Beste jongens en meisjes, ik wil je graag aan een aantal bekende weidevogels voorstellen. De meest bekende weidevogel is wel de kievit, maar ook een aantal andere soorten zoals de grutto, de wulp, de scholekster en de tureluur zijn vogels van weiden en akkers. Er zijn er nog veel meer , daar kun je zelf ook wel meer informatie over opzoeken, vooral als je dit leuk vindt! Nederland is voor weidevogels in West-Europa erg belangrijk. Ons land heeft nogal wat kale vochtige weilanden en daar houden weidevogels van. Een weidevogel heet dus zo, omdat dat zijn leefgebied is, daar zoekt hij zijn voedsel en maakt er zijn nest, op de grond. Veel weidevogels broeden ook wel op akkers. Zo langzamerhand broeden er meer kieviten op akkers dan op weiden. Het verhaal over de kievit is het meest uitgebreid, want dat verhaal geldt vaak ook voor de andere soorten.
Projectgegevens 2005 pag. 1
Je kunt de kievit het hele jaar door zien, behalve als het hard vriest en ook niet als er een dik pak sneeuw ligt. Dan kunnen ze namelijk geen voedsel vinden, want de kievit haalt zijn voedsel; wormen , larfjes slakjes enz, uit de bodem en als de grond hard bevroren is, wil dat niet. De kievit die we bij ons in de winter zien, komt uit noordelijker streken, zoals Denemarken of Zweden. ‘Onze’ kieviten blijven ‘s winters in landen als België en Frankrijk. De naam ‘ kievit’ is een klanknabootsing van de roep van de kievit. Dat geldt ook voor de grutto en de tureluur. Vroeg in het voorjaar , februari, maart, zijn de kieviten weer op hun eigen stek. Boven weilanden en maïsakkers zie je de mannetjes hun baltsvluchten uitvoeren en met elkaar buitelen ze, dalen en stijgen, ondertussen roepend ‘ kieoewiet, kioewiet!’ Het mannetje draait kuiltjes ( nesten) in de bodem en na de paring wordt al vroeg het eerste ei gelegd. Er worden bij alle deze weidevogels nestjes van vier eieren gelegd, nee, niet allemaal op dezelfde dag, elke dag komt er een ei bij, tot het nestje vol is en het broeden begint. Ondertussen houdt het mannetje, die af en toe zelf ook wel even op de eieren gaat zitten, de omgeving goed in de gaten. Vooral meeuwen, kraaien en buizerds moeten het ontgelden. De kievit weet dat deze soorten graag een eitje lusten of zelfs een jonge kievit! Zodra een van deze vogels in de buurt komt van het nest, gaan er verschillende mannetjes op af. Veel weidevogels broeden namelijk bij elkaar in de buurt, meestal zitten er dus meer nestjes op een weiland of akkerland. Ze duiken in volle vaart recht op de meeuw of de kraai en scheren rakelings langs de vijand en zo schrikken ze deze indringers af. Het is niet gemakkelijk om het nest te vinden van een kievit of van een andere weidevogel. Hun eieren hebben een heel goede schutkleur en het nest gaat op in de omgeving. Als je in de buurt van het nest komt, is de broedende kievit al lang verdwenen en ze vliegt op een heel andere plaats op dan waar het nest zit.
Projectgegevens 2005 pag. 2
Het broeden duurt 24 tot 30 dagen! Ondertussen kan er van alles met de eieren gebeuren. Als het nest even onbeschermd is, kan een meeuw of een kraai de eieren roven. Zoals gezegd deze eieren hebben een geweldig goede schutkleur, maar toch weten verschillende kraaien een kievitseitje of een ei van en andere weidevogel te vinden.
Ook vossen roven geregeld een nestje leeg. Een bunzing of een hermelijn lust ook wel een eitje, zo zie je, er dreigen vele gevaren en dan hebben we het nog niet over het grootste gevaar gehad. De kievit maakt zijn nest heel graag op akkerland of weiland. Vroeg in het voorjaar moet de boer het land weer bewerken. Het weiland wordt gerold of gesleept met een ‘weidesleep’, de akkers worden geploegd en ingezaaid. Veel nestjes worden zo vernield. Als het even kan, willen veel boeren meewerken om dit te voorkomen. Zelf zoeken ze ook wel , maar daar hebben ze niet de hele dag de tijd voor, dus als het druk is en de aardappelen moeten gepoot, dan blijft dat zoeken erbij! Daarom zie je in verschillende dorpen en streken werkgroepen die de nesten zoeken en markeren, zodat de boer bij het bewerken eromheen kan rijden! Als dan eindelijk de jonge kuikens uitkomen, dan hopen we natuurlijk op redelijk goed weer, zodat de jongen tijd krijgen om hun eten te zoeken. Net als kippenkuikens, kunnen de kuikens van weidevogels direct zelf lopen en hun eten zoeken. Alleen de jongen van de scholekster krijgen het voer voorgeschoteld. Hun veren groeien hard en na enige weken, kunnen ze al wat vliegen. Eerst moeten ze het hebben van hun schutkleur en van doodstil blijven zitten als er gevaar dreigt. Als er een van de vier groot wordt, is dat al heel wat! Veel vroege nesten werden vroeger gezocht om de eieren. Kievitseieren gelden als een delicatesse, dat betekent dat ze erg lekker zijn om te eten! Als het eerste nestje namelijk wordt weggehaald, begint het paartje weer met een nieuw legsel. Het is dan wat later in de tijd, de kuikens hebben meer overlevingskansen, omdat de akkers een tijd in rust liggen en omdat het weer steeds beter wordt!
verhaaltje Mijn oom vertelde me eens dat hij al een tijdje vermoedde dat een kievitspaartje broedde op een weiland, achter de boerderij. Al een aantal keren had hij het haantje, zo noemen we het mannetje, op een kraai zien duiken. Oom Henk, een echte doorzetter, moest telkens weer met lege handen thuiskomen, hij kon dat nestje maar niet vinden. Telkens opnieuw proberen tot hij op een dag het nestje vond! Onder het prikkeldraad van de afrastering, vlak bij de sloot. Daar verwacht je toch geen kievitsnest?
Projectgegevens 2005 pag. 3
Een prachtige weidevogel, supersnelle duikvluchten, een zangerige roep boven de hooilanden, de herinnering aan mijn jeugd, toen er nog veel grutto’s waren. De grutto staat op de rode lijst! Dat betekent dat de soort hard achteruit gaat en er steeds minder van voorkomen. Het is altijd heel erg, als bepaalde soorten uitsterven. Jullie kinderen zouden dan nooit meer een grutto zien! De grutto is de ambassadeur van het Nederlandse polderlandschap. Zelfs binnen de stadsgrenzen van Amsterdam broeden meer grutto’s dan in heel Groot Brittanniё en Frankrijk samen!
De grutto heeft een lange snavel en verblijft bij voorkeur op vochtige veengraslanden. Veel weilanden zijn niet zo vochtig meer, wellicht is hun leefgebied verkleind en neemt de soort daardoor af! Met hun lange snavel kunnen ze diep in de bodem boren, op zoek naar wormen en ander klein gedierte dat op of in de bodem leeft. Samen met kieviten jagen ze kraaien en meeuwen weg van hun nesten. Meestal kun je in april de roep van de grutto weer horen. Ze beginnen wat later met broeden dan de kievit. Ze trekken namelijk helemaal naar de savannen en rijstvelden van West Afrika en moeten die lange weg ook weer terug. Het gras is dan al wat langer. Ze hebben ook langere poten dan een kievit. Vogels met zulke lange poten, noemen we ook wel steltlopers. Tijdens de balts stijgen de mannetjes tot grote hoogte en komen in snelle duikvlucht weer naar beneden. In wat langer gras maken ze hun nest en de broedduur komt overeen met de andere weidevogels. Projectgegevens 2005 pag. 4
Hierboven zie je een jonge grutto. Soms klinkt de alarmroep! Een kraai of een buizerd zweeft over het land! Door doodstil te gaan liggen, worden ze één met de omgeving. De ouders voeren felle duikvluchten uit en scheren rakelings langs de indringers.
Projectgegevens 2005 pag. 5
De grootste weidevogel is de wulp. Hij heeft een zangerige roep die echt bij het voorjaar hoort! De wulp maakt prachtige glijvluchten, ondertussen jodelt hij zijn zangerige roep! De wulp trekt wat minder met kievit en grutto op als het gaat om belagers van zich af te houden. Her en der zie je een paartje wulpen. Net als de grutto, komt hij ook wat later in zijn broedgebieden aan. Als het broeden met succes lukt, keert een paartje vaak weer terug naar dezelfde plaats. Ze overwinteren langs de Europese en/of Afrikaanse kusten. Op de waddeneilanden zie je soms grote groepen bij elkaar in de winter. Heel opvallend is de grootte van het ei. Het is een ei dat groter is dan het ei van een kip. Dat ei ken je wel, want er staat vast wel een doosje eieren bij jullie in de (koel)kast. Er komt dan ook al een flink kuiken uit het ei. Aan de lange gebogen snavel, kun je wel zien dat de wulp zijn voedsel ook in de bodem zoekt.
Verhaaltje Vlak achter mijn huis, zo’n 200 meter van onze achtertuin verwijderd, op een stuk weiland, had ik het nest van een wulp gevonden. Vier grote eieren lagen er in het nest. ’s Morgens voor ik naar school ging, had ik nog even gekeken en ik had gezien dat er al een paar eieren ‘aangepikt’ waren. Die dag zouden de jongen uit de eieren kruipen. Toen ik ’s avond weer thuiskwam, sloeg de schrik me om het hart. Het gras was gemaaid. Van het nest vond ik niets terug. Wat speet het me dat ik die boer niet had gewaarschuwd!
Projectgegevens 2005 pag. 6
Projectgegevens 2005 pag. 7
In Friesland noemen ze hem ook wel ‘bonte piet’ . Je ziet wel waarom. Driekwart van de scholeksters brengt de winter door aan de kust. Je ziet ze veel op de Wadden en in Zeeland. In het voorjaar trekken veel van deze vogels het binnenland in om er te broeden. Meestal leggen ze drie eieren. Scholeksters zijn opvallende vogels in hun zwart-witte verenpak met knalrode snavel en poten! Ze kunnen ook een respectabele leeftijd behalen. De soort wordt niet bedreigd! Omdat scholeksters hun jongen ook voeren, ondanks het feit dat het wel nestvlieders zijn, broeden ze ook wel op platte daken waar grind op ligt. Meestal daken van wat grote gebouwen, je komt ze dus ook op industrieterreinen tegen. Op de waddeneilanden zie je heel veel weidevogels, vooral aan de wadkant. Het droogvallende wad is voor hen een plaats waar ze met honderden tegelijk voldoende voedsel kunnen vinden. Op de dijken langs het wad, in de weilanden daarachter is een ideale plaats voor hen. Maar je komt weidevogels in alle provincies tegen. Zoals de naam al zegt, zul je ze dus niet in bosrijke natuur tegenkomen. Nederland is over het algemeen niet rijk bebost.
Projectgegevens 2005 pag. 8
Net als wulpen , zoekt een paartje scholeksters, graag weer de plaats op waar ze een jaar daarvoor ook succesvol hebben gebroed.
Net als bij de grutto en de kievit, lijkt de roep van de tureluur op de naam van de vogel. Tureluurs eten ook al wormen, insecten en larven, die ze met hun lange snavel uit de grond halen. In de winter trekken de tureluurs uit ons land weg, maar uit Noordelijke streken, IJsland bijvoorbeeld, trekken ze naar de Nederlandse kustgebieden. Tureluurs broeden vaak in de buurt van kieviten. Als er namelijk ‘vijanden’ in de buurt komen, reageren de kieviten erg agressief en zo beschermen ze ook de tureluur. Veel tureluurs houden van slootkanten. Ze vallen niet op! Alleen als er jongen zijn, vallen ze op door zenuwachtig over je hoofd te cirkelen en al roepend hun jongen te waarschuwen dat ze zich niet moeten laten zien. Nog even op een rijtje: ( cijfers 1990) De kievit: In Nederland broeden er tussen de 200.000 en 275.000 paren. De grutto: tussen 75.000 en 95.000 paren De wulp: tussen 6500 en 8.000 paren De scholekster tussen 80.000 en 100.000 paren De tureluur tussen 25.000 en 30.000 paren Je ziet dat de wulp het minst voorkomt en dat de grutto op de ‘ rode lijst’ staat! Hoe zit dat dan? Dat komt omdat de soort in aantal heel hard achteruitgegaan is en dat kan natuurlijk niet doorgaan! Veel van deze vogels broeden graag op cultuurland, dat is land dat door de boeren wordt gebruikt en regelmatig wordt bemest Het natuurland, waar geen mest op komt en minder voedsel bevat, is voor hen niet echt aantrekkelijk, je ziet ze daar veel minder! Projectgegevens 2005 pag. 9
Ze lopen daarom wel veel meer gevaar, want de boer moet zijn land inzaaien, bemesten, onkruidbestrijden enz. Als de boeren actief meewerken aan bescherming, kunnen we in de toekomst blijven genieten van de prachtige weidevogels. 1.
Dit zijn rustende( roestende ) kieviten Ik herken ze aan hun verenpak met de witte buik, de donkere vleugels, de kuif op de kop Wat weet ik al van een kievit? Als het geen strenge winter is, zien we ze het hele jaar door. De kieviten die we bij ons zien komen uit het noorden( Denemarken-Zweden) en ‘onze’ keiviten verblijven meer naar het zuiden. Ze zoeken hun voedsel in de bodem; larfjes, slakjes, wormen. Het mannetje maakt meerdere nesten en het vrouwtje zoek het nest uit. Ze leggen 4 eieren die een mooie schutkleur hebben. ( antwoord van Jelle)
Projectgegevens 2005 pag. 10
Dit is een grutto Vertel eens wat je mooi vindt aan deze vogel . Zijn lieve koppie met de lange snavel en zijn lange poten. ( antwoord van Yvette ) ………………………………………………………………………………………………………………..
Projectgegevens 2005 pag. 11
Jonge tureluurs, zie je ze wel?
Dit zijn scholeksters Dat weet ik, omdat ze zo’n zwartbont verenpak hebben. De Friezen zeggen Bonte Piet. (antwoord van Myrthe) Zoek op: foerageren, dat is eten zoeken Zoek op: balts of baltsen, dat betekent dat de mannetjes indruk proberen te maken op de vrouwtjes door zich ‘ mooi’ te maken of mooi te vliegen. Ze maken de vrouwtjes het hof! ………………………………………………………………………………………………………………………………. Opdracht: www.ivnvechtplassen.org Klik op ‘ vogels’ Kijk in de rij vogels van ’ weide en akkers’. Zoek deze 5 één voor één op. Klik op bijvoorbeeld ‘ kievit’. Je ziet en hoort deze weidevogels. Voor de liefhebbers staan er nog veel meer op! Projectgegevens 2005 pag. 12
WEIDEVOGELS kieviet
wulp
scholekster
Geluid
Geluid
Geluid
tureluur Geluid
Verzameld en samengesteld door Henk Flokstra. CBS De Regenboog te EEN. www.regenboog-een.nl en e-mail:
[email protected]
Projectgegevens 2005 pag. 13
