Belevingspunt Oase – De Goddelijke dimensie in ons leven
In die tijd zei Jezus tot Nikodemus Zoveel heeft God van de wereld gehouden, dat Hij zijn eniggeboren Zoon heeft geschonken, zodat iedereen die in Hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven bezit. Want God heeft zijn Zoon niet naar de wereld gezonden om de wereld te veroordelen, maar om door Hem de wereld te redden. Wie in Hem gelooft, wordt niet veroordeeld; maar wie niet gelooft is al veroordeeld, omdat Hij niet geloofd heeft in de naam van de eniggeboren Zoon van God Joh. 3,16-18
Ter inleiding Bij het begin van deze vastentijd worden we opgeroepen om tot inkeer en ommekeer te komen, 40 dagen de ‘woestijn’ ingaan om tot bekering te komen, andere mensen te worden misschien, wijzer en rijper, spiritueler en rijker, gelouterd of gesterkt… Inkeer gaat vooraf aan de ommekeer: inzicht in onszelf, in medemensen, tijd makend om harmonie en evenwicht te vinden, de nodige rust te vinden, de vrede van hart om op een zinvolle manier te kunnen omgaan met alles wat op ons afkomt of gebeurt in ons leven…
1
Ikonen helpen ons tot inkeer te komen en de Goddelijke dimensie in ons leven te ontdekken, Daarom staan we eerst even stil bij de betekenis van deze afgebeelde ikoon, ook vaak Drieëenheidsikoon genaamd. Want, hoe kunnen we anders deze diepere dimensie (her-)ontdekken dan door even te verwijlen bij…., stil te worden, te aanschouwen, te mediteren, tot gebed te komen,… Een liefdevolle uitnodiging (Rublevs icoon) Deze icoon komt van de Russische iconenschilder Andrej Rublev die leefde in de 15e eeuw. En zoals een Bijbeltekst erom vraagt dat je er lang naar luistert, om steeds weer iets nieuws te ontdekken en om de woorden je steeds meer eigen te maken, zo is dat ook met deze icoon. Iconen hebben een belangrijke plaats in de geloofsbeleving van de Grieksorthodoxe kerk. Daarbij moet die icoon niet aanbeden worden (het is niet een afbeelding die om aanbidding vraagt), maar wil de icoon je helpen om contact te krijgen met de afgebeelde werkelijkheid. Iconen zijn vensters op de werkelijkheid van God. Nu, daar is heel veel over te vertellen. Nu gaat het erom dat we door middel van deze afbeelding nog wat meer gaan aanvoelen van het geheim van de Drie-eenheid. Je zou deze icoon een theologische uitleg in kleur van dat geheim kunnen noemen. Zoals predikers het evangelie voor ogen proberen te schilderen met woorden, zo schrijven iconografen het evangelie in kleuren uit. Wat zien we? En wat gebeurt er als we lang en liefdevol blijven kijken? We zien drie engelen. Het zijn de mannen uit Genesis 18. Al heel vroeg in de traditie hebben christenen in die drie mannen een beeld van de Drie-eenheid gezien. Er staat dan ook in vers 1: ‘De Heer verscheen aan Abraham’. En dan in vers 2: ‘Abraham zag drie mannen’. En in vers 3 spreekt Abraham deze drie
2
mannen in het enkelvoud aan: ‘Heer, wees toch zo goed uw dienaar niet voorbij te gaan.’ Of het nu echt waar is dat Vader, Zoon en Geest daar voor Abraham staan, lijkt niet zo zeker. Maar in elk geval heeft het christendom van oudsher deze drie mannen verbonden met de drie-enige Heer. Ze zitten aan tafel. Van links naar rechts: Vader, Zoon en Geest. We beginnen even in het midden. Dat is de Zoon. Christus in het midden. Het blauwe kleed is een teken van zijn goddelijkheid, de bruine kleding van zijn menselijkheid en de gouden band over het bruine kleed is een teken van zijn koningschap. De Zoon kijkt naar de Vader die links is afgebeeld. Zijn kleding heeft een nauwelijks te benoemen kleur, lijkt wel transparant te zijn: Hij is de onzienlijke. Zijn rechterhand maakt een zegenend gebaar naar de Zoon. De engel aan de rechterkant verbeeldt de heilige Geest. De kleur groen van zijn kleding staat voor nieuw leven, voor groei. De Geest is gericht op de Zoon en de Vader. Boven de hoofden – de gezichten zijn trouwens identiek: Vader, Zoon en Geest zijn één – zien we ook nog afbeeldingen. Boven het hoofd van de Vader een huis: het is het Vaderhuis dat veel woningen heeft. Boven de Zoon een boom: het is de levensboom, van hout, hetzelfde hout als waar het kruis van is gemaakt. En boven de Geest (heel onduidelijk, want de icoon heeft in de loop van de eeuwen beschadigingen opgelopen) zien we: een berg. Het is de berg van het gebed, waarop Jezus zich altijd terugtrok om te bidden. En in het midden zien we dan een tafel met daarop een kelk met wijn. De rechterhand van de Zoon wijst er in een zegenend gebaar naar. Het bloed van Jezus, dat ons reinigt van onze zonden. En we denken als vanzelf aan het heilig Avondmaal waarin we de gemeenschap met Christus vieren en zo de verbondenheid met de drie-enige God. Hoe langer je kijkt, hoe meer je gaat zien hoezeer ze alle drie liefdevol op elkaar gericht zijn, naar elkaar toe gebogen zijn, gemeenschap hebben. En je ziet dat er – hoe stil en intiem de sfeer van de icoon ook is – beweging is: van de Vader naar de Zoon, van de Zoon naar de Geest en weer terug. Een beweging met de klok mee. En als we dat gaan zien dan gaan we iets
3
ontdekken. Want waar bevinden wij als toeschouwer ons? Wij kijken naar de icoon en we zien opeens die ruimte tussen de drie, die open is, er loopt een weg naar toe. En als we dat tot ons door laten dringen, wordt opeens duidelijk dat we worden uitgenodigd om binnen te gaan. We mogen deelnemen aan de drie-enige verbondenheid. We worden geroepen om te delen in de genade en de liefde en de eenheid van de Drie-enige. Zie je die uitnodiging? God is liefde! En wij worden uitgenodigd om in Gods liefde te zijn, om daar thuis te komen, om daar onze bestemming te vinden. De weg daarheen is niet gemakkelijk. Want die gaat via de kelk, via de wijn, via het bloed van Jezus. En dan zien we daar opeens ook nog die vierkante vorm in die tafel, of is het een altaar? Het is de plaats waar de overblijfselen van de heiligen worden bewaard die als navolgers van Christus gestorven zijn. Het is door lijden en zelfverloochening heen dat we binnengaan in de liefdevolle aanwezigheid van God.
Wat kan deze Drieëenheid nu voor ons betekenen? Hoe kunnen wij op het spoor komen van deze Goddelijke dimensie in ons leven? Als ik nu zou zeggen: liefde, dat ken ik niet, vertel me eens wat liefde is… Dan zouden jullie me wellicht heel veel kunnen vertellen: gebeurtenissen, voorbeelden van hoe mensen elkaar graag kunnen zien, nabij zijn, bemoedigen en steunen, voor elkaar kunnen zorgen,… En ik kan me dat dan wel proberen voorstellen, maar dan zou ik het nog niet weten… niet kennen, niet voelen waar het over gaat… En zelfs al zou ik denken dat ik weet wat liefde is, dan nog zou mijn denken ontoereikend zijn om helder en volledig te zien waar het over gaat… Hetzelfde zou ik kunnen vragen over God: vertel me eens wie God is…
4
Dan zouden jullie me ook allicht veel kunnen zeggen … misschien iets schroomvoller, iets voorzichtiger, met iets minder woorden… Ook grote theologen hebben al heel vaak pogingen ondernomen om hier een antwoord op te geven… God heeft vele namen, maar wie is Hij eigenlijk? Of waar is Hij te vinden? De namen Vader, Zoon en Geest zijn ons alvast zeer vertrouwd. We spreken ze uit bij ieder kruisteken. Over God-schepper is er de laatste jaren veel te doen. De menselijke wetenschap zoekt al eeuwen naar het ontstaan van het universum. De miljarden melkwegstelsels en zonnestelsels, de uiterst complexe levende wezens, kunnen toch niet door dom toeval of door een blinde natuurkracht ontstaan zijn en verder bestaan. Daarom spreken wetenschappers over een 'intelligent ontwerp'. Alles moet ontworpen zijn en gestuurd worden door een intelligentie. Sommigen spreken van een intelligente god, met kleine g, omdat ze niet geloven in een persoonlijke God wiens mensen hem ter harte gaan. Maar wie is God? God die ik levenskracht noem is geen ding, geen blinde kracht die werkt als noodlot of stom toeval. Hij is het fundament van ons bestaan, het totale goede waarnaar we steeds opnieuw op weg zijn… God is liefde, zeggen christenen: Liefde betekent mededeelzaamheid en vindt men alleen in een relatie, tussen personen. Als we echt willen weten wie God is, schieten we tekort vanuit ons eigen menselijke denken, dan moeten we gaan kijken naar wat Jezus vertelt over God…
5
Jezus spreekt vaak over ‘Abba’, lieve Vader: een Vader die zijn Zoon zendt naar de wereld, niet om te oordelen, maar om te ‘redden’… Johannes heeft gezien dat Jezus de wereld niet heeft veroordeeld, maar gered. Hij heeft ingezien dat Jezus grenzeloos was in zijn liefde, dat hij tot het uiterste toe is gegaan… Zoiets was nog nooit gebeurd, zoiets is nog nooit gezien. Zo’n liefde moet meer zijn dan dat we met menselijke maatstaven kunnen meten en uitleggen. Dit kan geen mens uit zichzelf, dit wordt bovenmenselijk. Zo’n liefde kan alleen absolute liefde zijn. Maar hoe kunnen wij dan iets van zo’n liefde begrijpen? Jezus zegt het zo (in een andere passage volgens Johannes): ‘Ik ben in de Vader en de Vader is in Mij’ (Joh. 14, 11) ‘In iemand zijn’ is veel meer dan ‘naast iemand zijn’ , ‘bij iemand zijn’ of je inleven in iemand… Eigenlijk gaat het over ‘vol zijn van’…doordrongen zijn van… de Andere tenvolle kennen en aanvoelen, vanuit een eenheid die niet stuk te krijgen is… Een diepgaande spirituele eenheid waar het grootste vertrouwen heerst dat men zich kan indenken… Een eenheid die niet bestaat wanneer er geen Geest is die beide heel intens met elkaar verbindt… Jezus spreekt ook over de Geest, die hij zou zenden als helper en trooster. En Hij zelf wordt door de leerlingen ‘zoon van God’ genoemd… omdat Hij zo doordrongen is van Gods liefde… Omdat God Liefde is, is hij ook in ons. In het diepste van onze ziel is hij aanwezig. Het is Gods Geest, die Jezus helemaal vervult, die naar ons gezonden wordt,
6
die ons bezielt en beweegt, die ons behoedt voor verstarring, die ons geestdriftig maakt, dynamisch en sterk, en ons doet leven met de gezindheid van Jezus. Zo kunnen we spreken van de drie-ene God: God als schepper en zorgzame Vader of Moeder. God als Jezus onze broeder en tochtgenoot, in al wat leeft in mensen aan zorg en wederzijdse hulp. God als Geest van Liefde, vrede en gerechtigheid, als innerlijke drijfveer, stuwende liefde die ons steeds weer verder doet gaan en de hoop levend houdt, ook al is de nacht soms lang… . Waar mensen ‘in God zijn’ daar is liefde… En waar zo’n liefde is, daar gaat niemand verloren, … daar worden mensen ‘gered’, opgetrokken uit eenzaamheid en verdriet, daar komen mensen weer tot leven, het volle leven. Daar mag men vergeving, mildheid en barmhartigheid aan de lijve ondervinden, net zoals bij Jezus… Daar is men gedreven door dezelfde Geest die mensen innig mag verbinden met elkaar. En zelfs al is het met schamele menselijke pogingen dat we zoeken wie God voor ons kan zijn: ons leven krijgt alvast daardoor een ongekende goddelijke dimensie. Ann De Vuyst
7
