De Staat van het Drinkwater in Nederland, RIVM Rapport J.F.M. Versteegh H.H.J. Dik

De Staat van het Drinkwater in Nederland, 2012 RIVM Rapport 2014-0137 J.F.M. Versteegh | H.H.J. Dik

RIVM De zorg voor morgen begint vandaag

De staat van het drinkwater in Nederland, 2012

RIVM Rapport 2014-0137


Colofon

© RIVM 2014 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de titel van de publicatie en het jaar van uitgave.

J.F.M. Versteegh H.H.J. Dik

Contact: Ans Versteegh Centrum Duurzaamheid, Milieu en Gezondheid [email protected]

Dit onderzoek werd verricht in opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu, in het kader van project Uitvoering Drinkwaterwetgeving.

Dit is een uitgave van: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Postbus 1 | 3720 BA Bilthoven Nederland www.rivm.nl Pagina 2 van 59


Publiekssamenvatting

De staat van het drinkwater in Nederland in 2012. Het drinkwater in Nederland was in 2012 van goede kwaliteit. Wel is blijvende aandacht nodig om de kwaliteit van de bronnen voor drinkwater goed te houden. Dit blijkt uit deze rapportage van het RIVM, die in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu is uitgevoerd. De resultaten van de meetprogramma’s van de drinkwaterbedrijven uit 2012 zijn de basis van het rapport. Net als in 2011 is bij 19 procent van de locaties waar drinkwater wordt geproduceerd, een drinkwaternorm overschreden. In geen geval vormde dat een bedreiging voor de volksgezondheid. De kwaliteitsafwijkingen waren meestal eenmalig. Het betrof parameters als troebeling, ijzer en mangaan die geen directe betekenis hebben voor de volksgezondheid. Op twee productielocaties zijn indicatorbacteriën aangetroffen die aangeven dat er mogelijk ziekmakende micro-organismen in het drinkwater zitten. In het distributienet zijn deze indicatoren op veertien plaatsen aangetoond. In alle gevallen was de aanwezigheid van deze bacteriën van korte duur en gaf deze geen aanleiding tot gezondheidsproblemen. Het is mogelijk dat het drinkwater tijdens werkzaamheden aan het distributienet met bacteriën besmet kan raken. In 73 gevallen is de bewoners van de nabijgelegen woningen geadviseerd het drinkwater voor gebruik te koken. In deze rapportage wordt aandacht besteed aan de kwaliteit van oppervlaktewater bij innamepunten voor de drinkwaterproductie. Ook is informatie opgenomen over de inspanningen om geneesmiddelen in water te meten. Hieruit blijkt dat de drinkwaterbedrijven in 2012 gezamenlijk 22.000 meetgegevens over geneesmiddelen hebben gegenereerd. Aanbevolen wordt om de aandacht te blijven richten op de bescherming van de drinkwaterbronnen. Mogelijkheden hiertoe zijn de emissies van vervuilende stoffen terug te dringen, zoals gewasbeschermingsmiddelen, biociden, loodvervanger in benzine (MTBE) en (dier)geneesmiddelen. Ook is het van belang de afvalwaterstroom van rioolwaterzuivering die van invloed kunnen zijn op drinkwaterwinningen op specifieke stoffen zoals geneesmiddelen extra te behandelen.

Kernwoorden: drinkwater, kwaliteit, normoverschrijdingen, jaarrapport

Pagina 3 van 59


Pagina 4 van 59


Abstract

Drinking water was of a good quality in the Netherlands in 2012. To maintain the high quality of drinking water resources continued attention is key. That is the outcome of this report on the quality of drinking water compiled by the National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) by order of the Ministry for Infrastructure and Environment. The report is based on the results of the measurement programmes carried out by water supply companies. As in 2011 non-compliance to the standard for good quality drinking water occurred at 19 percent of the treatment plants, none of which represented a threat to public health. A large number of the non-compliances were incidental, involving substances/parameters related to production processes, such as turbidity, iron and manganese. Indicators for pathogens were found at two drinking water treatment plants. In the networks these indicators were found fourteen times. All these cases were short time incidents without public health risks. Contamination can result from standard maintenance/construction activities on the distribution network. In 73 of such cases the inhabitants of nearby houses were advised to boil their drinking water before using it. This report also provides information on the quality of surface water at the intake points for drinking water production. Attention is payed on monitoring for pharmaceuticals. In 2012 water suppliers produced 22.000 results of analyses on pharmaceuticals. Recommended is to keep paying attention to the protection of drinking water resources. Possibilities for this are the reduction of pollutants like pesticides, biocides, anti-knocking agent in petrol (MTBE), and (animal) pharmaceuticals. Of equal importance is the intensified treatment of waste water from sewage treatment plants for specific compounds like pharmaceuticals. Especially for the ones which effects the sources for drinking water.

Key words: drinking water, quality, annual report, non-compliances

Pagina 5 van 59


Pagina 6 van 59


Inhoudsopgave

Samenvatting — 9 1 1.1 1.2

Inleiding — 11 Doel beleidsondersteunend rapport — 11 Wet- en regelgeving — 11

2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2

Toetsing van gegevens — 13 Grondstof — 13 Uitvoering van de meetprogramma’s — 15 Grondstof — 15 Reinwater en distributiewater — 15 Inkoopwater — 16 Aanvullende monitoring — 16 Normoverschrijdingen — 17 Reinwater — 19 Distributiewater — 27 Inkoopwater — 33 Ingrepen in het distributienet — 33 Meetinspanning geneesmiddelen — 35 Collectieve voorzieningen — 37 Conclusies — 38 Meetprogramma’s — 38 Kwaliteitseisen — 38 Afkortingen — 41 Literatuur — 43 Bijlage A Drinkwaterbedrijven Nederland in 2012 — 45 Bijlage B Overzicht vergunde en onttrokken hoeveelheden grondwater in 2012 — 47 Bijlage C Normen en overschrijdingen in drinkwater en ruwwater (oppervlaktewater) — 49 Bijlage D Totaal aantal waarnemingen en waarnemingen boven detectielimiet van geneesmiddelen — 57

Pagina 7 van 59


Pagina 8 van 59


Samenvatting

Voor u ligt het rapport ‘De staat van het drinkwater in Nederland, 2012’. Het rapport opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is gebaseerd op de resultaten van de meetprogramma’s uit 2012 van de drinkwaterbedrijven. Drinkwaterbedrijven voeren wettelijk verplichte meetprogramma’s uit met als doel de controle van de drinkwaterkwaliteit en de gebruikte grondstof. Zij rapporteren de meetgegevens jaarlijks op grond van de Drinkwaterwet. RIVM beheert deze gegevens in een database voor de overheid. De resultaten van deze basisrapportage worden gebruikt voor het monitoren van de effecten van beleidsinspanningen. In dit rapport worden de kwaliteitsafwijkingen in perspectief geplaatst. In dit rapport wordt tevens aandacht besteed aan normoverschrijdingen in oppervlaktewater bij innamepunten voor drinkwaterproductie. Er is eveneens aandacht besteed aan de meetinspanning voor geneesmiddelen, hieruit blijkt dat de drinkwaterbedrijven in 2012 gezamenlijk 22.000 meetgegevens hebben gegenereerd. Het blijkt dat de kwaliteit van de bronnen voor drinkwater blijvende aandacht vereist. Aanbevolen wordt om de aandacht te blijven richten op de bescherming van de bronnen, bijvoorbeeld door het terugdringen van (diffuse) emissies, zoals gewasbeschermingsmiddelen, biociden, MTBE en (dier)geneesmiddelen, maar ook het saneren van emissies vanuit de rioolwaterzuivering. De kwaliteit van het drinkwater is goed. Geen van de normoverschrijdingen van de wettelijke parameters gaf aanleiding tot een bedreiging van de volksgezondheid. De kwaliteitsgegevens zijn getoetst aan de normen van het Drinkwaterbesluit. Het totale aantal analyseresultaten is ten opzichte van 2011 met 3,8% afgenomen. Het aantal pompstations (39 = 19%) waarvoor in 2012 een normoverschrijding is vastgesteld, is gelijk aan 2011. Dit aantal varieerde in de afgelopen periode (1992-2012) van circa 33 tot 90 pompstations. Overschrijdingen van de parameters Saturatie Index en Legionella zijn in deze telling niet meegenomen omdat ze niet in de EU-drinkwaterrichtlijn zijn opgenomen. De meeste normoverschrijdingen zijn eenmalig en betreffen bedrijfstechnische parameters uit het Drinkwaterbesluit (Dwb, Tabel IIIc) zoals troebeling, bacteriën van de coligroep, ijzer en Saturatie Index. Voor de chemische parameters (Dwb, Tabel II) is het aantal normoverschrijdingen beperkt tot twee parameters in het afgeleverde drinkwater (nikkel en een bestrijdingsmiddel). Voor beide parameters is de oorzaak de kwaliteit van de grondstof. Er zijn maatregelingen genomen in de winning (putschakeling; bestrijdingsmiddel) of aanpassingen in de zuivering (nikkel). In het distributiegebied zijn er normoverschrijdingen voor twee parameters (lood en nikkel) waarvoor de oorzaak ligt in de gebruikte materialen in de drinkwaterinstallatie van gebouwen. Bij vier innamepunten van oppervlaktewater voor de productie van drinkwater is de concentratie in dit oppervlaktewater van één of meer bestrijdingsmiddelen hoger dan de drinkwaternorm. De parameters E. coli en enterococcen (Dwb, Tabel I) zijn indicatoren voor de aanwezigheid van pathogene micro-organismen. In het distributienet zijn deze Pagina 9 van 59


parameters in totaal twaalf keer aangetoond, waarna maatregelen zijn genomen. Er zijn in het drinkwater ‘af pompstation’ en in het distributienet enkele kortdurende besmettingen geweest met de bedrijfstechnische parameters bacteriën van de coligroep en sporen van clostridia perfringens (Dwb, Tabel III). De betreffende bedrijven hebben de problemen opgelost. De drinkwaterbedrijven controleren het drinkwater op Legionella zowel op het punt waar dit het pompstation verlaat als voor de watermeter in het distributiegebied. Legionella is in het afgeleverde water eenmaal aangetoond. In de monsters genomen in het distributienet werden op veertien locaties legionellabacteriën boven de norm aangetoond. Het betreft meestal eenmalige overschrijdingen en relatief geringe aantallen. De parameter Aeromonas wordt in een aantal regio’s in distributiewater aangetroffen. Deze bedrijfstechnische parameter wordt gezien als een indicatie voor nagroei in het distributienet. De drinkwaterbedrijven hebben 96 meldingen gedaan van positieve resultaten van microbiologische monsters na een ingreep in het distributienet. In 73 gevallen is aan de bewoners van de nabijgelegen woningen een kookadvies gegeven.

Pagina 10 van 59


1

Inleiding

1.1

Doel beleidsondersteunend rapport De Drinkwaterwet (Dww, 2009) bepaalt onder meer dat de drinkwaterbedrijven zorg moeten dragen voor de levering van deugdelijk drinkwater in voldoende hoeveelheid en met een grote mate van leveringszekerheid zoals dat voor de volksgezondheid is vereist. In het Drinkwaterbesluit (Dwb, 2011) zijn de kwaliteitseisen voor drinkwater opgenomen. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is verantwoordelijk voor het (implementeren van) het beleid op het gebied van de drinkwatervoorziening. Doelstellingen van dit rapport zijn:  het geven van een beeld van de kwaliteit van het drinkwater in relatie tot de volksgezondheid en het milieu;  het geven van een beeld van de wijze waarop de monitoring van deze kwaliteit door de drinkwaterbedrijven plaatsvindt. De drinkwatervoorziening in Nederland wordt door tien drinkwaterbedrijven verzorgd. Bijlage A geeft een overzicht van de bedrijven in 2012. De drinkwaterbedrijven voeren meetprogramma’s uit gericht op de kwaliteitsbewaking en controle van de grondstof, het productieproces en het eindproduct. Voor de registratie en verwerking van deze gegevens is het REWABprogramma (registratie opgaven van drinkwaterbedrijven) ontwikkeld. De rapportages die met behulp van het REWAB-programma worden aangeleverd bestaan uit data over de monitoringsinspanning, de kwaliteit van de grondstof, het geproduceerde en geleverde drinkwater in het betreffende jaar. Deze gegevens zijn de basis van dit rapport dat is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en dient ter ondersteuning van het drinkwaterbeleid.

1.2

Wet- en regelgeving Het Drinkwaterbesluit Het Drinkwaterbesluit (Dwb, 2011) en de bijbehorende Drinkwaterregeling (Drinkwaterregeling, 2011) is, op de hiertoe relevante onderdelen, gebaseerd op de EG-richtlijn 98/83 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd drinkwater (EG, 1998). Voor de drinkwaterbedrijven, de eigenaren van collectieve leidingnetten en eigenaren van collectieve (zelfstandige) watervoorzieningen gelden de eisen van het Dwb. Legionellapreventie Legionellapreventie is geregeld in hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit en de bijbehorende Regeling legionellapreventie in drinkwater en warmtapwater (Regeling legionellapreventie, 2011). Deze regelgeving heeft betrekking op collectieve installaties in gebouwen (met een verblijfsaccommodatie) en op zwembaden. De eigenaren hiervan dienen onder meer tweemaal per jaar leidingwatermonsters te laten nemen om het aantal legionellabacteriën te toetsen aan de norm. De drinkwaterbedrijven dienen tweemaal per jaar het geleverde drinkwater te monitoren op legionellabacteriën. In het distributiegebied geldt hiervoor de auditfrequentie zoals beschreven in de Drinkwaterregeling. Kwaliteitseisen De kwaliteitseisen voor drinkwater zijn van kracht op het punt waar het water ter beschikking komt van de klant. In een gebouw of perceel zijn dit de Pagina 11 van 59


tappunten. Het drinkwaterbedrijf is verantwoordelijk voor het distributienetwerk tot aan de watermeter. De eigenaar van een gebouw of woning is verantwoordelijk voor het functioneren van de binneninstallatie. De kwaliteitseisen voor drinkwater zijn onderverdeeld in:  microbiologische parameters (Tabel I);  chemische parameters (Tabel II);  indicatorparameters (Tabel III). In het Dwb (artikelen 22, 23 en 25) is beschreven hoe de eigenaar van een drinkwaterbedrijf dient te handelen als niet aan de kwaliteitseisen wordt voldaan. De vereiste prestatiekenmerken van de analysemethoden voor een aantal chemische parameters zijn in de Drinkwaterregeling (Drinkwaterregeling, 2011) vastgelegd. Voor de microbiologische parameters zijn eveneens meetmethoden voorgeschreven. Informatieverplichtingen De eigenaar van een drinkwaterbedrijf en/of een collectieve installatie heeft een informatieplicht (artikel 24 en 26 Dwb). Dit betreft publicatie van gegeven ontheffingen en het informeren en adviseren van de klant indien een normoverschrijding is opgetreden. Adviseren is van toepassing als de normoverschrijding in verband gebracht kan worden met de binneninstallatie (bijvoorbeeld voor de parameters lood, nikkel, koper en Legionella). De eigenaar dient tevens de aangesloten klanten periodiek te informeren over de drinkwaterkwaliteit. Hiertoe dienen de kwaliteitsgegevens, vier weken nadat ze voor de eigenaar beschikbaar zijn, voor een ieder toegankelijk te zijn. Bovendien dienen deze gegevens in een openbaar jaarverslag gepubliceerd te worden. Tevens dienen de kwaliteitsgegevens binnen drie maanden na afloop van het kalenderjaar ter beschikking van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) gesteld te worden. De Minister van IenM informeert de Tweede Kamer binnen twaalf maanden na afloop van het kalenderjaar. Tevens is er een rapportageplicht voor de lidstaten naar de Europese Commissie voor de kwaliteit van drinkwater van voorzieningen groter dan 1000 m3 per dag of een levering aan meer dan 5000 personen. Mogelijk wordt deze verplichting uitgebreid naar kleinere drinkwatervoorzieningen. Risicoanalyse microbiologische veiligheid In Tabel I (microbiologische parameters) van het Dwb zijn de pathogene protozoa, Campylobacter en (entero)virussen opgenomen. Hiertoe dient het drinkwaterbedrijf een risicoanalyse op te stellen waarin wordt aangetoond dat voldaan wordt aan het infectierisico van maximaal één infectie per 10.000 inwoners per jaar. In de Inspectierichtlijn ‘Analyse microbiologische veiligheid drinkwater’ (VROM, 2006a) wordt aangegeven op welke wijze de risicoanalyse uitgevoerd dient te worden. Regeling chemicaliën en materialen Voor alle chemicaliën en materialen die in contact komen met drinkwater wordt in artikel 19 en 20 van het Dwb voor de uitvoering verwezen naar de Ministeriële regeling materialen en chemicaliën drink- en warmtapwatervoorziening (Regeling materialen en chemicaliën, 2011). In deze Regeling zijn de voorschriften uitgewerkt. De erkende kwaliteitsverklaring (huidig Attest Toxicologische Aspecten (ATA)-systeem), gebaseerd op toxicologische aspecten, is in de Regeling uitgebreid met microbiologische en organoleptische aspecten. Daartoe worden testen geïntroduceerd om de organoleptische eigenschappen en microbiologische activiteit te beoordelen. Het systeem beperkt zich niet alleen tot kunststoffen maar is uitgebreid met metalen en cementhoudende materialen. Pagina 12 van 59


2

Toetsing van gegevens

In dit hoofdstuk wordt de controle van de drinkwaterkwaliteit beschreven. Deze controle wordt uitgevoerd en gerapporteerd door de drinkwaterbedrijven en is vastgelegd in de Drinkwaterregeling (Drinkwaterregeling, 2011). De relevante gegevens over de drinkwatervoorziening worden in paragraaf 2.1 beschreven. De uitvoering van de meetprogramma’s en de normoverschrijdingen voor de verschillende onderdelen van het drinkwaterproductieproces (ruw, rein, distributie en inkoop) worden beschreven in de navolgende paragrafen. Er wordt een beschrijving gegeven van de meetinspanning voor geneesmiddelen. Er wordt kort stilgestaan bij de collectieve drinkwatervoorzieningen. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de conclusies. 2.1

Grondstof De grondstof waaruit drinkwater wordt bereid is (oever)grondwater of oppervlaktewater; (duin)infiltratiewater wordt als oppervlaktewater beschouwd. In Tabel 2.1 wordt een verdeling gegeven van het aantal pompstations/winningen per soort grondstof. In 2012 zijn 205 pompstations ofwel productielocaties in gebruik. Op twee hiervan wordt zowel oppervlaktewater als grondwater gewonnen waardoor het aantal winningen in Tabel 2.1 op 207 komt. In 2012 zijn de pompstations Haren (Waterbedrijf Groningen) en Elburg (Vitens) niet meer in bedrijf. Op beide productielocaties werd gebruik gemaakt van een (kwetsbare) freatische winning. Er is minstens één pompstation na de sluiting in juli, voor een groot deel van 2012 buiten bedrijf geweest. In Figuur 2.1 worden de transportleidingen voor ruwwater, de locaties van innamepunten van oppervlaktewater, kunstmatige infiltratie, spaarbekkens en daarmee verbonden pompstations aangegeven. Een inzicht in ligging en omvang van de voorzieningsgebieden per bedrijf geeft Figuur 2.2. Tabel 2.1 Verdeling van de pompstations naar grondstofsoort Grondstof

Aantal pompstations/winningen

Freatisch grondwater

106

Semi-spanningswater

78

Oevergrondwater

8

Geïnfiltreerd oppervlaktewater

8

Oppervlaktewater direct of via spaarbekken

7

De drinkwaterbedrijven in Nederland produceren de laatste jaren circa 1200 miljoen m3 drinkwater per jaar. Figuur 2.3 geeft een overzicht van de hoeveelheid geproduceerd drinkwater voor de openbare drinkwatervoorziening. Uit de figuur blijkt dat de productie de laatste jaren nagenoeg constant blijft. Ten opzichte van 2011 is de productie van leidingwater in 2012 (1185 miljoen m3) ongeveer gelijk gebleven (Vewin, 2013). De Vewin laat driejaarlijks onderzoek uitvoeren naar het huishoudelijk waterverbruik. Het huishoudelijk waterverbruik in 2010 (meest recente data) was 120,1 liter per inwoner per dag. (TNS NIPO, 2011).

Pagina 13 van 59


Figuur 2.1 Hoofdinfrastructuur drinkwatervoorziening

Figuur 2.2 Voorzieningsgebieden drinkwaterbedrijven in 2012

Drinkwaterproductie

Mm³/jaar

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Jaar Figuur 2.3 Kwantiteitsgegevens van de openbare drinkwatervoorziening. Bron data: Vewin Een overzicht van de vergunde en onttrokken hoeveelheden grondstof is opgenomen in Bijlage B. De totaal vergunde hoeveelheid voor de onttrekking van grondwater, inclusief de winning van het geïnfiltreerde oppervlaktewater, was in 2012, 1183 miljoen m3. Dit getal is gebaseerd op de gegevens van de Pagina 14 van 59


drinkwaterbedrijven. Uit dezelfde gegevens blijkt dat het totaal onttrokken hoeveelheid grondwater en geïnfiltreerd oppervlaktewater 925 miljoen m3 bedroeg. In 2012 is dus minder gronden infiltratiewater gewonnen dan vergund was. De Vewin-data in Figuur 2.3 zijn inclusief het direct ingenomen oppervlaktewater. Incidenteel kunnen regionaal, of gedurende een kortere periode, wel overschrijdingen van de vergunde hoeveelheden voorkomen. Het aandeel van de bron oppervlaktewater is 40% en het aandeel (oever)grondwater is 60%. 2.2

Uitvoering van de meetprogramma’s In de Drinkwaterregeling zijn voor de parameters minimale meetfrequenties voorgeschreven voor de grondstof (ruwwater), afgeleverd drinkwater (reinwater) en drinkwater in het distributienet of ‘af tap’. Er zijn twee type meetfrequenties, te weten de bewakingsfrequentie en de auditfrequentie. Bewaking heeft tot doel regelmatig informatie te verstrekken over de organoleptische en microbiologische kwaliteit van het drinkwater alsmede informatie te genereren over de behandeling van het water (met name de desinfectie). De auditfrequentie is bedoeld voor het controleren van de kwaliteitsnormen voor drinkwater. In de Drinkwaterregeling zijn tabellen opgenomen waarin is aangegeven op welke monsterplaatsen en volgens welk type frequentie (bewaking of audit) de parameters gemeten dienen te worden. De meetfrequenties zijn gekoppeld aan de dagelijkse drinkwaterproductie binnen een leveringsgebied. De ILT heeft in samenwerking met de bedrijfstak en het RIVM het ‘Basisdocument Harmonisatie-afspraken Meetfrequenties Waterleidingbesluit’ opgesteld (Vewin, 2001). De systematiek in dit document kan worden gebruikt om het meetprogramma op te stellen. Aanvullende afspraken zijn vastgelegd in de Inspectierichtlijn Harmonisatie Meetprogramma Drinkwaterkwaliteit (VROM, 2005b). De ILT kan een reductie van de meetfrequentie toestaan, maar kan eveneens een verhoging van de meetfrequentie eisen als daartoe aanleiding is. Op basis van het voorgaande stelt het drinkwaterbedrijf het meetprogramma op. Het programma wordt door de ILT goedgekeurd. In de Drinkwaterregeling is geregeld dat de eigenaren van collectieve watervoorzieningen en zelfstandige collectieve watervoorzieningen (eigen winningen) een meetprogramma dienen op te stellen. De ILT ziet toe op de kwaliteit van het drinkwater dat bij zelfstandige collectieve watervoorzieningen (zogenoemde eigen winningen) wordt gewonnen.

2.2.1

Grondstof Op een aantal meetpunten van het meetprogramma voor de grondstof is een afwijkend aantal metingen gedaan. Meestal betreft het parameters als individuele bestrijdingsmiddelen en organische microverontreinigingen die minder vaak dan de wettelijke frequentie voorschrijft worden gemeten. De parameters worden in voorkomende gevallen minstens éénmaal per jaar gemeten. In de grondstof oppervlaktewater worden stoffen vaker gemeten, vooral omdat de emissies naar het oppervlaktewater minder goed zijn te voorspellen.

2.2.2

Reinwater en distributiewater De bedrijven stellen de meetprogramma’s op voor het water na de zuivering (reinwater) en voor het drinkwater in het distributienet (af tap). In REWAB is een rekenmodule opgenomen waarmee de verdeling van het aantal metingen per parameter over ‘af pompstation’ en het distributiegebied aan het tappunt Pagina 15 van 59


wordt berekend. De indeling van de distributiegebieden wordt op verschillende manieren gedaan. Sommige bedrijven delen het gebied in sectoren in, andere baseren de indeling op de aanwezige pompstations. Enkele bedrijven maken gebruik van vaste monsterpunten in het distributiegebied aangevuld met wisselende ‘ad random’ geselecteerde tappunten, andere gebruiken alleen vaste tappunten. In het landelijk gebied worden soms aanvullende meetprogramma’s uitgevoerd voor technische werken als kelders, opjagers en torens. 2.2.3

Inkoopwater Bedrijven verkopen onderling drinkwater ‘en gros’. Dit water wordt op een bepaald punt in het distributienet ‘overgedragen’. Het water wordt bij de verkoper op het pompstation en bij de inkoper in het distributienet gecontroleerd volgens de daarvoor geldende meetprogramma’s. Meestal wordt op de inkooppunten volstaan met het meten van een beperkt aantal parameters zoals bacteriologische parameters en parameters die tijdens het transport kunnen worden beïnvloed (temperatuur, pH, geleidingsvermogen, zuurstof, troebeling, hardheid). Het ingekochte drinkwater uit Duitsland en België wordt gecontroleerd volgens een compleet meetprogramma zoals voor reinwater.

2.2.4

Aanvullende monitoring De drinkwaterbedrijven hebben een verplichting aangaande het meten van de parameter Legionella in het afgeleverde drinkwater. In 2012 hebben de bedrijven bij 175 pompstations in het uitgaande drinkwater (reinwater) 636 analyses voor de parameter Legionella uitgevoerd. In 186 distributiegebieden zijn in totaal 1019 analyses uitgevoerd. Drie bedrijven hebben geen legionellagegevens van de pompstations aangeleverd. Analyseresultaten van Cryptosporidium, Giardia, (entero)virussen en bacteriofagen worden meestal niet via de jaarlijkse REWAB-rapportage aangeleverd. De gegevens worden aangeleverd in het kader van de ‘risicoanalyse microbiologische veiligheid’. In het Dwb zijn signaleringsparameters (Tabel IIIc) opgenomen waaronder de stoffen MTBE en ETBE. In deze tabel is de parameter ‘overige antropogene stoffen’ opgenomen. Hieronder vallen stoffen die van nature niet in grond- of oppervlaktewater thuis horen. Van de drinkwaterbedrijven wordt verwacht dat ze op basis van screeningsonderzoek en een risicoanalyse een keuze maken welke stoffen in dit kader gemeten worden. Een voorbeeld hiervan zijn de geneesmiddelen. In paragraaf 2.4 wordt aandacht besteed aan de meetinspanning voor geneesmiddelen. MTBE is een stof die goed in water oplosbaar is. Deze stof wordt als additief (loodvervanger) aan benzine toegevoegd en is regelmatig als verontreiniging in de bronnen voor drinkwater aanwezig. MTBE is geanalyseerd in ruwwater van 176 winningen, in reinwater van 184 pompstations en in 169 distributiegebieden, in totaal betreffen dit 2630 waarnemingen. Bij geen enkel innamepunt (Nieuwegein, Lekkanaal en Amsterdam Rijnkanaal) was de maximum concentratie in ruwwater hoger dan de signaleringswaarde van 1 µg/l (Swartjes, 2004). Ook bij geen enkele grondwaterwinning was dit het geval. RIWA geeft in haar jaarrapport aan dat incidenteel bij de dagelijkse screening bijvoorbeeld in Lobith een waarde groter dan 1 µg/l voorkomt (RIWA, 2013). RIWA geeft eveneens aan dat de maatregelen, die de betrokken partijen de afgelopen jaren hebben genomen, effect hebben gehad. Inmiddels wordt een soortgelijke stof, ETBE, gemeten bij 77 winningen, 86 pompstations en 70 distributiegebieden: in totaal zijn 1197 metingen gerapporteerd. Bij slechts twee innamepunten is ETBE aangetoond. Pagina 16 van 59


Evaluatie meetprogramma’s In Tabel 2.2 is het aantal gerapporteerde meetresultaten per onderdeel ruw, rein en distributie (af tap) weergegeven. Hieruit blijkt dat het aantal meetresultaten in 2012 met 3,8% is afgenomen ten opzichte van het aantal in 2011. Tabel 2.2 Vergelijking van het aantal meetresultaten in de periode 2006-2012 zoals aangegeven door de drinkwaterbedrijven

2.3

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Af pompstation

318.483

317.538

325.461

326.605

334.396

337.731

334.117

Distributie

350.610

372.529

357.558

370.702

345.115

345.386

348.994

Ruw water

208.457

212.050

204.900

211.063

229.026

225.830

191.060

Totaal

877.550

902.117

887.919

908.370

908.537

908.947

874.171

Normoverschrijdingen In deze paragraaf worden de normoverschrijdingen beschreven en zo mogelijk verklaard voor de onderdelen ruw-, rein-, distributie- en inkoopwater. Een controle op de aangeleverde gegevens leverde enkele normoverschrijdingen op welke zijn toegevoegd aan de betreffende tabellen. De meetgegevens zijn getoetst aan de normen uit het Dwb (Dwb, 2011). Ruwwater De EG-richtlijn ‘Drinkwater bestemd voor menselijke consumptie’ heeft uitsluitend betrekking op de kwaliteit van drinkwater. Voor het ingenomen oppervlaktewater zijn de kwaliteitseisen uit de Drinkwaterregeling, 2011 bijlage 5, van kracht. In deze tabel zijn geen normen voor grondwater opgenomen. De Kaderrichtlijn Water kent normen voor grondwaterlichamen voor nitraat en gewasbeschermingsmiddelen; deze zijn gelijk aan de drinkwaternormen. De drinkwaterbedrijven dienen normoverschrijdingen in ruw oppervlaktewater te rapporteren aan de ILT. Indien wordt verwacht dat de normoverschrijding langer dan dertig dagen zal duren, vraagt het drinkwaterbedrijf een ontheffing bij de minister aan. In afwachting daarvan kan het drinkwaterbedrijf oppervlaktewater blijven innemen (artikel 16 Drinkwaterregeling). In dit rapport is in Bijlage C, tabel 5 een overzicht opgenomen van de gerapporteerde normoverschrijdingen (uitgezonderd de bestrijdingsmiddelen). Naast algemene parameters als bacteriën van de coligroep worden vooral organische microverontreinigingen gerapporteerd welke onder de categorie signaleringsparameters behoren. De meest opvallende zijn ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA) en metformine (geneesmiddel). Een deel van organische microverontreinigingen betreft bestrijdingsmiddelen welke boven de drinkwaternorm van 0,1 µg/l worden aangetoond. Een overzicht hiervan is weergegeven in Bijlage C, tabel 2. In deze tabel zijn in tegenstelling tot voorgaande jaren (Versteegh en Dik, 2012) alle innamepunten opgenomen. Bij acht innamepunten zijn één of meer bestrijdingsmiddelen aangetoond. Het aantal aangetoonde middelen in 2012 is 21. Dit aantal is niet langer te vergelijken met voorgaande jaren omdat er meer meetpunten zijn opgenomen in de tabel. De metaboliet AMPA (van glyfosaat) is zesmaal en de stof trichloorazijnzuur driemaal aangetoond. Er zijn dertien verschillende stoffen aangetoond. AMPA is op twee locaties in een concentratie hoger dan 1 µg/l aangetoond (jaargemiddelden op deze locaties zijn 0,82 en 0,68 µg/l). Bij het innamepunt Afgedamde Maas bij Brakel zijn stoffen aangetoond die niet in de Pagina 17 van 59


Maas bij de Biesbosch (Keizersveer) zijn aangetoond. In de Afgedamde Maas wordt ook oppervlaktewater uit een polder uitgeslagen. De stof dimethomorf is in relatief hoge concentraties gemeten. Na uitgebreid onderzoek bleek dit afkomstig van een illegale lozing. De metaboliet 2,6-dichloorbenzamide (BAM) wordt op twaalf (grondwater)winningen (ruw en/of reinwater) en één innamepunt van oppervlaktewater, met aansluitend oeverinfiltratie, aangetroffen in concentraties hoger dan 0,1 µg/l. De metaboliet AMPA wordt bij zes innamepunten van oppervlaktewater aangetroffen in concentraties hoger dan 0,1 µg/l (Bijlage C tabel 2). Bij drie innamepunten was de maximumconcentratie hoger dan 1 µg/l. Bij één grondwaterwinning (mogelijk onder invloed van oppervlaktewater) is in reinwater AMPA aangetoond in een concentratie hoger dan 0,1 µg/l. Natriumdikegulac is bij twaalf winningen aangetoond. Dikegulac is een stof met meerdere functies waaronder die van bestrijdingsmiddel, het komt ook vrij als nevenproduct bij de vitamine C-productie. Het natriumzout van dikegulac is goed in water oplosbaar en wordt vooral geanalyseerd en aangetroffen bij oevergrondwaterwinningen. Dit is een gevolg van het voorkomen van de stof in de Rijn in het begin van de jaren negentig. De stof wordt beschouwd als humaan-toxicologisch niet relevant evenals de metabolieten AMPA en BAM. Dit betekent dat voor deze metabolieten de voorzorgsnorm van 0,1 µg/l niet geldt, maar dat een concentratie tot 1 µg/l wordt toegestaan. De betreffende stoffen leveren in drinkwater tot een relatief hoge concentratie geen risico voor de volksgezondheid op. Nitraat is een stof die een probleem vormt voor de bron grondwater maar niet voor oppervlaktewater (Wuijts et al., 2013). Nitraat in grondwater is een gevolg van de uitspoeling van mest uit landbouwgronden. In Figuur 2.4 een overzicht gegeven van de nitraatconcentratie in ruwwater bij de zuiveringsstations. Met name in Zuid-Limburg wordt het ruwwater van meerdere winningen op één locatie gezuiverd. De figuur laat zien dat er geen concentraties boven de norm (50 mg/l) zijn aangetroffen. Wel zijn er vijf grondwaterlocaties waar de gemiddelde concentratie nitraat tussen 25 en 50 mg/l ligt. Deze kunnen worden beschouwd als potentiële risicolocaties. Dit beeld komt overeen met de tussenevaluatie van de gebiedsdossiers (Wuijts et al., 2013) waarin naar de concentraties in individuele onttrekkingsputten is gekeken. Figuur 2.4 is gebaseerd op het jaargemiddelde van het gezamenlijke ruwwater. Deze gegevensanalyse geeft aan dat het zinvol is om meetgegevens van individuele winputten en zelfs waarnemingsputten in de analyse voor toekomstige aandachtstoffen te betrekken.

Pagina 18 van 59


Figuur 2.4 Jaargemiddelde voor nitraat in ruwwater

2.3.1

Reinwater De bedrijven hebben voor het onderdeel reinwater (af pompstation) normoverschrijdingen voor een aantal parameters gerapporteerd. In Bijlage C, tabel 3 zijn de normoverschrijdingen weergegeven. In deze paragraaf worden de oorzaken van de normoverschrijdingen en eventueel genomen acties samengevat. De parameters zijn gegroepeerd volgens de tabellen uit het Dwb (zie hoofdstuk 1). De tabellen I en II betreffen parameters die een directe relatie hebben met de volksgezondheid. Tabel III bevat de zogenoemde indicatorparameters die zijn opgenomen op bedrijfstechnische of organoleptische gronden. TABEL I: microbiologische parameters In Tabel 2.3 zijn de overschrijdingen voor de microbiologische parameters weergegeven. In 2012 is voor de parameter E. coli op twee pompstations een overschrijding gerapporteerd. Bij één hiervan was het herhalingsmonster negatief, bij het andere pompstation is vervolgonderzoek uitgevoerd onder andere in grootvolumemonsters. Er is echter geen oorzaak gevonden. In beide gevallen is geen kookadvies uitgegaan (Tabel 2.3). Voor de parameter enterococcen is geen normoverschrijding gerapporteerd. Bij één pompstation is in één monster een te hoog aantal legionellabacteriën aangetoond. In vervolgmonsters werd de bacterie niet aangetoond; er is geen oorzaak gevonden. Voor de pathogene micro-organismen dient het drinkwaterbedrijf een kwantitatieve risicoanalyse op te stellen en deze voor te leggen aan de ILT. Het theoretisch infectierisico wordt berekend met behulp van meetgegevens voor deze pathogenen, in ruwwater (het laatste open water), en de gegevens over de verwijderingscapaciteit bij de verschillende zuiveringsprocessen. De grenswaarde voor het infectierisico is het optreden van één infectie per Pagina 19 van 59


10.000 personen per jaar veroorzaakt door micro-organismen in drinkwater. De werkwijze voor het vaststellen van het infectierisico is vastgelegd in een Inspectierichtlijn (VROM, 2006a). In 2006 zijn de drinkwaterbedrijven gestart met de uitvoering hiervan voor oppervlaktewaterwinningen en kwetsbare grondwaterwinningen. Dit is een voortschrijdend proces waarvan de resultaten leiden tot verbetering van kwetsbare punten in het productieproces van drinkwater van bron tot kraan. Het RIVM beoordeelt, in opdracht van de ILT, de opgestelde dossiers en koppelt de resultaten terug met de ILT en de drinkwaterbedrijven. Inmiddels zijn de dossiers van de betreffende winningen beoordeeld (Schijven en De Roda Husman, 2009). Dit proces wordt voortgezet met de beoordeling van de geüpdatete dossiers waarin de uitgevoerde verbeterpunten en de recente meetresultaten zijn opgenomen. In 2012 zijn nog eens zeven van de geüpdatete dossiers beoordeeld. De acties die hieruit volgen brengt ILT onder de aandacht van de drinkwaterbedrijven. De meeste dossiers betreffen oppervlaktewaterwinningen, dossiers van grondwaterwinningen zijn beperkt beschikbaar. In de EG-drinkwaterrichtlijn (EG, 1998) is niet gekozen voor deze benadering. De lidstaten dienen minimaal te voldoen aan de normen in de Europese Drinkwaterrichtlijn. Tevens geldt de eis dat het drinkwater geen microorganismen of stoffen bevat in concentraties die een gevaar voor de volksgezondheid kunnen opleveren. In Nederland is de kwantitatieve analyse van het infectierisico de methode om deze eis voor micro-organismen in te vullen. Tabel 2.3 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater ‘af pompstation’ voor Tabel I van het Dwb Parameter

Aantal pompstations

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)* Herhaling in orde

Tabel I Escherichia coli

2

Eenmalig

Legionella

1

Eenmalig

Uitgebreid onderzoek Herhaling in orde, oorzaak onbekend *

N = aantal pompstations (zie ook Bijlage C, tabel 3).

TABEL II: chemische parameters De normen van de parameters in deze tabel zijn gebaseerd op een gezondheidskundige grondslag. De normoverschrijdingen voor deze parameters zijn samengevat in Tabel 2.4. Uit de tabel blijkt dat voor twee parameters overschrijdingen zijn gerapporteerd. Voor één pompstation is er een overschrijding van de norm voor nikkel gerapporteerd. Op dit pompstation wordt ook ingekocht water uit Duitsland verwerkt. Dit inkoopwater bevat ook te hoge nikkelconcentraties. Op dit pompstation is aanvullende zuivering voor de verwijdering van nikkel aanwezig. Zesmaal was de concentratie in het afgeleverde drinkwater hoger dan de norm (20 µg/l). Er wordt wekelijks gemonitord in plaats van de gebruikelijke viermaal per jaar in verband met de kwaliteitsbewaking. Een verhoogde concentratie van bestrijdingsmiddelen (hoger dan 0,1 µg/l) komt incidenteel voor in het drinkwater van een grondwaterpompstation. Het betreft bentazon, als oorzaak is een winputschakeling genoemd. De metaboliet BAM wordt op vijf locaties in drinkwater aangetoond in concentraties hoger dan 0,1 µg/l maar lager dan 1 µg/l. Voor AMPA betreft dit eveneens vijf locaties. Pagina 20 van 59


Formeel zijn dit geen normoverschrijdingen omdat deze metabolieten niet humaan- toxicologisch relevant zijn. In Tabel 2.4 zijn deze waarnemingen dan ook niet vermeld. Tabel 2.4 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater ‘af pompstation’ voor Tabel II van het Dwb Parameter

Aantal pompstations

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Grondstof / Inkoop

Optimalisatie zuivering

Putschakeling ook in

Aanpassen

2011 (eenmalig)

putschakeling

Tabel II Nikkel

1

Pesticiden Bentazon *

1


TABEL III: indicatorparameters Tabel III van het Dwb bevat de indicatorparameters. De normen voor deze parameters hebben geen directe gezondheidskundige achtergrond, maar zijn bedoeld voor de controle van het productieproces van bron tot tap. Als voor deze parameters de norm overschreden wordt, dient het bedrijf onderzoek uit te voeren naar de oorzaak hiervan. De ILT kan bepalen of er maatregelen getroffen dienen te worden om verdere normoverschrijding te voorkomen. In de afweging speelt een eventuele (indirecte) relatie met de volksgezondheid een belangrijke rol. De normoverschrijdingen voor de parameters uit Tabel III zijn samengevat in Tabel 2.5 aangevuld met oorzaken en maatregelen. Normoverschrijdingen zijn in 2012 voor zestien van de 32 parameters weergegeven. De normoverschrijdingen betreffen vooral parameters waarvan de norm incidenteel wordt overschreden. Er zijn enkele structurele overschrijdingen voor Saturatie Index (SI), en mangaan. De parameter bacteriën van de coligroep is een indicatorparameter met een bedrijfstechnische achtergrond. Een positief analyseresultaat wordt als overschrijding aangemerkt als de uitslag van het eerste herhalingsmonster eveneens positief is. (Dit in tegenstelling tot de indicatorparameters uit Tabel I, E. coli en enterococcen (VROM, 2005a).) Uit Tabel 2.5 blijkt dat de norm voor de parameter bacteriën van de coligroep in 2012 viermaal is overschreden, in drie van de vier gevallen is een oorzaak bekend en is het probleem adequaat opgepakt. Uit de gegevens van de drinkwaterbedrijven blijkt dat in reinwater 84 monsters van het totaal aantal metingen voor deze parameter positief waren (0,48%). De herhalingsmonsters waren uitgezonderd op de eerder genoemde vier locaties negatief. In tegenstelling tot voorgaande jaren zijn er geen normoverschrijdingen van ammonium. Op één pompstation is de norm voor Aeromonas overschreden vanwege een verstoring van de zuivering.

Pagina 21 van 59


Tabel 2.5 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater ‘af pompstation’ voor Tabel III van het Dwb Parameter

Aantal pomp-

Tabel III

stations

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Bedrijfstechnische parameters Aeromonas

1

Eenmalig

Bedrijfstechnisch

Clostridium perfrin-

2

Eenmalig

Bedrijfstechnisch

Leiding reinwater-kelder

Bedrijfstechnische

Ruwwaterleiding

aanpassingen en

gens, incl. sporen Bacteriën van de

4

coligroep

schoonmaken (2) Spoelwaterleiding

Tijdelijk UV-desinfectie

Geen

2e herhaling in orde

Saturatie Index

6

Grondstof (structureel)

Samenhang met kalkoplossend vermogen. Oplossingen worden verkend

Waterstofcarbonaat

3

Grondstof

Geen

Hardheid

1

Afregelen ontharding op

Bedrijfstechnisch

Sporen van sulfiet-

1

Eenmalig

Bedrijfstechnisch

2

Structureel

Sluiten pompsta-

ondergrens reducerende clostridia Zuurgraad

tion op termijn Eenmalig geringe afwijking

Geen Geen

Organoleptische parameters Geur

4

Eenmalig

Kleur

1

Eenmalig

Geen

Mangaan

4

Structureel (1)

Sluiten pompstation op termijn (1)

Bedrijfstechnisch meestal

Geen

eenmalig Smaak Troebelingsgraad

Eenmalig

Geen

11

3


Geen

3


eenmalig, filterstoring IJzer

Geen

eenmalig, filterstoring Signaleringsparameters Chlooretheen

1

Eenmalig, mogelijk oude

Geen

verontreiniging EDTA

5

Grondstof (via

Geen

oppervlaktewater) 1,4-dioxaan

3

Grondstof

ILT: ontheffing tot 3 µg/l

Niet-wettelijke parameter Koperoplossend

8

Agressiviteit grondstof (8)

vermogen *


Pagina 22 van 59

Mogelijk op termijn conditionering


De parameter Saturatie Index (SI) is een maat voor de agressiviteit van het water ten opzichte van het leidingmateriaal. Nederland heeft deze parameter in de wetgeving opgenomen om een relatie tussen de drinkwaterkwaliteit en de aantasting van het leidingmateriaal te kunnen leggen. De samenstelling van het grondwater is meestal de oorzaak van een normoverschrijding. Een afwijking van de SI (lager dan –0,2) heeft een relatie met het kalkoplossend vermogen van het water. Cementeuze materialen, meestal grote transportleidingen, kunnen hierdoor worden aangetast. In samenhang met parameters als de zuurgraad, hardheid en het koperoplossend vermogen kan per productielocatie worden onderzocht in hoeverre conditionering van het water zinvol is. De norm voor de parameter SI wordt vanaf 2012 getoetst aan het jaargemiddelde conform het Dwb. Op zes pompstations is de norm onderschreden (Bijlage C, tabel 3). Voor zover bekend zijn er nog geen maatregelen genomen. De gemiddelde waarde voor het koperoplossend vermogen is bij een aantal pompstations (acht) vooral in het oosten en zuiden van het land hoger dan 2 mg/l. Dit is geen wettelijke normoverschrijding, maar het geeft een indicatie dat hogere kopergehaltes in het drinkwater aan de tap kunnen voorkomen. In paragraaf 2.3.2 is informatie over het kopergehalte van het drinkwater aan het tappunt opgenomen. Het totale aantal locaties met overschrijdingen voor de stoffen mangaan en ijzer is zeven, dit is tweemaal zo laag als in 2011, maar gelijk aan het aantal in 2010. De overschrijdingen zijn meestal incidenteel en te wijten aan een storing in het filtratieproces. Mangaan is op één pompstation een structureel probleem; dit pompstation zal op termijn worden gesloten. In het gebied van het voormalige drinkwaterbedrijf Delta (nu Evides) zijn elk jaar overschrijdingen voor geur en smaak. Het herhalingsmonster is meestal goed en een oorzaak wordt niet gevonden. De metingen worden tot en met 2012 op het laboratorium uitgevoerd en vanaf 2013 door de monsternemer. Dit is al langer de praktijk bij andere bedrijven waar veel minder vaak afwijkingen worden aangetoond. Een beeld van de maximale meetwaarden van hardheid, ammonium, ijzer, mangaan en de Saturatie Index is weergegeven in de Figuren 2.5 tot en met 2.10. In deze figuren zijn de pompstations met één of meerdere normoverschrijdingen zichtbaar als een grotere stip (behalve voor hardheid). Voor de parameter (totale) hardheid geldt dat deze (concentratie calcium plus magnesium) niet lager dan 1 mmol mag zijn indien het water onthard of geconditioneerd wordt. Getoetst wordt aan het 90-percentiel van de norm. Op één pompstation waar onthard wordt is de 90-percentiel onderschreden. De verandering in het toetsen van de norm zorgt ervoor dat het aantal normafwijkingen is gereduceerd. In Figuur 2.5 wordt de gemiddelde hardheid voor alle pompstations weergegeven; de normafwijkingen zijn hier niet zichtbaar. In 2012 zijn er vier pompstations met een gemiddelde hardheid hoger dan 2,5 mmol. In 2011 waren dit er nog zes. De waarde van 2,5 mmol wordt vaak aangehouden als grens waarboven onthard wordt. Er zijn 19 pompstations met een hardheid lager dan 1 mmol. Op de meeste van deze locaties is het water van nature zacht. In Figuur 2.9 en 2.10 is de SI weergegeven, zowel volgens de huidige norm (jaargemiddelde) als de norm tot en met 2011 (minimum). Het verschil in aantallen is groot, dit betekent dat op zes locaties de SI structureel laag is. Het verdient aandacht om op deze locaties na te gaan of er maatregelen nodig zijn. Hierbij spelen meerdere eigenschappen van het drinkwater een rol.

Pagina 23 van 59


Figuur 2.5 Jaargemiddelde voor de hardheid van reinwater

Figuur 2.7 Hoogste meetwaarde van ijzer in reinwater

Pagina 24 van 59

Figuur 2.6 Hoogste meetwaarde van ammonium in reinwater

Figuur 2.8 Hoogste meetwaarde van mangaan in reinwater


Figuur 2.9 Laagste meetwaarde van de Saturatie Index in reinwater

Figuur 2.10 Gemiddelde meetwaarde van de Saturatie Index in reinwater

Voor drie stoffen die vallen onder de noemer van signaleringsparameters zijn overschrijdingen gerapporteerd. De ILT heeft voor de stof 1,4-dioxaan een ontheffing verleend aan het betreffende bedrijf, de concentraties blijven onder deze waarde. De stof EDTA komt onder andere in was- en reinigingsmiddelen voor en wordt vooral in rivierwater aangetoond. De stof wordt tijdens de zuivering onvoldoende verwijderd. De stof chloraat (signaleringsparameter niet in de tabel) is in 2012 op negentien grondwaterpompstations aangetoond in reinwater en op negentien (vaak dezelfde) pompstations ook in het ruwe water. Deze stof (desinfectiebijproduct en in het verleden ook een herbicide) is mogelijk afkomstig van bodemverontreinigingen. Het drinkwaterbedrijf voert voor zover bekend nog onderzoek uit. De hoogst aangetroffen concentratie in grondwater is een factor zeven lager dan de gezondheidskundige norm (700 µg/l) van de WHO (WHO, 2011). De hoogst aangetroffen concentratie in drinkwater geproduceerd uit grondwater is een factor 16 lager dan de WHOnorm. Als chloraat als verontreiniging onder de signaleringsparameter valt en dus niet als bestrijdingsmiddel wordt gezien dan zijn er geen normoverschrijdingen. Het risico voor de volksgezondheid is gering, echter conform het voorzorgsprincipe hoort chloraat niet in het drinkwater thuis. Daarnaast wordt chloraat ook aangetroffen in drinkwater dat tijdens de zuivering is behandeld met chloordioxide, de concentraties zijn dan meestal hoger. De hoogste concentratie in drinkwater behandeld met chloordioxide is een factor zeven lager dan de WHO-norm. Steeds vaker wordt onderzoek met nieuwe screeningsmethoden uitgevoerd in monsters uit winputten in het kader van kwaliteitsbewaking. Dit kan en zal steeds nieuwe stoffen opleveren (Wuijts et al., 2013).

Pagina 25 van 59


Vergelijking met voorgaande jaren In Tabel 2.6 is een overzicht gegeven van het aantal normoverschrijdingen in relatie tot het totaal aantal metingen per parameter. Het percentage overschrijdingen per parameter varieert van 0,00 voor de parameter bestrijdingsmiddelen (totaal) tot 0,99 voor nikkel. Het relatief hoge percentage voor nikkel wordt veroorzaakt door de hiervoor beschreven overschrijdingen op één pompstation. Het percentage normoverschrijdingen voor de parameter bestrijdingsmiddelen is gelijk aan dat in 2011. Ondanks het grote aantal metingen voor bestrijdingsmiddelen is er slechts één geringe normoverschrijding geconstateerd. Tabel 2.6 Een overzicht van de normoverschrijdingen per parameter ten opzichte van het totaal aantal metingen voor drinkwater ‘af pompstation’ Parameter

Totaal aantal

Aantal

Overschrijdingen

metingen

overschrijdingen

(%)

Tabel I Escherichia coli

13.806

2

0,01

636

1

0,16

Legionella Tabel II Bestrijdingsmiddelen

74.146

1

0,00

Nikkel

605

6

0,99

Bentazon

672

1

0,15 0,04

Tabel III Aeromonas

2822

1

17.576

4

0,02

797

1

0,13

2311

2

0,09

Geur

1806

7

0,39

Hardheid

5565

1

0,02

IJzer

5235

3

0,06

Kleurintensiteit

1573

1

0,06

Mangaan

4319

41

0,95

Saturatie Index

5713

6

0,11

Smaak

1766

4

0,23

739

2

0,27

10.511

19

0,18

5783

37

0,64

10.758

10

0,09

Bacteriën van de coligroep Chlooretheen Clostridium perfringens (incl. sporen)

Sporen van sulfietreducerende clostridia Troebelingsgraad Waterstofcarbonaat Zuurgraad

Tabel 2.7 Overzicht van het aantal pompstations waar een (incidentele) normoverschrijding heeft plaatsgevonden (Versteegh et al 1995-2012) 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

56

2004

2000

58

2003

1999

73

2002

1998

63

2001

1997

72

*

1996

Jaar Pomp-

64

68

56

67

43

53

54

50

33

33

39

39

stations *

Het jaar waarin het WLB is aangepast. De vergelijking met voorgaande jaren is niet eenduidig.

Pagina 26 van 59


Uit Tabel 2.7 blijkt dat er 39 pompstations zijn met één of meer normoverschrijdingen. Dit aantal is gelijk aan dat in 2011. De parameters Legionella spp. en de Saturatie Index zijn niet meegenomen bij het vaststellen van het aantal pompstations met normoverschrijdingen omdat deze parameters niet in de EG-richtlijn voorkomen. In Tabel 2.8 is per parameter aangegeven bij hoeveel pompstations een overschrijding regelmatig voorkomt in de periode 2008-2012. Onder regelmatig wordt verstaan dat jaarlijks in de afgelopen drie, vier of vijf jaren een normoverschrijding is gemeten. Uit deze tabel blijkt dat de over- en onderschrijdingen voor de parameters mangaan, zuurgraad, waterstofcarbonaat, hardheid en Saturatie Index (SI) structureel zijn (overschrijding in minstens vijf jaren). Het beeld over meerdere jaren komt overeen met het beeld in de rapportage over 2011; opgemerkt wordt dat overschrijdingen in vijf opeenvolgende jaren hardnekkige problemen zijn zoals mangaan en zuurgraad op één locatie. Voor de SI en waterstofcarbonaat geldt dat de oorzaak ligt in de natuurlijke samenstelling van het grondwater. Tabel 2.8 Overzicht van de aantallen pompstations per parameter waar gedurende de periode 2008-2012 in drie of meer jaren een normoverschrijding heeft plaatsgevonden in drinkwater ‘af pompstation’. Een pompstation met een normoverschrijding gedurende vijf jaar komt uitsluitend voor in de kolom 5 jaren Parameter

4 jaren

5 jaren

Geur

0

3

0

IJzer

1

0

0

Kleurintensiteit

1

0

0

Mangaan

0

0

1

1

0

0

16

19

4

Nikkel Saturatie Index

2.3.2

3 jaren

Smaak

0

1

0

Hardheid

1

2

0

Troebelingsgraad

3

1

0

Waterstofcarbonaat

1

1

1

Zuurgraad

0

0

1

Distributiewater In Bijlage C, tabel 4 zijn de normoverschrijdingen weergegeven voor het drinkwater in het distributienet (kortweg distributie). In deze paragraaf worden de oorzaken van de normoverschrijdingen en eventueel genomen acties samengevat. De parameters zijn gegroepeerd volgens de tabellen uit het Dwb. De drinkwaterbedrijven zijn niet verantwoordelijk voor normoverschrijdingen die door de binneninstallatie worden veroorzaakt. Zij hebben wel de plicht de eigenaar te informeren en zonodig te adviseren. TABEL I: microbiologische parameters In Tabel 2.9 zijn de normoverschrijdingen voor de microbiologische parameters uit Tabel I en voor Legionella weergegeven. Voor deze parameters telt elk positief monster als een normoverschrijding (VROM, 2005a). In 2012 is acht keer een normoverschrijding voor E. coli en viermaal voor de parameter enterococcen gerapporteerd. Bij een positieve uitslag voor deze parameters wordt er direct een herhalingsmonster genomen. De uitslagen van deze Pagina 27 van 59


herhalingsmonsters waren in de meeste gevallen negatief. Voor zover bekend is in vier gevallen een kookadvies gegeven. In Tabel 2.9 zijn oorzaken voor zover bekend en maatregelen weergegeven die de bedrijven hebben genomen, weergegeven. Er zijn geen grootschalige incidenten geweest. Afwijkende meetresultaten bij incidenten, bijvoorbeeld na reparaties, worden niet via het reguliere meetprogramma aangeleverd. Alle bedrijven op één na hebben in het distributienet metingen uitgevoerd voor de parameter Legionella met als doel het afgeleverde water te controleren zonder de invloed van de binneninstallatie. De bacterie is op veertien monsterpunten aangetoond boven de norm (100 kve/l); dit aantal is lager dan in 2011 (24 locaties boven de norm). Het betreft meestal individuele adressen en relatief geringe aantallen. Meestal was het herhalingsmonster, ook van de aangrenzende woningen in orde. Slechts eenmaal werd een aantal boven 1000 kve/l aangetroffen, in dit geval in een herhalingsmonster. Uit de informatie van de drinkwaterbedrijven blijkt dat de bewoners worden geïnformeerd als ook het tweede monster positief is. Vaak wordt het dossier overgedragen aan de afdeling inspectie van het drinkwaterbedrijf. Indien bij de meetgegevens het type Legionella is vermeld dan was het een Legionella non-pneumophila. In de literatuur zijn zelden ziektegevallen, veroorzaakt door dit type, beschreven (Versteegh et al., 2007). Hoewel een monster genomen moet worden van het drinkwater vóór de watermeter wordt een monster vaak in een gebouw of woning genomen. Het is mogelijk dat de legionellabacteriën afkomstig zijn uit de binneninstallatie. Tabel 2.9 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater in het distributiegebied voor Tabel I van het Dwb. Parameter

Aantal distributie-

Tabel I

gebieden

Escherichia

8

coli

Enterococcen

4

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Monstername niet

Herstellen aansluitleiding

representatief, ook

Kookadvies, nieuwe

eigen winning (1)

leiding (1)

Aansluitleiding één

Kookadvies, spuien (1)

klant (1)

Herhalingsmonsters in

Binneninstallatie (1)

orde (4); 3e en 4e

Onbekend (5)

herhaling in orde

Ook E. coli (2)

Kookadvies, spuien (2)

Besmetting

Herhaling in orde

pompstation (1) Eenmalig 1 adres Legionella spp

14

Binneninstallatie,

Informeren bewoners,

onbekend

Herhalingsmonsters in orde

*

N= aantal voorzieningsgebieden (zie ook Bijlage C, tabel 4).

TABEL II: chemische parameters Er zijn normoverschrijdingen voor twee chemische parameters weergegeven in Tabel 2.10. Het betreft de parameters nikkel en lood welke respectievelijk éénen tweemaal zijn overschreden. Eén hoge meetwaarde is de oorzaak dat het (getoetste) jaargemiddelde wordt overschreden. De norm voor lood (25 µg/l) in de Europese Drinkwaterrichtlijn geldt tot en met 2013. In Nederland wordt sinds 2006 een norm van 10 µg/l gehanteerd. Deze normwaarden gelden aan de tap. Voor de parameters lood, koper en nikkel wordt de norm getoetst via een steekproefmethode die representatief is voor de gemiddelde hoeveelheid die de Pagina 28 van 59


consument binnenkrijgt conform de Random Day Time (RDT)-methode (VROM, 2005b). In de praktijk neemt de monsternemer bij binnenkomst van het gebouw een monster uit de binneninstallatie (aan de tap) zonder doorstroming. Het aantal uren dat het water vóór monstername in de installaties heeft stilgestaan is in principe willekeurig over de dag verspreid. De norm voor de metalen lood, koper en nikkel wordt per distributiegebied getoetst aan het jaargemiddelde. Uit de gegevens blijkt dat in een aantal gevallen de maximum meetwaarden in zo’n distributiegebied hoger zijn dan de normen voor deze metalen. De maximum meetwaarde voor koper is in vijf monsters (0,28%) hoger dan 2 mg/l. Voor lood is in zes van het aantal monsters het maximum hoger dan 10 µg/l (0,33%), voor nikkel (20 µg/l) betreft dit dertien monsters (0,72%). Het aantal metingen voor lood met een maximumwaarde hoger dan de norm, is ten opzichte van 2011 verder gedaald. Voor nikkel daarentegen is het percentage toegenomen. Opgemerkt wordt dat bij de keuze van de meetpunten in het distributiegebied geen rekening wordt gehouden met het aanwezige leidingmateriaal. Ofwel hoe minder loden binnenleidingen er zijn hoe kleiner de kans is dat er daaruit een monster wordt genomen. Tabel 2.10 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater in het distributiegebied voor Tabel II van het Dwb Parameter

Aantal distributie-

Tabel II

gebieden

Lood

2

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Binneninstallatie met één

Informeren klant

hoge waarde Nikkel

1

Binneninstallatie met één

Informeren klant

hoge waarde *


De drinkwaterbedrijven hebben vrijwel alle loden dienstleidingen rond de eeuwwisseling vervangen of incidenteel van een coating voorzien. De drinkwaterkwaliteit op het leveringspunt voldoet aan de voor deze metalen gestelde eisen. De drinkwaterbedrijven informeren de eigenaren van de binneninstallaties en/of de bewoners als er verhoogde concentraties metalen, met name lood, worden aangetroffen. Bij de renovatie van woningen worden loden leidingen normaliter verwijderd. Er is een evaluatie van de RDT-bemonstering zoals in het protocol beschreven staat uitgevoerd. (Slaats et al., 2008). Hieruit blijkt dat het begrip Random Day Time in de praktijk niet echt een meting willekeurig over de dag weergeeft. Op een aantal pompstations staat dan een opstelling (koperen buizenproef) waarin stilstaand water in de koperen leiding van een binneninstallatie wordt nagebootst en zo het koperoplossend vermogen wordt bepaald. De resultaten van deze proeven geven een indicatie of het drinkwater van een pompstation metaaloplossende eigenschappen heeft. Voor de koperen buizenproef zijn bij acht pompstations (Bijlage C, tabel 3a) gemiddelde waarden hoger dan 2 mg/l gerapporteerd. De RDT bemonsteringsmethode vervangt steeds vaker de koperen buizenproef. Uit de informatie van de afgelopen jaren is bekend op welke pompstations het koperoplossend vermogen relatief hoog is. TABEL III: indicatorparameters De normoverschrijdingen voor de indicatorparameters uit Tabel III zijn samengevat in Tabel 2.11.

Pagina 29 van 59


Tabel 2.11 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen in het drinkwater in het distributiegebied voor Tabel III van het Dwb Parameter

Aantal

Tabel III

distributie-

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Nagroei (incidenteel (18)

Spuien en andere

gebieden Bedrijfstechnische parameters Aeromonas

24

bedrijfstechnische Nagroei (structureel (6)

acties Project bedrijfstak onderzoek

Bacteriën van de

15

coligroep

Pompstation (4)

Zie pompstation (4)

Ook E. coli (3)

Zie Tabel 2.9 (3)

Binneninstallatie (2)

Bedrijfstechnisch (3)

Werkzaamheden (1) 2e herhaling in orde (5)

Geen (5)

Saturatie Index

2

Grondstof (structureel)

Zie pompstation

Clostridium perfringens

2

Incidenteel

Geen

Temperatuur

2

Incidenteel

Herhaling goed

Waterstofcarbonaat

2

Grondstof

Geen

Zuurgraad

1

Regelmatig

Sluiten pompstation

inclusief sporen

op termijn Organoleptische parameters Geur

3

Terugkerend

Herhaling goed Geen

Mangaan

4

Incidenteel

Smaak

3

Terugkerend

Herhaling goed

Troebelingsgraad

4

Incidenteel

Geen

IJzer

5

Incidenteel

Bedrijfstechnisch, periodiek onderhoud

*


In vijftien gebieden is de norm voor de parameter bacteriën van de coligroep overschreden. Dit betekent dat ook het herhalingsmonster positief is geweest. Op vier locaties was de oorzaak van de overschrijding terug te voeren op de productielocatie of werd ook E. coli aangetoond. Uit de gegevens van de drinkwaterbedrijven blijkt dat voor de parameter bacteriën van de coligroep 131 monsters van het totaal aantal metingen positief waren (0,27%). De herhalingsmonsters waren negatief uitgezonderd de hiervoor genoemden. In twee gebieden is clostridium perfringens (inclusief sporen) eenmalig aangetoond. In 24 distributiegebieden is de norm voor de microbiologische parameter Aeromonas (1000 kve/100 ml) overschreden. Dit aantal is ten opzichte van vorig jaar gelijk gebleven. In de meeste gebieden betreft het incidenteel te hoge aantallen. In de regio Noord-Holland is Aeromonas een hardnekkig probleem; er wordt vaak extra gespuid en er wordt ook vaker als kwaliteitscontrole gemeten dan in andere regio’s. Ook in andere regio’s als Noordwest-Overijssel, ZuidwestFriesland en rond Rotterdam doet dit probleem zich voor. De drinkwaterbedrijven informeren de ILT regelmatig. Aeromonas is een parameter die gezien wordt als een indicator voor nagroei. Deze in het algemeen onschuldige bacterie kan zich in het leidingnet vermeerderen. Een duidelijke oorzaak is vaak moeilijk te achterhalen, maar het probleem komt elk jaar weer terug.

Pagina 30 van 59


De overige overschrijdingen betreffen vaak bedrijfstechnische parameters als ijzer (vijf distributiegebieden) en troebelingsgraad (vier distributiegebieden). Er zijn in tegenstelling tot 2011 weer wel overschrijdingen voor mangaan gemeld. Het aantal gebieden met een overschrijding voor ijzer en/of mangaan is, ten opzichte van 2011, toegenomen van vier naar negen. Het betreft meestal incidentele overschrijdingen. Deze parameters hebben geen direct effect op de gezondheid maar kunnen wel zorgen voor klachten zoals ‘bruin water’ bij de consument. Er zijn geen landelijke gegevens beschikbaar over klachten van de consument. Een normoverschrijding voor geur en ook voor smaak is voor drie gebieden gerapporteerd, de herhalingsmonsters waren weer normaal en een oorzaak werd niet gevonden. Ook in voorgaande jaren zijn deze normoverschrijdingen in dezelfde regio gerapporteerd. Zie ook paragraaf 2.3.1. In het algemeen geldt als er aanleiding toe is, en bijvoorbeeld ook bij klachten van de klant wordt de kwantitatieve methode toegepast. In 2012 is de norm voor de temperatuur (25oC) in twee gebieden in drinkwater geproduceerd uit oppervlaktewater overschreden. De norm voor de Saturatie Index is in slechts twee gebieden overschreden. Er wordt in tegenstelling tot voorgaande jaren aan het jaargemiddelde getoetst. Het aantal parameters uit Tabel III (indicatorparameters) met een normoverschrijding is twaalf (Tabel 2.11). Het aantal overschrijdingen voor de bedrijfstechnische parameters vertoont door de jaren heen een grillig beeld. Tabel 2.12 Overzicht van het % normoverschrijdingen van het distributiegebied Parameter

Totaal aantal

Aantal

Overschrijdingen

metingen

overschrijdingen

(%)

Tabel I Enterococcen

931

4

0,43

35.615

11

0,03

1019

28

2,75

Nikkel

1812

1

0,06

Lood

1805

2

0,11

Escherichia coli Legionella Tabel II

Tabel III Aeromonas

6557

164

2,50

Bacteriën van de coligroep

48.952

15

0,03

Geur

10.384

5

0,05

IJzer

5284

5

0,09

Kleurintensiteit

8894

2

0,02

Mangaan

2880

5

0,17

Saturatie Index

2828

2

0,07

10.383

5

0,05

3568

2

0,06

Temperatuur

34.520

3

0,01

Troebelingsgraad

13.312

5

0,04

2838

18

0,64

11.070

3

0,03

Smaak Clostridium perfringens (incl. sporen)

Waterstofcarbonaat Zuurgraad

Pagina 31 van 59


In Tabel 2.12 is een overzicht gegeven van het aantal normoverschrijdingen in relatie tot het totaal aantal metingen per parameter. De parameter Legionella scoort het hoogst (2,75%) gevolgd door Aeromonas (2,50%). In het begin van deze paragraaf zijn deze parameters besproken. Deze parameters zijn niet in de EG-richtlijn opgenomen. De overige parameters scoren ruim lager dan 1%. Tabel 2.13 Overzicht van de aantallen meetpunten per parameter waar gedurende de periode 2008-2012 in drie of meer jaren een normoverschrijding heeft plaatsgevonden in drinkwater in het distributienet Parameter

3 jaren

4 jaren

5 jaren

Aeromonas

0

4

4

Legionella

4

4

4

Nikkel

1

0

0


4

1

0

Saturatie Index

3

5

2

Geur

0

0

1

IJzer

3

0

1

Troebelingsgraad

1

1

1

Kleurintensiteit

1

1

0

Escherichia coli

2

2

2

Waterstofcarbonaat

0

2

1

Smaak

0

0

1

Clostridium perfringens (incl. sporen)

1

0

0

Hardheid

1

0

0

In Tabel 2.13 is per parameter weergegeven in hoeveel distributiegebieden een overschrijding regelmatig voorkomt in de periode 2008-2012. Uit deze tabel blijkt dat de parameters Legionella en Aeromonas het hoogst scoren. In vier gebieden komen deze parameters in vijf opeenvolgende jaren voor. In een distributiegebied zijn meerdere soms wisselende monsternamepunten. Tabel 2.13 geeft geen informatie over individuele meetpunten. Ook de grootte van een distributiegebied, en daardoor het aantal metingen, kan sterk verschillen omdat het gekoppeld is aan het bijbehorende pompstation. Dit betekent dat wanneer een normoverschrijding in een distributiegebied meerdere jaren achter elkaar voorkomt, het steeds een ander meetpunt binnen het gebied is. Tabel 2.14 Oorzaken en maatregelen met betrekking tot normoverschrijdingen (Dwb) in het drinkwater op in- en verkooppunten Parameter

Aantal inkooppunten

Aeromonas

6

Oorzaak (N)*

Maatregel (N)*

Nagroei

Bedrijfstechnisch

Aluminium

1

Duits water


1

Incidenteel

Geen

Enterococcen

1

Incidenteel

Geen

IJzer

3

Incidenteel (2)

Geen

Duits water (1) Mangaan

1

Incidenteel

Geen

Duits water Nikkel

1

Duits water

Geen

Troebelingsgraad

2

(Duits water)

Geen

* N = aantal in- en verkooppunten Pagina 32 van 59


2.3.3

Inkoopwater Tabel 2.14 geeft een overzicht van de normoverschrijdingen voor de in- en verkooppunten. De overschrijdingen betreffen meestal bedrijfstechnische parameters, de parameter nikkel heeft één overschrijding. Het ingekochte water is op vijf punten afkomstig uit het buitenland (Duitsland).

2.3.4

Ingrepen in het distributienet Drinkwaterbedrijven voeren regelmatig werkzaamheden aan het distributienet uit zoals het vervangen van leidingen en reparaties in verband met leidingbreuken en lekkages. Na afloop worden controlemonsters genomen om de microbiologische veiligheid van het drinkwater te waarborgen. Sinds 2005 melden de drinkwaterbedrijven de positieve resultaten van de microbiologische analyses, bij een ingreep waarbij de levering van drinkwater wordt gecontinueerd, aan de ILT. Het betreft dus niet de monsters die genomen worden tijdens de aanleg van nieuwe leidingen. In 2012 hebben alle tien de drinkwaterbedrijven van positieve microbiologische meetresultaten gemeld. In Tabel 2.15 zijn de resultaten weergegeven. In totaal zijn er 96 van dergelijke meldingen geregistreerd. In 73 gevallen is een kookadvies gegeven. De kookadviezen worden bijna altijd op kleine schaal gegeven; van enkele woningen tot een paar straten. Het aantal meldingen is gelijk aan dat van 2011. Opvallend vaak (45% van het aantal meldingen) worden alleen enterococcen aangetoond. In de Hygiënecode Drinkwater (Meerkerk et al., 2010) van de drinkwatersector wordt beschreven hoe de microbiologische veiligheid van drinkwater tijdens opslag, en transport en distributie kan worden gewaarborgd. In het rapport wordt ook beschreven hoe er in het veld gewerkt dient te worden bij aanleg en reparatie van leidingen. Grijs gietijzeren leidingen In 2010 heeft KWR Watercycle Research Institute (KWR) samen met de drinkwaterbedrijven en in overleg met de ILT en het RIVM een landelijk onderzoek uitgevoerd naar het voorkomen van Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) na werkzaamheden aan grijs gietijzeren en stalen leidingen in het distributienet. Dit type leiding is met bitumen of koolteer bekleed; al enkele decennia wordt dit type leiding niet meer gelegd. Geur- en smaakklachten van bewoners na werkzaamheden waren de aanleiding voor het onderzoek. Bij nader onderzoek werden verhoogde concentraties PAK aangetroffen. De belangrijkste conclusie uit het rapport (Blokker et al., 2010) is de volgende: ‘De bitumen en koolteer coatings waarmee grijs gietijzeren en stalen leidingen uit de periode tussen 1900 en 1990 inwendig bekleed zijn, kunnen PAK aan drinkwater afgeven. De omstandigheden waarbij dit gebeurt, kunnen optreden na verstoringen, maar zijn kortdurend van aard. Hierdoor kan de PAK-norm uit het Drinkwaterbesluit overschreden worden. De bijdrage aan de totale blootstelling van mensen aan PAK is echter laag. Het verwaarloosbaar risiconiveau voor de volksgezondheid (1 persoon met kanker op de miljoen mensen bij levenslange blootstelling) wordt onder de genoemde omstandigheden niet overschreden.’ KWR en RIVM hebben op verzoek van de ILT een ‘protocol monstername grijs gietijzeren leidingen’ opgesteld. Na werkzaamheden en bij geur- en smaakklachten bij dit type leidingen hebben de drinkwaterbedrijven in 2012 PAKanalyses uitgevoerd. De verzamelde gegevens zijn verwerkt in een korte notitie welke aan de drinkwaterbedrijven en de ILT is gezonden. De conclusie is dat er bij 2,6% van de ingrepen, waarbij PAK-analyses zijn uitgevoerd (totaal 821), een kortdurende (analyse na zeven dagen uitgevoerd) overschrijding van de drinkwaternorm voor PAK is geweest. In geen enkel geval zijn er na dertig dagen nog PAK aangetoond. Pagina 33 van 59


Dit betekent dat er geen aanwijzingen zijn dat de blootstelling van de consument aan PAK zodanig is dat er een gezondheidsrisico optreedt. Het RIVM heeft hierop voorgesteld de uitvoering van het protocol te beëindigen. Tabel 2.15 Meldingen van microbiologische analyses na ingrepen in het distributienet met behoud van verbruik van drinkwater Drink-

Parameter

waterbedrijf WBGr

Aantal

Actie

incidenten Bacteriën van de coligroep

1

Geen

Escherichia coli/Bacteriën van

1

Openbaar tappunt is

de coligroep

afgesloten, tot vrijgave

WMD

Enterococcen

5

Kookadvies

Bacteriën van de coligroep/

1

Geen

7

Geen

Enterococcen Bacteriën van de coligroep Brabant Water

Escherichia coli

1

Kookadvies


1

Kookadvies

7

Kookadvies (6)

de coligroep/Enterococcen Escherichia coli/Bacteriën van de coligroep Bacteriën van de coligroep

Geen (1) 4

Kookadvies (1) Geen (3)

Bacteriën van de

1

Kookadvies

Enterococcen

7

Kookadvies

Enterococcen

7

Kookadvies


5

Geen


1

Kookadvies

coligroep/Enterococcen Dunea

de coligroep/Enterococcen Waternet

Enterococcen

1

Geen


1

Geen

Evides

Enterococcen

2

Kookadvies

Oasen


1

Geen


1

Kookadvies

Enterococcen

1

Kookadvies


1

Kookadvies

1

Kookadvies

de coligroep/Enterococcen PWN

Escherichia coli/Enterococcen Vitens

Enterococcen

18

Kookadvies (17) geen (1)

Escherichia coli

5

Kookadvies


4

Kookadvies

Escherichia coli/Enterococcen

2

Kookadvies


3

Kookadvies

2

Kookadvies

de coligroep

de coligroep/Enterococcen Enterococcen/Bacteriën van de coligroep WML

Enterococcen

3

Kookadvies


1

Kookadvies

de coligroep/Enterococcen Pagina 34 van 59


2.4

Meetinspanning geneesmiddelen In de afgelopen jaren is er blijvende aandacht voor geneesmiddelen in de bronnen voor drinkwater (Wuijts, 2011). De watersector heeft de informatie welke in deze periode is verzameld vastgelegd in een overzichtsrapport (Derksen en Ter laak, 2013). In deze paragraaf wordt de meetinspanning naar geneesmiddelen van de drinkwaterbedrijven in 2012 weergegeven. Hiervoor wordt uitgegaan van de gegevens die in 2012 met behulp van REWAB zijn aangeleverd.

Figuur 2.11 Locaties geneesmiddelen metingen in 2012 Uit Figuur 2.11 blijkt dat niet voor alle locaties gegevens beschikbaar zijn. Of er worden geen analyses uitgevoerd of de gegevens waren niet aanwezig in REWAB.

Pagina 35 van 59


Figuur 2.13 Metingen geneesmiddelen verdeeld over typen water In Figuur 2.13 is het aantal waarnemingen weergegeven verdeeld over de typen water. Het betreft in totaal circa 22.000 metingen, waarvan 70% in grondwater, 19% in oppervlaktewater en 11% in oevergrondwater. Voor reinwater is het aandeel grondwater het grootst. De oorzaak hiervan is dat het aantal locaties voor grondwater veel hoger is dan het aantal innamepunten van oppervlaktewater. De drinkwaterbedrijven genereren voor zover bekend ook de gegevens voor de innamepunten die de RIWA in haar jaarrapporten publiceert. In Figuur 2.14 zijn de aantallen analyseresultaten boven de detectiegrens weergegeven. Voor 21% van het totaal aantal metingen is de concentratie hoger dan de detectiegrens. Het aandeel is het grootst bij oppervlaktewater (ruw en rein samen 53%). Voor alleen ruwwater is het aandeel oppervlaktewater nog groter maar voor reinwater is het aandeel grondwater het grootst. Een mogelijke verklaring van de verdeling voor reinwater kan het effect van de zuivering zijn. Voor de zuivering van oppervlaktewater worden er technieken gebruikt die microverontreinigingen in het algemeen (deels) kunnen verwijderen. Voor grondwater is dit meestal niet zo. De detectiegrens voor de meeste stoffen ligt tussen 10 en 50 ng/l, voor een enkele stof is deze 100 ng/l. Voor één stof (metformine) is viermaal een concentratie in ruwwater boven de signaleringswaarde van 1 µg/l aangetroffen. In Figuur 2.15 is de verdeling van het totaal aantal metingen van geneesmiddelen naar stofgroep weergegeven. Hieruit blijkt dat de bijdrage uit de groep antibiotica het grootst is, gevolgd door de groepen pijnstillers, cholesterolverlagers en röntgencontrastmiddelen. In Bijlage D is de detailinformatie voor deze figuur weergegeven. Conclusie meetinspanning geneesmiddelen Dit is een eerste analyse op hoofdlijnen van de beschikbare gegevens over geneesmiddelen van de drinkwaterbedrijven. Het verdient aanbeveling om intensievere analyse te doen met een meer volledige dataset. Een Pagina 36 van 59


risicobeoordeling van gecombineerde effecten bij lage concentraties kan worden uitgevoerd (Van der Aa et al., 2012).

Figuur 2.14 Metingen geneesmiddelen boven de detectiegrens

Figuur 2.15 Metingen geneesmiddelen per groep

2.5

Collectieve voorzieningen Ook collectieve (zelfstandige) watervoorzieningen en grote collectieve leidingnetten dienen aan het Dwb te voldoen. Grote collectieve leidingnetten zijn leidingnetten aangesloten op het net van een drinkwaterbedrijf waar sprake is van distributie van leidingwater (geen behandeling) en waarmee gemiddeld meer dan 100 kubieke meter leidingwater (geen proceswater) per dag beschikbaar wordt gesteld. Hierbij wordt gedacht aan omvangrijke bedrijven of (lucht)havens. De meetprogramma’s zijn opgenomen in de Drinkwaterregeling. De drinkwaterbedrijven voeren de controle van collectieve leidingwaterinstallaties uit in opdracht van de ILT. RIVM heeft de voortgang en Pagina 37 van 59


de bevindingen van deze controles vanaf 2005 gerapporteerd (Dik, 2011). Ongeveer 17% van de bestaande en 50% van de nieuwe installaties vertoont in 2012 een verhoogd risico op verontreinigingen bij de eerste controle (conceptrapport voor ILT). Evenals in voorgaande jaren heeft de ILT inspecties uitgevoerd bij de zelfstandige collectieve voorzieningen ofwel ‘eigen winningen’. Dit kunnen zijn campings, recreatieterreinen en bedrijven. 2.6

Conclusies

2.6.1

Meetprogramma’s De meetprogramma’s zijn uitgevoerd op basis van de Drinkwaterregeling en geven voldoende inzicht in de (drink)waterkwaliteit. Het aantal meetresultaten is in 2012 ongeveer 875.000. Veel aandacht wordt besteed aan de bewaking van de kwaliteit van het ruwe water. Er worden screeningsprogramma’s uitgevoerd bij de winmiddelen; vaak worden extra parameters, zoals organische microverontreinigingen gemeten. In dit rapport is aandacht besteed aan de meetinspanning voor de categorie geneesmiddelen voor zover beschikbaar zijn in REWAB. Hieruit blijkt dat er in totaal ruim 22.000 meetgegevens voor geneesmiddelen gegenereerd zijn.

2.6.2

Kwaliteitseisen Grondstof De toetsing van de kwaliteit van de bron aan de Drinkwaterregeling (Bijlage 5) kan alleen voor oppervlaktewater plaatsvinden; voor grondwater zijn er voor de bereiding van drinkwater geen normen. De normoverschrijdingen voor oppervlaktewater betreffen bedrijfstechnische parameters, signaleringsparameters en bestrijdingsmiddelen. De drinkwaternorm wordt op alle innamepunten voor 21 (metabolieten van) bestrijdingsmiddelen regelmatig overschreden. Er zijn dertien verschillende stoffen aangetoond. De metaboliet AMPA (van glyfosaat) en de stof trichloorazijnzuur worden het vaakst aangetoond. De stof dimethomorf is bij één van de innamepunten in relatief hoge concentraties gemeten. Na uitgebreid onderzoek bleek dit afkomstig te zijn van een illegale lozing. De drinkwaterbedrijven hebben normoverschrijdingen bij innamepunten gerapporteerd op basis van tabel 5 van de Drinkwaterregeling. Naast algemene parameters als bacteriën van de coligroep en mangaan worden vooral organische microverontreinigingen gerapporteerd welke tot de categorie signaleringsparameters behoren. De meest opvallende zijn ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA) en metformine (geneesmiddel). Pathogene micro-organismen in de drinkwaterbron oppervlaktewater zijn een belangrijk aandachtspunt. In het Dwb is de kwantitatieve risicoanalyse opgenomen voor bacteriën, virussen en protozoa. De drinkwaterbedrijven voeren voor oppervlaktewaterwinningen en kwetsbare grondwaterwinningen een eerste risicoanalyse uitgevoerd (Schijven en De Roda Husman, 2009). Voor dertien productielocaties, met voornamelijk oppervlaktewater als bron, zijn de aangepaste dossiers beoordeeld. Voor het garanderen van veilig drinkwater zullen de zuiveringsprocessen zodanig moeten functioneren dat voldoende organismen verwijderd worden. Naast het onderzoek dat de drinkwaterbedrijven uitvoeren voor de reguliere meetprogramma’s worden meer gerichte onderzoeken uitgevoerd. Een voorbeeld is onderzoek naar het vóórkomen van drugs en kalmeringsmiddelen in water (Van der Aa et al., 2011). Hieruit blijkt dat deze stoffen die onder de Pagina 38 van 59


Opiumwet vallen in lage concentraties voorkomen in de bronnen voor drinkwater (Rijn en Maas). Uit dit onderzoek maar ook uit andere informatie (RIWA, 2013) blijkt dat de kwaliteit van de bronnen voor drinkwater blijvende aandacht vereist. Uit onderzoek gericht op de microbiologie blijkt dat er in de grote rivieren ook andere pathogene virussen (bijvoorbeeld Hepatitius-E) en bacteriën (emerging pathogenen) voorkomen. Kennis over de aanwezigheid van emerging pathogenen in oppervlaktewater is van belang om volksgezondheidsrisico’s van blootstelling aan deze pathogenen in water te kunnen schatten (Blaak et al., 2010). Aanbevolen wordt om de aandacht te blijven richten op bescherming van de bron, bijvoorbeeld door het terugdringen van (diffuse) emissies, zoals bestrijdingsmiddelen, drugs en kalmeringsmiddelen, (dier)geneesmiddelen en MTBE, en het saneren van emissies vanuit de rioolwaterzuivering. Drinkwater De volksgezondheid is in relatie tot de drinkwaterkwaliteit niet in gevaar geweest. Deze conclusie is gebaseerd op de resultaten van de meetprogramma’s en de meldingen naar aanleiding van de microbiologische analyses na ingrepen in het leidingnet. Het aantal pompstations waar één of meer normoverschrijdingen voorkomen is in 2012 gelijk aan het vorige jaar, namelijk 39. De normoverschrijdingen in drinkwater hebben meestal een incidenteel karakter. Wanneer er bacteriële besmettingen zijn vastgesteld worden maatregelen genomen en wordt de oorzaak zo spoedig mogelijk weggenomen. In 2012 zijn er tien overschrijdingen van de parameter E. coli gerapporteerd, vier van de parameter enterococcen en negentien overschrijdingen van de bedrijfstechnische parameter bacteriën van de coligroep. Hiervoor is voor zover bekend viermaal een kookadvies gegeven. Kookadviezen naar aanleiding van een microbiologische besmetting na een reparatie in het distributienet zijn minstens 73 maal gegeven. Daarnaast worden kookadviezen bij reparaties ook preventief gegeven. In veertien distributiegebieden is de norm voor Legionella in het drinkwater overschreden. De aantallen waren in de meeste gevallen relatief laag (1000 kve/l of lager) op één uitzonderingen na. In principe wordt het drinkwater uit het openbare distributienet bemonsterd, maar het is niet uit te sluiten dat het monsterpunt invloed op de meting heeft bijvoorbeeld als er biofilm vrijkomt. In 2012 is er éénmaal een normoverschrijding voor een bestrijdingsmiddel (bentazon) in drinkwater aangetoond. Van de bedrijfstechnische parameters komt Aeromonas in het distributiegebied het vaakst voor. Voor de overige parameters is het aantal normoverschrijdingen zowel voor het aantal pompstations als het aantal distributiegebieden beperkt tot minder dan tien. Opgemerkt wordt dat de parameter Saturatie Index vanaf 2012 aan het jaargemiddelde wordt getoetst waardoor het aantal normoverschrijdingen tot minder dan tien is gereduceerd.

Pagina 39 van 59


Pagina 40 van 59


Afkortingen

AMPA

Aminomethylfosfonzuur

ATA

Attest Toxicologische Aspecten

BAM

2,6-dichloorbenzamide

Dww

Drinkwaterwet

Dwb

Drinkwaterbesluit

EDTA

Ethyleendiaminetetra-azijnzuur

ETBE

Ethyl Tert-ButylEther

EU

Europese Unie

kve

kolonievormende eenheden

ILT

Inspectie Leefomgeving en Transport

IMG

Centrum voor Inspectie, Milieu en Gezondheidsadvisering (RIVM)

IenM

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

KWR

KWR Watercycle Research Institute

MTBE

Methyl Tert-ButylEther

REWAB

Registratie opgaven van drinkwaterbedrijven

RIVM

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

DTPA

Di-ethyleentriaminepenta-azijnzuur

Vewin

Vereniging van Waterbedrijven In Nederland

Voor afkortingen van de namen van drinkwaterbedrijven: zie Bijlage A.

Pagina 41 van 59


Pagina 42 van 59


Literatuur

Aa, N.G.F.M. van der, et al. (2012). Risicobeoordeling gecombineerde effecten van individuele stoffen in drinkwater. RIVM rapport nr. 703719086. Aa, N.G.F.M. van der, et al. (2011). Drugs of abuse and tranquilizers in Dutch surface waters, drinking water and wastewater. RIVM rapport nr. 703719064. Blaak, H., et al. (2010). Emerging pathogenen in oppervlaktewater. RIVM rapport nr. 703719049. Blokker, E.J.M., B.M. van de Ven, M. Tankerville en C.M. de Jongh (2010). Invloed coating grijs gietijzeren leidingen op drinkwaterkwaliteit. KWR rapport BTO 2010.044. Derksen, J.G.M. en T.L. ter Laak (2013). Humane geneesmiddelen in de drinkwaterketen. STOWA 2013-06; KWR 2013-006; ISBN 978.90.5773.605.6. Dik, H.H.J. (2011). De controle van collectieve leidingwaterinstallaties in 2010. RIVM rapport nr. 703719080. Drinkwaterwet (2009). Staatsblad 2009, 390. Drinkwaterbesluit (2011). Staatsblad 2011, 293. Drinkwaterregeling (2011). Staatscourant 2011, 10842. EG (1998). Richtlijn betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (98/83/EG). Meerkerk, M.A. en J. Kroesbergen (2010). Hygiënecode Drinkwater. KWR rapport 2001.175, 2e editie. Regeling materialen en chemicaliën drink- en warmtapwatervoorziening (2011). Staatscourant 2011, 11911. Regeling legionellapreventie (2011). Staatscourant 2011, 10828. RIWA (2013). Jaarrapport 2012. www.riwa.org. Schijven, J. en A.M. de Roda Husman (2009). Analyse microbiologische veiligheid drinkwater. RIVM rapport 703719038/2009; www.rivm.nl Slaats, P.G.G., E.J.M. Blokker en J.F.M. Versteegh (2008). Lood, koper, nikkel en chroom in drinkwater gemeten aan de tap: een eerste inventarisatie. H2O, nr, 3 p. 37-40. Swartjes, F.A., A.J. Baars, R.H.L.J. Fleuren en P.F. Otte (2004). Risicogrenzen voor MTBE in bodem, sediment, grondwater, oppervlaktewater, drinkwater en voor drinkwaterbereiding, RIVM rapport 71701039/2004; www.rivm.nl TNS NIPO (2011). Watergebruik thuis 2010. www.vewin.nl Versteegh, J.F.M. en H.H.J. Dik (2010). De kwaliteit van het drinkwater in Nederland, in 2009. VI-2010-21. RIVM rapport 703719 065; www.rivm.nl Versteegh, J.F.M. en H.H.J. Dik (2011). De kwaliteit van het drinkwater in Nederland, in 2010. VI-2011-119. RIVM rapport 703719 081; www.rivm.nl Versteegh, J.F.M. en H.H.J. Dik (2012). De kwaliteit van het drinkwater in Nederland, in 2011. RIVM rapport 703719 090; www.rivm.nl Versteegh, J.F.M., P.S. Brandsema, N.G.F.M. van der Aa en H.H.J. Dik (2007). Evaluatie legionellapreventie Waterleidingwet. RIVM rapport nr. 703719020. Vewin (2001). Basisdocument Harmonisatie-afspraken Meetfrequenties Waterleidingbesluit 2001. Vewin Rijswijk. Pagina 43 van 59


Vewin (2013). Kerngegevens Drinkwater 2012. Vewin Rijswijk. www.vewin.nl VROM (2005b). Inspectierichtlijn Harmonisatie Meetprogramma Drinkwaterkwaliteit. VROM-Inspectie nr. 5074 VROM (2006a). Inspectierichtlijn Analyse microbiologische veiligheid drinkwater. VROM-Inspectie nr. 5318. Wuijts, S., C.H. Büscher, M.C. Zijp, W. Verweij, C.T.A. Moermond, A.M. de Roda Husman, B.H. Tangena en A. Hooijboer (2011). Toekomstverkenning Drinkwatervoorziening in Nederland. RIVM rapport 609716001/2011. www.rivm.nl Wuijts, S., E. Buis, W. Verweij, H.H.J. Dik en D.A. Houweling (2013). Tussenevaluatie gebiedsdossiers drinkwaterwinningen. RIVM rapport 609716006/2013. www.rivm.nl WHO (2011). Guidelines for Drinking-water Quality, Fourth edition. WHO Geneva.

Pagina 44 van 59


Bijlage A Drinkwaterbedrijven Nederland in 2012

Provincie

Naam

Groningen

Waterbedrijf Groningen (WGron)

Friesland

Vitens Fryslân1)

Drenthe

Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD)

Overijssel

Vitens Overijssel1)

Gelderland

Vitens Gelderland1)

Flevoland

Vitens Flevoland1)

Utrecht

Vitens Midden-Nederland1)

Noord-Holland

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland (PWN) Waternet

Zuid-

Evides Drinkwater

Holland/Zeeland Oasen Dunea Noord-Brabant

Brabant Water

Limburg

Waterleiding Maatschappij Limburg (WML)

1) Onderdeel van NV Vitens

Bron: Vewin Kerngegevens drinkwater 2013

Pagina 45 van 59


Pagina 46 van 59


Bijlage B Overzicht vergunde en onttrokken hoeveelheden grondwater in 2012

002

Wgron

5

g

47,5

37,8

Vitens Fryslân

9

g

66,6

47,2 32,6

1)

004

SW

G Mm3

Naam

003

WIN

V Mm3

Vewin

WMD

12

g

45,9

009

1)

Vitens Overijssel

21

g

86,4

70,9

015

1)

Vitens Gelderland

11

g

33,8

21,5

017

1)

Vitens Gelderland

16

g

75,3

52,8

018

1)

Vitens Gelderland

2

g

14,4

12,6

020

1)

Vitens Gelderland

7

g

27,1

20,8

022

1)

Vitens Gelderland

2

g

17,1

11,9

029

1)

Vitens Midden Ned.

24

g

94,6

80,0

030

1)

Vitens Flevoland

3

g

28,0

20,3

032

PWN

4

g/o

56,0

50,7

034

Waternet

1

g/o

70,0

62,0

051

Oasen

8

g

62,5

41,9

062

Dunea

3

g/o

75,0

69,0

6

g/o

077

Evides

33,1

24,5

086

Brabant Water

32

g

236,6

181,3

WML

30

g

107,5

81,5

1

g

094 202

1)

Vitens Gelderland

Totaal

6,0

5,4

1183

925

1) Onderdeel van N.V. Vitens

WIN = aantal winningen SW = soort water (g = grondwater, g/o = onttrokken geïnfiltreerd oppervlaktewater aangevuld met grondwater). V = vergund G = gewonnen/geleverd, (hoeveelheden in miljoenen m3/j). De bedrijven hebben de gegevens met behulp van het REWAB-programma aangeleverd. De gegevens zijn in dit rapport per bedrijf samengevoegd. Het is niet bekend of de via REWAB aangeleverde kwantiteitsgegevens binnen het bedrijf volledig zijn geborgd.

Pagina 47 van 59


Pagina 48 van 59


Bijlage C Normen en overschrijdingen in drinkwater en ruwwater (oppervlaktewater)

Tabel 1. Normen uit het Drinkwaterbesluit (Dwb, 2011) Parameter

Norm

Eenheid

Tabel Wlb

Aeromonas

kve/100 ml

IIIa

Aluminium

1000 200

µg/l

IIIb

Ammonium

0,20

mg/l NH4

IIIa

Antimoon Arseen

5

µg/l

II

10

µg/l

II

kve/100 ml

IIIa

Bacteriën van de coligroep Benzo(a)pyreen Bromaat Broomdichloormethaan

0 0,01

µg/l

II

1**

µg/l

II

15

Chloride

150

Chroom

50

µg/l

II

mg/l (jaargem.)

IIIa

µg/l

II

0

kve/100 ml

IIIa

Escherichia coli

0

kve/100 ml

I

Gehalogeneerde monocyclische

1

µg/l

IIIc

mmol (indien

IIIa

Clostridium perfringens inclusief sporen

koolwaterstoffen Hardheid

>1

wordt onthard; 90-percentiel) IJzer Kleurintensiteit

200

µg/l

IIIb

20

Pt/Co-schaal

IIIb

2

mg/l (16 uur

<100

kve/1000 ml

Koperoplossend vermogen*

stilstand) Legionella spp*** Lood

10

µg/l

II

Mangaan

50

µg/l

IIIb IIIb

Natrium

150

mg/l

Nikkel

20

µg/l

II

Nitraat

50

mg/l NO3

II

Nitriet

0,1

mg/l NO2

II

Polycyclysiche koolwaterstoffen

0,1

µg/l

II

(PAK, som) Pesticiden Saturatie Index Temperatuur

0,1 >-0,2

µg/l

II

pH (jaargem.)

IIIa

0

C

IIIa

25 (90 percentiel)

µg/l

II

50 (maximum)

µg/l

II

Troebelingsgraad

1 (af pompstation)

FTE

IIIb

Troebelingsgraad

4 (af tap)

FTE

IIIb

> 60

mg/l

IIIa

pH

IIIa

mg/l O2

IIIa

Trihalomethanen

Waterstofcarbonaat Zuurgraad Zuurstof

25

7,02

* Dit is geen wettelijke norm ** Desinfectie: 5 µg/l als 90 percentielwaarde met een maximum van 10 µg/l *** Legionella is niet formeel in een tabel ingedeeld; de status komt overeen met Tabel I. Pagina 49 van 59


Tabel 2. Concentraties (µg/l) bestrijdingsmiddelen (en metabolieten)1) in oppervlaktewater bij de innamepunten voor drinkwater Bedrijf

Inname-

Parameter

punt PWN

Andijk


Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

0,16

0,30

0,10

0,12

0,14

0,39

0,70

0,1

0,15

0,82

0,1

0,34

0,70

13

<

0,1

Trichloorazijnzuur

13

<

0,1

13

(ampa) Waternet

Evides

Amsterdam


Rijnkanaal2)

(ampa) Trichloorazijnzuur

13

Nieuwegein


26

(Lekkanaal)

(ampa) Glyfosaat

26

<

0,05

<

0,05

0,11

Trichloorazijnzuur

12

<

0,1

<

0,1

0,32

13

<

0,05

0,09

0,23

26

<

0,01

0,82

1,6

Diethyltoluamide

27

<

0,04

<

0,05

0,19

Glyfosaat

26

<

0,01

0,07

0,19

Terbutylazine

27

<

0,02

<

0,05

0,12

2-nitrofenol

13

<

0,02

0,03

0,11


13

0,17

0,47

0,74

21

0,23

0,68

1,3

Bethune-

N,N-dimethylamino-

polder

sulfanilide (DMSA)

Brabantse


Biesbosch

(ampa)

Haringvliet,

<

<

Ouddorp (ampa) Dunea

WML

Afgedamde


Maas

(ampa)

Maas, inlaat

Dimethomorf

13

<

0,05

0,44

4,8

Etridiazool

13

<

0,02

0,04

0,17

Fenamidon

13

<

0,01

0,03

0,23 0,11

Mecoprop

13

<

0,02

0,04

Tolclofos-methyl

13

<

0,05

0,05

0,12

8

<

0,05

0,06

0,11

2,6-dichloorbenzamide

<

Heel 1) Bestrijdingsmiddelen waarvan de maximum concentratie groter is dan 0,1 µg/l zijn in deze tabel opgenomen. De norm voor individuele bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater bestemd voor drinkwater is 0,1 µg/l. 2) In 2012 is de bron Amsterdam Rijnkanaal niet ingezet voor de productielocatie Weesperkarspel.

Pagina 50 van 59


Tabel 3. Normoverschrijdingen in drinkwater af pompstation. Zie voor de normen Tabel 2 Bedrijf/pomp-

Parameter

station

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

Aanta l over.

WBGr Onnen

Troebelingsgraad IJzer

108

< 0,1

0,15

2

1

42

< 20

40

330

1

Vitens Fryslân Vlieland

Saturatie Index

51

-0,52

-0,26

0,01

1

Oldeholtpade

Bacteriën van de

58

<1

<1

7

1

coligroep Terwisscha

Troebelingsgraad

53

< 0,1

0,25

2,2

1

Terschelling

Bacteriën van de

57

<1

1

68

1

Mangaan

23

<5

17

88

1

Aeromonas

14

<1

90

1300

1

Manderveen

Nikkel

52

6,27

14,9

28,1

6

Nijverdal

Saturatie Index

52

- 0,75

- 0,42

- 0,24

1

Sint Jansklooster

Legionella

5

< 100

250

1300

1

58

<1

<1

15

1

53

< 0,1

0,39

1,9

5

coligroep WMD Kruidhaars Vitens Overijssel Hasselo

Vitens Gelderland Ellecom


Montferland (van

Troebelingsgraad

Heek) De Muntberg

Waterstofcarbonaat

52

53

67

110

1

Harderwijk II

Mangaan

26

<5

7

68

1 1

Troebelingsgraad

105

< 0,1

0,3

1,1

Speuld

Troebelingsgraad

52

< 0,1

0,2

1,5

1

Putten


10

<1

<1

1

1

58

<1

<1

16

1

incl. sporen Bacteriën van de coligroep Heumensoord

Troebelingsgraad

52

0,26

0,65

1,2

1

Wageningseberg

Saturatie Index

13

- 0,29

- 0,22

- 0,12

1

Troebelingsgraad

46

0,24

0,95

8,4

4

Beerschoten

Chlooretheen

16

< 0,1

< 0,1

0,15

1

Leersum

Zuurgraad

51

8,05

8,51

9,75

Waterstofcarbonaat

51

30

58

66

26

Vitens MN Bilthoven

Doorn

1

Waterstofcarbonaat

52

51

75

86

10

Mangaan

52

6

62

215

37

Troebelingsgraad

53

< 0,1

1

42

1

Saturatie Index

52

- 1,86

- 0,45

1,3

1

Zuurgraad

53

6,62

7,77

9,47

9

Saturatie Index

13

- 0,38

- 0,22

- 0,02

1

Vitens Flevoland Fledite

Pagina 51 van 59


Bedrijf/pomp-

Parameter

station

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

Aanta l over.

Harderbroek

Saturatie Index

13

- 0,36

- 0,28

- 0,22

1

Mangaan

14

<5

19

83

2

Troebelingsgraad

53

0,31

0,61

1,6

1

PWN Andijk

Escherichia coli

Bergen


2

2

2

1

104

1

<1

<1

1

1

14

<2

<2

2,2

1

incl. sporen Waternet Leiduin

Ethyleendiaminetetraazijnzuur (EDTA)

OASEN Lekkerkerk

1,4-dioxaan

4

<1

<1

1,4

2

Nieuw Lekkerland -

1,4-dioxaan

3

<1

<1

1,1

2

1,4-dioxaan

4

<1

<1

1,1

1

Ethyleendiaminetetra-

4

4,6

5,9

6,4

4

4

6,6

8,3

11,8

4

4

5

6,3

8,9

4

<1

<1

1

2

De Put Rodenhuis Dunea Schevingen

azijnzuur (EDTA) Monster


Katwijk


Evides Berenplaat

Sporen van sulfiet-

105

reducerende clostridia Braakman Haamstede Huijbergen Ouddorp

Geur, kwalitatief

105

1

1

6

2

Smaak, kwalitatief

105

1

1

6

2

Geur, kwalitatief

52

1

1

6

2

Smaak, kwalitatief

52

1

1

6

1

Geur, kwalitatief

13

1

1

6

2

Smaak, kwalitatief

13

1

1

6

1

Geur, kwalitatief

52

1

1

6

1

Brabant Water Budel

Bentazon

13

< 0,05

< 0,06

0,14

1

Helmond

Escherichia coli

51

<1

<1

2

1

Dorst

IJzer

52

< 10

< 14

420

1

Marcharen

Ethyleendiaminetetra-

Kleurintensiteit

4

10

25

1

13

4

<5

<5

6

7

52

20

30

280

1

azijnzuur (EDTA) Vlijmen

IJzer

WML OPB De Beitel

Hardheid

52

0,91

1,07

1,59

1

Ospel

Troebelingsgraad

52

< 0,06

< 0,1

1,1

1

Plasmolen

Troebelingsgraad

53

0,12

0,29

1,6

2

Pagina 52 van 59


Tabel 3a. Pompstations met een gemiddelde waarde > 2 mg/l voor de nietwettelijke parameter koperoplossend vermogen Bedrijf Vitens Gelderland

Brabant Water

WML

Pompstation Waardenburg

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

6

1,44

2,08

2,61

Arnhem Immerloo

12

2,05

2,31

2,52

Hengelo ‘t Klooster

12

2,02

2,32

3,60

Vorden

12

2,21

2,56

3,22

Lieshout

4

2,40

2,63

2,90

Lith

3

2,60

2,60

2,60

Boxmeer

4

1,80

2,25

2,60

Heel

9

2,20

2,44

2,80

Tabel 4. Normoverschrijdingen in drinkwater in het distributiegebied. Zie voor de normen Tabel 2 Bedrijf/gebied

Parameter

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

Aantal over.

WGroningen De Punt/Haren

Aeromonas

8

<1

520

2800

Levering aan WMD

Aeromonas

2

460

700

1100

1

Nietap


499

<1

<1

6

1

Escherichia coli

484

<1

<1

2

3

31

<1

<1

1

1

Enterococcen

2

Vitens Fryslân Noordbergum

Aeromonas Troebelingsgraad Legionella

<1

190

1200

1

109

27

< 0,1

0,17

5,1

1

10

< 100

< 100

200

1

Mangaan

29

<5

<5

118

1

IJzer

29

< 10

61

1620

1

<1

<1

7

1

Oldeholtpade


215

Terwisscha

Aeromonas

27

<1

225

1400

1

Terschelling

Aeromonas

8

350

750

1700

1

Spannenburg

Aeromonas

760

<1

300

3000

55

Legionella

16

< 100

< 100

700

3

Legionella

11

< 100

< 100

400

3

WMD Zuid-Oost Vitens Overijssel Archemerberg

Aeromonas

31

<1

425

3000

6

Deventer -

Aeromonas

64

<1

225

1300

1

< 0,5

25,5

139

1

Ceintuurbaan Goor

Lood

8

Havelterberg

Aeromonas

30

<1

200

1500

4

Sint Jansklooster

Aeromonas

172

<1

225

3000

5

Hasselo

Aeromonas

29

<1

70

1800

1

Rodenmors

Nikkel

7

<1

148

824

1

Lood

8

< 0,5

23,4

111

1

Vitens Gelderland Zutphen

Pagina 53 van 59


Bedrijf/gebied

Parameter

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

Aantal over.

Culemborg

Legionella

6

< 100

350

1600

2

Twello

Legionella

5

< 100

< 100

300

2

Putten/Uddel

Legionella

7

< 100

< 100

100

2

Fikkersdries/Bemm

Legionella


128

<1

<1

4

1

11

< 100

200

1000

4

el/Bijsterhuizen Velddriel

27

<1

65

1400

1


Aeromonas

141

<1

<1

9

1

Escherichia coli

141

2

<1

<1

5

Zoelen

Legionella

8

< 100

< 100

500

2

Druten

Legionella

5

< 100

225

900

2

Pinkenberg Wageningen

Enterococcen

19

<1

<1

1

1


92

<1

<1

5

1

Saturatie Index

26

-0,30

-0,21

0,16

1

27

< 10

< 10

204

1

<1

<1

55

1

Edesebos

IJzer

Ellecom


212

Vitens MN Woudenberg


109

<1

1

37

1

Escherichia coli

109

<1

<1

15

1

Enterococcen

13

<1

3

13

1

Veenendaal

Enterococcen

10

Cothen

Legionella

Doorn

Tull en ‘t Waal

<1

4

36

1

6

< 100

< 100

100

1

Saturatie Index

27

-1,70

-0,52

0,15

1

Mangaan

28

<5

23

134

2

Waterstofcarbonaat

27

54

76

84

3

Zuurgraad

27

6,74

7,69

8,39

3

IJzer

24

< 10

47

265

1

Bunnik

Legionella

< 100

180

1000

3

Lopik

Aeromonas

22

9

<1

200

1100

1

Leersum

Waterstofcarbonaat

21

52

71

310

Soestduinen

Mangaan

35

<5

<5

53

1

298

<1

<1

70

1

10

Vitens Flevoland Oostelijk Flevoland Zeewolde

Bacteriën van de coligroep Mangaan

28

<5

9

226

1

IJzer

28

< 10

30

343

1

301

0

324

5200

6

1

53

310

1

PWN Andijk

Aeromonas Bacteriën van de coligroep

Bergen

27

Troebelingsgraad

499

< 0,03

0,06

6,6

1

Aeromonas

256

0

112

5000

3

Clostridium perfrin-gens

190

0

0

1

1

(incl. sporen) Mensink

Aeromonas

279

0

97

1400

2

Het Gooi

Aeromonas

142

0

84

1000

1

Hoofddorp

Pagina 54 van 59

Legionella

1

200

200

200

1

Legionella

1

640

640

640

1


Bedrijf/gebied

Parameter

Aantal

Min.

Gem.

Max.

metingen

conc.

conc.

conc.

Aantal over.

Waternet Amsterdam

Clostridium perfrin-gens

751

0

0

1

1

2996

2,7

13,4

25,3

1

27

<1

1600

3000

9

322

<1

<1

74

1

(incl. sporen) Temperatuur OASEN Zwijndrecht

Aeromonas

Slagader


Dunea DZH-Noord DZH-Zuid


4

1

2

3

1

Legionella

1

400

400

400

1

323

0

38

1200

1 24

Aeromonas

Evides Berenplaat

Kralingen

Goeree-

322

0

27

9000


Aeromonas

2624

0

<1

33

1

Escherichia coli

3005

0

<1

6

1

Troebelingsgraad

825

< 0,1

0,16

7,5

2

Aeromonas

147

0

6

4500

3 1

Escherichia coli

1616

<1

<1

9

Temperatuur

1428

2,9

13,8

25,9

2

64

0

220

3700

8

Geur

325

1

1

3

1

IJzer

160

< 10

< 10

220

1

Smaak

325

1

1

3

1

Aeromonas

Overflakkee Midden-Zeeland

Oost Zeeuws-

Troebelingsgraad

29

< 0,1

0,26

4,6

1

Aeromonas

12

0

6

1400

1

Vlaanderen SchouwenDuiveland Tholen/Halsteren

Aeromonas

104

0

56

6700

5

Geur

104

1

1

6

2

Smaak

104

1

1

6

1

Geur

170

1

1

6

2

Smaak

170

1

1

6

3

Eindhoven

Escherichia coli

649

0

0

1

1

Loosbroek


230

0

0

8

1

Macharen

Escherichia coli

98

0

1

59

1

West ZeeuwsVlaanderen Brabant Water

Bacteriën van de coligroep Tilburg/Genderen

98

0

1

74

1

Escherichia coli

104

0

0

1

1


123

0

0

48

1

WML Pey/Echt

Pagina 55 van 59


Tabel 5. Overschrijdingen in oppervlaktewater als bron voor drinkwater (Drinkwaterregeling tabel 5) Bedrijf/

Parameter

Eenheid

innamepunt

Aantal

Min.

metingen conc.

Gem. Max.

Aant.

conc. conc.

Over schr.

PWN Andijk IJsselmeer 2,3-dichloorfenol

µg/l

13

< 0,02

0,51

7

1

Enterococcen

kve/100 ml

11

0

140

1500

1

Ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA) µg/l

13

2,6

4,5

8

13

Gesuspendeerde stoffen

mg/l

13

Mangaan

µg/l

13

< 10

5

37,6

113

3

117

620

1

Ammonium

mg/l

13


kve/100 ml

13

1,8

2,1

2.6

13

200

2092 11000

3

13

3,9

9.3

18

13

Waternet Amsterdam Rijnkanaal te Nieuwersluis

Ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA) µg/l Kleurintensiteit

Pt-Co schaal 13

21

41

64

3

Metformine

ng/L

13

88

644

2000

2

Totaal fosfaat

mg/l P

20

0.06

0.14

0.3

1

Zuurstof

mg/l

13

1.8

5.2

7.5

5

1,4-dioxaan

µg/l

12

0.69

0.85

1.1

1

Bacteriën van de Coligroep

kve/100 ml

13

84

709

3800

1

Escherichia coli

kve/100 ml

13

0

459

3800

1


13

2.7

4.6

6.8

13

Metformine

ng/L

13

< 70

646

3200

2

µg/l

13

<3

3.4

13.4

3


13

5

11.9

21.5

13

Metformine

ng/L

13

95

588

1300

2

nitrilo triethaanzuur(NTA)

µg/l

13

<3

8.1

86.2

2

urotropine

µg/l

1

1.2

1.2

1.2

1

1,2,4-trimethylbenzeen

µg/l

1

2.3

2.3

2.3

1

1,2-dimethylbenzeen

µg/l

1

2

2

2

1

1,3- en 1,4-dimethylbenzeen (som)

µg/l

1

4.7

4.7

4.7

1

ethylbenzeen

µg/l

1

1.3

1.3

1.3

1

ethyleendiaminetetra-azijnzuur(EDTA)

µg/l

7

10

12

15

1

zuurgraad

pH

261

8.15

8.7

9.14

2

Nieuwegein Lekkanaal (Ruw water inlaat)

Dunea Afgedamde Maas - Inlaat Brakel Di-ethyleentriaminepenta-azijnzuur (DTPA)

Evides Petrusplaat, afgeleverd bekkenwater

Pagina 56 van 59


Bijlage D Totaal aantal waarnemingen en waarnemingen boven detectielimiet van geneesmiddelen

Röntgencontrastmiddelen

143

117

645 1672

Totaal

Pijnstillende en koortsverlagende middelen

Overige farmaceutische middelen

Hormoon

Cytostatica

Cholesterol verlagende middelen

Bronchospasmolitica

Bètablokkers

Antidepressiva en verdovende middelen

Waterbedrijven

Antibiotica

Aantal waarnemingen van geneesmiddelen per stofgroep

Ruwwater Dunea

103

Evides

622

OASEN Waternet Vitens

22

65 90

288

9

63

325

68

200

104

26

32

192

32

96

27

54

18

9

317

80

270

90

63

639

200

440

280

1910

4416

138

966

828

276

276

1380

966

9798

167

34

105

167

42

105

231

189

1040

WML

214

51

135

216

54

135

297

195

1297

6135

322

1624

1878

528

799

2919

2080

17.001

Dunea

167

34

105

167

42

105

231

189

1040

Waternet

206

44

130

206

52

130

286

162

1216

Vitens

473

138

338 18

PWN Totaal

414

65

243

Reinwater

928

29

203

174

58

58

290

203

2059

PWN

64

12

40

64

16

40

88

72

396

WML

63

16

40

64

16

40

88

72

399

1428

135

518

675

184

373

983

698

5110

56

170

Totaal

87

87

29

29

Totaal ruw- en reinwater Dunea

270

Evides

622

OASEN

288

Waternet Vitens

9

271

68

90

32

192

32

96

63

27

54

18

9

523

132

501

1002

334

531

112

330

5344

167

1169

170

167

18

374

306

1685

338

270

1672

90

63

639

330

726

442

3126

334

1670

1169

11.857

PWN

231

46

145

231

58

145

319

261

1436

WML

277

67

175

280

70

175

385

267

1696

7563

457

2142

2553

712

1172

3902

2778

22.111

Totaal

560

272

Pagina 57 van 59


Cytostatica

Hormoon




Totaal


Bronchospasmolitica

Bètablokkers


Waterbedrijven

Antibiotica

Aantal waarnemingen van geneesmiddelen verdeeld over type winning

314

219

310

1740

1251

11461 2149

Ruwwater Grondwater

4938

147

1067

433

1042

Oevergrondwater

598

63

219

36

288

78

12

159

417

279

Oppervlaktewater

599

112

338

4

548

136

12

330

762

550

3391

6135

322

1624

473

1878

528

243

799

2919

2080

17.001

1213

94

396

84

486

136

28

256

720

556

3969

80

13

37

3

54

14

1

32

76

61

371

Totaal Reinwater Grondwater Oevergrondwater Oppervlaktewater Totaal

135

28

85

135

34

85

187

81

770

1428

135

518

87

675

184

29

373

983

698

5110

Totaal ruw- en reinwater Grondwater

6151

241

1463

517

1528

450

247

566

2460

1807

15430

Oevergrondwater

678

76

256

39

342

92

13

191

493

340

2520

Oppervlaktewater

734

140

423

4

683

170

12

415

949

631

4161

7563

457

2142

560

2553

712

272

1172

3902

2778

22.111

Totaal

Pagina 58 van 59


93

230

108

779

Oppervlaktewater

320

103

316

184

132

276

484

367

2182

Totaal

490

136

498

303

159

369

897

641

3521

23

53

55

180

126

776

Bètablokkers

Antibiotica

Totaal


27


166

59

Hormonen

183

121

Cytostatica

61

25


8

116

Bronchospasmolitica

54

Oevergrondwater

Waterbedrijven



Aantal waarnemingen van geneesmiddelen boven de detectielimiet

Ruwwater Grondwater

28

28

60

560

Reinwater Grondwater

148

45

146

Oevergrondwater

8

4

6

6

40

Oppervlaktewater

60

13

60

26

30

17

60

21

287

216

58

222

49

83

76

246

153

1103

53

207

83

53

55

363

292

1336

Totaal

16

Totaal ruw- en reinwater Grondwater

202

28

Oevergrondwater

124

25

137

69

27

97

236

114

819

Oppervlaktewater

380

116

376

210

162

293

544

388

2469

Totaal

706

194

720

352

242

445

1143

794

4624

28

Pagina 59 van 59

De Staat van het Drinkwater in Nederland, 2012 RIVM Rapport 2014-0137 J.F.M. Versteegh | H.H.J. Dik

RIVM De zorg voor morgen begint vandaag

De Staat van het Drinkwater in Nederland, RIVM Rapport J.F.M. Versteegh H.H.J. Dik

Recommend Documents