Continuïteit van zorg

Driemaandelijks tijdschrift: jan-feb-ma 2009 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P6080670 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel

België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum

PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners

Activiteitenkalender

Continuïteit van zorg

LENTE 2009

Anders dan enkele decennia geleden is een opname in een psychiatrisch ziekenhuis vandaag de dag in de regel een zeer tijdelijk gebeuren. Een kwart van de patiënten in onze divisie Volwassenen heeft bijvoorbeeld het ziekenhuis binnen de zes dagen na opname alweer verlaten en de helft van alle opgenomen patiënten is binnen de 18 dagen terug naar huis. Slechts een vierde van de patiënten verblijft langer dan twee maanden in het ziekenhuis.

Donderdag 19 maart (OPZ forum) Avondseminarie Dr. Geert Dom, psychiater Toenemende verslavingsproblematiek bij ouderen

Donderdag 30 april (OPZ forum) Avondseminarie Prof. dr. M.K. Viaene e.a. Eén jaar ambulante neuropsychologische dienstverlening in het OPZ: kennis van neurocognitieve processen als basis voor diagnostiek, psycho-educatie en begeleiding.

Aandacht voor het lot van de patiënt na zijn of haar ontslag uit het ziekenhuis, is er van bij het begin van de opname. Van bij de start van de behandeling wordt immers nagedacht over de vraag hoe de patiënt het beste kan worden begeleid naar zijn of haar vroegere thuismilieu en over de vraag hoe de patiënt, eens thuis, het beste kan worden begeleid. “Wat heeft de patiënt nodig om ons niet meer nodig te hebben?” luidt de boutade. Al zeer vroeg in de behandeling hebben we aandacht voor doelstellingen als werkhervatting, activering in de thuissituatie, uitbreiden van sociale netwerken... Het beperken van de opnameduur tot het strikte minimum kan voor de patiënt pas succesvol zijn, als er voldoende extraen transmurale diensten zijn, die voor elke patiënt het optimale traject trekken

naar resocialisatie in zijn gewone sociale omgeving én als die diensten op een adequate manier samenwerken. Vandaar dat we als psychiatrisch zorgcentrum veel aandacht besteden aan het uitbouwen van of samenwerken met dergelijke diensten. Daarbij sturen we aan op een goede balans en een optimale samenhang tussen alle aspecten van de zorg. We werken aan een voortdurend optimaliseren van ieders aandeel en van het gehele systeem rond de patiënt om voor hem of haar tot duidelijkheid, evenwicht en samenhang te komen. Dergelijke zorg is het broodnodige antwoord voor de patiënt op de dreiging ten onder te gaan in een complexe persoonlijke en maatschappelijke realiteit. In deze nieuwsbrief staan we stil bij enkele aspecten van goede zorg op de overgang tussen ontslag en terugkeer in de thuissituatie: ontslagmanagement, extramurale initiatieven, oplossingsgerichte therapie en dergelijke meer.

Tom Geuens

Hoofdgeneesheer

Pieter Jans

Administrateur-generaal

OPZ Geel 2009 / 1

Divisie Ouderen

Aromatherapie Aromatherapie vindt meer en meer ingang in de dagelijkse werking van de divisie Ouderen. Een derde van de personeelsleden heeft ondertussen een vorming gevolgd. Elk team geniet van een aantal gedreven personeelsleden die de verschillende toepassingsmogelijkheden van Aromatherapie binnen hun eenheid mee gestalte helpen geven en hierin een enthousiaste en ondersteunende rol vervullen. Aromatherapie valt samen met zorg op maat, kwaliteit en comfort en draagt hierdoor bij tot het creëren van extra warme zorg. Uiteraard onderschrijft ook de palliatieve werkgroep de meerwaarde die aromatherapie kan bieden en stimuleert het gebruik ervan op de leefeenheden.

Om tegemoet te komen aan “zorg op maat”, wordt het een prikkelende uitdaging om dagdagelijkse zorgen aan te bieden met net dat beetje extra ingebouwde entourage. Dat kan bijvoorbeeld door het creëren van een extra rustige omgeving tijdens verzorgingsmomenten en/of ontspanningsmomenten, met uiteraard respect voor privacy. Indien wenselijk gepaste muziek op de achtergrond, gebruik maken van badolie/badzout of massageolie vermengd met een welbepaalde etherische olie en/of het verstuiven/druppelen van etherische olie. Aromatherapie leent zich erg goed om in te spelen op individuele noden (van lichamelijke, psychische of palliatieve aard). Een greep uit een waaier van toepassingsmogelijkheden zijn extra individuele aandacht en ondersteuning door middel van een verwenbad, voetbad, eenvoudige handof voetmassage. In 2008 werd een interne vorming gewijd aan de mogelijkheden die aromatherapie kan bieden om het psychisch lijden bij de patiënt te verzachten

Testmateriaal Vanuit de groeiende vraag naar screening dementie of differentiatie dementie/depressie bij mensen met verstandelijke beperking zijn we op zoek gegaan naar

2 / OPZ Geel 2009

passend testmateriaal. Het materiaal dat we hanteren vanuit psychologisch-psychodiagnostische hoek is hier vaak niet echt bruikbaar. We hebben ons gebaseerd op de richtlijnen vanuit de stichting Pepijn en gebruiken observatielijsten vanuit ortho-pedagogische hoek. Het zijn gestandaardiseerde observatielijsten die door de vp-mentoren ingevuld worden .

Geïntegreerde zorg voor ouderen met een langdurige en complexe problematiek Een aantal partners in de gezondheids- en welzijnssector – OPZ Geel, SIT, CGG en WZG Ter Kempen – sloegen de handen in elkaar voor een innoverend zorgproject in het arrondissement Turnhout. Doelgroep zijn ouderen met een psychische problematiek die niet in een psychiatrische setting verblijven. De initiatiefnemers willen met het project hulpverleners en mantelzorgers in de thuiszorg en in de residentiële nietpsychiatrische sector ondersteunen met kennis en vaardigheden over ouderen met een chronische en complexe psychiatrische problematiek. Omdat veel hulpverleners geen specifieke opleiding hebben gehad voor het omgaan met zestig-plussers met een chronische en complexe psychiatrische problematiek wordt vaak vroegtijdig gekozen voor resi-

dentiële opname van dergelijke ouderen. Het aanbieden van een casusgerichte ondersteuning en vorming kan dat voorkomen. Door kennisoverdracht tussen de verschillende zorgvoorzieningen kan de begeleiding van de oudere en zijn omgeving op een meer kwaliteitsvolle manier uitgebouwd worden. Dat heeft zowel voor de oudere als de hulpverlener een meerwaarde. De dienstverlening wordt kosteloos aangeboden en richt zich ook op mantelzorgers. Coördinator Christa Daems is de spilfiguur. Jarenlang was ze hoofdverpleegkundige en teamcoördinator op de divisie Ouderen van het OPZ Geel. Zij heeft kennis van psychiatrische ziektebeelden en heeft veel ervaring in het omgaan met ouderen met een chronische en complexe psychiatrische problematiek.

Christa: “Mijn rol bestaat erin de hulpverleners of mantelzorgers die de dagelijkse zorg voor de patiënt waarmaken te coachen in de manier waarop ze met ouderen met psychiatrische problemen omgaan. Dat betekent: informeren, vragen stellen, problemen in de juiste context plaatsen, overleggen, mee zoeken naar oplossingen. Dat is mijn inbreng: van op een afstand, vanuit een andere invalshoek, met mijn ervaring in de psychiatrie, de zaken anders bekijken en omzetten in concrete adviezen. Dat is ook het mooie aan mijn opdracht: samenwerken met anderen om de zorg rond een bepaalde patiënt zo goed mogelijk te organiseren.”

Interview met dr. Scheerlinck Dokter Céline Scheerlinck Psychiater in de divisie Ouderen Dokter Céline Scheerlinck is als psychiater onder andere werkzaam in de Open Opnameafdeling en de Dagkliniek van de divisie Ouderen. Ze licht de werking van die leefeenheid toe.

Welke aanpak hanteert u? Dokter Scheerlinck: We werken multidi-

sciplinair en hanteren een systeemtherapeutische aanpak. Belangrijk is de context rond de patiënt goed te kennen om een scherp beeld te krijgen van de problematiek. Daarom proberen we hulpverleners, familie en huisarts systematisch te betrekken bij het behandeltraject. We vinden ook de communicatie met de huisarts bij opname of tijdens de behandeling belangrijk en willen meer tijd vrijmaken voor goed ontslagmanagement. Elke patiënt heeft een wekelijks consult bij de psychiater. In het begin is er ook standaard een consultatie bij de psycholoog en maatschappelijk werker. Afhankelijk van de hulpvraag wordt verdere individuele psychotherapie aangeboden.

Waaruit bestaat het therapieaanbod? Dokter Scheerlinck: Het therapiepro-

gramma stellen we samen op maat van de patiënt. Afhankelijk van de hulpvraag zijn er eerder individuele therapieën of therapieën in groep. We bieden inzichtgevende therapieën aan, ergotherapie, bewegingstherapie in al zijn vormen – fitness, psychomotorische therapie, relaxatietherapie – maar ook geheugentraining en muziektherapie. De reden voor een opname is vaak een diagnostische vraag. Vandaar dat we ook rekenen op onze psychologische dienst en hun expertise in het psychodiagnostisch onderzoek en werken we vaak samen met de neurologische dienst van het OPZ.

Hoe ziet u uw rol als sychiater? Dokter Scheerlinck: Als psychiater heb

je de eindverantwoordelijkheid voor wat het team met de patiënt doet; je moet daarom het overzicht houden van de totale behandeling.

Als psychiater doe ik het liefst het klinische werk, vandaar de wekelijkse consultatie. Aanvankelijk is dit nodig om – samen met de andere disciplines – tot een juiste diagnose te kunnen komen en nadien is een voortdurende opvolging en evaluatie van de therapeutische interventies noodzakelijk.

Hoe belangrijk is extramurale zorg? Dokter Scheerlinck: Meer en meer groeit

het besef dat de patiënt het beste zo lang mogelijk thuis wordt opgevangen, in de eigen vertrouwde omgeving. Vandaar ook het belang van de dagkliniek die zelfredzaamheid helpt bevorderen en de nodige ondersteuning kan bieden. Daarnaast is er tevens de begeleiding voor mantelzorgers en hulpverleners die door het therapeutisch project voor ouderen aangeboden wordt (zie ook p. 2). Er zijn ruime mogelijkheden om extramuraal te werken. Afhankelijk van de nood van de patiënt kunnen onze maatschappelijk werkers initiatieven als thuiszorgdienst, voorlopig bewindvoerder, zorgoverleg… aanspreken om mee in te staan voor de zorg. Samen met de zorgverleners en de huisarts moet steeds individueel bekeken worden wat nodig is. Wanneer een opname toch nodig is, zal die in de divisie Ouderen in de regel langer duren dan bij volwassenen het geval is. Dat komt omdat de problematiek vaak complexer is, onder andere door somatische problemen, en omdat er ook meer tijd nodig is om passende opvang te voorzien en mantelzorg te organiseren. Vaak moeten patiënten ook worden begeleid naar een langduriger verblijf in een nieuwe setting.

Opname en dagkliniek in de divisie Ouderen De divisie Ouderen richt zich op mensen vanaf zestig jaar met psychiatrische problemen. De leeftijdsgrens kan ook lager liggen wanneer de vastgestelde problematiek het beste binnen de divisie Ouderen wordt aangepakt.

De dagkliniek is er voor ouderen met een min of meer gestabiliseerde psychiatrische stoornis die bovendien nog voldoende kunnen functioneren in de eigen thuissituatie. Vaak gaat het om stemmingsstoornissen en levensfaseproblematiek (pathologische rouw edm.). De dagkliniek biedt vooral de mogelijkheid op resocialisatie en reactivatie. In de toekomst zullen naast therapieën ook observatie en diagnostiek meer plaats krijgen. De Opnameafdeling is er voor patiënten voor wie functioneren in de thuissituatie, het rusthuis of het RVT niet meer lukt. Vaak gaat het dan om depressieve stoornissen, cognitieve stoornissen, psychotische stoornissen en gedragsproblemen i.k.v. een psychiatrische aandoening. In de Open Opnameafdeling wordt vooral met inzichtgevende en andere therapieën gewerkt, terwijl de Gesloten Opname meer gericht is op het aanbieden van structuur.

Bij vraag voor een opname kunnen artsen steeds de psychiater contacteren op het algemene nummer 014 – 57 91 11.

OPZ Geel 2009 / 3

Ontslagmanagement in het OPZ Het OPZ Geel maakt werk van de systematische invoering van ontslagmanagement in de verschillende leefeenheden. Met een aantal proefprojecten is de nodige ervaring opgedaan.

Ontslagmanagement staat voor een gefaseerde en gestructureerde ontslagvoorbereiding die start bij de opname in het ziekenhuis. Het is een methodiek waarbij men tracht zorg op maat te leveren en optimaal samen te werken met de externe hulpverleners. Vooral patiënten met een complex zorgprofiel en een hoog risico op heropname of institutionalisering wil men op die manier nieuwe kansen geven in hun thuismilieu. Het proefproject “ontslagmanagement in de psychiatrische ziekenhuizen” werd door de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid gestart. De taken hieraan verbonden werden initieel toegewezen aan de verpleging en liepen parallel met de taken van de maatschappelijk werkers. In 2003 nam het FOD dan ook de beslissing om het ontslagmanagement volledig toe te wijzen aan de sociale diensten van de psychiatrische ziekenhuizen. In het OPZ Geel werden de opnameafdeling van de divisie Ouderen en de leefeenheid Psychosezorg van de divisie Volwassenen gekozen als projectafdelingen. Eind 2007 werd in het OPZ een stuurgroep ontslagmanagement opgericht. Deze is gestart met een uitgebreide denkoefening over de haalbaarheid van de methodiek in het psychiatrisch zorgcentrum. De stuurgroep tracht deze te evalueren en bij te sturen en doelt op een methodiek die ziekenhuisbreed toepasbaar en aanpasbaar is. In 2009 plannen we het ontslagmanagement op alle afdelingen te implementeren om op die manier een nog betere kwaliteit van zorg en nazorg te kunnen bieden.

4 / OPZ Geel 2009

Psychiatrische thuiszorg Psoikos is een initiatief voor psychiatrische thuiszorg dat mensen met een psychiatrische problematiek de mogelijkheid biedt in hun vertrouwde omgeving te blijven, een (her)opname in het ziekenhuis te vermijden of te verkorten. Door advies en ondersteuning verbetert Psoikos de doeltreffendheid van de zorg. Ten slotte helpt Psoikos ook over de grenzen van verschillende zorginstanties heen de expertise rond psychiatrische thuiszorg verder ontwikkelen.

Daarmee treedt dit initiatief niet in de plaats van bestaande zorgvormen, maar biedt het een aanvulling. Het aanbod bestaat uit twee delen:

1

Hulpverleners ondersteunen in hun zorg voor de thuisverblijvende psychiatrische patiënt door inlichtingen en advies te verschaffen en door coaching.

voor volwassenen met een gestabiliseerde psychiatrische 2 Thuisbegeleiding problematiek die hun rollen binnen de vertrouwde thuissituatie en de maatschappij zo veel mogelijk willen behouden of terug willen opnemen. Aanmeldingen voor psychiatrische thuiszorg verlopen steeds via een verwijzende hulpverlener. Op het onderstaande nummer bereikt u een medewerker van het psoikosteam. PSOIKOS Stationstraat 82 - 2300 Turnhout Tel. 014 43 19 40 Fax 014 43 19 42 e-mail: [email protected] website: www.beschutwonenkempen.be

Psoikos is een proefproject van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid. Het kwam tot stand dankzij een samenwerkingsakkoord tussen partners uit de thuiszorg en de geestelijke gezondheidszorg verenigd in vzw Beschut Wonen Kempen en vzw SIT Arrondissement Turnhout.

Oplossingsgerichte therapie in de dagkliniek “De ware ontdekkingsreis is geen speurtocht naar nieuwe landschappen, maar het waarnemen met nieuwe ogen.” M. Proust Met de invoering van oplossingsgerichte therapie waait een nieuwe wind door dagkliniek Het Poorthuis van het OPZ Geel. Het is een therapievorm die kan rekenen op positieve feedback van de patiënten. Ze geven aan tevreden te zijn over de behandeling en hebben het gevoel steeds meer grip te krijgen op hun leven. Het inbrengen van de oplossingsgerichte therapievorm in de werking van dagkliniek Het Poorthuis is ook een herbronning geweest voor de teamleden. Patiënten en teamleden plukken er de vruchten van. Ergotherapeute Els Dhondt en maatschappelijk werker Julienne Aerts lichten de werkwijze toe.

Elke patiënt krijgt een persoonlijk therapeutisch dagboek – een werkinstrument om het eigen behandelplan (en dus ook de eigen verantwoordelijkheid) in handen te nemen. Dit dagboek is de rode draad doorheen het therapeutisch evolutieproces van de patiënt en geeft de begeleiding houvast om tijdens de therapieën het aanbod maximaal op elk individu af te stemmen. De patiënt bepaalt zelf welke doelstellingen voor hem prioritair zijn. Op regelmatige basis wordt zijn evolutie geëvalueerd. Ook in dit proces wordt de patiënt sterk betrokken.

Wat is oplossingsgerichte systeemtherapie? In tegenstelling tot de traditionele probleemgerichte stromingen trachten we veel oog te hebben voor de mogelijkheden die de patiënt in zich heeft. We leggen de nadruk op zijn kwaliteiten en trachten deze maximaal te benutten om een positief evolutieproces op gang te krijgen, gelinkt aan zijn eigen context. De patiënt wordt nauw betrokken bij het opstellen van behandeldoelen en draagt zelf veel verantwoordelijkheid. We streven ernaar dat de patiënt weer het gevoel krijgt zelf keuzes te kunnen maken en hopen dat hij ertoe komt om zelf oplossingen te vinden voor zijn problemen. Het team creëert de therapeutische context waarin de patiënt deze kwaliteiten in zichzelf weer leert kennen en benutten. Belangrijke personen uit de context van de patiënt worden betrokken bij de begeleiding. Psychodiagnostiek en probleemanalyse zijn dus ondergeschikt aan het werken met de kwaliteiten, verwachtingen en doelstellingen van de patiënt.

Hoe wordt dit concreet uitgewerkt? Bij de aanvang van de behandeling krijgt de patiënt al de vraag wat hij wil bereiken in het Poorthuis. “Wat heeft hij nodig om ons niet meer nodig te hebben.” We beginnen dus bij het einde. Samen met de patiënt worden op deze manier doelen scherp gesteld. Zo werken we sterk met de hulpvraag van de patiënt en trachten we de begeleiding af te stemmen op zijn noden, binnen zijn context. De patiënt bepaalt de weg – wij begeleiden hem op deze route.

Wat is de meerwaarde van deze therapievorm? De individuele benadering sluit erg aan bij de context van de patiënt. We respecteren het tempo van de patiënt bij het zoekproces naar eigen vaardigheden en kwaliteiten. Samen met hem trachten we te evolueren naar het herkennen en gebruiken van de eigen krachtbronnen waardoor de patiënt als het ware co-therapeut wordt van zijn eigen behandeling. Op die manier leert hij eigen oplossingen te zoeken wat op lange termijn de kans op herval kan verkleinen. De patiënt ervaart dat hij meer is dan zijn probleem, krijgt een groter gevoel van eigenwaarde en verwerft het inzicht dat hij zelf heel wat capaciteiten in zich heeft.

Hoe wordt ontslagmanagement toegepast? Al van bij de aanvang van de behandeling zijn we bezig met ontslagmanagement. We stellen zoals gezegd aan de patiënt vaak de vraag ‘wat heb je nodig om ons niet meer nodig te hebben?’ Op deze manier zijn we het evolutieproces voortdurend aan het evalueren en trachten we steeds de link te leggen naar het leven in de thuissituatie. Al zeer vroeg in de behandeling werken we bijvoorbeeld aan doelstellingen zoals werkhervatting, activering in de thuissituatie, het uitbreiden van sociale netwerken en dergelijke. Contact: Het Poorthuis Tel. 014-57 91 11 [email protected]

OPZ Geel 2009 / 5

Divisie jongeren: vijf jaar jong

Zorgaanbod, visie en werking Met een gezonde brok enthousiasme werd vijf jaar geleden de divisie Jongeren geopend. Er was vooral de ambitie en drive om de beste psychiatrische zorg te bieden aan kinderen, jongeren en hun ouders. Ook nu is deze spirit nog levendig aanwezig. In deze bijdrage staan we stil bij het resultaat van vijf jaar werking, van vijf jaar zoeken ook naar een betere hulpverlening. Een dynamisch proces waarbij rekening moet worden gehouden met verschillende bevorderende en belemmerende factoren. We geven een overzicht van het zorgaanbod, de visie en werking op dit moment.

Visie en werking De visie waarmee we naar het kind kijken, is een zeer ruime visie. Aan de hand van onderstaande paragrafen vatten we die visie samen.

Het nature-nurture verhaal

Zorgaanbod In het kader hiernaast wordt een overzicht gegeven van het zorgaanbod dat de divisie jongeren aanbiedt. Dit overzicht mag niet worden gezien als zomaar een opsomming van verschillende zorgmodules. De zorgmodules kaderen ruimer in een denken over en organisatie van zorgtrajecten. Zorgtrajecten waarbij ernaar gestreefd wordt om aan kinderen een meer kwalitatieve hulpverlening te bieden.

De organisatie van zorgtrajecten De organisatie van zorgtrajecten wordt gedragen door een nauwe samenwerking en kan verschillende vormen aannemen.

6 / OPZ Geel 2009

—

—

Zorgtrajecten OPZ en extramurale diensten en voorzieningen: CGGZ’s in de regio, instellingen bijzondere jeugdzorg, MPI’s, andere professionele hulpverleners (CLB, pediaters, huisartsen, thuisbegeleidingsdiensten…) Intramurale zorgtrajecten: voortraject naar residentiële opname (bv. door mobiel team, polikliniek), natrajecten na een residentiële opname (bv. daghospitalisatie voor het gezin en/of kinderpsychiatrische nazorg aan huis)

In de werking vertaalt zich dat naar uitwisseling van expertise, nauw overleg en continuïteit van zorg.

Kinderen worden geboren met een bepaalde aanleg (nature). In hun verdere ontwikkeling is de nurture of context van het kind een beïnvloedende factor op deze ontwikkeling. Het trachten in het vizier te krijgen van dit samenspel van naturenurture is de basis van ons denken en werken. We zoeken naar een overzicht van beschermende en kwetsbare factoren op bio-psycho-sociaal vlak. Waar liggen de beperkingen, waar liggen ook de groeikansen en welke mogelijkheden zijn aanwezig? Het doorgedreven werken met de systemen en contexten rond het kind en een uitgesproken multidisciplinaire benadering vloeien voort uit deze benadering.

Contexten en systemen Vermits (vooral) kinderen en jongeren bestaan in functie van hun context, kan het van doorslaggevend belang zijn om als hulpverlener deze context te ervaren, er in ondergedompeld te worden. We zullen het gedrag (denken, voelen, doen) beter kunnen duiden en begrijpen wanneer we de context beleven waarbinnen dit gedrag zijn functie heeft. Het gaat hierbij niet alleen om de onmiddellijke interacties tussen ouders en kinderen of kinderen onderling. Ook het algemene gezinsklimaat, de woonomgeving en dergelijke geven indicaties over de manier

waarop gezinsleden zich verhouden ten aanzien van elkaar en het gezin ten aanzien van zijn omgeving. Dezelfde beweegredenen kunnen worden gesteld ten aanzien van een instelling waar de jongere verblijft. Vanaf het moment dat kinderen naar school gaan is ook de schoolse omgeving, naast het gezin, de omgeving die vorm geeft aan de ontwikkeling van een kind en dit niet alleen op cognitief vlak, maar ook op sociaal en emotioneel vlak. Groepsdynamische eigenschappen van een klas, mogelijkheden en beperkingen van een lerarenkorps kunnen van wezenlijk belang zijn om een kind en diens bijzonderheden te kunnen duiden. De mate waarin deze contexten actief kunnen of moeten betrokken worden tijdens een opname of begeleiding, kan erg variëren. Deze contexten zijn echter onontbeerlijk bij het duiden en behandelen. Op concreet werkingsniveau vertaalt zich dit in: — huisbezoeken — wekelijkse gezins- en/of oudergesprekken — ouder-kindsessies — dagopnames voor gezin — overleg met verschillende betrokken contexten (school, CLB, comité…) Een opname van een kind betekent dan ook een intensief werken van een multidisciplinair team. Een constant leren, bijsturen, bijschaven van methodieken is en zal steeds een uitdaging blijven in deze materie. Daarmee is ook de toon gezet voor de volgende 5 jaar.

Nadine De Wachter Psycholoog

Zorgaanbod divisie Jongeren Het zorgaanbod van onze divisie Jongeren is tijdelijk beperkt in afwachting van de aanwerving van nieuwe kinder- en jeugdpsychiaters. Er werd voor geopteerd om ondanks de beperkte middelen toch kwaliteit van zorg te blijven bieden voor de regio. Daarom werd voor één specifieke doelgroep (lagere schoolkinderen, 6 tot 12 jaar) gekozen waarvoor dan wel een zo volledig mogelijk zorgaanbod geboden wordt.

De lagereschoolkinderen (latentieleeftijd) en hun gezin kunnen op de divisie jongeren terecht voor diagnostiek, advies, begeleiding en behandeling. Dit aanbod verloopt via verschillende zorgmodules waaronder: — ambulante poliklinische consultaties onder supervisie van dokter J. Joossens en kinder- en jeugdpsychologen; - aanmelden via het secretariaat van de divisie Jongeren. Daarna volgt een eerste gesprek met psychologen Ilse Vansant / Els Keuleers. Zij bekijken een mogelijk zorgaanbod binnen onze divisie jongeren en coördineren het verdere verloop. — daghospitalisatie en voltijdse hospitalisatie voor het lagereschoolkind waarvoor het aantal bedden/stoelen uitgebreid werd; - aanmeldingen via Guy Opdekamp, maatschappelijk werker divisie Jongeren; — daghospitalisatie voor het gezin en kinderpsychiatrische begeleiding aan huis (mobiel team); - aanmeldingen via Paul De Win, coördinator mobiel team; Kinderpsychiater dr. Joke Joossens coördineert het integrale zorgaanbod voor lagereschoolkinderen.

Verder garandeert de divisie jongeren ook een zorgaanbod voor: — kinderpsychiatrische begeleiding in de thuissituatie voor POS/MOF adolescenten (jongeren met een dossier bij de jeugdrechtbank of het comité voor bijzondere jeugdzorg) via het mobiel team. (Tijdelijk onder de leiding van kinder- en jeugdpsychiater prof. dr. Dirk Deboutte.) — Residentiële Forensische kinderpsychiatrie (For-K) (kinderpsychiater dr. Caroline Debruyne) — Ondersteuning Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) vanuit het OPZ Geel met een kinderpsychiater (kinderpsychiater dr. Caroline Debruyne) — Kinderpsychiatrisch team (inreach) in de gemeenschapsinstellingen te Mol.

OPZ Geel 2009 / 7

Kwaliteitsbeleid en patiëntveiligheid in het ziekenhuis De inspanningen voor kwaliteitsvolle zorg van het OPZ Geel kwamen het voorbije jaar vooral op het vlak van patiëntveiligheid tot uiting. Zo werd het project ‘Performant agressiebeleid OPZ Geel’ door de federale overheid geselecteerd als een voorbeeldproject voor andere ziekenhuizen. Daarnaast werden extra inspanningen geleverd om tegemoet te komen aan verwachtingen van de overheid. Een en ander heeft te maken met de duale aansturing van het gezondheidsbeleid in België. Al sinds 1997 is voor de Vlaamse ziekenhuizen een kwaliteitsdecreet van kracht. Daarnaast biedt de Federale Overheid sinds 2007 aan de Belgische ziekenhuizen een contractuele financiering als het ziekenhuis tegemoet komt aan bepaalde prestaties op het vlak van kwaliteit en patiëntveiligheid. Inhoudelijk gaat het vanzelfsprekend over dezelfde kwaliteitsvolle zorg, met dit verschil dat de Federale Overheid nadruk legt op de patiëntveiligheid en een veiligheidsmanagementsysteem voor het ziekenhuis. Voor het OPZ Geel werden alle delen samengebracht tot één duidelijke beleidsaanpak voor kwaliteitsvolle zorg. Onze kwaliteitsvisie geeft alvast de richting aan.

‘Het opz wenst een kwaliteitsvolle verantwoorde zorg te bieden aan alle patiënten’ Ons doel is aan elke gebruiker verantwoorde zorg te verstrekken, zonder onderscheid op basis van leeftijd, geslacht, ideologische, filosofische of godsdienstige overtuiging, ras, geaardheid en vermogenstoestand van de betrokkenen. Verantwoorde zorg betekent voor ons: — Doeltreffende zorg, waarbij we allereerst de doelen bepalen om vervolgens via metingen na te gaan of deze doelen ook bereikt worden — Veilige zorg: waarbij voorkomen wordt dat de patiënt schade oploopt ten gevolge van het zorgverleningproces — Continue zorg, die we ononderbroken en in samenhang aanbieden — Gebruikersgerichte zorg, die gericht is op verwachtingen, noden, behoeften en waarden van patiënten/gebruikers. De aandacht gaat hierbij naar respect voor de menselijke waarde en diversiteit, correcte bejegening, bescherming van persoonlijke levenssfeer en zelfbeschikkingsrecht, klachtenbemiddeling en -behandeling, informatie aan- en inspraak van de gebruiker en iedere belanghebbende uit zijn omgeving. — Ethisch verantwoorde zorg, waarbij de kwaliteit van de zorgrelatie getuigt

8 / OPZ Geel 2009

van zorgvuldigheid, zorgzaamheid, verantwoordelijkheid, aandacht, begrip en respect. — Doelmatige zorg: waarbij we de beschikbare middelen verantwoord gebruiken en verspilling van geld, materialen, werkkracht, tijd en energie voorkomen — Maatschappelijk verantwoorde zorg, die aanvaard wordt door de maatschappelijke omgeving van gebruikers en de ruimere samenleving Het streven naar deze kwaliteitsvolle, verantwoorde zorg is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het OPZ, de overheden en de patiënten/gebruikers zelf. Actieve betrokkenheid en medewerking van alle partijen zijn nodig om tot een positief resultaat te komen. ‘Het opz wenst een kwaliteitsvolle organisatie te zijn voor de medewerkers en de samenleving’ Kwaliteitsvolle zorg voor onze patiënten mag niet ten koste gaan van het welzijn van ons personeel of de financiële gezondheid van ons zorgcentrum. Werken aan kwaliteit is in ieders belang en dient naar een evenwicht te zoeken waar alle betrokkenen beter van worden. Dat maakt dat ook het personeelsbeleid, het leiderschap en het operationele beleid onze expliciete aandacht krijgen.

De Vlaamse wetgeving Het Kwaliteitsdecreet houdt in dat elk ziekenhuis een systematische zelfevaluatie doet en verantwoording aflegt over de resultaten. Voor deze zelfevaluatie maakt OPZ Geel gebruik van Kwadrant, een managementmodel voor zorgexcellentie. Tijdens de zelfevaluatie geeft het management antwoord op de vragen ‘waar staan wij?’ en ‘wat kan beter?’. Alle belangrijke gebieden worden overlopen: de zorgactiviteiten, het leiderschap, de beleidsplanning, het personeelsbeleid, het middelenbeleid, de evaluatie en tevredenheid door patiënten, medewerkers en de eindresultaten op klinisch, financieel en operationeel vlak. Op basis van de evaluatieresultaten zet het management vervolgens doelstellingen en verbeteracties uit voor de komende periode. Zowel de resultaten als de doelstellingen en verbeteracties worden opgenomen in het kwaliteitshandboek dat toegankelijk is voor alle medewerkers. Ook ten aanzien van de Vlaamse Overheid rapporteert het OPZ de gegevens volgens vier grote clusters: — — — —

de klinische performantie (of zorgresultaten) de operationele performantie (of werkingsresultaten, vb. financiële gegevens, bezettingscijfers…) de evaluatie door gebruikers (vb. resultaten tevredenheidsmetingen, overzicht klachten…) de evaluatie door medewerkers (vb. resultaten tevredenheidsmetingen, verzuimcijfers…)

De contracten definiëren kwaliteit in ruime zin en benadrukken de patiëntveiligheid, als essentiële kwaliteitsdimensie. Veilige zorg betekent ‘dat de patiënt geen schade lijdt door de zorg of door zijn/haar contact met het zorgsysteem’. De grote aandacht voor patiëntveiligheid is het gevolg van buitenlandse rapporten die spreken van 44.000 tot 98.000 vermijdbare sterfgevallen per jaar in Amerikaanse ziekenhuizen. Rapporten van andere landen bevestigen dat de situatie daar niet wezenlijk verschilt van die in de VS. Ook het OPZ werkt momenteel een specifiek beleid uit rond patiëntveiligheid. Hierbij voorzien we onder andere een Comité voor Patiëntveiligheid; het meten, evalueren en bijsturen van de patiëntveiligheidscultuur in ons ziekenhuis; het uitwerken van een systeem voor registratie en analyse van (bijna)incidenten; het uitwerken van verbeterprojecten, enz… Het uiteindelijke doel is een veilig verloop van de zorg(processen), zodat de patiënt geen onnodige schade oploopt. En tegelijk gaat het om de zorgverstrekkers, om ‘mensen’ die fouten kunnen maken. Belangrijk is dat deze zorgverstrekkers kunnen werken in een begrijpende werkomgeving, waarin men durft rapporteren om te leren uit ‘incidenten’ en afstapt van een penalisatiecultuur. Ook het betrekken van de patiënt in het eigen zorgproces is belangrijk. Het gebruik van de ‘veiligheidskaart voor patiënten’ is een knap initiatief op dat vlak. Agressiebeleid OPZ geselecteerd! Het Federale contract vereiste dat elk ziekenhuis in 2008 drie verbeterprojecten indiende bij de Overheid. Wij opteerden er voor ons agressiebeleid in te sturen als verbeterproject voor patiëntveiligheid. Ook al omdat ons agressiebeleid op alle belangrijke organisatiegebieden is uitgebouwd, (visie, doelstellingen, processen, registratie van incidenten…) vonden we dat een waardevol project.

Het contract met de Federale Overheid in functie van de kwaliteit en patiëntveiligheid In 2008 sloot OPZ Geel, net als 90% van de Belgische ziekenhuizen, voor de tweede keer een contract af met de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid. Met deze contracten erkent en financiert de Federale overheid de inspanningen van ziekenhuizen op vlak van kwaliteitsbeheer en patiëntveiligheid. Het ziekenhuis krijgt een financiële tegemoetkoming als het voldoet aan de vastgelegde afspraken. Een eerste contract werd gesloten in 2007.

Blijkbaar was dit niet enkel onze mening. In het najaar berichtte de Federale overheid dat ons project ‘Performant agressiebeleid OPZ Geel’ unaniem geëvalueerd was als een voorbeeldproject voor andere ziekenhuizen. De overheid vroeg ons ziekenhuis te mogen bezoeken om het project van naderbij te bekijken. Vervolgens werd het OPZ uitgenodigd om het project te presenteren voor de Belgische ziekenhuizen op het symposium van de week van de patiëntveiligheid. Naast de concrete inhoudelijke aanpak van het agressiebeleid, boeide ook de structurele uitwerking volgens het Kwadrantmodel het aanwezige publiek. Nancy Steurs Kwaliteitscoördinator

(Cartoons ter illustratie overgenomen uit een Nederlandse folder over patiëntveiligheid.)

OPZ Geel 2009 / 9

Schijnwerper op patiëntenrechten Baas over eigen leven, ook bij verblijf in een psychiatrisch zorgcentrum Het OPZ Geel startte een project “Patiënten- en bewonersinspraak en –participatie”. Met uitvoerige vormingssessies werd het personeel geïnformeerd en gemobiliseerd voor de emancipatie van de patiënten. Tijdens de volgende maanden zullen alle teams een project uitwerken met concrete, duidelijk geformuleerde acties die de ontwikkeling van de organisatie naar een cliëntgerichte inspraak- en participatiecultuur verder ondersteunen.

Uiteraard is het belangrijk dat de patiënt voldoende wordt geïnformeerd over wat hem te wachten staat, dat hij respectvol wordt ontvangen en begeleid, dat er naar hem wordt geluisterd. Anderzijds is het ook belangrijk dat de begeleiders in ruime mate geïnformeerd zijn over de rechten van de patiënt, dat ze met hem in een evenwaardige en helende relatie durven stappen, met duidelijk afgesproken verantwoordelijkheden, in wederzijds overleg. Want een patiënt heeft niet alleen rechten, maar ook verantwoordelijkheden. Van de patiënt wordt respect verwacht voor het kader waarin gewerkt wordt aan herstel. Nu er bewust tijd wordt gemaakt voor momenten van inspraak en de vraag naar participatie uitdrukkelijk wordt gesteld, blijkt alvast dat er nog een stuk weg is af te leggen. Oudere mensen zijn het bijvoorbeeld niet gewoon dat ze naar hun mening worden gevraagd en over hun behandeling kunnen meespreken. Maar beetje bij beetje krijgen ze vertrouwen en leren ze gebruik te maken van de kans die de inspraakmomenten hen biedt.

Het voedingsproject Na een periode van proefdraaien is het OPZ Geel in 2009 gestart met de invoering van het voedingsproject in alle afdelingen van de divisie Ouderen, waar telkens een of twee personeelsleden het aanspreekpunt zijn over voeding. Met het voedingsproject wil het OPZ Geel komen tot een systematiek voor het screenen van alle risicopatiënten op ondervoeding met als doel op een veilige en gecontroleerde manier de meest gepaste therapeutische en kwaliteitsvolle zorg te geven.

Het proefproject startte in oktober 2007 op de Behandelafdeling van de divisie Ouderen. “In het begin kwam er veel registratiewerk bij kijken”, zegt verpleegkundige An Verhaegen, “maar naarmate het project vorderde, evolueerde het naar een procesmatige aanpak waardoor de tijdsbelasting verminderde. Voor de start van het project werd op de afdeling al veel belang gehecht aan voeding, maar het voedingsproject had als meerwaarde dat er een standaardisatie van zorg omtrent voeding geborgen wordt; de aandacht rond de voedingstoestand van de patiënt is nu systematisch vervat in de behandelwijze.” An ziet drie belangrijke elementen die het project schragen: “Ten eerste: de patiënt wordt wekelijks gewogen en op regelmatige tijdstippen wordt de screeningstool voor ondervoeding ingevuld, waarna de resultaten worden geëvalueerd. Ten tweede: er is multidisciplinair overleg. Zo wordt onder andere de diëtiste betrokken bij de voortgang en adviseert ze over de aanpak, de voedingssupplementen en dergelijke. Genomen beslissingen en afspraken krijgen hun plaats in de behandelplannen. Ten derde: bij vertrek van de patiënt naar het rusthuis of naar huis wordt het transferdocument meegegeven waardoor nuttige informatie over de voeding wordt overgedragen. Op de afdeling vindt dus screening, opvolging en overleg plaats en worden de gegevens ook opgenomen in het kader van de ontslagplanning. Zo kan transmurale zorgcommunicatie ontstaan, wat zeker bijdraagt aan een optimalisatie van de zorg.”

10 / OPZ Geel 2009

Het OPZ in cijfers

Evolutie aantal rechtstreekse opnames 2000-2008 1100 1000

1050

1006

962

991 923

900 800

Aantal opnames

In 2008 waren er in het OPZ Geel 923 opnames. Het grootste deel van deze opnames wordt gerealiseerd binnen de divisie Volwassenen. Het totale aantal opnames vertoont de jongste twee jaar een licht dalende lijn.

775

763

700

681

600

593

659

776

771

752

697

652

664

641

510

500 400 300 200 100 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Jaar

Volwassenen

Ouderen

Jongeren

Rehabilitatie

TOTAAL

Aantal gedwongen opnames 140 120

80

115

114

108

100 Aantal

De gedwongen opnames daarentegen vertonen een stijgende trend. In 2008 werd 129 keer een patiënt gedwongen opgenomen: 18 keer gebeurde dat via de gewone procedure; 111 keer via de spoedprocedure.

122

113

129

98

75

74

60 40 20 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Jaar

Mediane verblijfsd u u r (d a g e n ) O P Z G e e l 2 0 0 8 100 80

dagen

De mediane verblijfsduur van de patiënten in het OPZ bedroeg 36 dagen; met andere woorden: de helft van de opgenomen patiënten heeft na 36 dagen het ziekenhuis al weer verlaten. In de divisie Volwassenen is dat zelfs al na 18 dagen. Een kwart van de patiënten (P25) was binnen 8 dagen na opname al weer ontslagen. Voor een kwart van de patiënten (P75) is de verblijfsduur langer dan 99 dagen. 84% van de patiënten die in 2008 residentieel opgenomen werden, hebben hun woonplaats in het arrondissement Turnhout. 1484 patiënten kwamen vorig jaar samen ook 4922 keer op poliklinische raadpleging.

84

60 56

40 20 0

OPZ Geel

36 18

Divisie Volwassenen

Divisie Ouderen

Divisie Jongeren

OPZ Geel 2009 / 11

Jaarprogramma

COLOFON

Lunchcauserieën, avondseminaries, studiedag Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum

In de loop van 2009 organiseert het OPZ Geel vier lunchcauserieën, vier avondseminaries en een studiedag. Voor elk van die navormingen is accreditering aangevraagd. Hieronder kunt u de tabel met data, thema’s en sprekers vinden. De lunchcauserieën (LC) starten telkens om 12u met soep en een broodje waarna de causerie en het debat volgen. Bedoeling is thema’s aan te reiken die de brug slaan tussen psychiatrie en maatschappij. De lunchcauserieën zijn bedoeld voor een breed, geïnteresseerd publiek.

Dr. Sanodreef 4 2440 Geel Tel +32-(0)14 57 91 11 Fax +32-(0)14 58 04 48 E-mail: [email protected] www.opzgeel.be

De avondseminaries (AS) starten telkens om 20u15 en zijn bedoeld voor huisartsen, psychiaters, neurologen, psychologen, therapeuten en andere belangstellenden uit het werkveld van de gezondheids- en welzijnszorg. Er is telkens een uiteenzetting door een deskundige spreker en een vragen- en discussieronde. De avond wordt afgesloten met een informele babbel bij een hapje en een dankje. Een keer per jaar organiseert het OPZ Geel ook een studiedag klinische psychotherapie (SD). De studiedag grijpt plaats in cultuurcentrum De Werft in Geel. Datum LC

Spreker(s)

Thema

Accred.*

Mieke Van Steelandt

Zorg voor zingeving in tijden van pluraliteit... 2 CP

AS 19 maart

Dr. Geert Dom

Toenemende verslavingsproblematiek bij ouderen

AS 30 april

Prof. dr. M.K. Viaene Griet Vermeir Mieke Bellingkx Rita Verachtert Mieke Thijs

Eén jaar ambulante neuropsychologische dienstverlening in het OPZ: kennis van 2,5 CP neurocognitieve processen als basis voor diagnostiek, psycho-educatie en begeleiding.

LC

Prof. dr. Hans De Witte Burn-out

13 maart

12 juni

2 ,5 CP

2 CP

Coördinatie en eindredactie Johan Claeys Met teksten van Julienne Aerts, Monica Braive, Johan Claeys, Nadine De Wachter, Els Dhondt, Marc Godemont, Wim Hermans, Nancy Steurs. Foto’s Hilde Daniels Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels

Redactiesecretariaat Passano Team Marketing & Communicatie Telefoon: 014 – 57 91 98 E-mail: [email protected]

AS 18 juni

Dieter De Grave

Werken met het stress-kwetsbaarheidmodel

LC

Myriam Bergmans

Het participatiedecreet

2 CP

AS 17 september Walter Rombouts

Gecompliceerde rouw

2,5 CP

SD 3 december

Walter Krikilion e.a.

Therapieën in tijden van evidence based behandelingen

6 CP

Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans

LC

Prof. dr. Rik Torfs

Wat is waanzin? (voorlopige werktitel)

2 CP

Dr. Sanodreef 4 - 2440 Geel

11 september

4 december

2,5 CP

* Accreditering is aangevraagd voor het vermelde aantal creditpoints. Avondseminaries en lunchcauserieën grijpen plaats in het OPZ Forum, Dokter Sanodreef 4 in Geel. Deelnemen is gratis. Omwille van organisatorische redenen worden de deelnemers wel verzocht zich vooraf in te schrijven bij Leen Mostmans (tel. 014 – 57 90 80 of e-mail: [email protected]).

12 / OPZ Geel 2009