Heilig. Gewoon nu
Bert Dicou Met interviews door Sigrid Coenradie
Uitgeverij Meinema, Zoetermeer
www.uitgeverijmeinema.nl Boekverzorging: Marjorie Specht en Godfried Vonk, www.ontwerpkantoor.nl Beeldcollages: Rob Becker, www.robbecker.nl In de collages zijn foto’s verwerkt van: Communiteit Oudezijds100 (hoofdstuk 5) Else-Marijke Ittmann, Rotterdam (hoofdstuk 11, Moses en Justine Kiwala) Cycling out of Poverty (hoofdstuk 11, interview Luuk Eickmans), www.cyclingoutofpoverty.com . isbn 978 90 211 4307 1 nur 700, 681 © 2012 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud i
Heilig. Gewoon nu – een inleiding 7
ii Ruimte voor het heilige in stilte en daadkracht: Taizé 15 Interviews met Jolanta Keijzer, Jos Martens en Amarins Gaastra iii Joseph Wresinski: respect en zelfrespect 29 Interview met Laurens Umans iv Abbé Pierre en Ab Harrewijn. Een nieuwe start voor dak- en thuislozen 39 Interviews met Petra Knibbe en René van Bemmel v Een vrolijk open klooster. Oudezijds100 (Amsterdam) 49 Interview met frère Rolf Boiten vi Nelson Mandela. Strijd tegen onrecht en strijd voor verzoening 63 Clarence Seedorf en Ruud Gullit vii Henri Nouwen en de Arkbeweging van Jean Vanier. Een andere wijze van omgaan met verstandelijk gehandicapten 75 Interview met Cécile de Quay viii
Moeder Teresa en pater Damiaan 87
ix Shane Claiborne, ‘ordinary radical’. Calcutta, Philadelphia, Amsterdam, Utrecht 99 Interviews met Mattias Brand en Frank Mulder x Albert Schweitzer 117 Interview met Chris Doude van Troostwijk xi Afrika 129 Interviews met Moses Kiwala, Nienke de Boer en Luuk Eickmans xii
Wereldproblemen aanpakken op microniveau 145 Interviews met Estella Franssen en zuster Bets
xiii
Heilige eenvoud. Franciscus en zijn hedendaagse volgelingen 157 Interview met Esther ofs
xiv Nabeschouwing 167 Interview met Sigrid Coenradie Tien tips om heilig te worden
I Heilig. Gewoon nu – een inleiding
7 heilig. gewoon nu
Het buitengewone – niet ver weg Het gewone leven is vaak boeiend en spannend genoeg. Werk, familie, sociale contacten zorgen als het goed is voor genoeg levensvulling. De grote meerderheid is tevreden met dit gewone leven. Maar er zijn ook mensen die kiezen voor het buitengewone. Zij willen het graag anders. Er is een verlangen naar méér, naar iets wat boven het gewone uitstijgt. En met dit verlangen doen ze iets. Over zulke mensen gaat dit boek. Het klassieke woord voor dat wat boven het gewone uitstijgt is ‘het heilige’. Straks komen we op dat woord terug en leggen we uit waarom we voor dit woord gekozen hebben. Eerst willen we laten zien dat het buitengewone vaak helemaal niet zo ver weg is. Als je om je heen kijkt, vind je het zo. Voor mij was een uitgebreidere kennismaking met wat ik toch maar vast ‘het heilige’ noem, weggelegd in de zomer van 2010. Ik was bezig met een studie over het begrip dienstbaarheid. Een van de interessante paradoxen van het evangelie raakte me. De grootste levensvervulling vind je niet door alles te verkrijgen wat je hartje begeert, maar door goed op te letten wat je voor een ander kunt betekenen. De praktijk leek me de beste manier om dat te bestuderen. Ik vervoegde me bij de communiteit Oudezijds100 in de binnenstad van Amsterdam. Een christelijke communiteit op de Wallen. Ik was er een kleine twee weken te gast. Een kleine groep kernleden samen met een grote groep sympathisanten heeft er een gemeenschap ingericht waar mensen die voor kortere of langere tijd ondersteuning nodig hebben, welkom zijn. Het Amsterdamse Wallengebied straalt uit dat alles te koop is. Al je verlangens kunnen hier vervuld worden. Oudezijds100, daar middenin, straalt het tegenovergestelde uit: alles wat te koop is, is van beperkte waarde. Veel waardevoller is oprechte aandacht voor je medemens. En die is gratis! Op mijn logeeradres ging het er zeker niet verheven aan toe, er hing geen ‘heilige’ sfeer. Het karakter van het samenzijn was in feite nogal alledaags. Behalve dan dat er bijna ieder moment van de dag gelegenheid was voor een bijzondere ontmoeting.
een inleiding
En toch – hier was men het heilige op het spoor. In het gewone. Een grappig moment was de gezamenlijke avondmaaltijd. Vaak puilde de eetkamer in het souterrain uit en was het een kabaal van jewelste. Voortdurend tuurden verbaasde sekstoeristen door het raam naar binnen, zich afvragend welke voorstelling hier nu weer gaande was. Na die twee weken had ik helemaal de smaak te pakken van het buitengewone dat niet zo ver weg is. Ik ging op zoek naar voorbeelden van het heilige in het gewone en besloot er een boek over te schrijven. Voorbeeld en navolging vormen de rode draad. Hoe komen mensen tot zulke keuzes? Wat is de rol van voorbeeldfiguren? Mede-auteur is Sigrid Coenradie. Zij is redacteur bij het blad waar ik de hoofdredacteur van ben (AdRem) en gespecialiseerd in interviews.
heilig. gewoon nu
8
Het heilige Heilig. Gewoon nu. Zo heet dit boek. Heilig is een woord uit de sfeer van het religieuze. Heilige voorwerpen, heilige personen, ‘het heilige’ dat de gelovigen af en toe ervaren, de heilige Geest… Het slaat dan op alles wat te maken heeft met God of met het goddelijke. Daarnaast wordt het ook algemener gebruikt voor dat wat boven het gewone uitsteekt. Zomer 2011: voetballer Toby Alderweireld laat in een interview weten dat hij altijd zal luisteren naar trainer Dennis Bergkamp. ‘Het is misschien raar, maar zegt hij iets, dan is dat voor mij heilig. Gewoon omdat-ie op heel hoog niveau gespeeld heeft. Sorry, maar dat is in mindere mate het geval met iemand die heel veel verstand van voetbal heeft, maar zelf niet op niveau heeft gevoetbald.’ In het onderwerpenrijtje op de desbetreffende site is het interview bondig samengevat met de tekst: ‘Bergkamp is heilig’.1 In dit boek zal het op beide manieren over het heilige gaan. Het heilige als dat wat bij God hoort, en het heilige van mensen die zich door hun daden en levenswerk een bijzonder gezag verworven hebben en voor anderen tot een voorbeeldfiguur geworden zijn. Iemand aan wie je je graag spiegelt. Wij zijn overigens vooral geïnteresseerd in situaties waarin die beide aspecten samen komen: voorbeeldfiguren die door hun daden zichtbaar maken wat het heilige in de eerste zin betekent. We hebben het boek behalve de titel Heilig de ondertitel Gewoon nu meegegeven om meteen al iets duidelijk te maken over onze interpretatie van het begrip ‘heilig’. Heilig kan ook een gevoel van afstand oproepen. Het heilige is groots, volmaakt, ver bij ons vandaan, onbereikbaar. Natuurlijk staat het heilige voor het zuivere en het volmaakte. Maar dat betekent in onze ogen niet dat het ver weg en onbereikbaar is. Het heilige dat alleen maar op zichzelf zou bestaan als een sfeer van puur licht, is niet interessant. Het wordt pas interessant als die sfeer van licht en zuiverheid contact maakt met onze aardse werkelijkheid, met ons dagelijkse geploeter en met de puinhoop die we er vaak van maken. Wij zijn dus geïnteresseerd in mensen die het heilige dichterbij brengen, gewoon,
hier en nu. Met name zijn we geïnteresseerd in mensen die al dan niet vanuit hun geloof een sterk besef hebben dat onze wereld een betere wereld kan zijn en zich daarvoor inzetten. Vanuit een sterk besef van wat zuiver is en goed, zien sommigen heel scherp wat er niet goed is in de wereld om hen heen. Vanuit dat besef voelen zij een verlangen daar wat aan te doen. De associatie van het heilige die daarbij opkomt, is die van de etymologische woordenboeken. Heilig is verwant aan de woorden ‘heil’ en ‘heel’. Heel is wat niet stuk is. Heil is geluk, voorspoed. We hebben het dan over het heilige als het ‘heelmakende’. Dit heilige, heelmakende, mag dan iets mysterieus zijn, het valt niet buiten het bereik van gewone mensen. Misschien wordt het juist wel gevonden in onalledaagse keuzes, gemaakt door mensen die niet bovengemiddeld vroom of bijzonder zijn.
een inleiding
9 heilig. gewoon nu
Heiligheid in diskrediet We leven in een tijd waarin het steeds moeilijker wordt om zonder voorbehoud te geloven in het heilige of in ‘heilige’ mensen. Het begrip ‘heilig’ als zodanig heeft niet louter positieve associaties. Sommige zaken schijnen zo heilig te zijn dat ervoor gemoord mag worden. En er is zelfs een hoogst onheilige combinatie mogelijk van de woorden ‘heilige’ en ‘oorlog’ – bekend uit het wereldbeeld van radicale moslimfundamentalisten en eveneens uit de geschiedenis van het Europese christendom. De laatste tijd zijn ook heel wat ‘heilige mensen’ van hun voetstuk gevallen. Helaas wordt het beeld van de kerk op dit moment bepaald door het schandaal dat scholen en internaten waar kinderen met het heilige zouden moeten kennismaken, plekken bleken te zijn waar de meest onheilige praktijken plaatsvonden. Terecht werd daarbij opgemerkt dat in alle vormen van jeugdhulpverlening en ook in niet-kerkelijke internaten en kostscholen dergelijke misstanden voorkwamen en voorkomen. Maar even terecht werd opgemerkt dat mensen die door hun wijding of gelofte het heilige waren toegedaan, nog krachtiger dan anderen aan die verleidingen weerstand hadden moeten bieden. Het onaangename gevoel bekruipt je dat juist de bijzondere geestelijke positie die deze mensen hebben ertoe kan leiden dat zij denken dingen te mogen die voor anderen verboden zijn. Dat laatste geldt nog sterker voor personen die door zichzelf of door anderen zijn uitgeroepen tot geestelijk leider en geacht worden met bijna goddelijk gezag te spreken. Het schijnt een levensgrote valkuil te zijn. Wie al tijdens zijn leven door anderen wordt heilig verklaard of met een ongezonde dosis persoonsverheerlijking te maken krijgt, loopt kennelijk het risico ook zelf te gaan geloven in zijn onaantastbaarheid. Er zijn heel wat verhalen te vertellen over Amerikaanse televisiedominees, rooms-katholieke priesters, Indiase goeroes en boeddhistische leermeesters, de goeden niet te na gesproken, die hun positie misbruikten of die precies het tegenovergestelde deden van waar zij zeiden in te geloven.
een inleiding
Het gunstige van onze tijd is dat onheilig gedrag van voorbeeldfiguren in heel veel gevallen boven tafel komt. Het is bijna onmogelijk geworden om dingen langdurig verborgen te houden. De politici en geestelijk leiders van deze tijd leven in een glazen huis. Zelfs informatie waarvan iedereen dacht dat die goed weggestopt was, komt op een gegeven moment op straat te liggen. We leven in de tijd van Wikileaks en klokkenluiders. Beroemdheden, mensen die we hoogachtten, vallen van hun voetstuk. En dat is ook terecht als daar aanleiding voor is. Het nare is dat ons geloof in het goede, het zuivere en het volmaakte en in mensen die deze dingen representeren op deze manier ernstig op de proef wordt gesteld.
heilig. gewoon nu
10
Behoefte aan het zuivere en goede en aan voorbeeldfiguren Anderzijds lijkt gevoel voor of behoefte aan het heilige een verschijnsel van alle tijden te zijn. Ook in onze huidige samenleving is het te constateren, niet minder dan in het verleden. Er is behoefte aan het zuivere en het goede en aan voorbeeldfiguren en rolmodellen die het zuivere en het goede – het ‘andere’ – representeren. In het recente verleden is de verkiezing van president Obama een tekenend voorbeeld. Hij dankte zijn verkiezing mede aan het feit dat hij zo welsprekend in staat was de Amerikanen te overtuigen dat alles anders en beter zou worden. De kiezers wilden dat het anders zou gaan, dat er dingen werkelijk zouden veranderen en geloofden dat Obama dat met hun steun voor elkaar zou krijgen (‘Yes, we can!’). En hoezeer de reputaties van leidende politici ook vaak sneuvelen, niet het minst doordat alles wat tegen iemand spreekt tegenwoordig razendsnel bekend wordt, men blijft telkens zijn hoop stellen op nieuwe politici die zorgen dat alles anders wordt en dat alles goed komt. De behoefte om iemand te volgen die meer weet dan jij, die creatiever, vrijer, invloedrijker is, op een hoger plan functioneert, is in onze cultuur ingebakken, constateren wetenschappers als Willem Frijhoff en Angela Berlis. Frijhoff stelt in Heiligen, idolen, iconen: ‘Heiligheid in brede zin, beschouwd als de wenselijkheid van exemplarische levensvormen gericht op andere dan strikt materiële en individuele waarden, behoort […] structureel ontegenzeggelijk tot ons wereldbeeld en tot de orde van onze cultuur.’2 Berlis concludeert aan het eind van haar artikel ‘Een hemel vol heiligen: voor elk wat wils. Over kerkelijke helden en seculiere sterren’ dat de vraag naar authentieke voorbeelden niet is afgenomen en ook buiten een religieuze context bestaat.3 Zij onderstreept de centrale rol die de media vervullen bij het herkennen van voorbeeldfiguren. De voorbeeldpersonen waar op dit moment de voorkeur naar uitgaat, constateert zij, paren een hoge mate van authenticiteit aan belangeloze inzet voor anderen. Onze samenleving heeft kennelijk behoefte aan mensen die zichzelf zijn, bijzondere keuzes kunnen maken, voor hun principes staan, én zich wat aan de samenleving gelegen laten liggen.
Traditionele heiligen en moderne heiligen Van oudsher biedt de Rooms-Katholieke Kerk een inventarisatie van ‘heiligen’ – personen die na zorgvuldige afweging werden erkend als voorbeeld voor de gelovigen. Voor wie zich daarin verdiept, is er veel inspirerends te vinden.4 Maar er kan slechts van een enkele heilige uit de Rooms-Katholieke Kerk gezegd worden dat deze fungeert als voorbeeldfiguur in de huidige samenleving. De meeste van hen spreken misschien wel tot de verbeelding, maar kunnen niet gelden als inspiratiebron voor het leven van alledag. Franciscus – al in de dertiende eeuw heilig verklaard – en Damiaan – heilig verklaard in 2009 – zijn heiligen die wél als zodanig kunnen gelden. Beiden worden besproken in dit boek. De bedoeling van dit boek is een aantal mensen te portretteren die in deze tijd als voorbeeldfiguur of rolmodel dienen – of zouden kunnen dienen. Wij inventariseren dus onze eigen ‘moderne heiligen’. We zien daarbij af van ‘idolen’, personen die naar de mening van het grote publiek voor verering in aanmerking komen en ver boven ons staan. Denk aan sporthelden en popsterren.5 Wij kijken naar voorbeeldfiguren die ook nagevolgd worden. En we gaan op zoek naar wie die navolgers zijn.
een inleiding
11 heilig. gewoon nu
Ons boek toont een kleine selectie van wegwijzers naar het heilige, het heelmakende, een betere wereld. De selectie bevat zowel portretten van mensen uit het verleden als uit deze tijd. Tot de eerste groep behoren personen die inmiddels brede erkenning kregen als voorbeeldfiguur: Moeder Teresa, frère Roger, Albert Schweitzer, Nelson Mandela. Wat opvalt is dat zij zelf ronduit bescheiden zijn over wat zij konden doen. Voor geen van hen gold dat zij ‘een heilige’ wilden zijn. Wel wisten zij zeker dat er iets bijzonders van hen gevraagd werd, maar verder was het vooral een kwestie van gewoon maar ergens beginnen. Het boek beschrijft hoe hun inspiratie doorwerkt in initiatieven van dit moment. De tweede groep heeft keuzes gemaakt om zich in te zetten voor hun omgeving, in dezelfde geest en niet zelden geïnspireerd door voorbeeldfiguren uit het verleden. Soms zonder dat het nog erg de aandacht heeft getrokken, namen zij het estafettestokje over. Zij zijn de kleinschalige, creatieve wereldverbeteraars van dit moment, en misschien wel de ‘heiligen’ van de toekomst, die op hun beurt weer anderen zullen inspireren. Het is niet onze bedoeling deze mensen op een voetstuk te plaatsen, maar we willen laten zien dat ook gewone bescheiden mensen bijzondere dingen kunnen doen. In ons achterhoofd hebben we het idee van het estafettestokje. We hopen dat dit boek zal leiden tot nieuwe inspiratie. Waar de bekende voorbeeldfiguren al aangaven dat zij er weinig voor voelden als ‘heilige’ beschouwd te worden, geldt dat nog sterker voor de onbekende personen die wij zochten en vonden. Aanvankelijk gebruikten we bij het benaderen van men-
een inleiding
sen voor interviews onbekommerd de term ‘moderne heiligen’. We zijn daarmee gestopt omdat sommigen alleen daarom niet wilden meewerken. Het zegt overigens ook iets over dat begrip ‘heilig’. Het wordt veelal ervaren als ‘hoogverheven’, niet iets voor mij als gewone burger. Maar wij hopen nu juist op een herijking van het begrip ‘heilig’. Het heelmakende, het meewerken aan Gods scheppende en herscheppende werk is helemaal niet iets wat ver buiten ons bereik is. Door gewoon, nu iets te doen in die richting is het heilige al aanwezig. Heilig, gewoon nu.
heilig. gewoon nu
12
De selectie De selectie zou moeiteloos kunnen worden uitgebreid, zowel bij de bekende als bij de onbekende voorbeeldfiguren. De keuze is betrekkelijk willekeurig, we pretenderen niet de belangrijkste uitgekozen te hebben. In dat geval hadden Martin Luther King, Mahatma Gandhi, of Florence Nightingale niet mogen ontbreken. In het Nederlandse zou majoor Bosshardt een vanzelfsprekende toevoeging zijn. Wat de niet-bekende ‘kleinschalige creatieve wereldverbeteraars’ betreft, daarvan zijn er zo veel dat er geen beginnen aan is om te proberen een compleet beeld te schetsen. Wie een beetje om zich heen kijkt, ontdekt volop mensen die hun best doen van onze wereld een betere wereld te maken. Een prachtig voorbeeld daarvan is de website www.one11.nl . Op deze website portretteren bekende journalisten bekende en onbekende ‘bouwers en pioniers’. Het idee is van journalist Bas Mesters. Hij vond dat het tweede millennium van deze eeuw best in een ander teken zou kunnen staan dan het eerste. Waar dat eerste getekend was door 9/11, hoopt hij voor het nieuwe decennium op iets anders. Gebruikelijk schrijven en spreken journalisten over rampen, oorlog en misdaad. Maar er zijn ook heel andere verhalen te vertellen. Hij vond een heel aantal collega’s bereid om mee te doen en 1 januari 2011 ging ‘One/11’ online. ‘Tien jaar geleden was het 9/11, wij gaan een “One11” creëren. Het is simpel. We zoomen op een andere manier in op de actualiteiten. We kijken door de ogen van personen die bouwen en niet breken. Mensen die de problemen te lijf gaan, soms met gevaar voor eigen leven, vaak onbaatzuchtig en altijd tegen de mainstream in. Dat kunnen onderwijzers, artsen, verpleegsters, boeren, ondernemers enzovoort zijn. Mensen die hun omgeving inspireren.’ Voorbeeld en navolging Wat ons interesseert, is hoe inspiratie doorwerkt. Wat doen mensen met het voorbeeld van de persoon die ze als ‘role model’ zien? Lijkt het voorbeeld tot navolging? In de meeste gevallen zal de navolger geen exacte kopie zijn van het voorbeeld. De navolger zal iets toevoegen van zijn of haar eigen stijl en bovendien zou het in een andere context waarschijnlijk tot een andere uitwerking komen. Desondanks geldt
van de meesten die in dit boek geportretteerd worden, dat zij iets voortzetten wat door anderen begonnen of voorgedaan is. Die op hun beurt weer iemand anders als voorbeeld gehad zullen hebben, enzovoort. Naar de toekomst toe zullen de estafettestokjes doorgegeven worden aan mensen die we nu nog niet kennen. Voor veel van de voorbeeldfiguren in dit boek speelt het christelijk geloof een rol bij hun inzet voor hun idealen. Dat betekent dat voor hen het ultieme voorbeeld Jezus Christus is. Jezus is ook het oerbeeld van de aanwezigheid van het heilige in onze dagelijkse werkelijkheid. Bijzonder in onze tijd is dat de activiteiten die voortkomen uit deze inspiratie moeiteloos kunnen worden uitgevoerd samen met aanhangers van andere religies of met mensen zonder enige religieuze binding. Veel van degenen die het heilige van nabij hadden leren kennen, hadden daar ook niet de minste moeite mee. Eigen aan de dynamiek van voorbeeld en navolging is dat de voorbeeldfiguren in kwestie van zich afwezen. Niet zij behoren alle aandacht te krijgen, maar het werk dat zij verrichtten en dat op nog zo veel andere plaatsen uitgevoerd zou kunnen worden. Degenen die zich van hun voorbeeldrol bewust waren, zoals Albert Schweitzer en Moeder Teresa, hoopten ook dat het zo zou werken. Mensen moesten hen niet bewonderen en beslist ook niet allemaal naar Lambarene of Calcutta komen om te helpen. Vind je eigen Lambarene. Zoek je eigen Calcutta. In het laatste hoofdstuk van dit boek komen we daarop terug. Hoe pak je zoiets aan?
een inleiding
De hoofdtekst is geschreven door Bert Dicou. Tevens deed hij de interviews in de hoofdstukken 4, 5 en 14. Sigrid Coenradie verzorgde de overige interviews: die in de hoofdstukken 2, 3, 7 en 9 t/m 13. De collages bij de portretten zijn van fotograaf Rob Becker (Beeldverhaal).
13
2. Willem Frijhoff, Heiligen, idolen, iconen, sun Nijmegen, 1998, p. 19. Zie p. 16-24 voor zijn analyse van ‘exemplarische levensvormen’. 3. Angela Berlis, ‘Een hemel vol heiligen: voor elk wat wils. Over kerkelijke helden en seculiere sterren’, in: Manuela Kalsky, Barbara Leijnse, Leo Oosterveen, red., Het heil op de hielen. Over de belofte van het vervulde leven, dtst Nijmegen 2003, p. 11-28, hier p. 23. 4. Zie bijvoorbeeld de 5292 heiligen op www.heiligen-3s.nl, een website ingericht door pater Dries van den Akker s.j. 5. Zie voor het verschil tussen heiligen en idolen Frijhoff, Heiligen, p. 39-51.
heilig. gewoon nu
1. www.depers.nl, 18 juli 2011.
II Ruimte voor het heilige in stilte en daadkracht: Taizé
15 heilig. gewoon nu
Taizé in Ahoy Eind 2010, in de week na Kerst, verzamelden zich 30.000 jongeren uit alle Europese landen in de Rotterdamse Ahoyhallen. Zij kwamen meedoen aan de zogeheten ‘Pelgrimage van vertrouwen’ van de communiteit van Taizé. Het programma duurde tot en met 1 januari 2011. Ieder jaar kiezen de broeders een andere Europese stad; ieder jaar stellen zij een programma op met vijf dagen ontmoetingen en vieringen. Dat doen ze in goede samenwerking met de kerken van de stad in kwestie. In Rotterdam waren de eerste vieringen van de dag – om half negen ’s ochtends – in de gastkerken, die allemaal een deel van de deelnemers onder hun hoede hadden. Het middag- en avondgebed vonden centraal plaats. Voor die twee gezamenlijke vieringen waren in Ahoy twee hallen tegelijk nodig. De broeders verdeelden zich over de twee hallen. ’s Middags na de viering waren er in de diverse gastkerken workshops over religieuze, maatschappelijke en politieke thema’s. Veel groepen, gemeenschappen, bewegingen en beweginkjes van mensen die met bijzondere dingen bezig waren presenteerden zich. De deelnemers uit Polen, Oekraïne, Italië, Frankrijk en andere landen namen er kennis van en gingen in gesprek. Ongetwijfeld is er op die manier veel inspiratie doorgegeven; wie weet zijn mensen op het idee gebracht dat ze in hun eigen omgeving iets soortgelijks kunnen beginnen. Dat was in ieder geval de bedoeling van de workshops. Op verschillende momenten van de dag zaten de metro’s verstopt met massa’s uitgelaten Taizé-pelgrims. De Rotterdammers, en anderen, verbaasden zich over de massale belangstelling voor een religieus evenement met als centrale punt drie gebedsdiensten per dag. Dan kwam iedereen samen. De aantrekkingskracht van die diensten zat hem niet in het spektakel. Behalve de massaliteit van de vieringen was er weinig spectaculairs aan. Sfeer en rust waren belangrijker elementen. De Ahoyhallen waren versierd met doeken in warme kleuren. Er hingen lange linten van het plafond met woorden als ‘mededogen’ en ‘vrede’ in allerlei talen. Vooraan in het midden, op een kleine verhoging de verzamelde broeders – onderdeel van deze gelegenheidsgemeenschap. De structuur van
taizé
de vieringen was eenvoudig. Er werd vooral gezongen. De liederen waren kort en werden herhalend gezongen, waardoor ook degenen die ze niet kenden na verloop van tijd konden meedoen. De meeste liederen hadden een eenvoudige melodie. De tekst was gebaseerd op een zin uit de Psalmen of een regel uit het evangelie. ‘Bless the Lord, my soul, and bless God’s holy name. Bless the Lord my soul, who leads me into life.’ Er waren geen opzwepende toespraken, zoals bij andere religieuze of politieke festivals. Een korte bijbellezing, herhaald in verschillende talen, werd gevolgd door een korte toelichting, gericht op de toepassing van de tekst. Steevast zeven minuten stilte in het midden van de viering, bedoeld voor persoonlijke inkeer en gebed. Het ‘heilige’, ‘gewoon nu’, in de Ahoyhallen en her en der in de grote stad Rotterdam waar mensen zich inspannen om iets goeds te doen.
heilig. gewoon nu
16
Bidden en werken met zijn duizenden, in Taizé De populariteit van deze Europese ontmoetingen heeft alles te maken met de populariteit van de communiteit in Taizé (Frankrijk). In de zomer is het er een drukte van belang. Elk weekend arriveert er weer een nieuwe ploeg Taizé-gangers, voor het overgrote deel jongeren. Met busladingen tegelijk komen ze aan. In de zomer zijn het er telkens enkele duizenden. Het is mogelijk een dagje of een paar dagen te komen, maar de broeders ontvangen hun gasten bij voorkeur een week lang. Er is een vaste programma-opzet die loopt van zondag tot zondag. Het programma is vergelijkbaar met dat van een Europese ontmoeting: drie keer per dag een viering, internationaal gemengde gespreksgroepen, workshops. Daarnaast kan men kiezen voor een stilteprogramma. In Taizé worden de gasten meteen ook gastheren of -vrouwen. Meteen na aankomst wordt gevraagd aan welke vrijwilligerstaak je de voorkeur geeft. Eten koken of uitdelen, andere gasten ontvangen, de diensten begeleiden, schoonmaken. Er ontstaat een tijdelijke gemeenschap, internationaal gemengd, kerkelijk gemengd (protestant, katholiek, orthodox, agnost), die een week lang het aloude kloosterlijke adagium ‘bid en werk’ in praktijk brengt. Veel deelnemers laten het niet bij één keer, maar komen jaar na jaar terug. De glooiende heuvels tussen het piepkleine Bourgondische dorpje Taizé en het eerstvolgende dorp zijn inmiddels bijna geheel in beslag genomen door de kampeerterreinen en de gebouwen waar de communiteit haar gasten ontvangt. Dat Taizé iets met ‘het heilige’ heeft, moge duidelijk zijn. De kennelijk aansprekende spiritualiteit van Taizé gaat terug op de spiritualiteit van de stichter van deze gemeenschap, frère Roger. Hij was een theoloog die een hekel had aan theologie, maar een fijn gevoel voor het heilige koppelde aan de zekerheid dat geloof iets is om in praktijk te brengen. Geloven heeft niets te maken met theoretiseren, maar is je openstellen voor wat God je wil geven en vervolgens de handen uit de mouwen steken. Hieronder zijn verhaal.
