De Oude Ley. vereniging voor veldbiologie afdeling Tilburg

DRUKWERK

De Oude Ley

Secretariaat KNNV-afd. Tilburg Veldhovenring 27 5041 BA Tilburg

vereniging voor veldbiologie afdeling Tilburg

Colofon De Oude Ley is het blad van de KNNV-afdeling Tilburg en wordt toegezonden aan alle leden. Bovendien ontvangen de leden het landelijke KNNV-blad ‘Natura’. Redactie Rob Vereijken, Alie Stofberg en Theo Peeters. Opmaak: Marie-Cécile van de Wiel en Jeffrey Raymakers Redactieadres: Pironstraat 7, 5041 GJ Tilburg, [email protected] Tekst het liefst in een word-bestand; foto’s, illustraties en kaartjes graag als bijlage meesturen. Kopijdata voor de Oude Ley: 15 november. ISSN: 1 381 – 852X | Oplage: 300 exemplaren. Bestuur KNNV-afdeling Tilburg: Voorzitter: vacature Secretaris: Marie-Cécile van de Wiel, Veldhovenring 27 5041 BA Tilburg 013 – 5436541 | [email protected] Penningmeester: Leo van Zeeland Grobbendonckpark 7 5051 KP Goirle 013 – 5300781 | [email protected] Activiteiten: Ben Akkermans Oisterwijksebaan 110 5018 CC Tilburg 013 – 5362107 | [email protected] Bestuurslid: Varno Morseld Van Malsenstraat 35 5051 CB Goirle 013 – 5347801 | [email protected] Bestuurslid: Jeffrey Raymakers Veldhovenring 23 5041 BA Tilburg 013 – 5437712 | [email protected] Ledenadministratie: Marie-Cécile van de Wiel Veldhovenring 27 5041 BA Tilburg 013 – 5436541 | [email protected] 1

Inhoud De Oude Ley 2012, nr. 4 KNNV-nieuws Oproep: op zoek naar planten op muren in Tilburg Agenda Fotowedstrijd Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen Biodiversiteit in de Dongevallei Zwarte poten en snorren Fietsexcursie Grensmaas Sfeerimpressie jubileumavond Paddenstoelenwerkgroep Start van nieuw plagseizoen Eerste Vrijdagwandeling Galgeven De Hamert en de Maasduinen Museumnieuws Witte gij ut? Wandelprogramma IVN-afdeling Tilburg

2 3 4 11 12 15 18 20 25 28 29 31 33 35 36

1

KNNV-nieuws ALGEMENE LEDEVERGADERING

JUBILEUM BOEK

De algemene ledenvergadering is gepland op dinsdag 29 januari 2013 in Natuurmuseum Brabant. De agenda treft u aan in de volgende Oude Ley maar noteer alvast deze avond in uw nieuwe agenda. Uiteraard kijken we terug op het jubileumjaar met foto’s van de jubileumviering op 22 september. Tijdens de jubileumbijeenkomst is het jubileumboek ’75 jaar KNNV-afdeling Tilburg’ gepresenteerd. De redactie (Ger Bogaers, Rob Vereijken en Theo Peeters) heeft een bijzonder boek samengesteld en Hans Lodewijkx heeft er iets moois van gemaakt. Voor alle leden ligt een exemplaar klaar. Opsturen is een kostbare zaak, daarom stellen we het erg prijs als u het even ophaalt. Ook zou het erg fijn zijn als u enkele boekjes in uw omgeving bij andere leden wilt bezorgen. Bel of mail met [email protected], dan ligt uw boekje klaar bij Natuurmuseum Brabant (overdag) of bij de secretaris thuis (avond). Bellen kan ook: 013 – 5436541.

De voorkant van het jubileumboek (Hans Lodewijkx) 2

Oproep: op zoek naar planten op muren in Tilburg Jeffrey Raymakers Onze vereniging is op zoek naar planten die op muren groeien in de stad Tilburg. Muren in de stad, vooral de wat oudere, kennen vaak een unieke en bijzondere begroeiing. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Muurleeuwenbek of Muurvaren. Deze namen zijn niet zomaar gekozen! BIODIVERSITEIT IN DE STAD

Door het in kaart brengen van deze unieke planten, krijgt de vereniging een beeld van de biodiversiteit in de stad. Met deze informatie kunnen we de gemeente adviseren over de bescherming van de bijzondere biotopen waarin deze planten groeien.

GEEF UW WAARNEMING DOOR

Doe mee! Geef uw waarnemingen of tips voor locaties door via [email protected]. Geef zo specifiek mogelijk de locatie, de naam van de plant en bij voorkeur een foto door. Het is geen probleem als u de naam van plant niet kent. Wij komen naar aanleiding van uw tip graag langs om te kijken!

Verschillende muurvarens (foto: Bart Horvers)

3

Agenda

TOELICHTING OP DE AGENDA

4

Datum

Onderwerp

6 oktober 12 oktober 20 oktober 23 oktober 9 november 13 november 17 november 27 november 8 december 14 december 22 december 13 januari 18 januari 27 januari

Gewestelijke excursie De Plateaux-Hageven Vrijdagwandeling Gorp en Rovert Wandeling Prinsenpark Retie (België) Lezing Vogels in Brabant en Tilburg in het bijzonder Vrijdagwandeling Huis ter Heide Lezing Ruïnes: bijzondere biotopen voor plant en dier Herfstwandeling Haanwijk Dia-lezing over Gotland (Zweden) Vogeltocht langs de Gelderse IJssel Vrijdagwandeling Noorderbos Tilburg Wandeling over Tiengemeten Midwinterwandeling Landschotse Heide Vrijdagwandeling Annanina’s Rust Vogelexcursie Overwinteren in de Delta

KNNV-excursies en -avonden zijn in principe bestemd voor KNNV-leden. Wilt u deelnemen maar bent u geen lid, neem dan contact op met het secretariaat ( 013 - 5436541). De vertrekpunten naar de excursieterreinen zijn in de buurt van de betreffende uitvalswegen uit Tilburg. Er is voldoende parkeergelegenheid voor auto of fiets, zodat we met een minimum aantal auto’s verder rijden naar het excursiedoel. Voor de autoritten adviseren wij een onkostenvergoeding van € 0,20 per kilometer. Dit evenredig verdeeld over de chauffeur en het aantal meerijders. En neem bijvoorbeeld voor de heen- en terugreis altijd een paar droge schoenen mee, zodat de chauffeur van de auto niet met een vervuild auto interieur blijft zitten na de rit. Het is verder gewenst mee te nemen: verrekijker, loep en bij langere excursies eten en drinken. Bij een aantal excursies is aanmelden vooraf noodzakelijk. Soms in verband met vervoer of voor een afspraak met een terreinbeheerder of een andere reden. Doe dit dan ook, tijdig, voor de vermelde datum, zodat de excursieleider hiermee ook tijdig is geïnformeerd. Bij extreem slecht weer kan de excursieleid(st)er besluiten de excursie niet door te laten gaan. Bel bij twijfel de excursieleid(st)er. Ook voor nadere informatie kunt u bij hem/haar terecht. Alle andere activiteiten zijn voor iedereen toegankelijk. Heeft u wensen om eens naar een bepaald gebied te gaan, of een bepaald thema, of andere ideeën, laat het ons a.u.b. weten, zodat wij deze wensen in ons programma kunnen opnemen. Hopelijk tot ziens op een van onze excursies.

ZATERDAG 6 OKTOBER

Gewestelijke excursie naar De Plateaux-Hageven Tijd: 9.00 uur (hele dag). Vertrek: parkeerplaats Aldi Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Afstand: 140 km v.v. (De reeds eerder in de Oude Leij aangekondigde excursie naar de Mariapeel op deze dag, wordt doorgeschoven naar het volgend jaar). De KNNV-afd. Eindhoven nodigt u uit voor een excursie in De PlateauxHageven. Dit is een groot natuurgebied aan weerszijden van de Nederlands-Belgische grens, ten zuiden van Valkenswaard. Bos, heide, landduinen, vennen en het Dommeldal wisselen elkaar daar af. In het beekdal van de Dommel liggen moerassen, broekbossen, rietvelden en poelen. De Plateaux-Hageven maakt deel uit van het Natura-2000 netwerk. Met steun van de EU werden er veel natuurwaarden hersteld. De Plateaux is het Nederlandse gedeelte. Het bestaat voor een deel uit vloeiweiden die in de 19e eeuw zijn aangelegd voor de hooiwinning. Ze werden bevloeid met kalkrijk water uit het Kempens Kanaal, wat een bijzondere flora opleverde. Natuurmonumenten heeft 13 ha vloeiweiden hersteld. Op de hogere delen staat naaldbos en heide. Hageven is het Belgische gedeelte. Het wordt voor een deel ingenomen door het Dommeldal, terwijl er ook vennen en vijvers liggen. Een deel van de vennen was in vroeger jaren ontwaterd en de Dommel werd rechtgetrokken. Nu is het moeras hersteld en mag de Dommel weer op natuurlijke wijze stromen. Bijzonder in dit gebied is het Galigaanmoeras. Plateaux-Hageven wordt onderhouden door Natuurmonumenten en de Belgische organisatie Natuurpunt. Dankzij een groot natuurproject zijn de vennen en heidegebieden er in ere hersteld. Het leefgebied van Klokjesgentiaan en het Gentiaanblauwtje zijn daarmee flink vergroot. De vennen vormen een ideale omgeving voor libellen. Om te voorkomen dat de heide dichtgroeit grazen aan beide zijden van de grens Gallowayrunderen. Van de flora in het gebied noemen we: Heidekartelblad, Liggende vleugeltjesbloem, Zwanenbloem, Steenanjer, Gulden sleutelbloem, Zinkboerenkers, Galigaan en Herfsttijloos. Tijdens het trekseizoen worden er vogeltellingen gedaan; er zijn twee overdekte vogelkijkhutten. In het Hageven leven tientallen soorten libellen en juffers, waaronder de Kempische heidelibel. Aan paddenstoelen zagen we onder meer Geringde vlekplaat, Roze stinkzwam, Gekraagde aardster en Zwarte kluifzwam. Goede kleding, laarzen of stevig waterdicht schoeisel zijn hier gewenst. En een lunchpakket mag niet ontbreken want in het gebied zelf zijn geen mogelijkheden voor eten en drinken. Graag opgeven bij Anneke Bruijnzeels ( 013 - 4555711 of [email protected]).

VRIJDAG 12 OKTOBER

Vrijdagwandeling naar Gorp en Rovert Tijd: 9.30-12.00 uur. Vertrek: parkeerplaats Plusmarkt / Burgemeester van de Mortelplein, Tilburg. Vooral het nog volop meanderende riviertje de Rovertsche Leij is de parel 5

van het landgoed ‘Gorp en Rovert’. Maar ook de bossen zullen nu hun mooiste herfstkleuren laten zien tijdens deze wandeling onder het motto samen leren van elkaar. Na afloop een kopje koffie / thee in Goirle. Leo van Zeeland ( 013 - 5300781). ZATERDAG 20 OKTOBER

Wandeling in het Prinsenpark in Retie (B) Tijd: 8.30-14.00 uur. Vertrek: parkeerplaats Aldi, Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Afstand: ± 160 km. v.v. De heiderelicten nemen ons 300 jaar mee terug in de geschiedenis toen het Prinsenpark een deel was van een uitgestrekt heidegebied, waar de boeren hun schapen lieten grazen en de heide plaggen gebruikten als strooisel laag in de stallen. Op een aantal panoramapunten kun je de weidsheid van het gebied nog herkennen in het landschap. In 1852 kocht koning Leopold I de Retiese Aart aan als koninklijk domein. Hij smeedde plannen om er een kasteel te bouwen met een prachtig aangelegd landschapspark. De koning is echter vertrokken, het kasteel werd nooit gebouwd. Maar gelukkig bleef het Prinsenpark bestaan. De vijvers die door een grachtensysteem gevoed worden met kalkrijk water uit het Kempens kanaal, geven een unieke meerwaarde aan het domein. De waterstand wordt zo geregeld dat er tijdens de vogeltrekperioden hier en daar slikplaatsen ontstaan waar vogels als Grutto, Groenpootruiter, Tureluur, Regenwulp, Oeverloper en Kleine plevier regelmatig worden waargenomen. Ook de zilverreiger is een trouwe bezoeker van de vijvers. Veertig jaar geleden kocht het provinciebestuur van Antwerpen het domein aan om er een prachtig wandel- en fietsgebied van te maken. Domeinwachter Jan Cortens zal ons begeleiden door dit gebied en kan ons ongetwijfeld veel meer vertellen over het provinciaal groendomein, het Prinsenpark te Retie. Graag opgave bij Stella Wesel ( 06 - 27055446 of [email protected]).

DINSDAG 23 OKTOBER

Jubileumlezing Vogels in Brabant en Tilburg in het bijzonder door Henk Sierdsema & Henk Moller Pillot Tijd: 20.00 uur. Plaats: Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434 Tilburg. Henk Sierdsema werkt als onderzoeker voor SOVON (Stichting Onderzoek Vogels Nederland) en is woonachtig in Brabant. Hij vertelt u deze avond over vogels in Brabant. Welke soorten zijn af- of juist toegenomen en waardoor komt dit? Henk Moller Pillot is ecoloog en telt sinds jaar en dag de vogels in het Leijpark. Welke bijzondere ontdekkingen heeft hij gedaan? En welke fluctuaties in de vogelstand hebben zich voorgedaan? Ook voor deze lezing zijn uw geïnteresseerde vrienden en kennissen van harte welkom.

6

VRIJDAG 9 NOVEMBER

Vrijdagwandeling Huis ter Heide Tijd: 9.30-12.00 uur. Vertrek: parkeerplaats hoek Beethovenlaan / Strausslaan, Tilburg. Huis ter Heide is een duidelijk voorbeeld van de veranderingen in het gebruik van het landschap. De heide, waarop vroeger het vee werd geweid, werd op grote schaal ingeplant, waardoor eentonige dennenakkers verschenen. Inmiddels worden pogingen ondernomen om dit saaie bosbeeld te veranderen. Soms wordt er niets gedaan en soms moet er ingegrepen worden. Flora en fauna veranderen met het wisselende landgebruik. Na de wandeling is er tijd voor een kopje koffie/thee in De Moer. Anneke Bruijnzeels ( 013 - 4555711 of [email protected]).

DINSDAG 13 NOVEMBER

Jubileumlezing ‘Ruïnes: bijzondere biotopen’ door Eddy Weeda Tijd: 20.00 uur. Plaats: Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434 Tilburg. Eddy Weeda is verbonden aan Wageningen Universiteit en Researchcentrum en een autoriteit op het gebied van plantenecologie. In de Nederlandse Oecologische Flora, waarvoor hij het schrijfwerk verrichtte, staan alle planten van Nederland en hun relaties met diverse dieren beschreven. Op deze avond zal hij u vertellen over bijzondere planten en dieren van ruïnes en ingaan op het beheer van dergelijke biotopen. Ook voor deze lezing zijn uw geïnteresseerde vrienden en kennissen van harte welkom.

ZATERDAG 17 NOVEMBER

Herfstwandeling Haanwijk Tijd: 9.30-13.00 uur. Vertrek: parkeerplaats Aldi, Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Afstand: 55 km v.v. Het landgoed Haanwijk is gesticht nabij het buurtschap Halder op de plek waar Dommel en Essche Stroom samenvloeien. Historische gebouwen, mooie lanen, dijklichamen, beemden, oude Dommelmeanders, een parkbos, kleinschalig cultuurlandschap en bijzondere flora en fauna kenmerken het landgoed. Onder leiding van Jan van der Straten ( 073 5513820) maken we een wandeling door het gebied. Gaat u op eigen gelegenheid naar het vertrekpunt dan kunt u aansluiten bij de Dommelbrug te Halder, ± 10.00 uur, aan de weg van Vught naar SintMichielsgestel. In verband met het vervoer vanuit Tilburg graag opgeven bij Ben Akkermans ( 013 - 5362107 of [email protected]).

7

DINSDAG 27 NOVEMBER

Dia-lezing Gotland (Zweden) door Hans Sanders Tijd: 20.00 uur. Plaats: Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434 Tilburg. In Nederland is Gotland, het Zweedse eiland in de Oostzee minder bekend als vakantiebestemming. Op deze avond wil ik u wat bekender maken met dit schitterende eiland, want het heeft heel mooie landschappen, een rijke cultuurhistorische schat in de vorm van veel oude middeleeuwse kerkjes, het is geologisch belangwekkend en het heeft een uitzonderlijke natuur met veel vogels en een prachtige plantengroei. Tijdens mijn lezing wil ik het eerste deel besteden aan de landschappen en de middeleeuwse kerkjes en hun interieur. Het tweede deel zal gaan over de vele soorten wilde orchideeën die er voorkomen.

Vlag Gotland (foto Hans Sanders) ZATERDAG 8 DECEMBER

8

Vogeltocht langs de Gelderse IJssel Tijd: 8.00 uur (hele dag). Vertrek: parkeerplaats Aldi, Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Afstand: ± 260 km. We volgen op deze excursie de IJssel vanaf Westervoort tot Zutphen. Het is een landschappelijk erg aantrekkelijk gebied. Je vindt er brede uiterwaarden en uitgestrekte graslanden doorsneden door houtsingels. Vroeg in de winter kunnen al talloze foeragerende ganzen en andere watervogels worden waargenomen. Maar ook diverse soorten roofvogels

krijgen we mogelijk in de kijker. De tocht voert o.a. langs de Havikerwaard bij De Steeg, Zwarte Schaar bij Doesburg en Cortenoever bij Brummen. Tussen de middag zullen we pauzeren in een gelegenheid in Bronkhorst, de kleinste stad van Nederland. In verband met vervoer graag opgeven uiterlijk 6 december bij Leo van Zeeland ( 06 - 52182277 of [email protected]). VRIJDAG 14 DECEMBER

Vrijdagwandeling naar het Noorderbos in Tilburg Tijd: 9.30 - 12.00 uur. Vertrek: parkeerplaats hoek Strausslaan / Beethovenlaan Tilburg. Afstand : ± 10 km. Opnieuw onder het motto samen leren van elkaar, organiseren we op vrijdag een wandeling. We gaan deze ochtend een rondje maken in het Noorderbos, het gebied waar eens de vloeivelden gelegen hebben om het afvalwater van Tilburg te zuiveren. In 1999 werd het besluit genomen om in dit gebied een nieuw natuurgebied aan te leggen, het Noorderbos genaamd. Zo is de typische topografie van de voormalige vloeivelden het uitgangspunt geweest voor het inrichtingsplan, waarin ook een aantal waterlopen, sluisjes en stuwtjes van het voormalige vloeiveld een plaats zouden krijgen. Na afloop is er gelegenheid om wat te drinken bij party- & recreatiecentrum De Financiën. Stella Wesel ( 06 - 27055446 of [email protected]).

ZATERDAG 22 DECEMBER

Wandeling over Tiengemeten Tijd: 8.30 uur (hele dag). Vertrek: hoek Beethovenlaan / Strausslaan, Tilburg. Meestal als we met de vereniging naar Tiengemeten gaan maken we de korte wandeling van 6,5 km over het eiland. Ditmaal willen we de lange wandeling maken van 14,5 km naar het wat minder bekende vuile gat. Als u uw lidmaatschapkaart van Natuurmonumenten meebrengt krijgt u korting op de prijs voor het veer. In verband met vervoer opgeven bij Johan van Laerhoven ( 013 - 4638937 of [email protected]).

ZONDAG 13 JANUARI

Midwinterwandeling over de Landschotse Heide Tijd: 10.00 -15.30 uur. Vertrek: parkeerplaats Aldi, Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Afstand: ± 50 km. Ook dit jaar starten we het nieuwe jaar weer met onze traditionele midwinterwandeling. We beginnen met een kopje koffie te drinken op camping de Roerdomp in Westelbeers en daar is er de mogelijkheid om elkaar veel goeds toe te wensen voor het nieuwe jaar. Na de koffie maken we een wandeling over de Landschotse Heide en kunnen we gezellig bijpraten over onze belevenissen van het afgelopen jaar. De Landschotse Heide is voor eenieder wel een bekend gebied en behoeft daarom geen toelichting. 9

Na afloop van de wandeling is zoals gebruikelijk gelegenheid om een hapje te eten in restaurant pannenkoekenhuis d’ Ouwe Brouwerij in Baarschot (dit is echter geen must). Om de horecagelegenheden op tijd door te geven hoe groot de groep is die ze kunnen verwachten en in verband met vervoer graag vóór 7 januari opgeven bij Stella Wesel ( 06 - 27055446 of [email protected]).

10

VRIJDAG 18 JANUARI

Vrijdagwandeling naar Annanina’s Rust Tijd: 9.30-12.00 uur. Vertrek: parkeerplaats Aldi, Spoordijk / Doornbossestraat, Tilburg. Deze vrijdag een wandeling over het landgoed Annanina’s Rust. Het met naald- en loofbomen, gedeeltelijk in de Engelse landschapsstijl, aangeplante bos is het decor voor deze korte winterwandeling. Na afloop koffie ergens op het Vrijthof in Hilvarenbeek. Ben Akkermans ( 013 - 5362107 of [email protected]).

ZONDAG 27 JANUARI

Vogelexcursie Overwinteren in de Delta Tijd: 8.00 uur (hele dag). Vertrek: hoek Beethovenlaan / Strausslaan, Tilburg. Afstand: ± 300 km. Via de nieuw aangelegde natuur van ‘Plan Tureluur’, altijd goed voor steltlopers zoals Kluten, Kievitten en Goudplevieren, gaan we naar de bij vogelaars bekende Brouwersdam. Met wat geluk zijn hier IJseend, Roodkeelduilker, Kuifduikers en Middelste zaagbekken te zien. Met bijna zekerheid zien we er de Gewone- en Grijze zeehond. Warme kleding is hier zeer noodzakelijk. Opwarmen doen we daarna in de Heerenketen. Na de middag komt het water opzetten voor de vloed. De aanwezige vogels rond de Oosterschelde worden zo gedwongen te vertrekken en velen gaan rusten in de Flauwers-, Wevers- en Koudekerksche inlagen. De vogels zijn dan voor ons goed zichtbaar vanaf de Oosterscheldedijk. Leden van de vogelwerkgroep helpen u bij het determineren van de vogels. Geef u op voor deze tocht bij Ben Akkermans vóór 15 januari ( 013 5362107 of [email protected]).

Fotowedstrijd Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen LEG JOUW UNIEKE BELEVING VAST

VEELZIJDIGHEID VASTLEGGEN

FOTO ALS ANSICHTKAART

SPELREGELS

Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen bestaat in 2012 10 jaar. Reden voor een feestje. Daarom organiseert het park een fotowedstrijd. Tot 1 november 2012 kun je foto’s, gemaakt in het nationaal park, inzenden in verschillende categorieën. Dit kan via www.npdeloonseendrunenseduinen.nl. De winnende foto per categorie wordt gedrukt als ansichtkaart die in de regio verspreid wordt. Met de fotowedstrijd wil Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen recreanten, natuurliefhebbers, leerlingen van het onderwijs en (semi)fotografen aanmoedigen het nationaal park te vangen in beelden. Foto’s kunnen worden ingezonden in de volgende categorieën: karakteristiek landschap, mysterieus & avontuurlijk, ontspanning & plezier, detail & close-up. Uit alle inzendingen worden vijf foto’s per categorie genomineerd voor de hoofdprijs. Een professionele vakjury beoordeelt de foto’s vervolgens op originaliteit, het weergeven van het karakter van het park en compositie. Eind november 2012 vindt de prijsuitreiking plaats. Per categorie is er een hoofdprijs: de winnende foto wordt als ansichtkaart gedrukt en de winnaar ontvangt een rondleiding door het nationaal park onder begeleiding van een gids. Een selectie van alle foto’s wordt geëxposeerd bij verschillende horecagelegenheden in en rondom het nationaal park. • • • • • •

Je mag in totaal vijf foto’s inzenden. Inzendingen in alle categorieën zijn toegestaan; Zend je foto’s in hoge resolutie in, minimaal 3 megapixels; Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen mag de foto’s rechtenvrij gebruiken; Inzenden is mogelijk tot 1 november 2012; Het oordeel van de jury is bindend en over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd; Upload je foto’s, samen met een beschrijving en uw gegevens, via www.np-deloonseendrunenseduinen.nl.

11

Biodiversiteit in de Dongevallei Guido Stooker

12

GROENE LONG

De Dongevallei vormt de ecologisch bijzonder waardevolle, ca. 45 ha grote groene long van de West-Tilburgse woonwijk de Reeshof. Langs het opnieuw meanderende riviertje de Donge liggen afwisselend droge heischrale graslanden en natte schraallandmoerasjes in een mozaïek met elzenbroekbosjes, poelen en enkele grotere waterplassen. Al een aantal jaren achtereen worden in dit natuurgebied vooral planten en vogels gemonitord. Met name van de vaatplanten is de informatie op verschillende momenten, gebiedsdekkend verzameld in bijvoorbeeld soortenlijsten per deelgebied, verspreidingskaartjes en PQ-opnamen (Radstake 2004, Stooker & van Ruth 2009). In 2010 is door de auteur een vegetatiekartering van het gebied gemaakt op basis van een uitgebreide serie vegetatieopnamen. Ook van de blad-, lever- en korstmossen is een uitgebreid overzicht verschenen (Buter 2009). Door de paddenstoelenwerkgroep van de KNNV is in 2011 een eerste verkennende inventarisatie uitgevoerd. Daarnaast wordt het gehele natuurgebied al jaren door Ad Kolen en Richard Smulders op broedvogels gemonitord (SOVON/BMP-plot), terwijl zij samen ook buiten de broedtijd middels een transecttelling de vogelstand bijhouden. Van deelgebied 3 (Marleplas) worden door mezelf voor het vierde opeenvolgende jaar alle vogels geteld in een wekelijkse frequentie. Maar de andere planten- en diergroepen komen er heel wat bekaaider af. Door Peter van Ruth werd in sommige jaren dagvlinders, libellen en sprinkhanen geteld. Ook heeft hij in 2010 een inventarisatie gemaakt van de sieralgen in het gebied. De aanwezigheid van zoogdieren werd zo nu en dan terloops vermeld. Van amfibieën, vissen, weekdieren en de overige insectengroepen was vrijwel niets bekend of zijn geen, althans niet systematisch, veldgegevens verzameld.

DUIZEND SOORTEN

Een van de redenen om in 2011 over te gaan tot oprichting van de werkgroep Dongevallei was gelegen in de wens om de bestaande natuurinfo beter beschikbaar en meer toegankelijk te maken, alsook het stimuleren van het inventariseren van andere groepen van organismen in de Dongevallei. De auteur heeft daar als werkgroepcoördinator het initiatief toe genomen door te beginnen met het maken van een overzicht van de beschikbare literatuur van het gebied en het bijeenharken van allerlei veldgegevens. Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal soorten dat per onderscheiden planten- of diergroep tot 1 januari van het jaar 2012 vanuit beschikbare rapportages en gevalideerde veldgegevens bekend was. Het totaal van 721 soorten is helemaal niet slecht, maar wordt, zoals hiervoor gesteld, vooral behaald door het aantal vaatplanten en vogels die in het gebied zijn aangetroffen. Het is een bekend gegeven (ondermeer van de Kaaistoep!) dat bij langjarig en qua onderzoeksspectrum uitgebreider en meer volledig onderzoek, de aantalsverhouding tussen flora en fauna op

ongeveer 1:3 ligt, waarbij dan van de fauna weer ca. 90% wordt ingenomen door insecten en andere ongewervelden. In de Dongevallei ligt dat tot nu toe juist andersom. Er ligt dus nog een hele wereld open voor het inventariseren van andere diergroepen. Als doelstelling heeft de auteur daarom op zich genomen om aan het eind van dit jaar voor de Dongevallei tenminste de 1000-soorten-grens te bereiken. Tabel 1: Biodiversiteit mbt de soortensamenstelling van de Dongevallei (01-01-2012) FLORA Vaatplanten Wieren Sieralgen*) Bladmossen Levermossen Korstmossen Paddenstoelen Totaal

INVENTARISATIES

aantal 375 5 70 72 17 12 63 614

% 61 % 0,8 % 11,4 % 11,7 % 2,8 % 1,9 % 10,3 % 61,5 %

FAUNA zoogdieren vogels vissen amfibieën reptielen weekdieren insecten

aantal 16 120 18 4 1 18 199 382

% 4,2 % 31,3 % 4,7 % 1,1 % 0,2 % 4,7 % 52,2 % 38,5%

Behalve dat ikzelf me dit jaar daarom heb gericht op het benaderen van andere enthousiaste ‘natuuronderzoekers’, ben ik ook zelf begonnen met het inventariseren van nog niet onderzochte fauna-elementen, waaronder ook de wat ‘moeilijke’ soortgroepen. Vanzelfsprekend vergt dat enige specialisatie, waarover ik nu nog nauwelijks beschik. Maar niet begonnen, is nooit geleerd! In juli heb ik een lifetrap-onderzoek naar (spits-)muizen uitgevoerd. Ook ben ik, met ondersteuning van Erik Korsten (voor de bevestiging van de aangetroffen vleermuissoorten), enkele keren met de batdetector op stap geweest. Van deze inventarisaties komt binnenkort een verslag uit. Paul van Wielink was bereid om samen met Henk Spijkers eind juli een nachtje met de lichtval kevers en nachtvlinders te vangen. Dat leverde meteen een aanzienlijke bijdrage aan het gestelde doel: voorlopige oogst zo’n 150 soorten! Daarnaast ben ik bezig met het verzamelen van weekdieren, ondersteund door Kees Margry, die de Brabantse slakkenfauna op z’n duimpje kent. Inmiddels is de stand van de biodiversiteit per 1 oktober opgelopen tot 996 soorten. Dat wordt dus nog spannend of we voor het eind van het jaar de 1000 soorten gaan halen. Dat moet toch wel lukken! Behalve dat van alle inventarisaties weer een monitoring-jaarverslag wordt gepresenteerd, was het ook de bedoeling dat aan het eind van dit jaar alle verzamelde soortgegevens zouden worden gebundeld in een ‘Biodiversiteitsrapport 2000-2012’ van de Dongevallei. Inmiddels is bekend geworden dat volgend jaar door de KNNV een 1313-soorten-weekend in de Dongevallei zal worden georganiseerd. Jullie horen daar binnenkort meer over. Het lijkt daarom goed deze Biodiversiteits-rapportage even uit te stellen tot eind 2013. Ik hoop dat zowel het soorten-weekend als de uiteindelijke rapportage vele KNNV-ers of andere natuurliefhebbers zal stimuleren om de komende jaren de soortenlijst van het gebied verder uit te breiden. Wie zin en tijd heeft om in de loop van volgend jaar een bijdrage te leveren aan de kennis van de biodiversiteit van de Dongevallei is van harte welkom. Dat 13

hoeft niet meteen een uitgebreid, tijdvretend onderzoek te zijn; ook 1 gerichte dag(deel)excursie naar een bepaalde soortengroep of 1 nachtelijke inventarisatie per jaar kunnen voorlopig al een aanzienlijke bijdrage leveren aan uitbreiding van de ‘totaallijst’. Jullie worden met enthousiasme door mij ontvangen en in het gebied rondgeleid. Bij het rapporteren wil ik graag helpen en de repro faciliteren.

Bosmuis (Foto: Guido Stooker)

14

Zwarte poten en snorren Tineke Cramer Op zaterdag 11 augustus stond er een excursie gepland naar de Kampina. Het idee was libellen en vlinders te gaan kijken en daarvoor heb je zon nodig. De weergoden waren ons gunstig gezind met het gevolg dat het een rijke excursie werd. Om half 11 gaf Joachim, de excursieleider, eerst een algemene uitleg over libellen en vlinders, en wat we konden verwachten.

Op zoek naar libellen en juffers (Foto: Joachim van der Valk) LIBELLEN EN JUFFERS

De echte voorjaarssoorten vliegen niet meer. De Vuurjuffers bijvoorbeeld, hebben in het voorjaar hun eitjes afgezet en de larven, die daar na 2-4 weken uitkomen, moeten zichzelf redden. In dit stadium bevinden ze zich in het water en leven daar van allerlei kleine beestjes, eigenlijk alles wat ze vangen kunnen. Deze Vuurjuffers zijn na ongeveer twee jaar volgroeid. In het voorjaar zijn het dan over het algemeen de eerste juffers die je weer ziet vliegen. Vuurjuffers hebben we dus niet gezien en we hebben ook geen larven uit het water geschept. Zo hebben alle libellen en vlinders hun eigen vliegseizoen, de een kort, de ander langer. Ook kunnen soorten meerdere generaties per jaar hebben, zodat ze langer in een seizoen te zien zijn. Op deze dag in augustus konden we dus diverse zomervliegende soorten verwachten: de algemene Watersnuffel liet zich overal zien, een van de mooie blauwe juffertjes, met als duidelijk kenmerk de brede blauwe schouderstreep boven de smallere donkere schoudernaadstreep, en de paddenstoelachtige tekening op segment 2 van het achterlijf (bij de mannetjes). Ook de Blauwe breedscheenjuffer met zijn opvallende poten 15

hebben we kunnen bewonderen. We maakten kennis met enkele pantserjuffers, die in rust hun vleugels zo kenmerkend half open houden. We zagen de Bruine winterjuffer, de enige libel (naast de Noordse winterjuffer) die als imago in Nederland overwintert. Ze sluipen uit rond augustus en september, zwerven vaak ver van het water rond en zoeken in vorstperiodes een beschut plekje in graspollen. In het vroege voorjaar keren ze terug naar het water voor de paring en worden er weer eitjes afgezet. Verder vlogen er glazenmakers: de Bruine glazenmaker was duidelijk, de Paardenbijter en de Blauwe glazenmaker zijn voor de beginner lastiger te onderscheiden. De verschillende rode heidelibellen worden ook nogal eens verward, maar oefening baart kunst: weet welke kenmerken belangrijk zijn (kleur poten, snor, ogen, legschede vrouwtjes). De kleine Zwarte heidelibel, waarvan de jonge mannetjes en vrouwtjes geel zijn, herken je aan de donkere band met drie gele stipjes aan de zijkant van het borststuk. Aan het eind van de dag op het Banisveld hebben we ook nog een Zwervende heidelibel in zijn mooie blauwe ogen kunnen kijken. Joachim had hem even gevangen zodat we hem van dichtbij goed konden zien. De Koraaljuffer, een rode juffer met rode poten, hebben we langs de Beerze gezien, waar ook de Weidebeekjuffers vlogen. Als laatste op het Banisveld een vrouwtje Tengere grasjuffer met haar karakteristieke oranje kleur. Deze laatste is een familielid van het Lantaarntje en vooral de mannetjes lijken sterk op elkaar. Maar ook hier is het weer: zorg dat je weet waar je op moet letten, dan zijn ze goed uit elkaar te houden.

Zwarte-heidelibel 16

DAGVLINDERS

De dagvlinders, die we zagen, waren de gewone soorten: Atalanta, Dagpauwoog, Citroenvlinder, Bonte, Bruine en Oranje zandogen, Gehakkelde aurelia, Kleine vuurvlinder, Klein geaderd witje, Icarusblauwtje en het Landkaartje. Het Landkaartje was van de zomergeneratie, die er heel anders uitziet dan de oranje voorjaarsvlinder. De onderkant van de vleugels is met zijn landkaart-tekening wel hetzelfde. Een enkele nachtvlinder hebben we ook uit de vegetatie gejaagd (door te passeren): wat Gamma-uilen, een Bruine daguil, een Glad beertje,(veel) Stro-uiltjes en een Donsvlinder. De Donsvlinder liet zich van schrik op de grond vallen en hield zich dood. Toen hij dacht dat we niet meer keken, kroop hij snel onder een blad. Een bekende manier om aan de vijand te ontkomen als je niet snel genoeg weg kunt vliegen! Een geslaagde excursie, hoewel we aan de vennen in de Kampina niet meer toegekomen zijn. Misschien volgend jaar een excursie wat vroeger in het jaar voor de vroegvliegende soorten? Meer informatie over de soorten: www.vlindernet.nl en www.libellennet.nl. Joachim, bedankt!

Donsvlinder

17

Fietsexcursie Grensmaas Ben Akkermans AANPASSING PROGRAMMA

Met z’n vieren, Harrie van Loon, Anneke Bruijnzeels, Corné Wentink en ikzelf, vertrekken we 25 augustus per trein richting Maastricht. Wegens werkzaamheden aan het spoor gaat deze trein niet verder dan Sittard. Corné, onze reisleider vandaag, past hierop direct zijn plan aan, zodat we vanuit Sittard vertrekken per fiets via Einighausen, over het Julianakanaal bij Berg, naar een nieuw ontwikkelde meander van de Maas bij Meers. Bij een café annex klein info-center de koffie met traditionele kersenvlaai genuttigd te hebben willen we verder te voet een stuk in het gebied lopen. Dan begint het net te regenen en met de harde wind is het niet prettig wandelen. Na 20 minuten schuilen komt de zon er weer door en lopen we langs de Maasoever. Er worden al direct veel planten op naam gebracht. Zoals: Watermunt, Beekpunge, Rode ogentroost, Moerasandoorn, Peperkers, Bitterkruid, Kruisdistel, Basterdklaver en Peen met twee rupsen erop van de Koninginnepage. De gehele oever is begroeid met Grote kattenstaart en Boerenwormkruid. Jammer van de harde wind vandaag die het voor de vlinders bijna onmogelijk maakt om te vliegen. Toch zagen we een enkele Distelvlinder. Aan de overzijde van de Maas zitten acht Blauwe reigers in de beschutting van het wilgenbos te wachten op beter weer. Ook 150 Kokmeeuwen dobberen in de luwte van de wind op het water. Voor de Torenvalken ideaal, zonder een enkele vleugelslag hangen ze in de wind om naar prooi te speuren. Tussen enkele Kieviten op de oever ontwaren we zes Groenpootruiters die op één poot staan te rusten.

Harrie en Anneke tussen de kattenstaarten (Foto: Ben Akkermans) 18

VOS BIJ LEUT

Na de wandeling fietsen we naar de overkant van de Maas via de brug van de A76. We zijn dan aan de Belgische kant van de rivier. Er is hier voor de wielrijders een mooi fietspad aangelegd dat ons langs de Maasoever naar het volgende gebied, de Kerkeweerd, brengt. Onderweg maken we nog een korte stop bij een mooi kappelletje in Leut. Als wij de kapel bewonderen ziet Corné aan de Maasoever een Vos die op muizenjacht is. Als wij komen vertrekt hij, te veel toeschouwers waarschijnlijk voor hem. In de Kerkeweerd maken we een wandeling langs de grindoever van de Maas. Ook hier weer veel planten zoals: Koningskaars, Zwarte toorts, Bergandoorn, Witte munt, Marjolein en vele andere planten. Goed dat Harrie er een lijst van aanlegt. Hier zagen we nog enkele malen de Blauwvleugelsprinkhaan. Ook hier weer enkele Groenpootruiters die waarschijnlijk alweer op trek zijn vanuit het hoge noorden naar het milde zuiden. De dag wordt besloten met nog een koffie of trappist op het terras en dan weer terug naar het station van Sittard voor de treinreis naar huis. Corné, bedankt voor de geïmproviseerde geweldige dagtocht.

Fietstocht langs de Grensmaas (Foto: Ben Akkermans)

19

Sfeerimpressie jubileumfeest Op zaterdag 22 september j.l. vond het jubileumfeest ter eren van het 75 jarig bestaan van onze vereniging plaats. Het is een gezellige avond geweest, met de uitreiking van ons jubileumboek ’75 jaar KNNV-afdeling Tilburg’, terugblikken, entertainment en weerzien van oude bekenden. Hieronder een korte sfeerimpressie van de avond.

Start van de stadsnatuurexcursie (Foto: Jeffrey Raymakers)

20

Uitreiking boek aan wethouder Marieke Moorman (foto: Arnold van Rijsewijk)

Inkijken van het jubileumboek (foto: Arnold van Rijsewijk)

21

Buffet (foto: Jeffrey Raymakers)

Genieten van het buffet (foto: Jeffrey Raymakers)

22

Het entertainment van de avond (foto: Arnold van Rijsewijk)

Het entertainment van de avond (foto: Jeffrey Raymakers)

23

Geanimeerde gesprekken (foto: Jeffrey Raymakers)

Toasten op een goede avond (foto: Jeffrey Raymakers) 24

Paddenstoelenwerkgroep Ger Bogaers WERKGROEP 20 JAAR

Vanaf de oprichting van de KNNV-afdelingTilburg, nu 75 jaar geleden, stonden naast vogels en planten vooral paddenstoelen in de belangstelling van de leden. Niet verwonderlijk, want de voorzitter Dr. Liernur en later zijn conservator van het Natuurmuseum Walter van Boextel waren voor die tijd ware kenners van de zwammenwereld. De allereerste excursie van onze vereniging was dan ook een paddenstoelenwandeling. In de naoorlogse jaren werd ieder jaar een paddenstoelententoonstelling in het Natuurmuseum gehouden, waarbij actieve leden van de KNNV voor vers materiaal zorgden en hielpen bij de opbouw en het determineerwerk. Het 50-jarig jubileum van onze KNNV-afdeling in 1987 werd onder meer gevierd met een groots opgezette paddenstoelententoonstelling in het Natuurmuseum, waarbij een extra ‘Oude Ley’ werd uitgegeven met artikelen over paddenstoelen. En vanaf 1981 stond jaarlijks een openbare paddenstoelenexcursie op het programma van de KNNV naast een wisselend aantal excursies voor de leden.

Excursie Veldersbos (foto: Ger Bogaers) PREUSBOS BODEM VOOR WERKGROEP

Zo stonden in het KNNV-programma van najaar 1992 zeven paddenstoelenexcursies en ook een lezing over dat onderwerp. Eén van die excursies ging naar het Preusbos ten zuiden van Vaals. Een oud 25

eikenbeukenbos dat al enkele malen eerder op het programma had gestaan wegens zijn uitzonderlijke rijkdom aan paddenstoelen. Bij de koffie na de lange heenreis kwam bij de 10 deelnemers het idee tot uiting om samen wat intensiever de paddenstoelenwereld te gaan bestuderen. Met het doel samen de kennis van de mycoflora te vergroten door het organiseren van excursies en determineeravonden. En zo werd op het Drielandenpunt bij Vaals de paddenstoelenwerkgroep opgericht, meteen gevolgd door de eerste excursie waarop een vondstenlijst werd genoteerd van ruim 90 soorten. Ik kreeg meteen de opdracht de plannen uit te werken en na een kennismakingsavond en een oproep in de Oude Ley telde de ledenlijst al zo’n 20 namen. Werken met een microscoop en aanschaf van meer uitgebreide literatuur was voor een aantal leden de volgende stap. Ook een meerdaagse paddenstoelenreis naar de Eifel was vanaf de oprichting een jaarlijks terugkerend evenement, eerst als weekend of midweek maar al gauw werd het een traditionele week.

Zwerminktzwam SUCCESFORMULE BLIJFT

26

Nu, na 20 jaar, is er nog steeds dezelfde formule. Er staan tussen 15 en 20 excursies op het programma naar natuurgebieden in Midden-Brabant en soms ook daarbuiten. Minstens één daarvan is een openbare wandeling, de overigen zijn voor de leden, maar belangstellenden zijn daarbij steeds van harte welkom. In het najaar en winter is er een reeks determineeravonden en foto-avonden en ook de Eifelweek staat nog ieder jaar op het programma. De kennis van de ruim 20 leden is zeker flink gestegen en er wordt nog steeds met veel enthousiasme de

zwammenwereld bestudeerd. Een aantal van hen werd lid van de Nederlandse Mycologische Vereniging, waarmee regelmatig contact wordt onderhouden. Heb je ook belangstelling voor die boeiende zwammenwereld? Ga eens een keer mee met een van de excursies. Je loopt dan wel het risico dat je door die boeiende zwammenwereld zó geïnteresseerd raakt dat je ook lid wilt worden van deze werkgroep. Maar dat kan! In de vorige Oude Ley stond het excursieprogramma en contactadres.

Panteramaniet, Heerenbeek

27

Start van nieuw plagseizoen Berry Staps Het is bijna standaard dat het weer, op de eerste dag van het plagseizoen, zich van zijn beste kant laat zien. Volop zon, geen wind en 22 graden. Eigenlijk te mooi weer voor deze inspannende bezigheid. Maar ik heb niemand horen klagen over het weer. De kern van de plaggroep bestaat momenteel uit acht mensen, in een heel gevarieerde samenstelling, jong en minder jong, man en vrouw. De activiteiten worden uitgevoerd op de eerste zaterdag van de maand op Regte Heide in Goirle. Het seizoen loopt van september tot april. Het was goed om iedereen op 1 september weer te zien op de eerste dag. Natuurlijk werden de bijzondere zaken uitgewisseld, hoe gaat het met de gezondheid, met de kinderen, met je vrouw, studie, werk, enz. KIJKEN NAAR RESULTATEN

28

Zoals gebruikelijk maken we op de eerste dag een rondje over het terrein. In deze periode zijn de successen van onze inspanning van de vorige jaren nog duidelijk zichtbaar. We zien onder andere: Kleine en Ronde zonnedauw, Moeraswolfsklauw, Beenbreek, Witte en Bruine snavelbies, Veenpluis, Klokjesgentiaan (met eitjes van Gentiaanblauwtje), Struikhei, Dophei, mierenleeuw, Stekelbrem, Grasklokje, Tormentil, Wilde bertram, kikker, Levendbarende hagedis, spinnen, kevers, enz. De overvliegende Kleine bonte specht en IJsvogel is niet direct het gevolg van onze werkzaamheden maar noteren we graag op ons waarnemingenlijst. Door deze successen is iedereen weer extra gemotiveerd om aan de slag te gaan. We hebben de laatste jaren, door middel van het plaggen van Pijpenstrootje, een corridor gecreëerd van de ‘leemkuil’ naar het ‘Beenbreekven’. Het areaal aan geplagde stukken is gestaag groter geworden en moet regelmatig gemaaid worden. Het beheren van dat areaal vergt steeds meer tijd. Hoewel we nog steeds stukken zullen plaggen, zal er een verschuiving gaan plaatsvinden van de werkzaamheden van plaggen naar maaien. De temperatuur is vandaag erg hoog en daarom laten we de ‘plagschop’ met rust. Maar ook het maaien is met deze temperatuur inspannend genoeg. We hebben het ons zelf ook niet makkelijk gemaakt door een stuk vitaal Pijpenstrootje aan te pakken. Het idee erachter is dat we de plant in deze (vitale) periode sneller kunnen uitputten dan in de winterperiode. Als we op het eind van de ochtend toch nog 175 m2 taaie Pijpenstrootje hebben gemaaid, is dat een goed resultaat, en heeft ieder een goed bad verdiend.

Eerste Vrijdagwandeling Galgeven Ben Akkermans

Galgeven (foto: Ben Akkermans) Ondanks een grijze morgen met regenvoorspelling van het KNMI was de opkomst op 14 september verrassend, 10 deelnemers, een ideale groep om gezellig te wandelen en gelijktijdig van elkaars kennis te leren. Een van de deelnemers vond een nieuw motto voor de wandeling nl. dicht bij huis en toch verrassend. Met dank een de voormalige boswachter van het gebied, Wim Roosen, die smeuïge verhalen aanhaalde over de geschiedenis van het gebied en zijn voormalige bewoners. Het vertrekpunt van de wandeling was bij het hek van de Brekxsche Hoven. De Brekxsche Hoven alsmede het Galgeven zijn in het bezit van het Brabants Landschap. Het bos hier bestaat uit 80-90 jaar oude Grove dennen met een mooie ondergroei van Lijsterbes en Vuilboom. Bij deze Vuilboom of Sporkenhout maakte Paul van Wielink ons attent op de aantasting van de bladeren hiervan door Buculatrix frangula, de larve van deze mot mineert door het blad. Verderop vonden we nog meer mineerders op de Gewone hennepnetel en op Hulst. We stonden even stil bij een vergroeide stengel van een havikskruid. Na opening van de gal vonden we de larve van de Havikskruidgalwesp (Aulacidea hieracii). De Havikskruidgalwesp komt op allerlei soorten havikskruid voor: Stijf havikskruid, Schermhavikskruid, Dicht havikskruid, Muurhavikskruid en Boshavikskruid. 29

PROBLEMEN MET BOMEN EN STRUIKEN

De lindenlaan die we passeerden gaf discussie welke linden hier aangeplant waren; de Groot- of Kleinbladige, cultivaris of de Hollandse linde? We kwamen er niet uit. Ikzelf ben later teruggegaan met het bomenen struikenboek van Moussault. Volgens Moussault zou het de Hollandse linde (Tilia europaeus) zijn. Eenzelfde soort probleem gaf ook de Taxus een soort met naalden van ± 15 mm lang (Taxus baccata). Van een andere soort met iets bredere naalden, 10 mm lang, kan ik de naam niet terugvinden. Beide soorten hebben de typische rode taxusbessen. Aan de ondergroei van metershoge Rododendrons is te zien dat we het landgoed Zonnewende naderen. De vraatsporen aan sommige bladeren van de Rododendrons verraden de aanwezigheod van de Rhododendroncicade (Grahocephala fennahi) een fraai getekende groene cicade met rode strepen op de voorvleugel. Deze Noordamerikaanse cicade is in Europa ingeburgerd op de Rododendron. Na enig zoeken vinden we er enkele van.

PLEK VAN DE MOLEN

Dan komt het Galgeven in zicht, het ligt er zoals altijd stil en verlaten bij. Dat is vroeger wel anders geweest. Vroeger werd het water van het ven gebruikt om er wol in te wassen. Er heeft hier zelfs een windmolen gestaan om het water op te pompen. De plaats van de molen wordt nu nog gemarkeerd door twee grote lindebomen tussen de eiken. Op de noordoostzijde van het ven ligt al enige tijd een grote (80 cm) piramidevormige granieten steen. Bij de rubriek Witte gij ut? in deze Oude Ley wordt gevraagd wat de functie van deze steen is? Wij wisten het niet. Mogelijk dat daar bij een volgend bezoek wel meer over te vertellen is.

30

De Hamert en de Maasduinen Frits van Ameijde Op zaterdag 4 augustus j.l. gingen we met 5 man in één auto vanaf de parkeerplaats aan de Spoordijk op weg. Bestemming was het natuurgebied De Hamert en de hierop aansluitende oever van de Maas bij de Maasduinen. Het weer was in eerste instantie bewolkt, maar het werd steeds meer een zonovergoten dag. Er was wel regen beloofd voor later op de dag. Dat kwam echter niet verder dan een enkel druppeltje, toen we het terras van het bezoekerscentrum verlieten om naar de auto te gaan voor de terugreis. DE HAMERT

Rond 9.15 uur kwamen we aan op onze plek van bestemming. Het restaurantje van het bezoekerscentrum bood helaas nog geen soelaas voor onze hang naar koffie. Enkele kwartiermakers kwamen bij de auto terug met de boodschap, dat er pas vanaf 11.00 uur gelegenheid zou zijn om te lunchen. Na deze teleurstellende boodschap, gingen we maar aan onze zelf meegebrachte koffie. Hierna gingen we op pad. We kwamen allereerst in een lichtglooiend bosgebied met een kabbelend watertje. Het leek op een beekje, dat door het bos kronkelde, maar het was wat anders. Op een informatiebord stond te lezen, dat in 1770 vanuit Duitsland een z.g. ontwateringskanaal was gegraven, dat hier Nederland binnenstroomde. De naam Nederland is in dit verband wat relatief te e noemen, omdat in de 18 eeuw de grenzen zeker nog niet samenvielen met de huidige grens tussen Duitsland en het huidige Nederland. Doordat het hier om een afwateringskanaal ging, hoefde het niet kaarsrecht te zijn. Het Geldernsch-Nierskanaal, zoals het watertje heet, kronkelde dan ook heel romantisch door het bos. De sfeer werd nog verhoogd door het kabbelend geluid vanwege het glooiend karakter van het landschap. Op verschillende plaatsen kon je het kanaal beneden je zien en horen. Niet verwonderlijk was dan ook het geluid van een IJsvogeltje, dat we hoorden. Op een oever liet een Grote gele kwikstaart zich goed bewonderen. Van het begin af werd onze wandeling begeleid door het geluid van de Boskrekel. Er was al een keur aan planten en vlinders te zien. Op één plek was duidelijk Wilde kamperfoelie te ruiken.

VLINDERS EN SPRINKHANEN

Na een tijd lang een slingerend bospad te hebben gevolgd kwamen we aan de rand van een grote open plek met hierin een pas opgeschoond ven. Hier hield zich een grote groep Grauwe ganzen op, die danig van zich deden horen. Een eind verderop arriveerden we bij een veld met Afrikaantjes en allerlei oude cultuurgewassen. Daarna volgde het Heerenven, een groot ven dat enkele jaren geleden is opgeschoond. Inmiddels was het pad geslonken tot een zeer smal doorgangetje tussen schrikdraad en braamstruiken. Tijd om even op een open plek ons bivak op te slaan en een boterham te eten. Inmiddels verschenen er steeds meer vlinders zoals, Koninginnepage, 31

Distelvlinder, Boomblauwtje en Kleine vuurvlinder. Hier begonnen de eerste sprinkhanen met hun namiddagconcert. Het ging vooral om de Krasser en de Ratelaar. Andere soorten zoals Greppelsprinkhaan, Negertje, Knopsprietje, Gewoon spitskopje en Bruine sprinkhaan zouden later vooral ook te zien zijn. Ook vogels waren er te zien en te horen: zoals Kieviten, 4 Groenpootruiters, 6 Lepelaars, 2 Ooievaars, enkele Oeverlopers en 8 Blauwe reigers. Na onze rustpauze gingen we op pad richting vogelkijkhut. Daar aangekomen hadden we van binnen uit mooi zicht op het Westmeerven. Vogels die er te zien en te horen waren; 4 Dodaars, Krak- en Wilde eenden. Buiten op het pad zat een doodgravertje op een dode kikker. OEVER VAN DE MAAS

32

Na een korte wandeling over het Schooierspad bereikten we de Maasoever. Vanaf een bankje op de hoge stuwwal hadden we een mooi uitzicht op de rivier. Regelmatig kwamen boten voorbij varen. We daalden af naar de oever. Daar werden we getrakteerd op een keur van bloemen en de daarbij behorende vlinders en andere insecten. Het leek wel op een verlengstuk van de Floriade die op dit moment even verderop in Venlo wordt gehouden. Planten die we hier zagen in het stroomdallandschap waren: Rapunzelklokje, Hemelsleutel, Boksdoorn, agrimonie, Rode ogentroost, Grote kattenstaart, Grote kaardenbol, Zwarte mosterd, honingklaver, Griekse alant en vele andere. Het was niet alleen een lust voor het oog, maar ook voor de neus. De bijbehorende vlinders waren Hooibeestje, Landkaartje, Kleine vos, Atalanta en het Bont-, Bruin- en Oranje zandoogje. Opvallend was het grote aantal Citroenvlinders dat hier rondfladderde. In totaal noteerden we 20 soorten vlinders deze dag. En tenslotte wil ik hier vermelden dat we ook nog Tengere pantserjuffer, Oeverlibel, Rode heidelibel, Watersnuffel en Bruine winterjuffer zagen. Hierna bereikten we weer het bezoekerscentrum, waar we onszelf trakteerden op het terras. Voldaan trokken we daarna weer naar Tilburg. Een zeer geslaagde excursie in een uniek gebied!

Museumnieuws Natuurmuseum Brabant LEZINGEN 2012-2013

Is stormchasen net zo heroïsch als het eruit ziet? Wat vind je allemaal terug in zand en wat drijft een vogelaar? Een greep uit de zes nieuwe lezingen die de KNNV, WEGA, NGV en Natuurmuseum Brabant organiseren voor de liefhebbers. In de nieuwe flyer staan ze allemaal opgenoemd. Dinsdag 9 oktober starten we met preparateur Mickel van Leeuwen, die vertelt over het opzetten van dieren en skeletten. Elke tweede dinsdag van de maand van oktober t/m maart! Aanvang 20.00 uur. Het museumcafé is geopend vanaf 19.30 uur. Toegang gratis. Di 9 okt Di 13 nov Di 11 dec Di 8 jan Di 12 feb Di 12 mrt

De kunst van prepareren - Mickel van Leeuwen Ruïnes: bijzondere biotopen -Eddy Weeda De vorming van het zonnestelsel - Ton Spaninks Zand verzamelen - Francine Jacobs Stormchasers - Roy Keeris Wie is dat toch met die telescoop? - Rob van Hattem

CULTUURNACHT

Op zaterdag 27 oktober vindt de tweede Tilburgse Cultuurnacht plaats. Na het grote succes van vorig jaar doen opnieuw veertig culturele instellingen mee, waaronder Natuurmuseum Brabant. Dit jaar staan er twee heel bijzondere activiteiten op de agenda: de dansvoorstelling c.q. forestmovie Nocturn-Neige-Blanc van Helma Melis en een duistere Nachtdierentocht door een museum dat er ’s avonds heel anders uitziet dan overdag…

NOCTURNNEIGE-BLANC

Nocturn-Neige-Blanc is een sfeervolle, fantasierijke, feelgood forest-movie voor jong en oud. Filmisch van aard en tastbaar nabij door het verweven van een live dans- performance met film, neemt de voorstelling je mee in de wereld van een Sneeuwwitje die wakker wordt in haar eigen verhaal. Tijden: 19.30 - 19.45 uur | 20.00 - 20.15 uur | 20.30 - 20.45 uur | 21.00 21.45 uur. ‘s Nachts als de meeste dieren slapen jagen de nachtdieren op hun prooien. Wil je weten welke nachtdieren de nacht onveilig maken? Hoe ze klinken, wat ze eten en welke kleur ogen ze hebben? Kom dan naar Natuurmuseum Brabant en volg de speciale Nachtdierentocht. Voorwaarde? Bang voor het donker ben je niet en het woordje ‘angst’ komt in jouw woordenboek ook niet voor. En oh ja, alle tentoonstellingen van het museum zijn deze avond speciaal voor jou geopend. Tijd: van 19:00 tot 22:00

ONTDEKTOCHTEN

Aan het einde van dit kwartaal zijn we alweer drie ontdektochten verder. Het begint met de traditionele Kinderboekenweektocht getiteld Hallo wereld/ Globetrotten. Er liggen 24 prachtig vormgegeven koffers verspreid door het hele museum, vol geweldige wereldse verhalen. Kinderen kunnen 33

op reis met een luchtballon, zeilschip of vliegtuig. Ze luisteren samen met de keizer naar nachtegalen in China, ontdekken in Noorwegen hoe de god Donar donder en bliksem veroorzaakt of maken hun eigen totemdier in Australië. Maar liefst zes weken lang verzamelen razende reporters, woeste zeebonken of luchtige ballonvaarders stempels in hun paspoort en reizen binnen een uur van Afrika via Antarctica naar Peru. Half november is het tijd voor een stoomcursus Pietenmanieren: een fonkelnieuwe Sintspeurtocht, getiteld Aap Noot Piet. Bij het leren van allerlei Pietenkunstjes kijken Pietjes-in-spé de kunst af van dieren, want die zijn daar allemaal heel goed in. Het blijft trouwens niet bij kijken, ze gaan vooral DOEN. Want stilzitten, daar doen pietjes niet aan. Na vertrek van de goedheiligman wordt de winterse tocht weer opgebouwd, vol husky’s en een mammoet. TENTOONSTEL LINGEN

Vanaf het begin bleek het al een schot in de roos: de dinotentoonstelling The making of..dinosauriërs in de grote zaal. Gelukkig hebben we de tentoonstelling nog tot het eind van het jaar kunnen verlengen: Diplodocus & Co zijn nog tot en met 6 januari 2013 te zien. Natuurmuseum Brabant Spoorlaan 434 5038 CH Tilburg 013-5353935 natuurmuseumbrabant.nl

34

Witte gij ut? Rob Vereijken VREEMDE STEEN GALGEVEN

Het laatste nummer van de Oude Ley heeft u het zonder Witte gij ut? moeten stellen. Ik had natuurlijk verwacht dat jullie mij zouden prikkelen met een flinke stapel nieuwe vragen. Eén vraag kwam bij mij binnen van Ben Akkermans. De KNNV is begonnen met vrijdagochtendwandelingen. Tijdens de eerste wandeling bij het Galgeven stuitte de groep aan de Noordoostzijde van het ven op een grote, 80 cm hoge, piramidevormige granieten steen. Hij ligt er al een tijdje maar er staat geen tekst op de steen of in de buurt. De vraag is ook neergelegd bij de terreinbeheerder Brabants Landschap, maar die heeft nog niet gereageerd. Kan iemand Ben vertellen wat de achtergrond en functie is van deze steen?

Granieten steen bij het Galgeven GRAAG WEER NIEUWE REACTIES EN VRAGEN

Heeft u informatie over deze mysterieuze steen bij het Galgeven, heeft u zelf een vraag of doet u een onbekende waarneming, stuur gerust uw ideeën in. In de volgende Oude Ley wordt daar dan aandacht aan besteed. Berichten naar: Redactie Oude Ley, t.a.v. Witte gij ut?/Rob Vereijken, Pironstraat 7, 5041 GJ Tilburg.  013-5438841 of [email protected]. Reacties tot 20 november 2012 kunnen in de volgende aflevering verwerkt worden.

35

Wandelprogramma IVNafdeling Tilburg UITNODIGING

36

IVN afdeling Tilburg nodigt alle KNNV-leden uit om een keer mee te doen met één van haar activiteiten. Hieronder staat het wandelprogramma voor de tweede helft van 2012. Dit zijn openbare wandelingen. Indien een wandeling wegens omstandigheden niet door kan gaan dan wordt dat tijdig aangegeven in de digitale nieuwsbrief van de IVN afdeling Tilburg. Hoe u zich kan aanmelden voor de digitale nieuwsbrief kunt u vinden op onze site www.ivntilburg.nl.

ZONDAG 28 OKTOBER

Huis ter Heide Aanvang: 10:00 uur Startplaats: Parkeerplaats Tussenbaan, 5176 NH De Moer. De parkeerplaats is schuin tegenover de nertsenfarm. Natuurgidsen: Sylvia de Laat, Andrea Dekkers, Henk Stellinga en leden adoptiegroep Huis ter heide. Een gebied van Natuurmonumenten dat door plan Lobelia elk jaar aan natuurwaarde wint.

ZONDAG 25 NOVEMBER

Ooijevaarsnest/landgoed De Hoevens Aanvang: 10:00 uur Startplaats: Neem de weg van Tilburg naar Poppel (B.). Na de boomgaard De Braecken ( linkerkant van de weg), vrijwel direct rechtsaf gaat U rechts de onverharde weg in: de Goorstraat. Deze weg vervolgen. U passeert o.a. het Klooster en de kapel van Nieuwkerk. Vanaf hier is het nog ca. 1 km. Het parkeerterrein vindt U aan uw linkerhand. Natuurgidsen: Thomas Markus, Jaco de Haan, Wil Verhoeven en leden adoptiegebied Ooijevaarsnest/De Hoevens. Landgoed het Ooievaarsnest ligt pal tegen de Belgische grens en is een bijzonder afwisselend gebied van hoge beboste zandgronden tot laaggelegen, vochtige weilanden.

ZONDAG 30 DECEMBER

De Warande Aanvang: 10:00 uur Startplaats: Parkeerplaats Universiteit van Tilburg. Warandelaan 2, 5037 AB Tilburg. Natuurgidsen: Jos Bertens, Bert Haans, Alie Stofberg en leden adoptiegroep De oude Warande: Thijs Poppe, Elly Poppe - Stolk en Loes van Gorp. Vanaf 1710 was dit gebied in handen van twee rijke adellijke families, een notaris en een zeer bekende Tilburgse familie van wijnkopers. Nu is het al weer jaren een gemeentelijk stadspark met een heel speciale uitstraling. De Tilburgse bevolking vindt er rust en ontspanningsmogelijkheden

Coördinatoren van de werkgroepen: Dongevallei: Guido Stooker 06 – 12215643 | [email protected] Insecten: Theo Peeters 013 – 4560116 | [email protected] Kaaistoep: Paul van Wielink 013 – 5331570 | [email protected] Korstmossen: Bart Horvers 013 – 4564033 | [email protected] Mossen: Rob Vereijken 013 – 5438841 | [email protected] Paddenstoelen: Ger Bogaers 013 – 4635051 | [email protected] Plaggen: Berry Staps 013 – 5347070 | [email protected] Planten: Jeffrey Raymakers 013 – 5437712 | [email protected] Stadsnatuur: Theo Peeters 013 – 4560116 | [email protected] Vogels: Johan van Laerhoven 013 – 4638937 | [email protected] Website van de afdeling www.knnv.nl/tilburg Contributie: Gewone leden Huisgenootleden Buurleden (leden die al lid zijn van een andere afdeling)

: € 27,50 : € 12,50 : € 12,50

Rekeningnummer van de afdeling: 38 53 702 t.n.v. penningmeester KNNV-afd. Tilburg te Goirle.

Foto omslag: Vormgeving omslag:

2

Bart Horvers Joost Horvers

DRUKWERK

De Oude Ley

Secretariaat KNNV-afd. Tilburg Veldhovenring 27 5041 BA Tilburg

vereniging voor veldbiologie afdeling Tilburg