Cover Page
The handle http://hdl.handle.net/1887/33279 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Engberts, Berend Johannes Title: Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht Issue Date: 2015-06-09
Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht
Deventer – 2015
RECHT EN PRAKTIJK – INSOLVENTIERECHT Onder redactie van prof. mr. B. Wessels, mr. dr. R.J. de Weijs en mr. drs. C.M. Harmsen
• InsR1. R.J. de Weijs, Faillissementspauliana, Insolvenzanfechtung & Trans• • • • •
action Avoidance in Insolvencies InsR2. A.J. Berends, Insolventie in het internationaal privaatrecht – 2e druk InsR3. T.T. van Zanten, De overeenkomst in het insolventierecht InsR4. P.R.W. Schaink, Arbeidsovereenkomst en insolventierecht InsR5. A.J. Noordam (red.), Schuldsanering (ex-)ondernemers InsR6. B.J. Engberts, Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht
Ontwerp omslag: Bert Arts bNO
ISBN 978-90-13-13068-3 ISBN 978-90-13-13069-0 (E-book) NUR 827-704 © 2015, B.J. Engberts Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 16m Auteurswet jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 2002, 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan. Wolters Kluwer Nederland BV legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door Wolters Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen. Op alle uitgaven van Wolters Kluwer zijn de algemene leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.wolterskluwer.nl.
www.wolterskluwer.nl/navigator
Voorlopige voorzieningen en dwangregeling in het schuldsaneringsrecht
PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof. mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op dinsdag 9 juni 2015 klokke 16.15 uur
door Berend Johannes Engberts geboren te ’s-Gravenhage in 1964
Promotiecommissie: Promotor:
Prof. mr. B. Wessels
Overige leden:
Prof. Prof. Prof. Prof.
mr. mr. mr. mr.
A.G. Castermans drs. M. Haentjens H.J. Snijders R.D. Vriesendorp (Tilburg University)
Woord vooraf van de redactie
De serie Recht en Praktijk – Insolventierecht richt zich op al die onderwerpen waarbij complexe praktijkvragen spelen en reikt de gebruiker aanknopingspunten aan om deze vragen te lijf te gaan. Deze dissertatie van Engberts past daarin uitstekend. Centraal in dit onderzoek staat een drietal in 1998 in de Faillissementswet opgenomen bepalingen in de regeling voor de sanering van schulden van natuurlijke personen, te weten de artikelen 287 lid 4, 287a en 287b. De eerste en de laatste bepaling introduceren een voorlopige voorziening in het insolventie(proces)recht. Artikel 287a biedt de rechter de mogelijkheid om aan een schuldeiser een schuldregeling op te leggen. De procedurele inbedding van deze figuren in de wet is mager en de verhouding van deze voorzieningen ten opzichte van het gewone burgerlijk procesrecht is onduidelijk. Niet alleen dogmatisch is deze thematiek interessant, ook in de rechtspraktijk van de laatste jaren komt zij vaak aan de orde. Een rechtstheoretische en systematische studie naar het verschijnsel voorlopige voorzieningen c.q. het opleggen van een dwangmaatregel ontbrak tot nu toe. Het onderzoek van Engberts voorziet daarmee in een gegroeide behoefte van een toegankelijke en conceptueel heldere uiteenzetting van deze problematiek. Wij achten de studie en de getrokken conclusies van groot belang voor hen die in de schuldsaneringspraktijk werkzaam zijn, zoals advocaten, bewindvoerders, maar bovenal rechters, die op dit terrein de laatste jaren voor omstreeks driehonderd uitspraken hebben gezorgd. Deze uitspraken worden door de auteur systematisch in kaart gebracht. Daarnaast biedt de studie een duidelijk procesrechtelijk kader ten aanzien van de genoemde voorzieningen. Hierdoor biedt de studie ook een stevig fundament ter beantwoording van de vraag of, en zo ja, in hoeverre bepalingen aangaande de verzoekschriftprocedure in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering op insolventieprocesrechtelijke figuren kan worden toegepast. Zoals bekend vaart de Hoge Raad hierin een onduidelijke koers. Met veel genoegen neemt de redactie het werk van Engberts in de serie op. Mevr. mr. drs. C.M. Harmsen / Amsterdam Mr. dr. R.J. de Weijs / Amsterdam Prof. mr. B. Wessels / Dordrecht Maart 2015
Verkorte Inhoudsopgave
WOORD VOORAF VAN DE REDACTIE
V
1
INLEIDING
1
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7
Drie nieuwe procedures in het schuldsaneringsrecht 1 De wettelijke schuldsaneringsregeling en de rechtersregelingen 5 Een korte schets van de art. 287 lid 4, 287a en 287b 9 Analyse, vraagstelling en het onderzoek 13 Afbakening 16 Methode van onderzoek 18 Leeswijzer 18
2
BURGERLIJK PROCESRECHT EN INSOLVENTIEPROCESRECHT
2.1 2.2 2.3 2.4
Inleiding 21 Burgerlijk procesrecht: aard, functies en ontwikkeling 22 Algemene beginselen van het burgerlijk procesrecht 29 Met art. 287 lid 4, 287a en 287b vergelijkbare procedures uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering 36 Insolventieprocesrecht 55 Uitwerking van het procedurele kader voor de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b 87
2.5 2.6
3
VOORLOPIGE VOORZIENINGEN OP DE DREMPEL VAN DE SCHULDSANERINGSREGELING
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11
Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis van art. 287 lid 4 De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium: ‘in spoedeisende zaken’ De beschikking – de voorzieningen Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287 lid 4 Het functioneren en bestaansrecht van art. 287 lid 4 Conclusies en aanbevelingen
21
91 91 92 95 97 106 113 130 130 131 136 138
VIII
Verkorte Inhoudsopgave
4
VOORLOPIGE VOORZIENINGEN TIJDENS HET MINNELIJKE TRAJECT
145
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11
Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium Het vonnis – de voorzieningen Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287b Het functioneren en bestaansrecht van art. 287b Conclusies en aanbevelingen
145 146 148 148 160 167 173 174 174 176 179
5
DE GEDWONGEN SCHULDREGELING
189
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11
Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis De bevoegde rechter De procedure Het beoordelingscriterium De beslissing Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287a Het functioneren en bestaansrecht van art. 287a Conclusies en aanbevelingen
189 191 200 200 220 220 226 226 229 232 235
6
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
245
6.1 6.2 6.3 6.4
Inleiding Samenvatting van het onderzoek Conclusies Slotbeschouwing
245 246 249 259
Samenvatting
265
Summary
277
I
Verkort aangehaalde literatuur
289
II
Lijst van gebruikte afkortingen
297
III Rechtspraakregister
301
IV Trefwoordenregister
313
Verkorte Inhoudsopgave
V
Lijst van geraadpleegde websites
IX
321
VI Dankwoord
323
VII Curriculum Vitae
325
Inhoudsopgave
WOORD VOORAF VAN DE REDACTIE
V
1
INLEIDING
1
1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4 1.5 1.6 1.7
Drie nieuwe procedures in het schuldsaneringsrecht 1 De wettelijke schuldsaneringsregeling en de rechtersregelingen 5 De wettelijke regeling 5 Procesreglement insolventiezaken en Recofarichtlijnen 2009 8 Een korte schets van de art. 287 lid 4, 287a en 287b 9 Artikel 287 lid 4 9 Artikel 287a 10 Artikel 287b 11 Analyse, vraagstelling en het onderzoek 13 Afbakening 16 Methode van onderzoek 18 Leeswijzer 18
2
BURGERLIJK PROCESRECHT EN INSOLVENTIEPROCESRECHT
21
2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4
Inleiding Burgerlijk procesrecht: aard, functies en ontwikkeling De aard van het burgerlijk procesrecht De functies van het burgerlijk procesrecht Ontwikkelingen in het burgerlijk procesrecht Algemene beginselen van het burgerlijk procesrecht Algemeen Het recht op hoor en wederhoor Met art. 287 lid 4, 287a en 287b vergelijkbare procedures uit het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Inleiding De verzoekschriftprocedure (titel 3) Het verzoekschrift, het verweerschrift en de mondelinge behandeling Wijziging van het verzoek (art. 283 Rv) Bewijsrecht (art. 284 Rv) Hoger beroep tegen beschikkingen Het kort geding (art. 254 Rv) Inleiding De (vordering tot het geven van een) voorlopige voorziening
21 22 22 24 25 29 29 31
2.4.1 2.4.2 2.4.2.1 2.4.2.2 2.4.2.3 2.4.2.4 2.4.3 2.4.3.1 2.4.3.2
36 36 36 37 40 40 42 42 42 43
XII
2.4.3.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.3.1 2.5.3.2 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.5.7 2.5.8 2.5.9 2.5.10 2.5.11 2.6
Inhoudsopgave
Proceskosten en rechtsmiddelen Kort geding in het kader van het beslag- en executierecht De provisionele vordering/voorziening (art. 223 Rv) Het moratorium in art. 5 Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wgs) Insolventieprocesrecht Inleiding Wetgever, literatuur en insolventieprocesrecht De uitsluiting van de toepasselijkheid van titel 3 (art. 362) Rechtspraak: analogische toepassing van geval tot geval Toepassing titel 3 bij de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b Korte termijnen en een gesloten stelsel van rechtsmiddelen Oneigenlijke rechtspraak Aannemelijke feiten De rechter als toezichthouder, ordehandhaver en als onderzoeksrechter Insolventie(proces)recht: burgerlijk (proces)recht in het algemeen belang Welke rol speelt het beginsel van hoor en wederhoor in het insolventieprocesrecht? De wettelijk voorgeschreven ‘voorfase’ in het schuldsaneringsrecht Afronding Uitwerking van het procedurele kader voor de procedures van art. 287 lid 4, 287a en 287b
3
VOORLOPIGE VOORZIENINGEN OP DE DREMPEL VAN DE SCHULDSANERINGSREGELING
3.1 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.2.1 3.4.2.2 3.4.2.3 3.4.3 3.4.3.1 3.4.3.2 3.4.3.3 3.4.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.6 3.6.1
Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis van art. 287 lid 4 De bevoegde rechter De procedure Voorlopige voorzieningen op verzoek of (ook) ambtshalve? Het 287 lid 4-verzoek, wijziging, en wijzigingsverzoek Algemeen Wijziging van het 287 lid 4-verzoek Wijzigingsverzoek Horen van belanghebbende(n) – hoor en wederhoor? Argumenten tegen een hoorplicht in 287 lid 4-procedures Argumenten voor een hoorplicht in 287 lid 4-procedures Conclusie De beslissing en de proceskosten Het beoordelingscriterium: ‘in spoedeisende zaken’ Inleiding De beoordeling van vorderingen ex art. 254, 438 en 223 Rv Doorwerking naar de beoordeling van 287 lid 4-verzoeken De beschikking – de voorzieningen Schorsing executie ontruimingsvonnis huurwoning
45 45 47 51 55 55 56 61 61 65 68 68 70 75 77 80 85 86 87
91 91 92 95 97 97 97 97 100 101 102 102 103 104 105 106 106 107 109 113 114
Inhoudsopgave
3.6.2
XIII
3.10.2 3.10.3 3.11 3.11.1 3.11.2 3.11.3 3.11.4 3.11.5 3.11.6 3.11.7 3.11.8 3.11.9 3.11.10 3.11.11
Schorsing executie vonnis tot afsluiting van de levering van gas, elektriciteit, drinkwater of warmte 115 Herstel van de levering van water, elektriciteit of gas (heraansluiting) 117 Schorsing of opheffing van de executoriale verkoop van roerende zaken 119 Schorsing of opheffing van loon- of uitkeringsbeslag 122 Verbod op gijzeling van verzoeker in verband met niet-betaalde boetes wegens verkeersovertredingen (Wet Mulder) 124 Voorkomen executie vervangende hechtenis (art. 24c Sr) 126 Verbod inname rijbewijs door de officier van justitie (Wet Mulder) 127 Schorsing van de executieveiling van een woning door een hypotheeknemer 128 Opschorting voorgenomen loon- of uitkeringsbeslag 128 Voorkomen dat een conservatoir beslag executoriaal wordt 129 Conclusie 129 Verhouding tot een bodemprocedure 130 Rechtsmiddelen 130 Het toepassingsgebied van art. 287 lid 4 131 Het 287 lid 4-verzoek in combinatie met een 287a-verzoek 131 Het 287 lid 4-verzoek in combinatie met een verzoek tot omzetting van een faillissement in een schuldsaneringsregeling 134 Een 287 lid 4-verzoek samen met een 287b-verzoek 134 Een 287 lid 4-verzoek als basis voor een voorziening ex art. 438 of 705 Rv 135 Conclusie 136 Het functioneren en bestaansrecht van art. 287 lid 4 136 Art. 287 lid 4 versus de voorlopige toepassing van art. 287 lid 2 oud 136 Bestaansrecht naast de kortgedingprocedure ex art. 254 Rv? 137 Functioneren art. 287 lid 4 in het algemeen 137 Conclusies en aanbevelingen 138 Inleiding 138 Voorfase en het verzoek 139 De mondelinge behandeling – hoor en wederhoor 139 Het beoordelingscriterium 140 Vaststelling van de feiten - bewijsrecht 141 De duur van de voorzieningen 142 Proceskosten 142 Wijziging getroffen voorziening(en) 142 Wie beslist na 287 lid 4-verzoek op het Wsnp-verzoek? 143 Rechtsmiddelen 143 287 lid 4-verzoek in (hoger) beroep 144
4
VOORLOPIGE VOORZIENINGEN TIJDENS HET MINNELIJKE TRAJECT
145
4.1 4.2
Inleiding Achtergrond en ontstaansgeschiedenis
145 146
3.6.3 3.6.4 3.6.5 3.6.6 3.6.7 3.6.8 3.6.9 3.6.10 3.6.11 3.6.12 3.7 3.8 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3 3.9.4 3.9.5 3.10 3.10.1
XIV
4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.2.1 4.4.2.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4
Inhoudsopgave
148 148 148 152 152 155 156 157 159 160 160 161 162
4.11.4 4.11.5 4.11.6 4.11.7 4.11.8 4.11.9 4.11.10 4.11.11
De bevoegde rechter De procedure Het 287b-verzoek, wijziging en wijzigingsverzoek De oproep Wijze van oproepen Welke informatie wordt met de oproep meegezonden? De mondelinge behandeling De beslissing en de proceskosten Na het vonnis Het beoordelingscriterium Inleiding Wetsgeschiedenis en literatuur Jurisprudentie Verzoeker ‘zat’ minder dan tien jaar geleden in de schuldsaneringsregeling De lopende verplichting nakomen Samenvatting Het vonnis – de voorzieningen Schorsing executie ontruimingsvonnis huurwoning Schorsing executie vonnis tot afsluiting van nutsvoorziening Verbod tot het opzeggen of ontbinden van de zorgverzekering De duur van de voorziening Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Het toepassingsgebied van art. 287b Een voorziening ex art. 287b tijdens het stabilisatietraject? Een 287b-verzoek in combinatie met een ander verzoek Het functioneren en bestaansrecht van art. 287b Literatuur en praktijk Bestaansrecht naast de kortgedingprocedure ex art. 254 Rv? De verhouding tussen de art. 287 lid 4 en 287b Conclusies en aanbevelingen Inleiding Voorfase en het verzoek De oproep voor de mondelinge behandeling en de spoedvoorziening zonder zitting Het beoordelingscriterium Vaststelling van de feiten – bewijsrecht De voorzieningen en de duur daarvan De beslissing Proceskosten Wijziging getroffen voorziening(en) Rechtsmiddelen Na de voorziening
5
DE GEDWONGEN SCHULDREGELING
189
5.1 5.2 5.2.1
Inleiding 189 Achtergrond en ontstaansgeschiedenis 191 De minnelijke schuldregeling en de gedwongen schuldregeling 191
4.5.5 4.5.6 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.7 4.8 4.9 4.9.1 4.9.2 4.10 4.10.1 4.10.2 4.10.3 4.11 4.11.1 4.11.2 4.11.3
164 165 165 167 168 170 171 172 173 174 174 174 176 176 176 177 178 179 179 180 181 182 183 184 185 185 186 186 187
Inhoudsopgave
5.2.2 5.2.3 5.3 5.4 5.4.1 5.4.1.1 5.4.1.2 5.4.2 5.4.3 5.4.3.1 5.4.3.2 5.4.4 5.4.5 5.4.6 5.4.6.1 5.4.6.2 5.4.6.3 5.4.6.4 5.4.7 5.5 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.2.1 5.6.2.2 5.6.3 5.7 5.8 5.8.1 5.8.2 5.8.3 5.8.4 5.9 5.9.1 5.9.2 5.10 5.11 5.11.1 5.11.2 5.11.3 5.11.4 5.11.5 5.11.6 5.11.7 5.11.8
XV
De inhoud van de minnelijke schuldregeling in de schuldsaneringspraktijk De ontstaansgeschiedenis van art. 287a De bevoegde rechter De procedure Voorfase Het opstellen en doen van een aanbod Toetsing aanbod door een onafhankelijke en deskundige partij Dwangregeling ook ambtshalve? Het 287a-verzoek en wijziging Algemeen Wijziging van het verzoek (ter zitting) De oproep De mondelinge behandeling Niet-verschijnen schuldeiser(s), stelplicht en motivering Jurisprudentie bij niet verschijnen weigerende schuldeiser Verstekregeling in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Motivering verstekvonnissen in 287a-zaken Verweerschrift Bewijsrecht Het beoordelingscriterium De beslissing Algemeen Proceskosten Jurisprudentie met betrekking tot proceskostenveroordeling Analyse en voorstel Uitvoerbaarheid bij voorraad? Verhouding tot een bodemprocedure Rechtsmiddelen Art. 292 en de door de Hoge Raad voorgeschreven toepassing Niet-ontvankelijkverklaring en hoger beroep Griffierecht in (hoger) beroep Herroeping Het toepassingsgebied van art. 287a Een 287a-verzoek indien toelating tot de schuldsaneringsregeling niet mogelijk is Een 287a-verzoek in combinatie met een ander verzoek Het functioneren en bestaansrecht van art. 287a Conclusies en aanbevelingen Inleiding Voorfase, onderzoek naar schulden (passiva) en bezittingen (activa) Wie doet het aanbod? Aan wie wordt het aanbod gedaan? Informatieverstrekking in het minnelijke traject De oproep voor de mondelinge behandeling Niet-verschijnen schuldeiser(s) – stel- en motiveringsplicht Wijziging van het verzoek ex art. 287a
194 195 200 200 200 200 205 209 209 209 211 211 213 213 214 215 218 219 219 220 220 220 220 221 222 225 226 226 226 228 228 229 229 229 232 232 235 235 236 237 238 238 239 240 241
XVI
Inhoudsopgave
5.11.9 5.11.10 5.11.11 5.11.12
Vaststelling van de feiten De beslissing Proceskosten Rechtsmiddelen
241 242 242 243
6
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
245
6.1 6.2 6.3 6.3.1
Inleiding Samenvatting van het onderzoek Conclusies Insolventieprocesrecht, burgerlijk procesrecht en de drie procedures: een procedureel kader onder spanning Rechtsonzekerheid Geen behoorlijke rechtspleging Toepassing van titel 3 Rv op de drie procedures De relatieve bevoegdheid van de rechter (art. 262-270 Rv) De oproeping (art. 271-277 en 279 Rv) Het verzoekschrift (art. 278 Rv) De mondelinge behandeling (art. 279 Rv) Verzoekschrift wel/niet door advocaat in te dienen (art. 280-281 Rv) Het verweerschrift en tegenverzoek (art. 282 Rv) Wijziging van het verzoek (art. 283 Rv) Verwijzing en voeging wegens litispendentie of connexiteit (art. 285 Rv) Datum uitspraak, eisen aan beschikking, uitvoerbaarbijvoorraadverklaring (art. 286-288 Rv) Bewijsrecht (art. 284Rv) Proceskostenveroordeling (art. 289 Rv) Verstrekken stukken en afschriften (art. 290 – 291 Rv) Hoger beroep (art. 358 Rv) Afronding Slotbeschouwing Samenvoegen art. 287 lid 4 met art. 287b en/of art. 5 Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening Overbrengen art. 287 lid 4, 287a en 287b naar titel IV?
245 246 249
6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.4.1 6.3.4.2 6.3.4.3 6.3.4.4 6.3.4.5 6.3.4.6 6.3.4.7 6.3.4.8 6.3.4.9 6.3.4.10 6.3.4.11 6.3.4.12 6.3.4.13 6.3.4.14 6.4 6.4.1 6.4.2
249 251 251 252 252 253 253 254 254 255 255 256 257 257 258 258 258 259 259 259 262
Samenvatting
265
Summary
277
I
Verkort aangehaalde literatuur
289
II
Lijst van gebruikte afkortingen
297
III Rechtspraakregister
301
Inhoudsopgave
XVII
IV Trefwoordenregister
313
V
321
Lijst van geraadpleegde websites
VI Dankwoord
323
VII Curriculum Vitae
325
