Bijlage HAVO
2014 tijdvak 2
geschiedenis
Bronnenboekje
HA-1021-a-14-2-b
De Republiek in een tijd van vorsten bron 1 Op 6 maart 1567 schrijft Margaretha van Parma, landvoogdes over de Nederlanden namens Filips II, aan Willem van Oranje: De tijd is gekomen dat alle goede dienaren, vazallen en onderdanen van Zijne Majesteit ook echt de dienstbaarheid tonen die zij Zijne Majesteit en het vaderland willen bewijzen. Hiertoe is iedereen verplicht. En hoe hoger de betreffende persoon is geplaatst en hoe belangrijker de ambten en bestuurlijke functies die hij bekleedt zijn, hoe meer hij zijn goede wil dient te tonen. Hij mag geen reden geven tot achterdocht of wantrouwen, zeker niet in deze chaotische, verwarde en onrustige tijden. Daarom heeft Zijne Majesteit in zijn brieven bevolen dat zij, die hoge posities en ambten vervullen, hun eed van trouw moeten vernieuwen. Zij mogen daarbij geen voorwaarden of beperkingen stellen. Het is daarom niet meer dan passend dat u, vanwege uw positie en ambten, hetzelfde doet. Ik verzoek u dringend de eed onmiddellijk schriftelijk te hernieuwen om gehoor te geven aan het bevel van Zijne Majesteit en daarmee de weg te wijzen aan minder hooggeplaatste mensen.
bron 2 De Engelse schrijver en reiziger Fynes Moryson bezoekt omstreeks 1595 de Republiek. In zijn reisverslag schrijft hij: De voornoemde provincies (de opstandige gewesten) verzochten Elizabeth, koningin van Engeland, nederig om hun bescherming op zich te nemen en boden haar de soevereiniteit van de gewesten aan. Maar de zeer wijze koningin weigerde om hen als onderdanen aan te nemen. Misschien vreesde zij dat, als zij een oorlog zou moeten voeren als koningin van deze gewesten, het grootste deel van de lasten voor rekening zou komen van haar Engelse onderdanen. Zij dacht dat het aannemelijk was dat de Nederlanders van alle dingen het minst tegen nieuwe belastingen en heffingen kunnen. Dit was voor hen, behalve de vervolging van de religie, de belangrijkste oorzaak van deze oorlog. De Nederlanders zullen altijd in verzet komen als Hare Majesteit zelfs maar de helft van de belastingen en heffingen zou vragen van wat zij zichzelf tijdens deze oorlog hebben opgelegd.
HA-1021-a-14-2-b
2/9
lees verder ►►►
bron 3 Deze prent verschijnt in de Nederlanden nadat Spanje de Republiek in 1598 heeft benaderd om vrede te sluiten:
Toelichting Een van de interpretaties van deze prent houdt in, dat dit een soort stripverhaal is, waarin het verloop wordt afgebeeld van de Nederlandse Opstand. Links wordt de periode vóór 1588 afgebeeld en rechts de periode daarna, met telkens dezelfde figuren: de Nederlandse leeuw en de Nederlandse maagd. Op beide helften is de Nederlandse maagd afgebeeld, symbool voor de Nederlanden, met aan haar rok privileges en op haar hoofd een kerk. De dierenfiguur verkleed in een monnikspij in het midden draagt een olijftak, symbool van vrede. De omheinde tuin op de rechterhelft is een symbool voor de Republiek. Vertaling Links boven de ruiter staat: "Eendrachtig geweld". Boven de monnik midden-rechts staat: "Bedekte tirannie". Onder de draak staat: "Tirannie".
HA-1021-a-14-2-b
3/9
lees verder ►►►
bron 4 De Engelse reiziger Owen Felltham bezoekt omstreeks 1620 de Republiek. Over Amsterdam schrijft hij: In Amsterdam vind je alle godsdiensten. Als je niet tevreden bent met je geloof, dan kun je ze hier allemaal proberen en het geloof nemen dat je het meest aanstaat. Als geen enkel geloof je bevalt dan kun je, samen met een ander, iemand volgen en dan heb je zelf je eigen kerk. Het is hier een kermis van allerlei sekten waar alle handelaars in godsdienst hun speelgoed, hun linten en hun luidruchtige ratelaars mogen uitventen. Hoewel zij de papisten1) kwaad hebben gedaan door hun religie aan banden te leggen, kan dit geen excuus zijn voor hun grenzeloze tolerantie die bewijst dat zij hun Republiek hoger plaatsen dan de hemel zelf. Want iemand die de burgerlijke regering verstoort, wordt bestraft, maar de hemelse wetten en goddelijke voorschriften mag iedereen ongestraft breken met welke valse religie hij maar wil.
noot 1 Papist is een scheldnaam voor rooms-katholiek.
HA-1021-a-14-2-b
4/9
lees verder ►►►
De Verenigde Staten en hun federale overheid, 1865-1965 bron 5 In 1871 doet een commissie van het Amerikaanse Congres onderzoek naar de Ku Klux Klan. De witte zuidelijke politicus Ben Hill wordt ondervraagd over de activiteiten van de Ku Klux Klan in de staat Georgia: Congreslid:
Ben Hill: Congreslid: Ben Hill: Congreslid: Ben Hill: Congreslid: Ben Hill: Congreslid:
Ben Hill:
Congreslid: Ben Hill: Congreslid: Ben Hill:
HA-1021-a-14-2-b
Denkt u dat de Ku Klux Klan, nadat de negers stemrecht hadden gekregen, erop uit was hen te verhinderen er gebruik van te maken? Ja meneer, ik denk het wel. Hoe? Door ze te intimideren? Op elke denkbare wijze, jazeker meneer, ook door intimidatie. Door hen schrik aan te jagen voor het gebruik van hun stemrecht? Ja meneer. Denkt u dat deze organisatie, met de hiertoe ontplooide activiteiten, daar daadwerkelijk in geslaagd is? Tot op zekere hoogte, denk ik. Wat hebben deze gewapende geheime organisatie, en de door haar gepleegde daden, teweeg gebracht bij de zwarte bevolking? Nou, waar ik woon is de zwarte bevolking nu over het algemeen zo bang, en dat zijn ze al een tijdje, dat ze niet komen opdagen bij verkiezingen. Ze zijn bang om iets te zeggen en om betrokken te raken bij politieke kwesties. Ik bezit een plantage aan de Coosa rivier, waarop naar schatting veertig negers wonen en sommigen durven nauwelijks iets te zeggen omdat ze zo vreselijk bang zijn. Sommigen zijn zelfs de bossen in gevlucht, omdat ze niet meer thuis durfden te blijven. (…) Denkt u, op grond van wat u gezien en gehoord hebt, dat er politieke kanten zitten aan deze organisatie? Ik denk dat het een door en door politieke zaak is. Hoe komt u daarbij? Omdat degenen die door deze mensen mishandeld worden over het algemeen Republikeinen zijn. Ik heb nog nooit gehoord van een Democraat die door hen werd aangevallen.
5/9
lees verder ►►►
bron 6 In de jaren 1890 doet een overheidscommissie onderzoek naar leefomstandigheden op het platteland in North-Carolina. Een boer schrijft in een brief aan deze commissie: Geachte heer, Omdat de wetten het ontstaan van monopolies bevorderen, is er sprake van een geleidelijke verschuiving in het grondbezit: van de klasse die de welvaart produceert naar een kleine groep. Ik geloof niet dat het Gods bedoeling geweest kan zijn dat enkelen de aarde zouden bezitten, maar wel dat eenieder er zijn thuis zou vinden. We kunnen het land niet afnemen van de rijken en het aan de armen geven, maar we kunnen wel het vrije grondbezit beperken en over alles wat iemand meer bezit een speciale belasting heffen, een soort inkomstenbelasting. Op deze manier kunnen we aan geld komen voor het onderwijs aan de kinderen in onze staat. Driekwart van onze bevolking bestaat uit pachters, die niet in staat zijn grond te kopen tegen de huidige prijzen, maar toch zijn zij het die voor de welvaart zorgen en die belasting betalen. Laten we een wet maken die recht doet aan allen, allen beschermt, en die een zegen zal zijn voor onze natie. Hoogachtend, J.A. Wilson.
HA-1021-a-14-2-b
6/9
lees verder ►►►
bron 7 In 1938 maakt Dorothea Lange, een fotografe die werkt voor de Farm Security Administration (een New Deal organisatie), een foto van drie Amerikaanse boerengezinnen zonder vaste woon- of verblijfplaats:
Vertaling Op het reclamebord staat: "Reis terwijl u slaapt" (''Travel while you sleep''). Op het bord, gedeeltelijk te zien, staat: "Probeer de volgende keer de trein, Southern Pacific" (''Next time try the train, Southern Pacific'').
HA-1021-a-14-2-b
7/9
lees verder ►►►
bron 8 In 1949 verschijnt deze prent van tekenaar Herblock in de Amerikaanse krant The Washington Post met als titel "Brand!":
Toelichting Op de broek van de man staat: "Hysteria" (= hysterie). De grote arm is van het Vrijheidsbeeld in New York.
HA-1021-a-14-2-b
8/9
lees verder ►►►
bron 9 De Amerikaan Jules Delambre is lid van het door president Kennedy opgerichte Vredeskorps. In de jaren 1965-1967 is hij door het Vredeskorps uitgezonden naar Kameroen (in Afrika) om daar als onderwijzer te werken. In 2004 vertelt hij hierover in een interview: President Kennedy was ervan overtuigd dat het Vredeskorps een onuitwisbaar effect zou hebben op Amerika en zag dat als een van de grootste voordelen ervan. Inderdaad denk ik, dat wanneer je het totaal overziet van die 170.000 uitgezonden vrijwilligers, dat je dan 170.000 individuen hebt die een belangrijke culturele ervaring rijker zijn. Zij hebben een indruk gekregen van het leven in een ander land, niet alleen voor henzelf, maar ook hoe het is voor de mensen die daar leven. Met dat inzicht zijn ze teruggekomen en dat nemen ze mee bij alles wat ze in hun verdere leven doen.
HA-1021-a-14-2-b
9/9
lees verdereinde ►►►
