresse, Scheveningen. de v a a k door h a a r arbeid in s t a n d g e h o u d e n M e v r o u w D. C. M O L I J N — DE GROOT, gezinnen) alsook a a n de industrie, en d a t eene Nun speet. t e n t o o n s t e l l i n g a l s d e o n t w o r p e n e d e zoo g e Mejuffrouw M E T A H U G E N H O L T Z , w e n s c h t e g e l e g e n h e i d zal g e v e n , o m d o o r A.mst6rd n rn a a n s c h o u w i n g te overzien datgene w a t door de Mejuffrouw MARG. MEIJBOOM, v r o u w in N e d e r l a n d in v e r s c h i l l e n d e r u b r i e k e n 's-Gravenhage. v a n a r b e i d e n o o k bijzonderlijk in d e i n d u s t r i e Bureau van het Hoofdbestuur. reeds wordt gepresteerd, en tevens om n a te T r o m s t r a a t 334, ' s - G r a v e n h a g e . g a a n , hoe d a t a r b e i d s v e l d k a n w o r d e n u i t g e b r e i d e n geëffend e n in w e l k o p z i c h t d e oplei d i n g der v r o u w voor h a r e t a a k a a n v u l l i n g e n BLADVULLING. v e r b e t e r i n g behoeft. Te veel Liefde. De aanblik van de uitoefening v a n verschil l e n d e b e d r i j v e n d o o r d e v r o u w zal b o v e n d i e n O n d e r d e z e n t i t e l schrijft d e Neue Revue t e o p w e k k e n d tot arbeid w e r k e n op de b e z o e k s t e r s W e e n e n een a r t i k e l o v e r e e n a a n t a l b o e k e n d e r T e n t o o n s t e l l i n g , v o o r a l o p vele v a n h a a r die g e d u r e n d e de l a a t s t e m a a n d e n a a n de re die, w e l l i c h t m e t a a n l e g e n g a v e n v o o r d e g e d a c t i e t e r b e h a n d e l i n g zijn g e z o n d e n . H e t zijn : lijken arbeid toegegerust, n i m m e r dien leven„ M o d e r n e L i e b e , " (O M y s i n g ) . „Getheilte digen indruk ontvingen, welken de aanschou Liebe," (Heinrich Anzenberg). „Seelenliebe," w i n g t e w e e g b r e n g t die o n s doet zien, op (v. T r a u d t ) . „ E i f e r n d e L i e b e , " ( W i l d e n b r u c h ) . h o e velerlei g e b i e d ook v o o r h a a r p a s s e n d e „Heimliche Liebe," (Heinz Tovote). „ W a h r e a r b e i d en v e e l s o o r t i g e b e l o o n i n g d a a r v a n t e Liebe," (Dessauer). „Zweierlei Liebe," (schrijver v e r k r i j g e n i s . T e v e n s m e e n e n wij t e m o g e n o n g e n o e m d ) . „ L i e b e u n d L e i d e n s c h a f t , " (Mig v e r w a c h t e n , d a t d e zoo z e e r g e w e n s c h t e be non Hartmann). „Liebeskampfe," (Hermann langstelling en het verantwoordelijkheidsgevoel F r i e d r i c h s ) e n „ F r a u e n l i e b e , " (Milow). der vrouwen onderling hierdoor krachtig zullen De l e z e r s zijn d u s v o l d o e n d e m e t liefde ver worden bevorderd. zorgd; voor de s c h o u w b u r g - b e z o e k e r s is e r i n Natuurlijk behooren de verschillende takken dienzelfden tijd v e r t o o n d : Letzte Liebe v o n d e r I n d u s t r i e w e l k e r e e d s d o o r v r o u w e n of m e t Doczi, Liebesoper v a n O n n e t , e n Das Recht su v r o u w e l i j k e h u l p w o r d e n g e d r e v e n (een 250-tal) lieben v a n N o r d a u . E n d a n w o r d t e r n o g be o p d e T e n e o o n s t e l l i n g zoo v o l t a l l i g m o g e l i j k weerd, dat het materialisme steeds voortwoe v e r t e g e n w o o r d i g d t e zijn, wil d e z e e e n g e t r o u w kert en dat de wereld „liefdeloos" is. beeld o p l e v e r e n v a n h e t g e e n d o o r d e v r o u w in Nederland op d a t gebied w o r d t gearbeid. O n z e C o m m i s s i e doet, n a m e n s d e V e r e e n i CORRESPONDENTIE. ging, voer dit nationale belang een ernstig Den H e e r K. t e R. Verwachtte Mej. D. in allen b e r o e p o p h e n , d i e d o o r bedrijf e n w e r k k r i n g ernst een antwoord op haar schrijven? Maar ik heb i n d e i n d u s t r i e a l l e r e e r s t d i t b e l a n g r i j k d e e l waarlijk den tijd niet om dissertatiën te houden voor d e r T e n t o o n s t e l l i n g k u n n e n d o e n s l a g e n ; v a n iemand die mij „Ons Blaadje" opzegt omdat ik mij h u n n e - g e z i n d h e i d o m d e p r o d u c t e n h u n n e r min of meer spottend heb uitgelaten over koninklijke n i j v e r h e i d in t e z e n d e n , h u n bedrijf o p h e t eetkwesties. — Overigens, in een artikel, veel te lang t e r r e i n d e r T e n t o o n s t e l l i n g d o o r v r o u w e n t e voor dit N° en dus verschoven tot N ° l , wordt deze kwestie terloops aangeroerd. d o e n u i t o e f e n e n , of o p e e n i g e a n d e r e wijze d i e Vele dienen mij van goeden raad betreffende de p r o d u c t e n of d a t bedrijf o n d e r d e o o g e h v a n inrichting van „Ons Blaadje", en ik ben ervan over d e b e z o e k e r s e n b e z o e k s t e r s d e r T e n t o o n s t e l i n g tuigd dat zij het goed meenen. M a a r i k m e e n h e t t e b r e n g e n , zal h e t a f h a n g e n of d e T e n t o o n ó ó k g o e d , — e n dus houd ik mij liefst aan hetgeen s t e l l i n g d i e n s t e m p e l v a n d e g e l i j k h e i d en t e v e n s i k * na rijp beraad met mijzelt, goed vind. Had ik v a n o p g e w e k t h e i d zal d r a g e n , w e l k e n d e n a t i o alle wenken gevolgd; die mij sinds het verschijnen n a l e n i j v e r h e i d zoo bij u i t s t e k d a a r o p v e r m a g van het eerste nummer van „Ons Blaadje" gegeven zijn, — het kleine ding was allang zijn k a r a k t e r te drukken. kwijt. En als het eenige verdienste heeft, dan ligt die B i n n e n k o r t h o o p t o n z e C o m m i s s i e u t o e t e stellig in zijn k a r a k t e r , dat het voor weinigen z z e n d e n e e n R e g l e m e n t , h o u d e n d e a l g e m e e n e sympathiek en voor de rest zoo „heelemaal niet b e p a l i n g e n o m t r e n t d e i n z e n d i n g t e r T e n t o o n gebruiken" maakt. — Vriendelijk gegroet. stelling, en u t e v e n s te verzoeken door de b e a n t w o o r d i n g v a n e e n i g e o p e e n e lijst g e s t e l d e u
I
