De Republiek ( )

www.hoorgeschiedenis.nl

Leergang Nederlandse Geschiedenis, deel 3

De Republiek (1477-1795)

1

titeldia’s overzicht


Nederlandse geschiedenis - 3

Staatsinrichting van de Republiek De coup van Willem II Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk en Johan de Witt Het Rampjaar Willem III Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk

3

stamboom stadhouders Holland Friesland


Nederlandse geschiedenis - 3 Willem de Rijke 1487-1559

Juliana van Stolberg 1506-1580 Jan VI van Nassau Dillenburg 1535-1606

Willem van Oranje 1533-1584

Philips Willem 1554-1618

Het huis Oranje-Nassau

Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg 1560 - 1620

Maurits 1567-1625 Frederik Hendrik 1584-1647 ‘ Hollandse’ stadhouders t/m Willem III

Jan VII van Nassau-Siegen 1561-1623 Johan Maurits v. Nassau-Siegen 1604-1679

Ernst Casimir van Nassau-Dietz 1573-1632

‘ Friese’ stadhouders en met Willem IV in hele Republiek 5

stadhouders in de republiek na Willem van Oranje


Nederlandse geschiedenis - 3 Stadhouders in de Republiek (na Willem I) Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre (grotendeels ook Drenthe) Maurits van Nassau (1585-1625) Frederik Hendrik van Oranje (1625-1647) Willem II van Oranje-Nassau (1647-1650) Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1650-1672) Willem III van Oranje-Nassau (1672-1702) Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1747)

Friesland (deels ook Overijssel, Groningen) Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg (1584 - 1620) Ernst Casimir van Nassau-Dietz (1620 - 1632) Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz (1632 - 1640) Willem Frederik van Nassau-Dietz (1640 - 1664) Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz (1664 - 1696) Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (1696 - 1711)

Alle gewesten Willem IV van Oranje-Nassau (1711 / 1747 -1751), Willem V van Oranje-Nassau (1751-1795)


6

ridderzaal met vaandels


De Ridderzaal tijdens de Grote Vergadering van 1651, Bartholomeus van Bassen, Anthonie Palamedesz., ca. 1651. Rijksmuseum, Amsterdam. (Vaandels o.a. van de Slag bij Turnhout, 1597.)


7

staten generaal 1464

Nederlandse geschiedenis - 3 Staten-Generaal (Brugge, 1464):

Besluiten bij unanimiteit (lukt zelden) Last en ruggespraak bij gewesten Vrijwel permanente zitting Bepaling waarde, gewicht en inhoud 7 provinciale muntsoorten

8

financiering Generaliteit


Nederlandse geschiedenis - 3 Financiering Generaliteit in 1658 (zonder Generaliteitslanden) 3% 1% Holland

6% 6%

Zeeland Friesland

6%

Utrecht Groningen

11% 58%

Gelderland Overijssel Drenthe

9%

Bron: J. Israel, De Republiek, p. 315

10

staten van Holland samenstelling


Nederlandse geschiedenis - 3 Staten per provincie

Holland • • • •

Stadsbesturen Ridderschap (1 stem) Gecommiteerde Raden (‘ dagelijks bestuur’ ) Landsadvocaat (na 1650: raadspensionaris)

Financiering: ‘ gemene middelen’

11


staten Zeeland Friesland Utrecht Gelderland

Nederlandse geschiedenis - 3 Staten per provincie Zeeland: abt van Middelburg (tot 1572), edelen en steden Friesland: Oostergo, Westergo, Zevenwolde (elk 2 zetels) + 30 grietmannen (2 zetels) Utrecht: 5 kapittels van 3 hoofdkerken, ridderschap, steden Gelderland: ‘ Landdag’= kwartieren van Zutphen, Arnhem en Nijmegen 13

Generaliteitslanden


Nederlandse geschiedenis - 3 Generaliteitslanden

Staats-Brabant Staats-Vlaanderen Staats-Opper-Gelre (Venlo) Staats-Overmaas (Maastricht) Westerwolde, Wedde (v/h onder bisdom Münster en Osnabrück) tot 1619 14

raad van state


Nederlandse geschiedenis - 3 Raad van State (Conseil d’ État) Habsburgse tijd (na 1531) Samenstelling: edelen Benoeming: door landvoogd Taak: advies Vanaf 1651: Advies en beheer van o.a.: Leger Vestingsteden Generaliteitslanden Leden benoemd door SG op voordracht van de gewesten


15

titeldia coupe Willem II


Staatsinrichting van de Republiek De coup van Willem II Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk en Johan de Witt Het Rampjaar Willem III Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk

16

Willem II achtergronden


Nederlandse geschiedenis - 3 Willem II (1626 - 1650) 1647 Stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijsel en Groningen Plannen: • Calvinisme doorvoeren in generaliteitslanden • Uitbreiding leger Weerstand m.n. Amsterdam, Dordrecht, Delft en Haarlem Juli 1650

Poging ‘ wet te verzetten’ Opsluiting 6 regenten (Loevestein) Tocht door Holland en Utrecht

November 1650

Overleden (pokken)

Willem II en Maria Henriëtte Stuart Antoon van Dijck, 1641

17

Amalia van Solms 1602-1675


Nederlandse geschiedenis - 3 1625

Huwelijk met Frederik Hendrik

1626

Geboorte Willem II

1626

Geboorte Louise Henriëtte van Nassau (overl. 1667), trouwt met met keurvorst Frederik Willem I van Brandenburg (1620-1688) Bouw slot Oranienburg in Berlijn.

1647

Overlijden Frederik Hendrik

1650

Overlijden Willem II, voogdij Willem III (geb. 1950)

Amalia van Solms 1602-1675 Gerard van Honthorst, ca. 1630

18


titeldia eerste stadhouderloze tijdperk

Nederlandse geschiedenis - 3 Staatsinrichting van de Republiek De coup van Willem II Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk en Johan de Witt Het Rampjaar Willem III Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk

19

eerste Engels-Nederlandse oorlog


Nederlandse geschiedenis - 3 Eerste Stadhouderloze Tijdperk 1650 - 1672

1651

Akte van Navigatie

1652

Eerste Engels-Nederlandse Oorlog

1654

Vrede van Westminster

21

gebroeders de Witt



Johan de Witt

1653

Raadspensionaris

1654

Vrede van Westminster Akte van Seclusie (Holland) Deductie

Johan de Witt (1625 - 1672, L) Cornelis de Witt (1623 - 1672, R) 22


Aitzema titel


23

Aitzema citaat Akte van Seclusie



Dat de Staten-Generaal van de Republiek, of één van de afzonderlijk provincies, Willem, prins van Oranje, kleinzoon van de laatste koning van Engeland (Karel I), of iemand van diens nageslacht, niet zullen mogen benoemen tot kapitein-generaal, stadhouder, bevelhebber van de landlegers, regeerder van steden, burchten of forten, of admiraal of bevelhebber van de vloot.

24

Saken van staet en oorlogh: deel. 1645-1657 , Lieuwe van Aitzema

Johan de Witt deductie


Nederlandse geschiedenis - 3 De ‘ Deductie’van Johan de Witt namens de Staten van Holland en West-Friesland (1654)

Deductie: afleiding van het bijzondere uit het algemene (om een bepaald standpunt kracht bij te zetten)

I:

Het was wettelijk geoorloofd om de Akte van Seclusie aan te nemen.

II

Het was niet laf of ondankbaar jegens de Oranjes om de Akte van Seclusie aan te nemen.

Zie o.m. www.vriendenvandewitt.nl

25

tweede Engels-Nederlandse Oorlog



1660

Willem ‘ Kind van Staat’(Na herstel Engelse monarchie)

1664

Engelsen veroveren Nieuw Nederland

1665

2e Engels-Nederlandse Oorlog

1667

Republiek verovert Brits Guyana Vrede van Breda Johan de Witt (1625 - 1672, L) Cornelis de Witt (1623 - 1672, R) 28

1667 Eeuwig Edict


Nederlandse geschiedenis - 3 Devolutieoorlog

mei 1667 –mei 1668 Frankrijk probeert Spaanse Nederlanden te bezetten Republiek weigert zuiden met Frankrijk te delen (‘ Vriend, geen buur’ )

Eeuwig Edict, augustus 1667 Staten van Holland:

Stadhouderschap voor altijd afgeschaft

Overige staten:

Stadhouderschap is onverenigbaar met functie kapitein-generaal

Betekenis:

Scheiding van burgerlijke en militaire ambities van Willem. Hij kan nog altijd militair leider worden 29

titeldia rampjaar


Nederlandse geschiedenis - 3 Staatsinrichting van de Republiek De coup van Willem II Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk en Johan de Witt Het Rampjaar 1672 Willem III Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk

30

rampjaar data


Nederlandse geschiedenis - 3 Het Rampjaar 1672

1668 Triple Alliantie Republiek, Engeland en Zweden 1670 Geheim verbond Frankrijk en Engeland

1672 Maart Mei juni

Louis XIV 1638-1715

Charles II (1630-1685

Engeland valt handelskonvooi aan Frankrijk valt Spaanse Nederlanden binnen Frans leger wint veldslag bij IJssel Val van Naarden, front bij Gorkum Münster en Keulen vallen binnen 31


Karel II brief aan Willem


Karel II van Engeland houdt Willem III te vriend: 22 April 1672 I could not omitt writing one word to you ... since I feare our correspondence must sease for some time, upon this misunderstanding betweene the States and me ...

Karel II (1630-1685)

... though I assure you, my kindnesse shall never change to you in the least, and though our interests seeme to be a little differing at this present, ... you may be assured I will slip no oportunity to lett you see how truly kinde I am to you. 32

rampjaar juni juli



Juni

130 staatsgezinde regenten afgezet

Juli

Zeeland erkent als eerste Willem III als stadhouder

Willem III (1650-1702)

33


Willem III verzoek stadhouderschap 2

Nederlandse geschiedenis - 3 Paulus Andreas van der Meulen (Provinciale Staten van Zeeland) verzoekt Willem III weer stadhouder te worden (3 Juli 1672)

“... het stuer van de regering wederom te brengen op den ouden voet ende vervolgens Uwe Hoogh, aen te nemen tot stadthouder, capiteyn - ende admirael-generael, ende dat met sodaenigen authoritijt ende gesag als waermede Uwe HooghVs doorluchtiege voorouders sijn bekleedt geweest .”

‘ We zullen ook Holland overhalen’ : “Dat oock de provintie van Hollandt sal werden besonden, ten eynde alles met een gewenste harmonie mochte werden ingeschickt ende de gedaene eeden, mitsgaeders het Euwig Edict, in euwigheyt geannulleert ende vernietigt .” 35

rampjaar moord



23 juli

Cornelis de Witt beschuldigd van samenzwering

20 augustus

Moord op gebroeders de Witt

De lijken van Johan en Cornelis de Witt Jan de Baen (toegeschreven), 1672

36

rampjaar radeloos



‘ ’ De regering is radeloos, Hofvijver en Gevangenpoort ca. 1680

de natie is reddeloos , het volk is redeloos’ ’ 37

rampjaar De Ruyter



1673: Michiel de Ruyter verslaat Engels/Franse vloot Fransen overvallen door dooi Spanje valt Frankrijk aan Münster en Keulen trekken zich terug

1674

(2e) Vrede van Westminster

1678

Vrede van Nijmegen

1672 Franse en Duitse bezettingen 38

titeldia Willem III



39

Willem III stamboom


Nederlandse geschiedenis - 3 Frederik Hendrik 1584-1647

Karel I van Engeland 1600-1649

Willem II van Oranje 1626-1650

Maria Henriëtte Stuart 1631-1661

1677

Karel II van Engeland 1630-1685

Jacobus II van Engeland 1633-1701

Huwelijk

Willem III van Oranje 1650-1702

Maria II van Engeland 1662 -1694 40

Willem III huwelijk en 1688



1688 11 november

Vertrek uit Hellevoetsluis

15 november

Landing in Brixham (Torbay)

21 december

Vlucht van Jacobus II

1689 13 februari

Bill of Rights

11 april

‘ Double Coronation’ Willem III (1650 - 1702)

41

Willem III van vertrek



Vertrek van Willem lll uit Hellevoetsluis.

Jacobus Storck


42

1689 Bill of rights

Nederlandse geschiedenis - 3 1689 Bill of rights

Kroon uitsluitend protestants Vrijheid van meningsuiting Parlement besluit over belastingen Geen staand leger in vredestijd Geen invloed koning op rechters Wetgeving bij parlement

43


1690 Slag aan de Boyne


12 juli 1690

Slag aan de Boyne (Ierland)

Willem III verslaat Jacobus II 44

Bentinck afscheidsbrief



Uit een niet verzonden afscheidsbrief aan Willem III, 19 juli 1690

“Uwe majesteit neem ik als enige getuige van wat ik in mijn leven heb gedaan en als de beste rechter, wanneer hij zijn gedachten laat gaan over mijn gedrag in meer dan 26 jaar.... ... hoop ik dat God uwe majesteit en de koningin ... na mij even trouwe en meer capabele dienaren zal schenken...” Hans Willem Bentinck (1649-1709) Heer van Rhoon en Pendrecht Na 1688 graaf van Portland

45

1688 Negenjarige oorlog


Nederlandse geschiedenis - 3 1688-1697 Negenjarige oorlog Vrede van Rijswijk 8 Barrièresteden

46

1701 Spaanse successieoorlog


Nederlandse geschiedenis - 3 De Spaanse successieoorlog (1701- 1714)

Huis Habsburg

Huis Bourbon Filips IV 1605-1665

Karel II 1661- 1700

Vrede van Utrecht: • Filips van Anjou koning van Spanje, maar niet van Frankrijk. • Oostenrijk krijgt als compensatie de zuidelijke Nederlanden en de Spaanse gebieden in Italië.

Maria Theresia v. Sp. 1638- 1683

Lodewijk XIV 1638- 1715

Lodewijk, le Grand Dauphin 1661- 1711 Filips van Anjou 1683- 1746 47

titeldia tweede stadhouderloze tijdperk



48

tweede stadhouderloze tijdperk data


Nederlandse geschiedenis - 3 Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1747) 1702

Titel ‘ Prins van Oranje’naar Johan Willem Friso

Aanspraken:

Frans Lodewijk van Bourbon-Conti Frederik I van Pruisen Overleg in Den Haag

1709

Huwelijk Johan Willem Friso met Maria Louise van Hessen-Kassel

1711

Verdronken bij Moerdijk Geboorte Willem IV Johan Willem Friso van Nassau-Dietz Stadhouder Friesland en Groningen

49


tweede stadhouderloze tijdperk einde

Nederlandse geschiedenis - 3 Einde van het Tweede Stadhouderloze Tijdperk

1747

Nederland kiest Oostenrijkse kant in Successieoorlog Franse invasie in Zeeuws-Vlaanderen

Mei

November

Benoeming Willem IV tot capteingeneraal en stadhouder van alle gewesten

Willem IV 1711 - 1751

Willem IV erfstadhouder (toedoen Willem Bentinck) 51

De Republiek ( )

Recommend Documents