De buitencontractuele aansprakelijkheid en andere schadevergoedingsmechanismen Hubert Bocken

De buitencontractuele aansprakelijkheid en andere schadevergoedingsmechanismen Hubert Bocken Deel: SchadevergoedingsR: een overzicht:  Hst 1: Door de mens veroorzaakte schade  Mensen veroorzaken schade  Soms intentioneel  Dikwijls accidenteel,  In het bijzonder door gebruik van moderne technische hulpmiddelen (bv. auto)  Omvang moeilijk te bepalen  Aanwijzing: incasso’s verzekeraars 2006 (Assuralia)  Motorrijtuigen: 1975 miljoen EUR  Arbeidsongevallen: 1125 miljoen EUR  Andere aansprakelijkheidsverzekeringen: 762 miljoen Euro  Schade door natuurlijke fenomenen (natuurrampen, ziekte,...): niet behandeld   oorzaak kan niet uitgeschakeld worden, enkel blootstelling verminderen  Geen aansprakelijkheidsR, wel solidariteitsmechanismen  Hst 2: Schadeverschuiving en schadespreiding  Wie buitencontractueel aansprakelijk is, moet de schade herstellen die een ander lijdt en waarvoor hij aansprakelijk is  In beginsel met zijn eigen vermogen  Maar: maatschappelijke verwachtingen en juridische werkelijkheid  overheid,...  Tot einde 19e eeuw: enige uitz op ‘ieder draagt eigen schade’: aansprakelijkheidsR  Schade onder omstandigheden in BW: aanspraak op schadevergoeding vanwege aansprakelijke  Anders: zelf schade dragen, bleef onvergoed  Nu: voor ≠ schade: vergoeding van verzekeringen, sociale zekerheidsregelingen, schadefondsen = alternatief of aanvulling van aansprakelijkheidsR  (!) Aansprakelijkheid leidt tot schadeverschuiving: de schade verdwijnt niet na toepassing van het aansprakelijkheidsrecht (!)  Indien aansprakelijk: met eigen vermogen schade herstellen  vaak via schadevergoeding of in natura Voor ongeval: Schade: Na ongeval: A is aansprakelijk: N aansprakelijkheid:

B: 1000 € - 500 € B: 500 € + 500 € B: 1000 €

A: 2000 € A: 2000 € A: 2000 € - 500 € A: 1500 €

 De schade (500 €) blijft maar verschuift van B (benadeelde) naar A (aansprakelijke)  Schade > vermogen A B (gedeeltelijk) onvergoed & A insolvabel  = van algemene toepassing!

Page | 1

 Schadespreiding: Financiële last van herstel schade niet door vermogen individuele aansprakelijke gedragen maar door (min of meer) afgezonderd vermogen  Afgezonderd vermogen is bestemd voor het herstellen van bepaalde soorten schade  > vrijwillige of verplichte bijdrage van de leden van een bepaalde bevolkingsgroep (“vergoedingsfonds”)   Schadelast gespreid over alle leden  Indien schade waarvoor fonds opgericht kan elke benadeelde indien lid (ongeacht iemand aanspr of niet) aanspraak maken op vergoeding  = vrijwillige/verplichte solidariteit  Vaak voor bescherming tegen gemeenschappelijke risico’s  Vb. arbeidsongevallenverzekering (door WN voor WG); sociale zekerheid (door de staat en eigenlijk bevolking voor slachtoffer)  Meer nauwkeurig afgebakende werkingssfeer  Verschil aansprakelijkheidsR vs verzekeringen, sociale zekerheid & schadefondsen  Schadespreidingssystemen = alternatieve bron vergoeding naast aansprR  Vaak overlappingen: voor beide in aanmerking  Vb. schade door brand: brandverzekering maar indien door fout  ° aansprakelijkheid  Indien gedeeltelijke of gehele vergoeding door schadespreidingsystemen = derde-betalers tov aansprakelijke  Hst 3: Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering  Aansprakelijkheid  Uitgangspunt: wie schade lijdt moet deze zelf dragen  Strafrechtelijke  burgerrechtelijke aansprakelijkheid  2 soorten burgerrechtelijke:  Contractuele: niet-nakoming van contractuele verplichtingen  Partijen kunnen gedwongen worden  Dwanguitvoering niet mogelijk: schadevergoeding  Schade afkomstig van niet-nagekomen verbintenis herstellen  Buitencontractuele: niet-nakoming van algemene regelen gericht op bescherming van belangen van anderen  Basisregel: Schadeherstel indien vergoedbare schade in causaal verband met de gebeurtenis die aanleiding gaf tot aansprakelijkheid = Foutaansprakelijkheid: art 1382-1383 BW  Fout: maatschappelijk onaanvaardbaar gedrag, door:  Gebrek aan voorzorg  Overtreding van een specifieke gedragsregel T: GV: F: CV: S:

Toerekenbaarhaid Gedraging verweerder Fout Causaal verband Schade

Page | 2

 Foutloze of objectieve aanspr:  Aansprakelijkheid zonder dat een fout moet aangetoond worden  Schade niet veroorzaakt door eigen foutief gedrag  ° 19e E: Industrialisering  ontoereikendheid van het aansprR voor arbeidsongevallen door gebruik moderne technologie  Wet arbeidsongevallen 1903  Art 1384, 1: aanspr voor gebrekkige zaken  Beleidsmatige motivering: Wie anderen voor eigen voordeel blootstelt aan bijzonder gevaar, moet schade dragen als het gevaar zich realiseert  In BW:  Evenwichtsleer  Art 1384,3: aanstellers  Art 1385: dieren  Art 1386: gebouwen  Uitvoerige bijz wetg  Evaluatie:  Gunstig voor benadeelden   lasten en  vrijheden voor actieve burger en ondernemer  Samenloop van aanspr-regelen  In beginsel: alle aanspr-regelen zijn cumultatief van toepassing indien aan hun voorwaarden is voldaan  Bij samenloop van contr & buitencontr aanspr: voorang contr aanspr (HvC)  Verdeling van de vergoeding  Indien meerdere pers aanspr voor eenzelfde schade en benadeelde spreekt slechts 1 aan voor gehele schade: Aansprakelijke kan een deel van wat hij betaalde terugvorderen van de medeaanspr.  Indien benadeelde zelf ook fout beging  gedeeltelijke aansprakelijkheid  benadeelde kan slechts deel schadevergoeding vorderen  Aansprakelijkheidsverzekering

 Art 77-89 Wet Landverzekeringsovereenkomst  Verzekerde risico bestaat in het verlies dat men lijdt indien men krachtens het aansprakelijkheidsrecht gehouden is andermans schade te vergoeden  = solidariteitsmechanisme onder pers met ≈ aanspr-risico   door premies te betalen  aanspr-risico naar aanspr-verzekeraar  AV leidt tot subsidiaire schadespreiding: verzekeraar is enkel tot vergoeding gehouden op voorwaarde dat verzekerde aansprakelijk is

 Invloed op aansprakelijkheidsR  In theorie: aansprR ongewijzigd  In praktijk: verzekering vergemakkelijk tuitdeinen van aanspr  AV is economisch zeer belangrijk  Voor potentiële aansprakelijke: risicospreiding financiële last beperkt tot betaalde premies  fin gevolgen voorspelbaarder en beheersbaarder = essentieel element financieel beheer ondernemingen Page | 3

 Voor de benadeelde: financiële garantie voor vergoeding, ook bij insolvabiliteit van aansprakelijke  Versterking positie benadeelde tov verzekeraar  Oorsp: AV moest enkel nodige fondsen ter beschikking stellen om benadeelde te vergoeden  Later (wet Landverzekeringsovereenkomst): Alg regel: Benadeelde kan de vordering tot schadevergoeding rechtstreeks tegen de AV instellen ipv tegen aanspr zelf   invloed AV  AV soms verplicht  Doel: indien gevaarlijke activiteiten  bestaan fin middelen om evt slachtoffers te vergoeden  Vb/ WAM-verz  Waarborgfonds:  Door verplichte AV: ° fin last  niet iedereen gehoorzaamt   Vangnet = waarborgfonds  Vb/ motorwaarborgfonds  Hst 4: Andere systemen voor schadevergoeding  Beperkingen v/h aansprR als schadevergoedingmechanisme  Nood andere opl  Schadespreiding in het algemeen  AansprR: geen schadevergoeding indien:  Aanspr niet solvabel  Fin zekerheden weinig praktisch  Belang van aanspr-verz  Aanspr niet geïdentificeerd  Geen grond van aansprakelijkheid  Schadespreiding  Schade wordt vergoed lastens een afgezonderd doelvermogen  Samengesteld door verplichte of vrijwillige bijdragen van leden van een groep  In de mate waarin schadevergoeding maatschappelijk noodzakelijk wordt gevonden, ontwikkelen er zich andere schadevergoedsingssystemen om vergoeding mogelijk te maken, ook al is er geen aansprakelijkheid  Vooral bij frequent voorkomende ongevallen met lichamelijk letsel  Verkeersongevallen  Arbeidsongevallen  Andere schadevergoedingssystemen dan aansprakelijkheid leiden tot schadespreiding,  Bijdragen vormen afgezonderd doelvermogen, bestemd voor de vergoeding van bepaalde schadegevallen  Schadevergoeding niet ten laste gelegd van vermogen van een individuele persoon B = benadeelde V = verzekeraar  Soorten schadespreidingmechanismen  Rechtstreekse private verzekering  Aansprakelijkheidsverzekering  Sociale zekerheid  Schadefondsen Page | 4

 Rechtstreekse verzekeringen

 Verzekeringen in het algemeen  In een verzekeringsovereenkomst verbindt verzekeraar zich tot betalen van som geld of het verrichten van een andere prestatie  Wanneer een schadegeval zich voordoet dat de realisatie is van het risico tegen het welke de verzekering dekking biedt  Tegen betaling van een premie  Kenmerk: er moet een risico zijn (onbekend element)  Niet, indien  Schade te verwachten  Opzettelijk veroorzaakt  Verzekering is gebaseerd op spreiding van risico over groep personen die aan zelfde risico zijn blootgesteld.  Omvang en de frequentie van risico bepaalt hoogte van de premie  Meestal: Verzekeraar keert geldelijke vergoeding uit  Soms: Verzekeraar verleent hulp (Vb/ Bijstandsverzekering)  Onderworpen aan bijzondere wettelijke regelen  Vooral wet Landverzekeringsovereenkomst: 25/6/92  Soorten, totstandkoming,  Rechten en plichten van verzekeraar, verzekeringsnemer en verzekerde  Onderscheid:  Schadeverz: Vergoeding van de vermogenschade  Persoonsverz: Dekking risico op aantasting van het leven of fysieke integriteit  Indemnitair karakter: omvang verbintenis wordt bepaald door de omvang van de

geleden schade  Forfaitair: omvang verzekering is niet afhankelijk van de omvang van de geleden

schade maar vooraf bepaald = sommenverzekering (Vb/ levensverzekering)  Controlewetgeving. Doel: solvabiliteit verzekeren en de consument beschermen  Eigen schade verzekering / rechtstreekse verzekering  Vergoedt schade door verzekerde zelf geleden in eigen lichaam of goederen. Verzekeringsnemer = verzekerde  Wie verzekerd is wordt door verzekeraar vergoed, zonder vraag van aansprakelijkheid  Financiële last gedragen door verzekering en aldus gespreid over bijdragen van verzekerden  Vb. brandverzekering, cascoverzekering  Onafhankelijk van het aansprakelijkheidsrecht  alternatief voor de aanspr  Rechtstreekse verzekering voor rekening van een derde  Premie wordt door verzekeringsnemer betaald tot dekking van schade geleden door andere persoon (verzekerde) Verzekeringsnemer ≠ verzekerde  Vb. arbeidsongevallen: werkgever betaalt premie van ongevallenverzekering ten voordele van werknemer  Weerslag voor benadeelde blijft dezelfde  Financiële last van verzekering ligt bij anderen dan de verzekerden Page | 5

 Sociale zekerheid

     

Vooral sinds WO II Beschermt tegen aantasting van essentiële financiële belangen Ziekte en ongeval, beroepsziekte en – ongeval, ouderdom, werkloosheid… Gedeeltelijk gebaseerd op verzekeringstechniek Ook andere financieringsmethodes worden gebruikt Verplicht

 Verschil met aansprakelijkheid (verzekeringen)  Biedt slechts basisbescherming  nt vergoeding volledige schade  Premie niet afhankelijk van risico  obv inkomen  Mede gefinancierd uit andere inkomsten dan bijdragen van verzekerden (overheid, WG’s)  Niet afhankelijk van aanwezigheid onzeker element  Schadefondsen

 Doelvermogen ter vergoeding van bepaalde schadegevallen wordt gevormd door verplichte bijdragen van potentiële schadeveroorzakers  Vaak ° door overheid indien verzekering niet mogelijk  Motorwaarborgfonds WAM-wet (vooral niet verzekerde en niet geïdentificeerde voertuigen of indien gn aanspr door overmacht…)  IOPCF: schade ° door grote maritieme scheepsrampen met olietankers

RV = Rechtstreekse vordering SV = Sociale verzekering SF = Schadefonds B = Benadeelde

 Coördinatie tussen aansprakelijkheid en andere schadevergoedingstechnieken

 Cumulatieve of exclusieve toepassing?  Meestal heeft de benadeelde keuze, onder voorbehoud van het verbod van oververgoeding  Soms beperkingen (arbeidsongevallen)  Soms volgorde bepaald (Ziektewet)  Uiteindelijke toerekening van de schade:  Meestal heeft derde betaler regresvordering tegen de aansprakelijke  Niet bij forfaitaire (sommen) verzekering

1: Aansprakelijkheid 2: Aansprakelijkheidsverzekering 3: Rechtstreekse private en sociale verzekering, schadefondsen 4: Regres van de verzekeraar

Page | 6

DeelI: Het buitencontractueel aansprakelijkheidsR:  Hst 1: Inleiding  Bronnen en functie van het aansprakelijkheidsR  Bronnen van het aansprakelijkheidsR  BW: 1382-1386bis  Talrijke bijz wetten  Aanspr voor eigen daad 1382-1383BW  Samengestelde aansprakelijkheid  Andermans daad – 1384  Ouders-kinderen  Leraars-leerlingen  Aansteller-aangestelden  Zaken - 1384-1385-1386  Gebrekkige zaken  Dieren  Gebouwen

1384,2 1384,4 1384,3 1384,1 1385 1386

 Bijz belang van de RS: interpreteren, aanpassen en aanvullen wettekst  RL  Weinig recente alg handboeken  Van Gerven en Covemaeckers  Cyclus Delva 2008  Monografieën  Overzichten van RS  Internationalisering  Een aantal aansprakelijkheidsregelen zijn ingevoerd ter uitvoering van internationale verdragen, onder andere in verband met nucleaire schade en milieuverstoring  Europeanisering  EVRM  Doorwerking in Belgisch R, voor wat betreft aansprakelijkheid van staat  Procedure van billijke genoegdoening voor HMR art 41  EG-verdrag art 288: aanspr v/d gemeenschap voor haar instellingen en personeel  HvJ: Lidstaten aanspr bij schending van het Eur R - Francovicz  EU afgeleid R  Richtlijn productenaanspr  Richtlijnen inzake aanspr-verz motorrijtuigen  Ontwikkeling v/e gemeen Europees aansprR?  European tort law group: principles of European tort law  Study Group on a European Civil Code: draft on Non-Contractual Liability Arising out of Damage Caused to Another  Constitutionalisering  Federale staat is in beginsel een bevoegdheid voor burgelijk R – art 35 GW  Gewesten momenteel bevoegd om aanspr-regelen tot stand te brengen voor materies die tot hun bevoegdheid behoren Page | 7

   

RS Arbitragehof Ook afwijkende of aanvullende regelen Cumulatieve toepassing van gewestelijke en federale regelen Aantal gewestelijke is beperkt  Toenemend belang van gewestelijke aanspr-regelen  Milieu  Overheidsaanspr  Functies van het aansprakelijkheidsR: schadevergoeding of preventi Vergoedende Functie  Slachtoffer in vroegere toestand herstellen door aansprakelijke te doen instaan voor herstel schade  Meestal door geldelijke schadevergoeding  Indien schade niet te herstellen is, kan functie van schadevergoeding ook zijn  Genoegdoening  Erkenning van leed Preventieve functie  Gedragsbeïnvloeding - preventie  Rechtstreeks: rechter kan aansprakelijke een verbod opleggen  Gezien lange duur aansprakelijkheidsprocedure, wordt in praktijk meestal kort geding gebruikt  Indirecte preventieve werking door toerekening van schadelast (internalisering) aan aansprakelijke – staat centraal in common law  Indien schade voorzienbare gevolg van productieproces: econ gezien voordeliger om over te schakelen op niet-schadelijke productiewijze zodra kosten nieuwe technologie kleiner dan schadevergoeding door aansprheid  Punitive damages versterken preventief effect – in beginsel onbekend in het Belgisch R  = bedrag dat schadevergoeding overschrijdt als straf voor onzorgvuldig gedrag  Bewijsregelen

 Bewijslast:  870 GerW: iedere partij moet bewijs leveren van wat zij aanvoert  Eiser moet bewijzen dat voorwaarden van aanspr (S,CV,GA) aanwezig zijn  Verweerder moet aantonen dat voorwaarden van bevrijding vervuld zijn  Onzekerheid komt voor rekening van wie bewijslast heeft  Indien deze vereiste bewijs niet kan leveren, verliest hij  In beperkt aantal gevallen omkering van bewijslast door weerlegbaar vermoeden  Vb/ Art 1384,lid 2 BW: bij schade veroorzaakt door kind worden ouders vermoed fout te hebben begaan in causaal verband met de schade  Bewijsmiddelen:  Aanspr volgt normalerwijze uit feitelijke gedraging, niet uit Rhandeling  Belangrijke verschillen met algemeen verbintenissenR  Alle wettelijke bewijsmiddelen toegelaten  Getuigenbewijs: rechtstreeks bewijs  rechter waardeert autonoom de waarde  Deskundigenonderzoek  rechter waardeert autonoom de waarde  Feitelijke vermoedens  = gevolgtrekking over onbekende feiten afgeleid uit bekende feiten (vb. algemene gang van zaken)  Incl negatief bewijs door uitsluiting van andere plausibele mogelijkheden Page | 8

 Bewijscriterium en bewijswaardering  Rechter apprecieert bewijswaarde soeverein   Geen abstracte bewijscriterium (vgl “more probable tha not” -51% -in CL)  Gerechtelijke zekerheid is vereist   Niet = wetenschappelijke zekerheid  Hoge graad van waarschijnlijkheid volstaat die rechter kan overtuigen  Zie ook Alg VerbintenissenR

Page | 9

Hst 2: Exclusieve of alternatieve toepassing van de regelen van de contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid  Inleiding  Samenloop en coëxistentie  Algemeen  Eenzelfde gebeurtenis: (wanprestatie  contractuele aanspr) + (onrechtmatige daad  buitencontr aanspr)  Belang onderscheid OD – CT

Verjaringstermijn

Omvang schadevergoeding

OD (extra-contr) 5j vanaf benadeelde kennis heeft gekregen vd schade en identiteit persoon + max 20j vanaf de dag waarop schade ° (art 2262 bis, 2e &3e lid BW) Gehele schade vergoed, ongeacht opzet of niet

Grondslag van aanspr

Ook foutloze aanspr

Contracten bevatten dikwijls exoneratiebedingen

Zelden

CT (contr) 10j (art 2262, 1e lid BW) + aantal afwijkende, zeer korte termijnen

Omvang is afh v goeder/kwader trouw  opzet? Zelden foutloze aanspr maar wel soms aansprcriterium (Vb art 1927& 1928 BW) Wettelijke aanspr-regelen worden uitgesloten of gewijzigd

 Hypothese

 Indien schadeverwekkende gebeurtenis te kwalificeren en als OD en als Wanprestatie  Probleem doet zich niet voor telkens er contract bestaat tss Benadeelde en Aansprakelijke  Vb/ aanrijding tss huurder en verhuurder op snelweg  Vereist is dat schadeverwekkende handeling tezelfdertijd uitmaakt  Overtreding van contractuele norm  OD – overtreding van alg norm  Vaststelling van wanprestatie vereist analyse van contractuele normen  Inhoud contractuele norm ook te bepalen aan de hand van  Interpretatie van contract  Aanvulling met goede trouw  Nagaan: uitgedrukte, impliciete of aanvullende contractuele verbintenis om schade te voorkomen?  Niet? : geen wanprestatie  geen samenloopproblematiek  Bij dubbele kwalificatie van de fout, twee verdere hypotheses  Benadeelde is medecontractant: samenloopprobleem – voorrang voor contractenR – in beginsel geen buitencontractuele vordering mogelijk  Benadeelde is derde. Hier geen contractuele vordering mogelijk, dus geen samenloopprobleem. Coëxistentie  Quasi-immuniteit uitvoeringsagent Page | 10

 Tussen contractpartijen: exclusieve toepassing van de contractuele aansprakelijkheid:

samenloopverbod  HvC  Cass 13 feb 1930: slachtoffer heeft de keuze tss CT en OD  Cass 7 dec 1973 (Stuwadoorsarrest): Feiten  OK van zeevervoer tussen eigenaar van de vervoerde goederen en reder  Bij het laden worden de goederen beschadigd door de fout van de stuwadoor  Exoneratiebeding sluit contractuele vordering tegen reder uit  Vraag: Kan de eigenaar (via verzekeraar) op grond van onrechtmatige daad schadevergoeding vorderen  Van reder? Neen, exoneratiebeding  Van stuwadoor? Neen, stuwadoor = uitvoeringsagent: kan enkel buitencontr aangesproken worden indien zijn opdrachtgever ook buitencontr kan worden aangesproken BE: Benadeelde – eigenaar AR: Aansprakelijke reder OD: Buitencontractuele vordering CT: contractuele vordering Uitspraak  Contract primeert  Exclusieve toepassing van contr vordering vereist (samenloopverbod)  Voorwaarden samenloop C & BC (ook buitencontr aanspr mogelijk): alleen indien:  Indien de fout een tekortkoming uitmaakt, niet aan de contractuele verbintenis doch aan de alg zorgvuldigheidsnorm, en  Indien deze fout andere dan aan de slechte uitvoering van het contract te wijten schade heeft veroorzaakt  (Vb/ Cass 8 april 1983)  Andere formulering met gelijke betekenis: Extracontractuele vordering is enkel mogelijk indien de fout en de schade vreemd zijn aan de uitvoering van het contract vb/ Cass 3 dec 1975  Samenloopverbod  Geen buitecontr aanspr mogelijk bij contractspartijen, Indien:  Fout en schade door zijn aan uitvoering contract  Fout = slechte uitvoering van het contract  Beleidsmatige verklaring van samenloopverbod: respect voor contract  Technische verklaring: partijen worden verondersteld, behoudens andersluidend beding, hun contractuele verhouding en een in dit raam begane wanprestatie uitsluitend door de regels van de contractuele wanprestatie te willen laten beheersen (Cass 27 nov 2006)  Samenloopverbod is typisch voor Frans-Belgisch R  In de meeste andere landen dan Frankrijk en België heeft benadeelde keuze tussen contractuele en buitencontractuele vordering  Geldt niet enkel bij foutaanspr  Maar ook bij foutloze aanspr  Bv/ 1384, lid 1 BW Page | 11

C: contr fout BC: buitencontr fout LC: louter contr LBC: louter buitencontr CNBC: contr & buitencontr Samenloop is enkel mogelijk als fout en schade niet contractueel zijn maar buitencontractueel. Dit is enkel het geval in LBC Samenloop is dus uitgesloten bij dubbele kwalificatie CNBC  Verfijners en verdwijners?  Stuwadoorsarrest gaf ook aanleiding tot minder restrictieveopvatting over samenloopverbod  Eerste formule in stuwadoorsarrest: de BC vordering is enkel mogelijk indien de fout “de schending uitmaakt, niet van de contractueel aangegane verbintenis, doch van een iedereen opgelegde verlichting en indien die fout een andere dan een louter uit de gebrekkige uitvoering van het contract ontstane schade heeft veroorzaakt  Bredere omschrijving van regel inzake schade in eerste formule stuwadoorsarrest wordt door bepaalde auteurs doorgetrokken naar foutvereiste: BC vordering is enkel uitgesloten indien fout en schade zuiver contractueel zijn  Ongeacht tweede formule in stuwadoorsarrest en erop volgende rechtspraak (“fout en schade moeten vreemd zijn aan contract”):  Verfijners (vgl meerderheidsopvatting: verdwijners)  Geruime tijd belangrijke invloed in RS en RL  Verfijners Samenloop is mogelijk als schade niet louter contractueel is, maar ook buitencontractueel. Wordt doorgetrokken op niveau van fout. De buitencontractuele vordering is dus mogelijk bij dubbele kwalificatie

 Recente RS: Cass 29 sept 2006  “De contractant …kan slechts quasi-delictueelaansprakelijk worden gesteld indien de hem ten laste gelegde fout een tekortkoming uitmaakt niet alleen aan de contractuele verbintenis maar ook aande algemene zorgvuldigheidsplicht die op hem rust en indien deze fout andere dan aande slechte uitvoering te wijten schade heeft veroorzaakt."  Samenloop mogelijk indien fout = overtreding alg zorgvuldigheidsnorm en overtreding contr norm  Maar niet op niveau schade (niet: indien schade = overtreding contr norm)  Theorie van verfijnersopnieuw in belangstelling door cass. 29 september 2006. Page | 12

 Ruimere formulering van mogelijkheid om BC te vorderen heeft dit keer betrekking tot fout-vereiste  Voorbode van wijziging in positie Hof van Cassatie over samenloop  Recente RS: Cass 27 nov 2006  Bevestigt “principiële onmogelijkheid voor contractpartijen om zich in het raam van hun contractuele verhouding te beroepen op de regels van de buitencontractuele aansprakelijkheid”  Tegenstrijdig met Cass. 29 september 2006  ??  Uitzondering op samenloopverbod bij StrafRechtelijk misdrijf  Buitencontr vordering /Samenloop is wel mogelijk  Indien wanprestatie op zich misdrijf uitmaakt (niet betalen loon werknemer)  Indien wanprestatie niet op zich misdrijf uitmaakt, maar schade het gevolg is van een misdrijf (schade aan vervoerde goederen ten gevolge van verkeersovertreding)  Motief: mogelijkheid op burgelijke partijstelling voor SR behouden  Uitz bij misdrijf is van groot belang indien wanprestatie lihamelijke letsels veroorzaakt  Gezien art 418 ev SW (onvrijwillige slagen en verwondingen) is hier sprake van misdrijf en dus blijft BC vordering mogelijk  Be: ook indien voor burgerlijke rechter gebracht (en nt strafrechter)  Benadeelde is een derde: coëxistentie

 Co-existentie  Indien de benadeelde een derde is, stelt het problem van de samenloop zich niet: er is immers geen contractuele relatie tussen Benadeelde & Aansprakelijke  Het feit dat de fout voor A een wanprestatie uitmaakt, belet niet dat B een BC vordering instelt indien A onrechtmatige daad beging  Cass. 30 juni 1997: hij die een contractuele fout begaat kan jegens derde buitencontractueel aansprakelijk zijn indien die tekortkoming aan de contactuele verplichting, tezelvertijd en los van het contract een schending oplevert van de voor eenieder geldende algemene zorgvuldigheidsnorm

Page | 13

 Voorwaarden  Wanprestatie maakt ook overtreding van algemene gedragsnorm  Is dikwijls niet het geval  Bepaalde contracten brengen bijzondere zorgplicht mee tov derden   Wnr wanprestatie v professioneel de veiligheid vh publiek in gevaar brengt  Vb bouw  Vb verkoop door fabrikant aan groothandelaar van goederen voor consument  Quasi-immuniteit uitvoeringsagent  = belangrijke uitzondering op co-existentie  Kan benadeelde samenloopverbod omzeilen door te vorderen tegen medewerker van medecontractant (tegen stuwadoor ipv tegen reder zelf)?  Er is immers contract tussen de medewerker en de benadeelde  Stuwadoorsarrest: aangestelde of uitvoeringsagent kan door medecontract van opdrachtgever enkel buitencontractueel worden aangesproken indien opdrachtgever zelf buitencontractueel kan aangesproken worden door medecontractant  Enkel indien fout en schade vreemd aan uitvoering contract  Motief  Respect voor regelen van contract. Benadeeldemag dit niet omzeilen door vordering tegen medewerker van zijn medecontractant  Economische identificatie opdrachtgever – medewerker  Uitvoeringsagent = lange arm opdrachtgever  Neemt zijn positie in & geniet = contr bescherming als opdrachtgever  Maar wordt niet contractspartij: kan nt contr worden aangesproken  Toepassingsgebied quasi-immuniteit UA  Uitvoeringsagent voert verbintenissen van contractpartij geheel of gedeeltelijk uit  Vb onderneming  Vb aangestelde-werknemer  Organen van Rpers kunnen door derde benadeelde persoonlijk worden aangesproken ongeacht contractuele verhouding benadeelde - Rpers  Organen voorheen gelijkgesteld met uitvoeringsagent; wijziging in RS – Cass; sinds 2005  Geldt enkel ten opzichte van medecontractant van opdrachtgever van uitvoeringsagenten  Niet ten opzichte van derden  Uitzondering: strafrechtelijk misdrijf

Page | 14

 Uitvoeringsagent aansprakelijk?  Jegens medecontractant van opdrachtgever:  Niet contractueel as  Niet buitencontactueel as  Jegens opdrachtgever  Contractueel as  Jegens derde  Buitencontractueel as

BE: AR: UA: DNC:

Benadeelde-eigenaar Aansprakeijke reder Uitvoeringsagent van reder Uitvoeringsagent van reder

Page | 15

Hst 3: Schade: een aantasting van rechtmatige belangen  Inleiding  Schade is het nadeel waarvan eiser herstel vordert  Is het resultaat van de aantasting van een beschermd belang (meestal lichamelijke integriteit of vermogensbestanddeel)  Bewijs vd schade

 Bewijslast van bestaan en de omvang van de schade rust op eisers; schade wordt niet vermoed  Schade moet vaststaan en mag niet hypothetisch zijn  vgl huidige toestand benadeelde met hypothetische toestand waarin hij zich zou hebben bevonden indien de gebeurtenis zich niet had voorgedaan  Schade is een Rfeit en kan bewezen worden met alle bewijsmiddelen, incl getuigen en vermoedens  Gerechtelijke zekerheid: hoge graad van waarschijnlijkheid; wetenschappelijke zekerheid niet vereist  Schade moet zeker zijn  Toekomstige schade is vergoedbaar indien zij normale ontwikkeling is van actuele zekere toestand (bv. Inkomensverlies bij overlijden of invaliditeit)  Verlies van een kans kan vergoed worden (zie verder, causaliteit)  kans reël en vaststaand verlies  Beschermde belangen

 België en Frankrijk: weinig of geen beperkingen in verband met beschermde belangen. Vgl  Dtsl – 823 BGB geeft beperkte lijst van bij overtreding van zorgvuldigheidsnorm beschermde rechten, bij overtreding van wettelijke regel geldt normbestemmingsleer: enkel aantasting van door de regel beschermde belangen geeft aanleiding tot aansprakelijkheid  Nederland: normbestemmingsleen  Common law  Bijzondere torts beschermen bijzondere belangen;  Tort of negligence wordt beperkt door vereiste van ‘duty of care’  Soorten  Menselijke persoon  Lichamelijke integriteit  Psychisch welzijn  Genegenheidsbanden  Immateriële waarden  Persoonlijkheidsrechten  Privacy  Eer en reputatie  Vermogensbestanden  Roerende en onroerende goederen  Loutere economische belangen (inkomsten)  Vereisten voor bescherming  Schending van feitelijk belang volstaat  Geschonden belang moet rechtmatig zijn  Geschonden belang moet persoonlijk zijn

Page | 16

 Schending van feitelijk belang volstaat  Aantasting van R is niet vereist  Vb. Niet gehuwde partner heeft R op vergoeding voor inkomensderving ten gevolge van overlijden kostwinner  Vb. Sterke feitelijke genegenheidsband met een persoon volstaat voor morele schade bij diens overlijden  Geschonden belang moet rechtmatig zijn  Vergoeding van schade mag niet in strijd zijn met regelen van dwingend R  art 6, 1131,1133 BW  Schade van apparaten voor kansspelen  Voorheen: vorderingen tot schadevergoeding van niet gehuwde  “Zwarte” inkomsten (Cass 14 mei 2003)  Geen bescherming voor bescherming voor belangen die tot stand komen met miskenning van andermans rechten  Gestolen goederen  Geschonden belang moet persoonlijk zijn  Vordering niet moelijk wegens aantasting van  Andermans belangen  Algemene of collectieve belangen  Een vordering tot schadevergoeding blijft evenwel mogelijk bij  Erfopvolging  Uitoefening van vordering tot schadevergoeding door betalende derde na subrogatie  Zijdelingse vordering is mogelijk voor vorderingen betreffende materiële schade  Bijzonder probleem bij vorderingen door verenigen en publiekrechtelijke Rpersonen ter bescherming van algemene of collectieve belangen  reeds bij ontvankelijkheid  België – gemeen R: vorderingen ingesteld door Rpers naar aanleiding van schade aan algemene of groepsbelangen zijn in beginsel niet ontvankelijk wegens gebrek aan persoonlijk belang  Cassatie 19 nov 1982 (Eikendael): “Het eigen belang van een Rpersoon is alleen datgene wat zijn bestaan of zijn morele of materiële goederen, ingezonderheid zijn vermogen, eer en goede naam, raakt”  Vooral belang bij milieuschade  Bij aantasting van niet toegeëigende milieugoederen (bv vissen op zee) dubbel probleem  Res nullius en res communes behoren aan niemand toe  Hoe wordt de schade begroot?  Sommige landen kennen vorderingsbevoegdheid toe aan de staat of aan milieuverenigingen (Vb VS, Frankrijk)  Sommige landen laten geldelijke vergoeding toe van schade aan natuurlijke rijkdommen, ongeacht herstel (Vb VS, Italië)  België: Wet mariene milieu 20 jan 1999 kent bevoegdheid om herstel te vorderen van de verstoring van het mariene milieu toe aan de staat  Herstel beperkt tot kosten herstelmaatregelen  Uitwegen uit Eikendael?  RS Cass wordt niet steeds gevolgd door lagere RS, meer bepaald voor wat milieuverenigingen betreft  Procesmandaat door leden die wel individueel schade leden aan vereniging  Bijzondere wettelijke bevoegdheid voor de beroepsverenigingen om in rechte op te treden ter bescherming van de belangen van de leden  Wetgever voerde een aantal bijzondere vorderingen tot staken in Page | 17

 Om stopzetting te bekomen van bepaalde onwettige gedragingen  Maar niet om schadevergoeding te vorderen  Persoonlijk belang niet vereist  Als in kortgeding  Vorderingen tot staken – vb  Wet 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken laat consumenten verenigingen toe staking te vorderen van inbreuken op de wet  Wet 12 januari 1993 betreffende vorderingsrecht van milieuverenigingen laat milieuverenigingen, PDK, administratieve overheden toe staking te vorderen van feiten die een kennelijke inbreuk of dreiging van inbreuk op de milieuwetg inhouden  Soorten beschermde belangen  Lichamelijke of psychische integriteit  Immateriële waarde: eer, goede naam  Vermogensbestanddeel  Soorten schade

 Hoofdindeling  Partimoniale schade (econ schade, materiële schade): tast vermogensbelangen aan en is op geld waardeerbaar Zowel geleden verlies als gederfde winst  Extrapatrimoniale schade (niet-econ schade, morele schade): tast andere dan vermogensbelangen aan en is niet op geld waardeerbaar. Meestal aantasting van subjectief welzijn bij lichamelijk letsel of verlies van naaste  Aantasting van lichamelijke integriteit  Overlijden  Begrafenis- en rouwkosten (Patr)  Inkomensverlies voor naastbestaanden (Patr)  Affectieschade (E-Patr)  Letstelschade  Invaliditeit: vermindering van anatomische functionaliteit  Tijdelijke I – Blijvende I  Schaal: Officiële Belgische schaal voor de bepaling der Invaliditiet  Arbeidsongeschiktheid  Tijdelijke AO  Blijvende AO (treedt op na consolidatie)  Patrimoniale schade  Kosten medische verzorging  Inkomensderving  Verhoogde inspanningen  Waardevermindering op arbeidsmarkt  Behoeft aan hulp van derden  Extra-patrimoniale schade  Benadeelde zelf  Pijn derving van genoegens  Esthetische schade  Seksuele schade  Juveniele schade (verlies v zin of plezier in het jonge leven)  Morele schade door weerkaatsing geleden door familieleden

Page | 18

 Aantasting van zaken  Zaakschade  Kosten voor herstellen  Kosten voor vervangen  Kosten voor bewaring  Gebruiksderving  Inkomensverlies  Hinder in gebruik van onroerend goed  Uitzonderlijke morele schade  Aantasting van loutere vermogensbelangen  Zuivere econ schade: vermogensschade die niet het gevolg is van lichamelijke schade of zaakschade (vb. wegblijven van cliënteel bij openbare werken)  Econ schade: meestal het gevolg van aantasting lichamelijke integriteit of van schade aan zaken  Advocatenhonoraria  Kosten van verdediging en rechtsbijstand  Advocatenhonoraria erkend als vergoedbare schade voor zover de kosten “noodzakelijk zijn” (Cass. 16 nov 2006)  2008: Art. 1022 Ger W sluit advocatenhonoraria uit als vergoedbare schade. Geen partij kan boven het bedrag v/d rechtsplegingsvergoeding worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De rechtsplegingsvergoedingis een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij. Na het advies te hebben ingewonnen van de Orde van Vlaamse Balies en van de Ordredes barreaux francophones et germanophone, stelt de Koning, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de basis-, minimum-en maximumbedragen vast van de rechtsplegingsvergoeding, onder meer in functie van de aard van de zaak en van de belangrijkheid van het geschil. Op verzoek van een van de partijen, dat in voorkomend geval wordt gedaan na ondervraging door de rechter, kan deze bij een met bijzondere redenen omklede beslissing] ofwel de vergoeding verminderen, ofwel die verhogen, zonder de door de Koning bepaalde maximum-en minimumbedragen te overschrijden. Bij zijn beoordeling houdt de rechter rekening met:–de financiële draagkracht van de verliezende partij, om het bedrag van de vergoeding te verminderen;–de complexiteit van de zaak;–de contractueel bepaalde vergoedingen voor de in het gelijk gestelde partij;–het kennelijk onredelijk karakter van de situatie.….Wanneer meerdere partijen de rechtsplegingsvergoedingten laste van dezelfde in het ongelijk gestelde partij genieten, bedraagt het bedrag ervan maximum het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoedingwaarop de begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen aanspraak kan maken. Ze wordt door de rechter tussen de partijenverdeeld.  Aantasting van privacy, reputatie, eer  Patrimoniale schade  Extrapatrimoniale schade  BGB 823 §823 Duty to compensate A person who deliberatly or negligently unlawfully injures the life, body, health, freedom, property or other right of another is obliged to compensate the other for the harm arising from this Page | 19

The same duty applies to a person who violates a statutory provision which has as its purpose the protection of another  NBW 162 1.Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden. 2.Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond.  NBW 163 Geen verplichting tot schadevergoeding bestaat, wanneer de geschonden norm niet strekt tot bescherming tegen de schade zoals de benadeelde die heeft geleden.  NBW 106 Voor nadeel dat niet in vermogensschade bestaat, heeft de benadeelde recht op een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding: a. indien de aansprakelijke persoon het oogmerk had zodanig nadeel toe te brengen; b. indien de benadeelde lichamelijk letsel heeft opgelopen, in zijn eer of goede naam is geschaad of op andere wijze in zijn persoon is aangetast;

Page | 20

Hst 4: Causaal verband.  Inleiding  Hebben bepaalde fouten een voldoende relevante rol gespeeld in het tot stand komen van de schade om er aansprakelijkheid aan te verbinden?  Eerste fase in de redenering: conditio sine qua non test  Conditio sine qua non test is gebaseerd op onderscheid tussen noodzakelijke voorwaarden en andere omstandigheden  = Zou de schade ontstaan zijn zonder de fout?  Indien niet: fout is noodzakelijke voorwaarde  Indien wel (andere factoren dan de fout volstaan om schade te veroorzaken):  Fout is geen noodzakelijk voorwaarde voor schade  Fout niet relevant voor de toerekening van schade  Meestal meerdere gebeurtenissen als noodzakelijke voorwaarde  In de meeste landen volgt na toepassing csqn-test een tweede selectie die toelaat weinig relevante oorzaken uit te sluiten  Normale gang van zaken  Voorzienbaarheid  Rechtstreeks  Toerekening naar redelijkheid  In België: geen tweede test  Een fout leidt in beginsel tot aansprakelijkheid indien zij een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade  Geen onderscheid belangrijkere of minder belangrijke rol (ook onvoorzienbare, toevallige of abnormale gebeurtenissen)  Beschermt slachtoffer, ook tegen atypische gevolgen van fout  In de praktijk moeilijk vol te houden wegens soms onaanvaardbare resultaten  Feitelijke causaliteit: csqn  Juridische causaliteit: verdere voorwaarden of beperkingen  Feitelijke causaliteit.

 Noodzakelijke voorwaarde en irrelevante begeleidende omstandigheden  Fout is noodzakelijke voorwaarde  F is NV (S) indien: uit NF volgt NS  (geen fout, geen schade)  Onjuiste voorstelling van csqn is:  Uit F volgt S  (S is normaal gevolg is van F)  Toepassing van csqn test krijgt in België meer aandacht dan in andere landen  Rechtmatig alternatief  Toepassing van csqn test impliceert dat rechter de fout wegdenkt  Hij construeert een hypothetisch rechtmatig alternatief voor het foutieve gedrag of het foutieve facet van het gedrag  Handeling: foutieve gedraging wordt weggelaten  Nalaten: rechter formuleert hypothese waarin de verweerder wel zorgvuldig handelt  Rechter mag enkel de fout wegdenken en nagaan of de schade zich dan ook voordoet  Indien wel: fout irrelevant;  Indien niet: csqn

Page | 21

 Rechter mag de andere concrete omstandigheden van schadegeval niet wijzigen  Het volstaat niet vast te stellen dat de schade zich ook zonder de fout had kunnen worden om cv af te wijzen  Onzekerheid bij het vaststellen v/h rechtmatig alternatief. Het vergoeden van het verlies v/e kans  Soms onzekerheid bij bepalen v/e rechtmatig alternatief  Vb: medische behandeling met onzekere afloop. Indien de patiënt tijdig behandeld werd zou hij misschien toch overleden zijn  Indien niet aangetoond is dat schade zich ook zou hebben voorgedaan zonder de fout, is er geen causaal verband, dus geen vergoeding  Uitweg in RS: vergoeding van andere dan de uiteindelijke schade: het verlies van een kans om het nadeel te vermijden of voordeel te verwerven  Vb. 50% kans op genezing bij tijdige verzorging  Vb. 50% kans op slagen in examens  Niet vereist dat kans een bepaalde minimumdrempel (vb.50%) bereikt: ook geringe kansen mogelijks vergoed indien bestaan met voldoende zekerheid aangetoont  Ernst vd kans speelt wel rol: vergoeding in functie van de waarschijnlijkheid vd kans  RS: ex aequo et bono begroting: zonder hoegrootheid verloren kans te preciseren  Vergoeden van verlies v/e kans is compromisoplossing: initiële schadelast wordt de facto verdeeld tss verweerder en benadeelde  Verweerder moet vergoeden, ook al staat niet vast dat hij de schade werkelijk veroorzaakte + slachtoffer moet deel vergoeden, ook al zou deze schade mss nt ontstaan zijn zonder fout verweerder  Vervolgens sommigen stelt recente RS van HvC stelt aanvaardbaarheid van vergoeding van verlies van een kans in vraag (Cass. 1 april 2005, vitrioolzaak)  Verlies v/e kans nadien nog bevestigd (Cass. 23 februari 2005)  Draagwijdte v RS Cass?  Impliceert RS een onderscheid tussen gevallen waar de uiteindelijke schade zich realiseerde (verlies van kans niet vergoed) en deze waar onzekerheid over afloop bleef bestaan (verlies van kans wel vergoed)? Onderscheid moeilijk te verdedigen  Cass 2 dec 2004: Beschikkingsbeginsel verbiedt wel dat rechter vergoeding toekent voor verlies van kans indien vergoeding van initiëlie schade zelf gevorderd werd  Bewijsmoeilijkheden  Algemeen  Soms via vermoedens  Onzekerheid over identiteit dader/aansprakelijke  Bijzondere problemen wanneer schadeveroorzaker niet geïdentificeerd  In de regel geen aansprakelijkheid mogelijk  Uitzonderlijk wel oplossing  Niet geïdentificeerd lid van geïdentificeerde groep (alternatieve causaliteit)  Fondsen  Alternatieve causaliteit  Indien de dader behoort tot een groep die samen onrechtmatige daad pleegde (bv. Groep jagers jaagt samen waar jagen niet toegelaten is- kogel treft voetganger) Page | 22

 Hier alle leden vd groep hoofdelijke aanspr gezien de deelname aan gezamelijke onrechtmatige activiteit  Geen oplossing bij afwezigheid van onrechtmatige verstandhouding van leden van groep (indien toevallig samen)  Nederland: omkering vd bewijslast bij alternatieve causaliteit Art 6: 99 NBW: “kan de schade het gevolg zijn van twee of meer gebeurtenissen voor elk waarvan een andere persoon aanspr is, en staat vast dat de schade door tenminste één van deze gebeurtenissen is ontstaan, dan rust de verplichtingen de schade te vergoeden op ieder van deze personen tenzij hij bewijst dat deze niet het gevolg is van een gebeurtenis waarvoor hijzelf aansprakelijk is”  Hoge Raad 9 oktober 92: schadelijk geneesmiddel DES  Engeland: zelfde resultaat bereikt in House of Lords, Fairchild 2003 Werknemer heeft mesythelioom na werk bij drie verschillende werkgevers – moment van besmetting niet vast te stellen HL houdt de drie werkgevers aansprakelijk door toepassing van andere criterium dan csqn: substantieel verhogen van risico op schade leidt tot aansprakelijkheid  Vgl: België: Fonds Beroepsziekten (fondsvorming)  Omkering vd bewijslast bij alternateve causaliteit in België niet bekend  Motorwaarborgfonds vergoedt bij verkeersongeval veroorzaakt door niegeïdentificeerd voertuig  Geïdentificeerd voertuig maar niet geïdentificeerde aansprakelijke  Geen tussenkomst Waarborgfonds  Ahof 96/2000  Wam 19bis, 2  kettingbotsingen “indien verscheidene voertuigen bij een ongeval betrokken zijn en het niet mogelijk is de bestuurder te identificeren die door zijn fout het ongeval veroorzaakt heeft, komt de schadevergoeding in gelijke delen ten laste van de verzekeraars die de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de bestuurders van de voertuigen dekken, met uitzondering van degene die aansprakelijkheid ongetwijfeld niet in het geding komt”  Juridische causaliteit.

 De Equivalentieleer  Het beginsel: alle noodzakelijke voorwaarden volstaan voor aansprakelijkheid  = Er is causaal verband indien de schade, zoals zij zich in concreto heeft voorgedaan, zich zonder de fout niet of niet op dezelfde wijze zou hebben voorgedaan  Geen onderscheid tussen noodzakelijke voorwaarden, ongeacht hun relatieve rol  De fout is een oorzaak van de schade indien zijn een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade. F = NV(S)  Er is geen causaal verband indien andere factoren dan de fout samen voldoende zijn voor de schade  = een individualiserende theorie: ook toevallige samenloop van omstandigheden vallen ten laste van wie een fout beging  Bv. Tetanosinfectie na een verkeersongeval valt ten laste van de aansprakelijke  Vgl adequate oorzaak

Page | 23

 Toezicht vh HvC op de beslissingen vd feitenrechter  HvC toetst of de feitenrechter zich wettig heeft kunnen gronden op zijn vaststellingen  HvC verbreekt beslissingen die afwijken van de regel van de equivalentieleer zoals  Onderscheid tss ‘aanleiding’ en ‘oorzaak’  Een rechtstreeks verband is vereist  Schede moet het noodzakelijke gevolg zijn  Schede moet normaal gevolg zijn  Schade moet het voorzienbaar gevolg zijn  Maar: feitenrechter stelt onaantastbaar de feiten vast: was fout een noodzakelijke voorwaarde of niet?  HvC houdt toezicht op motivering van beslissingen van feitenrechter en diens gevolgtrekkingen uit vastgestelde feiten  Vaststelling van eerste fout alleen laat niet toe causaal verband met tweede fout te ontkennen  Indien 2 fouten zijn vastgesteld kan aansprakelijkheid niet aan een enkele fout worden gekoppeld, tenzij vastgesteld dat tweede fout geen noodzakelijke voorwaarde was voor schade  Soms keurt HvC beslissingen van feiterechter goed die impliciet in strijd zijn met equivalentieleer impliceren  Beslissing wordt uitgelegd als in overeenstemming met equivalentieleer  Vooral wanneer verweerder een door anderen geschapen gevaarlijke toestand niet ontweek wordt een ontkenning van causaliteit van eerste fout niet gesanctioneerd door HvC  Uitzonderingen op de equivalentieleer  Equivalentieleer is zeer brede aanspr-theorie  RS en RL hebben steeds beperkingen gezocht  Moelijk theoretisch te formuleren  Verschillende criteria werden dr RS toegepast en nadien opgegeven  1. Wie opzettelijke fout beging kan zich niet beroepen op niet-opzettelijke fout van benadeelde  2. Het verbreken vh causaal verband door juridische oorzaak  3. Pro memorie: interpretatie van strijdige beslissingen confrom equivalentieleer 1. Opzettelijke fout  Wie opzettelijke fout beging kan zich niet beroepen op niet opzettelijke fout van benadeelde/derde om gedeelde aansprakelijkheid te bekomen  Cass 6 nov 2002 – oplichter beroept zich op fout van bank om gedeelde aansprakelijkheid te bekomen  Afgewezen op grond van fraus omnia corrumpit  Cass 6 nov 2002  Opzet tot schaden is vereist.  Opzettelijk karakter van de fout kan door de benadeelde die zelf ook fout beging enkel worden ingeroepen tegen de derde die een opzettelijke fout beging, niet tegen andere benadeelde Vb. Klant van opgelichte bank ondervindt nadeel  bank kan niet van aanspr worden bevrijd door de opzettelijke fout van de oplichter

Page | 24

2. Verbreken causaal verband door wettelijke/contractuele verplichting  Walter Kay HvC 28 april 1978: Kosten gemaakt ter vervulling van wettelijke of contractuele verplichting staan niet in causaal verband met fout van derde die het maken van deze kosten noodzakelijk maakte.  Wettelijke of contractuele verplichting verbreekt causaal verband  Sterk bekritiseerde rechtspraak  Cass 13 april 1988 –gemeente Manage: geen verbreking causaal verband indien plicht om schadelijke toestand te verhelpen primair op verweerder rustte en eiser slechts secundair (bij nalatigheid van verweerder) gehouden was dit te doen  Cass. 19 en 20 feb2001: einde Walter Kay  Bestaan van wettelijke verplichting om uitgaven te doen is vreemd aan causaal verband  De stelling dat het oorzakelijk verband doorbroken wordt door wettelijke verplichting om uitgaven te doen berust op verkeerde rechtsopvatting.  Ook het vrijwillig verrichten van een uitgave is vreemd aan de problematiek van het causaal verband en belet dus niet terugvordering van schade  Mits redelijke uitgave  Cass. 19 en 20 feb 2001: probleem te situeren op niveau van causaal verband  Het is mogelijk dat er geen vergoedbare schade is wanneer de uitgave, blijkens wet of reglement of overeenkomst definitief ten laste moet blijven van degene die uitgave deed  Komt uitzonderlijk voor, bv sommenverzekeraars. 3. Pro memorie: interpretatie van strijdige beslissingen confrom equivalentieleer  Pluraliteit van oorzaken  Algemeen  Csqn test leidt dikwijls tot vaststelling dat meerdere fouten noodzaklijke voorwaarden zijn voor een schadegeval  Tussenkomende fout van derde verbreekt causaal verband tussen fout van verweerder en schade niet.  Ook indien tweede fout veel lichter, onrechtstreekse oorzaak of in onderling verband is  Heeft mogelijks wel invloed op uiteindelijke verdeling schadelast  NB: tussenkomende factor kan wel aansprakelijkheid beïnvloeden indien  TF voldoende om de schade te veroorzaken (eerdere fout is niet meer de noodzakelijke voorwaarde)  TF gebeurtenis maakt overmacht uit die onrechtmatigheid wegneemt gebeurtenis is onvoorzienbaar en onvermijdbaar  Tussenkomende neemt aansprakelijkheid niet weg maar beïnvloedt toerekening van de schade  Fout van benadeelde: gedeelde aansprakelijkheid  Meerdere daders:  Allen aansprakelijkheid in solidum voor de gehele schade aansprakelijke mededaders  Regres van aansprakelijke die betaalde jegens medeaansprakelijke

Page | 25

 Fout van benadeelde  Fout van benadeelde verbreekt causaal verband met fout van derde niet, maar leidt tot gedeelde aansprakelijkheid  Billijkheidsregel  Niet-foutieve gedraging of bijzondere gevoeligheid van benadeelde beïnvloedt aansprakelijkheid niet  Kan wel omvang van schadevergoeding beïnvloeden: verweerder moet enkel instaan voor verergering van de toestand van de benadeelde  Criterium voor verdeling bij gedeelde aansprakelijkheid:  Ernst van de fout of  Mate van bijdrage in schade  Huidige tendens: overgelaten aan feitenrechter  Meerdere daders  Meerdere derden die fout begingen zijn tov benadeelde aansprakelijk in solidum voor gehele schade  Onderling verdeling: wie slachtoffer vergoedde heeft verhaal op andere aansprakelijken (meestal subrogatie)

Page | 26

Hst 5: De grondslag van aansprakelijkheid  Overzicht

TRADITIONEEL ONDERSCHEID  BW 1382-83 BW  Enkelvoudige aansprakelijkheid: voor eigen daad  1382: opzet  1383: nalatigheid  Zie ook 1386 bis: aansprakelijkheid van geestesgestoorden (contractueel en buitencontractueel)  BW 1384-86 BW  “Samengestelde”of “kwalitatieve”aansprakelijkheid: voor  Personen  Zaken Waarover men bepaalde zeggenschap heeft  Andermans daad – 1384  Ouders-kinderen  Leraars-leerlingen  Aansteller-aangestelden  Zaken - 1384-1385-1386  Gebrekkige zaken  Dieren  Gebouwen

1384,2 1384,4 1384,3 1384,1 1385 1386

HUIDIG ONDERSCHEID  Art 1382 & 1383 BW  Schuldaansprakelijkheid:  Toerekenbaarheid (schuldbekwaamheid)  Onrechtmatigheid (fout)  Verwijtbaarheid (beperkt subjectief element)  Foutloze of objectieve aansprakelijkheid  Voor schade die men niet door eigen fout heeft veroorzaakt  Evolutie van fout naar risico vanaf 19 eeuw  Schuldaansprakelijkheid  Basisregel

 Benadeelde moet aantonen dat verweerder fout beging en toerekenbaar of schuldbekwaam is  Art 1382 & 1383 BW  Schuldbekwaamheid

 Algemeen  Aansprakelijkheid slechts mogelijk indien verweerder schuldbekwaam of toerekenbaar is, hij kan de draagwijdte beseffen van zijn handelingen  Slechts zelden probleem, alleen bij... Page | 27

 Onmondige kinderen  In beginsel is een minderarige persoonlijk aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout veroorzaakt (Feitenrechters houden wel rekening met leetijd en ervaring)  Onmondige kinderen zijn niet persoonlijk aansprakelijk gezien ontbreken van schuldbekwaamheid  Andere prolemen  Insolvabiliteit - 1384, 2 B.W. (AS ouders)  Procesonbekwaamheid  vertegenw. door ouders  Geen vaste leeftijd voor schuldbekwaamheid  In concreto te beoordelen: +/- 7 j  Vgl Nederland:  kinderen onder 14 niet persoonlijk as  Vgl Duitsld: 7j (10j verkeersongevallen met motorrijtuigen)  Krankzinnigen  Krankzinnige is niet schuldbekwaam (toerekenbaar)  Dus niet persoonlijk aansprakelijk op grond van art 1382 BW  Wel 1386 bis BW - zie verder  Rechtspersonen  Op basis van algemene beginselen zou een rechtspersoon niet aansprakelijk zijn  Onrechtmatige handelingen worden per definitie gesteld buiten doel van de rechtspersoon en binden deze niet  Rechtspersoon heeft geen bewustzijn  Niet-aansprakelijkheid van rechtspersonen zou onaanvaardbaar zijn gezien belangrijke rol van rechtspersonen  Oplossingen  Persoonlijke aanspr vd Rpers voor de fouten van zijn organen (orgaantheorie – art 1382 BW)  NB: Rpers is, zoals fysieke persoon aanspr voor zijn aangestelden (art 1384, 3 BW – zie verder)  Orgaantheorie  Orgaan: Niet ondergeschikte vertegenwoordiger met algemene vertegenwoordigingsbevoegdheid (wet, statuten) Handelingen van organen worden geacht de handelingen van de rechtspersoon te zijn  Bij fout van orgaan dus persoonlijke aansprakelijkheid OP GROND VAN 1382 BW van rechtspersoon  Toekenning aan Rpers  Handelingen in de uitoefening van de opdracht van het orgaan?  = Schadeverwekkende handeling die, indien correct uitgevoerd, binnen opdracht van het orgaan zou gevallen zijn  Rechtspersoon ook aansprakelijk  Indien derden te goeder trouw (goede huisvader) mochten aannemen dat de handeling binnen grenzen van zijn bevoegdheid werd verricht (schijnleer) Page | 28

 Voor materiële handelingen zowel als voor rechtshandelingen  Persoonlijke aansprakelijk orgaan is niet vereist voor AS RP  Orgaan hoeft niet noodzakelijk individueel geïdentificeerd te zijn voor AS RP  Aansprakelijkheid van de rechtspersoon sluit persoonlijke aansprakelijkheid van orgaan niet uit  Rechtspersoon en orgaan zijn in solidum aansprakelijk jegens derden  Orgaan kan ook persoonlijk aansprakelijk zijn voor schade veroorzaakt aan de rechtspersoon  Indien rechtspersoon derde heeft vergoed voor schade veroorzaakt door fout van orgaan, kan deze regres uitoefenen tegen het orgaan op grond van  1251 BW – subrogratie  Onderliggende verhouding  Het foutbegrip

 Algemeen  = Maatschappelijke onaanvaardbare gedraging  = Overtreding algemeen geldende gedragsnorm  Feit alleen dat een handeling schade veroorzaakt volstaat niet om haar als foutief te beoordelen  Fout kan bestaan in overtreding van  Alg zorgvuldiheidsnorm  Norm die welbepaald voorschrift inhoudt  Schending vd zorgvuldigheidsnorm  Schade veroorzaken is op zich niet onrechtmatig  Burenhinder  Mededinging  Onrechtmatigheid enkel bij fout  Men moet bij eigen handelen rekening houden met andermans belangen,  Zoals een normaal zorgvuldige en omzichtige persoon  Geplaatst in dezelfde omstandigheden  Cass 8/12/1994  Een gedraging die neerkomt op een verkeerd optreden dat moet worden beoordeeld naar de maatstaf van een normaal zorgvuldig en omzichtig (magistraat) die in dezelfde omstandigheden verkeert  Beoordeling in het kader van zorgvuldigheidsnorm gebeurt in abstracto  Men houdt in theorie geen rekening met persoonlijke kenmerken van verweerder  Men houdt enkel rekening met de elementen die verweerder kende of kon kennen op het ogenblik van schadeverwerkkendegedraging  In feite houdt RS wel rekening met  Professionele situatie  Leeftijd  Zorgvuldigheidsnorm is relatief begrip: afhankelijk van tijd en plaats  Weerspiegelt Page | 29

 Maatschappelijke waardeoordelen over betrokken belangen  Persoonlijke visie van rechters  Casuïstiek blangrijk  Enkele toepassingscriteria  Regelen van goed vakmanschap en stand van techniek  Correct gebruik hulpmiddelen, goed onderhoud, gebruik aangepaste en vernieuwde technologie  Verplichting tot nemen van veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van gekend abnormaal gevaar  Gevaar verhelpen indien redelijk mogelijk  Potentiële slachtoffers waarschuwen  Verplichting om na te gaan of gevaarlijke activiteiten bijzondere risico’s opleveren  Zorgvuldigheidsnorm is universeel begrip - voorbeeld  Ned: “daad in strijd met wat volgens ongeschreven recht betaamt” – NBW Boek 6, 162  Common law: “Negligence is the omission to do something which a reasonable man, guided upon those considerations which ordinarily regulate the conduct of human affairs, would do, or something which a prudent or reasonable man would not do”.  Schending v bepaalde gedragsnorm  Schending van rechtsnorm die een bepaald gedrag voorschrijft of verbiedt, maakt op zich fout uit  Dit criterium is van toenemend belang gezien toename van reglementering  Cass 8/12/1994 Fout is een gedraging die … behoudens …enige rechtvaardigingsgrond een schending inhoudt van een nationaalrechtelijke norm of van een internationaal verdrag met rechtstreekse werking in de interne rechtsorde waarbij (de magistraat) verplicht is niets te doen of op een bepaalde manier wel iets te doen  Aard van rechtsnorm speelt geen rol  Internationaal recht met directe werking  Nationaal  Gewestelijk …  Geschreven of ongeschreven  Rechtstak speelt geen rol  Strafrecht of andere rechtstak  Soms levert norm geen autonoom criterium op om rechtmatigheid te beoordelen en is aanvulling met de zorgvuldigheidsnorm nodig  Vb plicht sneeuw te ruimen: “middelenverbintenis” of “resultaatverbintenis”?  Interpretatie van norm is doorslaggevend  Subjectief element – Verwijtbaarheid  Bijkomend subjectief vereiste voor overtreding van zorgvuldigheidsnorm:  Mogelijkheid van schade moet redelijkerwijs voorzienbaar geweest zijn  Niet vereist is voorzienbaarheid van werkelijk geleden schade  Bij overtreding van specifieke gedragsregel:  Voorzienbaarheid niet vereist.  Bewust handelen zonder grond van rechtvaardiging volstaat Page | 30

 Verband fout en misdrijf  SR Misdrijf (SM): door de wet met een straf gesanctioneerde handeling  NB vroeger werd opzettelijke onrechtmatige daad ook misdrijf genoemd (BW: “misdrijven en oneigenlijke misdrijven”)  Misdrijf maakt automatisch fout uit  Alle SM zijn OD maar niet alle OD zijn SM  Bij schade veroorzaakt door een misdrijf, is burgerlijke partijstelling mogelijk: Vordering tot schadevergoeding KAN door benadeelde voor strafrechter worden aanhangig gemaakt om te worden behandeld samen met de strafvordering over het misdrijf.  Samen met de strafvordering kan de vordering tot vergoeding van schade veroorzaakt door misdrijf tegen  Burgerlijk aansprakelijke persoon  Aansprakelijkheidsverzekeraar ook behandeld worden  Afzonderlijke procedure voor burgerlijke rechter tot vergoeding van schade uit misdrijf BLIJFT MOGELIJK indien benadeelde dit verkiest  Burgerlijke partijstelling  Goedkoper  Dikwijls sneller  Bewijslast lichter (OM moet misdrijf bewijzen  meer onderzoeksmethoden)  Indien vervolging ingesteld door OM: burgerlijke partijstelling mogelijk tijdens vooronderzoek of voor vonnisgerecht  Indien geen vervolging ingesteld door OM: benadeelde kan zelf initiatief nemen voor strafvervolging en tevens vergoeding vorderen van schade  Rechtstreekse dagvaarding voor SR bij overtreding of wanbedrijf  Klacht met burgerlijke partijstelling bij OnderzR  Burgerlijke vordering voor burgerlijkeR  Uitspraak over strafvordering is van openbare orde.  Hieruit worden bijzondere gevolgen afgeleid voor de behandeling van de burgerlijke vordering  Uitspraak strafrechter heeft gezag van van gewijsde voor burgerlijke rechter  Le criminel tient le civil en état :  Bijzondere verjaringsregel  Uitspraak strafrechter OVER STRAFVORDERING heeft, volgens traditionele opvatting, gezag van gewijsde erga omnes en dus ook voor burgerlijke rechter  Gezag van gewijsde van uitspraak strafrechter geldt enkele voor wat SR zeker en noodzakelijk besliste in kader van strafvordering Vb 418 SW(onopzettelijke slagen en verwondingen) vereist uitspraak over zorgvuldigheid van verweerder, niet over eventuele fout van derde of gebrek van een zaak; wat deze laatste punten betreft geldt uitspraak van strafrechter slechts tot tegenbewijs  Gezag van gewijsde van uitspraak strafrechter sterk afgezwakt: geldt enkel nog voor wie partij was in het strafgeding en er zijn belangen heeft kunnen verdedigen (EVRM 6)  Le criminel tient le civil en état : burgerlijke rechter moet einduitspraak opschorten tot na vonnis strafgerecht  Bedoeling is tegenstrijdigheden te voorkomen  SR meestal sneller dan BR.

Page | 31

 Le criminel tient le civil en état : burgerlijke rechter moet einduitspraak opschorten tot na vonnis strafgerecht  In de praktijk ernstige vertraging voor benadeelden (airshow 97-06)  Termijn van opschorting bepaalt mede de redelijke termijn waarbinnen uitspraak moet worden gedaan over burgerlijke belangen (art 6 EVRM).  Voorheen verjaarde burgerlijke vordering uit misdrijf steeds na 5 jaar na misdrijf. Ongrondwettelijk bevonden door AH, nieuwe wet op verjaring 10 juni 1998  Elke vordering uit OD verjaart 5 jaar na kennisname van schade en identiteit verweerder; in elk geval niet later dan 20 jaar na schadeverwekkende gebeurtenis  Maar burgerlijke vordering uit misdrijf kan niet verjaren voor verjaring strafvordering  Gronden van rechtvaardiging

 Overmacht  Onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis  Alleen bevrijdend indien geen fout verweerder  Noodtoestand  Afwenden dreigend gevaar.  Conflict van plichten, voorrang hoogste belang  Alleen bevrijdend indien gedrag evenredig aan gevaar  Wettelijke bevoegdheid of opdracht  Handeling die anders onrechtmatig is gesteld in uitvoering van wettelijke opdracht  Vb politie arresteert verdachte  Geen bevrijding indien opdracht onwettig is  Administratieve vergunning naleven?  Vergunning is normalerwijze geen opdracht maar ontheffing van verbod  Ontslaat niet van plicht zorgvuldigheidsnorm na te leven  Dwaling  Verkeerde voorstelling van zaken  Alleen bevrijdend indien onoverwinnelijk  Overtreding wettelijk gebod of verbod  Beperkingen van de persoonlijke aansprakelijkheid

 Personeelsleden  Werknemers (art. 18 WAO)  Ambtenaren:  Loodsen  Politie en militairen  Onderwijzend personeel  Andere statutaire personeelsleden (wet 10/2/2003)  Organen van publiekrechtelijke rechtspersonen  Parlementsleden  Ministers en staatssecretarissen  Burgemeester en schepenen  Magistraten  Vrijwilligers (wet 3 juli 2005)

Page | 32

 Personeelsleden  Werknemers (art. 18 WAO) Artikel 18 Wet 3 juli 1978 arbeidsovereenkomst: “De werknemer die bij de uitvoering van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade berokkent, is enkel aansprakelijk voor zijn bedrog, zware schuld. Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk indien die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt”  Bedrog = opzet. Intentie tot schaden  Zware fout: bewustzijn van waarschijnlijkheid van schade  Lichte fout: indien regelmatig  Enkel voor werknemers: arbeidsovereenkomst  Niet voor andere ondergeschikten  Vrijwillige helpers  Statutaire personeelsleden  Voor schade  Aan werkgever: contractueel  Aan derden: buitencontractueel  Bij uitvoering van de (arbeids)overeenkomst  Geen invloed op aansprakelijkheid werkgever als aansteller (art. 1384, 3 BW)!!!

 Discriminerend?  Niet t.a.v. slachtoffers: GH 20/99  Onbeperkte toepassing van 1382 BW op statutaire personeelsleden: GH 77/96 (arrest Beckers) en 19/2000  “juridische ondergeschiktheid”  Ambtenaren:  Loodsen (wet 30/8/1988)  Opzet  Grove schuld (limiet)  Politie (w. 5/8/1992) en militairen (w. 20/5/1994)  Opzet, grove fout en gewoonlijk voorkomende lichte fout  Motief: blootgesteld aan grote risico’s Page | 33

 Onderwijzend personeel  Model art 18 AOV  Andere statutaire personeelsleden (wet 10/2/2003)  Arrest Beckers  Wet 10/2/2003 betreff. de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen Art. 2: “Ingeval personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, wier toestand statutair geregeld is, bij de uitoefening van hun dienst schade berokkenen aan de openbare rechtspersoon of aan derden, zijn zij enkel aansprakelijk voor hun bedrog en hun zware schuld. Voor lichte schuld zijn zij enkel aansprakelijk als die bij hen eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt.”  Personeelsleden:  Ondergeschikt verband = ambtenaren  Ongeacht hun rang  Niet: zelfstandige vertegenwoordigers (bv ministers, magistraten)  In dienst van openbare rechtspersonen  Bij de uitoefening van hun dienst  Schade aan de openbare rechtspersoon of aan derden  

Persoonlijke aansprakelijkheid van statutaire personeelsleden: beperking zoals bij werknemers (art. 2) Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor personeelsleden: zoals in art. 1384, lid 3 (aanstellers) (art. 3)

 Organen van publiekrechtelijke rechtspersonen  Parlementsleden  Art 58 GW: Leden van kamer en senaat: beperkte immuniteit  Mening  Geen burgerR vordering tot schadevergoeding  Art 120 GW: Leden Gen&Gew-reg: idem  Ministers en staatssecretarissen  Gwne Rbanken zijn onbevoegd om burgerrechtelijke vorderingen te behandelen  Deze moeten voor dezelfde rechter worden gebracht als de strafvordering  Wel aanspr-procedure via burgerlijke partijstellingin kader van strafprocedure HvB  Burgemeester en schepenen  Geen “personeelsleden” Page | 34

 Oorspronkelijk: geen beperking persoonlijke aansprakelijkheid, maar verplichte verzekering  Art. 329bis Gemeentewet (wet 4/5/1999)  Art. 72 Gemeentedecreet (15/7/2005): “De gemeente sluit een verzekering af om de burgerlijke aansprakelijkheid te dekken die persoonlijk ten laste komt van de burgemeester”  Nieuw art. 72 Gemeentedecr. (23/1/2009): “Ingeval de burgemeester of de schepen bij de normale uitoefening van zijn mandaat schade berokkent aan de gemeente of aan derden, is hij enkel aansprakelijk voor zijn bedrog en zijn zware schuld. Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk als die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt”. “Naargelang aard van de uitgeoefende bevoegdheid is de Federale Staat, de Vlaamse Gemeenschap, het Vlaamse Gewest of de gemeente burgerrechtelijk aansprakelijk voor de schade die de burgemeester of de schepen aan derden berokkent bij de normale uitoefening van zijn mandaat”.  Persoonlijke aansprakelijkheid b & s: beperking zoals werknemers  Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor b & s  Magistraten  Bijz procedure van verhaal op de rechter (art 1140-1147 GerWb)  mogelijk rechter veroordelen tot schadevergoeding door HvC  Buitencontr aanspr-vordering indien de ambtsfout een misdrijf uitmaakt  Vrijwilligers (wet 3 juli 2005 betreff. de rechten van vrijwilligers)  Art. 5 (versie wet 19/7/2006): “Behalve in geval van bedrog of zware fout of eerder gewoonlijk dan toevallig lichte fout van de vrijwilliger, is deze, (...) niet burgerlijk aansprakelijk voor de schade die hij veroorzaakt bij het verrichten van vrijwilligerswerk, ingericht door een in artikel 3,3° bedoelde feitelijke vereniging die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, door een in artikel 3,3° bedoelde rechtspersoon of door een feitelijke vereniging die (...) kan beschouwd worden als een afdeling daarvan. Voor deze schade zijn respectievelijk de feitelijke vereniging, de rechtspersoon of de organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt, burgerlijk aansprakelijk.”  Art. 6: verplichte aanspr-verzekering organisatie  Toepassingsgebied  Organisatie:  1° feitelijke verenigingen die minstens 1 persoon tewerkstelt met AO  2° publieke en private rechtspersonen  3° feitelijke verenigingen die afdeling zijn van 1° of 2°  Vrijwilligerswerk (art.3): “elke activiteit  1° die onbezoldigd en onverplicht wordt verricht  2° ten behoeve van één of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel;  3° ingericht door een organisatie anders dan het familie- of privéverband dan degene die de activiteit verricht

Page | 35

 4° en die niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstcontract of een statutaire aanstelling  Vermoedens van schuldaansprakelijkheid

 Begrip  Art. 1384 – 3 gevallen vermoeden van aansprakelijkheid voor andermans daad  Ouder - kinderen 1384, lid 2  Onderwijzer – leerling 1384, lid 4  Aansteller - aangestelde 1384, lid 3  Art. 1384, 1: “vermoeden” van AS voor zaken  Vermoedens enkel kunnen worden ingeroepen door benadeelde  = ouder, onderwijzer en aansteller zijn burgerrechtelijk aansprakelijke personen die mee gedagvaard kunnen worden voor de strafrechter in procedure tegen kind, leerling, aangestelde  Limitatieve opsomming  Vgl Fr – arrest Blieck  Geen buitencontr aanspr voor andere instellingen of personen belast met toezicht over anderen  enkel via art 1382 BW bewijzen van persoonlijke fout instelling of persoon  Vgl 1384, lid 1 – geldt voor alle gebrekkige zaken en niet enkel voor dieren en gebouwen  Draagwijdte van vermoeden  Weerlegbaar:  Ouder – kinderen  Onderwijzer – leerling  = schuldaansprakelijkheid met omkering van bewijslast  Niet weerlegbaar:  Aansteller – aangestelden  Bewaker – gebrekkige zaak  = risico-aansprakelijkheid / foutloze, objectieve aanspr  Worden hierna behandeld als vermoedens van aansprakelijkheid  Ouders – minderjarige kinderen  Onderwijzers- leerlingen  Worden hierna behandeld als risicoaansprakelijkheden  Aansprakelijkheid voor aangestelden (1384, 3)  Aansprakelijkheid voor zaken  K1384, 1 gebrekkige zaken  1385, dieren  1386 gebouwen  Gemeenschappelijke kenmerken  Sluit persoonlijke aanspr. van KD, LL, AE niet uit  Enkel ten voordele van benadeelde  Persoonlijke aansprakelijkheid van K, L, A niet vereist  Kind – toerekenbaarheid niet vereist  Aangestelde – kan zich eventueel beroepen op art. 18  Kunnen onderling gecumuleerd worden: zowel ouder als leerkracht (fout in opvoeding) Page | 36

 Relatief karakter vermoedens  Kunnen enkel ingeroepen worden door be,benadeelde zelf  K, LL of AE kan het vermoeden niet inroepen om van zijn ouders, onderwijze of aansteller een deel van de schadevergoeding waartoe ze zij veroordeeld terug te vorderen  Vermoedens gelden enkel wanneer de schade veroorzaakt is door de fout van degene voor wie men aanspr is  Ook indien kind of aangestelde niet aanspr kan gesteld worden (onmondig, art 18 WAO) kan de ouder of aansteller wel aanspr worden gesteld  Aansprakelijkheid van de ouders voor hun minderjarige kinderen  De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen 1384, lid 2  …de aansprakelijkheid houdt op indien de ouders … bewijzen dat zij de daad welke tot die aansprakelijkheid aanleiding geeft niet hebben kunnen beletten 1384, lid 5  Toepassingsgebied  Alle kinderen  Wettig, natuurlijk, adoptief  Mits niet ontvoogd (Ontvoogding bij huwelijk)  Inwoning niet vereist  Alle ouders  Ook indien gescheiden  Bevrijding vereist dubbel tegenbewijs :  Afwezigheid van fout  In toezicht  In opvoeding  Blijft van belang voor gescheiden ouder zonder toezicht  Criterium zorgvuldigheidsnorm  Geen resultaatverbintenis: ouders moeten aantonen dat ze bij duidelijk afwijkend gedrag van hun kind hier gepast hebben op gereageerd, (niet noodzakelijk succesvol)  Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor hun leerlingen en leerjongens  De onderwijzers en de ambachtslieden (zijn aansprakelijk) voor de schade door hun leerlingen en leerjongens veroorzaakt gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan. 1382, lid 4  De aansprakelijkheid houdt op indien de (onderwijzers…) bewijzen dat zij de daad welke tot die aansprakelijkheid aanleiding geeft niet hebben kunnen beletten 1384, lid 5  …  Toepassingsgebied  Onderwijzers en ambachtslieden:  Onderwijs of beroepsopleiding  Toezicht volstaat niet  Ongeacht leeftijd of niveau  Leerlingen  Idem  Terwijl onder toezicht van onderwijzer

Page | 37

 1384, 4 sluit toepassing van art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet niet uit.  Voorheen onderscheid tussen vrij onderwijs (werknemers, beschermd door art. 18) en gemeenschapsonderwijs (statutaire personeelsleden, niet beschermd door art. 18)  Nu geldt beperking van aansprakelijkheid voor beide categorieën  Regionale decreten  Wet 10 februari 2003  Tegenbewijs  Onderwijzer kon fout van leerling niet vermijden  Criterium: zorgvuldigheidsnorm, geen resultaatverbintenis  Persoonlijke aansprakelijkheid b & s: beperking zoals werknemers  Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor b & s  Foutloze/ Objectieve aansprakelijkheid  Verschillende types aansprakelijkheid buiten fout

 Schuldloze aansprakelijkheid  Aansprakelijkheid voor eigen niet onrechtmatig handelen  Risicoaansprakelijkheid

 Verschil met foutaansprakelijkheid wordt bepaald door

 Wegvallen van toepassingsvoorwaarden  Beschikbare verweermiddelen  Glijdende schaal  Schuldloze aansprakelijkheid – 1386 bis

1386 BIS – 1935. “Wanneer aan een ander schade wordt veroorzaakt door een persoon … in staat van krankzinnigheid … of van ernstige geestesstoornis of zwakzinnigheid die hem voor de controle van zijn daden ongeschikt maakt, kan de rechter hem veroordelen tot de gehele Page | 38

vergoeding of tot de gehele vergoeding waartoe hij zou gehouden zijn indien hij de controle van zijn daden had. De rechter doet uitspraak naar billijkheid, rekening houdend met de omstandigheden en met de toestand van de partijen.”

 Toepassingsgebied: geesteszieken met  Ernstige gedragsstoornissen  Gevaar voor maatschappij  Cf wet sociaal verweer  Niet: senielen, onmondige kinderen  Niet: fysiek letsel met bewustzijnsverlies (vb hartaanval achter het stuur)  Cf motorwaarborgfonds  Toerekenbaarheid is niet langer vereist  Wel onrechtmatigheid (objectieve)  Geen aansprakelijkheid indien grond van rechtvaardiging  Gehele of gedeeltelijke vergoeding  Naar billijkheid  Rekening houdend met financiële toestand  Ook verzekering bepaalt draagkracht van krankzinnige  Ook van toepassing voor contractuele aansprakelijkheid  Aansprakelijkheid voor eigen niet onrechtmatig handelen

 Bijzondere regelen  Verweerder veroorzaakte schade door eigen gedraging  Gedraging was niet onrechtmatig, toch aansprakelijkheid

 Gerechtvaardigde inbreuken op zakelijke rechten (compensatoire)  Rechtmatige overheidsdaden Page | 39

 Compensatoire aansprakelijkheid  Sommige inbreuken op eigendom moeten geduld worden in algemeen belang  Soms onder verplichting tot schadevergoeding voor de begunstigde  Geen algemene regel  Vb. Onteigening in algemeen belang  Vb. Recht van uitweg bij insluiting - art 682 BW Art. 682 BW § 1. De eigenaar wiens erf ingesloten ligt omdat dit geen voldoende toegang heeft tot de openbare weg en deze toegang niet kan inrichten zonder overdreven onkosten of ongemakken, kan, voor het normale gebruik van zijn eigendom naar de bestemming ervan, een uitweg vorderen over de erven van zijn naburen, tegen betaling van een vergoeding in verhouding tot de schade die hij mocht veroorzaken.  Vb. Nabuurschap – burenhinder - Cass 6 aqpril 1960  Rechtmatige overheidshandelingen  Wettelijke beperkingen van subjectieve rechten geven geen geen aanleiding tot schadevergoeding tenzij  Onteigening van onroerend goed  Recht op schadevergoeding door bijzondere wet erkend  Vb. onwerkzame voorlopige hechtenis (art. 27 wet op voorlopige hechtenis)  Wet 13/03/1973 betreffende de vergoeding voor onwerkzame voorlopige hechtenis § 1. Een recht op vergoeding wordt toegekend aan elke persoon die beroofd werd van zijn vrijheid in omstandigheden die strijdig zijn met de bepalingen van artikel 5 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950, goedgekeurd bij de wet van 18 mei 1955. § 2. De vordering wordt ingesteld bij de gewone gerechten, in de vormen bepaald door het Gerechtelijk Wetboek, en gericht tegen de Belgische Staat in de persoon van de Minister van Justitie.  Art. 28 § 1. Mag aanspraak maken op een vergoeding, elke persoon die in voorlopige hechtenis werd genomen gedurende meer dan acht dagen, zonder dat deze hechtenis of de handhaving ervan te wijten is aan zijn persoonlijke gedraging: a) indien hij bij een in kracht van gewijsde gegane rechterlijke beslissing rechtstreeks of onrechtstreeks buiten de zaak is gesteld;b) indien hij, na een beschikking of een arrest van buitenvervolgingstelling te hebben bekomen, het bewijs levert dat er gegevens in feite of in rechte aanwezig zijn waaruit zijn onschuld blijkt;c) indien hij aangehouden werd of in hechtenis gebleven is nadat de strafvordering was verjaard;d) indien hij een beschikking of een arrest van buitenvervolgingstelling heeft bekomen waarbij uitdrukkelijk is vastgesteld dat het feit dat tot de voorlopige hechtenis aanleiding heeft gegeven, geen misdrijf is. § 2. Het bedrag van deze vergoeding wordt vastgesteld naar billijkheid en met inachtneming van alle omstandigheden van openbaar en privaat belang. § 3. Indien betrokkene geen vordering tot schadevergoeding voor de gewone gerechten kan instellen, moet de vergoeding worden gevraagd bij een verzoekschrift gericht aan de Minister van Justitie, die binnen zes maanden beslist. Page | 40

De vergoeding wordt door de Minister van Justitie te laste van de Schatkist toegekend indien de voorwaarden, bepaald in § 1 vervuld zijn. Indien de vergoeding geweigerd wordt, indien het bedrag ervan onvoldoende geacht wordt of indien de Minister van Justitie niet binnen zes maanden na het verzoek beslist, kan de betrokkene zich wenden tot de commissie, ingesteld overeenkomstig § 4. In geval van gerechtelijke vervolgingen wegens een van de misdrijven omschreven in de artikelen 147, 155 en 156 van het Strafwetboek en die bedreven zijn ten nadele van de betrokkene, begint de termijn van zes maanden, waarvan sprake in het vorige lid, slechts te lopen vanaf de dag waarop uitspraak is gedaan over de strafvordering door een in kracht van gewijsde gegane beslissing. § 4. Er wordt een commissie ingesteld die uitspraak doet over de beroepen tegen de beslissingen door de Minister van Justitie genomen of over de ingediende aanvragen wanneer de Minister geen uitspraak gedaan heeft in de voorwaarden, bepaald in § 3.  Exploitatie van de grond  Risicoaansprakelijkheid

 Schade: veroorzaakt door risicofactor waarvan bepaalde gevolgen worden toegerekend aan verweerder wegens  Bijzonder gevaar  Voordeel  ook nadeel dragen  Geen algemene regel  Toepassingen in BW  1384, 1 Gebrekkige zaken  1384, 3 Aanstellers  1385 Dieren  1386 Gebouwen  Bijzondere wetgeving  Schade niet veroorzaakt door handelen van verweerder  Wel door risicofactor waarvan bepaalde gevolgen worden toegerekend aan verweerder wegens  Scheppen van bijzonder gevaar  Voordeel impliceert ook dragen van nadeel  Risicoaansprakelijkheid algemeen

 Toepassingsgebied bepaald door  Aard schadeverwekkend incident: aard vh gebeuren / tijd en plaats Page | 41

 Bepaalde risicofactor wordt aanknopingspunt voor aansprakelijkheid  Zaak die bijzonder gevaar oplevert  Zekere persoon  Feitelijke causaliteit tussen schade en risicofactor  Kanalisatie van aansprakelijkheid naar categorie personen die bepaalde band heeft met risicofactor, los van elke feitelijke causaliteit  Meestal een vorm van controle over deze laatste (bewaker, exploitant, werkgever)  Soms: producent, eigenaar  ≠ vermoeden causaal verband aansprakelijke –schade  Wetg / RS legt aanspr waarborgverbintenis op  Gronden van bevrijding onbestaande of zeer beperkt  Soms beperking van vergoedbare schade  Gebrekkige zaken  Art. 1384, 1  De ontdekking van 1384, lid 1.  “Men is aansprakelijk niet alleen voor de schade welke men veroorzaakt door zijn eigen daad, maar ook voor die welke veroorzaakt wordt door de daad van personen voor wie men moet instaan, of van zaken die men onder zijn bewaring heeft.” e  Eind 19 eeuw: zwakke positie van slachtoffers arbeidsongevallen onder gemeen recht  Cass 26 mei 1904:bewaker van een zaak is aansprakelijk voor de door een gebrek van de zaak veroorzaakte schade  Be: Aanspr afh van bewijs van gebrek vd zaak  zodra bewezen  fout van bewaker  Vgl Frankrijk: gebrek niet vereist  Toepassingsgebied  Zaken  Enkel materiële zaken  met inbegrip van samengestelde zaken: abnormale onderlinge verhouding  Gebrek  Abnormaal kenmerk van aard dat schade kan veroorzaken  Gevaarlijk karakter volstaat evenwel niet, afwijking van normale zaak vereist  Invulling definitie gebrek bepaalt draagwijdte van regel  Gebrek moet niet inherent zijn aan de zaak  Mag eventueel door derden veroorzaakt zijn  Moet niet van in het begin de zaak kenmerken van zodra zij tot stand kwam  Wanneer is een zaak abnormaal?  Referentiepunt: normale maatschappelijke verwachtingen in verband met eigenschappen van een zaak  In welk opzicht moet een zaak abnormaal zijn?  Afwijking op vlak van structuur, vorm, bestanddelen, verhouding tussen delen  Meestal niet voldoende geacht:  Abnormale plaats  Plotse wijziging  Gebrekkige rendement  HvC laat meer ruimte aan feitenrechter om te beslissen of een zaak gebrekkig is  Men moet het bestaan van een gebrek aantonen Page | 42



Negatief bewijs van het gebrek is mogelijk door uitsluiting van alle andere redelijkerwijze mogelijke oorzaken

 Casuïstiek zeer belangrijk.  Recent vooral veel rechtspraak met betrekking tot hindernissen op openbare weg – weg is samengestelde zaak  Cass: feitenrechter beslist of er sprake is van een (samengestelde) zaak of niet  Bewaker  Aansprakelijke: bewaker  Voor eigen rekening  Bezit of gebruik, met  Feitelijke leiding en toezicht  Tegenbewijs  Geen bevrijding door bewijs van  Afwezigheid van fout  Voldoende zorg  Onwetendheid omtrent gebrek  Bevrijding indien toepassingsvoorwaarden van art. 1384, lid 1 niet vervuld zijn

 Vb schadegeval is te wijten aan vreemde oorzaak, niet aan gebrek  Oorzaak van gebrek is irrelevant

 Eventueel wel verhaal op wie door zijn fout gebrek veroorzaakte  Bij fout van benadeelde: gedeelde aansprakelijkheid  Productaansprakelijkeid. Wet 25 feb 1991  Betreft zaken, gezien als resultaat van productieproces.  Bescherming consumenten  Niet alleen het gebruiken van een zaak levert een bijzonder risico op, maar ook het op de markt brengen ervan  Oorzaken van schade door producten: gebrek in

 Conceptie,  Productie,  Informatie  Gemeen recht - Koop-verkoop - art 1641-1645

    

Verkoper in beginsel aansprakelijk bij verborgen gebreken Sanctie prijsvermindering en teruggave Schadevergoeding: 1645 Schadevergoeding enkel indien verkoper gebrek kende Beroepsverkoper wordt vermoed gebreken te hebben gekend behoudens tegenbewijs van onoverwinnelijke onwetendheid  Geeft koper enkel rechten jegens verkoper maar  Rechtspraak erkent rechtstreekse vordering koper tegen fabrikant  Gemeen recht – buitencontractueel  1382 tegen wie fout beging bij conceptie, productie, informatieverstrekking …  Moeilijke bewijslast  1384 tegen bewaker Page | 43

 Gemeen aansprakelijkheidsrecht ontoereikend voor bescherming consument

 Oa geneesmiddelen  Thalidomide, DES  Besmette bloedproducten  Europese richtlijn 1985/ 374

 Richtlijn komt tot stand na lange voorbereiding - o.m. discussie over ontwikkelingsrisico  Richtlijn beoogt consumentenbescherming en gelijkschakeling concurentievoorwaarden  Richtlijn beoogt volledige eenmaking (EHJ)  Trage tenuitvoerlegging door lidstaten  Laat geldende regelen verder bestaan voor zover deze geen algemeen toepasselijke risicoaansprakelijkheid invoeren  Nationaal recht wordt complexer door bijkomend stelsel voor productenaansprakelijkheid naast  1641-1645  Wet consumentenbescherming  Art. 1382-83  Art. 1384, 1  Wet aansprakelijkheid voor producten met gebreken 25/2/1991

 In praktijk van toenemend belang  3 recente cassatiearresten  29 september 2003 (tandbeugel)  6 april 2006 (elekticiteit)  4 mei 2007 (bewijslast inzake in het verkeer brengen)  Toepassingsgebied: product – art. 2  Lichamelijk roerend goed  Inclusief niet bewerkte landbouwproducten  Inclusief elektriciteit  Gebrekkig product biedt niet veiligheid die consument gerechtigd is te verwachten – art. 5  Objectief criterium: “de” consument: maatschappelijke verwachting, niet de verwachting van individuele gebruiker  Art. 5 In de zin van deze wet is een product gebrekkig wanneer het niet de veiligheid biedt die men gerechtigd is te verwachten, alle omstandigheden in aanmerking genomen, met name: a) de presentatie van het product;b) het normaal of redelijkerwijze voorzienbaar gebruik van het product;c) het tijdstip waarop het product in het verkeer is gebracht. Een product mag niet als gebrekkig worden beschouwd uitsluitend omdat er nadien een beter product in het verkeer is gebracht.  De producent is aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door zijn product (art. 1)  Risicoaansprakelijkheid – fout niet vereist  Draagwijdte van aansprakelijkheid bepaald door bevrijdingsmogelijkheden (art. 8)  Bevrijdingsmogelijkheden leiden in bepaalde gevallen tot discussie over fout  Vooral bevrijding door ontwikkelingsrisico (8, e) Page | 44

 Art. 8 De producent is uit hoofde van deze wet aansprakelijk, tenzij hij bewijst: a) dat hij het product niet in het verkeer heeft gebracht; b) dat het, gelet op de omstandigheden, aannemelijk is dat het gebrek dat de schade heeft veroorzaakt, niet bestond op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer heeft gebracht, dan wel dat het gebrek later is ontstaan; c) dat het product noch voor de verkoop of voor enige andere vorm van verspreiding met een economisch doel van de producent is vervaardigd, noch vervaardigd of verspreid in het kader van de uitoefening van zijn d) dat het gebrek een gevolg is van het feit dat het product in overeenstemming is met dwingende overheidsvoorschriften; e) dat het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken; f) dat, wat de producent van een onderdeel of de producent van een grondstof betreft, het gebrek te wijten is aan het ontwerp van het product waarvan het onderdeel of de grondstof een bestanddeel vormt, dan wel aan de onderrichtingen die door de producent van dat product zijn verstrekt.  Vergoedbare schade (art 11)  Lichamelijke en morele schade  Schade aan goederen gebruikt in privé-sfeer  Vrijstelling van 550 €  Omschrijving van schade illustreert doel van consumentenbescherming  § 1. De schadeloosstelling die uit hoofde van deze wet kan worden bekomen, dekt de schade toegebracht aan personen, met inbegrip van morele schade en, onder voorbehoud van de hierna volgende bepalingen, de schade toegebracht aan goederen.  § 2. Schade toegebracht aan goederen levert alleen grond tot schadeloosstelling op indien de goederen gewoonlijk bestemd zijn voor gebruik of verbruik in de privésfeer en door het slachtoffer hoofdzakelijk zijn gebruikt voor gebruik of verbruik in de privésfeer. Schade toegebracht aan het gebrekkig product levert geen grond tot schadeloosstelling op. Schadeloosstelling voor schade toegebracht aan goederen is slechts verschuldigd onder aftrek van een franchise van [500 EUR].  Aansprakelijke: art 3-4  Fabrikant (eindproduct, onderdeel of grondstof) of of invoerder in EU –  Inclusief merkhouder en schijnbare producent  Leverancier is enkel aansprakelijk indien P of I niet bekend (vgl. gemeen recht)  tenzij hij een van hen aanwijst  Aansprakelijkheid van aanstellers voor hun aangestelden  1384, lid 3 De meesters en zij die anderen aanstellen zijn aansprakelijk voor de schade door hun dienstboden en aangestelden veroorzaaktin de bediening waartoe zij hen gebezigd hebben  Toepassingsgebied  Aangestelde Page | 45

 Werkt in ondergeschikt verband voor een ander  Feitelijke ongeschiktheid volstaat  Ook al is het onbezoldigd/buiten contract om  Alle werknemers zijn aangestelden, niet alle aangestelden zijn werknemer  Feitelijke ondergeschiktheid volstaat verzoenbaar met operationele vrijheid  Aansteller: oefent gezag uit over aangestelde  Laat voor werk uitvoeren  In ondergeschikt verband –  Voor eigen rekening  Bij overdracht van gezag: Uitlening van werknemer  Feitelijke situatie is bepalend om uit te maken wie aansteller is  Uitzendarbeid: uitzendkantoor is werkgever, “gebruiker” is aansteller  Aansteller kan als burgerlijk aansprakelijke gedagvaard worden bij burgerlijke partijstelling voor strafrechter tegen aangestelde die misdrijf beging  De aansteller is aansprakelijk voor de fouten door de aangestelde begaan in de bediening waartoe hij hem gebezigd heeft  Tijdens de dienst  Naar aanleiding van de bediening  Verband met persoonlijke aansprakelijkheid van aangestelde Verband fout- werk  Schade zou zich niet hebben voorgedaan zonder tewerkstelling  Fouten in de bediening waarvoor aangestelde gebezigd werd  Breed opgevat:  Fout bij uitvoering van opdracht  Fout buiten uitvoering van opdracht  Fout bij misbruik van opdracht  Mits tijdens en naar aanleiding van werk Vgl organen: in de uitoefening van de opdracht + schijnleer  Aansteller is ook aansprakelijk bij misbruik van opdracht, mits schade veroorzaakt

tijdens en naar aanleiding van =brede aansprakelijkheid  Misbruik: indien aangestelde zijn functie/middelen die hij ter beschikking gekregen heeft van aansteller gebruikt voor persoonlijke doeleinden die niets te maken hebben met zijn opdracht  Bevrijdingsgrond voor de aansteller: 3 voorwaarden  Aangestelde handelde buiten de bediening waartoe hij was aangesteld  Aangestelde handelde zonder toestemming  Aangestelde handelde met een doelstelling vreemd aan zijn taak   Laatste 2: steeds bij misbruik: aantonen dat hij handelde buiten zijn functie  = Basisregel: schade moet veroorzaakt zijn in de bediening  Ook indien benadeelde op hoogte van overschrijding van opdracht blijft aansteller aansprakelijk  hier wellicht wel gedeelde aansprakelijkheid  Voorwaarde: gebeurtenis die in hoofde van aangestelde tot aansprakelijkheid aanleiding kan geven Page | 46

 Fout  Vermoede fout  Gedraging die obj aanspr meebrengt  Ook indien aangestelde niet pers. AS (bv. art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet)  Tegenbewijs  Bevrijding: toepassingsvoorwaarden zijn niet vervuld  Alleen het bewijs dat de aangestelde de fout niet heeft begaan bevrijdt de aansteller  “Onweerlegbaar vermoeden van fout”: tegenbewijs van afwezigheid van fout vd aansteller bevrijdt niet  In feite = risicoaansprakelijkheid

 Regelen in verband met persoonlijke aansprakelijkheid van aangestelde blijven van toepassing, naast 1384 lid 3  Geen invloed op aanspr aansteller  1382 BW  18 Arbeidsoverenkomsten  Pers aanspr indien bedrog, zware schuld, of gebruikelijke lichte schuld  Politiewet  Beperking op pers aanspr van politie,rijkswacht & militairen heeft geen invloed op aanspr vd Staat en gemeente als aansteller  Immuniteit uitvoeringsagent  Aansteller kan regres uitoefenen tegen aangestelde

Maar art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet beperkt regres tegen werknemer  Aansprakelijkheid van openbare rechtspersonen voor hun personeelsleden  Rechtspersoon kan volgens gemeen recht aansprakelijk zijn voor zijn personeelsleden op grond van  1384 B.W. als aansteller voor aangestelde  1382 B.W. als rechtspersoon voor zijn organen  Verschil:  Fout van orgaan wordt geacht ook fout van de Rpers te zijn  art 1382 BW Voor fout aansgestelde is ook aansteller verantw  art 1384,3 BW  In de bediening (orgaan, 1382) – tijdens en naar aanleiding (aangestelde, 1384)  Aansteller kan als burgerrechtelijk aansprakelijke voor strafrechter gedaagd; rechtspersoon die persoonlijk aansprakelijk is voor zijn orgaan niet  Rechtspraak beschouwde tot voor 2003 traditioneel als orgaan van overheid

eenieder die deel heeft aan uitoefening van openbare macht, ook indien ondergeschikt in vgl met private rechtspersonen (dus gn toep art 1384,3 BW)  Traditioneel was overheid voor zijn personeelsleden die deel hebben aan de

uitvoerende macht aansprakelijk als rechtspersoon voor zijn organen  Enkel in de uitoefening van bediening  Niet aanspr bij misbruik door personeellid   Benadeelde kon vaak overheid niet aanspreken  Kon niet als burgerrechtelijk aansprakelijke partij gedagvaard worden  Afzonderlijke vordering noodzakelijk voor de burgerlijke rechter om aanspr Rpers vast te stellen Page | 47

 Door misdrijf benadeelde kon bij burgerlijke partijstelling zich enkel tegen personeelslid keren, aanzien als orgaan vd Rpers

 Bijzondere wetgeving

Wet politieambt 5/8/92: staat en gemeente zijn aansprakelijk op wijze waarop aanstellers aansprakelijk zijn voor schade toegebracht door hun aangestelde Art. 3 Wet 10 februari 2003 veralgemeent oplossing wet politieambt  Openbare rechtspersoon is aansprakelijk voor zijn personeelsleden op de wijze waarop aanstellers aansprakelijk zijn voor hun aangestelden  Openbare rechtspersoon kan voor de strafrechter gedaagd worden als burgerlijk aansprakelijke  Wanneer personeelsleden statutair zijn aangesteld of gehandeld hebben in de uitoefening vd openbare macht (nieuwe wet) = indien contractueel aangesteld of niet gehandeld in de uitoefenin vd openbare macht (aanstellers)  Bijzondere regimes blijven (vb/ politie, militairen, maar = aanstellers)  Na wet 10 februari 2003 zijn openbare rechtspersoon enkel nog op grond van 1382 B.W. aansprakelijk voor hun werkelijke organen, dit zijn niet ondergeschikte vertegenwoordigers (= orgaantheorie, = zoals bij private Rpers) Wet 3 juli 2005 Art. 5. Behalve in geval van bedrog, zware fout of eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomende lichte fout van de vrijwilliger, is deze, behalve als het om schade gaat die hij zichzelf toebrengt, niet burgerlijk aansprakelijk voor de schade die hij veroorzaakt bij het verrichten van vrijwilligerswerk, ingericht door een in artikel 3, 3° bedoelde feitelijke vereniging die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden, door een in artikel 3, 3° bedoelde rechtspersoon, of door een feitelijke vereniging die op grond van haar specifieke verbondenheid hetzij met de voormelde feitelijke vereniging, hetzij met de voormelde rechtspersoon beschouwd kan worden als een afdeling daarvan. Voor deze schade zijn respectievelijk de feitelijke vereniging, de rechtspersoon of de organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt, burgerlijk aansprakelijk. Op straffe van nietigheid mag van de bij het eerste lid bepaalde aansprakelijkheid niet afgeweken worden in het nadeel van de vrijwilliger. Wet 19 juli 2006, art. 5 … Voor deze schade zijn … de feitelijke vereniging, de rechtspersoon burgerlijk aansprakelijk.  Dieren  Art. 1385 De eigenaar van een dier, of, terwijl hij het in gebruik heeft, diegene die zich ervan bedient is aansprakelijk voor de schade die door het dier is veroorzaakt, hetzij het onder zijn bewaring stond, dan wel verdwaald of ontsnapt was.  Toepassingsgebied: dieren Page | 48

 Alle toegeëigende dieren, ook indien verdwaald  Huisdieren, wilde dieren in dierentuin  Niet: wilde dieren (wel bijzondere aansprakelijkheidsregelen voor schade door wild)

 Aansprakelijk is eigenaar of bewaker, indien eigenaar niet de bewaking heeft  Bewaking:  = gelijk recht van gebruik, leiding en toezicht  Feitelijke beoordeling  Ook indien belangeloos of voor rekenschap van de eigenaar toezicht gehouden  Nagaan: vereiste deskundigheid of bekwaamheid?  “Vermoeden van fout” :  Onweerlegbaar  Geen tegenbewijs door afwezigheid van fout  Bevrijding indien toepassingsvoorwaarden niet vervuld  Indien geen fout door dier of men niet bewaker is  Volgens Cassatie ook bevrijding indien gedraging van dier werd uitgelokt door externe factor zodat een mogelijke fout van eigenaar of bewaker als oorzaak van schadegeval wordt uitgeschakeld  Cass. 20 mei 1984: art 1385 BW sluit niet uit dat de eigenaar of bewaarder niet aansprakelijk is bij gebrek aan oorzakelijk verband, met name  Wanneer het dier zich niet abnormaal noch onvoorzienbaar heeft gedragen  En de schade veroorzaakt werd door een fout van het slachtoffer of van een derde, waardoor elke mogelijke fout van de eigenaar of bewaarder als oorzaak van de schade wordt uitgeschakeld.  Bewaker is aansprakelijk wanneer schade veroorzaakt wordt door spontane, niet uitgelokte gedraging van het dier?  Dier schept risico op ongevallen = wetteljke grondslag voor aansprakelijkheid  = waarborg voor vergoeding aan benadeelde  Gebouwen  Art 1386 B.W. “De eigenaar van een gebouw is aansprakelijk voor de schade door de instorting ervan veroorzaakt, wanneer deze te wijten is aan verzuim aan onderhoud of aan een gebrek in de bouw”  Toepassingsvoorwaarden  Gebouw = constructie door verbinding van materialen ook ondergronds (ev. put met deksel) niet = onroerend goed vb neervallende rotsen niet 1386  Instorting  Betreft substantieel deel van gebouw (niet: een dakpan, wel: schouw)  Casuïstiek  Instorting moet te wijten zijn aan  Verzuim aan onderhoud  Gebrek in bouw  Ongeacht wie voor dit laatste verantwoordelijk is  Hoewel 1386 gebrek aan onderhoud of constructiefout vereist, valt de toepassing ervan niet samen met deze van art. 1382 B.W. tegen de eigenaar  Fout of verzuim kan ook aan derde te wijten zijn  Eigenaar kan regres uitoefenen tegen een derde die een fout beging waardoor de instorting gebeurde indien rechtsverhouding met deze laatste dat toelaat

Page | 49

 Aansprakelijke = de eigenaar  Tegenbewijs  Toepassingsvoorwaarden zijn niet vervuld (oorzaak schade is niet het instortend gebouw)  Geen bevrijding: bewijs van goed toezicht of onmogelijkheid hiertoe  Gebouw schept risico op ongevallen = wetteljke grondslag voor aansprakelijkheid  = waarborg voor vergoeding aan benadeelde  Brand en ontploffing in openbare inrichtingen 30/7/79  Problemen voor vergoeding van slachtoffers van brandrampen  Identificatie van veroorzaker  Solvabiliteit  L’ Innovation  La Louvière  Wet 30/7/79: objectieve aansprakelijkheid voor brand en ontploffing in voor het

publiek toegankelijke inrichtingen pas in werking 1991 “De in art. 7§2 bedoelde natuurlijke of rechtspersonen zijn objectief aansprakelijk zowel voor de lichamelijke als voor de materiële schade, aan derden veroorzaakt door een brand of een ontploffing, onverminderd het gewone verhaal op de voor het schadegeval aansprakelijke personen. De Koning bepaalt het maximaal bedrag van die objectieve aansprakelijkheid.”  Inrichtingen (niet: gebouwen) toegankelijk voor het publiek  Lijst KB 5. 8. 1991 vb Switel vb. airshow Oostende  1° de dancings, discotheken en alle openbare gelegenheden waar gedanst wordt;  2° de restaurants, frituren en drankgelegenheden, wanneer de totale voor het publiek toegankelijke oppervlakte ten minste 50 m2 bedraagt;  3° de hotels en de motels met ten minste 4 kamers, die ten minste 10 klanten kunnen ontvangen  4° de kleinhandelswinkels waarvan de verkoopruimte en de aanpalende opslagruimte een totale oppervlakte van ten minste 1000 m2 hebben;  5° de jeugdherbergen;  6° de artistieke cabarets en de circussen;  7° de bioscopen en theaters;  8° de casino's;  9° de culturele centra;  10° de polyvalente zalen, voor onder meer voorstellingen, openbare vergaderingen en sportmanifestaties;  11° de sportzalen; …..  Objectieve aansprakelijkheid

 Geen bevrijding door  Afwezigheid van fout  Vreemde oorzaak brand Vb/ brand die overslaagt v/e ander gebouw  Slachtoffers moeten enkel aantonen  Oorzakelijkheidsverband tussen brand en schade Page | 50



Omvang vd schade

 Brand of ontploffing

 Beperkingen? Moet brand of ontploffing het gevolg zijn van risico opgeleverd door gebouw of inrichting? Niet vereist volgens Rb Brugge 14 april 2003 (airshow Oostende)  Aansprakelijke: Exploitant  Gerechtigde: elke benadeelde (bezoekers, buren, personeel)  Uitgez. brandstichter  Vergoedbare schade beperkt  600M BF voor lichamelijke schade  30M BFvoor stoffelijke schade  Proportionele verdeling bij overschrijding van deze bedragen  Verzekeraar die benadeelde vergoedt wordt normalerwijze gesubrogeerd in diens rechten  Hier beperking - wet 96 (Switel brand)  Geen subrogatie voor schadeverzekeraar  Sociale verzekeraars worden pas vergoed na volledige vergoeding slachtoffers  Verplichte aansprakelijkheidsverzekering  Rechtstreekse vordering  Toepassing andere aansprakelijkheidsregelen blijft mogelijk

Page | 51

Hst 6: Gevolgen van aansprakelijkheid  Algemeen: benadeelde moet, voor zover mogelijk, geplaatst worden in de toestand waarin hij

zich zou bevonden hebben, had de schadeverwekkende handeling niet plaatsgehad  Herstel in natura  Benadeelde wordt effectief geplaatst de toestand waarin hij zich zou bevonden hebben, had

onrechtmatige daad niet plaatsgevonden  Vereist meestal uitvoering van werken  Soms volstaat wijziging van de juridische toestand van de benadeelde door de rechter (nietigverklaring van rechtshandeling)  Geniet in beginsel voorkeur maar de benadeelde mag zich tevreden stellen met schadevergoeding  Ook mogelijk tegen de overheid (Cass. 26 juni 1980).  Dwang op personen niet mogelijk – uitweg langs art. 1143 en 1144 BW en dwangsom  Geldelijke schadevergoeding  In beginsel volledige schade vergoed

 Geen algemene regel die matiging van schadevergoeding toelaat in functie van bijzondere omstandigheden  Vgl N.B.W. 6:109 rechter kan schadevergoeding matigen in het licht van de draagkracht van de partijen  Uitzonderingen  Uitzonderlijk wettelijke beperkingen van de vergoedbare schade: plafond, franchise, uitsluiting  Maximumbedrag (plafond) bv. Wet 30 juli 1979 betreffende brand en ontploffing  Vrijstelling (franchise) bv. Wet 25 februari 1991 betreffende productenaansprakelijkheid  Uitsluiting van bepaalde soorten schade bv. Wet 25 februari 1991 betreffende productaansprakelijkheid: alleen schade aan personen, niet aan goederen  Gedeelde aansprakelijkheid: fout benadeelde   Zelf deel schade dragen: evenredig met aandeel in totstandkoming vd schade  Ook indien de benadeelde aanspr is ogv foutloze aanspr  Fout van benadeelde kan niet alleen ingeroepen worden tegen benadeelde zelf maar ook tegen diens nabestaanden die morele of materiële schade bij weerkaatsing lijden  Schadebeperkingsplicht: Benadeelde moet redelijke maatregelen nemen om de schade die hij lijdt door andermans fout te beperken  Bv. afschermen huis bij schade aan muren  Bv: ondergaan van gevaarloze medische behandeling om lichamelijke schade te herstellen  Schadebegroting

 Beoordeling in concreto  Er wordt rekening gehouden met concrete omstandigheden van de benadeelde  Concrete inkomen, niet gemiddelde inkomen  Voorbeschiktheid tot schade van de benadeelde komt niet ten goede van de aansprakelijke  Tendens tot abstrahering: indicatieve tabel  = een niet bindende lijst met bedragen voor meest voorkomende schadeposten waarvan exact raming onmogelijk is  Beoordeling op het ogenblik van de uitspraak  Beginsel: schade wordt begroot zoals ze is op het ogenblik van de uitspraak Page | 52

 Bijzonderheden  Toekomstige schade: na uitspraak nieuwe, verergerde schade  Komt in aanmerking voor vergoeding op ogenblik van uitspraak mits voldoende zeker  Toekomstige ontstaan van schade staat redelijkerwijze vast  Voorbehoud  Voorbehoud kan gemaakt worden voor de toekomst, om de rechten van benadeelde te beschermen indien de schade verergert of nieuwe schade ontstaat na de uitspraak  Traditioneel: voorbehoud moet expliciet verleend worden.  Gebeurtenissen die plaats vinden na het ontstaan van de schade en voor de uitspraak

 Er wordt rekening gehouden met gebeurtenissen die zich voordoen na het schadegeval en die invloed hebben op aard en omvang van de schade  Bv: genezing of overlijden na lichamelijk letsel.  Bv: vermindering van de koopkracht tussen het ogenblik waarop de schade werd geraamd door een deskundige en de uitspraak.  Rechtspraak houdt evenwel geen rekening met het huwelijk van een weduwe bij de berekening van de economische schade na het overlijden van haar echtgenoot  Wat met voordelen ontvangen na het ontstaan van de schade - besparingen, belastingvoordelen, uitkeringen van private of sociale verzekeraars?  Regel 1: vergoedingen die de benadeelde van derden krijgt om redenen van of ter vergoeding van de schade worden in mindering gebracht. (Voordeeltoerekening) Maar: derde betaler wordt gesubrogeerd in de rechten van de benadeelde tegen de aansprakelijke  vb: schadeverzekering, sociale verzekeringen, arbeidsongevallenverzekering  Regel 2: benadeelde kan voordelen behouden indien deze niet bedoeld zijn om de geleden schade te vergoeden.  “betaling heeft eigen oorzaak”  “betaler is risicodrager”  In dit geval ook geen subrogatie ten voordele van derde betaler. Voorbeelden:  Betaling door sommenverzekeraars  Overlevingspensioen verkregen door overlevende echtgenoot  Nauwkeurige begroting vereist  Algemeen  In beginsel is een nauwkeurige begroting van de schade vereist. Moeilijk bij toekomstige schade en morele schade.  Begroting naar billijkheid (ex aequo bono) aanvaardbaar wanneer een nauwkeuriger begroting niet mogelijk is.   Rechter moet motiveren waarom hij een evaluatie methode voorgesteld door de partijen verwerpt.  Indicatieve tabel speelt toenemende rol  Toekomstige schade  Splitsingsmethode bij dodelijke ongevallen en ongevallen met blijvende invaliditeit: onderscheid tussen de schade geleden voor en na de uitspraak (toekomstige schade)  Voor: nauwkeurige begroting Page | 53

 Na: forfaitaire methodes – ex aequo het bono.  Inkomensverlies bij blijvende invaliditeit.

 Aanpasbare rente of kapitaal? Meestal kapitaal.  Kapitalisatiemethode: toekenning van kapitaal dat  Jaarlijkse of maandelijkse rente genereert gelijk aan de inkomensderving in die periode  Zal zijn opgebruikt door afname van de rente bij het einde van de periode waarin vergoeding verschuldigd is  Kapitalisatie vereist ingewikkelde berekening waarin een rol spelen:  Basisinkomen van benadeelde,  Te verwachte lucratieve levensduur van de benadeelde  Actualisering: berekening met “kapitalisatietafels” van het kapitaal dat de vereiste rente oplevert, rekening houdend met zijn mogelijkheid van belegging tegen een bepaalde waarschijnlijke netto-rentevoet (meestal 3)  Fiscaal statuut van de schadevergoeding, vergeleken met inkomen uit arbeid. Meestal: netto-inkomen met voorbehoud voor fiscale lasten op de uitkering.  Verdiscontering  Er wordt rekening gehouden met het feit dat benadeelde zelf bepaalde uitgaven in de toekomst zou moeten doen hebben.  Hier enkel vergoeding van de financieringskosten door verdiscontering: toekenning van intresten die het kapitaal dat vervroegd werd uitgegeven zou hebben opgebracht tijdens de periode van vervroegde uitgave  Voorbeeld: begrafeniskosten, tenzij bij jonge slachtoffers  Morele schade  Heeft tot doel pijn en smart te lenigen door het toekennen van een geldelijk voordeel  Wordt noodzakelijkerwijze ex aequo et bono bepaald  Rechter is soeverein bij de vaststelling van het bestaan en de omvang van morele schade maar gebruikt dikwijls tarieflijsten zoals de Indicatieve tabel van forfaitaire schadevergoedingen bij verkeersongevallen  Voorbeelden:  Ouder: inwonend: 7.500 €; niet inwonend: 3.750  Levenspartner: samenwonend: 12.500 €; niet samenwonend: 3750 €  Kind: inwonend: 12.500 € ; niet inwonend: 5.000 €  Broer of zus: inwonend 2.500; niet inwonend: 1.500  Interesten

 Interesten zijn verschuldigd indien zij door eiser gevorderd worden  Compensatoire of vergoedende interesten  Vergoeden de schade die voortvloeit uit de laattijdige betaling van de schadeloosstelling  Betreffen periode tussen het ontstaan van de schade en de uitspraak.  = voordeel dat de dader haalde uit het uitstel van betaling vd verschuldigde schadevergoeding  Rechter bepaalt soeverein de rentevoet  Moratoire Interesten  Vergoeden de vertraging in de uitvoering van de rechterlijke beslissing die schadevergoeding toekent  Worden berekend op het volledige bedrag van de schadevergoeding met inbegrip van de compensatoire interest  wettelijke interestvoet.

Page | 54

 Benadeelde heeft vrije beschikking over de schadevergoeding

 Bedrag van de schadevergoeding wordt niet beïnvloedt door de wijze waarop de benadeelde dit wil gebruiken  Benadeelde is niet verplicht schadevergoeding te gebruiken tot herstel van de geleden schade  cf artikel 83 wet landverzekeringsovereenkomst voor de aansprakelijkheidsverzekering  Verbod of bevel

 Rechter kan bevel of verbod uitspreken  Om onrechtmatige gedraging verder te zetten of te herhalen  Mits redelijkerwijze vaststaat dat verweerder ook in de toekomst een fout zal begaan waardoor de benadeelde schade zou leiden  Vb/ Bevel aan dancing om het gebouw aan te passen volgens aanwijzingen van geluidsdeskundige  Wordt meestal in kortgeding gevorderd, gezien traagheid van procesvoering  Niet bij objectieve aansprakelijkheid gezien hier geen onrechtmatig gedraging

Page | 55

Hst 7: Aansprakelijkheidsverzekering  Voorwerp en belang van aanspr-verzekering. Verhouding tot aansprakelijkheidsrecht

Voorwerp:  Aansprakelijkheid voor schade geleden door benadeelde, niet de schade zelf  Verzekerde risico = de kans dat men gehouden wordt de schade te vergoeden die een ander lijdt  Initiële schade raakt niet verzekerde, maar de benadeelde  Art. 77 WLV: AV strekt ertoe “de verzekerde dekking te geven tegen alle vorderingen tot

vergoeding wegens het voorvallen van de schade die in de overeenkomst is beschreven en zijn vermogen binnen de grenzen van de dekking te vrijwaren tegen alle schulden uit een aansprakelijkheid”  Aansprakelijkheidsverzekering is vorm van verzekering tot vergoeding van schade, niet voor aantasting van eigen leven, lichaam of zaken: Wet Landverzekeringsovereenkomst 25 juni 1992 (WLV) art. 37-93  Aansprakelijkheidsverzekering: WLV art. 77- 98  Zaakverzekering (brandverzekering, oogstverzekering, krediet- en borgtochtverzekering) art. 53-76 Belang:  Weinig theoretische invloed op AR  Aansprakelijkheid is voorwaarde voor tussenkomst van AV  Wel tendens tot feitelijke verbreding van aansprakelijkheid  Rechter is sneller geneigd fout te erkennen als aansprakelijke verzekerd is  Makkelijker nieuwe objectieve aanspr-regels wnr ze aan AV gekoppeld zijn  AV heeft grote praktische invloed op afwikkeling schadegeval  Aansprakelijke wordt beschermd tegen persoonlijke verliezen (samenwerking biedt bescherming tegen verliezen)  Zolang binnen de perken vd OK  ten laste vd verzekeraar  Persoonlijk verlies beperkt tot premies  Financiel beheer voor ondernemingen en private vermogens: verliezen > aanspr kunnen worden beheerst, beperkt en voorspeld  Benadeelde vindt solvabele tegenpartij  Indien verplicht gesteld beschermt aansprakelijkheidsverzekering alle potentiële slachtoffers tegen insolvabiliteit van de aansprakelijke (WAM)  Idem indien sterk verspreid (verzekering privéleven)  Meestal bijkomende voorzieningen vereist: Bindende regelen of minimumgarantievoorwaarden  Het verzekerde risico.

 Schadeverzekering (WLV, 1, G): verzekering waarbij de verzekeringsprestatie afhankelijk is van een onzeker voorval dat schade veroorzaakt aan iemands vermogen  Verzekering vereist het bestaan van een risico op schade door een onzekere gebeurtenis.  Verzekering is nietig indien er geen risico is, bijv.  Indien schade reeds tot stand kwam voor afsluiten verzekering  Indien tot stand komen van schade zeker is Page | 56

 Door onzekere gebeurtenis:  Opzettelijk veroorzaakte schadegevallen uitgesloten (8 WLV): AV dekt niet met opzet veroorzaakte schade. Schade moet tot stand komen buiten wil van V (verzekerde)  Wat is opzet? Brede interpretatie door Cassatie:  Vrijwillig en bewust handelen, waardoor derde redelijkerwijze voorzienbare schade leed  Bedoeling te schaden is niet vereist  Door schuld veroorzaakte schade is wel verzekerbaar (WLV, art. 8)  Ook door grove schuld veroorzaakte schade in beginsel gedekt, maar uitdrukkelijk en op beperkende wijze opgesomde vormen van grove schuld kunnen contractueel uitgesloten worden van dekking  Vereiste van onzeker element wordt benadrukt in polissen  “ongeval” vereiste in oudere polissen sluit schade uit ontstaan ten gevolge van geleidelijke processen  Uitsluiting van schade die het gevolg is van normale bedrijfsvoering in sommige recentere  Verzekeringspremie is gebaseerd op kansberekening door verzekeraar  Verzekeringsnemer moet verzekeraar informeren  Over omvang van risico  Over verzwaring van risico  Strengere regelen in verband met bedrog bij sluiten van verzekeringscontract dan in gemeen recht  Art. 8 Bedrog en schuld Niettegenstaande enig andersluidend beding, kan de verzekeraar niet verplicht worden dekking te geven aan hem die het schadegeval opzettelijk heeft veroorzaakt. De verzekeraar dekt de schade veroorzaakt door de schuld, zelfs de grove schuld, van de verzekeringnemer, van de verzekerde of van de begunstigde. De verzekeraar kan zich echter van zijn verplichtingen bevrijden voor de gevallen van grove schuld die op uitdrukkelijke en beperkende wijze in de overeenkomst zijn bepaald. De Koning kan een beperkende lijst opstellen van feiten die niet als grove schuld aangemerkt mogen worden.  Soorten aansprakelijkheidsverzekeringen

 In beginsel contractvrijheid  Controle door CBFA (Commissie voor bank, financie- en assurantiewezen)  Bescherming consument  Solvabiliteit verzekeraar  BA privé-leven (“familiale”): dekt schade ih privéleven veroorzaakt door verzekerde of personen/dieren/zaken waarvoor hij instaat  BA uitbating : dekt extra-contr aaspr voor schade door uitbating v/e onderneming (activiteiten/personeel/onroerende goederen)  BA na levering: aanspr van fabrikanten en verkopers voor schade na levering van producten of uitvoering van werken  BA brand en ontploffing (wet 30/07/1979)- verplicht  BA beroepsaanspr: aanspr wegen beroepsfouten  WAM verzekering - verplicht  Incasso: +/ 2 miljard Euro  Wet 21 november 1989  Internationale invloed  Benelux verdrag 1955. Beneluxhof bevoegd  Vijf EU richtlijnen  Aangevuld met Gemeensch Waarborgfonds Page | 57

 De Verzekeringsnemer, verzekerde en de aansprakelijkheidsverzekeraar.

 Verzekeringsonderneming (AV)  Verplichtingen 1. Draagt financiële gevolgen van de aansprakelijkheid,  Binnen grenzen van de dekking  Voor schadegevallen overkomen tijdens duur van de overeenkomst, (in beginsel) zelfs al wordt de vordering ingesteld na het einde van overeenkomst (art. 78 WLV)  Indemnitair beginsel: Schadevergoeding mag schade niet overschrijden (art. 39 WVL: “de prestatie de verzekeraar verschuldigd is mag de geleden schade niet overschrijden”)  AV betaalt schadevergoeding (art. 82 WLV)  Hoofdsom binnen grenzen van dekking  Interesten  Gerechtskosten en honoraria van advocaten en deskundigen  AV betaalt reddingskosten (WLV art. 52): gevolgen schadegeval voorkomen of beperken  Gemaakt op verzoek door benadeelde  Of op eigen initiatief door benadeelde indien dringend noodzakelijk 2. Moet verzekerde bijstaan in afwikkeling geschil 3. Neemt leiding van procesvoering  Bepaalt strategie en leidt procedure, tenzij belangenconflict  Maar AV en B blijven onafhankelijk  Handelingen van verzekeraar houden geen erkenning van aansprakelijkheid in en mogen verzekerde niet benadelen  Erkenning van aanspr door verzekerde is niet tegenstelbaar aan verzekeraar die geen toestemming gaf  Gerechtelijke uitspraak is enkel tegenstelbaar aan wie deelnam aan procedure  Buitengerechtelijke afwikkeling van schadegeval wordt nagestreefd, zeker bij eenvoudige zaken  Initiatieven van verzekeraars Bijv. RDR bij verkeersongevallen: benadeelde waarbij aanspr duidelijk zal door eigen aanspr-verzekeraar worden vergoed ipv AV van aansprakelijke  AV’s regelen dit onder elkaar  Uitzonderlijk wettelijke verplichting Bijv. WAM 13 en 14: verzekeraar verplicht mee te werken aan poging tot buitengerechtelijke regeling Artikel 3 WAM wet 21 november 1989 §1. De verzekering moet waarborgen dat benadeelden schadeloos worden gesteld in geval van burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de eigenaar, van iedere houder en van iedere bestuurder van het verzekerde motorrijtuig, alsmede van degenen die daarin worden vervoerd en van de werkgever van bovengenoemde personen, wanneer dezen van alle aansprakelijkheid zijn ontheven krachtens artikel 18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, zulks met uitzondering van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van hen die zich door diefstal, geweldpleging of heling de macht over het motorrijtuig hebben verschaft.  Verzekeringsnemer (VN): sluit overeenkomst met AV  Verzekeringsnemer moet informatie verstrekken over risico en verzwaring  Na Schadegeval  Aangifte doen  Mag aansprakelijkheid niet erkennen  Moet bewijs- en processtukken overmaken aan verzekeraar Page | 58

 Verzekerde: de persoon die door de polis gedekt is tegen aansprakelijkheid (AE)  Dikwijls worden ook andere personen verzekerd dan de verzekeringsnemer alleen  Vb. Verzekering aansprakelijkheid privéleven WAM  KB 12 jan 1984 (privé-leven): Art. 3. Moeten als verzekerden beschouwd worden :1° de verzekeringnemer en zijn samenwonende echtgenoot, voor zover de verzekeringnemer in België zijn hoofdverblijf heeft; 2° alle bij de verzekeringnemer inwonende personen met inbegrip van de studerenden zelfs indien zij om studieredenen buiten het hoofdverblijf van de verzekeringnemer verblijven, … 3° het huispersoneel en de gezinshelp(st)er wanneer zij handelen in de privé-dienst van een verzekerde; 4° al wie die, buiten elke beroepswerkzaamheid, kosteloos of bezoldigd, belast is met de bewaking van de met de verzekeringnemer samenwonende kinderen en van de aan de verzekeringnemer toebehorende en in de waarborg begrepen dieren, telkens als zijn aansprakelijkheid ingevolge deze bewaking in het geding komt.  Benadeelde (B): degene aan wie schade is toegebracht voor dewelke de verzekerde AS is  Verhouding benadeelde en de aansprakelijkheidsverzekeraar

 In beginsel geen rechtstreekse juridische band  Benadeelde – Aansprakelijke: Buitencontr vordering (OD)  Aansprakelijke – Verzekeraar: overeenkomst  Volgens gemeen recht heeft B enkel zijdelingse vordering tegen AV.   AV moet schadevergoeding betalen aans aansprakelijke  Mogelijk gevaar voor benadeelde  Bij onvermogen: Samenloop met andere SE  insolvabiliteit aansprakelijke  Bij fraude: aansprakelijke bestemt geld anders  Rechtstreekse vordering van Benadeelde tegen AV (>WLV 86)  B kan van AV betaling vorderen van wat AE aan B verschuldigd is, maar  Enkel binnen grenzen van verbintenissen van AV op grond van overeenkomst met AE  Beperkingen volgen uit hoogte dekking, aard risico …  Eigen R tegen de verzekeraar  Verschuldgde schadevergoeding komt toe aan de benadeelde, met uitsluiting vd overige SE  Algemene regel voor verzekeringen onder WLV, niet voor andere verzekeringen  Art. 86 Eigen recht van de benadeelde De verzekering geeft de benadeelde een eigen recht tegen de verzekeraar. De door de verzekeraar verschuldigde schadevergoeding komt toe aan de benadeelde, met uitsluiting van de overige schuldeisers van de verzekerde. …  Verweermiddelen  Volgens gemeen recht kan AV tegen AE eventuele verweermiddelen inroepen op grond waarvan hij niet gehouden is dekking te verlenen, zoals nietigheid overeenkomst, opzet, niet gedekte grove fout…?  In beginsel zouden deze verweermiddelen ook moeten kunnen ingeroepen worden tegen de benadeelde  Bij niet verplichte AV:  Verzekeraar kan verweermiddelen gebaseerd op feiten van voor het schadegeval WEL inroepen tegen benadeelde, bv. opzet van verzekerde in kader van verzekering aansprakelijkheid privéleven  Maar bij verplichte AV  De mogelijkheid voor AV om verweermiddelen uit zijn verhouding met AE in te roepen tegen B is door wet beperkt Page | 59

 Verzekeraar kan verweermiddelen gebaseerd op feiten van voor het schadegeval NIET inroepen tegen benadeelde, bv. opzet van verzekerde  Verzekeraar kan zich wel beroepen op het niet bestaan van verzekering, zoals  Verzekering dekt niet het voertuig waarmee ongeval gebeurde  Verzekering werd voor schadegeval nietigverklaard door rechter  (= bij niet-verplichte)

 Art. 87 Tegenstelbaarheid van de excepties, nietigheid en verval van recht § 1. Bij de verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen kunnen de excepties, [vrijstellingen,] de nietigheid en het verval van recht voortvloeiend uit de wet of de overeenkomst en die hun oorzaak vinden in een feit dat zich voor of na het schadegeval heeft voorgedaan, aan de benadeelde niet worden tegengeworpen. Indien de nietigverklaring, de opzegging, de beëindiging of de schorsing van de overeenkomst geschied is voordat het schadegeval zich heeft voorgedaan, kan zij echter aan de benadeelde worden tegengeworpen.  WLV, art. 87, § 2. ”Voor de andere soorten burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen kan de verzekeraar slechts de excepties, de nietigheid en het verval van recht voortvloeiend uit de wet of de overeenkomst tegenwerpen aan de benadeelde persoon voor zover deze hun oorzaak vinden in een feit dat het schadegeval voorafgaat. De Koning kan het toepassingsgebied van § 1 echter uitbreiden tot de soorten van niet verplichte burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen die Hij bepaalt.”  De toerekening van de schadelast: regresmogelijkheden voor de verzekeraar

 In beginsel geen regres van verzekeraar tegen de verzekeringsnemer of verzekerde.  Zou strijdig zijn met de basisidee van de verzekering  Uitzonderlijk wel mogelijk indien verzekeraar op grond van wet de benadeelde vergoedt hoewel hij volgens de overeenkomst niet gehouden is dekking te verlenen, op voorwaarde dat dit contractueel voorzien is.  Art. 88 Recht van verhaal van de verzekeraar op de verzekeringnemer De verzekeraar kan zich, voor zover hij volgens de wet of de verzekeringsovereenkomst de prestaties had kunnen weigeren of verminderen, een recht van verhaal voorbehouden tegen de verzekeringnemer en, indien daartoe grond bestaat, tegen de verzekerde die niet de verzekeringnemer is  Regres van de verzekeraar op derden is mogelijk 41 WLV  AV die benadeelde vergoedt, wordt gesubrogeerd in de rechten van zijn verzekerde tegen derden.  Terugvordering schadevergoeding van personen die volgens gemeen R aansprakelijk zijn (vb. tegen derde medeaansprakelijke voor het schadegeval)  Regres beperkt door  Wwat verzekeraar betaalde  Omvang van de rechten van verzekerde tegen de derde (vb. bij gedeelde aansprakelijkheid slechts gedeeltelijk verhaal tegen derde medeaansprakelijke vb. Eigenaar gebouw tegen aannemer of architect)  Niet mogelijk tegen dichtste familieleden en gezinsleden van de aansprakelijke  behalve indien zij het schadegeval opzettelijk veroorzaakten Page | 60

 Is gevolg van onmogelijkheid van regres op verzekerde zelf.  Art. 41 Indeplaatsstelling van de verzekeraar De verzekeraar die de schadevergoeding betaald heeft, treedt ten belope van het bedrag van die vergoeding in de rechten en rechtsvorderingen van de verzekerde of de begunstigde tegen de aansprakelijke derden.  Art. 41 Indeplaatsstelling van de verzekeraar De verzekeraar heeft geen verhaal op de bloedverwanten in de rechte opgaande of nederdalende lijn, de echtgenoot en de aanverwanten in de rechte lijn van de verzekerde, noch op de bij hem inwonende personen, zijn gasten en zijn huispersoneel, behoudens kwaad opzet. [In geval van kwaad opzet door minderjarigen kan de Koning het recht van verhaal beperken van de verzekeraar die de burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst met betrekking tot het privéleven dekt.]  Het sluitstuk: Waarborgfondsen.

 Indien verplichting tot verzekering niet wordt nageleefd, blijft insolvabiliteit probleem  Idem indien verzekeraar failliet  Soms wordt waarborgfonds voorzien om in deze gevallen dekking te verlenen  WAM: Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds vergoedt schade o.m.  Indien voertuig niet verzekerd is  Indien verzekeraar insolvabel  Indien ongeval met gestolen wagen  Indien men de aanspr niet kan aantonen,...  Verplichte toetreding van verzekeraars die BA inzake motorrijden verzekeren  Financiering: bijdragen vd verzekeringsovereenkomsten  Subrogatie in rechten vd benadeelde tegen aansprakelijke/AV  GMW kreeg recent bijkomende taken, waaronder informatieverstrekking in verband met identiteit van voertuigen, verzekeraars en schaderegelaars  Art. 19bis-2 De Koning laat, onder de voorwaarden die Hij bepaalt, een Gemeenschappelijk Waarborgfonds, hierna het Fonds benoemd, toe met als opdracht:1•‹) aan de benadeelden van verkeersongevallen de bij afdeling 2 bedoelde inlichtingen te verstrekken,2•‹) de schade te vergoeden door een motorrijtuig veroorzaakt in de bij Afdeling 3 vermelde gevallen.  Art. 19bis-11, § 1. Elke benadeelde kan van het Fonds de vergoeding bekomen van de schade die door een motorrijtuig is veroorzaakt:  8°) wanneer geen enkele verzekeringsonderneming tot die vergoeding verplicht is hetzij omdat de verzekeringsplicht niet nageleefd werd, hetzij de verzekeringsonderneming binnen twee maanden na het ongeval niet kan geïdentificeerd worden.  1°) wanneer de verzekeringsonderneming failliet verklaard is;2•‹) wanneer de vergoedingen verschuldigd zijn door een verzekeringsonderneming, die na afstand of intrekking van de toelating in België of na het, met toepassing van artikel 71, •˜•˜ 1, derde lid, en 2, van de wet van 9 juli 1975 betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, opgelegde verbod van activiteit, haar verplichtingen niet nakomt;  4°) wanneer in geval van diefstal, geweldpleging of heling, de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het motorrijtuig aanleiding kan geven, niet verzekerd is, overeenkomstig de wettelijk geoorloofde uitsluiting; Page | 61

 Art. 19bis-6  § 1. Het Fonds houdt een register bij dat de volgende gegevens bevat:1°) wat de voertuigen betreft die gewoonlijk op het Belgisch grondgebied zijn gestald,a) het inschrijvingsnummer, de datum van de laatste inschrijving en de geldigheidsduur van de inschrijving van het voertuig in het repertorium van de voertuigen;b) de naam, de eerste voornaam of de benaming van de titularis van de kentekenplaat en het adres van de houder van de kentekenplaat;c) de aard van het voertuig of van de inschrijving;d) het merk, het type, het chassisnummer, het controlenummer, het vermogen of de cylinderinhoud van de motor, de maximum toegelaten massa en de datum van de eerste inverkeerstelling van het voertuig;2°) de nummers van de verzekeringspolissen waardoor het gebruik van de voertuigen bedoeld in 1°) wordt gedekt voor de risico's vermeld in tak 10 van bijlage I van het koninklijk besluit van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen, uitgezonderd de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de vervoerder en, indien de polis is verstreken, de datum waarop de dekking is geëindigd;3•‹) de verzekeringsondernemingen die het gebruik van de voertuigen dekken voor de risico's vermeld in tak 10 van bijlage I van het voornoemde koninklijk besluit van 22 februari 1991, uitgezonderd de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de vervoerder, en de schaderegelaars die deze verzekeringsondernemingen hebben aangesteld overeenkomstig artikel 12, •˜ 1;4•‹) de lijst van de voertuigen waarvoor overeenkomstig artikel 10 wordt afgeweken van de verplichte verzekering;5•‹) met betrekking tot voertuigen als bedoeld in 4•‹), de naam en het adres van de overheden of de instellingen die zijn belast met de schadevergoeding aan de benadeelden;6•‹) de naam en het adres van de in iedere Staat van de Europese Economische Ruimte aangewezen schaderegelaar.  § 2. De in § 1 genoemde gegevens moeten gedurende zeven jaar na het verstrijken van de inschrijving van het voertuig of van de verzekeringsovereenkomst worden bewaard.  § 3. De Koning bepaalt, op voorstel van de ministers die de economische zaken en de inschrijving van de voertuigen onder hun bevoegdheid hebben, de gegevens die de directie van de inschrijvingen bij het Bestuur van Wegverkeer en Infrastructuur en die de verzekeringsondernemingen en de in artikel 10 bedoelde overheden en instellingen, aan het Fonds dienen te verstrekken.]

Page | 62

DeeIII: Schadevergoeding buiten het aansprakelijkheidsR:  Voorwerp en belang. Verhouding tot het aansprakelijkheidsrecht

 SBA. Schadevergoeding buiten het aansprakelijkheidsrecht  Aansprakelijkheidsrecht blijft beperkt als systeem voor vergoeding van schade  Er moet een grondslag van aansprakelijkheid zijn – fout of OA  De aansprakelijke moet geïdentificeerd zijn  Er is een lange procedure  Schadevergoedingsmechanismen hebben zich ontwikkeld buiten het aansprakelijkheidsrecht, ook voor schade die in beginsel onder het aansprakelijkheidsrecht kan vallen  Langs uiteenlopende technieken  Rechtstreekse private verzekeringen  Sociale verzekeringen  Schadefondsen  Vooral van belang inzake  Rechtstreekse private verzekeringen  Sociale zekerheid  Rechtstreekse verzekeringen ten behoeve van derden  Schadefondsen  Tendens tot uitbreiding. Recente initiatieven mbt  Asbestschade  Medische schade (wet op de vergoeding van schade door gezondheidszorgen van 15 mei 2007 - nog niet van toepassing)  Rechtstreekse private en sociale verzekeringen

 Vergoedt schade toegebracht aan eigen lichaam, leven of vermogen  Onafhankelijk van aansprakelijkheid: rechtstreekse schadespreiding.  Criterium voor vergoeding: beantwoordt schadegeval en schade aan de voorwaarden van de verzekering?  Niet: is er aansprakelijkheid?  Rechtstreekse verzekeringen  Commerciële: Uiteenlopende dekkingen, soms wettelijk geregeld.  Aanvullende verzekering tegen lichamelijk letsel voor autobestuurders  Brandverzekering (WLV, art. 61-68)  Verzekeringsdekking is afhankelijk van initiatief verzekerde,  tenzij verzekering verplicht is gesteld (in toenemend aantal gevallen)  Niet alles is verzekerd of verzekerbaar  Sociale zekerheid  Na W.O. II: ontwikkeling van sociale zekerheid  SZ beschermt essentiële financiële belangen van burgers tegen aantasting door  Arbeidsongevallen en beroepsziekten,  Andere ziekten en ongevallen,  Werkloosheid,  Hoge leeftijd (pensioenen),  Kinderlast (kindergeld)  SZ maakt gedeeltelijk gebruik van verzekeringstechniek, vooral in  Ziekteverzekering w 14 juli 1994  Arbeidsongevallenverzekering w 10 april 1971  Ook andere financieringstechnieken Page | 63

 Sociale zekerheid verschilt van commerciële verzekering  Biedt slechts een basisbescherming en vergoedt niet de gehele schade  Premie of bijdrage is niet afhankelijk van omvang van de risico maar van inkomen  Mede gefinancierd door bijdragen van anderen dan verzekerden alleen, werkgevers en overheid  Rechtstreekse schadeverzekering ten behoeve van een derde  Verzekering afgesloten door verzekeringsnemer ten behoeve van een derde  (nog onbekend) potentiële slachtoffer van bepaald soort schadegeval (de verzekerde)  premie betaald door potentiële verzekeringsnemer (potentiële schadeveroorzaker)  In bepaalde gevallen is een indemnitaire persoonsverzekeringen ten gunste van derden verplicht gesteld. Bv.  Arbeidsongevallenverzekering  Art. 29 bis WAM wet  Arbeidsongevallenverzekering  BW regelt schade veroorzaakt door de aangestelde aan derden (1384, 3), maar niet schade geleden door een aangestelde zelf als gevolg van de uitvoering van zijn werk  Arbeidsongevallen belangrijk sinds industrialisatie – midden negentiende eeuw  Foutaansprakelijkheid ontoereikend  Eerste wettelijke regeling: 24 december 1903  Wet 24 december 1903: werkgever is aansprakelijk voor (deel van) schade veroorzaakt door een arbeidsongeval, zonder bewijs dat werkgever  Schade heeft veroorzaakt  Fout heeft begaan (of objectief aansprakelijk is)  Tegenhanger van de arbeidsongevallenverzekering: immuniteit van werkgevers naar gemeen recht (zie verder)  Wet 10 April 1971: AOV overgeheveld naar sociale zekerheid.  Werkgever moet AOV afsluiten ten behoeve van zijn werknemers,  Werkgever is niet langer objectief aansprakelijk.  Is niet: aansprakelijkheidsverzekering voor de werkgever  Is wel: indemnitaire persoonsverzekering ten behoeve van de werknemers: AOV vergoedt de benadeelde werknemer ongeacht of er een aansprakelijke voor het ongeval is of niet  AO Verz vergoedt schade veroorzaakt door  Arbeidsongeval: ongeval door en tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst  Ongeval op weg van en naar het werk  AO Verz vergoedt enkel  Economische professionele schade voortvloeiend uit de aantasting van de fysieke of psychische integriteit van de werknemer. (+ medische kosten of begrafeniskosten)  Geen vergoeding van  Morele schade  Schade aan zaken  Extraprofessionele schade  Uitkering AOV begrensd:  max 90%  van wettelijk referentieloon: - +/ 2500€ pm  Benadeelde heeft dus belang erbij niet door AOV vergoede schade te verhalen langs gemeen recht *** Page | 64

 Bij arbeidsongevallen is mogelijkheid op het instellen van een aansprakelijkheidsvordering door benadeelde echter op dubbele wijze beperkt: 1. Aard van de schade 2. Identiteit verweerder  1. Verbod van dubbele vergoeding: Aansprakelijkheidsvordering enkel mogelijk voor schade die niet door AOV vergoed wordt, zoals  morele schade  economische schade die plafond te boven gaat  2. Tegen werkgever en medewerknemer is een vordering op grond van het gemeen recht slechts uitzonderlijk mogelijk  Motief:  Sociale vrede binnen bedrijf  Vermijden bewijsmoeilijkheden Er is geen beperking op het instellen van vordering tegen andere aansprakelijke  Vordering tegen werkgever is wel mogelijk (Wet AO, art. 46, §1)  Opzet van werkgever of medewerknemer  Ongeval op weg van en naar werk  Verkeersongeval  Bij zware overtreding arbeidsveiligheid  Aansprakelijkheidsvordering tegen andere werknemers enkel bij (art. 46 §2)  Opzet  Verkeersongeval ***  Indien werknemer arbeidsongeval heeft als voetganger, fietser of passagier kan deze tevens vergoed worden overeenkomstig 29 bis WAM wet (hierna)  Art 29bis WAM  Inzake verkeersongevallen, in beginsel toepassing van het gemeen recht  Geen bijzondere objectieve aansprakelijkheid  Sinds 1995: bijzondere bescherming van zwakke verkeersdeelnemers (VFP).  Voetgangers,  Fietsers,  Passagiers  Inspiratie: Franse wet Badinter 1985  Wet van 30 maart 1994 (art. 29 bis WAM wet) gewijzigd door  wet van 13 april 1995 en  wet van 19 januari 2001  Raakt de openbare orde: geen afwijking via OK  Deel vd premie vd aanspr-verz voor motorrijtuigen wordt door wetgever beschermd om een ongevallenverz te financeren voor rekening van zwakke weggebruikers die gekwetst worden door het motorrijtuig   ° R op schadevergoeding voor slachtoffers dat losstaat van evt aanspr vd bestuurder  Art. 29bis § 1. [Bij een verkeersongeval waarbij een of meer motorrijtuigen betrokken zijn, op de plaatsen bedoeld in artikel 2, § 1, wordt, met uitzondering van de stoffelijke schade en Page | 65

de schade geleden door de bestuurder van elk van de betrokken motorrijtuigen, alle schade geleden door de slachtoffers en hun rechthebbenden en voortvloeiend uit lichamelijke letsels of het overlijden, met inbegrip van de kledijschade, hoofdelijk vergoed door de verzekeraars die de aansprakelijkheid van de eigenaar, de bestuurder of de houder van de motorrijtuigen overeenkomstig deze wet dekken. Deze bepaling is ook van toepassing indien de schade opzettelijk werd veroorzaakt door de bestuurder.]  Basisregel art. 29 bis WAM  Aansprakelijkheidsverzekeraar(s) van alle motorrijtuigen die bij het verkeersongeval betrokken zijn  Zijn hoofdelijk gehouden tot vergoeding van de lichamelijke schade,  Geleden door V,F,P  Ongeacht fout van bestuurder of benadeelde (!)  Aanspraakgerechtigden: Voetgangers / Fietsers : Passagiers  Verkeersslachtoffers ≠ bestuurders van motorrijtuigen  Iemand die naast zijn auto staat is geen bestuurder  Eiser moet bewijzen dat hij geen bestuurder is  Ook de rechtshebbenden van de slachtoffers: lijden schade door weerkaatsing  Vergoedbare schade:  29bis, §1: … wordt, met uitzondering van de stoffelijke schade en de schade geleden door de bestuurder van elk van de betrokken motorrijtuigen, … alle schade voortvloeiend uit lichamelijke letsels of het overlijden, met inbegrip van de kledijschade, … vergoed. … Schade aan functionele prothesen wordt beschouwd als lichamelijke schade. [Onder functionele prothesen wordt verstaan: de door het slachtoffer gebruikte middelen om lichamelijke gebreken te compenseren.]  Alle (economische en niet-economische) schade voortvloeiend uit lichamelijk letsel

en overlijden, miv schade aan functionele prothesen  Kledijschade  Niet: andere stoffelijke schade  Lichamelijk letsel  Inkomensderving  Morele schade  Economische waardevermindering  Medische kosten  Overlijden  Begrafeniskosten  Inkomensderving: Econ schade uit wegvallen vd inkomsten vd benadeelde  Morele schade  Bij toepassing van 29 bis WAM behoudt aansprakelijkheidsrecht zijn rol voor andere schade dan lichamelijke schade V,F,P  Zaakschade  Aansprakelijkheid van V,F,P voor de schade die deze door zijn fout veroorzaakt, ook ten opzichte van eigenaar of bestuurder van betrokken motorrijtuig  Andere uitkeringen die het slachtoffer of de rechthebbenden hiervan ontvangen

van derden mogen slechts worden aangerekend op de schadevergoeding die de aansprakelijke moet betalen, in de mate waarin zij vergoeding uitmaken voor dezelfde schade als deze die vergoed wordt door art 29bis WAM Page | 66

Vb/ uitkering door ziekteverzekering  Verkeersongeval  Rijtuig neemt deel aan verkeer  Wordt niet louter gebruikt als machine/werktuig  Motorrijtuig  Art. 1 WAM-wet: enkel voor rijtuigen die niet aan spoorstaven zijn gebonden  Arrest Arbitragehof 92/98 stelt de discriminatie vast bij ongevallen in tram in vergelijking met ongevallen in bus  Wetswijziging 2001: art. 29 bis ook van toepassing op trams en treinen  Motorrijtuig betrokken bij verkeersongeval?  Contact tussen de benadeelde en het voertuig niet vereist.  Geen oorzakelijk verbans tussen aanwezigheid voertuig – ongeval vereist  Beoordelen tov volledige ongevalsgebeuren: niet enkel verband met totstandkoming ongeval  Cass 9 januari 2006: betrokkenheid vereist niet de vaststelling van causaal verband met aanwezigheid van voertuig (ongeval zou niet gebeurd zijn zonder deze laatste)  “Een motorrijtuig is betrokken bij het verkeersongeval indien zijn aanwezigheid enig verband houdt met de totstandkoming van het verkeersongeval. Niet vereist is dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen de aanwezigheid van het voertuig en het schadegeval”  Niet noodzakelijk dat voertuig in beweging is  Onafhankelijk van fout bestuurder/ derde  Geen misdrijf vereist  Cass: strafrechter ≠ bevoegd voor burgerlijke partijstelling ogv 29bis WAM  Onafhankelijk van fout benadeelde  Kan niet door verzekeraar als verweermiddel ingeroepen worden  Uitzondering:  29bis, §1, zesde al.: “ [Slachtoffers die ouder zijn dan 14 jaar en het ongeval en zijn gevolgen hebben gewild, kunnen zich niet beroepen op de bepalingen van het eerste lid.]  Benadeelde = Ouder zijn dan 14 en heeft het schadegeval opzettelijk veroorzaakt  = poging tot zelfverminking/-doding  Wnr het slachtoffer geen R heeft op vergoeding, hebben zijn rechthebbenden dat evenmin bij letsel of overlijden   Vergemakkelen regresvordering van arbeidsongevallen-/ziekteverzekeraars en andere derde-betalers die het slachtoffer gedeeltelijk vergoeden tegen de WAMverzekeraar  WAM-verzekeraar kan fout benadeelde niet inroepen  Regresvordering voor het volledige bedrag wordt door het betaalt mbt ongeval met zwakke weggebruikers  Schuldenaar schadevergoeding  = aanspr-verzekeraars van alle betrokken motorrijtuigen  Meerdere: kunnen allen voor gehele schade worden aangesproken  Betaler (aanspr-verzekeraar) treedt in rechten vh slachtoffer  Tegen andere verzekeraars  Heeft regresvordering tegen andere verzekeraars of motorwaarborgfonds  Verdeling schade: in gelijke delen  tenzij 1 of meer bestuurders fout begingen Page | 67



Tegen aansprakelijke derde ogv gemeen R

 Niet-geïdentificeerd of niet verzekerd voertuig  motorwaarborgfonds

 Niet bij schadegeval door toeval  Aansprakelijkheidsverzekeraar moet schade vergoeden  Samenloop van aansprakelijkheid en SBA.  Het naast mekaar bestaan van aansprakelijkheid en andere vergoedingssystemen geeft aanleiding tot twee vragen:  Kan de benadeelde naar keuze beroep doen op de rechtstreekse verzekering of op aansprakelijkheid?  Wie draagt de uiteindelijke schadelast?  Keuzemogelijkheid  In beginsel kan de benadeelde naar keuze beroep doen op de rechtstreekse verzekering of op aansprakelijkheid  Maar slachtoffer mag niet meer dan eens vergoed worden voor dezelfde schade  Uitzonderlijk:  Beperkingen op het keuzerecht : Soms wordt volgorde bepaald waarin verschillende stelsels tussenkomen.  Arbeidsongevallenverzekeraar en ziekteverzekeraar moeten de benadeelde vergoeden, zonder het resultaat van aansprakelijkheid vordering te kunnen afwachten  Uitsluiting van aansprakelijkheidsvordering indien schadevergoeding dmv rechtstreekse verzekering of sociale zekerheid mogelijk  Arbeidsongevallen (46-48bis): dubbele beperking  Verbod van oververgoeding: maar 1 keer vergoed  Enkel aanspr-vordering voor schade die niet door de arbeidsongevallenverzekeraar vergoed wordt:  Morele schade  Schade aan goederen  Extraprofessionele schade  Deel van de materiële schade > forfaitaire vergoeding  Mogelijkheid aanspr-vordering beperkt:  Tegen WG: enkel bij  Ongevallen op weg van en naar het werk  Verkeersongevallen  Opzet  Schade aan goederen  Zwaarwichtige overtreding van bepaalde wettelijke vooschriften mbt arbeidveiligheid en hygiëne  Tegen WN: enkel bij  Ongevallen van en naar het werk  Verkeersongevallen  Opzet  Toerekening van schadelast  Schadeverzekeraar die schade vergoedde kan de uitkeringen die hij gedaan heeft terugvorderen door subrogatie in de rechten van de verzekerde tegen (mede) aansprakelijke derden (art. 41 WLV – zie hoger inzake AV)  Wettelijke subrogatie id rechten vd verzekerde  Soms bijzondere wettelijke basis  Ook bij art. 29 bis WAM-wet is WAM-verzekeraar gesubrogeerd in de rechten van de verzekerde V,F,P tegen aansprakelijke derden Page | 68

 Bijzondere regelen in verband met regres van de ziekteverzekeraar: Art. 136 Ziektewet: ziekteverzekeraar is gesubrogeerd in alle rechten die de verzekerde heeft op om het even welke wettelijke basis  Niet alleen op grond van aansprakelijkheid  Be/Buitenlandse wetgeving  Bijzondere regelen in verband met regres van de arbeidsongevallenverzekeraar Art. 47 Arbeidsongevallenwet: arbeidsongevallenverzekeraar gesubrogeerd in de rechten van de benadeelde op grond van het gemeen recht,  Zoals beperkt tegenover werkgever en medewerknemer  Art. 48 ter Arbeidsongevallenwet: arbeidsongevallenverzekeraar ook gesubrogeerd in rechten van benadeelde tegen verzekeraar op grond van art. 29 bis  Schadefondsen

 SBA wordt soms verzekerd door schadefondsen, gefinancierd door heffingen.  Schade waarvoor aansprR/-verzekering geen effectieve oplossing bieden  Vb.  Internationaal: IOPCF (Oil Pollution Compensation Fund): schade door verontreiniging vd zee door olie van olietanker  Fonds voor hulp aan slachtofers van opzettelijke geweldmisdrijven: vergoeding bij insolvabiliteit vd dader  Motorwaarborgfonds WAM wet  WAM 19 bis 11 - GMF vergoedt verkeersschade  In gevallen waar verzekeringsplicht solvabiliteit niet garandeert (niet-verzekering, zie hoger: …)  In gevallen waar aansprakelijkheidsrecht geen uitkomst biedt  Bij toevallig feit  Indien overmacht in hoofde van een bestuurder meebrengt dat geen WAM verzekeraar tot vergoeding gehouden is  Praktijk: meestal  Plotse en onvoorzienbare ziektetoestand bestuurder  Onvoorzienbare ijzelvlek  Vreemd voorwerp op de weg  Vergoeding: gehele schade (incl. stoffelijke)  niet: schade aan verzekerde voertuig/bestuurder  Niet indien benadeelde = zwakke weggebruiker die zich op 29bis WAM kan beroepen  Motorwaarborgfonds vergoedt benadeelde ook wanneer geen verzekeraar tot vergoeding gehouden is omdat bestuurder van het mororrijtuig dat het ongeval heeft veroorzaakte vrijuit gaat wegens overmacht  Het GMF komt niet tussen telkens een ongeval door overmacht is veroorzaakt. 



Schadeveroorzaker niet geïdentificeerd  Art. 19 bis 11, 7°: motorwaarborgfonds vergoedt benadeelde wanneer motorrijtuig dat ongeval veroorzaakte niet geïdentificeerd werd  Eigenaar + verzekeringsnemer + verzekeraar zijn niet gekend  Bestuurder/eigenaar niet-geïdentificeerde voertuig zou aansprakelijk geweest zijn bij identificatie  Vergoeding  Lichamelijke schade + materiële schade als benadeelde ook aanzienlijk lichamelijk letsel opliep Toeval + niet-geïdentificeerde voertuig: regeling mbt niet-geïdentificeerde voertuig heeft voorrang Page | 69



Kettingbotsing: ook vergoeding als voertuigen wel geidentificeerd zijn, maar niet kan worden vastgesteld wie aansprakelijk is (GwH)  In gelijke delen verdeeld onder verzekeraars vd bestuurders  Muv personen wiens aansprakelijkheid ongetwijfeld niet in aanmerking komt  Alle benadeelden + alle soorten schade  Uitz.: niet bij toepassing 29bis WAM  = Wijziging WAM: art. 19 bis 11§2: Wanneer verscheidene voertuigen bij een ongeval betrokken zijn en het niet mogelijk is vast te stellen welk voertuig het ongeval heeft veroorzaakt, wordt de schadevergoeding van de benadeelde persoon in gelijke delen verdeeld onder de verzekeraars die de burgerlijke aansprakelijkheid van de bestuurders van deze voertuigen dekken, met uitzondering van degenen wier aansprakelijkheid ongetwijfeld niet in aanmerking komt.”

Page | 70