De kunstreis. Verslag van de kunstreis 2003 door Hans Jansen met bijdragen van de leerlingen en enkele foto’s van Hans van Schravendijk.
T
raditiegetrouw gaan de 12e klas leerlingen in juni tien dagen, in het kader van het vak kunstgeschiedenis, op kunstreis naar Italië. Het programma is niet elk jaar hetzelfde maar Florence staat altijd op het programma. Dit jaar wordt begonnen in Rome. Behalve de klassementoren gaan er één of twee leerkrachten kunstgeschiedenis mee. Deze keer zijn het Dick Bruin en Greta Tromp voor de kunst en de mentoren Hans van Schravendijk en Jos Boekel. De verslaggever heeft het voorrecht als gast de reis mee te mogen maken.
Bij een korte oriënterende wandeling over deze immens grote camping wordt een typisch Italiaans kasteel ontdekt waar twee everzwijnen rondlopen met vier gestreepte jongen. De camping ligt op het terrein dat ooit een uitgestrekt landgoed moet zijn geweest. De campingwinkel is goed voorzien Ook in het zwembad is het goed toeven en water hebben we nodig want het is tijdens ons verblijf in Italië uitzonderlijk heet zelfs voor Italiaanse begrippen. Het terras van het restaurant van de camping blijkt de ideale plek om met de collega’s en onze chauffeur Peter, die behoorlijk wat Italiaanse woorden voorhanden heeft, de avond op Italiaanse wijze te besluiten
D
insdag. De eerste dag. Het dagelijkse ritueel is het wekken van de leerlingen om zeven uur door Dick. Kom je dan om zo’n acht uur kijken dan zie je de leerlingen in alle fasen van voorbereiding. Om half negen dient de bus te vertrekken. Om in Rome te komen worden we eerst naar het dichtstbijzijnde metrostation gebracht. Geschikt moment om via de intercom melding te maken van verloren en gevonden voorwerpen, en het plan voor die dag. Uitstappen, kaartjes kopen, stempelen en uitdelen en wachten op de metro. En checken of iedereen aanwezig is. Tja, en dan blijkt dat Jos de bus even verlaten had om nog iets op de receptie te regelen en we zonder hem zijn vertrokken. Wachten betekent dat het dagschema moet worden bijgesteld maar vertrekken zonder Jos is ook niet leuk. Dus gaat Dick toch maar met de bus Jos ophalen.
De kosten worden door de ouders betaald met dien verstande dat een behoorlijk deel door de leerlingen wordt verdiend met de exploitatie van de leerlingenkantine. De reis wordt per luxe bus gemaakt en dat betekent een vermoeiende reis naar Rome van 26 uur waarbij in de bus geslapen wordt. Nou ja … De eerste buschauffeur wordt in Zwitserland afgelost door de chauffeur die ons in Italië zal rondrijden. Er wordt gekampeerd en in ploegen gekookt. Elke kookploeg ontvangt van Jos, die dit jaar de geldbuidel beheert, regelmatig een bedrag om in te kopen. De eerste camping ligt in een bekend natuurgebied vlak bij Ostia en de zee is twintig minuten lopen van de camping verwijderd. Jos en Hans kamperen met de leerlingen in tenten.
Het is een lange tocht met de metro naar Rome. Eerst negen stops, dan overstappen en nog eens acht stations en dan nog eens overstappen en twee stops naar Barberini. Het kan dus gebeuren dat met een volle metro een deel van de groep moet wachten tot de volgende arriveert. Onze wandeling gaat eerst langs de Trevifontein waarvan de bouw, in opdracht van paus Clemens XII, in 1732 een aanvang nam. Opmerkelijk is dat gebouw en fontein één geheel vormen.
Voor de anderen inclusief onze chauffeur Peter is er een huisje gereserveerd.
1
De beeldengroep stelt Oceanus voor die op een schelp voortgetrokken wordt door twee tritons. Aruns verslag Het Pantheon ligt aan de Piazza della Rotonda en is een van de best bewaard gebleven monumenten uit de Romeinse tijd. Het vertegenwoordigt de hoogste begaafdheid van de Romeinen als architecten en als bouwers. De voorganger van het Pantheon is door Marcus Agrippa (63-12 vóór Chr., veldheer, politicus, raadsman en schoonzoon van keizer Augustus) tussen 27 en 25 vóór Christus gebouwd. Hij wijdde het bouwwerk aan Mars, Venus en de vergoddelijkte Caesar. Het Pantheon werd in 80 na Chr. door de bliksem getroffen en vatte vlam. Keizer Domitianus heeft het toen weer opgebouwd. Tevergeefs, want het werd daarna in 110 na Chr. helemaal door brand verwoest. Daarna heeft Keizer Hadrianus tussen 188-125 na Chr. iets ten zuiden van de oorspronkelijke plaats een compleet andere tempel gebouwd, die hij aan alle goden wijdde.
Koos’ verhaal Dit gebouw hebben we als eerste gezien. We liepen door Rome en opeens zien we dit, midden in de stad. Wat ik zo mooi vind is dat overal water loopt en de beelden, zoals paarden en mannen springen als het ware uit de grond. Wat ik bijzonder vind is dat alles uit één rotsblok is gemaakt.
Vervolgens lopen we naar het Piazza Navona waar we een lang ovalen plein aantreffen met drie fonteinen. De middelste fontein heeft een beeldengroep rond een obelix. De beelden stellen de vier grote rivieren voor, de Ganges (symbool van Azië), de Nijl (Afrika), de Donau (Europa) en de Rio de la Plata (Amerika).
Het Pantheon maakt inderdaad indruk .De koepel moet van binnen bedekt zijn geweest met goud dat uit de tempel van Jeruzalem was weggehaald. In het midden het oog, een groot rond gat in het dak van negen meter doorsnede dat nu kan worden afgesloten. Aan de zijkant is het graf van Raphael te vinden. Hier zingt een groepje leerlingen het Ave Verum Alle aandacht van de bezoekers is plotseling op dat kleine groepje gericht, ook videocamera’s gaan die richting uit. Dan op naar het Capitool (Capitolino) één van de zeven heuvels in Rome, de kleinste, met het door Michelangelo ontworpen plein. Trappen op langs de twee beelden van Castor en Pollux. Greta houdt een korte inleiding voordat we naar binnen gaan.
We wachten op een leerlinge die “even” een toilet heeft opgezocht bij één van de vele restaurants (maar welke?) en toen verder naar het Pantheon. Handelaartjes uit Afrika proberen ons zonnebrillen, sieraden en bellenblazende poppetjes te verkopen. Op naar het Pantheon.
2
Een groot aantal Romeinse keizers en notabelen heeft van zichzelf een buste laten maken. Een verzameling hiervan is in het museum te vinden.
foto HvS
Ze wijst ons erop vooral het beeldje van Spinario, het jongetje dat een splinter uit z’n voet haalt, niet te vergeten.
Twee bijzondere beeldjes van Diana vinden we hier, Godin van de vruchtbaarheid, en symbool uit de Artemis mysterieplaats Efeze, met zwart gezicht en zwarte handen (brons) en wit marmer . De in volle overgave stervende Galliër is hier te zien. We verdelen in twee groepen en gaan het Musei Capitolini in, dat in feite uit 5 met elkaar verbonden musea bestaat. Binnen vinden we het originele ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius dat door de kleur en verwering meer aanspreekt dan het beeld dat nu midden op het plein is te vinden.
Enkele restauratrices kunnen bij hun geduldige restauratiewerk worden gevolgd. Een terras blijkt opeens een spectaculair uitzicht over Rome te bieden. In de verte de koepel van de Sint Pieter. Beneden op de binnenplaats de enorme kop van Keizer Constantijn
3
foto HvS
Er wordt doorheen gewandeld richting Colosseum. Er worden hier nog steeds opgravingen gedaan. en enkele stukken van wat er van zijn lichaam is overgebleven.
Rechts verheft zich één van de andere van de zeven heuvels waarin de bogen zichtbaar zijn van andere restanten van gebouwen. Het is de Palatinoheuvel waar vroeger paleizen waren gebouwd na de 1e eeuw na Christus, ook wel het Beverly Hills van Rome genoemd. Hier zou je langer moeten kunnen toeven om de atmosfeer op je te laten inwerken maar het Colosseum wacht op ons. Onder de bogen van het Colosseum is het wel uit te houden.
foto HvS
Buiten verzamelt de groep zich op een plek met een prachtig uitzicht op het Forum. We dalen af naar het Forum dat zich voor ons uitstrekt. Oorspronkelijk was het hier een moeras. Het is in deze kuil uitzonderlijk heet.
foto HvS
Na onze kaartjes in ontvangst te hebben genomen en de ingang te hebben gevonden blijkt daar een
4
groot zwart kruis te zijn opgericht, product van het jubeljaar.
enkele enorme marmeren badkuipen helaas zonder water. We komen een zaal tegen met gebeeldhouwde dieren. Prachtige vloeren en een enorm beeld waar ooit de bliksem in is ingeslagen. Eindeloze gangen met aan weerszijden wandtapijten en boven ons een bewerkt plafond waar geen millimeter niet bewerkt is en af en toe een brul van onze gids “no flash”. Flitslicht is desastreus voor beelden en tapijten heeft ze uitgelegd. Beelden gaan verbrokkelen en tapijten verkleuren. Het is onmogelijk om alles tijdens de wandeling in je op te nemen. Op weg naar de Sixtijnse Kapel kom je door onmogelijk smalle gangetjes. Te bedenken dat al die duizenden bezoekers daar doorheen moeten. Elke paus schijnt zo zijn eigen ruimte te hebben willen inrichten. We trekken aan de Atheense school van Raphaël voorbij en komen dan bij de Sixtijnse Kapel. Voordat je binnen bent krijg je al een waarschuwing dat het daar stil moet zijn.
foto HvS
Manou’s verhaal. De Sixtijnse kapel. Een echte tegenvaller. Ik had van deze kapel veel meer verwacht. Ten eerste had ik gedacht dat het een ronde kapel zou zijn met in elkaar overlopende tekeningen. Maar wat ik aantrof was een en al drukte met typische rechthoekige vormen. Het maakte me chaotisch, mede doordat ik werd gestoord door de Italianen die om stilte riepen op een vreselijk koude manier. Ik ben ervan overtuigd dat als ik helemaal alleen in deze kapel had gestaan ik wel kon genieten.
Intocht der gladiatoren.
En binnen is het weer immens heet. Menno’s verhaal Het Colosseum is een van de gebouwen voor mij met de meeste geschiedenis. Moet je nagaan wat zich daar allemaal heeft afgespeeld. Gladiatoren, slaven, leeuwen. Bij dit gebouw kan ik mij het beste voorstellen wat zich er moet hebben afgespeeld in de tijd van de Romeinen. Ik vind het jammer dat er niet meer van is overgebleven.
W
oensdag. Vaticaanstad. Zonder problemen heeft de metro ons bij de juiste halte afgezet. We wandelen naar de ommuurde stad en staan voor de ingang van het Vaticaansmuseum. We komen in een lichte grote ontvangstruimte waar wijzelf en onze bagage gecontroleerd worden. Het wachten is op onze gidsen. Een Nederlandse en een Engelstalige gids. De Nederlandse gids blijkt al vijftig jaar in Rome te wonen, kwam er op vijftienjarige leeftijd en heeft in Frankrijk kunstgeschiedenis gestudeerd. We gaan met de roltrap helemaal naar boven. Daar krijgen we onze eerste uitleg over de restauratie van de Sixtijnse Kapel.
Sven’s verhaal Op dit plaatje schenkt God Adam het leven. Ik vind dit een mooie afbeelding omdat hieruit blijkt dat men vroeger goed besefte dat er ergens “een begin” moet zijn geweest, of je nu in God gelooft of niet.
Manna’s verhaal Bij deze schildering op het plafond van de Sixtijnse Kapel, vond ik de uitleg van de gids heel mooi. Het typische is dat God en Adam elkaar niet raken. Dat geeft de geestelijke relatie weer. Bij fysieke aanraking gaat het om materiële dingen, maar deze verhouding is dus spiritueel. Ik vond dat mooi uitgedrukt. En het is natuurlijk een onwijs beroemd en bekend schilderij. Leuk om dat gezien te hebben, net zoals de David.
Op een binnenplaats staan verschillende beelden en beeldengroepen. We bewonderen de Laocoöngroep uit ca 50 voor Christus, gemaakt door beeldhouwers uit Rhodos en kijken ondertussen verlangend naar
5
Hier vindt dus ook dat geheimzinnige proces plaats van het kiezen van een nieuwe paus . Als je de kapel verlaat, weer door een nauwe gang, kom je in de eindeloos lange gang die naar de uitgang leidt. In deze gang links en rechts eindeloze rijen kastjes. Wellicht een kastje voor elk van de 264 pausen die er zijn geweest? Nee, volgens onze gids gewoon opslagruimte. Om bij de uitgang te komen daal je een imposante wenteltrap af. Op naar de Sint Pieter. Dat betekent de muur volgen en telkens maar rechtsom. Daar is het enorme plein.
Myrthe’s verslag Wauw, wat een mooi, imposant gebouw!!! Héél indrukwekkend. Ik voelde me echt nietig in die kerk. Ik denk dat dat ook de bedoeling was. De piëta van Michelangelo vond ik heel mooi. Ik vond echt dat je zag dat hij die moederliefde had gemist. Toch vond ik de kerk echt onpersoonlijk. Hij was veel te groot.
Dan de controle door keurig in blauw pak gestoken mannen op onze blootheid. Afbeeldingen laten zien wat bedekt moet en wat onbedekt mag zijn. Onze leerlingen waren gewaarschuwd, dames sjaals mee en om de blote schouders, blote navels zijn hier taboe, heren je afritspijpen mee. Er zijn toch nog twee leerlingen die geweigerd worden.
De leerlingen hebben nu tot vijf uur vrij om zelf Rome te verkennen. Om vijf uur wordt afgesproken op het plein voor het Pantheon. Met de collega’s eerst op zoek naar een tabacchi. We smachten naar een cappuccino en een broodje. Eindelijk kunnen ze even ontspannen want de job is zwaar. De dagelijkse voorbereiding, een strak tijdschema dat noopt tot het geven van prikkels om op te schieten, de onverwachte dingen die om een directe oplossing vragen, de controle of iedereen er nog is. Dan wandelen we op ons gemak rond in de buurt bij het Pantheon.
Maartens verhaal Je kunt er niet omheen dat dit bouwwerk oogt als het centrum van het katholicisme. Het is zo groot dat het haast intimideert, dit impliceert voor mij dat kapitalisme een component is van het katholieke geloof. Kapitalisme vind ik niet thuis horen in welke religie dan ook. Dit neemt echter niet weg dat het te prachtig is voor woorden (met mijn gebrekkige kennis van kunst en geschiedenis). Wat ik jammer vind is dat men zich tegenwoordig niet meer toelegt op het bouwen van dit soort gedecoreerde bouwwerken.
Op het plein bij het Pantheon is een terras voor ons gereserveerd. Greta en Dick maken een deal met de leiding. Immers een klandizie van meer dan vijftig monden op een tijdstip dat Italianen nog niet aan eten denken is een aardige opsteker. Er wordt een maaltijd afgesproken met een beperkte keuze. Wil je meer dan betaal je zelf.
Eerst tijd nemen voor de piëta van Michelangelo, gemaakt toen hij 24 jaar oud was en het enige kunstwerk dat hij gesigneerd heeft. Ze staat nu inderdaad beschermd achter glas nadat een aantal jaren geleden een verwarde man haar vingers had afgeslagen. Je kunt het beste vooraan gaan staan. Het beeld glanst en spiegelt het licht. Het is kleiner dan voorgesteld. Zij straalt een immense stilte uit. Wat een uitzonderlijke kunstenaar moet je zijn om zo iets te kunnen maken.
Een vol terras met leerlingen, uitzicht op het Pantheon en het plein met fraaie fontein ervoor. De kleur wordt bepaald door het geel en oranje van de omringende huizen. Toeristen en Italianen die langs wandelen. Wat een ambiance. Iedereen zit ontspannen te genieten.
6
foto HvS
D
onderdag. De derde dag. Kerkendag.
Eén van die onverwachte dingen gebeurt. Sanne heeft last van haar oog gekregen. Omdat een eerdere behandeling nog vers in het geheugen ligt is ze ongerust. Hier kan geen risico worden genomen. Een afspraak met de oogarts wordt gemaakt voor 9 uur. Peter brengt Hans en Sanne met de bus naar het ziekenhuis en blijft wachten. Tegen elf uur is Sanne aan de beurt. Hans mag niet mee. De controle duurt misschien vijf minuten. Vervolgens moet een recept naar de apotheek worden gebracht. Ondertussen heeft Peter twee uur in een hete bus zich zitten afvragen wat er aan de hand was. Dan nog eens een half uur op zoek naar een apotheek in Ostia. Hans en Peter besluiten dat een onverwachte vrije middag dus het best besteed kan worden aan het voorbereiden van een smakelijke maaltijd voor de collega’s.
De groep is op weg naar de Basilica di Santa Prassede, één van de drie kerken die vandaag zullen worden aangedaan. Dick brengt ons keurig naar ons doel. In een straatje is er plotseling links een poort met trap en binnenplaats waarachter de kerk zich bevindt. Keurig zijn we achter Dick linksaf geslagen en staan op de trap te wachten op een korte inleiding. Dick ziet met zijn gezicht naar de poort Sybren langs lopen en de afslag missen. Enkele klasgenoten, de dames met een gil, de heren met een schreeuw proberen Sybren te bereiken maar Sybren loopt onverstoorbaar verder. Een wakkere Romein stuurt hem terug.
Gadiëlle’s verhaal Eigenlijk werd ik een beetje moe van al die Maria-Jezus portretten en afbeeldingen. Maar deze vond ik toch erg bijzonder en mooi. Ik vind het zo knap dat ze met allemaal mozaïekstukjes een heel portret kunnen maken. Vooral deze, wat waarschijnlijk komt door de gezichtsuitdrukkingen van de personen.
Maartens verhaal Mozaïek vind ik misschien nog wel het allermooist. Al het bladgoud en de rest kan mij echt na zoveel niet meer interesseren. Toch bedacht ik in deze kerk dat het voor de bouwwerken in Italië maar goed was dat Italië en Duitsland samenwerkten in WO II.
De kerk is een juweel met prachtige mozaïeken.
Op naar de tweede kerk, de San Pietro in Vincoli. In deze kerk vinden we een ander bekend beeld van Michelangelo namelijk de Mozes die de tien geboden ontvangt.
7
Mithras waar hij, volgens de overlevering, uit een rots wordt geboren. 2
Ook in deze kerk treedt ons koortje op. Het bezoek aan Rome wordt besloten met een bestijging van het monument voor Emanuel II. Boven is schaduw en heb je een prachtig uitzicht.
Wat intrigeert is een vitrine waarin een ketting hangt.
Als afsluiting van ons bezoek aan Ostia is er een beachparty georganiseerd. Stel u voor: een breed strand, bijna volle maan, op het strand getrokken zeilbootjes, een avond na een hete dag, leerlingen die in zee liggen, leerlingen die in een kring op het strand zitten, leerlingen op het terras waar gedanst wordt op live muziek met echte italiaanse songs,de begeleiders met een fles wijn in een koeler.
V
rijdag. Het kamp wordt opgebroken, de bus opnieuw volgestouwd en besloten wordt om op de reis naar Florence de tuinen van Tivoli aan te doen.
Volgens de overlevering zijn dit de ketenen van Sint Petrus. Het moeten oorspronkelijk twee paar ketenen zijn geweest, één paar om hem in Jeruzalem te ketenen en een ander paar om hetzelfde in Rome te doen. Toen de ketenen bij elkaar gebracht werden smolten ze op wonderbaarlijke wijze aaneen 1 . De derde kerk is de San Clemente. In feite vinden we hier drie kerken boven elkaar. De bovenste kerk is uit de 12e eeuw, daaronder een uit de 4e of 5e eeuw. De San Clemente heeft prachtige mozaïeken en fresco’s. In de apsis vind je de mozaïek “Triomf van het Kruis” waar op het kruis 12 duiven zijn afgebeeld. Rondom goudkleurige cirkels met een scala aan flora. Diep onder de grond is een Romeinse villa opgegraven waar zich een Mithras heiligdom blijkt te bevinden. Op een centraal geplaatste steen is een voorstelling van Mithras die de stier doodt, aangebracht. In een erker staat een klein beeldje van
1
2 Een goede beschrijving van de inwijdingsweg in een Mithrasheiligdom is te vinden in het boek van Bastiaan Baan, Oude en nieuwe mysteriën.
Wat en Hoe reisgids.
8
Deze tuinen zijn tegen een bergwand aangelegd en telt vele niveaus. Op alle niveaus zijn fonteinen die volop in werking zijn. De toegang wordt verkregen via de Villa d’Este, dat oorspronkelijk een benedictijner klooster was en in 1550 tot villa werd verbouwd.
Fenne’s verhaal Op de camping in Fiesole was er, naast alle geweldige faciliteiten, ook een stuiterbal automaat aanwezig. Ook Sven was hierin zeer geïnteresseerd. Van zijn verzameling stuiterballen verloor hij er helaas één want … Sybren stuiterde er één met indrukwekkende kracht de snelweg op waar hij nu nog steeds door stuitert.
Museum San Marco. De bus zet ons af in Florence en achter het San Marco Museum, een voormalig dominicaner klooster.
foto HvS
Menno’s verhaal Deze tuin is echt iets voor mij. Mooi symmetrisch en wel met veel groen. Leuke fonteinen en watervallen. Zo’n tuin lijkt mij wel wat. Zou er ook in gezwommen zijn vroeger? Als ze over een tijd nog een keer alles schoonmaken komen ze wel een slipper van Ward tegen.
Op de benedenverdieping vele bijzondere fresco’s waaronder deze Kruisiging van Fra Angelico.
In de bus gebruikt Hans de bioloog de tijd om de gevonden zaden op te slaan en te registreren. In Florence doet zich een financieel vraagstuk voor. Voor de bus dient elke dag € 230 te worden betaald terwijl ons budget bescheiden is. Het is kwart over vijf en na zes uur is het gratis. Iedereen, ook de leerlingen begrijpen dat door te wachten geld bespaard kan worden dus er wordt besloten om te wachten. Zelfs een poging om vijf voor zes lukt niet.
Z
aterdag. De tenten staan op een richel van de berg en ook hier is het uitzicht indrukwekkend. Er is een prima zwembad en ’s avonds liggen de lichtjes van Florence aan onze voeten. Voorts bijzondere schilderijen van Fra Angelico en Fra Bartholomeo. Als je de trap oploopt zie je al de bekende schildering van de geboorteaankondiging. Er is een bibliotheek met zeldzame en kostbare boeken volledig met de hand beschreven en gekleurd.
9
Gaddiëlle’s beoordeling Ook al heb ik deze fresco niet in het echt gezien, omdat er een stelling voor stond, ik vond deze echt heel erg mooi. Ik zag hem staan in de kaartenshop en kreeg gelijk helemaal rillingen over m’n rug. De uitstraling vind ik zo prachtig, dat ik wel bijna in huilen uit kan barsten als ik er lang naar kijk.
Het volgende museum is het Museo dell’Opera del Duomo. Hier in het bijzonder aandacht voor de Magdalena van Donatello. Een wel heel realistische Magdalena.
Op de eerste verdieping zijn rond de binnenplaats de cellen van de monniken. Elke cel heeft een eenvoudige schildering van Fra Angelico. De meeste afbeeldingen betreffen één en hetzelfde motief. De Christus aan het kruis, bloedend vanuit al zijn wonden, en het bloed dat van het kruis de aarde instroomt.
Voorts de marmeren balkons uit de Dom waarop muziekmakende en dansende jongeren zijn te zien. Je kunt hier ook tekeningen en ontwerpen van de Dom bekijken. Hier staat een andere indrukwekkende piëta van Michelangelo die niet is afgemaakt. Enkele cellen waren van Savonarola de godsdienstfanaticus die in Florence op de brandstapel terecht kwam.
10
Als laatste staat vandaag de Galleria dell’Accademia op het programma. In dit museum treffen we, naast een aantal andere indrukwekkende beelden, de David van Michelangelo aan.
Opdracht is om vooral te kijken naar de ontwikkeling die zich heeft voorgedaan bij de schilderkunst, een ontwikkeling die duidelijk is af te lezen aan de Madonna’s die er hangen. De afbeeldingen worden steeds realistischer. Hans’ verhaal “Hans! Hans! Waar zal ik dit laten? In mijn rugzak of bij me steken?” De twee meter vijf lange Jan-Jaap laat bedekt een zwart waterpistool zien. We staan voor de controle in het Uffizi Museum. Iedereen is al doorgelopen. We zijn de laatste van de groep. De tassen en rugzakken moeten op de lopende band en zelf moet je door een poortje lopen. Ik zeg hem het pistool in z’n rugzak te laten. Hij loopt snel door het poortje om zich bij een flinke groep klasgenoten te scharen die zich al verwachtingsvol achter de beveiligingsbeambte bevindt, de ogen gericht op de twee beeldschermen. Helaas, pistool onzichtbaar.
Arun’s verhaal Michelangelo maakte dit beeld in 1501-1503. Het is 4,34m groot en stelt David voor die wacht op zijn vijand Goliath. Met dit beeld voerde Michelangelo een aantal belangrijke vernieuwingen in. Vroegere kunstenaars stelden David altijd voor als een jongen. Michelangelo’s David is een jonge man volledig naakt. Hij is voorgesteld in een gespannen toestan, geconcentreerd op de worp die hij met de slinger zal gaan uitvoeren. In de ene hand houdt David de steen vast terwijl hij in de andere hand de slinger draagt. Zijn gelaatsuitdrukking straalt haat en uitdaging uit. Dit beeld is gemaakt als een symbool van vrijheid en rechtvaardigheid. De kunstenaar hakte het uit een blok marmer dat een andere kunstenaar honderd jaar eerder naar Florence had laten brengen: er was geprobeerd om daaruit een reuzenfiguur te hakken, maar zonder succes. Sindsdien was het blok, ruw behakt en met een gat tussen de benen blijven liggen: niemand had daarna nog iets met het stuk misvormde marmer aangedurfd. Nadat het aan Michelangelo was aangeboden, maakte die er in achttien maanden tijd de David van.
In de eerste zaal die we binnen komen vinden we drie imposante Madonna’s van Duccio, Cimabue en Giotto. Een klein en wat minder opvallend maar niettemin schitterend schilderijtje is van Massacio, ook de Madonna weergevend, waarbij het Kind de armen om de zegenende hand en arm van de moeder slaat. Daar zijn de Venus, en
Koos’ verhaal De David, eindelijk heb ik hem in het echt gezien. Hij is zo groot en levensecht! Heel bijzonder. Je ziet echt zijn spieren en aders lopen en dat maakt hem zo perfect. Alleen zijn kapsel vind ik er niet bij horen.
Z
ondag. Vandaag is het Uffizi Museum aan de beurt. de Primavera van Botticelli beide spiegelend achter glas.
11
door de spotlights extra wordt benadrukt. Het feit dat we dit schilderij kunnen en mogen bewonderen is mogelijk gemaakt door de één of andere draagkrachtige Italiaan, staat ernaast vermeld. Het blijkt een allegorie op liefdadigheid van Piero del Pollaiolo (1443-1496). Twee leerlingen zijn er omheen gelopen en wijzen op de achterkant van het schilderij. Daar staat een studie voor het schilderij in houtskool en loodwit. In zijn eenvoud indrukwekkender dan de definitieve versie. De gebruikelijke cappuccino blijkt genuttigd te kunnen worden op een terras waarnaast statig het Palazzo Vecchio oprijst. Hans adviseert om in ieder geval de Rembrandts te gaan zien en enkele andere Nederlandse meesters waaronder een Ruijsdael.
Manou’s beoordeling Mijn oog viel meteen op dit schilderij “Primavera” waar de liefde tot bloei komt. De weemoedige Venus wordt vergezeld door Mercurius, de drie gratiën, Flora, Cupido en twee verliefde zefiers scheppen de lijnen, die de omtrekken van lichaam en kleding aangeven, zachte ritmen, die de gehele compositie tot leven brengt. Het speelt zich af op een bloeiend veld met op de achtergrond een bos. De bomen dragen tegelijkertijd bloesems en vruchten. Ik vind dit een van de mooiste schilderijen die ik tijdens de eindreis heb gezien. De figuren zijn levendig en speels geschilderd, het lijken wel zwevende lichte engelen.
Daar is de Heilige Familie van Michelangelo.
Naast elkaar hangen drie door de meester-mysticus gemaakte portretten. De sfeer is hier anders dan in de rest van het museum. Het is de sfeer die je bijvoorbeeld in het Rijksmuseum in Amsterdam aantreft als je daar naar onze Hollandse meesters gaat kijken. Dick vertelt dat deze zaal jarenlang gesloten is geweest. De lange gangen van het Uffizi staan vol met beelden en er hangen tientallen schilderijen van de notabelen van Florence uit het verleden. Vanuit een van de gangen is er een prachtig uitzicht op de Arno met recht voor ons de Ponte Vecchio en in de verte nog drie bruggen.
Op de schooladministratie hangt, sinds we in het schoolgebouw in Bergen zijn ingetrokken, een reproductie van een schilderij van Raphael, de Madonna met de distelvink. Het origineel bevindt zich in het Uffizi. Maar helaas het bleek een reproductie want het origineel werd gerestaureerd. Lopend in één van die lange gangen wordt ieders blik gevangen door een sterk belichte schildering van een dame met kind en met een in overvloed aanwezige rood fluwelen jurk waarvan de kleur
12
Manna’s verhaal Waar ik me op de één of andere manier aan erger zijn al die engelen op veel schilderijen. Omdat het zo onrealistisch is, het is niet zoals je het echt ziet en bovendien worden ze allemaal zo raar afgebeeld. Van die stereotype dikke mollige babyfiguren. Met van die onnozele vleugeltjes. Het kan best zo zijn geweest in de beleving van mensen uit die tijd, maar ik vind het niet mooi. En ik vind dat in veel kerken en musea ook véél is en te veel naast elkaar en te veel gewriemel en te veel schilderingen op plafonds
Het bezoek aan de Santa Croce verloopt anders dan gepland. Er blijkt een dienst te beginnen en we kunnen alleen achter in de kerk rondkijken. Daar bevindt zich de tombe van Michelangelo. Boven ons prachtig bewerkte houten dakspanten. De dienst is helaas zonder zang en orgel.
De trap naar boven volgend doet ons belanden op de eerste verdieping, de loggia.
Wachtend op de bus voor ons vertrek terug naar Fiesole kwam een Afrikaan zoekend langs, vond Manna, en overhandigde haar twee euro’s. Manna’s verhaal Ik wilde een poster kopen van een neger. Hij vroeg er eerst € 10 voor maar omdat ik eerst helemaal niets wilde kopen was mijn hoogste bod maar € 3 want ik vond hem wel mooi. Hij ging naar € 5 maar lager leek hij niet te willen gaan. Uiteindelijk gaf hij toe en ik betaalde met € 20. Hij gaf me € 15 terug en ging € 2 vragen aan een maat van hem maar toen kwam de politie en nam z’n hele bedoeninkje mee. Geen € 2 voor mij want hij had de pest in. Maar ik bleef daar nog een tijdje en de neger liep de hele tijd op en neer om dingen te regelen. Ik heb me uiteindelijk bij de anderen gevoegd die op de bus stonden te wachten. Na ongeveer 10 minuten kwam hij opeens naar me toe en gaf me alsnog mijn € 2. Dat vond ik onwijs leuk! Ik had het na zo lang toch niet meer helemaal verwacht.
Bekende kunstvoorwerpen zijn de David van Donatello, de Mercurius van Giambologna en de Bacchus van Michelangelo.
M
aandag. Vandaag staat het Bargello Museum op het programma. Dit is een in 1255 gebouwd stadhuis en tevens gebruikt als gevangenis. Op de binnenplaats vonden tot 1786 executies plaats.
13
Reden om de Ponte Vecchio te gaan bekijken die pal naast het Uffizi ligt. Op de brug zijn links en rechts winkeltjes met juwelen en sieraden. Dit zet zich voort aan de overzijde van de Arno.
Hylkes verhaal Maandag de laatste dag. De laatste dag staat op de planning om een soort kasteeltje en de Dom van Florence te bezoeken. Eerst naar het Bargello. Dit is een klein kasteeltje met veel beelden en oude voorwerpen. Ook staat er de tweede David. Hij is niet zo indrukwekkend maar ik vind de kleur mooi. Hij is geheel anders dan de andere. De Dom was die dag enorm, hoog en mooi.
Als je doorloopt kom je bij het Palazzo Pitti met z’n vermaarde tuinen en grote verzameling schilderijen van Raphael. Helaas paste dit niet in de planning. Voor het eerst gedurende deze reis begint het te onweren en stortregenen en de temperatuur wordt direct een stuk aangenamer. De laatste avond in Fiesole wordt met zijn allen gegeten in de pizzeria in het centrum. Het is, in een te kleine ruimte, maar wie deert dat, buitengewoon gezellig.
Op de binnenplaats staat een beeld van een succesvol vissertje.
D
e laatste dag. Opbreken en terug naar huis. Overladen met indrukken. De voorbereiding begint eigenlijk al op het moment dat je als leerling naar de bovenbouw komt want van vele van de kunstvoorwerpen hangen in ons schoolgebouw reproducties. Na acht dagen kunst bekijken realiseer je je ook hoeveel je nog niet hebt kunnen zien. Een reden om later nog eens terug te gaan.
In één van de zalen is een scala van kleine bronzen beeldjes te vinden. Voor de leerlingen is er nu de mogelijkheid om vanaf de Dom Florence te verkennen. Daarna vrij om zelf rond te gaan kijken en nog eventuele cadeautjes voor thuis te kopen. Jetskes verhaal De Dom beklommen vandaag. Heel, heel, heel veel trappen opgelopen … Daarna kwam je eerst aan de binnenkant van de koepel die helemaal versiert was met schilderingen, erg mooi. Daarna ging je nog meer trappen op en kwam je uiteindelijk buiten. Een prachtig uitzicht over de stad Florence. Indrukwekkend hoeveel tierelantijntjes er zijn waarmee het “gebouw” versiert is.
14
