Dankwoord Acknowledgements
Het proefschrift is af! Dit zou zeker niet gelukt zijn zonder de hulp, steun en inspiratie van heel veel mensen. Op deze plek wil ik iedereen bedanken die, in welke vorm dan ook, een steentje heeft bijgedragen. Een aantal van jullie wil ik in het bijzonder noemen. Allereerst natuurlijk mijn promotoren Prof. Dr. Han Olff en Prof. Dr. Wim van der Putten. Jullie zijn totaal verschillend, en komen uit hele andere werelden, respectievelijk boven- en ondergronds. Het was ideaal om daar tussenin te zitten en “een beetje van twee walletjes te eten”. Han, je was altijd een enorme inspiratiebron met veel ideeën. Ik heb veel van je geleerd over het opzetten en analyseren van goede en creatieve experimenten. Niet alles pakte altijd zo uit als gehoopt, maar daardoor heb ik alweer veel nieuwe inspiratie. Wie weet ga ik ooit nog eens verder met grote grazers en van die “Wim-experimenten”. Ik wil je heel erg bedanken voor alle vrijheid, zowel tijdens het praktische- als het schrijfwerk. Ik vond het ontzettend fijn dat je me in het laatste jaar de mogelijkheid hebt gegeven om in de groep van Wim op het NIOO te werken. Dit maakte het voor mij veel makkelijker om het schrijven te combineren met het gezinsleven, maar het was ook heel leerzaam om de wetenschappelijke sfeer in de groepen van jullie allebei van dichtbij te kunnen meemaken. Wim, ik wist niet veel van bodemorganismen toen ik begon als AiO (zijn die belangrijk dan?), maar ik heb een heleboel geleerd (ja, ze zijn belangrijk, soms dan!). In de eerste jaren kwam ik af en toe langswaaien in Heteren om nieuwe ideeën en resultaten van uitgevoerde experimenten door de nemen. Je commentaar was nuchter, concreet en vaak ook heel direct, maar altijd opbouwend en bruikbaar. Het laatste jaar heb ik volledig in jouw groep doorgebracht. Heel erg bedankt voor die periode! Het snelle en grondige commentaar op manuscripten heeft me geholpen om mijn proefschrift op tijd af te ronden. Soms bleef er geen spaan heel van de eerste versies (“ga maar even zitten”). Niet altijd wat ik wilde horen in de laatste fase, maar het kwam de kwaliteit van het werk altijd ten goede (soms eindigt een stuk dan ineens in Ecology!). Je stimuleerde me om terug te gaan naar de basis en om vragen en hypotheses nog net even iets scherper te formuleren. Jan Bakker, je was niet officieel betrokken bij mijn project, maar indirect heb je wel veel bijgedragen. Het begon al lang geleden, toen je mijn studiebegeleider werd. Je hebt me op het spoor van plant-dier interacties gezet, gestimuleerd om deel te nemen aan de TBA cursus in Oeganda en om een doctoraalonderwerp op Konza te gaan doen. Hierdoor is mijn enthousiasme voor onderzoek zeker aangewakkerd, bedankt daarvoor. Tijdens mijn AiO project ben je vooral betrokken geweest bij de projecten op Schiermonnikoog. Bedankt voor de inspirateie in het veld, en voor de motiverende veldcursussen. Het praktische werk dat de basis vormt voor dit proefschrift heb ik niet allemaal alleen uitgevoerd. De belangrijkste bijdrage kwam van de studenten die een doctoraalonderwerp bij mij hebben gedaan, in chronologische volgorde waren dat Sybren Bouwer, Renate Otter, Saskia de Vries en Elzemiek Geuverink. Daarnaast zijn er
168
Dankwoord
vele mensen die een enkele of een aantal dagen hebben meegeholpen tijdens het veld-, lab- en kaswerk: Verena Cordlandwehr, Henk Duyts, Henk van der Jeugd, Harry Offringa, Maarten Schrama, Carmen van der Veen, Roos Veeneklaas, Yzaak de Vries en de studenten van de Biodiversity research cursus. Yzaak, zonder jou was het herkennen van de soorten in het veld een stuk langzamer gegaan en ook veel minder leuk geweest. Fijn dat je alle jaren een dagje mee wilde om de plantensoorten weer even op te frissen. En natuurlijk heb je in 2008 (samen met Verena) alle vegetatieopnamen voor mij gemaakt, omdat ik zelf niet het veld in kon. Bedankt! In het Junner Koeland ontbrak een echt veldstation, maar gelukkig was er in 2007 “De Dampol”. Aniek, Jasper en Harry, bedankt voor de leuke en inspirerende tijd in dit “high-tech” onderkomen! Aniek, we hebben in datzelfde jaar veel met mieren “geprutst” om te kijken hoe we een gezamenlijk experiment zouden kunnen opzetten om mieren-luizen-planten interacties te bestuderen. Jij hebt je vooral erg ingezet om uit te zoeken wat de beste methodes waren om luizen en mieren in allerhande potjes en bakjes te houden. Jammer dat het definitieve experiment uiteindelijk niet van de grond is gekomen, want leuk blijven die mieren en luizen wel. Wie weet komt er ooit nog iets van in de toekomst. Harry, in 2007 heb jij een aantal weken meegelopen in het veld. Naast dat het gewoon erg gezellig was om samen veldwerk te doen, was het voor mij ook erg leerzaam om te horen hoe beheerders tegen hun terreinen en vooral ook tegen onderzoekers aan kijken. Op Schiermonnikoog was er wel een heus veldstation. De experimenten op de kwelder waren voor mij vooral een extraatje en daarom heb ik niet veel tijd doorgebracht op “De Herdershut”. De dagen dat ik er wel was heb ik het ontzettend naar mijn zin gehad. Alle “vaste” bewoners en studenten, bedankt voor de leuke tijd! Naast veldwerk was het de bedoeling dat ik ook een model zou opzetten om onder-bovengrondse interacties beter te kunnen begrijpen. The theoretical world was fairly new to me, and I could not have set up and analyzed models without the help of Franjo Weissing and Tomàs Revilla. Thanks for the effort you put into aboveground-belowground models! The collaboration already resulted in one manuscript. Unfortunately, the model on herbivore-plant-soil interactions did not yet make into this thesis, but hopefully it will lead to another paper in the near future. De meeste tijd van mijn AiO project heb ik doorgebracht bij COCON (Community and Conservation Ecology) in Groningen. Ik heb daar altijd met heel erg veel plezier gewerkt. Iedereen, heel erg bedankt! Naast het stimulerende, wetenschappelijke werkklimaat, herinner ik mij vooral ook heel veel leuke, sociale momenten. Natuurlijk de dagelijkse koffie- en lunchpauzes, en vooral ook de theepauzes op de LEDAkamer (dank je wel, Irma), maar ook de vrijdagmiddagborrels, etentjes, Sinterklaas en labuitjes. All colleague PhD students and post-docs, thanks for the inspiration and “gezelligheid”: Mariska, Verena, Roos, Cleo, Esther, Joris, Jan, Grant, Irma, Renée, Chris, Patrick, Nina, Alejandro, Maarten, Jasper, Fons, Agata, Mike, Erustus, Alma, Kelly, Elske, Carol, Sanne and Bernd. In particular, I would like to thank Mariska,
Acknowledgements
169
Verena, Roos and Cleo for sharing rooms, baby-issues, many dinners, and (left-over) chocolate (Mariska, de la kon ik nog net weerstaan, maar niet de chocola op de plank toen je voor een paar maanden naar Afrika was…). Verena, ondanks dat we laatste jaren officieel een kamer deelden heb ik je niet veel gezien omdat ik naar Wageningen verhuisde. Toch was het altijd leuk en gezellig als ik er wel was. Ik ben blij dat je mijn paranimf bent! In de vakgroep was ook alle praktische ondersteuning aanwezig die nodig was om goed onderzoek te kunnen doen. Nelly Eck, bedankt voor het analyseren van mijn monsters in het lab. Ik herinner me nog dat ik in 2006, net voor jouw zomervakantie, onverwacht met een heleboel grondmonsters aan kwam waarin ik minerale stikstof wilde meten. Je hebt alles op alles gezet om binnen 2 dagen de analyses af te maken. Echt geweldig! Jacob Hogendorf, bedankt voor alle hulp in de kas en voor het klaarzetten van veldmaterialen. Ik wil Marjan Boertje, Joyce Rietveld en Ingeborg Jansen heel erg bedanken voor de administratieve ondersteuning. Tijdens het laatste jaar ben ik van Groningen naar Wageningen verhuisd en heb ik mijn boekje afgemaakt in de vakgroep TE (Terrestrial Ecology) op het NIOO in Heteren. Vanaf het eerste moment heb ik me daar erg welkom gevoeld. Een geweldige omgeving om een proefschrift te schrijven en zowel wetenschappelijk als sociaal heel inspirerend. Tess, Annelein en Elly, ik vond het fijn om de laatste loodjes met jullie te delen. Tibor en Koen, ik vond het heel leuk en gezellig om met jullie een kantoor te delen. Bedankt voor het inzicht in het leven van een post-doc. Hoewel ik vooral artikelen heb geschreven tijdens het laatste jaar op het NIOO, heb ik ook nog een kasexperiment uitgevoerd. Gregor, bedankt voor de praktische ondersteuning. Roel, ik verhuisde een experiment mee vanuit Groningen dat een luizenbesmetting had. Ondanks dat het al 5 uur ’s middags, en nog een graad of 30, was toen ik aankwam vanuit het hoge noorden, was jij bereid om het experiment direct te behandelen zodat het meteen de kas in kon. Super! Ik wil Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, in het bijzonder Ruud Jonker en Otto Overdijk, bedanken voor de toestemming om veldwerk te doen in het Junner Koeland en op Schiermonnikoog. Dick Visser, heel erg bedankt voor de opmaak van het proefschrift. Ik weet zeker dat het zonder jouw hulp lang niet zo mooi zou zijn geworden! Natuurlijk is alle praktische en wetenschappelijke hulp ontzettend belangrijk voor het succesvol afronden van een proefschrift. Maar minstens zo onmisbaar zijn vriendschap en ondersteuning van iedereen in mijn naaste omgeving en van het thuisfront. Allereerst wil ik de “biologen” heel erg bedanken, want met jullie ben ik het grote wetenschappelijke avontuur begonnen. Carmen, Nienke, Willemien, Sonja, Eva, Douwe-Jaap, Janneke, Sander, Melian, Peter en Marloes superbedankt voor alle etentjes, spelletjes, films, Sellingen-weekenden en Bernlef-feestjes. Carmen, ik zie je niet zoveel meer omdat Groningen en Wageningen eigenlijk wel ver uit elkaar zijn. Toch blijf je altijd speciaal! Als je letterlijk samen in “de shit” hebt gezeten
170
Dankwoord
moet dat ook wel. Bedankt voor alle geweldige veldmomenten, gesprekken, wijn en tiramisu (“delen, hoezo?!?”). Hopelijk ook in de toekomst. De “dames” Marleen, Willemien, Nienke, Eva en Sonja, heel erg bedankt voor alle weekendjes van de laatste jaren! Eten (en nog meer eten), lachen, thee leuten en lange (!) wandelingen. Marleen, jou ken ik al heel erg lang. We hebben heel veel stappen in ons leven samen gezet en hopelijk volgen er ook nog vele. Bijna alles hebben we samen gedeeld: opdrachtjes, school, fietsongelukken, werk, studeren, op kamers gaan en familie. Het is echt heel speciaal om iemand zo lang te kennen! Ik ben heel erg blij dat je mijn paranimf wilt zijn. De (ex-)Groningers wil ik bedanken voor heel veel gezelligheid buiten het lab: Leo & Corine, Joris & Mariska, Cleo & Jan, Roos,Verena en Christophe & Marije (Marije, bedankt voor alle spontane lunches en baby-speel acties. Christophe, bedankt voor het heerlijke eten, 44, en andere lekkere brouwsels: altijd goed voor de maag :)!), Papa, mama en Martijn jullie stonden altijd voor me klaar en niks was te gek. Even heen-en-weer om koffie drinken in Groningen, mij opvissen uit een ingesneeuwd Arnhem toen ik vanuit Heteren kwam (en heel Nederland de hele nacht in de file heeft gestaan), klussen in Groningen, nog meer klussen, verhuizen en nog meer klussen (ik zal beloven dat we voorlopig niet meer gaan verhuizen of verbouwen), op Julia passen als Henk en ik naar een congres gingen, honderden zakjes met hertenpoep in een oude koelkast in de garage, herteningewanden ophalen ergens midden op de Veluwe op weg naar een familiebezoekje en op welke tijd je ook thuis komt (want het is en blijft thuis) er is altijd eten en een bed. Echt alles kan! Heel erg bedankt voor alle steun. Natuurlijk wil ik op deze plek ook de familie van der Jeugd, Mia, Hubert, Marga, Tessa en Floor, bedanken voor de gezellige etentjes en weekendjes van de afgelopen jaren. Mijn “kunstfamilie” Breen wil ik heel erg bedanken voor het vormen van een extra thuis gedurende mijn hele leven. Tot slot mijn eigen kleine thuis, Henk, Julia en Hanna. Henk, natuurlijk hadden we het soms over wetenschap, statistiek en papers, maar thuis was toch vooral de plek om even niet met mijn promotie bezig te zijn. Heerlijk genieten van de kleine en grote dingen in het leven, een goed glas wijn, lekker eten, gezellig kletsen, mooie reizen (met de motorboot voor dag en dauw naar Storholmen om ganzen te kijken, helemaal alleen kamperen aan een bergmeer in Colorado, mooie gesprekken op de oneindige zandvlakte in Rusland en samen keihard kanoën in de branding van de Barentszzee blijven dierbare herinneringen!). En nu natuurlijk “onze meisjes”! Julia zoals je altijd zei voordat je “grote zust” werd: “Ik ben nog maar een kleintje”. Hanna, je bent er nog maar net en ook nog heel klein. Maar, het zijn de kleine dingen die het doen! Julia en Hanna, van jullie heb ik geleerd wat echt belangrijk is in het leven! Bedankt voor jullie steun en het vormen van een warm thuis. Ik hoop dat we nog vele jaren samen kunnen zijn! Ciska Veen
15 februari 2011, Wageningen
Acknowledgements
171
