Bouwen in Groesbeek & Gierzwaluwen
Voorwoord
Gierzwaluwen
Op verschillende plaatsen in de gemeente Groesbeek wordt er gebouwd of gaat er gebouwd worden. Dit biedt een unieke kans om rekening te houden met de gierzwaluw, een vogel die juist de bebouwing opzoekt. Gierzwaluwen zijn in ons land voor hun nestgelegenheid namelijk volledig afhankelijk van gebouwen. Door renovatie gaan veel bestaande nestplaatsen verloren. De gemeente Groesbeek wil daarom het aanbrengen van nestgelegenheid in nieuwbouw aanmoedigen.
Gierzwaluwen brengen vrijwel hun hele leven in de lucht door. Vliegend zijn ze gemakkelijk herkenbaar aan het donkere, sikkelvormige silhouet en aan het hoge ‘srie srie’ geluid dat ze maken wanneer ze in groepen door de lucht scheren. Met hun wendbare vleugels en torpedovormige lichaam kunnen ze vliegsnelheden van wel 120 km/uur bereiken.
In deze brochure staat hoe met relatief eenvoudige maatregelen duurzame nestgelegenheid in nieuwbouw kan worden gerealiseerd. Als gemeente Groesbeek stellen we het bijzonder op prijs, wanneer projectontwikkelaars en aannemers deze brochure ter harte zullen nemen en deze boeiende en nuttige vogels een plaatsje zullen gunnen in de nog te realiseren gebouwen. Daarmee zorgen we niet alleen voor een goede biotoop voor de gierzwaluw, maar wordt bovendien ook de bebouwde omgeving levendiger en interessanter. Theo Giesbers wethouder gemeente Groesbeek voor o.a. landschapsbeleid
Eten en drinken doen ze vliegend. Hun voedsel bestaat uit kleine insecten en spinnetjes die in de lucht worden gevangen. Zelfs slapen doen ze in de lucht. Alleen om te broeden komen ze aan de grond. Vroeger dacht men dat de gierzwaluw geen poten had. Daaraan dankt hij zijn wetenschappelijke naam Apus apus (pootloze). In werkelijkheid hebben ze korte poten met scherpe klauwtjes waarmee ze zich vast kunnen grijpen aan muren en dakranden. Gierzwaluwen zijn zomergasten in ons land. Eind april, begin mei komen ze terug uit hun overwinteringsgebied in Afrika. De volwassen vogels zoeken meteen hun nest van vorig jaar op. Zo’n nest kan wel tientallen jaren achtereen worden gebruikt door opeenvolgende generaties. Eventuele spreeuwen of huismussen die het nest hebben ingepikt, worden verjaagd. Jonge vogels die nog niet eerder hebben gebroed, moeten eerst een geschikte nestplaats zoeken. Nestmateriaal wordt in de lucht gevangen: haren, veertjes, zaadpluis.
Beide ouders broeden en brengen samen de jongen groot. Na 20 dagen komen de twee of drie eieren uit. En na een nesttijd van 40 dagen, rond eind juli, vliegen de jongen uit. Ze hebben hun vliegspieren in het nest geoefend door zich vaak op te drukken. Het uitvliegen moet meteen goed gaan, want als een gierzwaluw eenmaal op de grond is gevallen, kan het dier vaak niet meer uit zichzelf wegvliegen. De uitgevlogen jongen zijn meteen onafhankelijk. Begin augustus gaan de meeste gierzwaluwen weer terug naar Afrika, een reis van 7000 km. De vogels zijn dan ongeveer 100 dagen in ons land geweest. De gierzwaluw wordt daarom in de volksmond ook wel de ‘honderddagenvogel’ genoemd.
Nestgelegenheid Gierzwaluwen leven al eeuwenlang in de nabijheid van mensen. Van oorsprong broeden ze in rotsen, maar lang geleden zijn ze in West-Europa stadsbewoners geworden die gebouwen als broedplaats gebruiken. Soms een handje geholpen door de mens, zo bewijzen de speciale invliegopeningen die we in gevels van middeleeuwse bouwwerken kunnen aantreffen. In de overbevolkte steden met open riolen moet het hebben gewemeld van insecten, dus voedsel was volop aanwezig voor de gierzwaluwen. In oudere gebouwen vinden gierzwaluwen vaak nog nestelplaatsen onder losliggende dakpannen, achter boeidelen en in muurspleten en gootbetimmeringen. Geschikte nestplaatsen kunnen vele jaren achtereen worden gebruikt, maar door renovatie, beter onderhoud of sloop van gebouwen gaan ze vaak verloren. Zo leiden energiebesparende maatregelen ertoe dat spleten en kieren worden dichtgemaakt en nestgelegenheid verdwijnt.
e
Gierzwaluwen in Groesbeek Boven Groesbeek zijn ‘s zomers vaak groepen gierzwaluwen te zien. Omdat de vogel een tamelijk verborgen leven leidt, is het niet altijd eenvoudig om de nestplaatsen te vinden. Een aantal vogels broedt in nestkasten aan een woning in de Kloosterstraat (foto boven). Ook zijn invliegende gierzwaluwen waargenomen bij een holte in een gevel in de Bosstraat (foto rechts). We mogen daarom verwachten dat nieuwe nestgelegenheid in Groesbeek binnen korte tijd door gierzwaluwen zal worden ontdekt.
We kunnen de gierzwaluw helpen door nieuwe nestplaatsen aan te bieden. Daarvoor bestaan verschillende mogelijkheden: Bij bestaande bouwwerken kunnen nestkasten tegen de gevel worden gehangen. Ook zijn er speciale gierzwaluwdakpannen waarin een invliegopening is gemaakt naar de ruimte tussen dakpannen en dakbeschot. Bij nieuwbouw kan gebruik worden gemaakt van inbouwneststenen die in de gevel worden gemetseld. Daarnaast kan zgn. geïntegreerde nestgelegenheid worden aangeboden door loze ruimten zoals overstekken en gootbetimmeringen toegankelijk te maken als broedholten.
Inbouwneststenen Van alle soorten kunstnesten voor gierzwaluwen is de inbouwneststeen het meest duurzaam. Deze gaat het langste mee en dat is van levensbelang voor de gierzwaluw. De vogels zijn zeer plaatstrouw en keren ieder jaar terug naar hetzelfde nest. Nestplaatsen kunnen zo tientallen jaren lang door opeenvolgende generaties worden gebruikt. Uit ervaring weten we inmiddels dat gierzwaluwen met succes broeden in neststenen. Neststenen zijn holle bouwelementen die in muren worden ingemetseld. Het formaat en de vormgeving van de steen zijn aangepast aan de lichaamsbouw van de gierzwaluw (lange vleugels, kleine pootjes). Aan de gevelzijde zit een kleine invliegopening die toegang geeft tot de donkere broedholte. Inbouwstenen hebben geen onderhoud nodig; de vogels houden zelf hun nest schoon. Ook de gevel rondom neststenen blijft schoon. Gierzwaluwen besmeuren geen muren met uitwerpselen en geven geen overlast. Inbouwneststenen zijn gemaakt van houtbeton, vezelbeton of eterniet zonder asbest. Ze zijn verkrijgbaar in verschillende maten. Er zijn twee soorten inbouwneststenen: zichtbare en onzichtbare.
Neststenen voor verborgen inbouw worden ingemetseld in de spouw. In de gevel is alleen een kleine invliegopening zichtbaar. Dit kan een uitsparing (50 x 50 mm) in het metselwerk zijn, een geboorde cirkel van 50 mm doorsnede of een liggende, uitgeslepen rechthoek (70 x 35 mm) in de gevel. Bij de plaatsing van neststenen zijn de volgende punten van belang:
Bij neststenen voor zichtbare inbouw valt de voorzijde van de steen gelijk met de gevel en is de gehele steen zichtbaar. Dergelijke stenen kunnen gevels een decoratieve meerwaarde geven.
Vermijd overhitting van de nesten Als vuistregel geldt dat alleen gevels waar tussen 9.00 en 19.00 uur geen zon op valt, geschikt zijn. Plaats de stenen zo hoog mogelijk in de gevels De uitvliegende vogels hebben minimaal 3 meter vrije val nodig, zonder obstakels van bomen, balkons, platte daken, openslaande ramen e.d. Ook is een vrije aanvliegroute essentieel. Gierzwaluwen zijn koloniebroeders Plaats meerdere neststenen bij elkaar, met een onderlinge afstand tussen de vliegopeningen van minstens 40 cm.
Voorbeelden van bouwprojecten
e
Adressen van neststeenleveranciers
Verder lezen
Artiprex Rijksstraatweg 73 3454 JE De Meern tel. 030 6664369
[email protected] www.artiprex.nl
websites
Vivara Postbus 5068 5800 GB Venray tel. 0478 517962
[email protected] www.vivara.nl Waveka Postbus 1167 3330 CD Zwijndrecht tel. 078 6124111
[email protected] www.waveka.nl
www.vogelbescherming.nl (Vogelbescherming Nederland met o.a. Actieplan stadsvogels) www.gierzwaluwbescherming.nl (Vereniging Gierzwaluwbescherming Nederland) www.gierzwaluw.com (informatieve website over gierzwaluwen) www.gierzwaluwen.info (Zwaluwen, adviesburo op non-profit basis)
brochures Bouwprojecten & Gierzwaluwen in Amersfoort Marjo van der Lelie, december 2007 uitgever: Gierzwaluwen Amersfoort ISBN 978-90-9022303-2 bevat veel fotomateriaal van nieuwbouwprojecten te bestellen bij de uitgever (tel. 033 4613630,
[email protected]) Bouwen voor gierzwaluwen M. Mourmans-Leinders, augustus 2005 uitgever: Zwaluwen, adviesburo op non-profit basis ISBN 90-808643-8-2 een practische handleiding voor de bouwwereld te bestellen bij de uitgever (www.gierzwaluwen.info)
Uitgave: Gemeente Groesbeek, december 2008 Tekst en vormgeving: Centaurea, Groesbeek Met dank aan Marjo van der Lelie, Marco Renes en Henny Brinkhof voor het beschikbaar stellen van fotomateriaal voor deze brochure.
