Controle van leidingwaterinstallaties Cursusboek
Nieuwegein, 2012
www.wateropleidingen.nl
© Stichting Wateropleidingen, november 2012 Groningenhaven 7 3433 PE Nieuwegein
Versie 8.3
Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van Stichting Wateropleidingen.
Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7
Veilige en betrouwbare drinkwaterinstallaties.......................................................................... 1 Leerdoelen ................................................................................................................................ 1 Inleiding .................................................................................................................................... 1 Wettelijke kwaliteitseisen gesteld aan drinkwater .................................................................... 1 Risico’s voor microbiologische en chemische besmetting ....................................................... 4 Organisatie van inspectie .......................................................................................................... 5 Europese samenwerking ........................................................................................................... 8 Inspectiebeleid .......................................................................................................................... 9 1.7.1 Inspectiebeleid tot heden ............................................................................................ 9 1.7.2 Controle drinkwaterinstallaties (zie ook hoofdstuk 6) ............................................. 10
2 2.1 2.2 2.3
Wet- en regelgeving ................................................................................................................ 13 Leerdoelen .............................................................................................................................. 13 Inleiding .................................................................................................................................. 13 De Drinkwaterwet ................................................................................................................... 15 2.3.1 Inleiding.................................................................................................................... 15 2.3.2 Voorlaatste herziening waterleidingwet ................................................................... 16 Drinkwaterbesluit.................................................................................................................... 17 2.4.1 Inleiding.................................................................................................................... 17 Controle op leidingwaterinstallaties ....................................................................................... 18 2.5.1 Meetprogramma’s..................................................................................................... 19 Algemene Voorwaarden Drinkwater ...................................................................................... 19 Aansluitvoorwaarden Drinkwater ........................................................................................... 21 NEN 1006: Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties ........................................ 21 2.8.1 Waterwerkbladen...................................................................................................... 24 Andere NEN-normen .............................................................................................................. 24 Woningwet en Bouwbesluit .................................................................................................... 24 Arbeidsomstandighedenwet (Arbo-wet) ................................................................................. 25 Installateurs ............................................................................................................................. 25 2.12.1 REW- erkend installatiebedrijf ................................................................................. 26 2.12.2 Gecertificeerd installatiebedrijf ................................................................................ 26 2.12.3 Doe hetzelver en niet-erkende installateur ............................................................... 26 Controlebeleid voor nieuwe installaties .................................................................................. 27 2.13.1 Woningen ................................................................................................................. 27 2.13.2 Andere percelen dan woningen ................................................................................ 27 2.13.3 Inspectierichtlijn 2012 .............................................................................................. 27
2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12
2.13
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Ontwerp en aanleg van leidingwaterinstallaties ..................................................................... 29 Leerdoelen .............................................................................................................................. 29 Algemene aanwijzingen .......................................................................................................... 29 Algemene ontwerpregels ........................................................................................................ 30 Bodemverontreiniging ............................................................................................................ 31 Leidingmaterialen ................................................................................................................... 31 3.5.1 Koper en koperlegeringen ........................................................................................ 32 3.5.2 PVC .......................................................................................................................... 33
3.6
3.7 3.8 3.9 3.10
3.11 3.12 3.13 4 4.1 4.2
4.3
4.4
4.5 4.6
5 5.1 5.2
3.5.3 PE ............................................................................................................................. 34 3.5.4 Asbestcement (AC) .................................................................................................. 35 3.5.5 Loden leidingen ........................................................................................................ 36 Installatietekeningen ............................................................................................................... 37 3.6.1 Schalen formaten en symbolen ................................................................................. 38 3.6.2 Het indienen van ontwerptekeningen ....................................................................... 43 Indeling in groepen ................................................................................................................. 45 De risico’s van technische gebreken ....................................................................................... 46 3.8.1 Lekverlies en waterschade ........................................................................................ 47 48 Factoren die het comfort nadelig beïnvloeden ........................................................................ 48 3.10.1 Geluidshinder ........................................................................................................... 49 3.10.2 Onvoldoende capaciteit ............................................................................................ 51 3.10.3 Wachttijden .............................................................................................................. 52 Materiaalaanduiding en (kleur)codering ................................................................................. 59 Waarschuwingsstickers ........................................................................................................... 59 Corrosie................................................................................................................................... 60 Legionella ............................................................................................................................... 63 Leerdoelen .............................................................................................................................. 63 Inleiding .................................................................................................................................. 63 4.2.1 Legionellapreventie in collectieve Drinkwaterinstallaties........................................ 63 4.2.2 Regelgeving .............................................................................................................. 63 Microbiologie.......................................................................................................................... 64 4.3.1 Eigenschappen van Legionellabacteriën .................................................................. 64 4.3.2 Aanwezigheid in Drinkwaterinstallaties ................................................................... 64 4.3.3 Legionellose ............................................................................................................. 65 4.3.4 Wat zijn de verschijnselen van de ‘veteranenziekte’................................................ 65 4.3.5 Risicofactoren ........................................................................................................... 66 4.3.6 Beheersmaatregelen.................................................................................................. 67 4.3.7 Alternatieve beheersmethode ................................................................................... 68 4.3.8 Voorzorgsmaatregelen bij watersystemen ................................................................ 70 Risicoanalyse .......................................................................................................................... 72 4.4.1 Voorschriften voor risicoanalyse .............................................................................. 72 4.4.2 Risicoanalyse Kritische componenten ...................................................................... 73 4.4.3 Checklist beoordeling Drinkwaterinstallaties ........................................................... 73 Risicokwalificatie en -beoordeling ......................................................................................... 74 Van Risicobeoordeling naar beheersplan................................................................................ 75 4.6.1 Modelbeheersplan..................................................................................................... 76 4.6.2 Aandachtspunten bij opstellen beheersplannen ........................................................ 77 4.6.3 Toezichthouder en controleur ................................................................................... 78 Toestellen in leidingwaterinstallaties...................................................................................... 79 Leerdoelen .............................................................................................................................. 79 Drukverhogingsintallaties ....................................................................................................... 79 5.2.1 Berekening drukverhogingsinstallaties..................................................................... 82 5.2.2 Soorten drukverhoginginstallaties ............................................................................ 84 5.2.3 Drukverhogingsinstallatie met schakelvat (membraanvat) ...................................... 86 5.2.4 Drukverhoginginstallatie met membraanvat met klein volume ................................ 86
5.3
5.4
5.5
5.6
6 6.1 6.2 6.3 6.4
6.5
5.2.5 Berekeningsrichtlijn membraanvat met klein volume .............................................. 88 5.2.6 Drukverhogingsinstallatie met membraanvat met groot volume .............................. 94 5.2.7 Drukverhogingsinstallatie met drukketels ................................................................ 98 Afsluiters en kranen .............................................................................................................. 102 5.3.1 Regelafsluiter.......................................................................................................... 104 5.3.2 Automatische vulafsluiters ..................................................................................... 105 5.3.3 Drukverminderingstoestellen ................................................................................. 105 5.3.4 Minimum drukbeveiligingstoestellen ..................................................................... 107 5.3.5 Volumestroombegrenzers ....................................................................................... 109 Warmwatervoorziening en warmwatertoestellen ................................................................. 112 5.4.1 Voorschriften bij warmwaterinstallaties ................................................................. 112 5.4.2 Comfortaspecten ..................................................................................................... 112 5.4.3 Systemen van warmwatervoorzieningen ................................................................ 114 5.4.4 Soorten warmwatertoestellen ................................................................................. 115 5.4.5 Doorstroomtoestellen ............................................................................................. 117 5.4.6 De werking van de gasgeiser .................................................................................. 118 5.4.7 Doorstroomtoestellen met indirecte verwarming ................................................... 120 5.4.8 Voorraadtoestellen.................................................................................................. 122 5.4.9 Alternatieve installaties voor warm tapwaterbereiding .......................................... 127 5.4.10 Berekenen vermogen warmwatervoorziening ........................................................ 129 5.4.11 Aanleg warmwaterleidingen ................................................................................... 132 5.4.12 Aansluiting warmwatertoestel (inlaatcombinatie) .................................................. 132 5.4.13 Expansievat in plaats van afvoer ontlastwater ........................................................ 134 Brandblusvoorzieningen en –toestellen ................................................................................ 135 5.5.1 Brandpomp ............................................................................................................. 135 5.5.2 Sprinklerinstallaties ................................................................................................ 137 5.5.3 Brandslanghaspels .................................................................................................. 138 5.5.4 Nooddouches .......................................................................................................... 139 Leidingwaterinstallaties in agrarische bedrijven .................................................................. 141 5.6.1 Rechtstreekse verbinding........................................................................................ 141 5.6.2 Schoonmaakmiddelen............................................................................................. 141 5.6.3 Veedouches en drinknippels ................................................................................... 143 5.6.4 Uierdouche ............................................................................................................. 144 5.6.5 Slangwartel ............................................................................................................. 144 5.6.6 Toestellen voor het drenken van vee ...................................................................... 145 Controle van de drinkwaterinstallatie ................................................................................... 149 Leerdoelen ............................................................................................................................ 149 Inleiding ................................................................................................................................ 149 Indeling in risicoklassen ....................................................................................................... 150 Verplichtte beheerstaken....................................................................................................... 151 6.4.1 Het belang van beheer ............................................................................................ 151 6.4.2 Verplichte beheerspakketten .................................................................................. 151 6.4.3 Waterwerkblad 1.4G............................................................................................... 152 6.4.4 Meetprogramma ..................................................................................................... 152 Controleprotocol ................................................................................................................... 153 6.5.1 Inleiding.................................................................................................................. 153 6.5.2 De controle ............................................................................................................. 153 6.5.3 Het controlebezoek ................................................................................................. 156
6.5.4 7 7.1 7.2 7.3
7.4 7.5
7.6
7.7 8 8.1 8.2 8.3
8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 9 9.1 9.2 9.3
9.4 9.5
9.6
Afsluiting van de controle ...................................................................................... 157
Beveiliging tegen terugstroming ........................................................................................... 159 Leerdoelen ............................................................................................................................ 159 Inleiding ................................................................................................................................ 159 Terugpersing en terugheveling ............................................................................................. 160 7.3.1 De pers-kruisverbinding ......................................................................................... 160 7.3.2 De zuig-kruisverbinding ......................................................................................... 160 7.3.3 Drukverlaging ......................................................................................................... 161 Beveiligingen ........................................................................................................................ 161 NEN-EN 1717....................................................................................................................... 162 7.5.1 Indeling in vloeistofklassen .................................................................................... 163 7.5.2 Druksituaties ........................................................................................................... 164 Beveiligingstoestellen ........................................................................................................... 168 7.6.1 Keerklep ................................................................................................................. 168 7.6.2 Beluchters ............................................................................................................... 169 7.6.3 Dubbele keerklep met verschildrukzones ............................................................... 171 7.6.4 Onderbreking .......................................................................................................... 174 7.6.5 Toepassingsvoorbeelden van reservoirs ................................................................. 176 7.6.6 Voorraadbakken en onderbrekingen, niet bestemd voor drinkwater ..................... 180 7.6.7 Druksverhogingspompen aangesloten op een reservoir ......................................... 182 Aansluiting warmwatertoestel (inlaatcombinatie) ................................................................ 183 Waterbehandeling en waterbehandelings- toestellen ............................................................ 185 Leerdoelen ............................................................................................................................ 185 Hard en zacht water .............................................................................................................. 185 Waarom centraal ontharden? ................................................................................................ 187 8.3.1 Conditionering ........................................................................................................ 188 8.3.2 Milieu ..................................................................................................................... 189 Ontharding door middel van ionenwisseling ........................................................................ 189 Ontharding door magnetisme (FAK-apparaten) ................................................................... 195 Hyperfiltratie......................................................................................................................... 196 8.6.1 Principe en werking van omgekeerde osmose ........................................................ 196 Onderscheid omgekeerde osmose, ultrafiltratie en microfiltratie ......................................... 198 Fosfaatdoseertoestellen ......................................................................................................... 198 De aansluiting ....................................................................................................................... 201 Leerdoelen ............................................................................................................................ 201 Inleiding ................................................................................................................................ 201 Aansluiting ............................................................................................................................ 202 9.3.1 Verbindingen met distributieleidingen ................................................................... 202 9.3.2 Watermeteropstelling ............................................................................................. 204 206 Watermeters .......................................................................................................................... 206 9.5.1 Soorten watermeters ............................................................................................... 209 9.5.2 Magnetisch Inductieve watermeter......................................................................... 213 9.5.3 Combinatiemeter .................................................................................................... 214 Meetnauwkeurigheid van watermeters ................................................................................. 215
9.7 9.8 9.9
9.10
9.11
9.12
9.13
215 Keerklep ................................................................................................................................ 215 Volumestroombegrenzer ....................................................................................................... 217 9.9.1 Vaste begrenzing .................................................................................................... 217 9.9.2 Instelbare begrenzer................................................................................................ 218 Onbemeterde aansluitingen................................................................................................... 219 9.10.1 Huishoudelijke levering.......................................................................................... 219 9.10.2 Brandblusaansluitingen .......................................................................................... 219 Opstellingsruimten ................................................................................................................ 221 9.11.1 Leveringspunt en collectieve installaties ................................................................ 222 9.11.2 Eengezinswoningen ................................................................................................ 223 9.11.3 Woongebouwen ...................................................................................................... 224 9.11.4 Andere percelen ...................................................................................................... 226 Bepalen van de aansluitleidingdiameter ............................................................................... 227 9.12.1 leidingweerstand ..................................................................................................... 227 9.12.2 Berekenen leidingweerstand en leidingdiameter .................................................... 230 9.12.3 Berekenen volumestroom aansluitleiding .............................................................. 232 9.12.4 Hoofdleidingdruk ................................................................................................... 239 Relaties drukverlies en volumestroom .................................................................................. 240
10 Communicatievaardigheden ................................................................................................. 241 10.1 Inleiding ................................................................................................................................ 241 10.2 Communiceren ...................................................................................................................... 241 Zonder contact geen communicatie ...................................................................................... 241 Basisbegrippen ...................................................................................................................... 242 10.3 Basisvaardigheden in communicatie..................................................................................... 243 10.4 Stemming en communicatie.................................................................................................. 243 10.5 Wetten van communicatie .................................................................................................... 244 10.6 De waarneemposities ............................................................................................................ 247 10.7 Het slechtnieuws-gesprek ..................................................................................................... 248 10.8 Omgaan met bezwaren en weerstand .................................................................................... 250 10.9 Het ombuigen van bezwaren................................................................................................. 251 Relatiebeheer................................................................................................................................... 254