Beleid Gegevensontsluiting en Open Data

Versie 1.1

Datum 1 augustus 2012

Toelichting

Beleid Gegevensontsluiting en Open Data 1 augustus 2012

Bart Loeff Emma Zondervan

Registratienummer

164843

Samenvatting

Deze beleidsnotitie behandelt de onderwerpen Gegevensontsluiting en Open Data. Onder Gegevensontsluiting verstaan we het op verzoek verstrekken van (ruwe) gegevens van het waterschap aan gebiedspartners en andere overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen. Open Data is een maatschappelijke trend, waarbij overheden data die zij in het kader van hun openbare taken hebben verzameld voor hergebruik ter beschikking stellen aan iedereen die daar belang bij heeft. Een beschouwing van de juridische aspecten van deze onderwerpen leert dat de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob) van toepassing is op deze gegevens en dat ze op verzoek verstrekt moeten worden, tenzij er sprake is van een van de uitzonderingsgronden van de Wob. De vraag is dan ook niet zozeer welke verplichtingen gelden voor het waterschap rondom gegevensontsluiting en Open Data (dat vertelt de Wob ons), maar hoe actief Zuiderzeeland zelf wil zijn met Open Data en welke kansen en risico‟s daarbij een rol spelen. Om op die vragen een antwoord te vinden is er gebruik gemaakt van het strategisch afwegingskader voor informatievoorzieningsvraagstukken dat in 2011 is ontwikkeld. Het kader gaat uit van twee onzekerheden voor de toekomst van ons waterschap: Of het waterschap een zelfstandig, democratisch gekozen bestuur zal houden, inclusief eigen bekostiging, en de scope voor de invulling van de kerntaken: alleen waterbeheertaken of ook regionale maatschappelijke opgaven. Langs deze twee assen wordt een viertal scenario‟s onderscheiden: Waterbeheerder, Water Assetmanager, Waterautoriteit, Waterregisseur. Het doel van het afwegingskader is om te komen tot een robuuste keuze, door het zoeken naar de „no regret‟ opties. Afweging van het vraagstuk via het kader leidt tot deze voorlopige conclusies: Binnen ieder scenario biedt een actieve houding voordelen. Open Data is geen bedreiging maar vooral een kans. In de scenario‟s Waterbeheerder en Waterassetmanager liggen de voordelen vooral in het verlengde van de waterbeheertaken, zoals in het verbeteren van de kwaliteit van de eigen gegevens en bijdragen aan externe verantwoording. Als Waterautoriteit en Waterregisseur kan Open Data een prominente rol spelen bij de positionering van het waterschap. Het delen van gegevens (plus informatie en kennis) wordt dan een strategisch middel. Het gaat daarbij niet alleen om de eigen gegevens, maar mogelijk ook die van samenwerkingspartners. De zorg voor misinterpretatie van gegevens door derden speelt een rol in alle scenario‟s. Gezien de huidige Nederlandse politieke situatie kan verwacht worden dat de bestuursvorm van de waterschappen niet op korte termijn zal wijzigen. Bij het bepalen van een strategie voor samenwerking heeft het bestuur zich ook gebogen over de positie van ons waterschap. De uitkomsten daarvan wijzen in de richting van een concentratie op de “blauwe” taken. Voor het beleidsvoorstel is daarom vooral uitgegaan van het scenario Waterbeheerder. Dit leidt tot de volgende hoofdpunten voor het beleid voor gegevensontsluiting en open data: Er moet aan verzoeken om gegevens te verstrekken of te ontsluiten worden voldaan, voor zover deze niet vallen onder de uitzonderingsgronden van de Wob. Hierbij zou door de gehele organisatie een eenduidige gedragslijn gehanteerd moeten worden. Als Waterbeheerder lijkt niet nodig om een voortrekkersrol te spelen op het gebied van Open Data, wel is het aan te bevelen om ontwikkelingen actief te volgen en deel te nemen aan initiatieven van anderen. Aan het MT wordt geadviseerd om het beleid voor gegevensontsluiting en Open Data ook door ons bestuur te laten vaststellen, gezien de relatie met de positionering van het waterschap.

1 augustus 2012 164843

Registratienummer

Beleid Gegevensontsluiting en Open Data

Inhoud Inhoud ............................................................................................................................... 3 1.

Inleiding ...................................................................................................................... 4

2.

Beschrijving problematiek.............................................................................................. 4

2.1. Recente ontwikkelingen .......................................................................................... 4 2.2. Gegevens, informatie en kennis ............................................................................... 6 3. Vraagstelling ................................................................................................................ 6 3.1. Centrale vragen ..................................................................................................... 6 3.2. Juridisch kader (wat moet ZZL?) .............................................................................. 7 3.3. Beleidsvragen (wat wil ZZL?) .................................................................................. 9 4. Afweging .................................................................................................................... 10 4.1. Het afwegingskader .............................................................................................. 10 4.2. Beschouwing langs de vier scenario‟s ...................................................................... 10 4.3. Voorlopige conclusies uit het afwegingskader ........................................................... 12 5. Eindconclusies en voorstel ............................................................................................ 13 Verantwoording.................................................................................................................. 14

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


1.

Inleiding

Deze notitie gaat over het beleid van Waterschap Zuiderzeeland met betrekking tot het verstrekken van gegevens aan anderen (gegevensontsluiting) en - in het verlengde daarvan - Open Data. In februari en maart 2012 heeft een projectgroep zich gebogen over dit onderwerp, waarbij gebruik is gemaakt van het strategisch afwegingskader voor informatievoorzieningsvraagstukken dat in 2011 samen met Twynstra Gudde is ontwikkeld. De notitie is opgesteld voor het MT ter ondersteuning van de besluitvorming over het beleid van Zuiderzeeland over gegevensontsluiting en Open Data. Daarnaast is het vraagstuk als casus gebruikt om te werken met het afwegingskader. In de eerste helft van 2012 heeft het bestuur van Zuiderzeeland zich gebogen over een samenwerkingsstrategie voor ons waterschap. De resultaten daarvan zijn meegenomen in deze notitie. Hierna zal eerst de problematiek beschreven worden die aanleiding heeft gegeven tot het formuleren van beleid. In hoofdstuk 3 gaan we het onderwerp nader verkennen en zullen ook de juridische aspecten aan de orde komen. In hoofdstuk 4 volgt de afweging aan de hand van het afwegingskader. Tenslotte volgen in het laatste hoofdstuk de conclusies en het beleidsvoorstel.

2.

Beschrijving problematiek

2.1. Recente ontwikkelingen We hebben een tweetal ontwikkelingen gesignaleerd die leiden tot de behoefte om beleid over gegevensontsluiting en Open Data te formuleren, te weten: Zuiderzeeland ontvangt vaker verzoeken om gegevens; De opkomst van Open Data. Beide ontwikkelingen worden hierna toegelicht.

Verzoeken om gegevens Het waterschap ontvangt steeds vaker vragen uit zijn omgeving om (ruwe) data te ontsluiten. Deze verzoeken gaan vaak verder dan waar we vanuit onze primaire taken en weten regelgeving (zoals INSPIRE-richtlijnen) toe verplicht lijken te zijn. De herkomst van deze vragen is divers, het kan gaan om gebiedspartners en andere overheden, maar ook om bedrijven, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen. Een tweetal voorbeelden: Een medewerker van de Vrije Universiteit vraagt om de onderliggende (GIS-)gegevens van een aantal kaarten uit het Waterbeheerplan van Zuiderzeeland t.b.v. EduGis. Dit is een educatief portaal op internet over geografische informatiesystemen, opgezet door de VU en het Kadaster (www.edugis.nl). Een ingenieursbureau dat is betrokken bij het windmolenpark in de Noordoostpolder vraagt om GIS-gegevens van Zuiderzeeland voor een 3D-presentatie voor zijn opdrachtgever, een grote energiemaatschappij. Het gaat om data over keringen, waterlopen en waterstanden. We hebben geconstateerd dat er binnen Zuiderzeeland geen algemene gedragslijn is hoe om te gaan met dergelijke verzoeken. Hun aantal lijkt bovendien toe te nemen en ze neigen complexer van aard te worden, wat zou kunnen leiden tot extra kosten. Op dit moment ligt de afweging om al dan niet data te verstrekken bij de individuele medewerker (of zijn directe manager).

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


4

Ontwikkelingen rondom Open Data Met Open Data wordt bedoeld dat de overheid haar (niet-vertrouwelijke) gegevens vrij ter beschikking stelt aan de buitenwereld. Het doel is o.a. het stimuleren van economische bedrijvigheid en het bijdragen aan een transparante, open overheid. Open Data is een maatschappelijke trend die op dit moment volop in de belangstelling staat. Vanuit Europa en het Rijk wordt gestimuleerd om overheidsdata voor hergebruik ter beschikking te stellen. De gedachte daarbij is dat de kosten voor het verzamelen van de gegevens al zijn gemaakt en dat deze om niet of tegen minimale verstrekkingskosten beschikbaar kunnen worden gemaakt. De data moet daarbij op drie manieren open zijn: juridisch, technisch en economisch. Juridisch: de gegevens worden ter beschikking gesteld onder dusdanige licentievoorwaarden dat iedereen de data voor verschillende doeleinden mag gebruiken en opnieuw publiceren. Hiervoor zijn bijvoorbeeld Creative Commons licentiemodellen beschikbaar; Technisch: gegevens moeten gemakkelijk vindbaar zijn en in een gestandaardiseerd, machineleesbaar formaat staan. Bij de data horen metagegevens waarin formaat, betekenis en nauwkeurigheid worden toegelicht. Economisch: de gegevens moeten gratis of tegen minimale kosten ter beschikking gesteld worden. Veelgenoemde voorbeelden zijn buienradar.nl (met Open Data van het KNMI) en het hergebruik van de voertuiggegevens van de RDW. Er worden geregeld competities georganiseerd voor applicatie-ontwikkelaars om toepassingen te maken met Open Data (zie bijvoorbeeld appsvoornederland.nl, appsforamsterdam.nl. en hackdeoverheid.nl). Inmiddels zijn veel landelijke, regionale en lokale overheden bezig om actief Open Data beschikbaar te stellen; er is een landelijk portaal data.overheid.nl ingericht. Een voorbeeld dichtbij huis is het project Flevoland Opent Data. Hierin neemt de provincie Flevoland een voortrekkersrol in de regio door een aantal aansprekende pilots te ontwikkelen. Het gaat om het beschikbaar stellen van datasets en het uitdagen van ontwikkelaars om daar interessante apps mee te ontwikkelen. Waterschap Zuiderzeeland is bij dit project betrokken. (Zie: flevolandlandopentdata.nl) Open Data, het ongevraagd open stellen van gegevens, ligt naar onze mening in het verlengde van de vragen om gegevensontsluiting en is een trend waaraan niet te ontkomen lijkt. Open Data kan gezien worden als een overtreffende trap van gegevensontsluiting.

Wat als we niets doen De hierboven geschetste ontwikkelingen nopen het waterschap tot het formuleren van beleid. Als we dat achterwege laten, dreigen er een aantal risico‟s: Willekeur: voldoen aan verzoeken om data hangt af van de persoonlijke overtuigingen van medewerkers/managers of van druk die van buitenaf wordt gevoeld; Stijgende kosten: zo lang er geen afspraken bestaan over of en hoe data wordt geleverd (bijvoorbeeld in een standaard formaat) kan het voldoen aan een verzoek onverwachte extra kosten met zich mee brengen; Negatieve beeldvorming: niet voldoen aan dataverzoeken kan de schijn wekken zaken verborgen te willen houden; Niet in control zijn: niet voorbereid zijn kan het gevoel geven dat een trend als Open Data ons overkomt of dat we de boot dreigen te missen; Kansen laten liggen, zoals: o Profiteren van crowdsourcing1; o Partnerverbanden met kennisinstituten; o Betrokkenheid van burgers; o Positionering als moderne, open en transparante overheid.

1

Bij crowd sourcing maken organisaties (overheid, bedrijven, instituten) gebruik van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (professionals, vrijwilligers, geïnteresseerden) voor consultancy, innovatie, beleidsvorming en onderzoek.

5

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


De juridische consequenties en risico‟s van gegevensontsluiting en Open Data zijn niet in beeld.

2.2. Gegevens, informatie en kennis Vaak worden begrippen als data, gegevens en informatie door elkaar gebruikt. Voor deze notitie is van belang om onderscheid te maken tussen data/gegevens enerzijds en informatie en kennis anderzijds.

Gegevens

Met gegevens bedoelen we hier de “ruwe” data of gegevens2 die door het waterschap in het kader van zijn (primaire) taken zijn verzameld. Denk bijvoorbeeld aan meetgegevens over de waterkwaliteit of peilgegevens.

Informatie Als aan gegevens een betekenis, interpretatie en een presentatievorm wordt toegevoegd, dan spreken we over informatie. Daarbij kunnen gegevens ook gefilterd en geaggregeerd worden. Denk hier aan een rapport over waterkwaliteit, een grafiek, een kaart of informatie op een website. Informatie wordt verstrekt met een bepaald doel, bijvoorbeeld om voorlichting te geven aan burgers of om verantwoording af te leggen aan bestuur en ingelanden.

Kennis Nog een niveau verder ligt kennis: daarvan is sprake als er aan informatie specifieke expertise wordt toegevoegd. Bijvoorbeeld bij het geven van advies of het beoordelen van een vergunningaanvraag.

Afbakening Binnen het kader van deze beleidsnotitie hebben we het over (ruwe) gegevens en niet over informatie en kennis. Het verstrekken van informatie en het delen van kennis is ons natuurlijk niet vreemd, het zijn kerntaken van het waterschap. Bij het openstellen van data maakt iemand anders informatie van onze gegevens en bepaalt dus zelf doel en interpretatie ervan. Daar kunnen bepaalde risico‟s aan kleven. Tegelijkertijd biedt het ook kansen, zoals een betere samenwerking binnen de overheid, het bevorderen van transparantie en het bereiken van maatschappelijke doelstellingen.

3.

Vraagstelling

3.1. Centrale vragen Als centrale vragen voor deze beleidsnotitie zien we: I. II.

Wat moet Zuiderzeeland rondom gegevensontsluiting en Open Data, gegeven o.a. de juridische kaders? Wat wil Zuiderzeeland met gegevensontsluiting en Open Data, gegeven de strategie en de positie van het waterschap?

De figuur hieronder geeft de context van het beleidsvraagstuk weer. In de kern het juridisch kader: wat moet het waterschap m.b.t. gegevensverstrekking en wat mag niet? Daaromheen de data die (al of niet) opengesteld wordt. Aan de buitenkant de informatie die andere partijen met onze gegevens produceren.

2

We gebruiken hier gegevens en data als synoniemen. 1 augustus 2012 164843

Registratienummer


6

Hieronder schetsen we eerst op hoofdlijnen het juridisch kader dat geldt voor gegevensontsluiting en Open Data. Gegeven dat kader komen we daarna tot het formuleren van de „echte‟ beleidsvragen voor het waterschap.

3.2. Juridisch kader (wat moet ZZL?) Hieronder worden de juridische kaders voor gegevensontsluiting en Open Data in het kort weergegeven. Gegevensontsluiting In grote lijnen kan worden vastgesteld dat er op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) geen grote verschillen bestaan tussen informatie verstrekken en het ontsluiten van gegevens. Ondanks dat er een verschil is in de betekenis van gegevens en informatie, heeft de betekenis van de twee geen invloed op de uitwerking op de Wet openbaarheid van bestuur. Gegevensontsluiting moet daarom net als informatieverstrekking getoetst worden aan de Wob. De Wet openbaarheid van bestuur heeft als uitgangspunt dat alle overheidsinformatie openbaar is tenzij …. Op basis van de volgende uitzonderingsgronden kan een verzoek om gegevens te ontsluiten worden afgewezen: Absolute uitzonderingsgronden: Een absolute uitzonderingsgrond houdt in dat het bestuursorgaan te allen tijde het verzoek om informatie moet afwijzen indien het valt onder een van de onderstaande uitzonderingsgronden: 1. eenheid van de Kroon in gevaar zou kunnen brengen; 2. de veiligheid van de Staat zou kunnen schaden; 3. bedrijfs- en fabricagegevens betreft die door natuurlijke personen of rechtspersonen vertrouwelijk aan de overheid zijn meegedeeld; 4. persoonsgegevens betreft als bedoeld in paragraaf 2 van hoofdstuk 2 van de Wet bescherming persoonsgegevens, tenzij de verstrekking kennelijk geen inbreuk op de persoonlijke levenssfeer maakt. Relatieve uitzonderingsgronden: Bij de onderstaande gronden, de relatieve uitzonderingsgronden, mogen bestuursorganen het bijzondere belang afwegen tegen het algemene belang van openbaarheid. a. de betrekkingen van Nederland met andere staten en met internationale organisaties; b. de economische of financiële belangen van de Staat, de andere publiekrechtelijke lichamen of de in artikel 1a, eerste lid onder c en d, en het tweede lid bedoelde bestuursorganen; c. de opsporing en vervolging van strafbare feiten; d. inspectie, controle en toezicht door overheidsorganen; e. de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer; f. het belang dat geadresseerde erbij heeft als eerste kennis te kunnen nemen van de informatie; g. het voorkomen van onevenredige bevoordeling of benadeling van bij de aangelegenheid betrokken natuurlijke personen of rechtspersonen dan wel derden. Milieubepalingen

7

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


In het verdrag van Aarhus is bepaald dat bepaalde milieugegevens openbaar gemaakt moet worden, ondanks dat deze op grond van de absolute uitzonderingsgronden zouden moeten worden geweigerd. Het doel van het verdrag is namelijk het beschermen van het recht van ieder mens op een gezonde en schone leefomgeving. Hergebruik van overheidsinformatie Hergebruik van overheidsinformatie is een apart hoofdstuk opgenomen in de Wet openbaarheid van bestuur. Het hoofdstuk is toegevoegd vanwege een Europese richtlijn voor hergebruik van overheidsinformatie3. Het doel van de Europese richtlijn is het stimuleren van de (Europese) markt met door het ter beschikking stellen van overheidsinformatie door overheden aan burgers/bedrijven. Tegenwoordig wordt er bijvoorbeeld veel data opgevraagd bij overheden waarvan commerciële applicaties voor smartphones mee worden gemaakt. Een bestuursorgaan is echter niet verplicht om hergebruik van overheidsinformatie toe te staan.4 Ook bij hergebruik van overheidsinformatie gelden de regels van de Wob. Er hoeft echter geen sprake te zijn van een bestuurlijke aangelegenheid. Alle gegevens die overheden verzamelen om het primaire doel na te streven kunnen voor hergebruik gelden. Uiteraard geldt dat alleen informatie (gegevens) hergebruikt mogen worden die openbaar zijn. Naast de absolute en relatieve uitzonderingsgronden van de Wob, geeft het hoofdstuk Hergebruik van overheidsinformatie in de Wob nog vijftal uitzonderingen. Op de volgende uitzonderingen is geen sprake van hergebruik van overheidsinformatie: 1. informatie, zijnde een werk van letterkunde, wetenschap of kunst in de zin van de Auteurswet, een opname van uitvoering, fonogram, eerste vastlegging van een film of een opname van een programma in de zin van de Wet op de naburige rechten of een databank in de zin van de Databankenwet en waarvan een overheidsorgaan niet de maker, uitvoerend kunstenaar, producent van fonogrammen, producent van de eerste vastlegging van films, omroeporganisatie of producent van een databank dan wel rechtverkrijgende is; 2. informatie in het bezit van openbare omroepen of hun dochterondernemingen, of van andere overheidsorganen of hun dochterondernemingen ten behoeve van de vervulling van een publieke omroeptaak; 3. informatie in het bezit van onderwijs- en onderzoeksinstellingen; 4. informatie die tussen overheidsorganen uitsluitend met het oog op de vervulling van hun openbare taken wordt uitgewisseld; 5. informatie in het bezit van culturele instellingen.5 Ter verduidelijking: Ad 1. Informatie waar intellectueel eigendomsrecht op berust heeft nog een nadere uitleg nodig. Een bestuursorgaan kan net als een ieder auteurs- of databankrecht hebben op een werk, zolang dit geen wet, besluit of verordening betreft. Het moet echter wel gaan om een werk dat in eigendom is van het bestuursorgaan. Indien het werk van een ander is mag het bestuursorgaan deze informatie niet (zonder toestemming) ter hergebruik verstrekken. Ad 4. Indien twee overheidsorganen informatie uitwisselen voor hun openbare taak is er geen sprake van hergebruik maar gelden de gewone regels van het intellectueel eigendomsrecht. Open Data Omdat Open Data een relatief nieuw begrip is en niet is vastgelegd in de wet, is er nog veel onduidelijkheid over de juridische vereisten van Open Data. Ook al bestaat er geen wettelijke grondslag voor Open Data, Open Data blijft een vorm van openbaar maken van overheidsinformatie en moet daarom voldoen aan de eisen die de Wet openbaarheid van bestuur daaraan geeft. Ook de regels omtrent het intellectueel eigendomsrecht gelden voor Open Data. Open Data zijn dus gegevens die op basis van de Wob openbaar zijn. Licenties Wanneer er sprake is van Open Data kan deze met een licentie worden verstrekt. In de licentie wordt vastgelegd hoe de gegevens gebruikt mogen worden. Bijvoorbeeld onder de voorwaarde van naamsvermelding of niet te gebruiken voor commerciële doeleinden. 3

RICHTLIJN 2003/98/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 17 november 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie 4 De Europese Commissie wil echter aanpassingen maken in de Richtlijn van 2003. Een van de aanpassingen is: “Het wordt verplicht om openbare documenten ter beschikking te stellen voor hergebruik, tenzij op de documenten auteursrechten rusten van partijen buiten het overheidsorgaan”. 5 Artikel 11a lid 1 Wob

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


8

Voorbeeld Open Data - Kadaster Per 1 januari 2012 biedt het Kadaster een aantal gegevensverzamelingen aan als Open Data. Daaronder behoort de open data: Basisregistratie Topografie Kadastrale Kaart Basisregistratie Adressen en Gebouwen Ruimtelijke plannen De data wordt wel onder enkele gebruikersvoorwaarden beschikbaar gesteld. Zo geldt voor de Basisregistratie Topografie dat deze onder een zogenaamde CC BY licentie wordt verstrekt. Gebruikersvoorwaarden: De gebruiker mag de gegevens kopiëren, verspreiden en doorgeven De gebruiker mag de afgeleide producten maken Gebruik voor commerciële doeleinden is toegestaan Bij hergebruik of verspreiding moet de naam van het Kadaster worden vermeld, op een manier die redelijk is in verhouding tot het gebruikte medium Het kadaster zijn intellectuele eigendomsrechten (o.a. databankenrecht) blijft voorbehouden. Andere organisatie mogen deze gegevens dus gebruiken, hergebruiken en verspreiden zolang de naam Kadaster erbij vermeld wordt. (bron: www.kadaster.nl)

3.3. Beleidsvragen (wat wil ZZL?) De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vormt het voornaamste juridische kader voor gegevensontsluiting en Open Data. Kort samengevat betekent de Wob dat Zuiderzeeland gegevens op verzoek moet verstrekken, tenzij er sprake is van een van de uitzonderingsgronden in de Wob. De Wob geeft daarnaast aanwijzingen voor het mogelijk maken van hergebruik van overheidsdata. De vraag is dan ook eigenlijk niet meer wat, maar hoe. Met andere woorden: het is niet zozeer de vraag welke gegevens Zuiderzeeland moet verstrekken, maar hoe actief het waterschap wil zijn met het delen van zijn gegevens. Daarmee is de „moet‟ vraag uit § 3.1 beantwoord en blijft nog over: Wat wil Zuiderzeeland met gegevensontsluiting en Open Data, gegeven de strategie en de positie van het waterschap? We kunnen dit verder uitwerken als: A. Welke positie kiest Waterschap Zuiderland op de as: Alleen verplicht volgens Wob

?

Maximaal open en transparant

ZZL

B. En wat zijn daarbij kansen en risico‟s voor ons waterschap? Dit zijn ingewikkelde vragen die de de strategische koers en positionering van het waterschap raken. Het is niet eenvoudig om hier een eenduidig antwoord op te geven. Daarom willen we het strategisch afwegingskader voor informatievoorzieningsvraagstukken inzetten dat in 2011 is ontwikkeld.

9

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


4.

Afweging

4.1. Het afwegingskader Het afwegingskader is in de eerste helft van 2011 ontwikkeld in samenwerking met Twynstra Gudde. Het maakt gebruik van vier toekomstscenario‟s voor Zuiderzeeland, die gebaseerd zijn op een inventarisatie van externe ontwikkelingen. De ontwikkelingen met de grootste impact en onzekerheid zijn vertaald naar drijvende krachten achter de scenario‟s: De (politieke) discussies over de besturing van de waterschappen. De keuze voor de scope waarbinnen Zuiderzeeland invulling geeft aan haar kerntaken.

Bij het afwegen van de casus in de verschillende scenario‟s is het niet de bedoeling om een keuze te maken voor een van de vier scenario‟s. Het gaat juist om meervoudig kijken, met de bedoeling om zo tot een robuuste keuze te komen. We kiezen daarbij de „no regret‟ aanpak, we gaan op zoek naar beleid en maatregelen die in alle scenario‟s (enigszins) overeind blijven.

4.2. Beschouwing langs de vier scenario’s Op de volgende pagina zullen we de uitkomsten van het afwegen van de casus gegevensontsluiting/Open Data langs de vier scenario‟s in het kort weergeven. Daarbij zijn de eerder geformuleerde vragen naar onze positie en kansen & risico‟s voor het waterschap leidend.

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


10

1. Waterbeheerder Positie: Gegevensontsluiting/Open Data bieden interessante kansen in het kader van de kerntaken en de externe verantwoording. Dus: actief gegevens verstrekken mits beperkt tot de kerntaken en de interne kosten laag blijven. Kansen: Vergroten van het draagvlak van de organisatie bij direct betrokkenen Bijdragen aan externe verantwoording Prikkel tot verbetering van de kwaliteit van interne gegevens (door feedback en externe focus) Voorkomen van Wob verzoeken

2. Waterassetmanager Positie: Beleid Open Data is taak overkoepelend bestuur. Verder geldt “aannemersprincipe”: meer doen buiten kerntaken = meerwerk. Blijf aangehaakt bij de Open Data initiatieven van de omringende overheid, met name de provincie. Zet verder gegevensontsluiting/Open Data in ter verbetering van de eigen primaire processen. Kansen: Interpretatie van gegevens door derden (crowd sourcing) kan kostenbesparing opleveren Wob verzoeken voorkomen Risico: Aansprakelijkheid t.a.v. de juistheid van de verstrekte gegevens

Risico: Aansprakelijkheid t.a.v. de juistheid van de verstrekte gegevens

“Verbeteren eigen processen en externe verantwoording” 3. Waterautoriteit Positie: ZZL is transparant, open en actief. Niet de primaire taken zijn leidend, maar de watervragen van de provincie Flevoland. Naast waterbeheergegevens kunnen ook andere watergegevens verzameld worden t.b.v. externe verstrekking. Gegevensontsluiting en kennisdeling zijn onderdeel van het primaire proces. Interpretatie van gegevens in de buitenwereld moet actief gevolgd worden om autoriteitspositie te bewaken. Kansen: Mogelijkheid tot second opinions, feedback op eigen functioneren Positief voor imago als waterautoriteit Risico: Verkeerde interpretaties van gegevens door derden en consequenties daarvan voor de autoriteitspositie van ZZL

“Maximaal stralen door Open Data”

11

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


“Voor wat hoort wat” 4. Waterregisseur Positie: ZZL is heel assertief met gegevens verstrekken; verstrekt niet alleen de eigen data maar ook die van samenwerkingspartners (spreekbuis). Dit vraagt om goede afspraken. ZZL ambieert een voortrekkersrol en stimuleert Open Data. Open Data en gegevensontsluiting ingezet om hergebruik en co-creatie te bewerkstelligen (burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties). Kansen: Stimuleren van marktwerking door hergebruik  maatschappelijke rol Transparantie over datasets door regierol Risico’s: Regisseursrol gebouwd op autoriteit, verkeerde interpretatie van gegevens kan positie aantasten. Spreekbuis zijn kan positie van anderen aantasten en daarmee relaties verstoren.

“Spreekbuis, voortrekker en koploper”

4.3. Voorlopige conclusies uit het afwegingskader De afweging aan de hand van de vier scenario‟s leidt tot volgende conclusies: Uit de beschouwing van dit thema in het afwegingskader blijkt in ieder scenario dat een actieve houding t.a.v. gegevensontsluiting en Open Data voordelen biedt. Dit kan ieder geval als no regret gezien worden. Open Data is geen bedreiging maar vooral een kans. In de scenario‟s Waterbeheerder en Waterassetmanager liggen de voordelen vooral in het verlengde van de waterbeheertaken, zoals in de verbetering van kwaliteit van de eigen gegevens en bijdragen aan externe verantwoording. Het beleidslijn laat zich omschrijven als „gematigd actief‟. Als Waterautoriteit en Waterregisseur kunnen gegevensontsluiting en Open Data een prominente rol spelen bij de positionering van het waterschap. Het delen van gegevens (plus informatie en kennis) wordt een strategisch middel en onderdeel van het primaire proces. Het gaat niet alleen om de eigen gegevens, maar mogelijk ook die van samenwerkingspartners. De gedragslijn t.a.v. Open Data is dan „sterk actief‟. De zorg voor misinterpretatie van gegevens door derden en mogelijke negatieve conseqenties voor ZZL speelt een rol in alle scenario‟s. Het is dus geen maatstaf voor het maken van een keuze.

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


12

5.

Eindconclusies en voorstel

Bestuursvorm waterschappen Voor de komende jaren speelt onzekerheid over de bestuursvorm van de waterschappen waarschijnlijk geen rol. De scenario‟s van Waterbeheerder en Waterautoriteit lijken dus voor Waterschap Zuiderzeeland op dit moment het meest van toepassing. Samenwerkingsstrategie In het rapport over de samenwerkingsstrategie van mei 2012 wordt de volgende typering van Zuiderzeeland gegeven: IST - Zuiderzeeland is een bescheiden maar degelijke waterbeheerder. Ze staat voor deugdelijke uitvoering van haar waterbeheertaken en doet dit vanuit een wezenlijke verbondenheid met haar beheergebied. De organisatie is samenwerkingsgericht, maar is als formele samenwerkingspartner beperkt zichtbaar. De organisatie is financieel gezond. SOLL - Zuiderzeeland staat voor deugdelijk waterbeheer, en is - maatschappelijk betrokken en wezenlijk verbonden met haar beheergebied - een betrouwbare, professionele en invloedrijke partner op het gebied van water en de ontwikkeling van innovaties ten behoeve van een duurzame regionale ontwikkeling. In beide situaties spelen onze “blauwe” taken (water keren, water beheren en water zuiveren) een belangrijke rol. De positie van de Waterbeheerder uit het afwegingskader lijkt het meest aan de orde. Vanuit deze aanname zijn de volgende conclusies geformuleerd: Conclusies en voorstel 1. We stellen het volgende als beleid voor: Voldoe aan verzoeken om gegevens te verstrekken of te ontsluiten, voor zover deze niet vallen onder de uitzonderingsgronden van de Wob. Hanteer als waterschap een eenduidige gedragslijn voor het ontsluiten van gegevens, zodat van willekeur geen sprake is. Als het aantal verzoeken blijft toenemen en vaak dezelfde gegevens gevraagd worden, zou het efficiënter kunnen zijn om een deel van die gegevens als Open Data ter beschikking te stellen. Hier zou nog nader onderzoek naar gedaan kunnen worden. Als Waterbeheerder lijkt niet nodig om een voortrekkersrol te spelen op het gebied van Open Data, wel is het aan te bevelen om ontwikkelingen actief te volgen en deel te nemen aan initiatieven van anderen. 2. Er moet rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat de bestuurlijke vorm van de waterschappen in de toekomst wijzigt. Het is daarom aan te bevelen om ook aan te sluiten bij de Open Data plannen van omringende overheid, zoals de provincie. 3. Bij het verstrekken en open stellen van gegevens moet aandacht zijn voor eventuele aansprakelijkheid van Zuiderzeeland bij het gebruik van gegevens door derden. De risico‟s van verkeerde interpretatie zijn echter niet geheel uit te sluiten. Bij het leveren van gegevens aan derden moet een geschikte licentievorm worden gekozen. 4. Voor het verstrekken en open stellen van gegevens moet Waterschap Zuiderzeeland ervoor zorgen dat het zijn eigen gegevens en het beheer daarvan op orde heeft. 5. Het gebruik van het strategisch afwegingskader blijkt voor dit soort vraagstukken toegevoegde waarde te hebben. Aanbevolen wordt dan ook om het kader vaker in te zetten. Om de bruikbaarheid van het kader op peil te houden, zou het aangepast moeten worden aan de uitkomsten van de samenwerkingsstrategie. 6. Aan het MT wordt geadviseerd om het beleid voor gegevensontsluiting en Open Data ook door ons bestuur te laten vaststellen.

13

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


Verantwoording De projectgroep bestond uit: Erik Deiman Ruurd Maasdam Jan-Willem van de Kort Rien de Ridder Emma Zondervan Laurina Drenth Wouter Hamel Wim Kers Bart Loeff Marcel van Bockel

Planvorming Waterbeheer Watersysteeminformatie Waterbeheer Bureau Waterketen Juridische Zaken (stagiaire) Communicatie ICT ICT ICT Twynstra Gudde (procesbegeleider)

In het project is gebruik gemaakt van de ondersteuning van Marcel van Bockel, consultant bij Twynstra Gudde. Hij is vorig jaar betrokken geweest bij het opstellen van het strategisch afwegingskader en is tijdens de twee bijeenkomsten met de projectgroep opgetreden als procesbegeleider. De bijeenkomsten hebben plaatsgevonden op 20 februari en 12 maart 2012. Om te komen tot dit beleidsvoorstel hebben we de vier stappen uit het afwegingskader met elkaar doorlopen.

Dit rapport bevat een voorstel aan het MT voor het beleid op het gebied van Gegevensontsluiting en Open Data, maar beschrijft ook het proces waarlangs het voorstel tot stand is gekomen. Naar onze mening heeft het afwegingskader daarin zijn nut bewezen. Het juridische deel van dit rapport is verzorgd door Emma Zondervan als onderdeel van haar afstudeeropdracht HBO Rechten bij de afdeling Juridische Zaken van Zuiderzeeland. De eerste versie van deze notitie is besproken in het overleg van de sectorteam Middelen & Organisatie. Naar aanleiding daarvan is besloten om de uitkomsten van het bestuurlijke traject voor de samenwerkingsstrategie te verwerken in de eindconclusies.

1 augustus 2012 164843

Registratienummer


14

Beleid Gegevensontsluiting en Open Data

Recommend Documents