De effecten van klimaatverandering: Veranderingen in de natuur & volksgezondheid
Alexander van Oudenhoven Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Milieusysteemanalyse Vrijdag 15 Januari 2010 PGL - “Ziek worden door klimaatverandering” Poort van Kleef, Utrecht
De Eikenprocessierups Honderdduizenden brandharen 3 x ± 650.000 haren Gezondheidsklachten, jaarlijks ± 80.000 Bestrijding lastig, zeker als .. we er allemaal anders mee om gaan Past zich geweldig aan aan het veranderende klimaat Je kan er de klok gelijk op zetten Hadden we maar meer op klompen gelopen Dan hadden we misschien wel minder last van ze gehad... PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Even voorstellen Afstudeervak bij De Natuurkalender: Klimaat- & omgevingsfactoren -> eikenprocessierups (EPR) Stage bij het World Resources Institute: REDD - Reducing Emissions from Deforestation & Degradation Medewerker Natuurkalender: Teken (Lyme), Pollenverspreiding (Hooikoorts), communicatie Momenteel Promovendus Wageningen Universiteit: Kwantificeren van Ecosysteemdiensten PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Inhoud presentatie Klimaatverandering (in Nederland) Gevolgen voor de natuur
De Natuurkalender Gevolgen klimaatveranderingen: volksgezondheid Bestrijding / voorkomen / adaptatie Conclusies Discussie Witte paardenkastanje: 11-03-2007 PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
De mediagenieke Eikenprocessierups 225
400 EPR lo katie s (Data: L. Moraal)
200
Krantenartik elen (Data: Lex isn exis)
Aantal EPR lokaties
300
150
250
125 200 100 150
75
100
50 25
50
0
0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Jaar PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Aantal krantenartikelen
175
350
Lekker warm weer….
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Foto: 30 oktober 2005
Gemiddelde temperaturen in 300 jaar herfst
2005, ‘06, & ‘08
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Zichtbare gevolgen
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Dikte van zeeijs op Noordpool (Bron: GRID, UNEP)
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Zichtbare effecten: Koraalsterfte
Bron: World Resources Institute - PAGE, 2000) PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Grootschalige bosbranden
(Bron: Greenpeace) PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Grootschalige insectenplagen: Dennenbastkever
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Klimaatverandering in Nederland
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Klimaatverandering in Nederland Provence: Montagne Sainte Victoire
2006 en 2007
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Veranderingen in verspreiding Aarereprijs
Dalmatiëklokje
Hoge dravik
Laurierkers
Rood herderstasje
Texaanse
Akkerwikke
Dessertbladen
Hoge fijnstraal
Lijsterbesspirea
Rotsschildzaad
Trompet
Anna Paulownaboom
Donzige klaproos
Hondsroos
Lintvaren
Roze berberis
Tweekleu
Balkanvergeet-mij-nietje
Doorwaskervel
IJle kropaar
Loganbes
Ruige fijnstraal
Tweener
Behaarde struweelroos
Draadfonteinkruid
IJle lamsoor
Mariëtteklokje
Ruwe viltroos
Valse zan
Beklierde heggenroos
Driebladvetkruid
Kale gierst
Marjoleinbekje
Schijnegelantier
Vierrijige
Beklierde heggenroos
Eendagsbloem
Kale struweelroos
Monnikskruid
Schijn-els
Viltroos
Berijpte viltroos
Fazantenbes
Karpatenklokje
Muurzeepkruid
Schijnheggenroos
Vlokkige
Beverneltorkruid
Fijn venushaar
Klein fakkelgras
Noordse aalbes
Schijnhondsroos
Vroege k
Blauw kattenkruid
Frans walstro
Klein struisgras
Oosterse klaproos
Schijnpapaver
Walstrol
Blauwe monnikskap
Fransje
Kleinbloemige roos
Oosterse plataan
Slaapkamergeluk
Waterteu
Bleek cypergras
Galega
Kleverige alant
Piramideklokje
Slanke ogentroost
Welrieke
Boogmispel
Geel duizendblad
Knobbelklaverzuring
Pluimgipskruid
Smal venushaar
Wigbladi
Bosogentroost
Gekield druifkruid
Knopkroos
Potamogeton x lintonii
Spaanse dravik
Wilde ko
Bossalie
Gele ribes
Kogelduizendknoop
Prachtrozenkransje
Spaanse hyacint
Wilgblad
Bottelroos
Gevlamde fijnstraal
Kraagroos
Prikneus
Steentijmereprijs
Witte esd
Brandpastinaak
Grijs kattenkruid
Kransnemesia
Ribbelbies
Stekelkamgras
Wollige l
Brede dovenetel
Groot nagelkruid
Kruipkattenstaart
Rijncentaurie
Stijf ijzerhard
Zijdeplan
Breed pijlkruid
Hanendoorn
Kruipklokje
Rimpelige mispel
Stijve aardpeer
Zilverkru
Chinese naaldaar
Heggenroos
Kruishyacint
Rivierduinzegge
Straatwolfsmelk
Zilverstr
Citroenmelisse
Hoge amarant
Kustwolfsmelk
Rode ribes
Streephyacint
Zuid-Afri
Veranderingen in verspreiding
Winnaars?
Verliezers?
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Relatie tussen weer en natuur Lente
Zomer
Het wisselen der seizoenen Winter
Herfst
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Relatie tussen weer en natuur Fenologie: De bestudering van jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur. Planten: Bloei Bladontplooiing Bladval Vruchten rijp
Dieren: Vlinders Trekvogels Kikkerdril Eerste kikker- of vogelgeluiden
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Natuurkalender: Partners & financiers Regeling Draagvlak Natuur
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Doelstellingen De Natuurkalender Klimaatonderzoek: Bepalen effect van klimaatverandering voor natuur en samenleving. Draagvlakvergroting voor klimaatbeleid: Vergroten gevoel van urgentie bij publiek door veranderingen en consequenties zichtbaar te maken.
Communicatie: Stimuleren van samenwerking tussen alle betrokkenen. Foto: Henk vd Burg PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Historische waarnemingen
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
www.natuurkalender.nl
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Verzamelen van waarnemingen
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Fenologische verandering & volksgezondheid Hooikoorts Verschuiving van het hooikoortsseizoen www.allergieradar.nl Teken (Lyme) Borrelia bacterie (± 25%)
De eikenprocessierups
Foto: Henk vd Burg PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Consequenties voor interactie tussen soorten
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Bladontplooiing zomereik
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Eikenprocessierups
Photo: K. Verstraete (PIH, Antwerp)
Photo: C. Custers
Photo: Skule, B. & Vilhelmsen, F. (1997)
Photo: C. Custers
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Eikenprocessierups 225 200
EPR lo katie s (Data: L. Moraal)
Aantal EPR lokaties
175 150 125 100
Photo: Dr Van den Ende (GGD)
75 50 25 0
Photo: Photo: Maier et al.2004 2003 2005 2006 2007 Photo: H. Jans, GGD 1991 1992 1993 1994 1995H.Jans, 1996 GGD 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Jaar PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Gezondheidsklachten Mechanische / toxische reactie Weerhaken, irritatie (Pseudo-) allergische reactie Eiwit thaumetopoeine Meerendeel bevolking lijdt hier aan Geen voorgeschiedenis maakt (niet) uit Hernieuwd of blijvend contact (kleding)
Waar? Speelplaatsen, hond uitlaten - recreatie
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Eikenprocessierups onderzoek (april 2008) Ruimtelijke verspreiding / intensiteit Trends - pieken & dalen
www.insectenweb.nl
Klimaat- & omgevingsfactoren Hoe is succesvolle verspreiding te verklaren? Scenario analyse Is te achterhalen wanneer Groningen aan de beurt is?
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
De eikenprocessierups tussen 1991 & 2009
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
1991
1992
1993
1994
1995
1996 (eerste piek)
1997
1998
1999
2000
2001 (de Maas overstekend)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Ruimtelijke verspreiding 2008 & 2009
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Ruimtelijke verspreiding / omgeving Ruimtelijke verspreiding Weinig “ups & downs” - constante verspreiding Omgevingsfactoren Zandgronden Eikenlanen (!) / zuidranden van bossen “Warme” omgeving
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Verschillende weerstations AlWeer database ± 40 MeteoConsult stations
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Klimaatfactoren: regionale verschillen Voorjaar / vroege zomer: temperatuurverschillen April - Juli: significant warmer in “EPR-gebied” Maand september: droger in succesvolle jaren Scenario-analyse “Eikenprocessierups rukt op naar het Noorden” In 2020 temperaturen bereikt van zuidelijk NL
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Wat gebeurde er in 1995/96/97? 225
Aantal EPR lokaties
200 extreem Twee koude winters EPR lo katie s (Data: L. Moraal) Het175 meest en minst succesvolle jaar achtereen.... 150
Was het de winter wel? Of wederom de lente? De125 winter leek niet uit te maken 100
Succesvolle bestrijding? 75 Werden we er in 1996 zo gek ... 50 25 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Jaar PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Wat gebeurde er in 1995/96/97? 18 16
Temperatuur (ºC)
14
Mean T in Th e Ne th erlands A verage 1990-2006 Mean T in OPC regio n
12 10 8 6 4 2 0 -2
Sep Oc t No v De c Jan Feb Mar A pr May Jun Jul A ug Sep Oc t No v De c Jan Feb Mar A pr 1995
1996
Maand (jaar)
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
1997
Elfstedenkoorts Photo: Toerisme Nederland
Photo: ANP
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Bestrijding Diverse methodes Niets doen / waarschuwen Bacillus thuringiensis (BT) Zuigen / Branden (verwaaien) Rupsencrematorium Timing / locatie inschatten van essentieel belang Nesten / jonge rupsen herkennen BT 3e fase (eind mei) uiterlijk - vatbaar / bladerdek Branden - verwaaien Samenwerking Vervoer / verkoop eiken
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Eikenprocessierups bestrijding
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Bestrijding
En de Natuur dan?
PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Conclusies Het klimaat is al veranderd: wereldwijd en in Nederland. Het klimaat gaat nog veel meer veranderen. De recente opwarming heeft al grote gevolgen gehad. Planten en dieren reageren nu al op grote schaal op de veranderingen in temperatuur. Veranderingen hebben duidelijke gevolgen voor de samenleving. Temperatuurstijgingen (regionaal) leiden tot EPR verspreiding Neem gezondheidsklachten serieus - maar niet direct zelf handelen.. Er is veel informatie beschikbaar!
www.natuurkalender.nl /eikenprocessierups PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
Dank voor de aandacht! Contact:
Alexander van Oudenhoven alexander.vanoudenhoven@ alexander.vanoudenhoven @wur.nl Contact: Dr. Arnold van Vliet
[email protected] Tel: 0317 485091 www.natuurkalender.nl www.natuurbericht.nl
www.allergieradar.nl PGL - Ziek worden door klimaatverandering - 15-01-2010
