de uitdaging: Het hergebruik van communaal afvalwater nieuw onderzoek: De energiezuinige membraanbioreactor

6de jaargang / nummer 1 / maart 2010

reportage: De splinternieuwe demiwaterfabriek van Evides de uitdaging: Het hergebruik van communaal afvalwater nieuw onderzoek: De energiezuinige membraanbioreactor Bijlage: Beurscatalogus Aqua Nederland vakbeurs & Rioleringsvakdagen

Inhoud

Afvalwater Proceswater Drinkwater

7 Pionieren met hergebruik van rwzi-eflluent 11

In Singapore en Australië heeft het hergebruik van rwzi-effluent een grote vlucht genomen. In Nederland blijft de toepassing beperkt tot enkele lokale projecten. Lokaal kan het interessant zijn om rwzi-effluent toe te passen. Maar technologisch ligt er dan nog wel een grote uitdaging. Lees over de Nederlandse pioniers op rwzi Terneuzen, rwzi Emmen en rwzi Harnaschpolder.

Reportage: demiwaterfabriek Botlek

De nieuwe demiwaterplant van Evides Industrie in de Botlek is al bijna uitverkocht. Eind december is de installatie opgestart en nagenoeg de hele productiecapaciteit van 1.400 m3/u kan bij de omliggende industrie worden weggezet. In de reportage licht Mike Sijbrandij van Evides Industriewater de afnamegroei toe en vertelt Marc Kalf van Logisticon over de technologische hoogstandjes.

15 Rijnwaterbedrijven teleurgesteld in



Kaderrichtlijn Water

De Kaderrichtlijn Water richt zich op stoffen die problemen veroorzaken voor de ecologie en niet op stoffen die problemen veroorzaken bij de drinkwaterbereiding. Dit tot grote teleurstelling bij drinkwaterbedrijven die hun water uit de Maas en Rijn onttrekken. Hun poging aandacht te krijgen voor het drinkwaterbelang is in Brussel niet gehonoreerd.

18 Rioleringszorg volop in beweging

Het vergroten van de afvoercapaciteit bij extreme regenval en het overschakelen op duurzame materialen zijn al langer bestaande trends in de rioleringssector. Maar er komt meer op de sector af. Drastische bezuinigingen bij gemeenten, reorganisaties in de waterketen en burgerparticipatie.

Hoogste betrouwbaarheid, laagste kosten

21 Onderzoek naar energieverbruik

Tijdelijke oplossingen voor uw demi- of ketelvoedingswater

24 uursservice, 365 dagen per jaar

Rossmark Waterbehandelinginstallaties Hoogwaardige oplossingen voor industrie en overheid

membraanbioreactor

De opmars van membraanbioreactoren op rwzi's laat op zich wachten. Een minpunt blijkt het hoge energieverbruik. Bij de TU Delft is een onderzoek gestart om het energieverbruik van een MBR terug te kunnen brengen. Een andere beluchting van membraanmodules lijkt een optie.

25 Mens in beeld: Lute Broens,



directeur business development bij Norit

Een business developer is een beetje een padvinder. Dat stelt Lute Broens van Norit. Broens is een groot expert op gebied van membranen en waterbehandeling en in allerlei fora actief, zoals het Netherlands Water Partnership en de European Desalination Society. “En ik ga door tot ik het niet meer kan. Ik word 94, heb ik zelf al vastgesteld.”



Verder:

4 Kort nieuws 28 Nederland in de wereld 30 Agenda, colofon, adverteerdersindex

Beurscatalogus (bijlage) Rossmark Waterbehandeling b.v. Celsiusstraat 34 • Postbus 250 • 6710 BG Ede T +31 318 691 500 • F +31 318 691 501 • E [email protected]

www.rossmark.nl

redactioneel

Beurscatalogus

Speciaal voor de bezoekers van de vakbeurzen Aqua Nederland en Rioleringsvakbeurs op 16, 17 en 18 maart in de Evenementenhal Gorinchem, heeft de redactie van WaterForum magazine een beurscatalogus samengesteld. Zeer handig! Naast de bezoektijden, conferenties, plattegrond en exposantenlijst, wordt het grootste deel van het katern in beslag genomen door het noviteitenoverzicht. Coverfoto: De demiwater plant (DWP) van Evides in de Botlek (Zwakman Fotografie)

PC-Hooftstraat in Gorinchem Nog een paar dagen en in de Evenementenhal Gorinchem gaan de Aqua Nederland Vakbeurs en de Rioleringsvakdagen van start. De Aqua Nederland Vakbeurs wordt nu voor de vierde keer gehouden en is in die korte tijd al uitgegroeid tot een vast ontmoetingspunt van de Nederlandse watertechnologiesector. Daar zijn nu voor het eerst de Rioleringvakdagen bijgekomen. De formule van de beurs slaat aan. Bezoekers kunnen nog tot ’s avonds laat in de Evenementenhal terecht en koffie, ijs en hamburgers zijn gratis. De sfeer op de beurs is informeel en de standhouders kunnen er heel ontspannen netwerken. Die losse sfeer past wel bij de technologen van de watersector. Niks glitter en glamour. Geen gedoe van de Amsterdamse PC Hooftstraat. In no-nonsense stands laat de watersector zijn belangrijkste of nieuwste producten zien en schuiven zij bij elkaar aan tafel om de laatste nieuwtjes op te doen. Toch past bij deze informele sfeer een waarschuwing voor nationale kneuterigheid. Op gezette tijden vraagt de buitenlandse concurrentie de Nederlandse watertechnologen hun werk écht in de spotlights te zetten. Deze professionele marketing gaat ons moeilijk af. Kijk bijvoorbeeld naar Amerikaanse watertechnologiebeurzen waar de ambitie en het zelfvertrouwen vanaf spatten. Of denk aan de imponerende stands van Duitse collega’s vol glanzende apparatuur en folders. Nederlandse bedrijven zouden ook met recht moeten uitstralen dat zij internationaal top of the bill zijn. Innovaties van TU Delft, KWR en Wetsus, vaak samen met het bedrijfsleven ontwikkeld, zijn wereldwijd vermaard. Maar we blijven graag bescheiden: op de Aqua Nederland Vakbeurs en Rioleringsvakdagen zijn we ‘toch onder elkaar’. Maar ook onder Nederlandse vakbroeders zou bij al die hightech-kwaliteit wat PC Hooftstraat-allure niet misstaan. Let the show begin! Redactie WaterForum Magazine

3

K ORT NIEU W S B INNENLAND

K ORT NIEU W S B INNENLAND [Energie/afvalwater]

Allemaal in de rij voor het toilet De Wereld Water Dag wordt dit jaar in Nederland op donderdag 25 maart gevierd bij Waternet in Amsterdam. Wereldwijd vraagt het Water Supply and Sanitation Collaborative Council (WSSC) die dag aandacht voor het feit dat 2,5 miljard mensen geen beschikking hebben over een toilet. Over de hele wereld, en ook in Amsterdam, wordt daarvoor gedemonstreerd door op straat in de rij te gaan staan voor een echte of een nep wc. De bedoeling is om die dag, allemaal samen, de langste rij ooit te vormen voor een Guiness World Record. Meer informatie op: www.nwp.nl of www.worldtoiletqueue.org

Goede resultaten effluentpolishing met algen

Programmadirecteur Bert Satijn overhandigt directeur-generaal Annemarie Nijhof van het ministerie van Verkeer en Waterstaat een bus met USB-sticks met alle rapporten van de Leven met Water-projecten. Foto: Leven met Water

[Waterbeheer]

Kennisprogramma Leven met Water afgesloten Op de SS Rotterdam in Rotterdam is op 14 januari het kennisprogramma Leven met water officieel afgesloten. In zes jaar zijn 120 projecten uitgevoerd waarbij waterprofessionals en wetenschappers samen hebben gezocht naar nieuwe manieren van waterbeheer zodat ook andere belanghebbenden bij waterprojecten betrokken raken. Veel projecten draaiden om het creëren van meer ruimte voor het bergen van water, maar een aantal initiatieven hadden ook betrekking op waterzuivering. Zo is onderzocht hoe op het Twentse landgoed Lankheet een waterpark

gecreëerd kan worden met onder meer een rietveld voor het zuiveren van het water in een beek dat over het landgoed loopt. Gekeken is of de rietproductie geld kan opleveren. Programmadirecteur Bert Satijn riep aan het slot van de conferentie de meer dan 1000 bezoekers op de opgedane kennis bij de projecten verder uit te dragen. Deze zal de basis vormen van het binnenkort op te richten Water Governance Centre, waarvan Satijn een van de initiatiefnemers is.

[Afvalwater]

Vethoudend afvalwater in anaerobe reactor The proof of the pudding is in the eating. Paques heeft met succes de Biopaq-AFR reactor opgestart bij een tankcleaningbedrijf in Oss. De geïntegreerde flotatie-unit houdt de bacteriën en het vet in omloop. Hierdoor krijgt het vet de tijd om in biogas omgezet te worden worden omgezet, samen met de andere biologisch afbreekbare verontreinigingen. Het is een primeur dat nu ook vethoudend afvalwater in één compacte, high rate anaerobe reactor kan worden behandeld.

[Drinkwater]

Technologische samenwerking Oasen en Vitens De drinkwaterbedrijven Vitens en Oasen gaan gedurende drie jaar hun kennis delen op het gebied van watertechnologie. Voorbeelden van de voorziene samenwerking zijn de zuivering van brak grondwater, ionenwisseling voor ontkleuring van drinkwater en optimalisatie van de klassieke zuivering. Ook op andere gebieden bestaan aanknopingspunten voor verdere samenwerking, zoals ‘sensoring’, het online meten van de drinkwatersamenstelling in een leiding. Het uitwisselen van kennis gebeurt onder meer via Aquaduct, de bedrijfs-Wiki van Vitens, en de websites van beide bedrijven.

4

[Riolering]

Geen riolering in nieuwe Haagse wijk

De Biopaq-AFR reactor bij tankcleaningbedrijf ITC in Oss. Zie ook reportage in vorige editie van WaterForum magazine. Foto: Paques

De 750 woningen in de nieuwe Haagse wijk Erasmusveld krijgen geen aansluiting op het riool. Samen met andere milieuvriendelijke maatregelen haalt de nog aan te leggen wijk een hoge score bij een duurzaamheidsonderzoek, dat is uitgevoerd in opdracht van de provincie ZuidHolland. De wijk wordt energieneutraal en krijgt veel groen, volkstuinen, sportaccommodaties en waterpartijen. Al het afval wordt hergebruikt en bijvoorbeeld omgezet in energie.

Bij Stowa is een tussenrapportage verschenen over een proef op rwzi Alkmaar met het kweken van algen op het effluent van de rwzi. Uit de rapportage blijkt dat algen de nutriënten uit het effluent opnemen en het afvalwater dus nog verder zuiveren. Daarnaast is het mogelijk de algen te oogsten. Uit de algen worden lipiden gewonnen, die als grondstof gebruikt worden voor de productie van biodiesel Binnenkort start de tweede fase van het onderzoek. De betrokken partijen Waterschap De Dommel, Waterschap Aa en Maas en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gaan dan onderzoeken of het benodigde oppervlak voor effluentpolishing kan worden verkleind. De tweede fase zal zich ook richten op de verbetering oogsttechniek door middel van een fijner trommelfilter en een andere oogsttechniek, te weten nabezinking. De onderzoekers zullen ook kijken naar het effect van de algenreactor op de verwijdering van medicijnresten.

[Afvalwater]

Friese bedrijven gaan betalen voor lozen fosforhoudend afvalwater Als het aan het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân ligt, gaan bedrijven die fosfor lozen op het afvalwater de kosten voor het verwijderen zelf betalen. Een beperkt aantal bedrijven is volgens het waterschap verantwoordelijk voor een groot deel van het fosfor dat binnenkomt op de Friese zuiveringsinstallaties. De bedrijven die dit aangaat, ontvangen hierover binnenkort een brief. Wetterskip Fryslân hoopt dat de nieuwe heffing, die vanaf 2011 moet ingaan, bedrijven stimuleert na te denken over manieren om hun fosforlozingen te verminderen, zodat het milieu hiervan minder schade ondervindt.

Een schoepenrad houdt het water in de proefvijver op rwzi Alkmaar in beweging zodat de algen de nutriënten uit het effluent beter kunnen opnemen. Foto: DHV

[Waterwet]

Handboek Water: een handig naslagwerk In januari is op de website van Infomil het Handboek Water verschenen. Het handboek bevat voorlopig alleen nog informatie over lozingen vanuit huishoudens, uit bedrijven (inrichtingen) en over lozingen die plaatsvinden buiten inrichtingen. Later zullen ook andere onderdelen van de nieuwe Waterwet worden toegevoegd. De Waterwet is op 22 december 2009 officieel van kracht geworden. De nieuwe wet vervangt geheel of gedeeltelijk negen bestaande wetten voor het waterbeheer in Nederland. Dit heeft gevolgen voor vergunningplichtige activiteiten op en rond het water waarvoor voortaan nog maar één vergunning hoeft te worden aangevraagd. Het handboek is te downloaden via: www.infomil.nl

Dagelijks nieuws online

Op deze nieuwspagina's staat een selectie uit de berichten van WaterForum Online. Op de website vindt u dagelijks het nieuws uit de watersector. U kunt ook een gratis abonnement nemen op de wekelijkse nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws.

www.waterforum.net

Joris van der Ven is door watertechnologiebedrijf Triqua benoemd tot bedrijfsdirecteur. Hij vervangt Peter Vaal, die op 1 december bedrijfsdirecteur is geworden bij Biovalue. Van der Ven is sinds oprichting in 1996 in dienst geweest bij Triqua, eerst als afvalwatertechnoloog en later ook als projectmanager en internationaal sales manager. Foto: Triqua

De legionellachip van Legyon die in vier uur kan vaststellen of leidingwater wel of niet is besmet. Foto: Legyon

[Drinkwater]

Vitens laboratorium heeft primeur met legionellachip Vitens Waterlaboratorium in Leeuwarden beschikt sinds 16 december als eerste over de legionellachip van Legyon. Volgens laboratoriumdirecteur Wouter van Delft is de chip belangrijk omdat eigenaren van waterinstallaties snel de uitslag van een legionellatest willen hebben. Bij het vermoeden van de aanwezigheid van deze bacterie, bijvoorbeeld in douches, moet de eigenaar snel weten of hij de locatie wel of niet moet sluiten. De huidige legionellatest, middels een kweek, is onbetrouwbaar en duurt soms 6 tot 12 dagen. Met de legionellachip kan volgens Legyon binnen vier uur vastgesteld worden of water is besmet met een gevaarlijke variant van de gelijknamige bacterie. Veel sneller dan klassieke onderzoeksmethoden. Dit kan onnodige sluiting van zwembaden, scholen, bejaardentehuizen en sporthallen voorkomen. Legyon, een joint venture van Vitens en TNO, gaat zijn nieuwe legionellachip vermarkten. De nieuwe chip werkt met biomarkers die gebaseerd zijn op DNA-technologie.

5

Wij houden het graag luchtig

Singapore is er met een uitgekiende marketingcampagne in geslaagd hergebruikt communaal afvalwater te verkopen als hightech zuiver water. En dat terwijl het water bijna allemaal naar de industrie gaat. Ook in Nederland komt het rwzi-effluent in beeld als alternatieve waterbron voor de industrie. Met name op die plekken waar geen zoetwater voorhanden is of verzilting dreigt. Maar waterhergebruik vergt veel technisch vernuft en doorzettingsvermogen. Een rondgang langs de Nederlandse pioniers.

A F V AL W ATER

Hergebruik gezuiverd effluent blijft in Nederland een uitzondering Atlas Copco is een begrip op het gebied van perslucht en loopt voorop als het gaat om kwaliteit, betrouwbaarheid en innovatie. We ontwerpen en fabriceren iedere machine volgens de laatste techniek, met de beste materialen en onder de hoogste kwaliteitsnormen. Ook besteden we veel aandacht aan het bedenken van milieuvriendelijke oplossingen. Het ontwerp van onze serie lagedruk compressoren is daar slechts één voorbeeld van. Deze machines hebben een absoluut olievrije werking, een aangenaam geluidsniveau van 67 dB(A), een extreem laag energieverbruik en een plug en play concept dat een aparte fundering en extra leidingwerk overbodig maakt. Wilt u weten wat de beste persluchtoplossing voor u is? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Ons telefoonnummer is 078-6230 230. U kunt ook mailen naar [email protected]. Onze persluchtspecialisten geven u een advies op maat.

Atlas Copco Compressors Nederland

Committed to your superior productivity.

ONZE STAN EK D O Z

OP

BE

Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Postbus 200, 3330 AE Zwijndrecht Tel (078) 6230 230 Fax (078) 6100 670

Het brede leveringsprogramma van Atlas Copco omvat ook hogedruk lucht- en gascompressoren in verschillende capaciteiten, met of zonder frequentieregeling, persluchtdrogers, persluchtfilters, oliewaterscheiders, persluchtleidingsystemen, gereedschappen, generatoren, rots- en mijnbouwapparatuur.

*

ST

AN

www.atlascopco.nl

24

7

* DNU

MMER

Rwzi-water als zuivere bron

Tekst: Jac van Tuijn

Vijf gloednieuwe waterbehandelingsinstallaties met omgekeerde osmose zuiveren het rwzi-effluent van Singapore. Het nagezuiverde effluent dekt een derde van de totale watervraag van de Aziatische stadsstaat. “Als de watervraag ineens sterk stijgt, hebben we er binnen twee jaar een zesde erbij gebouwd”, vertelde directeur Khoo Teng Chye van het Singaporese waterbedrijf PUB. Hij was begin dit jaar te gast was bij de afdeling Gezondheidstechniek van de TU Delft. Het nagezuiverde rwzi-effluent gaat grotendeels naar de industrie. Slechts een zeer klein deel wordt toegevoegd aan de spaarbekkens voor drinkwaterbereiding. Geen druppel van het gezuiverde rwzi-effluent gaat rechtstreeks naar de consument. Toch moet een marketingcampagne voorkomen dat de consumenten het water als vies ervaren: het yuck-effect, vrij vertaald: het gètvergevoel. Het water krijgt een klinkende naam: Newater. Reclamespotjes tonen flessen Newater alsof het gaat om drinkbaar bronwater. Zelfs de president van Singapore neemt een teug uit een flesje Newater om de reinheid te bewijzen. Ook actueel in Nederland Hergebruik van rwzi-effluent gebeurt ook in Nederland. Vorig jaar is in Terneuzen een hergebruikinstallatie in gebruik genomen en komende zomer gaat er een in Emmen draaien.

Toch zal het fenomeen in Nederland niet zo’n vlucht nemen, verwachten deskundigen. In Nederland is, anders dan in Singapore en Australië, bijna overal wel zoetwater voor handen. Alleen de kwaliteit is niet altijd even goed. In het algemeen is het zuiveren van oppervlaktewater eenvoudiger dan het zuiveren van effluent. De nog in het effluent aanwezige ziektekiemen vragen om een nabehandeling met omgekeerde osmose. De zeer fijne poriën van dit membraanfilter kunnen echter snel verstopt raken. Bovendien is het debiet van een rwzi niet constant en wisselen de BZV-concentraties sterk, afhankelijk van droog of nat weer. Praktijkervaring opdoen De bekendste hergebruikinstallatie is de membraanbioreactor die door Evides Industriewater is gebouwd op de rwzi Terneuzen van het waterschap Zeeuws-Vlaanderen. Op Zeeuws-Vlaanderen is nauwelijks zoetwater voorhanden en het ontzilten van zoutwater uit de Westerschelde vraagt veel energie. Samen met het waterschap Zeeuws-Vlaanderen, heeft Evides op de rwzi een membraanbioreactor gebouwd die maximaal 620 m3/u van het rwzi-effluent kan behandelen. Het gezuiverde effluent gaat naar de waterfabriek op het terrein van de nabijgelegen vestiging van Dow Benelux, waar het

7

N e d e r l a n d s e r wz i’s m e t h e r g e b r u i k

A F V AL W ATER

Nu Rwzi Terneuzen Op rwzi Terneuzen is eind vorig jaar door Evides Industriewater een membraanbioreactor in gebruik genomen die het effluent van de rwzi extra zuivert. Het extra gezuiverde water wordt geleverd aan de waterfabriek van Dow Benelux. Rwzi Kaatsheuvel Het effluent van rwzi Kaatsheuvel wordt in een zandfilter en in een moeras extra gezuiverd. Daarna wordt het naar het attractiepark De Efteling gepompt voor verversing van de vijvers. Binnenkort Rwzi Emmen Het bedrijf Nieuwater, een joint venture van Waterschap Velt en Vecht en Waterleidingbedrijf Drenthe, gaan het effluent van rwzi Emmen in een waterfabriek opwerken tot ultrapuurwater voor de NAM. De waterfabriek wordt deze zomer opgeleverd.

In onderzoek Rwzi Harnaschpolder In opdracht van hoogheemraadschap van Delfland is Delfluent Services, een joint venture van Evides en Veolia, een technisch en economisch onderzoek gestart naar de mogelijk om het effluent van rwzi Harnaschpolder op te werken tot gietwater voor de tuinbouw en tot boezemwater. Dit jaar wordt gestart met de eerste proefzuiveringen. Ooit geweest Rwzi Tilburg Van 2006 tot 2008 heeft op rwzi Tilburg een waterfabriek het rwzieffluent met ultrafiltratie opgewerkt tot industriewater. Door het wegvallen van twee grote afnemers, vanwege een verhuizing en een faillissement, is de installatie stopgezet en in 2009 helemaal ontmanteld. Verder zijn verschillende rwzi’s uitgebreid met een moerasgebied waar het effluent onder natuurlijke omstandigheden extra wordt gezuiverd.

water verder met omgekeerde osmose tot ketelvoedingswater wordt opgewerkt. Volgens projectleider Sjack van Agtmaal van Evides heeft de MBR inmiddels bewezen een goede tussenstap te zijn tussen de rwzi en de omgekeerde osmose in de Dow-waterfabriek. “We hebben het proces van de omgekeerde osmose goed onder controle. De membraanbioreactor op de rwzi Terneuzen vangt veel nutriënten weg zodat er bij de omgekeerde osmose minder biofouling optreedt”, aldus Van Agtmaal.”

H2O Personeel voor de watersector

Water borrelt, leeft, stroomt. Water zoekt altijd zijn eigen weg. Net als H2O-job, het bemiddelingsbureau voor waterbanen. Wij zijn experts in het snel en zorgvuldig

H2O-job Frederik Hendriklaan 48 2582 BD Den Haag T: 070-3 319 949 E: [email protected] I: www.h2o-job.nl

kundige voor uw organisatie, of de juiste stap in jouw loopbaan. Starters of (zeer) ervaren kandidaten, banen voor lange of korte termijn: H2O-job is het startpunt voor iedereen die werkt met water.

Kandidaten

Vacatures

8

zoeken en vinden van de juiste waterdes-

Technisch Medewerker Water

Senior Commercieel Adviseur Water

Adviseur Integraal Waterbeheer

Promovendus Rivieren en Beekherstel

Regio: Oost Niveau: MBO Nr: 221

Regio : Zuid/West Niveau: WO Nr: 237

Regio: Zuid / West Niveau: WO Nr: 323

Regio: West / Midden Niveau: WO Nr: 324

Sales Manager Waste Water

Medior Specialist Aquatische Ecologie

Analist Waterzuivering

Ervaren Sales Manager

Regio: West Niveau: HBO / WO Nr: 167

Regio : Oost Niveau: HBO / WO Nr: 243

Regio: West / Zuid Niveau: HBO Nr: 320

Regio: West / Midden / Zuid Niveau: WO Nr: 309

A F V AL W ATER

Ultrapuurwater voor NAM Deze zomer krijgt Nederland een tweede hergebruikinstallatie, eveneens voor de industrie. In Emmen bouwt NieuWater – een joint venture van Waterschap Velt en Vecht en Waterleidingmaatschappij Drenthe – aan een waterfabriek die het effluent van rwzi Emmen zal opwerken tot ultrapuurwater voor de NAM. De NAM maakt daar stoom van om de dikke olie uit de ondergrond te krijgen. Voor de NAM bestaat in Zuid-Drenthe nauwelijks een alternatief, omdat nergens grote hoeveelheden zoetwater voorhanden zijn. De behandeling bestaat uit een zeef, ultrafiltratie, biologisch actieffilter, omgekeerde osmose en elektro-deionisatie. NieuWater heeft straks een primeur met twee biologische actieffilters (BAKF) die bedoeld zijn om de biofouling bij de omgekeerde osmose te beperken. Door dosering van vloeibare zuurstof in het filter, kunnen bacteriën zich aan het actiefkool hechten en de resterende nutriënten uit het water opnemen. De BAKF-filters hebben een capaciteit van 10 en 5 m3/u. Technische uitdaging In de Randstad speelt de specifieke problematiek van de verzilting die door de verwachte klimaatverandering verder zal toenemen. Waterschappen kijken daarom steeds nauwgezetter naar de zoetwaterstromen in hun verzorgingsgebied. Daarbij springen hun eigen rwzi's er natuurlijk direct uit. Op Nederlands’ grootste rwzi, die van Harnaschpolder, is het hoogheemraadschap van Delfland samen Delfluent Services, Evides industriewater, Veolia Water, Rossmark en TU Delft, een onderzoek gestart naar het hergebruik van het effluent. Op dit moment wordt het gezuiverde afvalwater naar Den Haag

gepompt en via een lange pijp ver in de Noordzee geloosd. Zo wordt ieder uur 10.000 m3 zoetwater weggepompt uit een gebied dat sterk is verzilt door zoute kwel. Het onderzoek naar het hergebruik van het effluent van rwzi Harnaschpolder richt zich in eerste instantie op de mogelijkheid om er gietwater van te kunnen maken voor de lokale tuinders. Maar ook het opwerken tot boezemwater hoort tot de opties. Voor het onderzoek is vier jaar uitgetrokken waarbij allerlei innovatieve behandelingstechnieken getest zullen worden. Volgens Elbert Kerkman van Veolia/Rossmark, die bij het onderzoek is betrokken, staat ook de BiopROtectorop het onderzoeksprogramma. “De BiopROtector is een apparaat met daarin een speciaal soort dragermateriaal waarop zich bacteriën goed nestelen. Die bacteriën nemen de nutriënten uit het effluent op, waardoor biofouling op nageschakelde membraanprocessen sterk wordt verminderd”, aldus Kerkman. Bewondering voor Singapore Bij de op een na grootste rwzi van Nederland, die van Amsterdam, heeft al wel eens een verkennend onderzoek naar hergebruik plaatsgevonden. Volgens Jan Peter van der Hoek, hoofd Strategisch Centrum van Waternet, heeft de verkenning geen vervolg gekregen. “Voor toepassing als drinkwater moesten we veel beveiligingsstappen inbouwen en dat maakte de waterbehandeling ingewikkeld en duur. Volgens hem zal het toenemende hergebruik van rwzieffluent in het buitenland weinig effect hebben op Nederland. Zeker niet voor drinkwater. "Daarvoor hebben we teveel zoet oppervlaktewater en grondwater. Nederland heeft geen kwantitatieve waterschaarste, zoals in Singapore en Australië.” Van der Hoek heeft wel bewondering voor de buitenlandse aanpak. Hij wijst de speciale omstandigheden daar. “Singapore heeft die hogere productiekosten moeten accepteren, omdat er onvoldoende zoetwater voorhanden is. Bij ons is drinkwater een hoogwaardig natuurlijk product. Singapore is erin geslaagd Newater neer te zetten als een hoogwaardig technisch product. Dat is een knap staaltje marketing geweest".

9

INDU S TRIE W ATER

Grote vraag naar demiwater in Botlek

Nieuwe demiwaterplant Evides al bijna uitverkocht

Tekst: Rob Schoon Foto's: Zwakman Fotografie

Evides Industriewater startte eind december met de levering van demiwater aan bedrijven in de Botlek door de ingebruikname van de demiwaterplant Botlek (DWP Botlek). De distributie van het demiwater naar de afnemers vindt plaats via de reeds aanwezige ringleiding door het gebied. Door de grote behoefte aan hoogwaardig demiwater uit de leiding heeft Evides nu al bijna de complete productiecapaciteit (1.400 m3/u) in de markt kunnen zetten. Deze afnamegroei heeft vooral te maken met de hoge kwaliteit van het demiwater en het gemak van een betrouwbare en leveringzekere distributie via het bestaande ringleidingnet.

11

INDU S TRIE W ATER

INDU S TRIE W ATER Hoge kwaliteit demiwater

Volgens Mike Sijbrandij, Evides Industriewater heeft de planning van de productiecapaciteit goed uitgepakt. Ook de geplande 200 m3/u reservecapaciteit is al bijna helemaal verkocht.

De behoefte aan meer productiecapaciteit was het belangrijkste punt toen Evides in 2007 besloot de demiwaterplant Botlek te gaan bouwen. Mike Sijbrandij, manager Sales & marketing van Evides Industriewater bezocht de bestaande afnemers van gedestilleerd water in het Rotterdamse havengebied en informeerde of zij interesse hadden in afname van demiwater. “Dat was niet de enige vraag, want we wilden ook graag de verwachte afname nu en in de toekomst in kaart brengen. Na deze inventarisatie bleek er behoefte te zijn aan een installatie met een capaciteit van circa 1.200 m3/h. Evides besloot toen een installatie te bouwen met een capaciteit van 1.400 m3/h anticiperend op mogelijke groei in de komende jaren.” De voorziene overcapaciteit blijkt geen overbodige luxe, want door de stijgende vraag van de bestaande en nieuwe bedrijven is deze restcapaciteit nu al bijna verkocht. Aansluiting op bestaande ringleiding Vervolgens zocht het Rotterdamse waterbedrijf een locatie voor de nieuwe installatie. Die moest aan een aantal voorwaarden voldoen. Het moest liggen in de buurt van de ringleiding en de aanvoerleidingen van drinkwater en Brielse Meerwater. “Na overleg met het Havenbedrijf bleken er weinig opties voor de nieuwbouwlocatie. Een van de potentiële opties was op locatie bij Huntsman, waar ruimte was op het terrein. “Hoewel Huntsman zelf geen afnemer van demiwater is, was er toch synergie te vinden met Evides op het terrein. Als onderdeel van de overeenstemming over de nieuwbouw, nam Evides het totale waterportfolio van Huntsman in handen. Het resultaat is dat Evides op de site bij Huntsman niet alleen de nieuwe DWP Botlek bedient, maar ook de van hen overgenomen proceswaterinstallatie. Vanaf de site zijn twee aansluitingen gemaakt op het bestaande ringleidingnet via een boring van 550 meter op ongeveer 25 meter diepte.

12

Supersnelle realisatie Toen eenmaal het besluit was gevallen om de bestaande levering van gedestilleerd water te vervangen, was snelle actie vereist. De nieuwe installatie moest vanaf 1 januari 2010 de levering van het destiwater vervangen, zodat er slechts 14 maanden resteerden om van een voorontwerp te komen tot

Project manager Marc Kalf (links) van Logisticon is er trots op dat de hele installatie in 14 maanden is gebouwd. Op de foto is Kalf in overleg met projectleider Sergio Gretna.

een nieuwe installatie met een gegarandeerde leveringszekerheid en kwaliteit van het water. Logisticon Water Treatment uit Groot-Ammers verkreeg opdracht om de eerste fase van de zuiveringsinstallatie van DWP te bouwen. De eerste fase bestond uit de bouw van een behandelingsinstallatie die demiwater bereidt uit drinkwater. In de tweede fase vindt uitbreiding met een voorzuivering plaats, zodat overschakeling naar oppervlaktewater uit het Brielse Meer mogelijk is. Door een grondige voorbereiding, het testen op de productielocatie en goede afstemming tussen de diverse partijen, kon Logisticon reeds begin december 2009 de installatie werkend opleveren. Kortste doorlooptijd per bouwonderdeel Marc Kalf, project manager Logisticon vertelt: “De basis van de uitvoering was een planningsanalyse met als doel realisatie van de kortste doorlooptijd per procesonderdeel. De samenhang tussen de procesonderdelen was niet alleen voor de test- en opstartfase van belang, maar ook de wisselwerking tussen onderdelen. De integratie van de elektrotechnische werkzaamheden door zusterbedrijf Elmon was zodanig dat deze nauw aansloten op de werktuigbouwkundige montage. Maar ook de coördinatie met Evides en de civiele bouw was uiteraard zeer belangrijk. Uit de unieke wisselwerking tussen alle betrokken partijen vloeide een eenduidige bouwplanning voort. Door een uitgebreid 3D-ontwerp en zoveel mogelijk als ‘prefab’ uitgevoerde werkzaamheden zorgde voor optimale beheersbaarheid van de organisatie op de bouwplaats.”

Leveringszekerheid essentieel In het ontwerp is gekozen voor bestaande en bewezen technieken met slechts enkele noviteiten. “De keuze voor bewezen technieken was voor Evides een voorwaarde”, stelt Pieter van Staveren, verantwoordelijk voor business development. “De leveringszekerheid is essentieel en bij bewezen technieken is de kans op storingen kleiner. Dat is ook de reden dat veel onderdelen van de behandelingsinstallatie, de distributiepompen en aansluitingen van en naar de ringleiding extra of dubbel zijn uitgevoerd.” Aparte spoeling De productie van demiwater gebeurt op dit moment door het water achtereenvolgens te behandelen met een onthardingsinstallatie, een omgekeerde osmose installatie (RO) en een ionenwisselaar. Ook zijn enkele innovatieve aspecten toegevoegd. Zo heeft de onthardingsinstallatie een dubbele bodem, zodat deze aan de intredekant apart kan worden gespoeld als er vervuiling optreedt. Hetzelfde geldt voor de RO-installatie, waar de eerste membraanmodules verticaal zijn opgesteld en apart kunnen worden gespoeld. Beide innovaties leiden zo tot lagere operationele kosten en een hogere leveringszekerheid. Distributienet dubbel aangelegd De leveringszekerheid is naast de kwaliteit toch al het meest belangrijke aspect van de demiwaterplant. De volautomatische installatie kent hiertoe nog meer veiligheden. “De installatie en het distributiesysteem zijn zo gemaakt dat er voldoende redundantie in het ontwerp zit”, stelt Pieter van Staveren. “Aanen afvoerleidingen naar de installatie en het distributienet zijn allemaal dubbel aangelegd en hetzelfde geldt voor de distributiepompen. Dit moet, samen met de grote opslagcapaciteit, de leveringszekerheid waarborgen.” Binnen het ontwerp van de installatie is voldoende overcapaciteit aanwezig, want om de 1.400 m3/u te garanderen, koos Evides voor een installatie bestaand uit acht RO-straten van elk 200 m3/u. Voorzuivering De installatie wordt momenteel gevoed met drinkwater afkomstig van productielocatie Berenplaat van Evides. Inmiddels is fase 2 begonnen met de bouw van een voorzuivering voor gebruik van het Brielse Meerwater als voeding van de

De nieuwe demiwaterplant Botlek levert volgens de betrokkenen een uitstekende kwaliteit water. De nieuwe installatie gebruikt omgekeerde osmose als ontzoutingsstap en produceert water met een hele lage TOC waarde (een maat voor organische verontreiniging) van minder dan 50 µg/l. De nageschakelde polishingstap met behulp van mengbed ionenwisselaars zorgt ervoor dat de elektrische geleidbaarheid van het water minder dan 0,2 µS/cm bedraagt. Echter, door het verblijf in de voorraadtanks en het transport door de ringleiding ligt de waarde bij de klant gemiddeld op 0,5 µS/cm. Dit is nog steeds meer dan een factor 10 lager dan er voorheen met gedestilleerd water werd geleverd.

installatie. Deze voorbehandeling bestaat uit een DAFF-installatie. Deze installatie verwijdert eerst zwevende stof en algen door flotatie, waarna een dubbellaags zandfilter de resterende onopgeloste bestanddelen verwijdert. Het uitstromende heldere water van deze installatie wordt daarmee het voedingswater van de bestaande installatie. Ruim op tijd klaar Met het afronden van fase 1 begin december 2009 voldeed het bouwteam ruim aan de uiterste leveringsdatum van 1 januari 2010. “Door een goede samenwerking tussen de diverse partners is het gelukt de installatie op tijd af te krijgen, binnen de 14 maanden na opdrachtverlening”, stelt Mike Sijbrandij tevreden vast. “De behandelingsinstallaties zijn vooraf allemaal reeds getest op de productielocatie van Logisticon, zodat ze op locatie alleen verbonden moesten worden. Ook het automatiseringssysteem is vooraf compleet getest door middel van praktijksimulatie, waardoor de opstart eigenlijk vrij soepel is verlopen.”

V e rt i c a le RO - m o d u le s Bij het ontwerp van de DWP Botlek is ook gekeken naar innovatieve technieken, zoals het verticaal stellen van de RO-modules. Uit onderzoek was gebleken dat in de eerste modules van een RO-installatie de meeste biofouling zou gaan optreden. Door deze modules verticaal te plaatsen in een aparte eerste skid is de vervuiling beter beheersbaar. Deze membranen zijn hierdoor ook individueel te reinigen, bijvoorbeeld door inbreng van lucht, zodat het gebruik van reinigingschemicaliën omlaag kan. In het algemeen is de installatie echter gebaseerd op bestaande en bewezen behandelingstechnieken om de leveringszekerheid van de installatie te kunnen garanderen en de kans op storingen zoveel mogelijk te beperken.

13

ENERGIE & W ATER

DRIN K W ATER

Excellent Ozone Systems & Consultants B.V. is al meer dan 25 jaar een technologisch bedrijf in de waterbehandeling. Excellent richt zich op het behandelen van koel-, proces- en drinkwater. Door middel van ozon, koper-zilverionisatie, ABR en diverse filtertechnieken lossen wij problemen voor onze relaties op. Koeltorens

Steeds meer koeltorenbezitters willen af van de milieubelastende biocides waarmee men het koelwater desinfecteert. Excellent lost dat voor haar klanten op d.m.v. milieuvriendelijke ozon. Met het toepassen van ozon kan in de meeste gevallen de indikfactor naar minimaal 5 worden verhoogd. Hierdoor wordt in de praktijk een aanzienlijke waterbesparing gerealiseerd van vaak meer dan 30%. Daarnaast kan bij toepassen van ozon de spui geloosd worden op de hemelwaterafvoer of worden hergebruikt.

Duurzaam - Preventief - Veilig

Meer en meer klanten van Excellent richten zich op hun ´core business´. Het complete koeltorenbeheer, inclusief monstername, (groot) onderhoud, bijhouden van het logboek, monitoring e.d. wordt uitbesteed aan Excellent met gewaarborgde bedrijfszekerheid. Excellent neemt ook u graag al deze zorgen uit handen. Ook kunnen wij een Risico-Inventarisatie en Beheersplan (RI&E) voor uw koeltoren(s) opstellen.

Proceswater

De procestechnologen van Excellent kunnen u helpen om uw probleem op te lossen, waarbij de uitgangspunten zijn: biocidevrije desinfectie, hergebruik van waterstromen en kostenreductie. De oplossingen zijn klantspecifiek en in principe “tailormade”.

Tekst: Rob Schoon

Drinkwater

Op afstand worden deze systemen gemonitord en beheerd. Op deze manier ontzorgt Excellent de opdrachtgever. Veel investeringen op Research&Developmentniveau hebben de laatste tijd plaats gevonden om energiezuinige ozonsystemen te ontwikkelen.

Legionellabestrijding in (complexe) drinkwatersystemen is voor veel gebouweigenaren een terugkerend moeilijk oplosbaar probleem. Voor deze situaties past Excellent de koper-zilver ionisatietechnologie toe. Met deze technologie hebben we diverse complexe Legionellaproblemen opgelost voor zwembaden, ziekenhuizen en (zorg)instellingen. De experts van Excellent helpen u ook graag bij het oplossen van Legionellaproblemen.

Hergebruik water

Vaak is er veel geld te verdienen door met een andere bril naar hergebruik van water te kijken. Onze procestechnologen kijken graag met u mee, werken oplossingen uit en realiseren grote besparingen. Zowel de procestechnologen, als de R&Dmedewerkers van Excellent maken gebruik van de samenwerking die er is met de TU Delft en de TU Eindhoven om uw probleem op te lossen. 14

Excellent Ozone Systems & Consultants B.V. Postbus 65, 6960 AB Eerbeek Tel 0313 65 46 41 www.excellentsystems.nl

Innamepunt bij Andijk aan de Afdam van de Maas.

Tekst: Olav Lammers Foto's RiWa Rijnwaterbedrijven

De drinkwatersector had hooggespannen verwachtingen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en heeft intensief geprobeerd aandacht te krijgen voor probleemstoffen in het oppervlaktewater die de zuivering tot drinkwater steeds moeilijker maken. “Maar in de KRW is het drinkwaterbelang buiten beeld gebleven en dat baart ons zorgen”, zegt een teleurgestelde Peter Stoks, directeur van RIWA-Rijn, de Nederlandse Vereniging van Rijnwaterbedrijven. De KRW richt zich op stoffen die schadelijk zijn voor de ecologie en niet op de zeer goed oplosbare stoffen die voor drinkwaterbedrijven die water uit de Maas en Rijn gebruiken, lastig te verwijderen zijn.

Riskante stoffen in rivieren Rijn en Maas niet verboden

Drinkwaterbedrijven teleurgesteld in Kaderrichtlijn Water Eind januari is het BKMW, het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water, officieel in Nederland van kracht geworden. Via dit besluit worden de KRW-lijst van prioritaire stoffen en de kwaliteitseisen voor drinkwateronttrekking uit oppervlaktewater in de Nederlandse milieuwetgeving opgenomen. RIWA-Rijndirecteur Peter Stoks ziet het besluit als “een fors gemiste kans. Want het zet de klok dertig jaar terug, al onze inspanningen ten spijt. De eisen die in de nieuwe wetgeving aan oppervlaktewater worden gesteld om er drinkwater van te kunnen maken zijn nagenoeg dezelfde als de EU in 1975 al heeft vastgesteld. Maar helaas gaan die eisen nu juist niet over de stoffen die vandaag de dag de drinkwaterzuivering bemoeilijken. Men heeft kennis genomen van onze argumenten, maar daar is het bij gebleven. De KRW heeft de drinkwatersector tot 2015 nog weinig te bieden”, aldus Stoks.

KRW zelf kern van probleem Kern van het probleem is gelegen in de Kaderrichtlijn Water zelf. Enerzijds hebben de waterbeheerders hun ambities voor de te behalen waterkwaliteitseisen afgezwakt. Dat bleek eind vorig jaar al uit de ingediende stroomgebiedbeheersplannen. De vrees bestaat dat de Europese Commissie de in de plannen voorgestelde maatregelen als bindend ziet en forse boetes uitdeelt als niet alle plannen worden uitgevoerd. Bang als iedereen is voor sancties uit Brussel, had de Tweede Kamer de waterbeheerders hiervoor gewaarschuwd. Ecologie prevaleert boven drinkwater Anderzijds bevat de lijst van prioritaire stoffen die in de KRW zijn opgenomen uitsluitend verbindingen die een schadelijke

15

Bezoek op 16, 17 en 18 maart 2010

NIEuW!

12.00-20.00 uur

DRIN K W ATER

in Evenementenhal Gorinchem Dé vakbeurs voor de totale rioleringsbranche

Het toenemende medicijnengebruik zorgt voor hogere concentraties aan restanten van medicijnen in het oppervlaktewater. Drinkwaterbedrijven die oppervlaktewater innemen, zijn bezorgd over de toekomst.

NIEuW!

Innamepunt bij Nieuwegein aan het Amsterdam-Rijnkanaal.



nze Vraag via o gratis website een art aan! a k ie t la e R VIP

Bij deze vakbeurzen wordt de unieke full-service-formule gehanteerd.

ekaart Met 1 entre beurzen kunt u beide

invloed hebben op de ecologie van het water. “Er is geen rekening gehouden met probleemstoffen”, verklaart Stoks, “die specifiek lastig zijn voor het bereiden van drinkwater. Dat zijn vooral microverontreinigingen als medicijnresten, hormonale stoffen of drugs, zonnebrandcrème, maar bijvoorbeeld ook loodvervangers voor benzine, reinigingsadditieven uit vaatwassers en geur- en kleurstoffen. Allemaal stoffen die nauwelijks effect hebben op de ecologische toestand van het oppervlaktewater.” Het gaat daarbij volgens Stoks vooral om de stoffen die zeer goed in water oplossen en die er door zuiveringsinstallaties maar moeilijk uit te halen zijn. “Vooralsnog komen deze stoffen in geringe concentraties voor en vormen ze geen direct gevaar, maar het is de vraag wat de effecten op langere termijn zijn. Door de vergrijzing zullen bijvoorbeeld steeds meer medicijnresten in het oppervlaktewater terechtkomen.” Weg naar eenvoudige zuiveringstechnieken afgesneden Deze nieuwe probleemstoffen zijn alleen uit het drinkwater te houden met hoogwaardige en dus dure zuiveringstechnieken. En dat is in tegenspraak met het principe uit de KRW, dat drinkwaterbedrijven met ‘eenvoudige technieken’ drinkwater zouden moeten kunnen bereiden uit het oppervlaktewater. Stoks legt uit dat de drinkwaterbedrijven nu voor een enorm dilemma staan. Als zij veel ophef maken, kan het zorgvuldig opgebouwde betrouwbare imago van kraanwater in het geding komen. Maar maken zij weinig rumoer, dan zal er geen politieke en maatschappelijke wil ontstaan om de microverontreinigingen aan te pakken. Stoks: “De bestaande zuiveringen zijn goed toereikend. Daarover geen misverstand. Dat zijn immers al hoogwaardige technieken. Het gaat ons erom dat wij nooit tot eenvoudige zuivering kunnen komen als niets aan de door ons vermelde probleemstoffen wordt gedaan.” Stoks vindt dat we het niet op die high tech zuivering moeten laten aankomen want er slippen altijd stoffen door en het is tegen het principe ‘de vervuiler betaalt’.

bezoeken!

BEZOEKADRES EvEnEmEntEnhal GorinchEm Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem I www.evenementenhalgorinchem.nl

CORRESPONDENTIE EvEnEmEntEnhal hardEnbErG Energieweg 2, 7772 TV Hardenberg T (0523) 28 98 98 E [email protected]

W W W. E V E N E M E N T E N H A L G O R I N C H E M . N L

Alles door het afvoerputje Stoks wil niet wijzen naar de industrie en landbouw want niemand ziet zichzelf als boosdoener. Wel ziet hij er heil in om decisionmakers, overheden, producenten, maar ook de burgers zelf, er op aan te spreken dat ze er wat aan kunnen veranderen. “Denk maar aan je aftershave, deodorant, zonnebrandolie, muggenspray

Op de bres voor d r i n kwat e r b e r e i d i n g

De Kaderrichtlijn Water heeft het ambitieuze doel om de ecologie van de Europese wateren te herstellen. Door de grensoverschrijdende aanpak van stroomgebieden van de rivieren leidt de KRW tot een van de grootste, gecoördineerde exercities in de EU tot nu toe. De richtlijn moet ertoe leiden dat in 2015 (of uiterlijk 2027) de Europese wateren van ‘goede ecologische kwaliteit zijn’ en dat de waterkwaliteit uiteindelijk zo goed is dat er met eenvoudige zuiveringstechnieken drinkwater van gemaakt kan worden.

Eigen stoffenlijst Daarmee ligt de sleutelrol bij de waterbeheerders, die zich in de ogen van de drinkwaterbedrijven in het Rijnstroomgebied – verenigd in de IAWR – echter te eenzijdig richten op de ecologie. De IAWR heeft daarom een eigen lijst opgesteld met 15 stoffen in de Rijn die alleen met geavanceerde zuiveringstechnieken uit het water gehaald kunnen worden. Deze lijst is aangeboden aan de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) en werd in 2007 op de 14e Rijnministersconferentie besproken maar niet formeel overgenomen.

Voorzorgbeginsel De IAWR wil nog een stap verder gaan. Omdat het ondoenlijk is om telkens de regelgeving aan te passen voor een bepaalde probleemstof, kiest de Vereniging van Rijnwaterbedrijven voor een 'voorzorgsbeginsel': neem het zekere voor het onzekere. De concentratie van antropogene stoffen in het oppervlaktewater zou in ieder geval niet hoger mogen zijn dan 1 microgram/liter. Voor specifieke stoffen die duidelijk een effect hebben op het ecologische systeem, wil de IAWR een drempel leggen van 0,1 microgram/liter.

of geurstoffen in je wasmiddel. Alles gaat door het afvoerputje naar de rwzi en vervolgens de rivier in. En bij de productie van al die middelen wordt zelden of nooit gekeken of een waterleidingbedrijf het er straks met een eenvoudige zuivering.” Deze bewustwording zou Stoks al veel waard zijn. Intussen is hij bezig met een tweede poging om de stoffen op die KRW-lijst te krijgen. “Wij zitten bovenop de uitvoering van de huidige stroomgebiedbeheerplannen en zullen daarbij de drinkwaterbelangen zoveel mogelijk blijven verdedigen. Daarvoor hebben wij samen met onze internationale zusterorganisaties de handen al ineengeslagen”, aldus een gedecideerde Peter Stoks.

17

RIOLERING

RIOLERING

Iedere gemeente gaat op haar eigen manier om met de rioleringszorg. In grote gemeenten gaat dat vaak heel anders dan in kleine. Toch zijn er wel algemene trends te signaleren omdat er nieuwe externe ontwikkelingen zijn waarop de gemeenten moeten reageren, zoals de extremere regenval, de kredietcrisis, de bestuurlijke vernieuwing en de toenemende burgerparticipatie. Op de recent gehouden RIONED-dag bleek duidelijk dat de sector bewust inspeelt op deze ontwikkelingen. WaterForum tekende een aantal van die ontwikkelingen op en plaatst ze in een breder kader.

Minder rigide landelijke doelstellingen uit Den Haag en meer ruimte voor lokaal maatwerk, dat is een belangrijke nieuwe trend in de rioleringssector.

visie op het beheer van de riolering. De laatste tijd is hierbij terecht meer aandacht voor ‘asset management’. Voor veel gemeenten is dit echter nog een braakliggend terrein. Tekst: Dick Vat

Kostenreductie Ten einde de lokale lastenstijging te beperken is het van groot belang de omvang van de kapitaallasten te beheersen. Toepassing van sleufloze technieken maakt het mogelijk de vervangingsinvesteringen te reduceren. Het rioolbeheer is vooral bij de kleinere gemeenten een punt dat extra aandacht verdient. Regionale bundeling van kennis en capaciteit zou hier een oplossing kunnen bieden. Het gebruik van internet kan een stimulans zijn bij de verdere verbetering van de doelmatigheid van het beheer en onderhoud

Trends in de rioleringssector

Verbrede rioleringszorg volop in beweging De rioleringssector staat aan het begin van een onmiskenbare cultuurverandering. Meerdere trends voeden deze paradigmawisseling. Naast de verwachte klimaatverandering gaat ook het streven naar meer duurzaamheid een nadrukkelijk stempel op de sector zetten. Deze fysieke factoren dagen uit tot met name technologische innovatie. Het bergen van extreme neerslag, het besparen van energie en het gebruik van milieuvriendelijkere materialen zijn goede voorbeelden en hier is de sector al volop mee bezig. Op andere maatschappelijke trends, zoals de kredietcrisis, zal de sector nog een antwoord moeten vinden. Zodra de economie het weer aankan, zal de overheid moeten gaan bezuinigen en komt bij gemeenten ook het rioolbeheer onder druk te staan. De bestuurlijke vernieuwing houdt de gemoederen opnieuw bezig. Blijft het rioleringsbeheer een taak van gemeenten of is het meer de verantwoordelijkheid van de waterschappen? Deze discussie steekt iedere keer weer de kop op. Een onderbelichte trend is de burgerparticipatie. Gemeenten willen, samen met de bewoners, meer wijkgericht werken. Waterberging en riolering horen daar ook bij. Volstrekt

18

nieuw hierbij is dat het rioolbeheer niet begint bij de ingenieur achter zijn PC maar aan de keukentafel met de wijkbewoners. Door de combinatie van nieuwe technologie en maatschappelijke vernieuwing zijn er veel kansen voor innovaties. Verbrede rioleringszorg De gemeenten krijgen ook wettelijk steeds meer ruimte voor vernieuwing. De rioleringszorg is vorig jaar verbreed en nu opgesplitst in drie zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater. Het gemeentelijke beleid hiervoor moet de komende jaren worden vastgelegd in een verbreed Gemeentelijk rioleringsplan (vGRP). Een belangrijk nieuw uitgangspunt hierbij is dat er geen landelijke doelstellingen meer zijn, zoals de basisinspanning die voorschreef dat alle gemeenten de vuilemissie via hun riooloverstorten moesten halveren. De rigide Haagse doelstellingen zijn heel bewust vervangen door regionale ambities en lokaal maatwerk. Dit leidt er toe dat evaluatie van de concreet behaalde resultaten meer aandacht zal krijgen. Belangrijke thema's daarbij zijn het klimaatbe-

stendig maken van de openbare ruimte, de aanpak van de grondwaterproblemen, het verder verbeteren van de lokale waterkwaliteit en het doelmatig scheiden van afvalwater, hemelwater en grondwater. Gemeenten en waterschappen zetten gezamenlijke monitoringprogramma's op om de effecten van de maatregelen goed te kunnen volgen. Relatie met de openbare ruimte Functionele aanpassingen van het rioolstelsel kunnen alleen effectief worden gerealiseerd door een integrale aanpak in samenhang met een herinrichting van de openbare ruimte. Een goed voorbeeld hiervan is een waterdoorlatende verharding. In andere gevallen kan sprake zijn van een integrale aanpak gecombineerd met de particuliere bebouwing, bijvoorbeeld door de aanleg van groene daken. Daarnaast blijft het een zeer belangrijke taak voor de gemeenten om de verwachte piek aan vervangingsinvesteringen optimaal te combineren met de noodzakelijke hydraulische aanpassingen en de overige reconstructies in de openbare ruimte. Dit vraagt een goed onderbouwde lange termijn

Verminderen bestuurlijke drukte Eind vorig jaar heeft staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat een brief naar de Tweede Kamer gestuurd over het kabinetvoornemen de doelmatigheid van het waterbeheer te verhogen. De belangrijkste aanleidingen zijn een noodzakelijke besparing op de rijksbegroting en een mogelijke reorganisatie van het waterbeheer om de bestuurlijke drukte te verminderen. Op aangeven van de Unie van Waterschappen is hierbij – vrij onverwacht – de positie van de rioleringssector in beeld gekomen. De waterschappen hebben voorgesteld om de rioleringstaak van de gemeenten over te nemen. Volgens de waterschappen zou dat een efficiëntiewinst van 100 miljoen euro opleveren. In een reactie stelde de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) ‘not amused’ te zijn over zowel de inhoud als de gebrekkige communicatie. Inmiddels wordt er in Den Haag intensief gezocht naar creatievere varianten om de al jaren gewenste cultuurverandering in de samenwerking tussen gemeenten en waterschappen sneller tot stand te brengen.

Meten lokale regenval

Gebruik van sleufloze technieken

Opsporen rioolvreemd water

Onderhoud via internet

De klimaatverandering en daarmee de verhoogde kans op wateroverlast vraagt om een goed inzicht in de lokale regenval. Recent zijn methodieken ontwikkeld om lokale regengegevens te genereren aan de hand van radarbeelden van buien. Met inzet van specifiek ontwikkelde software kan een goede betrouwbaarheid worden bereikt tegen aanvaardbare kosten. Het grote voordeel is dat op deze wijze de noodzaak van kwetsbare regenmeters sterk wordt gereduceerd.

Het gebruik van sleufloze technieken is sterk in opkomst door meer geavanceerde technieken en verbeterde ontwerp- en aanbestedingsprocedures. Ook het afkoppelen speelt hierbij een rol. Door steeds meer af te koppelen volstaat een kleinere rioolbuis en dat verhoogt de mogelijkheid voor het toepassen van sleufloze technieken. Het vraagt wel een grondige analyse van de toestand van de riolering en bij voorkeur ook een enigszins betrouwbare prognose van de resterende levensduur van de leidingen.

Door verkeerde aansluitingen van hemel- en grondwater op het afvalwatersysteem wordt de rwzi onnodig belast met rioolvreemd water. Dit resulteert in onnodig hoge energiekosten en een verlaagd zuiveringsrendement. Met nieuwe methoden zijn die aansluitingen snel op te sporen. Zo is bijvoorbeeld in opdracht van STOWA de Droogweer Afvoer Analyse Systematiek (DWAAS) ontwikkeld.

Voor het digitaal ondersteunen van het operationele onderhoud zijn nieuwe onderhoudsystemen ontwikkeld waarmee via internet inzichtelijk wordt gemaakt welke onderhoudswerkzaamheden aan een bepaald onderdeel van het rioolstelsel zijn uitgevoerd. De systemen kunnen ook een prognose maken van het te verwachten onderhoud. Dit kan een aanzienlijk efficiencywinst opleveren.

19

DRIN K W ATER

A F V AL W ATER De plaatmembraanmodule van de hybride MBR op rwzi Heenvliet bij Rotterdam. Foto: Waterschap Hollandse Delta

Michiel Geise, directeur van ITT Flygt Benelux, gaat genieten van zijn welverdiende pensioen. Op donderdag 6 maart a.s. zal hij u officieel voorstellen aan zijn opvolger. U kunt dan direct van de gelegenheid gebruikmaken om Michiel ‘vaar - wel’ te wensen.

De hollevezel membraanmodule van de MBR V arsseveld bij Doetinchem. Foto: GE/Zenon

De receptie vindt plaats op donderdag 6 maart 2008, van 16.00 tot 18.00 uur in Restaurant Theater café Sybold, Willem Kesplantsoen 5 in Dordrecht. Telefoon +31 (0)78 6145999. Om ons goed op uw komst voor te bereiden, vragen wij u bijgaande antwoordkaart voor 28 februari 2008 in te vullen en op te sturen. U kunt ook mailen naar Marijke Boeter (marijke.boeter@flygt.com). Zij is voor eventuele vragen bereikbaar via +31 (0)78 6548522.

Veelbelovend begon enkele jaren geleden de membraanbioreactor zijn opmars in Nederland. Op drie rwzi's werden verschillende types in gebruik genomen en inmiddels zijn de prestaties van die demo-installaties bekend. De communale MBR lost zijn verwachtingen in als het gaat om de zeer lage effluentconcentraties. De critici die verwachtten dat de membranen door het afvalwater snel verstopt zouden raken kregen ongelijk. Ze kregen echter wel gelijk als het gaat om het hoge energieverbruik. Dit minpunt blijkt de opmars van de communale MBR sterk in de weg te staan. TU Delft gaat nu op zoek naar energiebesparende opties zoals membraanbeluchting.

Alle opties open bij MBR2+-onderzoek

Op zoek naar energiezuinige membraanbioreactor Tekst: Haks Walburgh Schmidt

Wij hebben hart voor pompen Passie en deskundigheid gaan hand in hand Wat drijft ons tot vernieuwing? Wat maakt dat wij de normen rond afvalwater en slib verpompen steeds hoger stellen? Het antwoord is: passie. Daarom rusten we niet voor we een nog betere oplossing gevonden hebben. Daardoor hebben we diepgaande kennis en ervaring opgedaan op alle terreinen van afvalwater- en slibtransport. Onze passie vertalen we in toonaangevende producten voor de (afval)waterbranche. We ontwerpen zelf ieder onderdeel van iedere pomp, om zeker te zijn van perfecte werking. We hanteren strikt wetenschappelijke methodieken om de geheimen van vloeistoffen, verontreinigingen en viscositeit te doorgronden.

20 De resultaten voor u? Optimale pompprestaties met de laagst mogelijke levensduurkosten. En een gerust hart... www.ITTtreatment.com

De bedrijfsvoering van de communale membraanbioreactoren (MBR) op rwzi Heenvliet, Varsseveld en Ootmarsum heeft verheugende resultaten opgeleverd als het gaat om bedrijfszekerheid en effluentkwaliteit. Het fors hogere energieverbruik staat echter haaks op deze positieve bevindingen. Dit blijkt uit de eindrapportages die door Stowa zijn uitgebracht over de drie enige communale membraanbioreactoren die in Nederland in gebruik zijn genomen. Het hoge energieverbruik staat in conflict met het streven van de waterschappen naar een energieneutrale bedrijfsvoering. Een overstap van de klassieke actief-slibzuiveringsinstallatie naar een MBR ligt daardoor nog niet erg voor de hand. Tenzij een net door de TU Delft gestart onderzoek naar energiebesparingsopties voor een doorbraak kan zorgen. Het energiemodel MBR TU Delft speurt, samen Evides, Waterschap Hollandse Delta en Witteveen + Bos, in het MBR2+-onderzoek naar wegen om de toekomst van de MBR door efficiënter energieverbruik veilig te stellen. Gedurende twee jaar wordt onderzoek verricht aan plaat- en holle vezel membraanmodules, zowel op praktijkschaal als bij proefopstellingen. Centraal staan een energiemodel MBR dat wordt ontwikkeld in samenwerking

met de Britse Cranfield University en de Delftse Filtration Characterisation method. Goede bacteriële effluentkwaliteit “Het mooie van een membraanbioreactor is dat hij zeer grondig het slib van de voorgaande klassieke waterzuivering uit het effluent verwijderd”, zegt Arjen van Nieuwenhuijzen, Hoofd Afvaltechnologie Witteveen + Bos en onderzoekscoördinator aan de TU Delft. Van Nieuwenhuijzen is de afgelopen jaren nauw betrokken geweest bij Europese MBRonderzoeksprojecten, de Nederlandse MBR-pilots en heeft ervaring in onderzoek en realisatie van MBR’s. Hij noemt nog meer voordelen: “De MBR-installatie is compact. Het schone water voldoet aan alle lozingseisen en is prima bruikbaar voor opwerking naar industrieel proceswater of voor beregening in de landbouw.” Energieverbruik als keerzijde Ondanks deze goede resultaten met de effluentkwaliteit, slaat de MBR-technologie bij waterschappen nog niet aan. Het blijkt dat alle drie de installaties te maken hebben met een forse stijging in het energieverbruik in vergelijking met de klassieke actief-slib-installatie. Bij een MBR moet het

21

A F V AL W ATER

’Energiebesparing tot wel 80 procent’

De Airlift membraanmodule van de hybride MBR op rwzi Ootmarsum bij Oldenzaal. Foto: Norit

Voor uw zuivere water beschikken wij over uitgekiende technieken!

T: 010 - 409 12 00 [email protected] www.hatenboer-water.com

Uw bron voor watertestapparatuur

Spectrophotometer PCSPECTRO

gezuiverde afvalwater nog door het membraanfilter worden geperst en daar is een krachtige pomp voor nodig. Verder worden de membraanmodules, platen of rietbundels ook nog speciaal belucht om het aankoeken van het zuiveringsslib tegen te gaan. Met name deze membraanreiniging vergt veel energie. Toename energieverbruik 20 tot 50 procent Van de drie geteste MBR-installaties heeft die op rwzi Ootmarsum de meest efficiënte energiehuishouding laten zien, zo blijkt uit de Stowa-rapporten. Kent de klassieke bedrijfsvoering een energieverbruik van circa 0,5 kWh/ kuub, het bijzetten van de MBR levert een stijging op naar 0,75 kWh/kuub. De MBR op rwzi Heenvliet kent een iets andere bedrijfsvoering en komt uit op ongeveer 0,3 kWh/ kuub klassiek en 0,9 kWh/kuub permeaat. Varsseveld ligt in dezelfde orde van grootte. Arjen van Nieuwenhuijzen waarschuwt echter voorzichtig te zijn met cijfers. “De situaties zijn niet volledig hetzelfde en bovendien moet bekeken worden welke elementen allemaal in deze verbruikscijfers zitten. Maar in grote lijnen kun je zeggen dat een MBR het energieverbruik met 20 to 50 procent doet stijgen.” De drie operationele communale MBR's

Handmeters voor pH, EC, dO

COD-meting Photometer BOD-OxiDirect ®

Snelle en betrouwbare analyse in water- en afvalwater van o.a.: BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc. Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.: 074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail: [email protected], website: www.prowater.nl

Nederland telt op dit moment drie operationele communale membraanbioreactoren. De installaties zijn uitgebreid getest en de Stowa heeft inmiddels over alle drie een evaluatierapport uitgebracht. Enkele opvallende punten zijn:

MBR Varsseveld (Waterschap Rijn en IJssel): • 15 procent meer energieverbruik dan een conventioneel systeem, • goede verwijdering aan zwevend stof gebonden stoffen, zoals ftalaten en hogere PAK’s, • lage effluentconcentraties zodat nieuwe Europese kwaliteitsnormen voor oppervlaktewater (Zwemwaterrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water) haalbaar worden. Bron: Stowa-rapport nr. 5/2006, Hoofdrapport: onderzoek MBR Varsseveld, augustus 2006

De MBR op rwzi Varsseveld. Foto: DHV

Luchtbellen als boosdoeners Het produceren van grove luchtbellen die de membranen reinigen en de permeabiliteit van de membranen op peil moet houden, kost veel elektriciteit. De onophoudelijk voortgaande stroom luchtbellen moet verhinderen dat een bacterieslibkoek op de membranen kan ontstaan. Maar de samenwerkende bedrijven willen kijken naar meer facetten van het energieverbruik. Merle te Kreuk, Innovatietechnologe bij Hollandse Delta, vertelt hierover: “Je gaat dan het proces optimaliseren door ook in het voorafgaande biologische deel te gaan speuren. Of naar plaats en manier van beluchten of manieren van hergebruik van zuurstof. Zou materiaalkeuze bij de membranen het energieverbruik kunnen beïnvloeden? Of komt de TU met iets nieuws waar we nu nog geen weet van hebben? In de loop van dit jaar zullen de eerste modelstudies en eventuele testen plaatsvinden en eind 2011 moeten de conclusies bekend gemaakt worden." Eind 2011 moeten de conclusies bekend gemaakt worden". Aan een voorspelling waagt Te Kreuk zich nog niet. "Over de hoogte van mogelijke besparingen is nu nog geen zinnig woord te zeggen." Ook onderzoek rest van rwzi Van Nieuwenhuizen voegt nog enkele onderzoekopties toe zoals de conditionering van het slib waardoor er minder membraanbeluchting nodig zou zijn. “We kijken naar de totale energiehuishouding voor het geval er elders op de rwzi een aanzienlijke besparing ontdekt kan worden die de energievraag van de membranen kan compenseren. Ook de energie-inhoud van additieven wordt daarin meegenomen.” "Hoe dan ook",  concludeert Van Nieuwenhuizen, "het verlagen van het energieverbruik mag natuurlijk nooit ten koste gaan van de werking van de membranen."

MBR Ootmarsum (Waterschap Regge en Dinkel): • effluentconcentratie voor totaal stikstofgehalte bedraagt gemiddeld 3,6 mg/l en fosfaatgehalte gemiddeld 1,5 mg/l, • goede desinfectie met slechts 1-25 KVE/l in het effluent, • hoger energieverbruik, maar voor de diverse installatieonderdelen nog onvoldoende duidelijk in beeld gebracht. Bron: Stowa-rapport nr. 36/2009, Ervaringen met hybride MBR Ootmarsum, november 2009

MBR Heenvliet (Waterschap Hollandse Delta): • grofrooster met 3 mm gaatjes is voldoende als voorbehandeling voor plaatmembranen, • per jaar vier membraanreinigingen voldoende voor het op peil houden van de permeabiliteit (< 80 m3/h) en de flux (< 22 l/m2h), • de MBR draagt veel bij aan het totale energieverbruik (gemiddelde 0,97 kWh/m3 permeaat), • bacteriologische kwaliteit van MBR-permeaat is beter (structureel < 20 kve/ml) dan het effluent uit de nabezinktank. Bron: Stowa-rapport nr. 35/2009, Ervaringen met hybride MBR Heenvliet, november 2009

23 In 2008 stond de MBR op rwzi Heenvliet achter de bestaande zuivering. In 2009 werd de MBR parallel bedreven aan de bestaande zuivering. Dat veroorzaakte een aanzienlijke toename van het energieverbruik per m3 permeaat (blauw) en een geringe toename per m3 nabezinktank (paars).

MEN S IN B EELD

DEZE

“Schrijf maar even niet op waar ik nu zit. Dat hoeven onze concurrenten niet te weten”, zegt Lute Broens (64) terwijl hij door zijn 06 vanonder een razende airco het uitzicht om hem heen beschrijft: “Een woestijn waar mensen eigenlijk niet horen te wonen…” Broens is een groot expert op gebied van membranen en waterbehandeling en als business developer in dienst van Norit. “En ik ga door tot ik het niet meer kan. Ik word 94, heb ik zelf al vastgesteld.”

VAKBEURS IS NIET VOOR

Lute Broens, business development director, Norit Process Technology

GROENTJES R REE T S I R EG I N E OP O N L co m / I M - N L a ea s yF Of

ir s .

- 40 0)162 ( 1 3 bel +

8 9 95

INDUSTRIE & MILIEU MILIEUTECHNISCHE- EN KOSTENBESPARENDE OPLOSSINGEN VOOR DE INDUSTRIE AHOY, ROTTERDAM 19 & 20 MEI 2010 ALS ALLE VAKBEURZEN ZO GEMAKKELIJK WAREN!

www.prominent.nl

www.easyFairs.com

"Een business developer is een beetje een padvinder"

Tekst: Olav Lammers

Een moeilijk bereikbare man heb ik inmiddels ervaren. Altijd maar in het buitenland? "Ik ben per jaar wel zo’n 50 tot 60 dagen ergens in de wereld op pad. Een business developer is een beetje een padvinder hè. Die loopt ver voor de troepen uit. Die probeert steeds in nieuwe marktgebieden kansen te vinden die ingevuld kunnen worden." U bent van origine membraanspecialist. Maar wat moet je in huis hebben om op te klimmen tot business development director binnen Norit Process Technology? "Vanuit de Universiteit van Twente ben ik medeoprichter van het in 1985 opgerichte membraanbedrijf X-Flow. Dat bedrijf is in 1996 door Norit gekocht en vormt de grondvesten van Norit Enschede. Inmiddels een toonaangevend bedrijf, wereldwijd. Er is nauwelijks een land waar we niet verkopen en de grootste ultrafiltratie-installaties voor het zuiveren van drink-, proces- en afvalwater in de wereld zijn van Norit afkomstig. We begonnen ooit met z’n tweeën op laboratoriumschaal en nu werken er een kleine 400 man, en worden in Enschede zeven dagen per week 24 uur per dag membranen gemaakt." High-tech industrie met en zekere toekomst? "Absoluut! Membranen gaan nog een hele ontwikkeling doormaken. Die worden alleen maar beter en goedkoper in gebruik. En gezien de groeiende waterproblematiek in de wereld is de afzet en toepassing gegarandeerd. In Koeweit hebben wij nu bijvoorbeeld een installatie die 16.000 m3 rioolwater per uur omzet in drinkwaterkwaliteit die voor irrigatie wordt toegepast. We zitten overigens ook in het beverage segment: in de bier- en wijnfiltratie zijn wij een heel grote speler. Over een aantal jaren zijn alle grote brouwerijen in de wereld overgegaan op deze unieke technologie."

U bent ook bestuurslid van het Netherlands Water Partnership? "Ja, een uitstekend platform en krachtenbundelaar van veel kleinere parels uit het Nederlands bedrijfsleven die op de internationale markt enorme slagkracht biedt ten opzichte van buitenlandse conglomeraten. Een initiatief waar ik mij helemaal in thuis voel en dat een formidabele groei in de export van de Nederlandse watersector te zien heeft gegeven." En gekozen tot president van de European Desalination Society. Toe maar! "Tja, men heeft mij gevraagd. EDS is bezig een duurzaamheidslag te maken en mij is gevraagd die kar te trekken. De organisatie, actief in de EU, Midden-Oosten en NoordAfrika, maar ook met samenwerkingsverbanden over de hele wereld, willen we ook naar Nederland halen. Dat mag je best opschrijven. We zijn er al begonnen met carbon foot printing van de diverse technologieën. Dat wordt steeds belangrijker. Bij Norit laten we er ook studies naar doen. Is ook business development, hè!" Wat drijft u? Bent u zakenman of wetenschapper? "Wat mij drijft is vernieuwing, innovatie in business maar ook in markten. Maar ik zie mij als zakenman die een brug slaat tussen wetenschap en business. Dat is een fantastische baan waarbij je invloed kunt hebben, waarbij je richting kunt aangeven, waarbij je kunt meehelpen aan strategievorming." En dan nog een prangende vraag: waarom altijd die vlinderdas? "Was u dat opgevallen dan? Een beetje mijn handelsmerk, zeg maar. En misschien wat dieperliggende achtergronden, maar laten we maar niet te psychologisch worden. Kijk, veel mensen kennen mij niet waar ik kom. Maar na afloop van een conferentie bijvoorbeeld, hoor je na afloop vaak: hé, Norit was er ook!"

25

Nieuw per 16 maart 2010

Marktwijzer m u tat i e s

online Nu “on air”!

Nieuws, achtergrondinformatie, visie, netwerken, van, voor en door professionals met focus op:

leveranciers online

Aanmelden en doorgeven mutaties op WaterForum Marktwijzer Online: zie www.waterforum.net/ marktwijzer

1de jaargang / nummer 1 / november 2008

Uw persbijdragen zijn van harte welkom [email protected] Voor vacatures en bedrijfspromotie [email protected] Focus op:

Sector, Opleiding, Talent, Vacatures en Werkgevers

Werving & Selectie Opleiding Talent Vacatures Werkgevers Carriere

Reserveer nu voor de komende Special JobForum edities

Nieuwe aanmeldingen en mutaties in de Marktwijzer Online Bedrijven met Extra vermelding Deze bedrijven hebben een uitgebreide bedrijfsvermelding op www.waterforum.net/marktwijzer DHV Amersfoort Poly Products B.V. Werkendam Saia-Burgess Benelux B.V. Gouda

Advies- en ontwerpbureaus, Afvalwaterbehandeling, Drinkwaterbehandeling, Proceswaterbehandeling, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Transport en distributie, Waterkeringen, Watermanagement, Watervoorziening Coatings en -bekleding, Kunststoffen, Omkastingen, Panelen, Rioolpompstations Afvalwaterbehandeling, Drinkwaterbehandeling, Rioolpompstations, Slibbehandeling, Waterbeheer, Waterzuivering

Basisvermeldingen

print

3Dimensies C A G bv Dacapo Stainless B.V. De Melker sanitairtechniek B.V. HBL Adviesgroep B.V. IMCD Benelux BV Kalverdijk bv/Biovic Tol Watertechniek

Zwolle Rotterdam Helmond Veenendaal Elburg Rotterdam St. Pancras Eesveen

Advisering, Grondwater Legionella - advies, Legionella - algemeen Buissystemen, Fittingen Sanitaire en drinkwaterinstallaties, Legionella - installatietechniek Advies- en ontwerpbureaus Ionenwisselaars, Waterbehandeling Biologische reiniging grondwater/lucht Ozonisatie-installaties, Zeven

- Print diverse specials - Online www.specialjobforum.net - Live kom naar SpecialJobForum Plaza tijdens de AquaNederland – Rioleringsvakdagen 16-17-18 maart Reageer voor redactie: [email protected] Reageer voor adverteren: [email protected] Special JobForum komt tot stand in samenwerking met o.a. H2Ojob

Vraag nu uw gratis proefabonnement aan via [email protected]

27

NEDERLAND IN DE W ERELD

Een van de zeven Perfector-E installaties die PWN naar Haïti heeft gestuurd. Foto: PWN

[Haïti]

PWN stuurt zeven mobiele Perfector-E naar Haïti PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland heeft zeven mobiele waterzuiveringsinstallaties van het type Perfector-E beschikbaar gesteld aan de noodlijdende bevolking van Haïti. De installaties zijn op 18 januari per vliegtuig overgebracht naar het zwaar getroffen eiland. Aan boord van het toestel waren ook zes monteurs die de mensen ter plaatse hebben geleerd hoe de installaties te bedienen. De monteurs werkten in nauw overleg samen met de stichting Cordaid en de Samenwerkende Hulporganisaties (SHO). De Perfector-E is ontwikkeld als snel inzetbare zuiveringsinstallatie bij crisissituaties om onbetrouwbaar oppervlaktewater geschikt te maken voor consumptie. PWN en Norit hebben de installatie direct na de

Het inspectieteam van Vitens-Evides International spreekt de Haïtiaanse bevolking over de watervoorziening. Foto: Vitens-Evides

28

NEDERLAND IN DE W ERELD

[Indonesië]

[China]

Nederlandse waterweek op Wereldexpo in Shanghai tsunami in 2004 ontwikkeld, waarna de PerfectorE’s onder meer zijn ingezet bij natuurrampen op Sumatra in 2004 en 2009. Het zuiveringsproces van de Perfector-E is gebaseerd op een combinatie van membraanfiltratie en ultraviolet licht. De Perfector-E is compact, eenvoudig en mobiel (250 kilo), en werkt zowel op een licht aggregaat van vijf kilowatt, als op 220 volt. De installatie heeft een capaciteit van 2000 l/u.

[Haïti]

Team van Vitens en Evides helpt bij herstel drinkwatervoorziening in Haïti Vijf waterspecialisten van Vitens en Evides hebben op Haïti een week lang ondersteuning geboden bij het provisorisch herstel van de drinkwatervoorziening in de hoofdstad Port-au-Prince. Daarnaast heeft het team in kaart gebracht wat nodig is voor het volledig herstel van het drinkwaternet in de stad. Het team, operend onder de vlag van de gezamenlijke organisatie Vitens-Evides International, stelde vast dat in Port-au-Prince een volledig nieuwe drinkwaterinfrastructuur opgezet moet worden. Directeur Vitens-Evides International Gerhard van den Top: “Reeds voor de aardbeving was de stand van zaken rond het lokale drinkwaterbedrijf Camep ver onder Nederlandse maatstaven. Slechts een deel van de inwoners had toegang tot drinkwater en de kwaliteit van het water was zeer wisselend. Door provisorische oplossingen is een deel van de infrastructuur nu weer in gebruik. Maar er is meer nodig. Naast de aanleg van een nieuw leidingnetwerk, moeten in de komende wederopbouw ook de organisatie en bedrijfsprocessen verbeteren.” Ondanks de ernst van de situatie in het land ziet Van den Top wel een lichtpuntje: “Onze mensen hebben gemerkt dat de aanwezige grondwaterputten een redelijk goede kwaliteit water leveren. Dit maakt het bieden van eerste provisorische oplossingen iets eenvoudiger”, aldus Van den Top.

[Egypte]

Nederlandse steun aan Egypte bij verbetering waterkwaliteit Op 26 januari tekenden vertegenwoordigers van waterschap Aa en Maas, Wereld Waternet en drinkwaterbedrijf Brabant Water in Egypte een samenwerkingsovereenkomst op het gebied van integraal watermanagement met Egyptische waterpartners. Het tekenen van deze samenwerkingsoverkomst betekent het startschot voor een uitvoeringsprogramma van bijna twee jaar met specifieke aandacht voor het verbeteren van de waterkwaliteit. De inhoud van het programma is, tijdens een bezoek van de Nederlandse partijen aan Egypte, samen met de Egyptische partners tot stand gekomen. Vertrekpunt is de integrale benadering, waarbij afvalwater, drinkwater, riolering en het beheer van het oppervlaktewater aan bod komen. De drie Nederlandse partners bundelen hierbij hun kennis en ervaring. De snelle bevolkingsgroei en snelgroeiende industrie stelt Egypte voor uitdagingen in hun watermanagement. Bijna tachtig procent van het industriële afvalwater wordt nog ongezuiverd geloosd op het oppervlaktewater.

[Mozambique]

Mozambikanen leren in Fryslân schoon water te maken

Mozambikanen leren in Fryslân hoe ze schoon water kunnen maken en hoe ze sanitaire voorzieningen kunnen aanleggen en onderhouden. De samenwerking die daarvoor nodig is, stond centraal tijdens een bijeenkomst met presentaties van studenten uit Afrika georganiseerd door het lectoraat Water Service Management van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL). Deze uitwisseling van kennis is een van de activiteiten van het Friese Millenniumproject ‘Schoon water voor Mozambique'.

Van 4 tot 11 juni zal de Nederlandse watersector zich presenteren op de WereldExpo 2010 in Sjanghai. In het Nederlandse paviljoen zullen vijf vakconferenties worden gehouden waarbij Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen de gelegenheid krijgen hun producten en diensten te presenteren aan Chinese waterprofessionals. In het paviljoen zullen Nederlandse studenten rondlopen om Chinese jongeren te wijzen op de goede watergerelateerde opleidingsmogelijkheden in Nederland. Rotterdam heeft op de WereldExpo, samen met 50 andere steden, een apart thematisch paviljoen. Rotterdam presenteert zich als water(kennis)stad en laat zien dat ze al ver is als het gaat om klimaatadaptatie. De Wereldexpo heeft als thema ‘Better city, better life’ en opent op 1 mei de poorten. Op 18 mei is de Nationale Dag van Nederland en op 10 juni organiseert Nederland een speciale internationale waterconferentie. De wereldexpo sluit op 31 oktober.

DHV tekent megacontract voor sanitatieproject in Indonesië Het Nederlandse ingenieursbureau DHV heeft samen met haar Indonesische dochter PT MLD een contract ondertekend voor een groot sanitatieproject in Indonesië. Het ‘Urban Sanitation Development Project’ betreft de ontwikkeling van strategieën, ontwerpstudies en uitvoering van werken met betrekking tot afvalwater, stedelijke ontwatering en huishoudelijk afval in 80 steden. Het contract heeft een waarde van 10 miljoen euro, loopt tot eind 2014 en wordt gefinancierd door het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking via de Nederlandse Ambassade in Jakarta. Het project is onderdeel van het Accelerated Sani-

Provisorische toiletten in Indonesië Foto: DHV

tation Development Program van de Indonesische overheid. Dit programma moet de komende 5 jaar de afvalwaterbehandeling, ontwatering en verwerking van huishoudelijk afval van 330 steden verbeteren. De investeringen voor PPSP zijn door de Wereldbank vooralsnog geraamd op 5 miljard dollar.

Meer nieuws online

WaterForum volgt de activiteiten van de Nederlandse watersector op de voet, ook in het buitenland. Op de website WaterForum Online vindt u berichten over nieuwe projecten, overnames en technologische ontwikkelingen, waarbij Nederlandse bedrijven en instellingen over de gehele wereld betrokken zijn.

www.waterforum.net

[Singapore]

[Brazilië]

Singaporese watervoorziening krijgt Nederlandse watertechnologie

Arcadis boekt order voor waterbeheer in Brazilië

De watervoorziening in Singapore ondergaat een metamorfose en behoort inmiddels tot de meest moderne in de wereld. Tijdens de jaarlijkse Vakantiecursus van de sector Gezondheidtechniek van de TU Delft op 15 januari, vertelde directeur Khoo Teng Chye van het Singaporese waterbedrijf PUB dat bij de modernisering de kwaliteit van de Nederlandse watervoorziening als voorbeeld heeft gediend. Voor de verdere verbetering van de

watervoorziening heeft PUB het oog laten vallen op twee technieken uit Nederland: de door TNO ontwikkelde Memstill-technologie voor het energiezuinig ontzilten van zeewater en de anaerobe UASB-technologie voor het zuiveren van communaal afvalwater. Beide, van origine Nederlandse, waterbehandelingstechnieken worden door PUB onderzocht op verdere optimalisatie.

PUB-directeur Khoo Teng Chye was voor een dag in Nederland en sprak op de jaarlijkse Vakantiecursus op de TU Delft. Op de website WaterForum Online is een uitgebreid interview te lezen met PUB-directeur Khoo. Foto: TU Delft

Arcadis heeft een grote opdracht binnengehaald voor waterbeheer in Brazilië. Doel van het project is een einde te maken aan het chronisch tekort aan water in het noordoosten van Brazilië. De werkzaamheden omvatten de bouw van twee kanalen van in totaal 720 kilometer, aangevuld met aquaducten, tunnels en reservoirs. Op deze manier zal maximaal 127 kubieke meter water per seconde van de Sao Francisco-rivier naar droge gebieden worden gepompt. Zo ontstaat er een betrouwbare bron voor drinkwater en water bestemd voor irrigatie.

29

i nf o r m at i e

colofon Agenda 23 en 24 maart, Delft

16 april, Eindhoven

Membraanbioreactoren

Voorjaarscongres “Staat Nederland aan de vooravond van een nieuwe structuur voor de watersector”

Organisatie: Stichting PAO Website: www.pao-tudelft.nl 24 maart, Katwijk aan Zee

Wandelen voor Water

Er zullen zo’n 23.000 basisschoolkinderen uit de groepen 7 en 8 , verspreid door heel Nederland, meedoen aan een sponsorwandeltocht. Net als leeftijdgenootjes in ontwikkelingslanden zullen zij ervaren hoe zwaar het is om met 6 liter water op je rug 6 kilometer te lopen. Organisatie: Aqua for All Website: www.wandelenvoorwater.nl 8 april, Utrecht

WATERPROOF

Partners voor Water Evenement voor iedereen met internationale ambities op het gebied van water. Buitenlandse watermarkten verkennen en het zoeken van de juiste partners is geen gemakkelijke opgave. Door het delen van kennis en ervaringen en het bieden van praktische tools wordt de weg naar het buitenland een stuk gemakkelijker. Doelgroep (MKB), NGO’s, kennisinstellingen en overheidsinstanties met internationale waterambities. Organisatie: NWP Website: www.nwp.nl

Na de presentatie van de miljardennota op Prinsjesdag is er meer regie vanuit het rijk gekomen op het proces van doelmatigheidsverhoging in de watersector.Tijdens het voorjaarscongres zullen de meest actuele resultaten en standpunten gepresenteerd worden. Organisatie: Waternetwerk Website: www.waternetwerk.nl 19 en 20 mei, Rotterdam

easyFairs® INDUSTRIE & MILIEU

De enige industriële milieubeurs in Nederland Organisatie: easyFairs® Netherlands BV Website: www.easyfairs.com

WaterForum Magazine is een uitgave van:

NovaForum Business Media BV Postbus 228 2640 AE Pijnacker 015-3617433 www.waterforum-media.net

Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren. Uitgever Rinus Onland Redactieteam Corine Konings, Olav Lammers, Rob Schoon, Jac van Tuijn, Arjan Veering, Dick Vat en Haks Walburgh Schmidt, 015-3640811, [email protected] Secretariaat Sandra Alberts, 015-3617433, [email protected] Verkoop Mariëlle Schoor, Leontine Radder, [email protected] Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Vormgeving MarkDesign, Hoofddorp Varwig Design, Hengelo

adve rte nti e i n d ex Adverteerder

30

Pag.

Antwerpen Milieu Techniek 22 Atlas Copco 6 DeltaForum 26 EasyFairs 24 Evenementenhal Gorinchem 16 Excellent 14 H2O-Job 8 Hatenboer Water 22 ITT Water & Wastewater 20 KIWA 10 Logisticon Water Treatment en Verhuur 32 Prominent 24 Pro Water 28 Rosmark 2 SpecialJobForum 26 Veolia Water 31 Wetsus 8

Telefoon

0113-655 880 078-6230230 015-3617433 +32 32 60 81 40 0183-680680 0313-654 641 070-3319949 010-4091200 078 - 654 84 00 070-4144400 0184-608266 030-677 92 80 074-2915150 0318-691500 015-3617433 0318-691591 058-284 62 00

E-mail

Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Website Kamer van Koophandel Haaglanden.

[email protected] www.vambv.nl [email protected] www.atlascopco.com [email protected] www.deltaforum.net [email protected] www.easyfairs.com [email protected] www.evenementenhalgorinchem.nl [email protected] www.excellentsystems.nl [email protected] www.h2o-job.nl [email protected] www.hatenboerwater.com [email protected] www.ittwww.nl [email protected] www.1kiwa.com [email protected] www.logisticon.com [email protected] www.prominent.nl [email protected] www.prowater.nl [email protected] www.rossmark.nl [email protected] www.specialjobforum.net [email protected] www.veoliawater.com [email protected] www.wetsus.nl

Bijsluiters

Dacapo EasyFairs

0492 - 57 77 50 +32 32 60 81 40

[email protected] [email protected]

www.dacapo.com www.easyfairs.com

Copyright NovaForum Business Media BV, 2010. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

LOGISTICON WATER TREATMENT

Demiwater

DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

afvalwater

Koelwater

Proceswater

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek in één hand Optie huur (pilot)installatie Aarzel niet en maak gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v. Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com