Biografie Jane Goodall Jeugd
Op 3 april 1934 werd Jane Goodall in Londen geboren. Ze groeit op in Bournemouth, aan de zuidkust van Engeland. Op haar tweede verjaardag kreeg ze van haar vader een knuffel chimpansee die, net als een chimpansee in de dierentuin van Londen, Jubilee heette. Vrienden waarschuwden de ouders, dat Jane vast nachtmerries zou krijgen van dit enge beest. Maar Jane hield heel erg van deze knuffelaap en tegenwoordig zit Jubilee nog steeds op een stoel in het ouderlijke huis.
De kleine onderzoekster
"Toen ik vier jaar oud was waren we op vakantie op een boerderij. Een van mijn taken was het verzamelen van kippeneieren. Ik was heel erg verbaasd dat uit de kippen zulke grote eieren kwamen en vroeg me af, waar nou bij de kippen zulke enorm grote eieren uit konden komen. Niemand gaf me een bevredigend antwoord en daarom besloot ik om het zelf te gaan uitzoeken. Ik verstopte me heel stilletjes in het kleine kippenhok onder het stro, om de kippen bij het leggen van de eieren goed in de gaten te kunnen houden. Toen mijn moeder me na een lange zoektocht eindelijk vond, zag ze mijn enthousiasme en opwinding. In plaats dat ze me straf gaf dat ik zo lang was weggeweest (de familie had zelfs al de politie gealarmeerd!), kwam ze naast me zitten en luisterde naar mijn verhaal over hoe een kip een ei legt!" Jane is gefascineerd door dieren. Zo las ze alle boeken van Dr. Dolittle, het Jungleboek en Tarzan. Als kind droomt ze ervan om naar Afrika te gaan om daar tussen de wilde dieren te leven en er boeken over te schrijven. Dat was in die tijd een behoorlijk radicale ambitie: jonge meisjes hoorden zulke "wilde"avonturen niet eens te overwegen. Maar Jane had de steun van haar moeder, die altijd tegen haar zei:"Jane, als je echt iets wilt, en je bent bereid er hard voor te werken en je geeft nooit op en maakt gebruik van kansen, dan zul je je weg wel vinden." Na de oorlog- Jane was toen negentien- werd ze door haar moeder overtuigd, om een opleiding tot secretaresse te volgen. Secretaresses konden overal ter wereld een baan vinden, zei deze, en Jane wilde nog steeds zo graag reizen en ergens op de wereld met dieren werken. De opleiding bleek een goed alternatief te zijn tot een universitaire opleiding, want het geld hiervoor kon de familie toen helaas niet opbrengen. Jane ging naar Londen om secretaresse te worden. Nadat ze haar diploma had behaald ging ze in een ziekenhuis als secretaresse van een arts werken. Daarna had ze verschillende banen in Oxford en Londen. In december 1956 veranderde Jane's leven plotseling in een klap: ze kreeg een uitnodiging van een schoolvriendin om naar Afrika te komen! Jane nam dezelfde dag, toen de brief kwam, ontslag van haar toenmalige baan, en ging terug naar Bournemouth om bij haar moeder te wonen. In Bournemouth nam ze een baantje als serveerster en ze spaarde elke cent die ze verdiende. Na vijf maanden had ze zoveel geld bij elkaar dat ze een retourtje per schip naar Afrika kon kopen - en haar leven veranderde voor altijd.
5
Afrika In Afrika bleef Jane enkele weken op de ouderlijke boerderij van haar vriendin, hoog in het Kinangopgebergte in Oost-Afrika. Hier had ze een geweldige tijd, maar ze wist ook dat ze niet de hele tijd bij de familie van haar vriendin kon blijven. Ze moest een baan vinden om geld te verdienen: tenslotte wilde ze lang genoeg blijven om in Afrika contacten op te doen, die haar verder konden brengen in haar droom om met dieren te werken. Ze ging in de stad Nairobi voor de directeur van het Keniaanse filiaal van een Britse maatschappij als secretaresse werken. Op een feestje zei iemand tegen haar: "Als je in dieren bent geïnteresseerd dan zou je eigenlijk Louis Leakey eens moeten ontmoeten." Ze maakte snel een afspraak met deze wereldberoemde paleontoloog/ antropoloog. Na een lang gesprek met hem en een rondleiding in zijn museum, bood hij Jane een baan aan als secretaresse. Jane werkte lang voor Leakey, en ging op gegeven moment mee op een opgraving in Olduvai. In die tijd kwam ze in contact met Louis Leakey's grote passie, de oorsprong van de mens. Terug in Kenia vertelde hij dat hij graag een onderzoek naar chimpansees wilde opzetten, maar hij had nog niemand die deze taak voor hem zou kunnen doen. Louis Leakey begon steeds weer over de chimpansees met Jane te praten en op een dag flapte Jane eruit: "Louis, ik wilde dat je daar eens over ophield, want dat is precies wat ik graag zou willen doen." Zijn antwoord was: "Jane, ik zat erop te wachten dat je dat zou zeggen. Waarom denk je eigenlijk dat ik je steeds weer over de chimpansees vertelde?" Het bleek dat hij Jane sinds de trip naar de uitgravingen nauwkeurig had bestudeerd en voor uitermate geschikt voor zijn project had bevonden. Dat Jane op dit voorstel meteen inging, is waarschijnlijk overbodig om te noemen.
Voorbereidingen
Terwijl Leakey zich om de noodzakelijke vergunningen en het geld bekommerde, ging Jane terug naar Engeland om zich zo goed mogelijk op haar taak voor te bereiden. Ze las alles wat er over chimpansees te verkrijgen was. Dat was niet veel toentertijd. Dieren werden toen vaak na een snelle observatie gedood om de lichamen te onderzoeken. Leakey vond na enige tijd, in 1960, een sponsor die bereid was om het project financieel te steunen. Maar de toenmalige autoriteiten in Afrika gruwden van het idee dat een jong Engels meisje alleen in de wildernis zou trekken. Ze eisten dat, als Jane het project zou doen, er een Europese metgezel mee zou gaan. Van Leakey moest dit iemand zijn bij die Jane zich op haar gemak voelde, iemand die geen concurrentiestrijd ervan zou maken en die haar het onderzoek op haar eigen manier liet uitvoeren. Jane aarzelde niet lang en besloot om haar moeder Vanne mee te vragen om haar de eerste drie maanden van haar verblijf in Gombe te begeleiden.
Gombe
In het begin was het bestuderen van de wilde chimpansees van Gombe niet zo heel erg makkelijk voor Jane. De dieren waren heel bang voor haar en vluchtten zodra ze eraan kwam; het duurde maanden voordat ze ook maar iets dichterbij kon komen. Maar vastberaden bleef ze het bos elke dag doorzoeken. Dagenlang observeerde Jane de chimpansees door een verrekijker, van een verhoging met uitzicht op het bos. Langzamerhand begonnen de chimpansees aan haar aanwezigheid te wennen.
6
Onderzoek Tijdens de eerste jaren van haar verblijf in het Gombe National Park ontdekte Jane vele onbekende aspecten in het gedrag van chimpansees. In oktober 1960 observeerde ze een chimpansee die een werktuig maakte om daarmee in een termietenheuvel naar de termieten te vissen. Deze ontdekking was een grote uitdaging voor de toen heel populaire definitie van de mens als enige gebruiker van gereedschap. Toen Jane's mentor Louis Leakey van deze ontdekking hoorde zei hij: "Nu moeten we of het woord werktuig opnieuw definiëren, of de mens. Of we moeten accepteren, dat chimpansees tot de mensheid behoren." Deze zin ging over de hele wereld en veroorzaakte enthousiasme, verwondering maar ook veel scepsis in de wereld van de wetenschap. Verder onderzoek van Jane Goodall toonde aan dat het hier niet om een toevallige observatie ging, maar om een klein voorbeeld in een hele reeks van werktuiggebruik bij chimpansees. De ontdekking betekende in ieder geval financiële zekerheid voor het project. National Geographic Society verklaarde dat ze het project wilden blijven steunen. Het feit dat ze als jonge vrouw bezig was met een toen typisch mannenberoep en dat ze de chimpansees namen had gegeven in plaats van nummers, zoals dit toen gebruikelijk was, haalde de hele wetenschap overhoop. Haar eerste verslag, dat ze ter publicatie bij een wetenschappelijk tijdschrift instuurde, werd meteen terug gestuurd. Alle namen werden van de redactie veranderd in nummers, emoties van chimpansees werden gewoon eruit gehaald - woedend veranderde Jane alles weer zoals het was, en stuurde het verslag opnieuw in. Dit was haar eerste gevecht tegen de traditionele wetenschap - en ze won! Jane veroorzaakte ook een grote schok doordat ze ongegeneerd het logische denken van chimpansees beschreef en wat toen nog erger was - hen gevoelens toekende! Dit was uiterst ontoepasselijke vermenselijking: tenslotte hadden in het toenmalige wereldbeeld alleen mensen gevoelens. Jane Goodall's onderzoek bracht met veel geduld en veel bewijsmateriaal uiteindelijk toch de overwinning op de traditionele wetenschap en ouderwetse denkwijzen. Haar onderzoeksresultaten voerden uiteindelijk tot een minder strakke grens tussen mens en dier. Veel wetenschappers accepteerden na verloop van tijd de denkwijze en praktijken van Jane Goodall en gebruikten bijvoorbeeld namen in plaats van nummers - een hele belangrijke stap in de respectvolle omgang met andere soorten. Een inspanning, waarvan veel mensen voorspelden dat het maar een paar maanden zou duren, werd het langste veldonderzoek over dieren in hun natuurlijke omgeving, ooit. Nu, na meer dan 40 jaar, vindt in Gombe nog steeds onderzoek aan de chimpanseegroep plaats. De meeste tijd wordt het onderzoek uitgevoerd door een getraind team van Tanzanianen en het project blijft bestaan mede door de geweldige morele steun van de overheid van Tanzania. Impact van Jane Goodall’s werk
Vrouwelijke primatologen danken veel aan Jane Goodall. Gilbert Grosnover, voorzitter van de National Geographic Society: Jane Goodalls grootste nalatenschap is ongetwijfeld haar baanbrekende onderzoek. In het laatste 30 jaar van de afgelopen eeuw zijn veel vrouwelijke onderzoeksters, zoals Dian Fossey, Birute Galdikas, Cherryl Knott, Penny Patterson, in haar voetsporen getreden. Het is zeker om te stellen dat vrouwen nu het langdurig onderzoek naar primaten gedrag domineren. Wat misschien het meeste opvalt aan Jane Goodall’s werk is dat zij met haar onderzoek een tipje van de sluier heeft opgelicht over de wereld van de chimpansees voor een publiek dat altijd gefascineerd zal blijven over onze dichtstbijzijnde genetische verwanten.
7
Door haar boeken, vooral In the shadow of man en Through a window, leerde de wereld de namen kennen van de Gombe chimpansees. Gombe’s beroemdste moeder, Flo en haar kinderen werden internationaal bekend. Toen de oude Flo in 1972 stierf, drukte de “Times” een overlijdensbericht af. In 1977, stichtte Jane het Jane Goodall instituut. Dit instituut ondersteunt het voortdurende onderzoek in Gombe en is het meest vooraanstaande op het gebied van de bescherming van de chimpansees en hun natuurlijke omgeving. Het is daarnaast bekend geworden door het opzetten van innovatieve gemeenschapsgerichte beschermingsprogramma’s op te zetten in Afrika and het “Roots & Shoots educatie programma, waaraan meer dan 8000 groepen in meer dan 95 verschillende landen deelnemen. In 1986, na een conference met verontrustend nieuws over de ontbossing en het snelle verdwijnen van de chimpansee populaties in Afrika, zag Dr. Goodall in dat zij haar geliefde Gombe zou moeten verlaten en zich zou moeten gaan inzetten voor de toekomst van de chimpansees. Vandaag de dag doet zij dit nog steeds door 300 dagen per jaar, te reizen, om op scholen of in volle zalen voorlichting en lezingen te geven over de gevaren die de chimpansees met uitsterving bedreigen, over de vele andere milieu problemen en over haar hoop dat de mensheid uiteindelijk in staat al zijn de problemen die zij op de aarde heeft veroorzaakt te overwinnen. Dr. Goodall vraagt altijd haar publiek om hun eigen verantwoordelijkheid te erkennen en hun macht om door veranderingen in hun levensgewoonten en koopgedrag en inzet dingen te veranderen. “Ieder Individu is de moeite waard”, zegt ze, “ Ieder heeft een taak te vervullen en ieder individu kan een verandering tot stand brengen.” Dr. Goodall wijst op het onderlinge verbandschap dat er bestaat tussen mens, dier en milieu. Het Roots & Shoots programma onderstreept deze gedachtegang door deelnemende groepen te motiveren om projecten op te zetten waarbij mensen, dieren en de omgeving van elkaar leren. Dr. Goodall heeft verschillende onderscheidingen gekregen, waaronder: Medal of Tanzania, the National Geographic Society's Hubbard Medal, Japans prestigieuze Kyoto Prize, the Prince of Asturias Award for Technical and Scientific Research 2003, the Benjamin Franklin Medal in Life Science, en de Gandhi/King Award for Nonviolence. In april 2002 benoemde Secretaris-Generaal Kofi Annan Dr. Goodall tot een United Nations “Messenger of Peace.” Deze boodschappers van de vrede helpen het publiek om zich in te zetten en de de wereld een betere plaats te maken. Zij ondersteunen in verschillende gebieden: het bestrijden van armoede, mensen rechten, vredes- en conflictbemiddeling, HIV/AIDS, ontwapening, gemeenschapsontwikkeling en milieu. Prins Charles sloeg Dr. Goodall in 2004, tijdens een ceremonie in Buckingham Palace, tot “Dame of the British Empire”, het vrouwelijke equivalent van ridder. In 2006, ontving Dr. Goodall the UNESCO Gold Medal Award en het Franse Legioen D’Honeur, aan haar gegeven door de minister-president Dominique de Villepin. Dr. Goodall heeft verschillende ere doctoraten gekregen van verscheidende universiteiten, waaronder: Utrecht University, Holland; Ludwig-Maximilians University, Munich; Stirling University, Scotland; Providence University, Taiwan;de University of Guelph en de Ryerson University in Canada; Buffalo University, Tufts University en andere Amerikaanse U.S. universiteiten. Dr. Goodall’s lijst van publicaties is lang, met niet allen twee over haar werk in Gombe—In the Shadow of Man en Through a Window— maar ook met twee autobiografische werken in brieven en haar autobiografische bestseller: Reason for Hope. Haar laatste boek is: Harvest for Hope: A Guide to Mindful Eating. Onder haar verschillende kinderboeken vallen: Grub: the Bush Baby, Chimpanzees I Love: Saving Their World and Ours and My Life with the Chimpanzees. The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior wordt gezien als de complete opsomming van Jane Goodalls wetenschappelijk werk en daarmee als haar ultieme boek. Verscheidene tv documentaires zijn over haar gemaakt en over haar gaat de film Jane Goodall's Wild Chimpanzees (2002). In 2004 zond Animal Planet van Discovery channel twee specials over Dr. Goodall—Jane Goodall’s Return to Gombe en Jane Goodall’s State of the Great Ape, uit
8
Publicaties van Jane Goodall Kinderboeken
2004 2001 2000 1999 1994 1989 1989
1989 1988 1972
Ricki & Henri. A True Story (met Illustraties van Alan Marks); Rickie verblijft sedert 1993 in het opvangcentrum Tchimpounga The Chimpansees I Love: Saving Their World and Ours The Eagle and the Wren (met Illustraties van Alexander Reichstein); Uitgegeven in Nederland als De Adelaar en het Winterkoninkje Dr. White (met Illustraties van Julie Litty) With Love (met Illustraties van Alan Marks); Uitgegeven in Nederland als Hé Chimpansee The Chimpanzee Family Book (met foto’s van Michael Neugebauer) The Chimpanzee Family: Jane Goodall Animal Series In deze serie zijn ook de volgende titels geschreven door Jane Goodall: Lion Family, Hyena Family, Wildebeest Family, Elephant Family, Giraffe Family, Baboon Family. Jane Goodall’s Animal World: Chimps My Life with the Chimpanzeez (herdruk in 1996) Grub the Bush Baby (met Hugo van Lawick)
Boeken voor volwassenen:
2010 2009
2005 2002 2001 2001 2000 2000 1999 1999 1994 1990 1986 1971 1971 1970
50 Years at Gombe. A tribute to fifty decades of Wildlife Research, Education, and Conservation (met het Jane Goodall Instituut) Hope for Animals and Their World: How Endangered Species are Being Rescued from the Brink (Thane Maynard en Gail Hudson); Uitgegeven in Nederland als Hoop voor dier en wereld. Hoe bedreigde diersoorten gered worden van uitsterven Harvest for Hope. A Guide to mindful eating (met Gary McAvoy en Gail Hudson) The Ten Trusts: What We Must Do to Care for the Animals We Love (met Marc Bekoff); Uitgegeven in Nederland als “Want mens en dier hebben hetzelfde lot…” The Chimpanzees I Love: Saving Their World and Ours Beyond Innocence: An Autobiography in Letters (Vol. II) The Later Years (editor: Dale Peterson) Africa in my Blood: An Autobiography in Letters (Vol. I) (editor: Dale Peterson) Jane Goodall: 40 Years at Gombe (met Gilbert Grosvenor & Jennifer Lindsey) Reason for Hope: A Spiritual Journey (met Philip Berman); Uitgegeven in Nederland als Hoop voor de Toekomst Brutal Kinship (met foto’s van Michael Nichols) Visions of Caliban: On Chimpanzees and People (met Dale Peterson) Through a Window The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behaviour In the Shadow of Man; Uitgegeven in Nederland als “In de schaduw van de mens. Mijn leven met Chimpansees” Innocent Killers (met Hugo van Lawick); Uitgegeven in Nederland als “De Jagers van Serengeti. Hyena’s, hyenahonden en jakhalzen van de Afrikaanse vlakten” My Friends the Wild Chimpansees
9
Video's/DVDs over Jane Goodall:
2002
Jane Goodall's Wild Chimpanzees (A Science North Production)
1999
Reason For Hope (PBS)
1997
People of the Forest: The Chimps of Gombe (Discovery Channel)
1990
Chimps: So Like Us (HBO Special)
1990
My Life With the Chimpanzees (National Geographic Society)
1984
Among the Wild Chimpanzees (National Geographic Society)
10
Reden voor Hoop "Het is gemakkelijk om de moed in de schoenen te laten zakken als we de huidige stand van zaken in deze wereld aanschouwen. Is er überhaupt een toekomst voor onze planeet Aarde? Over de hele wereld komen we ontstellende vervuiling tegen, de natuurlijke balans is ernstig verstoord, we zijn bezig onze prachtige planeet te vernietigen. Er bestaan grote zorgen over uitbraken van epidemieën waar geen medicijnen voor bestaan. In plaats van de oorzaken daarvan aan te pakken, martelen we miljoenen dieren in naam van medische vooruitgang. Maar ondanks alles, heb ik hoop. En mijn hoop is gebaseerd op vier redenen: Ten eerste krijgen we eindelijk inzicht in de problemen en gevaren die ons bedreigen en maken we ons sterk voor het behoud van het leven zoals wij dat kennen op aarde. Het moet toch mogelijk zijn om ons probleemoplossend vermogen en onze hersenen te gebruiken, de handen in elkaar te slaan, om te zoeken naar een manier van leven die in harmonie is met de natuur? En inderdaad zijn inmiddels veel bedrijven begonnen om hun manier van werken in een "groen" jasje te steken, en beginnen miljoenen mensen over de hele wereld er inmiddels van overtuigd te raken dat wij allemaal onze verantwoordelijkheid voor onze leefomgeving en ons nageslacht hebben, en dat de manier waarop ieder individu zijn leven leidt wel degelijk een verschil uitmaakt. Mijn tweede reden voor hoop ligt in de ongelofelijke hoeveelheid energie, enthousiasme en tomeloze inzet van steeds meer jonge mensen, wereldwijd. Hoe meer ze te weten komen over de hedendaags milieu- en sociale problematiek die zij van ons erven, hoe meer ze willen knokken om deze problemen op te lossen. Logisch: hun inzet bepaald hoe hun wereld er morgen uit ziet. Uiteindelijk zullen ze zelf gaan werken, zullen ze posities van leiderschap verwerven, zullen ze zelf kinderen krijgen. Jonge mensen zullen zich, mits ze goed geïnformeerd worden en vrijheid van handelen krijgen, realiseren dat wat zij doen het verschil kan maken en dat zij de wereld kunnen veranderen. Mijn derde reden ligt in het ontembare karakter van de menselijke geest. Er zijn zoveel mensen geweest die ogenschijnlijk niet te verwezenlijken dromen koesterden, en die dromen, omdat ze nooit opgaven, toch wisten te verwezenlijken of er in elk geval voor zorgden dat anderen na hen die dromen konden waarmaken. Op mijn reizen over de hele wereld kom ik zo enorm veel onvoorstelbare en verrassende mensen tegen: zij vormen mijn inspiratiebron. En ze inspireren de mensen om hen heen. Mijn vierde reden tot hoop is gelegen in de wonderbaarlijke veerkracht van de natuur, als we haar de kans geven en haar zonodig een handje helpen. Er bestaan talloze succesverhalen. De rivier de Theems was ooit zo sterk vergiftigd, dat er bijna geen leven meer in voorkwam. Nu, na een massale schoonmaakoperatie, zwemmen er weer vissen en zijn veel vogels teruggekeerd om er te broeden. Een paar jaar geleden bracht ik een bezoek aan Nagasaki. Wetenschappers hadden voorspeld dat hier, na de atoombom, zeker dertig jaar niets meer zou groeien. In werkelijkheid verschenen er al heel snel kiemplantjes, hoewel zeker radioactief. Een van de kiemen is uitgegroeid tot een hoge boom met dikke knoestige stam, vol scheuren en spleten. Deze boom krijgt ieder voorjaar weer groene bladeren. Ik draag er een bij me als symbool van hoop. Laten we dus vooral de toekomst vol hoop tegemoet zien, want zonder die hoop rest ons niets anders dan de laatste natuurlijke bronnen op te eten en te drinken, terwijl we toekijken hoe onze planeet langzaam afsterft. Laten we in plaats daarvan geloven in ons zelf, ons eigen kunnen, ons verstand, onze onwrikbare geest. Laten we leren alle levende dingen te respecteren. Laten we proberen om ongeduldigheid en intolerantie te vervangen door begrip en medeleven. En liefde."
11
