beleggen fors goedkoper

Magazine voor beleggers

03

maart – 2013 – veb.net – € 8,50

beleggen fors goedkoper VEB-kostenonderzoek: handelen via internet tot de helft voordeliger dan een jaar geleden

interview

Ha-Joon Chang Koreaanse ster-econoom

Gouden labels

Rechtszaak tegen ratingbureau S&P

slipgevaar

Fraude, mismanagement en ruzie op het Damrak

Buffers van banken

Hoe banken zelf mogen bepalen of ze gezond zijn

advertentie

VEB NCVB LEDENVERGADERING 2013

Ledenvergadering 2013 VEB NCVB

Op vrijdag 26 april 2013 vindt de jaarlijkse algemene ledenvergadering plaats in het Beatrixgebouw van de Jaarbeurs, Jaarbeursplein 1 te Utrecht. De vergadering begint om 10.00 uur. Registratie en ontvangst met koffie/ thee vindt plaats vanaf 09.15 uur. *Toelichting agendapunt 7: Bestuur en raad van toezicht stellen ten aanzien van de contributie voor dat deze voor 2014 ongewijzigd zal blijven. *Toelichting agendapunt 9: Op voordracht van de raad van toezicht wordt de algemene vergadering voorgesteld het kantoor Bouwer & Officier aan te wijzen als organisatie die de rekening en verantwoording van het bestuur onderzoekt, aan de algemene vergadering een verklaring omtrent zijn onderzoek aflegt en aan het bestuur verslag van zijn bevindingen uitbrengt.

A RGADERING VEB NCVB 2013 AGENEDLED ENVE ALGEMEN

en ingekomen stukken 1. Opening, mededelingen Slagter, directeur VEB NCVB rten Maa 2. Inleiding door Jan mene ledenvergadering 3. Vaststelling notulen alge VEB NCVB d.d. 23 april 2012 ‘s Middags 4. • Jaarverslag 2012 na de ALV zal ee • Jaarverslag 2012 VEB NCVB informatief prog n B • Jaarrekening 2012 VEB NCV ramma worden gepres enteerd, 5. • Decharge 2012 dat de gelegenh B eid biedt • Decharge bestuur VEB NCV elkaar en de VE B NCV VEB icht toez B NCVB • Decharge raad van beter te leren 6. Begroting 2013 kennen. 4* 201 7. Vaststelling contributie nd afla Gra ft Hoo G. mr. jhr. 8. (i) Aftreden van als lid van de raad van toezicht Eisma (ii) Benoeming van dhr. mr. S. icht toez van raad de als lid van M. Beijer (iii) Benoeming van mw. drs. icht toez van als lid van de raad jaar 2013* untant voor het verenigings 9. Benoeming registeracco 10. Rondvraag en sluiting

april 2013

AANMELDINGSFORMULIER Lidnummer: ………………………………………………………………………………………………………… Naam en voorletters: ……………………………………………………………………………………………(m/v) Adres: …………………………………………………………………………………………………………………. Postcode/woonplaats: ……………………………………………………………………………………………… Telefoon (overdag): …………………………………………………….…………………………………………… E-mailadres: …………………………………………………………….…………………………………………… Wenst deel te nemen aan: De Algemene Ledenvergadering op vrijdag 26 april 2013, die wordt gehouden in het Beatrixgebouw van de Jaarbeurs te Utrecht, en wenst de vergaderstukken te ontvangen. De Algemene Ledenvergadering + aansluitende lunchbijeenkomst + middagprogramma. Neemt geen deel aan de vergadering, maar wenst slechts de vergaderstukken te ontvangen.

U kunt zich ook aanmelde n via de websi te: www.veb.net / ALV2013

Wij verzoeken u vriendelijk het aanmeldingsformulier zo spoedig mogelijk in te sturen of te faxen naar onderstaand adres of faxnummer: VEB NCVB Antwoordnummer 2143 2509 VB DEN HAAG Faxnummer: 070 – 313 00 99

effect // maart 2013 - 3

advertentie

Wereldhave, een Nederlandse vastgoedbelegger, richt zich op winkelcentra in Noordwest-Europa en duurzame kantoren in Parijs. In overeenstemming met de retail-structuren in de kernlanden België, Nederland en Finland richt Wereldhave zich op winkelcentra die top-of-mind zijn in verzorgingsgebieden. Wereldhave’s winkelcentra bieden de consument plezierig en gemakkelijk winkelen. www.wereldhave.com

inhoud Damrak

CEO-interview

26

In vier jaar tijd deed hij drie grote overnames in GrootBrittannië, Mexico en ZuidoostAzië. Tegelijkertijd verwacht Heineken-topman Jean-François van Boxmeer dat India op termijn “de grootste tent binnen het Heineken-imperium” zal zijn. Een gesprek.

damrak

Slipgevaar op het Damrak

30

Nog nooit hebben beleggers in Nederland in zo’n korte tijd zoveel bedrijven zien uitglijden. Reconstructie van vijf recente debacles.

VS

36

12

coververhaal

Beleggen via internet tot de helft goedkoper dan een jaar geleden Beleggen via internet is in een jaar tijd een stuk voordeliger geworden. Als er tenminste voor de juiste bank of broker wordt gekozen. Beleggers kunnen dit jaar tientallen procenten besparen op transactiekosten en bewaarloon. 6 - effect // maart 2013

De mannen van de gouden labels

Justitie zet hoog in met een rechtszaak tegen Standard & Poor’s. De kredietbeoordelaar strooide met goudgerande ratings terwijl ze binnenskamers beter wisten. “Dit is hopelijk een geïsoleerd tijdsbestek geweest.”

lidmaatschap • Het lidmaatschap van de Vereniging VEB NCVB wordt in beginsel voor de duur van één jaar aangegaan. • Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor de vervaldatum schriftelijk een opzegging is ontvangen. • Voor uitgebreide informatie over het lidmaatschap en het doorgeven van adreswijzigingen en opzeggingen verwijzen wij u naar onze website www.veb.net/lidmaatschap

72,50 Euro per jaar

china

Wachten op merken met karakter

40

18

De tweede economie ter wereld heeft nog geen Apple, Coca Cola of McDonald’s weten voort te brengen. Hoe is dat mogelijk en hoe lang duurt het nog voordat Chinese merken de wereld veroveren?

grondstoffen

48

Schaliegas Nieuwe technologie, losgelaten op eeuwenoude energievoorraden. De opkomst van schaliegas zorgt voor een revolutie in de energiesector en is niet meer uit de krantenkolommen weg te slaan. Is schaliegas een ‘game-changer’? Tijd om u bij te praten.

de buitenstaander

Terug naar nul Volkszanger Dries Roelvink wist aardige rendementen te behalen op de beurs. Alleen weigerde hij de winsten te verzilveren en dat kwam hem duur te staan.

52 En verder...

VEB-nieuws: Algemene ledenvergadering 2013 Nieuws Productfolder VEB nieuws: Ledenvragen In beeld Macro: De productiviteitsdip voorbij Duel: Wolters Kluwer versus Reed Elsevier Opties: ahold Het getal: Kernkapitaalratio’s Koerspagina’s VEB-nieuws: Ledenvoordeel Colofon & Next

COLUMNS Jan Maarten Slagter 9 Sheila Sitalsing Paul Frentrop 25 Wouter Weijand 33

21

3 8 23 29 34 42 44 46 50 54 57 58

rdeel Ledenvoo gs-

Beleggin & cursussen hten dagtoc financiële Pagina 57

Koreaanse ster-econoom Ha-Joon Chang effect // maart 2013 - 7

kort Nieuws

Actie Van der Moolen

Vernietigend oordeel over bestuur Het faillissement van handelshuis Van der Moolen in 2009 is geheel te wijten aan wanbeleid. Dat oordeelde de Ondernemingskamer van het Amsterdamse gerechtshof onlangs. Een schoolvoorbeeld van de manier waarop bestuurders een onderneming de vernieling in kunnen draaien. Zo zal de ondergang van VDM de geschiedenisboeken ingaan. Ondoordachte plannen, misleidende informatie en grootschalige belangenverstrengeling. Dat zijn een paar factoren die ervoor gezorgd hebben dat het beursgenoteerde effectenhuis in het najaar van 2009 failliet ging. Beleggers hebben daardoor honderden miljoenen euro’s schade geleden.

8 - effect // maart 2013

De Ondernemingskamer constateert op vele vlakken wanbeleid. Zo hekelen de rechters het besluit tot een inkoopprogramma van eigen aandelen, waardoor veel geld uit het bedrijf stroomde. Voormalig topman Richard Den Drijver had hierin een dubbele rol, omdat hij ook in een stichting zat met een belang in Van der Moolen die aandrong op de inkoop van aandelen. Het toezicht van de commissarissen schoot hier ernstig tekort. Naast Den Drijver wordt ook diens adviseur Hans Kroon als schuldige voor het debacle genoemd in het oordeel. Volgens de rechters van de Ondernemingskamer zijn ook voormalig commissarissen Martin McNally en Gerrit de Marez Oyens verantwoordelijk.

Een schoolvoorbeeld van de manier waarop bestuurders een onderneming de vernieling in kunnen draaien

De uitspraak is voor de VEB een belangrijke stap richting compensatie voor gedupeerde beleggers. Het gerechtelijke oordeel kan nu de opmaat vormen voor aansprakelijkheidsprocedures tegen bestuurders en commissarissen. De VEB overweegt ook stappen tegen accountant Ernst & Young. Tijdens een tuchtprocedure van beurswaakhond AFM tegen controlerend accountant De Méris in december vorig jaar, bleek dat deze op 9 april 2009 nog de jaarrekening aftekende zonder daarvoor volgens de AFM over voldoende informatie te beschikken.

Volledige uitspraak op veb.net/uitspraakvdm

column Jan Maarten Slagter is directeur van de VEB

Actie Landis

Accountant Ernst & Young ook in hoger beroep veroordeeld De externe accountant van het in 2002 omgevallen ICT-beursfonds Landis is ook in hoger beroep voor een half jaar geschorst wegens zijn rol bij het manipuleren van de cijfers van het bedrijf. De accountant in kwestie heeft, zo oordeelde het College van Beroep voor het Bedrijfsleven, ten onrechte een goedkeurende verklaring afgegeven over de jaarrekening 2000 van het failliete ICT-bedrijf Landis. Zowel winst als eigen vermogen waren flatterend en misleidend voorgesteld. Banken en beleggers zijn hierdoor misleid. Na de nodige misstanden viel op 8 juli 2002 het doek voor Landis. In de door de VEB geïnitieerde enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer, concludeerden de

onderzoekers dat Landis zich medio 2000 met een megalomaan groeiscenario voor ogen heeft gedragen als “een man die kaartjes verkoopt voor een theatervoorstelling waarvan hij geen idee heeft of die ooit zal plaatshebben”. De uitspraak van de Ondernemingskamer van 15 december 2011 was vernietigend over het optreden van bestuur en commissarissen van Landis: op vijf onderdelen wanbeleid. Of Ernst & Young onrechtmatig heeft gehandeld door de goedkeurende verklaring bij de jaarrekening van Landis af te geven, zal door de rechter nog beoordeeld moeten worden. De VEB is in gesprek met Ernst & Young over een mogelijke schikking.

SNS: verantwoording gewenst door Jan Maarten Slagter r staat een kruis in mijn agenda bij woensdag 24 april – de dag van de aandeelhoudersvergadering van SNS Reaal. Hij was al gepland voordat de bank werd genationaliseerd op 1 februari: de locatie geboekt, de cateraar geïnstrueerd en de stemkastjes gehuurd. De vertegenwoordigers van het ministerie van Financiën zitten lekker ruim volgende maand. Want verder zal er niemand zijn. De voormalige aandeelhouders kunnen die dag wat anders gaan doen. Ze zijn niet welkom. Dat is niet zoals het hoort te zijn. De aandeelhoudersvergadering is het moment dat de ondernemingsleiding verantwoording aflegt over het afgesloten boekjaar. De jaarrekening wordt vastgesteld en bestuur en commissarissen vragen decharge. Daarmee is de cirkel weer rond in de verhouding tussen de beursgenoteerde onderneming en zijn aandeelhouders: bedrijf vraagt geld aan publiek op basis van een prospectus, het management gaat ermee aan de slag en vervolgens informeert de bedrijfsleiding de aandeelhouders over wat er met hun geld is gebeurd en vraagt hiervoor kwijting. Door de nationalisatie van SNS Reaal valt het sluitstuk van dit bouwwerk weg. Wie het risico heeft gelopen over 2012, krijgt daar geen verantwoording over. Dat zou onder normale omstandigheden onbevredigend zijn, nu de kapitaalverschaffers alles kwijt zijn, is het onacceptabel. Zelfs als je voormalige aandeelhouders toegang zou verlenen tot de aandeelhoudersvergadering, zouden ze daar voor spek en bonen bijzitten. Zonder stemrecht over de jaarrekening en de decharge zijn het toeschouwers van een toneelstuk. Maar er is nog een manier waarop het bestuur ter verantwoording kan worden geroepen. De enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer is gemaakt voor dit soort uitzonderlijke situaties. Bij “twijfel aan een juist beleid” worden onafhankelijke experts benoemd die de gang van zaken onderzoeken. Vervolgens spreekt de Ondernemingskamer zich uit over de vraag of wanbeleid is gepleegd. Omdat zowel aandeelhouders als bestuur hun zegje kunnen doen, wordt, via de band van de rechter, recht gedaan aan het idee van verantwoording vragen en afleggen. Er is alleen één probleem – wij kunnen als ex-aandeelhouders die enquête zelf waarschijnlijk niet meer vragen. Daar hebben we een beetje hulp bij nodig. De partij die hiervoor het eerst in aanmerking komt is….het bestuur van SNS Reaal. Omdat dit bestuur, dat een partij als de VEB met een eenvoudige brief het enquêterecht kan geven, langs de reguliere weg geen verantwoording meer kan afleggen, heeft zij minimaal de morele plicht hier aan mee te werken. Nu het om nieuwe mensen gaat, zijn er ook geen persoonlijke belangen die in de weg zouden kunnen staan. We zien de brief graag tegemoet. effect // maart 2013 - 9

kort Nieuws

Nieuwe tegenslag

Ontwikkelingen Imtech

Technisch dienstverlener Imtech verwacht op korte termijn geen nieuwe tegenvallers te moeten melden.Het bestuur heeft geen

afwijkingen gevonden bij andere onderdelen dan de eerder gerapporteerde problemen in Duitsland en Polen. Dat schrijft Imtech-topman Gerard van de Aast in antwoord op vragen van de VEB. Na constatering van de afwaarderingen in Polen in Duitsland heeft Imtech volgens de nieuwe

topman een “quick health check” gedaan en daarbij geen afwijkingen aangetroffen. Verder onderzoek in dit kader acht het concern niet nodig. Op 4 februari schokte Imtech beleggers met de mededeling dat het “minimaal 100 miljoen euro” moest afschrijven door problemen in Polen. Drie weken later moest de

Bonusplafond Weinigen namen de Belgische Europarlementariër Philippe Lambert serieus toen hij voor het eerst zijn plan lanceerde om de bonussen van bankiers in te kapselen. Begin maart bleek zijn koppigheid succesvol: als het aan Europa ligt mogen bankiers maximaal één jaarsalaris aan bonus mee naar huis nemen. De Zwitserse bevolking sprak zich in een referendum ook uit tegen hoge beloningen. Voortaan krijgen aandeelhouders inspraak in beloningen van alle bestuurders. Daarmee zullen ook de Zwitserse banken in bonus gekort worden. Op het eerste gezicht lijken de hoge beloningen in de financiële sector aan herziening toe. Zo is de bonuspot van UBS even groot als het


verlies dat de Zwitserse bank afgelopen jaar heeft geleden. De vraag is of indammen van bonussen op langere termijn een goed idee is. Er is al eerder geprobeerd om de bonus ten opzichte van de vaste beloning te maximeren. Gevolg was dat het vaste salaris omhoog ging en dat maakt bezuinigen in tijden van nood moeilijker. Bonussen zijn vaak afhankelijk van de prestaties van een bedrijf, vaste salarissen terugdraaien is minder makkelijk gedaan. Daarbij blijken bedrijven erg creatief om extra beloningen te lanceren. Heineken-topman Van Boxmeer ontvangt onder voorwaarden 2,5 miljoen euro aan aandelen vanwege zijn rol in een overname afgelopen jaar, zo bleek

een week na het interview dat Effect met de Heineken-topman had (zie verderop in dit nummer). Maar is dat niet gewoon part of the job voor de ceo? Een woordvoerder van Heineken wijst op de “uitmuntende prestaties” van de topman bij de overname. Heineken-commissaris Michel de Carvalho is iets duidelijker. Volgens hem is de beloning van de topman nu weer recht getrokken ten opzichte van de concurrentie.

technisch dienstverlener melden dat er niet 100 miljoen maar 150 miljoen afgewaardeerd moest worden in Polen. En ook in Duitsland werden onregelmatigheden in de boekhouding aangetroffen die opnieuw om 150 miljoen aan afboekingen rechtvaardigden. Eerder geformuleerde groeidoelstellingen konden naar de schroothoop, een overbruggingskrediet van banken en nieuw geld van aandeelhouders moet Imtech overeind helpen. De nieuwe Imtech-topman Van de Aast schrijft in zijn brief aan beleggers er komende tijd alles aan te doen om het vertrouwen van beleggers te herstellen. Ontwikkelingen via: veb.net/affaireimtech

Verdere actie SNS Een teleurstelling maar met perspectief. Zo valt de uitspraak van de Raad van State over de onteigening van SNS Reaal het beste te typeren. De Raad van State is van oor-

deel dat het ingrijpen van de minister met oog op de stabiliteit van het financiële stelsel geoorloofd was, maar dat het besluit op onderdelen zijn doel voorbij schiet. De onteigening van effecten en achtergestelde obligaties blijft daar-

mee in stand, maar het onderdeel waarin de minister tot onteigening van de “verplichtingen en aansprakelijkheden” overgaat, wordt vernietigd. Beleggers krijgen daarmee mogelijkheden terug om bankverzekeraar SNS Reaal aan te spreken op wanbeleid.

Maar bovenal is onderzoek nodig naar de gang van zaken bij SNS Reaal de afgelopen jaren. De VEB is druk bezig om dat te bewerkstelligen, zodat inzichtelijk wordt wie voor het wanbeleid bij SNS verantwoordelijk is.

Uitleg graag

Beleggers vragen Brunel om opheldering over fraude Fraude bij detacheerder Brunel deed een vijfde van de beurswaarde van het bedrijf wegsmelten. Is het bedrijf heel zeker dat het een geïsoleerd geval betreft? De VEB vraagt om opheldering. Exact drie zinnen wenste Brunel vorige week vuil te maken aan de boekhoudfraude in het eigen bedrijf. Een medewerker van de detacheerder in de Verenigde Staten had de omzet met 17 miljoen euro opgepoetst en de winst met bijna 10 miljoen euro. Een geïsoleerd geval, volgens Brunel, dat opgelost is met ontslag van de medewerker in kwestie en correctie van de cijfers. En daarmee graag over tot de orde van de dag. Op de beurs werd daar anders over gedacht: Brunel verloor bijna

Mededeling Brunel

200 miljoen euro aan beurswaarde na bekendmaking van de fraude. Er is duidelijk meer nodig om het vertrouwen van beleggers terug te winnen dan drie zinnen in een persbericht en commentaar van topman Van Barneveld in de media. Want waarop baseert Brunel het oordeel dat de onregelmatigheden “een eenmalig geïsoleerd incident’’ zijn? Welke maatregelen

heeft de detacheerder genomen om herhaling te voorkomen en welke rol speelde de accountant? De VEB stelde deze en een dozijn andere vragen namens beleggers in een brief aan Brunel. Sindsdien is de cfo opgestapt, nog voor een onderzoek naar de fraude is afgerond. Ontwikkelingen via www.veb.net/briefbrunel

During 2012 year-end closing process we have been confronted with overstatements of revenue and cost of sales reported by local management of the American region. The overstatement for the full year amounted to revenue € 16.8 million and EBIT of € 9.7 million of which on EBIT-level € 6.2 million and € 3.5 million related to 2012 and 2011 respectively. The full amounts have been adjusted accordingly in the Q4 2012 results.


VEB onderzoek brokerkosten 2013

Beleggen via internet tot de helft goedkoper dan een jaar geleden

W

Beleggen via internet is in een jaar tijd een stuk goedkoper geworden. Als er tenminste voor de juiste bank of broker gekozen wordt. Beleggers kunnen dit jaar tientallen procenten besparen op transactiekosten en bewaarloon.


Wat maakt een paar procent aan kosten uit als de beurskoersen met een veelvoud daarvan omhoog of omlaag gaan? Die tegenvraag werpen beleggers vaak op als ze gevraagd wordt waarom ze bij hun huidige, dure bank of broker blijven beleggen. Het antwoord is duidelijk: het maakt heel veel uit. Kosten vreten rechtstreeks in op het rendement. Zeker op langere termijn kunnen hoge kosten het rendement flink negatief raken. Als de kostenverschillen tussen dure en goedkope aanbieders groot zijn dan kan de keuze voor een goedkope aanbieder een wereld van verschil maken. En die verschillen in kosten zijn nog altijd zeer groot, zo blijkt uit ons kostenonderzoek van dit jaar. Goed vergelijken loont dus enorm, en in die vergelijking spelen meer factoren een rol dan de prijzen. Zaken als de deskundigheid van de klantenservice, gebruikersvriendelijkheid van de website en de grootte van het productassortiment zijn ook zeer belangrijk. De voorkeuren verschillen per belegger. In dit onderzoek concentreren we ons puur op kosten; dat maakt vergelijken gemakkelijker. Kwalitatieve aspecten zullen we later dit jaar beoordelen. Veel beweging Sinds het vorige kostenonderzoek, gepubliceerd in maart 2012, is er veel gebeurd op de Nederlandse markt voor banken en brokers. Mijnbroker, de partij die vorig jaar de meest voordeligste broker was voor opties, is ermee opgehouden. Helaas dook niemand op of onder

Tekst Patrick Beijersbergen & Robert Rosenau

het scherpe optietarief van Mijnbroker, waardoor het optimaal handelen in opties iets duurder werd.

> 13

> >>>

>>>> >>>>

>> BROKERO ND E

RZ OE K

VdeErzoBek > >>> >>>

> >>

o BROker n derzoek 2

013

BROKERONDER

Saxo Bank de transactiekosten voor de 25 aandelen van de AEX verlaagd (0,09 procent van de transactiewaarde met een minimum van 5 euro). Voor de overige aandelen aan de Amsterdamse beurs geldt nog wel het oude tarief. In de profielen (pagina 15) rekenen we in dit soort gevallen overigens met de hoogste tarieven. Prijsvechters Lynx, TradersOnly en Today’s Brokers hebben verschillende tarieven verlaagd. Alex en Binck gooiden hun tariefsstructuren helemaal om. Binck voegde een extra tariefgroep toe: ‘Binck Active’ en schafte voor het bestaande pakket, ‘Binck Basic’, het bewaarloon af. Dit leverde een aantrekkelijk nieuw pakket op voor beleggers die niet vaak handelen. Het ‘Binck Active’-pakket richt zich op de meer actieve beleggers en kent daarom lagere tarieven per transactie, maar wel een ‘service fee’. Alex introduceerde drie nieuwe tariefgroepen, de ‘Algemene belegger’, de ‘Aandelen belegger’

>

>>> >>>> >> > >> >

on

rokeronderzoek 2 013 > b >

ZOE K2

13 20

0

Tegenover dit vertrek staat de entree van Keytrade. Deze partij blijkt vooral voordelig voor de grotere aandelenorders. Keytrade hanteert een voor Nederland nieuw soort tariefstructuur, de ‘flat fee’. Voor een order tot en met 10.000 euro betaalt een belegger bij Keytrade 7,50 euro transactiekosten, voor ieder hoger bedrag 15 euro. De verhoging van het BTWtarief had een licht prijsverhogend effect. Hierdoor is het bewaarloon vaak wat hoger geworden, wat de totale kostenplaatjes bij de duurdere partijen ongunstiger maakt. Maar de meeste veranderingen bleken prijsverlagend. Zo heeft

Kosten vreten rechtstreeks in op het rendement. Zeker op langere termijn kunnen hoge kosten het rendement flink negatief raken

>>

kostenonderzoek De weinig handelende obligatiebelegger Totaal belegd vermogen 100.000 euro 4 obligatieorders in Nederland 4 orders à 20.000 euro

Kosten per bank/broker Keytrade Bank Binck Basic Alex Derivaten Alex Aandelen Binck Active SNS Bank ING ABN AMRO Rabobank Basis Rabobank Select Rabobank Actief Saxo Bank Alex Algemeen

€ 100,00 € 106,00 € 258,00 € 258,00 € 261,50 € 262,00 € 276,00 € 289,44 € 306,54 € 310,54 € 314,54 € 320,00 € 392,00

De actieve optiebelegger

De actieve aandelenbelegger

Totaal belegd vermogen: 20.000 euro 80 optieorders in Nederland: 20 orders van 1 optie; 20 orders van 2 opties; 20 orders van 5 opties; 20 orders van 10 opties; 20 aandelenorders in Nederland; 4 orders à 3.000 euro; 12 orders à 2.000 euro; 4 orders à 1.500 euro

Totaal belegd vermogen: 60.000 euro 52 orders in Nederland (aandelen, aandelenfondsen en trackers) 12 orders à 10.000 euro; 20 orders à 5.000 euro; 20 orders à 3.000 euro

Kosten per bank/broker

Kosten per bank/broker

Today’s Brokers Lynx TradersOnly Binck Active Keytrade Bank Alex Derivaten ING Binck Basic ABN AMRO Alex Algemeen Alex Aandelen SNS Bank Rabobank Actief Rabobank Select Rabobank Basis

Today’s Brokers TradersOnly Lynx Keytrade Bank Binck Active Saxo Bank Binck Basic SNS Bank ING ABN AMRO Alex Aandelen Rabobank Actief Rabobank Select Rabobank Basis Alex Derivaten Alex Algemeen

€ 804,00 € 804,00 € 804,00 € 930,40 € 960,00 € 1.150,00 € 1.231,60 € 1.244,00 € 1.300,16 € 1.342,40 € 1.368,40 € 1390,00 € 1.441,87 € 1.593,07 € 1.660,47

€ 348,00 € 348,00 € 348,00 € 390,00 € 613,10 € 624,00 € 628,00 € 650,00 € 772,00 € 776,59 € 782,00 € 802,95 € 832,95 € 868,95 € 918,00 € 955,20

Over dit onderzoek Wij hebben voor dit onderzoek uitsluitend gekeken naar de kosten van online beleggen via een ‘execution only’ relatie bij een Nederlandse aanbieder. De peildatum was 1 maart 2013. In sommige gevallen kunnen buitenlandse aanbieders nog voordeliger zijn dan de hier genoemde, ook voor handel in Nederlandse aandelen of opties. Voor beleggingsadvies of vermogensbeheer gelden vaak andere tarieven. De kosten voor handel in beleggingsfondsen zijn ook anders. Deze komen later dit jaar in een separaat onderzoek aan bod. Sommige partijen hanteren staffelkortingen of andere kortingsstructuren die voor actieve beleggers interessant kunnen zijn. Met deze voordelen is alleen rekening gehouden als ze van toepassing zijn op de gekozen situaties. In de overzichten van kosten per order ontbreken ze.

en de ‘Derivaten belegger’, waarvan de twee laatste ook bewaarloonvrij zijn. De broker rekent nu abonnementskosten. Alleen bij de grootbanken kunnen beleggers nog niet om het bewaarloon heen, maar hier bewegen de tarieven dit jaar toch ook weer wat naar beneden. Vooral bij ING waar het optietarief is verlaagd en het minimumtarief is afgeschaft, wat deze bank aanzienlijk voordeliger maakt voor opties. Bij ING verviel bovendien de opslag voor een selectie van buitenlandse aandelen. Die was in het verleden ook behoorlijk hoog. En voor de buitenlandse aandelen buiten deze selectie werd de opslag verlaagd van 0,5 naar 0,4 procent.


VEB

013 k2

onder zo

Drie typen beleggers Welke consequenties al deze wijzigingen hebben, verschilt per belegger. Om toch een indruk te krijgen, hebben we zelf portefeuilles samengesteld die goed passen bij een aandelenbelegger die veel handelt, een actieve optiebelegger en een belegger die maar af en toe een obligatieorder inlegt. Het handelsgedrag is na te lezen in de tabel op pagina 13. De actieve aandelen- en optiebelegger blijken het voordeligst bij Today’s Brokers, Lynx en TradersOnly. Voor de af-entoe obligatiebelegger zijn Keytrade en Binck Basic voordelige keuzes. Voor een aantal effectensoorten hebben we nog wat meer vergelijkingen gemaakt. Als eerste kijken we naar aandelenorders. Aandelen De kosten van aandelentransacties zijn onderzocht voor orders van 4.000, 8.000 en 30.000 euro. Vorig jaar was Saxo Bank voor


Today’s Brokers TradersOnly Lynx Saxo Bank AEX Keytrade Binck Active Saxo Bank AMX Rabobank Actief ING Binck Basic ABN AMRO Rabobank Select SNS Bank Alex Aandelen Rabobank Basis Alex Algemeen Alex Derivaten

€ 7,20 € 7,20 € 7,20 € 7,20 € 7,50 € 9,00 € 12,00 € 14,20 € 14,40 € 14,50 € 14,50 € 15,80 € 16,00 € 16,10 € 17,40 € 19,50 € 19,50

deze drie transacties de voordeligste partij, nu is het beeld verdeeld. Saxo Bank is nog wel het meest voordelig bij de kleinste orders, maar alleen als het om aandelen uit de AEX gaat. Lynx, Today’s en TradersOnly zijn samen met Saxo Bank (weer alleen AEX) het voordeligst bij de order van 8.000 euro. Nieuwkomer Keytrade is dankzij de flat fee van 15 euro de winnaar bij

>>>>>>> BROkeron >>>> der zo e

€ 5,00 € 6,00 € 6,00 € 6,00 € 7,50 € 9,00 € 10,50 € 10,50 € 10,60 € 11,20 € 11,30 € 11,40 € 12,00 € 12,00 € 12,20 € 13,50 € 13,50

ek 13 >

Saxo Bank AEX Lynx Today’s Brokers TradersOnly Keytrade Binck Active ABN AMRO Binck Basic Rabobank Actief ING Alex Aandelen Rabobank Select Saxo Bank AMX SNS Bank Rabobank Basis Alex Algemeen Alex Derivaten

Aandelenorder van 8.000 euro goedkoopste tarief: 10% lager dan vorig jaar

O

20

Aandelenorder van 4.000 euro goedkoopste tarief: ongewijzigd t.o.v. 2012

OKE R

zo e

Wat beleggers betalen voor handel in aandelen En het verschil ten opzichte van het onderzoek vorig jaar

>>>>>>>>>>>>>>> BR

k

>>>>>>>>>>> BROKE

013 K2

013 > brokeron der EK 2

>>>>

OE RZ

ZO ER ND

RO N DE


Aandelenorder van 30.000 euro goedkoopste tarief: 50% lager dan vorig jaar Keytrade Today’s Brokers TradersOnly Lynx Saxo Bank AEX Binck Active Saxo Bank AMX ING Rabobank Actief Binck Basic ABN AMRO SNS Bank Rabobank Select Alex Aandelen Rabobank Basis Alex Algemeen Alex Derivaten

€ 15,00 € 27,00 € 27,00 € 27,00 € 27,00 € 30,00 € 30,00 € 32,00 € 34,00 € 36,50 € 36,50 € 38,00 € 40,00 € 42,50 € 46,00 € 52,50 € 52,50

De laagste tarieven voor optieorders zijn door het wegvallen van prijsvechter Mijnbroker op dit moment hoger dan een jaar geleden

de order van 30.000 euro. Lynx, Today’s en TradersOnly verlaagden hun tarieven ten opzicht van vorige jaar alle drie op dezelfde manier. Alex en Binck introduceerden nieuwe tariefsstructuren waardoor beleggers meer mogelijkheden kregen om tegen lagere tarieven te kunnen handelen. Partijen als Alex, Binck en SNS hanteren kortingsstructuren die voor sommige beleggers die zeer veel handelen interessant kunnen uitpakken, maar die voor de lijstjes hier buiten beschouwing zijn gelaten. Opties De laagste tarieven voor optieorders zijn door het wegvallen van prijsvechter Mijnbroker op dit moment hoger dan een jaar geleden. Lynx, Today’s en TradersOnly zijn op dit moment voor optietransacties met 1, 2, 5 of 50 contracten de voordeligste partijen met exact hetzelfde tarief van 1,90 euro per contract. Achter deze kopgroep werden verschillende tarieven afgelopen jaar verlaagd. Bij Alex en Binck kun je nu voor een profiel kiezen (Alex Derivaten en Binck Active) waarbij de optieorders aanzienlijk goedkoper worden dan vorig jaar het geval was. ING verlaagde het tarief per optie en schafte het minimumbedrag af, wat ING vooral bij de kleinere optieorders voordeliger maakte ten opzichte van de andere (dure) grootbanken.

Let niet alleen op de kosten Brokers verschillen niet alleen in de kosten die zij in rekening brengen. Beleggers dienen zichzelf van tevoren dus goed af te vragen wat zij van hun broker verwachten. Willen ze een broker die voor een order wordt uitgevoerd veel gelegenheid biedt tot controle van de order, of duurt dat te lang en moet een order juist zo snel mogelijk naar de beurs toe? Hoe eenvoudig moet een belegger met geleend geld kunnen beleggen? Is handelen in

Amsterdam voldoende of moeten ook Frankfurt, New York en Tokyo beschikbaar zijn? Alleen aandelen en obligaties of ook derivaten als opties en turbo’s? Een ander voorbeeld is de manier waarop met verschillende valuta wordt omgegaan. Als een belegger een in dollars genoteerd aandeel aanschaft, zullen sommige brokers die dollars automatisch naar euro’s omrekenen en vervolgens van de eurorekening afhalen, terwijl

andere partijen dit verrekenen met een dollarrekening, ook als daar helemaal geen dollars op staan. In dat geval staat de belegger dus misschien ongewild rood in dollars. Het is dus zaak dat beleggers zich grondig over de mogelijkheden en beperkingen van een platform laten informeren, alvorens een keuze te maken.

Turbo’s De tarieven voor hefboomproducten zoals turbo’s, speeders of sprinters, komen bij een aantal partijen redelijk overeen met de tarieven voor Nederlandse aandelen. Wij vergeleken voor dit onderzoek de handel in turbo’s, de hefboomproducten van ABN Amro. Sprinters en speeders zijn vergelijkbare instrumenten van andere partijen en andere voorwaarden. ABN Amro hanteert een vast tarief van 10 euro per transactie, ongeacht de omvang. Dat maakt ABN Amro bij grote orders relatief voordelig. Saxo Bank hanteert een tarief van 0,1 procent, met een minimum van 12 euro. Bij zeer grote orders wordt Saxo hierdoor net als bij aandelen ook met hefboomproducten redelijk voordelig.

> >>>

>>>> >>>>

>> BROKERO ND E

RZ OE K

VdeErzoBek

13 20

on

rokeronderzoek 2 013 > b

>>

> >>> >>>

> >>

o BROker n derzoek 2

013

KE >>> BRO RONDERZO EK >>>> >> > 20 >> >

> 13

De volledige onderzoeksresultaten zijn na te lezen via veb.net/brokeronderzoek2013

Turbo’s zijn beleggingsproducten waarmee met een kleine inleg met een hefboom kan worden belegd in aandelen, een bepaalde index of een hoeveelheid grondstoffen. Een groot deel van het geldbedrag dat nodig is voor de aankoop van de onderliggende waarde bij de long-varianten van de hefboomproducten wordt geleend. Het zijn dan ook feitelijk kanten-klare producten om te beleggen met geleend geld. De banken brengen over het geleende geld een rente in rekening die meestal iets boven de korte marktrente ligt. Naast deze rentekosten is er bij de hefboomproducten vaak ook sprake van een relatief groot verschil tussen de biedprijzen en laatprijzen. Beleggers doen er daarom goed aan naar meer te kijken dan alleen de bankkosten. Ook bij turbo’s zijn de tarieven bij de voordeligste aanbieder dit jaar lager dan vorig jaar. Een turboorder voor 1000 euro kostte vorig jaar 6 euro bij Lynx, Today’s en TradersOnly en Lynx en TradersOnly verlaagden dat naar 5,40 euro. Today’s verlaagde dit tarief niet. ABN Amro was vorig jaar met

Garanties in bange tijden De nationalisatie van SNS Reaal heeft een aantal beleggers onzeker gemaakt over hun beleggingen als aanbieders in de problemen komen. Daar is niet altijd reden toe. Veel effecten, zoals aandelen, binnenlandse (staats)obligaties, beursgenoteerde beleggingsfondsen, turbo’s, speeders en warrants worden ondergebracht bij effectenbewaarinstelling Euroclear en vallen buiten het vermogen van de bank. Komt een bank of broker in de problemen, dan blijven deze effecten buiten schot. Opties, futures en andere derivaten worden niet in bewaring gegeven bij Euroclear. Hiervoor kent Nederland het beleggerscompensatiestelsel dat vorderingen dekt tot 20.000 euro per persoon. Tegoeden op effectenrekeningen worden in veel gevallen gedekt door het Nederlandse depositogarantiestelsel. Dan moet de bank of broker in kwestie wel een Nederlandse bankvergunning hebben (vraag dit na!). Deze garantieregelingkent nu een maximum van 100.000 euro per rekeninghouder per bank.

>>

Wat beleggers betalen voor handel in opties 1 optiecontract goedkoopste tarief: 11,8% hoger t.o.v. 2012 Today’s Brokers TradersOnly Lynx Binck Active Keytrade Alex Derivaten ING Binck Basic ABN AMRO Alex Algemeen Alex Aandelen Rabobank Actief Rabobank Select SNS Bank Rabobank Basis

€ 1,90 € 1,90 € 1,90 € 1,95 € 2,25 € 2,30 € 2,75 € 2,90 € 2,90 € 3,00 € 3,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00

2 optiecontracten goedkoopste tarief: 11,8% hoger t.o.v. 2012 Today’s Brokers TradersOnly Lynx Binck Active Keytrade Alex Derivaten ING Binck Basic ABN AMRO Alex Algemeen Alex Aandelen Rabobank Actief Rabobank Select SNS Bank Rabobank Basis

€ 3,80 € 3,80 € 3,80 € 3,90 € 4,50 € 4,60 € 5,50 € 5,80 € 5,80 € 6,00 € 6,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00

5 optiecontracten goedkoopste tarief: 11,8% hoger t.o.v. 2012 Today’s Brokers TradersOnly Lynx Binck Active Keytrade Alex Derivaten Rabobank Actief ING Binck Basic ABN AMRO Alex Algemeen SNS Bank Alex Aandelen Rabobank Select Rabobank Basis

€ 9,50 € 9,50 € 9,50 € 9,75 € 11,25 € 11,50 € 13,25 € 13,75 € 14,50 € 14,50 € 15,00 € 15,00 € 15,00 € 16,25 € 17,75

50 optiecontracten goedkoopste tarief: 11,8% hoger t.o.v. 2012 Today’s Brokers TradersOnly Lynx Binck Active Rabobank Actief Keytrade Alex Derivaten ABN AMRO ING Rabobank Select Binck Basic Rabobank Basis Alex Algemeen SNS Bank Alex Aandelen

€ 95,00 € 95,00 € 95,00 € 97,50 € 110,00 € 112,50 € 115,00 € 129,00 € 130,00 € 135,50 € 145,00 € 148,25 € 150,00 € 150,00 € 150,00



Jorrit Baerends

10 euro de goedkoopste voor de turbo-order van 10.000 euro. Voor dat tientje kan het nu ook bij Binck Active. En maar liefst vier partijen doken hier nog onder: bij Lynx, Today’s en TradersOnly kan het voor 9 euro en nieuwkomer Keytrade doet het voor 7,50 euro.

Jorrit Baerends is oprichter en eigenaar van online vergelijkingssite BrokerTarieven.nl. Hij is vaste medewerker aan het jaarlijkse VEB-Kostenonderzoek.

mening uit het veld

Wat zijn voor u de opvallende ontwikkelingen op kostengebied? Twee zaken vallen op. Allereerst is duidelijk dat online beleggen nu een stuk goedkoper kan dan een jaar geleden. De concurrentie onder prijsvechters is inmiddels zo hevig, daar kom je als nieuwkomer niet zo maar tussen. Dat bewijst ook het wegvallen van aanbieder Mijnbroker. Daarnaast valt op dat de verschillen tussen goedkope en dure aanbieders groter is geworden. De goedkope brokers worden goedkoper, terwijl de dure – vooral de grootbanken – duur zijn gebleven. En als u kijkt naar de afzonderlijke aanbieders? Opvallend zijn de acties van Saxo Bank. Die aanbieder heeft groot uitgepakt. En dan zijn er nog de prijsverlagingen van Binck Bank. Binck is een tijd niet meegegaan in de prijzenslag, maar heeft dit jaar de kosten toch verlaagd. Binck en Alex hebben ook het bewaarloon afgeschaft. De druk van buiten heeft op dat vlak wellicht toch zin gehad. Waar kijkt u komende tijd naar uit? Ik ben benieuwd of de grootbanken nog in actie gaan komen. Dan doel ik niet alleen op kostenverlagingen, maar ook op uitbreiding van hun diensten.

Turbo-order van 1000 euro Kosten 2013 goedkoopste tarief: 10 % lager dan vorig jaar TradersOnly Lynx Today’s Brokers Binck Active Keytrade Alex Derivaten ING Binck Basic Alex Algemeen ABN AMRO Rabobank Actief Rabobank Select SNS Bank Rabobank Basis Alex Aandelen Saxo Bank

€ 5,40 € 5,40 € 6,00 € 6,00 € 7,50 € 7,70 € 8,80 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 10,00 € 12,00

turbo-order van 10.000 euro Kosten 2013 goedkoopste tarief: 25% lager dan vorig jaar

Overstappen naar een andere bank of broker Een bank of broker kan kosten in rekening brengen als u wilt overstappen naar een concurrent. Wij keken naar de kosten die gerekend worden bij overboeken van binnenlandse effecten naar een andere bank of broker Saxo Bank Keytrade ABN Amro Alex Binck Lynx Today’s TradersOnly ING Rabobank SNS Bank

Gratis Gratis €27,23 incl. BTW per fondsregel Gratis Gratis Gratis Gratis Gratis ¤ 25,00 incl. BTW per fondsregel ¤ 22,50 incl. BTW per fondsregel 5 euro per fondsregel


Keytrade Today’s Brokers TradersOnly Lynx Binck Active ABN AMRO Saxo Bank ING Rabobank Actief Binck Basic Rabobank Select SNS Bank Alex Derivaten Rabobank Basis Alex Algemeen Alex Aandelen

€ 7,50 € 9,00 € 9,00 € 9,00 € 10,00 € 10,00 € 12,00 € 16,00 € 16,00 € 16,50 € 18,00 € 18,00 € 18,50 € 20,00 € 22,50 € 22,50

De grote lijn Tot zover de kostenverschillen tussen banken en brokers. Over de hele linie genomen valt op dat beleggen via internet aanzienlijk goedkoper is dan een jaar geleden. Bij alle profielen die wij samenstelden – u treft ze op pagina 17 – is de voordeligste broker dit jaar goedkoper dan de voordeligste van vorig jaar. Gemiddeld is de prijsdaling 22,8 procent, deze kan oplopen tot 50 procent. De verschillen tussen dure banken/brokers en de prijsvechters zijn grosso modo ook toegenomen. Dat maakt vergelijken nog meer de moeite waard dan het al was.

Overboeken effecten Wie over wil stappen van de ene aanbieder naar een andere loopt ook in 2013 nog tegen de nodig obstakels aan. Sommige partijen rekenen er bovendien een flink bedrag voor. Bovendien kan overboeken van een portefeuille tijdrovend zijn. Daardoor kunnen beleggers een tijdje niet handelen, extra vervelend als het spannend is op de beurs. Juist dan wilt u snel toegang kunnen hebben tot uw beleggingen. Buitenlandse fondsen overboeken is vaak nog duurder dan Nederlandse. Soms willen ontvangende banken nog wel (een deel van) de kosten vergoeden, maar vaak is er een maximum.

Profiel 1

Totaal belegd vermogen 58.000 euro

4 aandelenorders in NL van gemiddeld 4.000 euro 4 aandelenorders in DL van gemiddeld 2.000 euro aandelenorders in de VS 4 van gemiddeld 3.000 euro; gemiddeld 75 aandelen per transactie 4 aandelenorders (alleen kooporders) in Zwitserland van gemiddeld 2.000 euro

Today’s Brokers Lynx TradersOnly Keytrade Bank BinckBank Basic Saxo Bank BinckBank Active Alex Aandelen Alex Derivaten Alex Algemeen ING ABN AMRO Rabobank Basis Rabobank Select Rabobank Actief SNS Bank

€ 111,05 € 111,05 € 111,05 € 180,00 € 198,00 € 198,35 € 322,68 € 343,20 € 352,00 € 384,36 € 440,80 € 447,37 € 488,76 € 491,56 € 494,36 € 561,00

Profiel 3


80 aandelenorders in NL van gemiddeld 8.000 euro 80 optieorders in NL; 5 contracten per transactie 4 turbo’s; gemiddeld 2 2.000 euro per transactie

>>>> BROKERON

DER

ZO

EK

VEB

>>>

>> >>>

>>>

onderzoek

rokeronderzoek 2 013 > b

> >>>> >>>

> >> >>>> > >>

13 20

>> BROKERONDERZO EK 20 1

3>

TradersOnly Lynx Today’s Brokers Keytrade Bank Binck Active SNS Bank Binck Basic ING Rabobank Actief ABN AMRO Alex Derivaten Alex Aandelen Rabobank Select Alex Algemeen Rabobank Basis

€ 1.465,60 € 1.465,60 € 1.480,00 € 1.641,00 € 1.716,60 € 2.340,00 € 2.476,00 € 2.554,40 € 2.569,78 € 2.651,96 € 2.801,60 € 2.848,00 € 2.917,78 € 3.084,60 € 3.145,78

Profiel 2


Today’s Brokers Lynx TradersOnly Keytrade Binck Active Binck Basic Alex Derivaten ABN AMRO Alex Aandelen Rabobank Actief SNS Bank Rabobank Select Rabobank Basis Alex Algemeen ING

€ 734,48 € 734,48 € 734,48 € 1.020,00 € 1.448,50 € 1.452,00 € 1.710,00 € 1.809,68 € 1.812,00 € 1.827,17 € 1.985,00 € 2.065,17 € 2.237,17 € 2.254,00 € 2.368,00

2 aandelenorders in NL 1 van gemiddeld 15.000 euro 2 aandelenorders in de VS 1 van gemiddeld 10.000 euro; 500 aandelen per transactie 12 aandelenorders in DL van gemiddeld 5.000 euro 24 optieorders in NL; 10 contracten per transactie

Profiel 4


Keytrade Bank Saxo Bank Binck Basic Binck Active Rabobank Actief SNS Bank ABN AMRO Alex Aandelen Alex Derivaten Rabobank Select Rabobank Basis Alex Algemeen ING

€ 680,00 € 1.338,62 € 1.954,00 € 2.195,75 € 2.675,76 € 2.770,00 € 2.797,41 € 2.940,00 € 3.128,00 € 3.135,76 € 3.595,76 € 4.956,00 € 6.020,00

4 aandelenorders in NL van gemiddeld 75.000 euro aandelenorders in FR van 4 gemiddeld 75.000 euro 4 aandelenorders in de VS van gemiddeld 75.000 euro; gemiddeld 2000 aandelen per transactie 4 aandelenorders in Engeland van gemiddeld 75.000 euro 4 obligatieorders in NL van gemiddeld 75.000 euro

Okeronderzoek > BR 2013 >>>

Welke belegger is dit jaar goedkoper uit?

Profielen en onderzoek

Voor de vier modelbeleggers in deze vergelijking hebben we ook vorig jaar de kosten berekend. Stel dat deze belegger steeds de goedkoopste bank of broker kiest. Hoeveel kan hij dan dit jaar besparen?

Δ De kosten per aanbieder verschillen sterk per situatie. Δ De genoemde transacties zijn binnen één jaar uitgevoerd. Δ Het belegd vermogen verschilt per transactie. Aantal fonds-soorten verschilt per profiel. Δ Dit heeft invloed op de hoogte van eventueel te betalen bewaarloon. Δ Peildatum kostenonderzoek: 1 maart.

Profiel 1 Profiel 2 Profiel 3 Profiel 4

1,73% 12,35% 18,58% 49,29%

goedkoper goedkoper goedkoper goedkoper

Brokers vergelijken? Veb.net/goedkoopbeleggen effect // maart 2013 - 17

>>

Fotografie Martijn Beekman / hollandse hoogte

interview Ha-Joon Chang

18 - effect // MAART 2013

D

Tekst koos Henning & Jasper Jansen

Een ongewone boodschap uit

Cambridge Overheden die zwaar ingrijpen in de economie. Genoeg economen zien dat liever niet gebeuren, maar na de kredietcrisis bleek het veelvuldig nodig. Er zijn ook economen die juist pleiten voor meer overheidsingrijpen. Zoals Ha-Joon Chang, die vanuit Cambridge een opmerkelijk geluid laat horen.

D

De vrije markt bestaat niet, protectionisme is broodnodig en de overheid moet zich meer bemoeien met de economie. Er zijn tijden geweest dat economen dergelijke denkbeelden met een lading pek en veren moesten bekopen. Zeker in Cambridge, een universiteit waar de ‘harde’ economische school het primaat heeft, was kritiek op het kapitalistische model niet erg in trek. Voor de Koreaanse econoom Ha-Joon Chang was dat geen probleem. Een populariteitsprijs heeft hij nooit nagestreefd. Eind jaren tachtig arriveerde Chang in Groot-Brittannië. Het was de periode waarin de markt heilig was verklaard en in de Britse pre-

mier Margaret Thatcher zijn hogepriester kende. De ervaring die de toen 23-jarige student meenam, maakte hem sceptisch ten opzichte van de toen heersende opinie dat de markt het antwoord is op alle problemen en de overheid vooral afzijdig moet blijven. Met eigen ogen had

“Ongeduldig kapitaal dat kortetermijngewin voorop heeft staan kan desastreuze gevolgen hebben voor de reële economie”

Chang gezien hoe in Zuid-Korea de overheid door slim beleid het land wist te transformeren van ontwikkelingsland tot rijke natie. Ha-Joon Chang werd een gezaghebbend criticus van het liberale marktdenken, maar echt gehoord werd hij niet. Dat veranderde met de crisis in 2008. Een storm van aandacht omsingelde de Koreaan toen hij in het middelpunt van de belangstelling kwam. Zijn boek 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme is inmiddels een internationale bestseller in tientallen talen. Tegen het kapitalisme is hij niet, wel stelt de econoom dat het

gedachtegoed niet louter winnaars kent, zoals veel collega’s graag doen voorkomen. De Zuid-Koreaan ziet het als het krachtigste systeem, maar juist daarom moeten er duidelijke spelregels zijn. Een gesprek over het kapitalisme, aandeelhouderschap en de overheid.

Een van de gevolgen van het vrijemarktdenken zijn hoge bonussen stelt u in uw boek 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme. Het publiek lijkt hier nu toch echt genoeg van te hebben. Bent u blij dat de tijdgeest aan het veranderen is? Laat ik voorop stellen dat ik geen problemen heb met mensen die

effect // MAART 2013 - 19

interview Ha-Joon Chang

veel geld verdienen. Maar als managers middelmatige prestaties leveren en toch flinke bonussen ontvangen dan is er iets mis met het systeem. Het is goed dat er publieke druk is ontstaan in verschillende landen, maar er is nog veel te doen. De Amerikaanse econoom Paul Krugman becijferde dat Amerikaanse managers in de jaren vijftig dertig keer meer verdienden dan de werknemers onder hen. Een halve eeuw later lag deze ratio op duizend door alle uitgekeerde optie- en aandelenpakketten. Natuurlijk zijn ondernemingen groter en wellicht complexer geworden, maar een gezonde balans is ver te zoeken.

Kunnen aandeelhouders dit zelf oplossen? Aandeelhouders zijn veel te veel op de korte termijn gericht om dit op te lossen. Dit kortetermijndenken is in een versnelling gekomen toen in de jaren tachtig waardecreatie voor aandeelhouders, ofwel het flink uitkeren van dividend en het inkopen van eigen aandelen, centraal is komen te staan. Rationele beleggers zouden niet blij moeten zijn als bedrijven een groot deel van hun winsten uitkeren of gebruiken

om aandelen in te kopen. Deze uitgaven gaan ten koste van de investeringen van een onderneming en zijn uiteindelijk dus schadelijk voor de lange termijn. Door extreme mobiliteit kunnen beleggers echter moeiteloos wisselen van aandeel waardoor zij op de korte termijn juist wel hoge dividenden en een flinke dosis aandeleninkoop eisen. Uit cijfers blijkt dat aandeelhouders voor een steeds kortere periode aandeelhouder zijn, wat de kortetermijngerichtheid onderstreept.

U wilt bedrijven niet in het belang van aandeelhouders laten runnen? Aandeelhouders kunnen van bedrijf naar bedrijf hoppen via één druk op de knop, terwijl werknemers en ook toeleveranciers juist door opgebouwde, bedrijfsspecifieke kennis en kunde veel meer te verliezen hebben op de lange termijn. Het maximaliseren van aandeelhouderswaarde is slecht voor een bedrijf en zelfs voor de gehele economie. Door de druk gaan beursgenoteerde bedrijven te snel over op makkelijke maatregelen als het ontslaan van personeel om de marges te verhogen. Vergeet ook niet dat in de

wie is...

Ha-Joon Chang Een kleine kamer vol met boeken. Dat is de biotoop van Ha-Joon Chang in Cambridge. Van Adam Smith tot Karl Marx en van belegger Warren Buffett tot Nobelprijswinnaar en mentor Joseph Stiglitz: Chang heeft voor allen een kostbaar plekje ingeruimd. Internationaal gevierd eigen werk staat ook in meerdere talen in de kast. Behalve het zeer populaire 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme gaat het dan vooral om Bad Samaritans, over de gevolgen van globalisering. Momenteel werkt Chang, die dit


jaar vijftig wordt, aan een nieuw boek dat hij zelf “een soort handleiding voor de economie” noemt. Daarnaast schrijft hij columns voor The Guardian, maakt hij analyses in opdracht van de Wereldbank en de Britse overheid en geeft hij colleges aan studenten in Cambridge. Aan deze universiteit is Chang al meer dan 25 jaar verbonden. Na een bachelorstudie aan de Nationale Universiteit van Seoul behaalde Chang zijn onderzoeksmaster in Cambridge om er in 1992 zijn promotieonderzoek af te ronden.

Verenigde Staten, maar ook in andere rijke economieën, opgepotte bedrijfswinsten de belangrijkste bron zijn voor investeringen van ondernemingen. Zonder deze investeringen wordt het voortbestaan van bedrijven bedreigd.

Wordt dat beeld van vluchtig aandeelhouderschap niet vertekend door een kleine groep handelaren die heel veel aan- en verkooporders uitvoeren via snelle computers? High frequency traders hebben inderdaad invloed. Zij zorgen er sowieso voor dat de koersen op de borden alle kanten op vliegen. Maar ook institutionele beleggers als pensioenfondsen en beleggingsfondsen zijn niet echt betrokken bij een beursgenoteerde onderneming. Ze bezitten de aandelen, maar hebben een min-

“Geen onderneming wil de eerste zijn om de stekker te trekken uit aandeelhoudersvriendelijk beleid. Voor een snelle oplossing moet de overheid ingrijpen”

column Sheila Sitalsing Waar denkt u aan bij een quick fix? Introduceer belastingvoordelen voor lange termijn aandeelhouders als hun aandeel in waarde toeneemt of zij dividend ontvangen. Ook zou je wellicht meer stemrecht kunnen toekennen aan deze aandeelhouders. Aandeelhouderactivisme kan daarnaast blijven bestaan, maar je moet dit activisme zien als een politieke campagne die tijdrovend en kostbaar is. Af en toe kun je campagne voeren, maar continu op de zeepkist staan is onmogelijk. Maatregelen van buiten zijn soms nodig om de status quo te doorbreken.

Prominent econoom Robert Shiller noemde de naamloze vennootschap eerder ‘de grootste financiële innovatie uit onze geschiedenis’. Bent u het met hem eens?

der actieve rol dan bijvoorbeeld banken die hebben bij ondernemingen in Duitsland. Kopen en houden is de gedachte bij grote beleggers in Anglo-Amerikaanse bedrijven, echte constructieve langetermijnbemoeienis zie ik minder.

Niet de aandeelhouders, maar de overheid moet ingrijpen? Het is een typisch collectief actieprobleem: geen onderneming wil de eerste zijn om de stekker te trekken uit aandeelhoudersvriendelijk beleid. Voor een snelle oplossing moet de overheid ingrijpen. Dat wil niet zeggen dat het uiteindelijk niet weer op de rit kan worden gezet door de ondernemingen zelf. Duitsland en Japan kennen bijvoorbeeld een heel ander aandeelhoudersmodel dat niet zozeer door regelgeving maar door de tijd heen vanzelf is gegroeid.

Grote Nederlandse bedrijven als Shell, Heineken en Philips hadden waarschijnlijk nooit zo groot kunnen zijn zonder aandeelhouders, maar dat wil niet zeggen dat zo’n sterk systeem geen goede remmen nodig heeft. We moeten niet terug naar de Middeleeuwen waar mensen persoonlijk aan de grond zaten en zelfs in de gevangenis belandden wanneer hun onderneming over de kop ging. Goede remmen om het risico te beperken, daar gaat het om.

U sprak al even over overheidsingrijpen. Bij de huidige economische crisis zien we voornamelijk centrale bankiers ingrijpen door geld in de economie te pompen. Doen overheden zelf eigenlijk wel genoeg om de problemen op te lossen? Overheden hebben op het moment flinke begrotingstekorten. Niet zozeer door meer uit te geven dan voorheen, maar door minder belastinginkomsten. Een stap in de juiste richting zou zijn om ervoor te zorgen dat de belastinginkomsten weer gaan

China komt niet

door Sheila Sitalsing n oktober 1989 zette het Amerikaanse weekblad Newsweek het Vrijheidsbeeld, gehuld in kimono, op de omslag. Ernaast de tekst: ‘Japan invades Hollywood’. Het was oktober 1989 en de angst voor Japan zat er diep in. Een halve eeuw na Pearl Harbour waren ze terug in de VS, zo was de teneur van de talloze verhalen, boeken en documentaires over het Japanse gevaar. Met hun geld zouden de Jappen de Amerikaanse economie en cultuur wegvagen. De grootste buitenlandse investeerders in Amerika waren het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Japan kwam pas op de derde plek. Niettemin schreef niemand ‘Cloggies colonise Manhattan, again’. Wel verschenen er alarmberichten vol oorlogsmetaforen wanneer een Japanner een kantoortoren kocht in New York. Racisme! riepen ze in Japan. Later, nadat de Aziatische vastgoedbubbel was geknapt en de Japanse economie was weggezonken in een depressie die een decennium zou duren, kwam de introspectie. Het ‘gevaar’ was wellicht een tikje overdreven, constateerden de lawaaimakers van weleer beduusd. Twee decennia later ontwaakt China. Een middenklasse die groeit als kool, geld dat tegen de plinten klotst, Chinese investeerders die hun vlaggen planten in alle uithoeken van de aarde. En wederom domineren de oorlogsmetaforen, zo constateert journalist Fokke Obbema in zijn net verschenen boek China en Europa. Hij turfde krantenberichten en boeken: de Rotterdamse haven valt in handen van Chinezen! Ze kopen wijnchateaus in de Franse Bordeaux! Peking dicteert de nieuwe wereldorde! When China Rules the world van de Brit Martin Jacques (teneur: wij zijn gedoemd) lag op het nachtkastje van Barack Obama. Obbema zegt met zijn boek een nuchter tegenwicht te willen bieden aan de hype. Hij staat in een trendje, want ze zijn de laatste tijd overal te lezen: verhalen over China’s overdreven militaire potentieel, over vastgoedbubbels, over vergrijzing. Dit prachtblad voegde hier vorige maand een hele rij bedreigingen voor de Chinese groei aan toe, van wankele banken tot fijnstof. Obbema schrijft: ‘In werkelijkheid zou het gevaar ‘De Chinezen Komen Niet’ wel eens een grotere bedreiging voor Europa kunnen vormen dan ‘De Chinezen Komen’. Hun Europese investeringen bedroegen over 2011 en de eerste helft van 2012 niet meer dan vier miljard euro, royaal minder dan die van de VS in Europa of die van Europese landen in elkaar. Dat zou erop kunnen duiden dat de tweede economie ter wereld aan groeimarkten als Afrika en LatijnsAmerika de voorkeur geeft.’ Overgeslagen worden: dáár zouden we ons pas zorgen over moeten maken.


interview

Ha-Joon Chang

“Een grotere vinger in de pap van de overheid bij de introductie van financiële producten lijkt me niet meer dan normaal. De wereldeconomie is kwetsbaarder dan we denken”

groeien. Meer belastinginkomsten kun je realiseren door de economie weer aan de praat te krijgen. Ik ben dan ook veel meer voor fiscale maartregelen dan voor monetaire maatregelen. Compleet nutteloos was het niet, maar al het vrijgekomen geld komt niet terecht bij de mensen die het nodig hebben. Neem Groot-Brittannië waar de centrale bank vorig jaar een speciaal programma introduceerde om banken extra geld te geven dat zij vervolgens weer konden uitlenen aan kleine ondernemers. Uiteindelijk is het aantal leningen aan ondernemingen juist teruggelopen. Ik zie liever dat overheden het geld gericht uitdelen dan dat centrale banken een kanon inzetten waar geen grote kogel maar hagel uitkomt.

een taboe, maar ondertussen al realiteit in verschillende landen. Andere maatregelen zijn bijvoorbeeld het zetten van restricties op grensoverschrijdende kapitaalstromen en het van tevoren controleren van financiële producten.

Kunnen overheden wel meer uitgeven? Het beleid van de centrale banken hangt nauw samen met de angst die er heerst bij overheden om schulden aan te gaan. Deze angst is ongegrond. Overheden kunnen vaak lenen van de eigen mensen en Japan heeft laten zien dat er dan geen problemen ontstaan. Nu wil ik de Japanse problemen niet goedpraten (Japan heeft een schuldenberg van ruim 200 procent van het bruto binnenlands product, redactie), maar belastingbetalers vergeten vaak dat ze niet alleen geld betalen aan, maar ook geld ontvangen van de overheid.

Uitgeven is leuk, maar is hervormen niet even belangrijk? Je kunt je afvragen of je juist nu de welvaartstaat moet hervormen. Als je wilt hervormen dan moet je het in ieder geval niet doen wanneer het economisch slecht gaat. Consumenten en kleine bedrijven zijn de groeimotoren van een economie. Door te hervormen ontstaat er onzekerheid bij deze belangrijke groepen, het tegenovergestelde van wat je wilt bereiken.


Dat klinkt opnieuw als meer overheid. Het lijkt alsof u stelt dat de markt zelf geen reparerend vermogen heeft.

In uw laatste boek schrijft u dat financiële markten ‘te efficiënt zijn.’ Wat bedoelt u daarmee? De financiële wereld is enorm belangrijk. Een onderneming die een fabriek wil bouwen, kan geld ophalen op de kapitaalmarkt en met dit geld aannemers aan het werk zetten. Maar het bouwen van een fabriek of - een stap verder - het verzamelen van technologische kennis om een toponderneming neer te zetten, kost tijd, terwijl financiële instrumenten binnen minuten de hele wereld over kunnen gaan. Ongeduldig kapitaal dat kortetermijngewin voorop heeft staan kan desastreuze gevolgen hebben voor de reële economie.

Dat betekent niet dat de financiële versnelling dezelfde moet zijn als de reële, dat zou nutteloos zijn. Maar een te groot verschil in snelheid kan de reële economie in gevaar brengen, zoals de kredietcrisis pijnlijk blootlegde.

Terugschakelen dus. Hoe werkt dat in de praktijk? Ons financiële systeem zal herschreven moeten worden. Nobelprijswinnaar James Tobin stelde jaren terug al dat er zand in de financiële machine moet worden gegooid om de buitensporige efficiëntie van financiële markten tegen te gaan. Zijn voorstel was een financiële transactietaks, lang

Het financiële stelsel is de bocht uitgevlogen. Ik zou niet zo ver willen gaan als oud-federal-reservebaas Paul Volcker die zei dat de laatste nuttige financiële innovatie de pinautomaat was, maar veel opgetuigde financiële producten waren zo complex dat de whizzkids ze zelf ook niet meer begrepen. We vinden het allemaal vanzelfsprekend dat medicijnen uitgebreid getest worden voordat ze de markt op komen. Terecht, want het lichaam is kwetsbaar en complex; hoe het reageert op medicijnen is niet altijd te voorspellen. Een grotere vinger in de pap van de overheid bij de introductie van financiële producten lijkt me dan ook niet meer dan normaal. Ook de wereldeconomie is kwetsbaarder dan we denken.

productfolder Eurostoxx-notes

Verschillende Triggers voor de EuroStoxx50

Drie recent uitgegeven gestructureerde producten op de EuroStoxx50-index spiegelen beleggers verschillende rendementsperspectieven voor. Het is dit keer vooral de vraag welk product het minst onaantrekkelijk is.

Product 1 en 2 Kempen Eurozone Trigger Note 1318 én Trigger Plus Note 13-18 Wat is het en voor wie? Kempen bracht in januari op dezelfde dag twee producten op de markt met bijna dezelfde naam. Dat brengt het risico met zich mee dat klanten zich vergissen. Daar komt bij dat de brochures van de Kempen Eurozone Trigger Note 13-18 en die van de Kempen Eurozone Trigger Plus Note 13-18 op het eerste oog identiek zijn. Alleen al een andere afbeelding op de omslag van de brochures had veel gescheeld. De producten verschillen namelijk op essentiële punten van elkaar. De uitgiftekoers was voor beide producten 101 procent van de nominale waarde. De Kempen Eurozone Trigger Note 13-18 heeft een maximale looptijd van 5 jaar

en heeft ING Bank als debiteur. Afhankelijk van de stand van de EuroStoxx50-index wordt ieder jaar bekeken of de note vroegtijdig wordt afgelost. Er is dus een kans dat de inleg al na één jaar terugkomt. Als de EuroStoxx50 op een peildatum op of boven de startwaarde (vastgesteld op 2744,50 punten) staat, wordt de note afgelost tegen de nominale waarde, vermeerderd met de premie van 9,25 procent per verstreken jaar. Staat de index onder 2744,50, dan krijgt men geen 9,25 procent. Aan het eind van de rit krijgen beleggers de nominale waarde terug, tenzij de EuroStoxx50 met meer dan 40 procent is gedaald ten opzichte van de startwaarde, want dan krijgt men het volledige koersverlies voor de kiezen. Dat is bij een stand beneden 1646,70 punten. Premie is er alleen boven 2744,50 punten. De andere note, de Eurozone Trigger Plus Note 13-18, heeft ook

checklist

Kempen Eurozone Trigger Note 13-18

1 Rendementsperspectief

VX 9,25% per jaar is het hoogst haalbare

2 Originaliteit

X

Is ver te zoeken

3 Neerwaarts risico

X

Is stevig indien de index onder 1646,70 punten eindigt

4 Kredietwaardigheid

V

Voldoende, Systeembank ING heeft een A+ rating bij S&P

5 Kosten: helder en redelijk? X 6 Verhandelbaarheid 7 Begrijpelijkheid 8 Informatievoorziening

3,5% is erg veel als na één jaar wordt afgelost

VX Beursnotering Euronext, bied-laatspread 1% V

Goed, alles valt of staat met het niveau van de Stoxx 50

VX Verschillen met de Plus note mogen duidelijker

9 Toegevoegde waarde

X

Opwaarts potentieel is beperkt vergeleken met de index

10 Toezicht van de AFM

V

Product staat onder toezicht van de AFM

Totaalscore 4,5/10 Conclusie: misschien toch maar gewoon die aandelen kopen


Tekst Patrick Beijersbergen

een maximale looptijd van 5 jaar maar heeft Van Lanschot, het moederbedrijf van Kempen, als debiteur. Dat scheelt, want Van Lanschot wordt door de kredietbeoordelaars een paar stapjes minder kredietwaardig geacht dan systeembank ING. Bij deze Plus-note wordt op dezelfde manier als hierboven ieder jaar bekeken of er wordt afgelost. Maar de Plus van deze note is dat de

kans op de premie wat groter is. Als de EuroStoxx50 op een peildatum hoger staat dan 80 procent van de startwaarde (eveneens 2744,50, het cruciale niveau is dus 2195,60) keert de note een premie uit van 8,75 procent. Die is dus wel iets lager dan die van de eerste variant. Gemiste premies worden hier met terugwerkende kracht uitgekeerd als de index op een latere peildatum weer boven 2195,60 staat. Aan het eind van de looptijd geldt ook bij de Plus-note dat er terugbetaling van de nominale waarde plaatsvindt, tenzij de EuroStoxx50 onder 1646,70 staat. Als de EuroStoxx50-Index op de laatste peildatum nog boven de 80 procent staat, krijgen beleggers de nominale waarde terug inclusief de laatste premie en eventuele gemiste premies. Kansen, kosten en risico’s? De Trigger Notes zijn dagelijks verhandelbaar via Euronext. De ISIN

checklist

Kempen Eurozone Trigger Plus Note 13-18


X

Is ver te zoeken

3 Neerwaarts risico

X

Is stevig indien de index onder 1646,70 punten eindigt

VX Op het randje, Van Lanschot heeft een BBB+ rating bij S&P

5 Kosten: helder en redelijk? X 6 Verhandelbaarheid 7 Begrijpelijkheid 8 Informatievoorziening

3,5% is erg veel als na één jaar wordt afgelost

VX Beursnotering Euronext, bied-laat spread 1% V


VX Verschillen met de gewone Trigger note mogen duidelijker


X



V


Totaalscore 4/10 Conclusie: liever een directe belegging in de EuroStoxx50


Product 3 RBS 7% Memory Coupon Note 2013-2018 op de EuroStoxx50

VX 8,75% per jaar is het hoogst haalbare

2 Originaliteit 4 Kredietwaardigheid

codes zijn XS0865387335 voor de Trigger en NL0009706415 voor de Trigger Plus. Eind februari waren beide notes ongeveer 3 procent onder de uitgifteprijs te koop, wat overeenkomt met de koersdaling van de EuroStoxx50. Let op: bij dit niveau keert de Plus-note dus wel een premie uit, de gewone Trigger niet. Een ander belangrijk verschil tussen de beide Trigger Notes is de achterliggende debiteur. ING Bank krijgt A+ van Standard & Poor’s terwijl Van Lanschot het met BBB+ moet doen. Het feit dat ING een systeembank is en Van Lanschot gewoon failliet mag gaan, speelt ook mee. Beide notes kosten volgens de brochures 3,5 procent eenmalig bij inschrijving. Dat is 0,7 procent per jaar als de rit wordt uitgezeten, maar gezien de grote kans op vroegtijdig aflossen bij beide notes is het toch erg veel.

Wat is het en voor wie? De familie van Memory Coupon Notes van RBS breidt gestaag uit. Na notes met de AEX en verschillende Nederlandse aandelen als onderliggende waarde, is er nu één op de belangrijkste Europese index, de EuroStoxx50. Is dit product

aantrekkelijker dan de Trigger notes hierboven? Deze Memory Coupon Note loopt in alle scenario’s wel de volledige vijf jaar en heeft een wat lagere coupon van 7 procent. De coupon wordt uitgekeerd zolang de koers van de EuroStoxx50 op de tussentijdse peildata (ieder jaar op 2 januari) boven de 1975 punten staat. Deze ‘coupongrens’ ligt ongeveer 25 procent onder het startniveau van 2626,85 punten. Als de EuroStoxx50 onder 1975 staat, wordt geen coupon uitgekeerd. Is dat op een latere peildatum wel het geval, dan krijgt men de eerder gemiste coupon alsnog: het ‘memory’-effect. Op einddatum 2 januari 2018 ontvangen beleggers hun inleg terug, tenzij de index op de laatste peildatum onder 1975 staat, dan wordt het koersverlies ten opzichte van de startwaarde van 2626,85 in rekening gebracht. Op het moment van schrijven staat de index op 2659 punten en de note iets boven de 100 procent. Kansen, kosten en risico’s? Uitgevende instelling RBS is met een rating A bij S&P een redelijk veilige debiteur. Het grootste risico wordt hier gevormd door het algemeen beursklimaat in Europa. De note keert een voorwaardelijke 7 procent uit, terwijl het dividendrendement van de EuroStoxx50 ongeveer 4,5 procent is. Deze 7 procent is aantrekkelijk zolang de stand van de index boven 1975 blijft maar ook niet al te veel stijgt. Een nadeel ten opzichte van de Trigger Notes is dat de grens van 1975 punten een stuk dichterbij ligt dan die van 1646,70 die voor de producten van Kempen geldt. Dit maakt het neerwaarts risico groter. De RBS 7% Memory Coupon Note op de EuroStoxx50 is dagelijks verhandelbaar op Euronext Amsterdam (ISIN NL0010280699). RBS onderhoudt onder normale omstandigheden een markt in deze

column Paul Frentrop is hoogleraar corporate governance aan Nyenrode

checklist

Commissaris en aandeelhouder

RBS 7% Memory Coupon Note op de EuroStoxx50


X

7% per jaar is het hoogst haalbare

2 Originaliteit

X

Het programma draait nu op volle toeren

3 Neerwaarts risico

X

Is stevig indien de index onder 1975 punten eindigt

4 Kredietwaardigheid

V

Voldoende, RBS heeft een A-rating bij S&P

5 Kosten: helder en redelijk? VX Kosten volgens brochure 0,5% per jaar, dat is 2,5% 6 Verhandelbaarheid

VX Beursnotering Euronext, bied-laatspread 0,75%

7 Begrijpelijkheid

V


8 Informatievoorziening

V

Brochure geeft duidelijke informatie


X



V


Totaalscore 5/10 Conclusie: liever een directe belegging in de EuroStoxx50

door Paul Frentrop uim een jaar geleden, in februari 2012, weigerden de commissarissen van TNTExpress in te gaan op een voorstel van grootaandeelhouder Jana om hun college met drie door Jana voorgedragen personen uit te breiden. In plaats daarvan kwamen ze zelf met twee kandidaten: Marcel Smits, de ceo van Sara Lee die toen druk doende was dochter DE Masterblenders naar de Amsterdamse beurs te brengen, en Sjoerd van Keulen, de voormalig ceo van SNSReaal. Hun benoeming is er niet van gekomen. Sindsdien heeft TNTExpress een jaar lang tevergeefs geprobeerd zich te laten overnemen, is de koffie slecht bevallen en is Sjoerd van Keulen een bekende Nederlander geworden. Ook het denken over commissarissen namens aandeelhouders blijkt veranderd. Nu krijgt een grootaandeelhouder bij TNTExpress wel een eigen commissaris: Sjoerd Vollebregt komt namens PostNL.

note met een indicatieve en relatief scherpe bied-laatspread van 0,75 procent. Wat moeten we hiervan denken? Het is deze keer vooral de vraag welk product het minst onaantrekkelijk is. De Trigger Notes en de Memory Coupon Note hebben veel gemeen. Alle drie zullen zij het beter doen dan de EuroStoxx50 als deze index de komende vijf jaar blijft hangen of per saldo beperkt in waarde daalt. Maar vijf jaar is een

eeuwigheid voor een aandelenmarkt en zij blijven dan ook zelden vijf jaar zijwaarts bewegen. Een directe belegging geeft met 4,5 procent ook een aardige inkomstenstroom en heeft aanzienlijk meer opwaartse kansen. De voorwaardelijke coupons van 7 tot 9,25 procent vormen hier het hoogst haalbare. Wie dit maximale gewin afzet tegen het neerwaarts risico, kiest al snel voor een directe belegging in de EuroStoxx50, bijvoorbeeld door aankoop van een tracker op deze index.

Het is vreemd dat PostNL als zijn vertegenwoordiger de man kiest die in 2006 als ceo van Stork vond dat aandeelhouders over strategie niets te zeggen hebben. Maar het is niet vreemd dat PostNL als aandeelhouder een eigen commissaris wil. Commissarissen zijn immers uitgevonden om een oogje in het zeil te houden namens grootaandeelhouders of andere kapitaalverschaffers. Heineken heeft bijna alleen maar van dat soort commissarissen. Achmea heeft er drie van de Rabo, Wessanen één van een hedgefund. KPN krijgt er twee uit Mexico. Bij SNSReaal zaten sinds 15 april 2009 de commissarissen Charlotte Insinger en Ludo Wijngaarden toezicht te houden namens de kapitaalverschaffer Staat der Nederlanden. Commissarissen bij banken mogen alleen worden benoemd als ze volgens De Nederlandsche Bank betrouwbaar zijn. Sinds vorig jaar onderzoekt De Nederlandsche Bank ook of de benoemde commissarissen deskundig zijn. Dat bleek bij 10 procent niet het geval. Over welke kwaliteiten moet commissarissen naast betrouwbaarheid en deskundigheid nog meer beschikken? Vijftig jaar geleden is in Nederland het idee gerezen dat een commissaris bij grotere bedrijven ook ‘onafhankelijk’ moet zijn. Dat was een compromis in de discussie over arbeiderszelfbestuur. Om geen door werknemers benoemde commissarissen te krijgen, mocht de aandeelhouder ook geen commissarissen meer hebben. Het betekende dat niemand meer op het management lette. Dat leidde tot ontsporingen en de Nederlandse Corporate Governance Code vindt sinds 2004 dan ook weer dat aandeelhouders commissarissen moeten benoemen. Maar zoals ondanks een miljoen jaar evolutie aan het menselijk skelet nog steeds een staartbeen zit, staat in de Code nog steeds dat die commissarissen onafhankelijk dienen te zijn van de aandeelhouder. Dat is geen best practice meer; dat heet een rudiment. effect // maart 2013 - 25

damrak CEO interview

In vier jaar tijd deed hij drie grote overnames in Groot-Brittannië, Mexico en Zuidoost-Azië. Tegelijkertijd verwacht Heineken-topman Jean-François van Boxmeer dat India op termijn “de grootste tent binnen het Heineken-imperium” zal zijn. Een gesprek.

10

vragen aan Heineken-topman

jean-franÇois


Tekst Koos Henning & Djaja Ottenhof

1

Z

Zijn hele werkzame leven is JeanFrançois van Boxmeer al verbonden aan Heineken. Vanaf 2005 is hij eindverantwoordelijk en daarmee de aangewezen persoon om het familiebedrijf in het spoor te houden van concurrenten als SABMiller en AB-InBev. Het werd een parcours van grote overnames. In 2008 werd de Britse brouwer Scottish & Newcastle overgenomen, in 2010 volgden de bieractiviteiten van het Mexicaanse Femsa. Het voorlopige sluitstuk is de aankoop van Asia Pacific Breweries (APB). Heineken was al deels eigenaar van de grote Aziatische brouwer, maar kreeg afgelopen jaar heel APB in handen door joint venturepartner Fraser and Neave (F&N) uit te kopen. Zo stelde de brouwer de toegangspoort tot Azië veilig. Beleggers beloonden Van Boxmeer afgelopen jaar voor zijn inspanningen met de titel topman van het jaar. Hoe kijkt hij terug op het overnamegevecht in Azië, hoe ziet hij de positie van Heineken in de markt en wat zijn de plannen voor verdere groei?

3

Na een stevige overnamestrijd kon u APB na de zomer inlijven. Verschillende analisten hebben erop gewezen dat het een dure aankoop is. Wat zegt u daarop? “Het was een volle prijs, dat kan ik niet ontkennen. Maar je moet ook kijken naar de potentie die we hebben binnengesleept. Wij hebben een positie gekocht in veertien Aziatische landen, waarvan het gros een sterke bevolkingsgroei kent, een groeiende economie en veel zon. Dat zijn factoren die de bierconsumptie bevorderen. We hebben daarnaast de vrijheid gekocht om met APB te doen wat wij willen doen.”

Wordt het Singaporese Tiger een van de wereldwijde premiummerken, zoals Heineken, Amstel, Sol, Desperados en Strongbow dat zijn? “De prijs die we betaald hebben, heeft natuurlijk ook te maken met de potentie van het merk Tiger. Die kracht gaat verder dan Azië. In Engeland bijvoorbeeld doet Tiger het goed. Maar je moet je wel realiseren dat ‘Heineken’ het enige wereldwijde premiummerk is dat we hebben. Alle anderen zijn aspiranten.”

2

Toen u deels eigenaar was van APB mocht de omzet van dat concern helemaal niet meegerekend worden in de omzet. Nu Heineken heel APB heeft, mag dat boekhoudkundig wel. Hierdoor lijkt Heineken in één klap een stuk groter te worden. Hebben beleggers de omvang van uw bedrijf onderschat? “Ik denk inderdaad dat beleggers dat vliegwieleffect niet helemaal op waarde hebben geschat. Dat zal nu wel veranderd zijn. Als we morgen onze deelnemingen in Chili en India helemaal in handen krijgen, dan verandert het plaatje weer. Het zou je bedrijf gewoon in één klap veel groter maken.”

Wat gaat u doen met de vrijheid die u heeft gekocht? “Wij gaan met APB een wat langere horizon nemen voor onze investeringen dan we normaliter doen. Onze joint venture partner, F&N, was een conglomeraat met veel verschillende activiteiten en moest constant keuzes maken: ‘waar gaat onze dollar naartoe, naar vastgoed, softdrinks of bier in Azië?’ Ons gaat het maar om één ding en dat is bier. Alle investeringen zijn gericht op verdere volumegroei. In Azië zijn daar legio mogelijkheden toe. Vietnam groeit heel sterk, dus daar moeten we blijven investeren in capaciteit. We zijn aan het kijken hoe we de capaciteit kunnen uitbreiden in Indonesië. Verder zullen we waarschijnlijk ons assortiment in de regio wat uitbreiden. Je creëert daar meer waarde door je merkenportfolio in de loop der tijd iets breder te maken.”

4 5

Zijn er plannen om de deelnemingen in Chili en India helemaal in te lijven? “In Chili en India is de situatie anders dan in het geval van APB. Die laatste joint venture

van boxmeer


damrak CEO interview

extra bonussen Kort na dit interview werd bekend dat Jean-François van Boxmeer extra bonussen in het vooruitzicht zijn gesteld als beloning voor zijn prestaties afgelopen jaar. Lees er meer over in de rubriek Kort Nieuws vanaf pagina 8.

was meer dan tachtig jaar oud. In de contracten met partners van recentere datum zijn maatregelen getroffen voor de verandering van eigendom waardoor we het niet zo extreem zouden hoeven bevechten. De bedrijven in Chili en India die wij deels bezitten, zijn goedlopende joint ventures. Zolang je partner gecommitteerd is aan het ontwikkelen van het bedrijf is een joint venture een heel goede optie. Ik zeg altijd ‘don’t rock the boat when it works’. Het werkt nu.”

6

In India bent u de marktleider, met een broad leadership position, zoals u dat noemt. In China wilt u alleen een leidende positie in het topsegment van

de markt. Waarom die keuze? “De markt in China gaat nog groeien, maar binnen vijftien jaar krijgt het land te maken met de vergrijzing, net als Europa nu. Dat is niet in ons voordeel. Bovendien waren we te laat en zijn we te klein in China. Daarom richten we ons daar nu op het winstgevende premiumsegment met het Heineken-merk. In India is de situatie anders. We hebben daar met onze joint venture United Breweries meer dan 50 procent van de markt in handen, een markt die zo maar twintig keer groter kan worden komende jaren. Ik denk dat India over twintig jaar de grootste tent binnen het Heineken-imperium zal zijn.”

7

Dat Heineken-imperium is nu de derde bierspeler van de wereld. Kijkt u weleens met jaloezie naar uw grotere concurrenten AB-InBev en SABMiller? “Waarom zou ik jaloers moeten zijn? Geen verkeerd woord over de concurrentie, maar iedereen heeft zijn pad. Wij hebben een heel ander profiel. AB-InBev is een bedrijf met een groot marktaandeel in de VS, Canada, Mexico, Brazilië en Argentinië. Dat is 90 procent van hun business. Wij hebben door export overal in de wereld ons bier neergezet. Hollands glorie. Wij waren een global

9

“Ik denk dat India over twintig jaar de grootste tent binnen het Heinekenimperium zal zijn”

U bent al bijna acht jaar topman bij Heineken. Bent u nog dezelfde ceo als in 2005? “Ik bestuur de onderneming vandaag niet zoals ik dat in het begin deed. De onderneming is gegroeid, de bestuursstructuur is veranderd, evenals de mensen. Ik delegeer nu meer dan in het begin. En dat is maar goed ook. Als ik me met alles zo zou bemoeien als jaren geleden, dan zouden ze me hier haten. Dat wil niet zeggen dat ik van veel zaken mijn handen compleet heb afgetrokken. Ik ben nog steeds heel betrokken bij wat er gebeurt.”

company lang voor het idee van globalisering bestond.”

U bent een echte Heinekenman. Uw twee voorgangers kwamen van buiten. Denkt u dat het belangrijk is dat een bedrijf eigen kweek naar de top brengt? “In een goed lopend bedrijf wil je de opvolging van binnenuit regelen. Ik denk dat voor iedere topman en ook voor mij geldt dat je ervoor wilt zorgen dat je binnen het bedrijf talent kweekt en kansen creëert zodat je op de dag van de opvolging de keuze hebt. En dan is het aan de raad van commissarissen en de aandeelhouders om de keuze te maken. Dat betekent niet dat wij geen mensen nemen van andere bedrijven, maar niet per se de topman.”

8

Na een periode waarin u elke twee jaar een grote overname heeft gedaan, bent u nu dus wel even klaar? “Je moet nooit nooit zeggen. Maar hierbij spelen een paar dingen. Je moet je balans en je managementcapaciteiten in de gaten houden. En dan moet je inspelen op de kansen die zich voordoen. Daartussen moet je een besluit nemen. Niet alles is ook te koop. Je kunt wel dingen wensen, maar het is the opportunity that creates the strategy. Er zijn tal van markten waarin we wat kunnen doen.”

10

Jean-François van Boxmeer De Belg zonder Vlaams accent Jean-François van Boxmeer (1961) heeft zijn hele carrière bij Heineken gewerkt. Na een studie economie in Namen begon hij in 1984 bij het bierconcern. Van Boxmeer deed een traineeship van drie jaar waarna hij voor ongeveer tien jaar voor Heineken in Afrika werkte, een gekende lakmoesproef voor talent binnen Heineken. Van Boxmeer doorstond de test. Via missies in Polen en Italië kwam hij in 2001 in de raad van bestuur terecht. In 2005 nam hij de voorzittershamer over van Anthony Ruys. Dit voorjaar stemt de aandeelhoudersvergadering van Heineken over een derde termijn van vier jaar voor Van Boxmeer.


veb nieuws

Vraag het de VEB Wanneer moet ik aandelen in bezit hebben om dividend te ontvangen? Zijn Rabobank Ledencertificaten een alternatief spaarproduct? Hoe kan ik de aandeelhoudersvergadering van KPN bijwonen? De experts van de VEB-Beleggersservice staan dagelijks honderden aangesloten beleggers te woord. Iedere Effect behandelen ze een aantal veelgestelde vragen. U vindt meer antwoorden via veb.net/vraaghetdeveb. Wanneer moet ik aandelen in bezit hebben om dividend te ontvangen? Voor bedrijven die dividend uitkeren, wordt op de handelsdag voorafgaand aan de zogeheten ‘ex-datum’ bepaald welke aandeelhouders de stukken in bezit hebben. Alleen zij hebben recht op de dividenduitkering. Wanneer een aandeel ex-dividend gaat, beïnvloedt dit de koers. Immers, het verwachte dividend zit voor een groot deel verdisconteerd in de koers. Op de ex-datum wordt de koers van het aandeel dan ook (grotendeels) gecorrigeerd voor het betaalde dividend. Hiermee kunt u rekening houden bij het bepalen van de waarde van een aandeel. Maar op de ex-dividenddatum vindt de uitbetaling nog niet plaats. De uitbetaling vindt pas plaats op het moment dat het dividend betaalbaar wordt gesteld, in de meeste gevallen binnen een maand nadat het aandeel ex-dividend is gegaan. Een overzicht van ex-dividenddata kunt u vinden via www. veb.net/exdividend.

Ik wil de aandeelhoudersvergadering van KPN bijwonen, welke stappen moet ik nemen? Aandeelhouders van KPN kunnen via drie stappen toegang verkrijgen tot de aandeelhoudersvergadering. 1 Bel of mail uw bank of broker en geef aan de AVA van KPN te willen bijwonen. 2 Uw bank of broker zorgt voor de aanmelding en u ontvangt per mail of gewone post een registratiebewijs. 3 U levert dit registratiebewijs voorafgaand aan de AVA in bij de registratiebalie en krijgt vervolgens toegang tot de zaal.

De eerstvolgende aandeelhoudersvergadering vindt plaats op 10 april. De vergaderstukken ter voorbereiding op de vergadering vindt u op de website van de onderneming onder ‘Investor Relations’. Deze stukken moet een beursgenoteerde onderneming in Nederland ten minste 42 dagen voor aanvang van de vergadering ter beschikking stellen. Een overzicht van alle aankomende aandeelhoudersvergaderingen is te vinden via www.veb. net/avaagenda.

Kan ik mij nog aanmelden voor de VEB-actie Van der Moolen? Ja, gedupeerde beleggers die in de periode 1 januari 2005 t/m 16 juli 2009 (periode kan wijzigen) aandelen Van der Moolen hebben gehouden, kunnen zich nog aanmelden als actiedeelnemer. Het is aan te raden om alle aan- en verkoopbewijzen van beleggingstransacties goed in de eigen administratie te bewaren. Hiermee kunt u aantonen dat u schade heeft geleden op de belegging die eventueel in aanmerking komt voor compensatie. Afgelopen maand heeft de Ondernemingskamer van het gerechtshof Amsterdam wanbeleid vastgesteld bij het gefailleerde handelshuis. Ondoordachte plannen, misleidende informatie en grootschalige belangenverstrengelingen hebben ervoor gezorgd dat het hoekmansbedrijf na 115 jaar failliet ging. Het faillissement heeft de (voormalig) aandeelhouders enkele honderden miljoenen euro’s gekost. Sindsdien zijn beleggers actief om compensatie te krijgen voor de geleden schade. In dat proces is het predicaat wanbeleid een opmaat tot aansprakelijkheidsprocedures tegen bestuurders en commissarissen. Daarnaast overweegt de VEB stappen tegen accountant Ernst & Young.

Ik heb van mijn spaargeld de Rabobank Ledencertificaten gekocht. Ben ik nu aan het sparen of beleggen? De Rabobank is niet beursgenoteerd en heeft geen aandeelhouders. De coöperatieve bank kan dus geen eigen vermogen aantrekken via de beurs, maar doet dat via haar leden. Dat gebeurt met de Rabobank Ledencertificaten. Van een spaarproduct is geen sprake. Deze certificaten zijn een beleggingsproduct zonder hoofdsomgarantie. Als Rabobank verlies maakt dan moeten ook certificaathouders een deel hiervan opvangen. Mocht Rabobank omvallen, dan krijgt de belegger in deze certificaten pas (een deel van) zijn inleg terug als alle schuldeisers zijn afgelost. Wie zijn certificaten wil verkopen (via de Rabobank) moet er rekening mee houden dat hij hier een ander bedrag voor ontvangt dan de nominale waarde van 25 euro. De prijs van de certificaten is afhankelijk van vraag en aanbod.

Vragen of klachten over een fonds, bank of vermogensbeheerder? Dan zit een team van deskundigen klaar om u van dienst te zijn. Voor VEB-leden is de Beleggersservice telefonisch bereikbaar op maandag en donderdag van 10.00 uur tot 13.00 uur via telefoonnummer 070-3130000. Mailen kan ook naar [email protected]


Damrak Vijf bedrijven in problemen

Over fraude, mismanagement en interne ruzies

Slipgevaar op het Damrak Nog nooit hebben beleggers in Nederland in zo’n korte tijd zoveel bedrijven zien uitglijden. Reconstructie van vijf recente debacles.

D

De eurocrisis, die nu al bijna drie jaar voortsleept, vreet aan het vertrouwen van bedrijven en consumenten. En beterschap lijkt voorlopig niet in zicht. Met de stand van de economie hebben een paar recente debacles op de Amsterdamse beurs weinig te maken. Mismanagement, boekhoudfraude bij dochterbedrijven en bestuursruzies waren juist de oorzaken afgelopen tijd. Vijf bedrijfsongelukken onder de loep en de signalen die eraan voorafgingen.


Signaal

Schulden maken om

aandeelhouders tevreden te houden

Meer geld uitgeven dan er binnenkomt. Het kan even, maar uiteindelijk komt de rekening toch. Bij KPN hebben ze de nota voor de torenhoge schuld inmiddels ontvangen, net als de beleggers in het aandeel.

Het huishoudboekje van het telecombedrijf verslechterde de laatste vijf jaren gestaag. In die tijd was het geld dat overbleef na investeringen onvoldoende om de uitkeringen aan aandeelhouders (aandeleninkoop plus dividend) te kunnen voldoen. Daardoor maakte KPN ieder jaar honderden miljoenen euro’s extra schulden. Bijlenen is geen ramp zolang de winst en kasstroom maar meegroeien. En dat is bij KPN al drie jaar niet meer het geval. De oorzaken van tegenval-

Tekst Jasper jansen & David tomic

lende inkomsten zijn inmiddels bekend. Gratis alternatieven voor bellen en sms’en, opgeteld bij lagere tarieven onder druk van de overheid en een kwakkelende economie, sloegen het fundament onder de inkomsten van KPN weg. De zorgen over de massieve schuldenlast ten opzichte van die inkomsten namen gestaag toe. Om het tij te keren nam KPN afgelopen twee jaar rigoureuze maatregelen. In 2011 ging een streep door de aandeleninkoop, het dividend ging meerdere keren omlaag en divisies werden in de verkoop gezet. Tegelijkertijd moest KPN geld uittrekken om relevant te blijven in de sector. Zo moest er 1,4 miljard euro neergelegd worden om een licentie voor snel mobiel 4G-internet te bemachtigen. nieuw geld ophalen Beleggers in KPN hebben hun aandelen in een jaar ruim door drie zien gaan. Toen de Mexicaanse tycoon Carlos Slim acht euro bood voor aandelen KPN liet het concern weten dat dit veel te weinig was. Inmiddels noteert de koers rond 2,60 euro en moet KPN voor de zomer voor miljarden nieuw geld ophalen bij aandeelhouders. Gezien de historisch lage koers is dat een slecht moment. Er moeten immers veel meer extra aandelen uitgegeven worden, waardoor bestaande belangen verwateren. Hoe ziet de toekomst voor KPN eruit? Topman Eelco Blok zal eerst beleggers moeten overtuigen mee te doen met de aandelenemissie. Critici wijzen op de haperende verdienmodellen van Europese telecombedrijven die een rem op

Meer geld eruit dan erin.

Het huishoudboekje van KPN was al drie jaar niet op orde. Al drie jaar lang is de kasstroom (geld dat binnenkomt min investe ringen) kleiner dan de uitkeringen aan beleggers (dividend plus de inkoop van aandelen) 2,5

2

1,5

1

0,5

0

2008

2010

2011

2012

wat er binnen kwam (mrd €) uitkeringen aan beleggers (mrd €)

de omzet zetten. Daar komt bij dat concurrenten als T-Mobile, Vodafone en Ziggo de aanval hebben ingezet met scherp geprijsde internet-, telefonie- en televisiepakketten. Optimisten wijzen op de lage waardering, de kansen die het nieuwe 4G-netwerk gaat bieden en het defensievere profiel omdat de emissieopbrengst wordt gebruikt om schuld af te lossen.

Signalen

Beleggers in KPN hebben hun aandelen in een jaar ruim door drie zien gaan

2009

Agressief overnemen N adruk op omzetdoel stellingen in plaats van kasstroom

“Onze financiële structuur was niet robuust genoeg en we zullen onze interne controle moeten aanscherpen.” De nieuwe topman van technisch dienstverlener Imtech, Gerard van der Aast, liet geen spaan heel van het beleid van zijn voorganger. De afgelopen veertien jaar werd Imtech een overnamemachine. De nadruk lag op omzet en winst, op de hoeveelheid geld die daadwerkelijk het bedrijf in kwam de kasstroom - werd onvoldoende gelet. Tel daarbij op de gebrekkige controle op buitenlandse activiteiten en het is snel duidelijk hoe het bedrijf in zware problemen is gekomen. Eind januari kreeg het Imtechbestuur voor het eerst lucht van mogelijke malversaties in Polen toen het bezig was de boeken voor dat onderdeel te sluiten voor 2012. Voor de bouw van een pretpark

was het ingenieursbedrijf aan het werk gegaan, maar bleek nooit de afgesproken vooruitbetaling van 100 miljoen euro te hebben ontvangen, terwijl deze wel in de boeken was verwerkt als cashgeld. grote problemen Een maand later bleken ook in Duitsland grote problemen te zijn. Bedragen die in de boeken stonden als vorderingen op klanten bleken niet allemaal inbaar en het lokale management had gerommeld met projectadministratie. Ook hier kwam de schade op 150 miljoen euro. Om de verliezen te stelpen gaat Imtech voor 500 miljoen euro nieuwe aandelen uitgeven. Hoewel de details van de claimemissie nog onbekend zijn, lijkt het aannemelijk dat het aantal uitstaande aandelen zal verdubbelen. Beleggers die nu al willen investeren in Imtech betalen minder dan negen euro voor het aandeel. Een jaar geleden was de koers nog 25 euro. Imtech heeft zich overduidelijk verkeken op de gevolgen van de eigen groeihonger. Om de eigen doelstellingen te halen moesten er flink wat overnames gedaan worden. Naar nu blijkt bleef de controle op (nieuwe) stukken achter.

Signalen

trategische zijstraat S inslaan ebrekkig project G management Bestuursuittocht

SBM Offshore, opererend vanuit Schiedam en Monaco, is een van de grotere spelers op de markt voor de bouw en verkoop of verhuur van drijvende installaties (platforms,


Damrak Vijf bedrijven in problemen

Topman Steenbakker verzilverde zijn Fugro-opties en vertrok zes weken later

geconcentreerd op bestaande activiteiten, projecten in de diepzee. Het strategisch uitstapje naar projecten in ondiep water is een dure les gebleken.

op de rem staan Vorige maand stapte ook nog commissaris Frans Cremers op. Cremers was voorzitter van het zogeheten auditcomité binnen de raad van

Signalen mammoettankers) voor diepzeeboren naar olie en gas. Plannen en begroten blijkt niet de sterkste kant van SBM. Afgelopen anderhalf jaar moest het concern tegenvaller na tegenvaller rapporteren. Halverwege 2011 ging het concern voor het eerst met de billen bloot. De kosten van twee projecten bleken samen 450 miljoen dollar hoger uit te vallen dan begroot. De controle op projectkosten was te losjes en opdrachtgevers verwijten SBM ‘afschrikwekkend’ werk. De toenmalige bestuursvoorzitter en zijn financiële rechterhand moesten vertrekken toen dit publiek werd. hoofdpijndossiers Ruim anderhalf jaar later staat de strop al op zo’n 1,3 miljard dollar aan afwaarderingen. Met welke schade SBM uiteindelijk een streep kan zetten onder de hoofdpijndossiers is nog onzeker, evenals de kosten die voort kunnen vloeien uit mogelijke omkooppraktijken door het concern. SBM doet hier nu onderzoek naar. De tegenvallers hebben SBM in 2011 en 2012 in de rode cijfers gebracht. Om uit de ellende te komen, heeft het maritieme concern 200 miljoen euro opgehaald bij een investeringsmaatschappij en wil het voor 400 miljoen aan bedrijfsonderdelen verkopen. Beleggers hoeven voorlopig niet te rekenen op dividend. Deze maatregelen waren waarschijnlijk niet nodig geweest als SBM zich begin deze eeuw had


roken onraad en zetten het aandeel meteen 14 procent lager. Ruim een half miljard euro beurswaarde ging in rook op.

Opties verzilveren T opman vertrekt Ook commis saris pakt biezen Voordat SBM aanrukt met een boorplatform of mammoettanker, heeft bodemonderzoeker Fugro de olie- en gasvelden in kaart gebracht met vliegtuigen, vrachtwagens of boten. Hun clientèle vertoont overlap en beide zijn projectgedreven bedrijven. En net als SBM weet ook de gedegen groeier Fugro inmiddels wat het is om in de hectiek te belanden. tumultueuze maanden Ruzie in de bestuurskamer bezorgde het AEX-fonds de meest tumultueuze maanden in het twintigjarige beursbestaan. Dat begon in september vorig jaar, na de verkoop van drie divisies voor 1,2 miljard euro. Nog voordat die verkoop was afgerond, verzilverden topman Arnold Steenbakker en financieel directeur André Jonkman voor 1,3 miljoen euro aan optiewinsten. Zes weken later vertrok Steenbakker, na amper een jaar de toppositie te hebben bekleed, op de dag dat Fugro ook een winstalarm uitstuurde. Meningsverschillen met medebestuurders, klonk het in de wandelgangen. Fugro hield het bij ‘verschil in inzicht over de werkwijze binnen het bestuur’. Beleggers

commissarissen, de commissie die toezicht houdt op de boekhouding en de interne en externe controle. Volgens niet-bevestigde berichten in de media wilde Cremers, die bij sectorgenoot SBM nog wel gewoon het auditcomité leidt, een versterking van de risicobeheersing en controle, waaronder een treasuryafdeling. Zijn medecommissarissen kreeg hij niet mee. Vooral oprichter, grootaandeelhouder (5,5 procent) en oud-topman Gert-Jan Kramer zou op de rem staan en over zijn bestuursschaduw heen regeren. Fugro is net als bijvoorbeeld Imtech en Aalberts Industries een fervent kralenrijger. Het concern deed de afgelopen jaren tientallen kleinere overnames. Dat lijkt betrekkelijk veilig, maar de interne controle mee laten groeien met het bedrijf blijkt keer op keer moeilijk. Het onaantastbare imago van Fugro van voorspelbare winstgroeier is nu even weg. In een jaar tijd verloor het bedrijf een derde van zijn beurswaarde.

STOP

column Wouter Weijand is fondsmanager bij BNP Paribas

Signalen Snelle groeier Interne controle kwetsbaar Ahold, Imtech en Douwe Egberts. In dat rijtje uitschuivers staat nu ook detacheerder Brunel. Begin deze maand bleek dat een controller vanuit het Amerikaanse Houston zo’n zes kwartalen op rij onjuiste cijfers naar het Amsterdamse hoofdkantoor stuurde. Het bleef al die tijd onop-

Ahold, Imtech en Douwe Egberts. In dat rijtje uitschuivers staat nu ook detacheerder Brunel

gemerkt bij topman Jan Arie van Barneveld, zijn financiële rechterhand en de accountant. Van Barneveld was zich “lens geschrokken” door het gerotzooi met de cijfers. Beleggers ook. Op de dag van de bekendmaking maakte het aandeel een duikeling en verloor Brunel eenvijfde van zijn beurswaarde. De omzet in de Verenigde Staten was voor 16,8 miljoen te hoog in de boeken beland, het bedrijfsresultaat was 9,7 miljoen euro lager dan gerapporteerd. “Ziek ben ik ervan. Zoiets is vreselijk. Ik ben ongelooflijk teleurgesteld in een aantal mensen in onze organisatie. Dit hadden we natuurlijk veel eerder moeten zien en corrigeren”, aldus een schuldbewuste topman. De affaire kostte financieel directeur Rob van der Hoek de kop. Tropische regio’s De specialistische detacheerder stuurt hoogopgeleide specialisten naar olieplatforms en gasboringen van Shell, Chevron of

Exxon in de Golf van Mexico, de Zuid-Chinese Zee of de Australische kust. Brunel boert vooral in die exotische regio’s de laatste tijd goed, in Nederland en Duitsland draaien de zaken minder. Van Barneveld was zich bewust van de risico’s die aan groei kleven. Tijdens de aandeelhoudersvergadering van vorig jaar hield hij beleggers voor dat er nog “een oceaan is om te groeien”, maar dat “de begrenzing in die groei de mate is waarin je organisatie zich daarin kan ontwikkelen”. Bijna profetische woorden van de topman die de zwakke plekken en het cijfergesjoemel desondanks niet opmerkte.

het is niet waar door Wouter Weijand e Amerikaanse beurs staat op uitbreken, midden in wat we nog als crisis ervaren, dat kan toch niet waar zijn? Nee, wij staren beteuterd verder naar onze navel en zien daar net moedertje staat SNS weer de navelstreng aanbrengen, veilig aan het infuus. Veel beleggers procedeerden, ontkenden dat het echt einde verhaal was. Maar dit is allemaal peanuts vergeleken met de manier waarop hele landen zichzelf voor de gek proberen te houden. De Spaanse regering is verstrikt in een ernstig corruptieschandaal, maar premier Rajoy roept gewoon glashard dat het niet waar is. En de Italiaanse bevolking ontkent de financiële kwetsbaarheid van het land (Fitch waardeerde het net af naar BBB). Zij gunde de brave Monti nauwelijks stemmen, maar beloonde boef Berlusconi met 30 procent. Wij kunnen zoiets nauwelijks geloven, maar de Italianen zelf geloven sowieso bijna niemand, dus misschien stem je dan maar gewoon op diegene, die je belastingverlagingen belooft. Maar geloof het of niet, beleggers ruilen toch echt obligaties in voor aandelen: tal van statistieken wijzen hierop. Dus pas op: vroeger kwam slecht nieuws altijd tijdens eb en kreeg je nog een grotere klap door die uitstroom uit aandelen. Nu is het al een tijdje vloed en hoopt de belegger eerder op een kans to buy the dip. De aandelenmarkt heeft zo een geheel andere, meer positieve dynamiek gekregen. Zelfs de obligatiemarkt in Italië wankelde maar even en de rente in Spanje daalde gewoon verder. Maar de euro kantelde wel degelijk, dus helemaal gek is de markt ook weer niet. Misschien is Europa gewoon niet belangrijk genoeg meer voor de wereld en is het voortgaande herstel in de VS en China, ja zelfs Japan, inmiddels veel belangrijker. En dus mag de Italiaanse euro-bom nog even doortikken, totdat er misschien nieuwe verkiezingen komen of super-Mario weer een nieuwe list verzint. De bear market voor aandelen lijkt op zijn einde gekomen. Er komen nog genoeg beren op onze weg, maar daar sluiten we dan graag de ogen voor. Misschien is het een troost om te weten dat al die beren in de afgelopen jaren bestreden zijn met bergen super-laagrentende obligaties. Die enorme schuldcreatie is vooral terechtgekomen bij centrale banken via QE-programma’s. En alleen inflatie of schuldherstructurering lijkt de oplossing voor de bestrijding van die schuldenberg. Het Noorse olie-reservefonds heeft al besloten van al die QE-landen geen valuta meer te kopen: geen dollars, euro’s, ponden en yens meer! Straks begint de bear market voor obligaties. De Great Rotation is begonnen, maar velen roepen nog dat het niet waar is. effect // maart 2013 - 33

in beeld

Nooit serieus, altijd dollen. Zo strooide Andrew Mason in de pers het verhaal rond dat hij naast zijn werk veel tijd nodig had om zijn twintig katten te verzorgen. Toen een journalist later vroeg of hij echt twintig katten had was het antwoord kort: “Nee.”


Tekst Joost schmets

De achtbaanrit van Groupon “Ik heb besloten dat ik meer tijd wil doorbrengen met mijn gezin. Geintje - ik ben de laan uitgestuurd.” Zelfs bij zijn ontslag als topman van kortingsbonnenwebsite Groupon bleef Andrew Mason de nar uithangen waarvoor hij zo graag wordt aangezien. Zijn positie was onhoudbaar geworden na de pijlsnelle neergang van een bedrijf dat ooit het snelst groeiende uit de geschiedenis was. Het concept achter Groupon is simpel: iedere dag biedt het internetbedrijf op zijn website een speciale kortingsactie aan. Dat kan gaan om een diner voor de helft van de prijs of een proefles helikoptervliegen tegen gereduceerd tarief. Voor ondernemers betekent het (een beetje) extra omzet, Groupon ontvangt een royale commissie. Groupon ging in 2009 van start. Twee jaar later had het bedrijf tientallen miljoenen actieve leden, tienduizend werknemers en een waarde van naar schatting 25 miljard dollar. Andrew Mason had toen al miljardenbiedingen van Yahoo en Google afgeslagen. En dat maakte de Groupon-investeerders van het eerste uur nerveus. Zij zouden graag beloond worden voor het risico dat ze gelopen hadden door ‘te cashen’. Onder druk besloot het concern tot een beursgang en vanaf dat moment ging er veel mis. De boekhouding bleek een rommeltje, de concurrentie werd hevig en Mason strooide met koersgevoelige informatie. Het kostte de voormalige student musicologie zijn baan en beleggers het grootste deel van hun inleg. De koers van het aandeel Groupon is sinds de start meer dan tachtig procent gedaald.

Fotografie Martin Schoeller

Met korting


VS Onze man op Wall Street Ratingbureau voor de rechter

De mannen van de

J

Jarentachtighit Burning Down the House van de Amerikaanse popgroep Talking Heads stijgt met stip binnen de financiële geschiedschrijving. De parodie dan. Watch out / Housing market went softer / Cooling down / Strong market is now much weaker / Subprime is boiling over / Bringing down the house Dit is nog maar het eerste couplet van het ludieke lied over


Justitie zet hoog in met een rechtszaak tegen Standard & Poor’s. De kredietbeoordelaar strooide met goudgerande ratings terwijl ze binnenskamers beter wisten. “Dit is hopelijk een geïsoleerd tijdsbestek geweest.”

de overkokende huizenmarkt. De analist van Standard & Poor’s waarschuwt zijn publiek. Stuur mijn mail niet door aan derden. Hij drukt op 19 maart 2007 op verzenden. Vijf jaar later staat zijn parodie in de dagvaarding van justitie aan het adres van zijn werkgever. De analist is zo in zijn nopjes met zijn hypotheekhymne dat hij besluit een video te maken. Ten overstaan van een groep schaterende col-

lega’s heft hij het lied dansend aan. Ook het filmpje gaat over de mail. Collega’s lachen zich een breuk. Ze gaan daarna weer gewoon door met waar ze goed in zijn: goudgerande ratings plakken op pakketjes woninghypotheken met exotische namen als collateralized debt obligation en residential mortgage-backed securities. Ook wel CDO’s en RMBS’s. Justitie ziet het niet als kantoorhumor. Het lied wordt samen met een

batterij e-mails en chatberichten opgevoerd als bewijs voor fraude. Ze staan in een nieuwe civiele aanklacht tegen Standard & Poor’s die in februari is gepubliceerd. De zaak – met codenaam ‘alchemie’ – slaat in als een bom. Alhoewel vijf jaar is verstreken sinds het begin van de kredietcrisis, is het de eerste overheidsactie tegen een kredietbeoordelaar. “Justitie probeert de sterkst mogelijke

Tekst Gerben van der marel

zaak samen te stellen. Bij het verzamelen van de feiten kunnen de molens soms langzaam draaien”, zegt Donna Dabney, directeur van het Governance Center van denktank The Conference Board. Het roept volgens Dabney een onaangename herinnering op. “Mensen laten de affaire liever achter zich.” Dat geldt zeker voor Standard & Poor’s. De veelal door Wall Streetbanken verkochte en door S&P opgehemelde beleggingsproducten zijn een farce gebleken. Wereldwijd moeten de grote financiële instituties volgens Bloomberg voor 2000 miljard dollar afschrijven op pakketten woninghypotheken. De Amerikaanse Senaat legt in 2011 ook al een deel van de schuld bij kredietbeoordelaars. Moody’s en Standard & Poor’s zitten er tot 2008 grandioos naast met hun ratings. Toch lijkt de schade voor kredietbeoordelaars zich te beperken tot een gebutste reputatie, zelfs na publicatie van het omvangrijke onderzoek van de Senaat.

Dat is met de nieuwe aanklacht van justitie anders. Als S&P begin dit jaar een schikkingsvoorstel van één miljard dollar weigert, besluiten de aanklagers de kredietbeoordelaar ter verantwoording te roepen via een gang naar de rechter. Justitie opteert voor een civiele zaak tegen de firma zonder celstraffen voor leidinggeven. In een civiele zaak is de bewijslast minder zwaar. Een 23 jaar oude wet is afgestoft om een hoge financiële genoegdoening af te kunnen dwingen. Samenzwering aantonen Charles Elson, directeur van het John L. Weinberg Center voor Corporate Governance van de universiteit van Delaware, denkt dat justitie het ook nu niet gemakkelijk zal hebben. “Ze zullen moeten bewijzen dat de ratings met voorbedachte rade roekeloos zijn opgesteld.” De belastende e-mails zijn Elson niet ontgaan. “Maar ik zou verbaasd zijn als justitie een samenzwering weet aan te tonen. Justitie

“L aten we hopen dat we allemaal rijk en gepensioneerd zijn tegen de tijd dat het kaartenhuis instort”

zou stukken sterker staan als onomstotelijk vaststaat dat de firma en de eindverantwoordelijken wisten dat de ratings fout waren. Het waren zeker misrekeningen en het was slordig, maar fraude en regelrecht corrupt gedrag? Ik betwijfel of justitie dat gaat bewijzen.” Aanklagers zeggen te denken aan schadeloosstellingen tot vijf miljard dollar. Met zulke bedragen staat het overleven van S&P op het spel. McGraw-Hill, het moederbedrijf achter de grootste kredietbeoordelaar ter wereld, ziet de beurskoers onmiddellijk inklappen.

3,7 miljard dollar gaat in rook op. Dat Standard & Poor’s alsnog wordt aangepakt, heeft Joan Lamm-Tennant, hoofdeconoom van herverzekeraar en ‘risicospecialist’ Guy Carpenter, niet verbaasd. “Ratingbureaus zijn een wezenlijk onderdeel van de crisis. Dat hun businessmodellen tegen het licht worden gehouden, is een goede zaak.” Dat businessmodel staat onder zware druk. S&P noemt zichzelf onafhankelijk. In antwoord op kritiek heeft het zich altijd beroepen op de vrijheid van meningsuiting bij het schrijven van ‘opinies’. De ratings waren achteraf bezien misschien niet juist, maar dat maakt de firma nog niet aansprakelijk voor beleggingsschade. Heeft niet iedereen de dreigende huizencrisis gemist? Belangenconflicten De vraag is of deze verdediging in de rechtszaal standhoudt. Interne mails tonen aan dat medewerkers binnenskamers wel degelijk beter wisten. “Ratingbureaus blijken een nog groter monster te creëren – de CDO-markt”, waarschuwt een medewerker in december 2006. Een ander: “Laten we hopen dat we allemaal rijk en gepensioneerd zijn tegen de tijd dat dit kaartenhuis instort.” Ook leidinggevenden uiten binnen de kantoormuren bedenkingen. “Deze markt is een wild draaiende tol waarmee het verkeerd gaat aflopen”, schrijft David Tesher in december 2006. Als analisten wísten dat ratings niet deugden, is er sprake van fraude en misleiding, stelt justitie. Dat niet alleen. Het waaróm van de niet deugende rating is misschien nog belangrijker. Het raakt het wezen van kredietbeoordelaars. Justitie verwijt Standard & Poor’s tussen 2004 en 2008 opinies geschreven te hebben die door hebzucht werden gedreven. Het bureau heeft doen voorkomen dat ratings ‘objectief, onafhan-


VS Onze man op Wall Street Ratingbureau voor de rechter

kelijk en niet beïnvloed door belangenconflicten’ tot stand zijn gekomen. Dat is volgens justitie niet zo. De aanklacht haalt passages aan uit jaarverslagen waarin S&P doet alsof het de interne belangenconflicten onder controle heeft. Justitie denkt te kunnen bewijzen dat dit een leugen was. Dit al decennia sluimerende belangenconflict draait om de opdrachtgevers van ratingbureaus. Dat zijn niet de beleggers die de beoordeelde producten kopen, maar de zakenbanken die ze verkopen en doorplaatsen. Standard & Poor’s zou de oren te veel hebben laten hangen naar zijn broodheer. Het bureau zou zich hebben laten corrumperen uit angst dat banken hun opdrachten zouden inslikken als een oordeel ze niet beviel. Ook hier vormen e-mails voor justitie belangrijk bewijs. Al in 2006 klagen twee analisten over de “belachelijke deals” die ze moeten beoordelen. Ze moeten alles maar van een rapportcijfer voorzien, schrijven ze in een chatbericht. Zelfs pakketten die door “koeien” worden samengesteld. Rahul Dilip Shah: “Btw: that deal is ridiculous.” Shannon Mooney: “I know right ... model def does not capture half of the risk.” Rahul Dilip Shah: “We should not be rating it.” Shannon Mooney: “We rate every deal.” Shannon Mooney: “It could be structured by cows and we would rate it.” De ratings van hypotheekportefeuilles zijn een goudmijn voor S&P. De aanklacht meldt dat S&P minimaal een half miljoen dollar rekent en bij ingewikkelde pakketjes al snel het drievoudige. Alhoewel banken de opdrachtgevers zijn van rating agencies, schuiven ze de rekening meestal weer door naar beleggers die uiteindelijk in hun


maag zitten met de portefeuilles als de muziek stilvalt. Bron en slachtoffer De aanklagers sommen in hun dagvaarding slachtoffers van verschillende pluimage op. Dat ze Citibank en Bank of America noemen, is opmerkelijk. Hun afdeling vermogensbeheer heeft zonder twijfel verliezen geboekt met hypotheekobligaties. Maar andere afdelingen van diezelfde banken waren verkoper of underwriter van dezelfde beleggingen. Justitie noemt aan het einde van de aanklacht twee dozijn voorbeelden van CDO’s. In negen van de gevallen zit Citigroup er aan twee kanten in: als bron van de ellende én als vermeend slachtoffer. Bij Bank of America is dat in twee voorbeelden het geval. Het is volgens commentatoren een van de zwakke schakels in de zaak, zeker als aanklagers tegenover een jury medelijden moeten opwekken voor de slachtoffers. Hoe kan een bank die zelf het gif mengde nu vergiftigd zijn door de partij die in opdracht van deze bank de kwaliteit van het mengsel als uitstekend heeft beoordeeld? “Fantastische baan” De dagvaarding noemt ook benadeelde partijen die zelf niets te maken hadden met de verkoop van de tikkende tijdbommen. De door de overheid gegarandeerde instellingen M&T Bank en de Eastern Financial Florida Credit Union bijvoorbeeld. Hier is het verhaal van de aanklagers overtuigender. Niet genoemd in de aanklacht zijn eindbeleggers als het Nederlandse ABP. Dit pensioenfonds incasseerde grote koersverliezen op hypotheekobligaties en laat het er niet bij zitten. Maar kredietbeoordelaars blijven buiten schot. Hun advocaten hebben de pijlen gericht op wat volgens hen de bron van de ellende is: de grootbanken. Toch is het laagje bladgoud van kredietbeoordelaars van groot be-

S&P zou de oren te veel hebben laten hangen naar zijn broodheer uit angst voor opdrachtverlies

lang geweest voor institutionele beleggers. “Dit maakt het mogelijk voor conservatieve beleggers zoals pensioenfondsen en verzekeraars om het risico te nemen zonder dat ze zelf een kostbare analyse hoeven te maken van de onderliggende risico’s”, aldus een document van S&P uit 2007 dat de aanklagers in hun 119 pagina’s tellende dagvaarding aanhalen. Dat de werkwijze van S&P structureel niet deugt, blijkt volgens justitie als de markt in de zomer van 2007 kantelt. Commerciële belangen krijgen voorrang boven grondige analyse. Een jonge analist die net in dienst is, mailt op 3 juli 2007 aan een bevriende zakenbankier: “De baan is fantastisch, los van het feit dat de markt voor hypotheekobligaties instort, beleggers en de media ons haten en we allemaal rondrennen om ons gezicht

te redden. Verder geen klachten.” De worsteling en paniek zijn volgens hem groot. “Er was heel veel interne druk binnen S&P om oudere deals af te waarderen. Maar leidinggevenden waren bezorgd dat te veel klanten over de zeik zouden raken en wij de kogels zouden opvangen voor Fitch en Moody’s.” De bankier schrijft terug: “Hoe kun je nou onafhankelijk zijn? Kom op, wij betalen jullie om de deals te beoordelen, en hoe beter de rating hoe hoger onze verdiensten?!?!” Het is inmiddels half juli 2007 als de S&Panalist terugmailt: “Ik geef het toe: we hebben geblunderd. Maar als je denkt dat het nu slecht gaat, wacht tot volgende week (hint, hint).” Zondebok Kredietbeoordelaars gaan in de maanden erna alsnog massaal om. Ze waarderen uiteindelijk 90 procent van de beleggingsportefeuilles af tot rommel. Standard & Poor’s is vooralsnog de enige kredietbeoordelaar die nu justitie op zijn dak heeft. Dat is gefundenes Fressen voor liefhebbers van samenzweringen. Niet alleen zij, maar ook de commentatoren van de Wall Street Journal speculeren op een verband tussen het rigoureus afwaarderen van de Amerikaanse overheid door S&P in augustus 2011 en de nieuwe justitie-actie. Payback for a

Supreme Court in Washington

Downgrade, schrijft de zakenkrant. Hoogleraar Elson zegt ook verbaasd te zijn dat alleen S&P wordt aangepakt. “Ik hoop dat er geen politieke link is met de afwaardering van de VS. Dat zou heel erg zijn. De overheid is volgens mij op zoek naar een zondebok terwijl het in de crisis van 2008 toch echt een combinatie van dingen was.” Niet iedereen is er gerust op dat kredietbeoordelaars hun lesje hebben geleerd. Nog altijd is sprake van een oligopolie van ratingbureaus. Nieuwe regelgeving is bovendien grotendeels aan kredietbeoordelaars voorbijgegaan. Veel medewerkers die alarmerende e-mails stuurden, zijn nog in dienst bij S&P. Hun werk is ook niet wezenlijk veranderd. Nog altijd wordt 90 procent van de obligaties door de drie marktleiders beoordeeld. Verpakte hypotheekobligaties zijn nauwelijks teruggekeerd,

maar in CDO verpakte bedrijfsleningen maken een opmars. Het is niet waarschijnlijk dat de justitiezaak het definitieve antwoord zal geven op de vraag of ratingbureaus intellectueel incompetent of gecorrumpeerd waren – of beide. In de VS eindigen vrijwel alle effectenrechtszaken met schikkingen en zonder schuldbekentenissen. Misschien is een rammelend oor-

Of S&Pmedewerkers intellectueel of incompetent waren, we zullen het niet weten als er geschikt wordt

deelvermogen voor de toekomst van de financiële wereld wel erger, aldus Robert Teitelman, voormalig hoofdredacteur van zakenblad The Deal in een column op Huffington Post. Corruptie en belangenverstrengeling zouden met regels in te dammen moeten zijn. Maar een tekortschietend intellect is zelfs onder de hoogopgeleiden van Wall Street niet uit te bannen.

De aanleiding De crisis begint in 2007 met het opdrogen van de markt voor interbancaire leningen. Het wordt steeds moeilijker de waarde vast te stellen van de massaal opgeknipte en weer doorgeleende pakketten hypotheekobligaties. Kredietbeoordelaars gaan in de zomer van 2007 over tot herziening van hun goudgerande rap-

portcijfers. Banken en beleggers moeten miljardenafschrijvingen doen. Zakenbanken Bear Stearns en Lehman Brothers vallen om. De eerste bank wordt op het nippertje gered door JP Morgan, maar Lehman gaat failliet. Dat vergroot de onrust alleen maar. De Amerikaanse overheid pompt tijdelijk 700 miljard dollar aan belasting-

geld in het financiële systeem. De VS raakt in een diepe recessie, maar krabbelt er relatief snel weer uit. Juristen en aanklagers hebben de crisis niet achter zich gelaten. Alhoewel niemand in de gevangenis is beland, lopen nog volop procedures over de miljardenschades en de dubieuze rol van banken en kredietbeoordelaars.


Bericht uit China Chinese merken

Wachten op merken met karakter De tweede economie ter wereld heeft nog geen Apple, Coca Cola of McDonald’s weten voort te brengen. Hoe is dat mogelijk en hoe lang duurt het nog voordat Chinese merken de wereld veroveren?


C

hina is de tweede economie ter wereld en hard op weg om over een aantal jaren de Verenigde Staten voorbij te streven als grootste economie ter wereld. Maar wie denkt dat die snelle economische ontwikkeling gepaard gaat met een even zo snelle opkomst van Chinese merken die de wereldmarkt domineren, heeft het mis. In de top-100 van belangrijkste wereldmerken die jaarlijks wordt opgesteld door consultant Interbrand, prijkt niet één Chinees bedrijf. Meer dan de helft van de lijst bestaat uit Amerikaanse bedrijven. Europese en Japanse bedrijven vullen de rest van de lijst.

Tekst Bert van Dijk

Het ontbreken van echte wereldmerken wil niet zeggen dat Chinese bedrijven geen rol van betekenis spelen. Iedereen die zijn mobiele telefoon open schroeft vindt er grotendeels Chinese componenten in terug. En een groot deel van het mobiele telefonieverkeer in Nederland vindt plaats via communicatienetwerken die door Chinese bedrijven Huawei en ZTE zijn aangelegd. Productie China heeft zijn huidige status als tweede economie ter wereld voor een belangrijk deel te danken aan het succes van ‘onbekende’ productiebedrijven die producten voor de rest van de wereld maken of er onderdelen voor leveren. Deze business-to-businessfocus, ook terug te vinden bij grote energiebedrijven als Petrochina, Sinopec en China Shenhua Energy en staalbedrijf Baosteel, maakt het een stuk lastiger om een wereldmerk op te bouwen dan wanneer bedrijven direct de eindconsument in het vizier hebben. Het moderne Chinese bedrijfsleven is ook nog relatief jong en ontworstelt zich pas sinds kort aan het staatsjuk. Nog altijd zijn de grootste Chinese bedrijven voor een belangrijk deel in handen van de Chinese overheid, hetgeen hun wereldwijde expansie een stuk lastiger maakt. Kijk alleen maar naar de ophef vorig jaar rond de positie van Huawei en ZTE in de VS. Beide bedrijven werden gezien als een bedreiging voor de nationale veiligheid en hun activiteiten in de grootste economie ter wereld vervolgens begrensd. Eigen problemen Chinese consumentenbedrijven hebben minder te vrezen van deze problematiek, maar worstelen met hun eigen problemen. Westerse consumenten wantrouwen de kwaliteit en de veiligheid van Chinese producten - en vaak niet ten onrechte. Zelfs Chinese consu-

menten vertrouwen buitenlandse producten vaak meer. Dat geldt niet alleen voor westerse auto’s, juwelen en kleding, maar ook voor levensmiddelen die essentieel worden geacht, zoals babymelkpoeder. Dat consumenten in de VS en in Europa al jaren de hand op de knip houden, terwijl de consumentenbestedingen in China de afgelopen jaren met dubbele cijfers toenemen, stimuleert consumentenbedrijven ook niet om de wereld in te trekken. Dat wil niet zeggen dat Chinese bedrijven allemaal terugschrikken voor een buitenlands avontuur. Autobouwer Landwind zelfs een paar keer, tevergeefs. Net als sportmerk Li Ning, dat ook in Nederland vestigingen opende,

Zelfs Chinese consumenten vertrouwen buitenlandse producten vaak meer

maar nooit echt een voet aan de grond heeft weten te krijgen. De afgelopen jaren hebben Chinese bedrijven ook een groot aantal acquisities gedaan buiten de eigen landsgrenzen. Vaak gaat het om het veiligstellen van grondstoffen, bijvoorbeeld in Australië, of om een toonaangevend buitenlands merk in handen te krijgen, zoals de overnames van Volvo door Geely en IBM’s pc-divisie door Lenovo laten zien. Chinese bedrijven hopen met een buitenlands merk hoogwaardige technologie in handen te krijgen en de moordende concurrentie op de thuismarkt te ontlopen, maar het helpt vooralsnog niet echt bij het vergroten van het eigen merk. Lange adem Ondanks de pogingen zijn de branding en marketingkracht van echte wereldmerken als Coca-Cola, Heineken, Apple of Walt Disney voorlopig dan ook niet te verwachten van Chinese bedrijven. Dat vergt een langjarige investering in kwaliteit, betrouwbaarheid en imago. In China zien ondernemers investeringen echter vooral als een kostenpost die de toch al magere marges verder onder druk zet. Daarom concurreren de meeste Chinese bedrijven liever op kosten. Bovendien laat de bescherming van intellectueel eigendom, waaronder marketingcampagnes, merken en octrooien in China nog altijd te wensen over, hetgeen ook niet stimuleert om miljoenen te investeren in iets dat bij gebleken succes zo kan worden gekopieerd. Ten slotte speelt de hand van de Chinese overheid een belangrijke rol. Grote internettechnologie- en mediabedrijven als Tencent, Baidu en China Mobile doen technisch niet onder voor het gros van hun westerse rivalen en hebben in eigen land dominante marktposities, maar zullen de komende jaren maar moeizaam een echte internationaliseringsslag kunnen maken, zolang China in eigen land in die

0

In de top-100 van belangrijkste wereldmerken prijkt niet één Chinees bedrijf

sectoren geen buitenlandse spelers toelaat. Dat geldt ook voor de Chinese banken, die tot de grootste ter wereld behoren, zoals Industrial and Commercial Bank of China, Bank of China en China Construction Bank. Weliswaar hebben ze kantoren in het Westen geopend, je kunt moeilijk van de VS en Europa verwachten dat ze de deur wijd open zetten voor hen als daar voor westerse banken niet ook de mogelijkheid tegenover staat om op gelijke basis te concurreren op de Chinese markt. Zijn er dan helemaal geen Chinese successen te verwachten? Consumentenelektronicamerken Haier en Lenovo zijn het op deelmarkten al en het Chinese kledingmerk Bosideng aast ook op internationale roem. En nu China de komende jaren wil transformeren van het goedkoopste en meest efficiënte productiehuis van de wereld tot een economie die meer gericht is op de productie van consumentenproducten en waarbij ontwerp, kwaliteit en innovatie een belangrijke rol spelen, zal dat uiteindelijk wel tot nieuwe bedrijven met wereldwijde ambities leiden. De huidige status van het Zuid-Koreaanse Samsung kwam ook niet binnen een paar jaar tot stand. Maar zover is het in China nu nog niet.


macro Visie

De productiviteits-

dip voorbij

Productiviteit is de sleutel tot ieder groeiverhaal. Groei is wat de wereldeconomie nu nodig heeft, maar de productiviteit stagneert. Reden voor economen om een lange periode van stagnatie aan te kondigen. Gaat de wereld een tijd stilstaan of is dat te somber?

D

e cijfers over efficiëntie en effectiviteit afgelopen jaar laten een verontrustend beeld zien. In 2012 groeide de productiviteit weer minder snel dan een jaar eerder. En dat was niet voor het eerst. De toename van 1,8 procent vorig jaar steekt slecht af tegen de 2,3 procent in 2011 en 3,6 procent in 2010. Afgezien van de crisisjaren, is de wereldwijde productiegroei per werkkracht een decennium niet zo laag geweest, concludeerde


de Conference Board uit New York onlangs. Volgens de Amerikaanse marktonderzoeker is de vertraging vooral te wijten aan minder efficiënt gebruik van arbeid en kapitaal. Zo houden veel bedrijven vast aan bestaande productiecapaciteit in de hoop dat de vraag snel weer aantrekt. Ook de onderliggende cijfers per land laten een weinig opbeurend beeld zien. De ingezakte productiviteitsgroei is breed gedragen. In de VS, de Eurozone en Japan

kwam de groei vrijwel tot stilstand. Maar ook grote opkomende economieën als China, India, Brazilië en Mexico zagen de groei afzwakken. In tegenstelling tot in 2011, was de teruggelopen productiviteitsgroei gelijk verdeeld tussen volwassen economieën en opkomende landen. En dat kan een teken zijn dat de vaart uit de inhaalslag van opkomende economieën is gelopen. Als zelfs landen die nog kunnen inlopen op volwassen economieën niet stevig doorgroeien is het echt menens.

Tekst Robert Rosenau

De groei voorbij Vooraanstaand econoom Robert Gordon waarschuwt al langer voor het einde aan een lange periode van groei die zijn oorsprong vindt in de industriële revolutie. Zo hebben onder meer elektriciteit, de verbrandingsmotor, sanitaire voorzieningen, kunststoffen, digitalisering en infrastructuur in het verleden de productiviteit een flinke impuls gegeven. Maar Gordon ziet al enige tijd geen nieuwe kandidaten meer die een vergelijkbare impact hebben op menselijk handelen. Volgens de 72-jarige academicus heeft de wet van de afnemende meeropbrengsten genadeloos hard toegeslagen. Een andere groep economen wijst op de veranderende structuur bij het volwassen worden van een economie. Deze nieuwe inrichting heeft een remmende werking op productiviteitsgroei. Het gaat om de de-industrialisatie van de ontwikkelde economieën. Aan de basis van de welvaartsontwikkeling staan meestal een dominante industrie, landbouw en flinke investeringen in harde infrastructuur. Maar technologische vooruitgang betekent een afnemende vraag naar arbeidskrachten voor de productie van materiële goederen. Aan de andere kant zorgt een ontwikkelende middenklasse ervoor dat de behoefte aan dienstverlening toeneemt. Fabriekshallen maken plaats voor kantoren, scholen en winkels. Geoliede machines en massaproductie maken plaats voor computers en specialisatie. Maar volgens econoom William Baumol staat een groeiende dienstensector juist op gespannen voet met productiviteitsgroei. Als een van de eerste economen zette hij vraagtekens bij de mogelijkheid om nog wezenlijk meer te produceren per gewerkt uur. Baumol gooide er graag wat onorthodoxe vergelijkingen tegen-

aan. Zo stelde hij dat het aantal muzikanten in een strijkkwartet van Beethoven sinds de negentiende eeuw constant is gebleven, terwijl de snelheid van de muziek ook nauwelijks is veranderd. Dat geldt niet voor de lonen die sinds de eerste uitvoeringen stevig zijn gestegen. Baumol bespeurde een vergelijkbare ontwikkeling bij kappers, verpleegsters en andere diensten gericht op consumenten. Ziekte van Baumol genezen? Toch is het maar de vraag of de constatering van Baumol een solide basis heeft. Uit een studie van het Brookings Institute blijkt juist een fraaie productiviteitsgroei in de Amerikaanse commerciële dienstverlening. De Amerikaanse denktank noemt efficiënte en effectieve toepassing van informatietechnologie als succesfactor. De voordelen van de digitalisering waren niet direct zichtbaar. In 1987, zeven jaar na de introductie van de IBM Personal Computer, liet Robert Solow zich kritisch uit over de mogelijkheden. De Nobelprijswinnaar zag de computer overal, behalve in de statistieken. Net als bij andere grote innovaties was er sprake van een vertragend effect. Een nieuwe innovatie vereist de juiste infrastructuur om de groei te accommoderen. En pas

Een groeiende dienstensector en groei van productiviteit gaan moeilijk samen

nadat het gemeengoed is, kan de speurtocht beginnen naar efficiënte en doeltreffende toepassingen. Nieuwe innovatieclusters Toch is er nog genoeg grond om te hopen op baanbrekende innovaties. In de strijd tegen uitputtende fossiele brandstoffen werken wetenschappers hard aan efficiënte methoden om duurzame zonneenergie, windenergie en bio-energie te winnen. Andere doorbraken kunnen voortvloeien uit de biotechnologie en de informatietechnologie. Een recente doorbraak komt van Australische wetenschappers die de eerste werkende kwantumbit hebben geproduceerd. Daarmee komt de kwantumcomputer een stap dichterbij. Waar een normale computer binair werkt met de waarde 0 of 1 valt ook het spectrum tussen deze waarden in het domein van de kwantumcomputer. In plaats van alle deuren een voor een te openen om de inhoud van een groep kastjes te zien, opent de kwantumcomputer alle deuren tegelijk. Een dergelijke computer zou een revolutie ontketenen. Voor de medische wereld staat de ontwikkeling van specifieke levensreddende geneesmiddelen, zonder nare bijwerkingen, nog in de kinderschoenen. Dat geldt ook voor technologieën die lichaamsprocessen nauwkeurig monitoren, zodat medici op tijd en adequaat kunnen ingrijpen. Maar de wetenschap staat niet stil. Zo hebben wetenschappers onlangs vooruitgang geboekt in de productie van embryonale celstructuren, waardoor de weg openligt naar de productie van andere menselijke cellen of zelfs hele organen. Groeiende markt En dan is er nog de toetreding van opkomende landen tot de wereldwijde markt. Niet alleen hebben bedrijven toegang tot een grotere

In energie, biotechnologie en ict valt nog genoeg te hopen op baanbrekende innovaties

afzetmarkt, ook zullen opkomende economieën na verloop van tijd moeten meestrijden aan de top om verder te kunnen groeien. Een land dat een achterstand inloopt, kan afkijken bij volwassen economieën. Kopiëren van succesvolle technologieën, niet het wiel opnieuw uitvinden, is het devies. Maar deze groeibron is uitgeput wanneer het productiviteitsniveau van de technologische leiders in zicht is. Achter dit ogenschijnlijke nadeel schuilt een basis voor productiviteitsgroei. Wanneer opkomende landen de technologiegrens zijn genaderd, zullen zij alleen nog verder kunnen groeien via de weg van innovatie. Daarmee ligt een wereldwijde vijver vol ideeën in het verschiet. Concurrentie, samenwerking en kans op succes zorgen voor de prikkels om ideeën om te zetten in praktische toepassingen. De combinatie van wetenschappelijke mogelijkheden en het groeiproces van opkomende landen lijken de kans te verkleinen dat de toekomst in het directe verlengde komt te liggen van het meest recente verleden. In ieder geval is het niet de eerste keer dat de statistieken economen op het verkeerde been hebben gezet en er voorbij de horizon een nieuw tijdperk gloorde.


duel Uitgevers op de beurs

Reed Elsevier vs Wolters Kluwer

Welke uitgever schakelt het best naar digitaal? Twee beursgenoteerde uitgevers met een lange papieren historie zijn al jaren druk bezig met de overgang naar digitaal. Reed Elsevier en Wolters Kluwer halen inmiddels veel minder dan de helft van de omzet uit boeken en tijdschriften. Waar komt de omzet nu vandaan en wie weet de overstap het meest profijtelijk te maken? Een vergelijking.

de basis

aan de top

Het Brits-Nederlandse Reed Elsevier met hoofdkantoor in Londen draait 7,5 miljard euro omzet.

Wolters Kluwer opereert vanuit Alphen aan den Rijn en heeft een omzet van 3,6 miljard euro.

Reed Elsevier Erik Engstrom, nu drie jaar topman. Voorheen was de Zweed werkzaam bij onder meer consultancybureau McKinsey en uitgever Random House. Beloning 2011: ruim 4 miljoen euro.

business Reed Elsevier Leverancier van informatie aan professionals via o.a. database NexisLexis. Ook organisator van vakbeurzen en uitgever van de welbekende Elsevier.

Wolters Kluwer levert informatie aan onder meer advocaten, artsen en accountants. Bekend zijn vooral de jaarlijks uitgegeven wetbundels van het concern.


Wolters Kluwer Nancy McKinstry, al bijna tien jaar aan de top. Voorheen was de Amerikaanse werkzaam bij de adviseurs van Booz en dataleverancier SCP Communications. Beloning 2011: ruim 5 miljoen euro.

drukwerk Reed Elsevier De overgang naar digitale data-oplossingen is de laatste vijf jaar snel gegaan: de omzet uit print is nog ongeveer een vijfde.

Wolters Kluwer Papier is niet langer de omzetknaller bij Wolters Kluwer. Een derde van de omzet komt uit print. De overgang naar digitaal gaat de laatste jaren minder snel.

Tekst Koos Henning

kracht Reed Elsevier Het organiseren van vakbeurzen, goed voor 14 procent van de omzet, groeit sterk: onderliggend groeide het onderdeel in 2012 met 7 procent, bijna drie keer zoveel als de rest van het concern.

Wolters Kluwer Terugkerende

Reed Elsevier Beleggers betalen

inkomsten uit abonnementen lopen al enkele jaren langzaam op, waardoor kasstromen stabieler worden. Het percentage terugkerende inkomsten is nu ruim 74.

11,7 keer de verwachte winst voor 2013 en 10,5 keer die van 2015. Ten opzichte van 2012 mikken analisten op een winst per aandeel groei in drie jaar van 17 procent.

achilleshiel Reed Elsevier Verdienmodel bij de uitgifte van academische artikelen onder druk. Een Britse hoogleraar riep vorig jaar collega’s op niet meer te publiceren of te redigeren voor tijdschriften van Reed Elsevier.

tien jaar beurs

Wolters Kluwer Het grootste

schulden

onderdeel Legal, dat juridische informatie levert, heeft het moeilijk omdat meer dan de helft van de omzet uit Europa komt. Zonder overnames daalde de omzet met 2 procent.

Reed Elsevier Langetermijnschuld

dividend

Reed Elsevier 79 procent rendement, waarvan 73 procent door dividendbetaling.

Wolters Kluwer 77 procent rendement, waarvan 58 procent door dividenduitkeringen.

winstgevendheid Reed Elsevier is winstgevender dan Wolters Kluwer. De winstmarge loopt al vijf jaar gestaag op richting 31 procent vorig jaar.

Wolters Kluwer De operationele marges zijn grilliger, maar de 25 procent marge van vorig jaar is een stuk meer dan in voorgaande jaren.

ten opzichte van het balanstotaal is 29 procent. De netto rentelasten passen 8,5 keer in de operationele winst, waardoor Reed de lasten kan dragen. Desondanks geen al te hoge rating bij S&P: BBB+, met een stabiele outlook.

waardering

Reed Elsevier keerde over 2012 47 eurocent uit (4 procent), voor 2013 kan dat 49 eurocent (4,2 procent) zijn volgens analisten. Daarnaast wil Reed dit jaar opnieuw aandelen inkopen: voor ruim 400 miljoen euro.

Wolters Kluwer Beleggers betalen tien keer de door analisten verwachte winst voor 2013 en negen keer die van 2015. Ten opzichte van 2012 verwachten analisten een groei van de winst per aandeel in drie jaar van 8 procent.

conclusie Bij Wolters Kluwer komt een veel groter deel van de omzet uit de moeilijke Europese markt, waardoor de groei bij het concern lager is. Reed Elsevier wilde af van het onderdeel dat vakbeurzen organiseert. Dat dit uiteindelijk niet is doorgezet, blijkt nu goed nieuws. De divisie zorgt voor hogere groei bij Reed. Analisten denken dat zowel winst als dividend bij Reed Elsevier de komende drie jaar twee maal harder zal stijgen dan die van Wolters Kluwer.

Wolters Kluwer Hier ligt de schuld hoger: 49 procent van het balanstotaal. De netto rentelasten ten opzichte van het operationele resultaat liggen dan ook lager op 7,3. Ook aan Wolters geeft S&P een BBB+ rating, maar een negatieve outlook.

Wolters Kluwer Stijgend dividend sinds 2005. Vorig jaar 69 eurocent (4,5 procent), over 2013 verwachten analisten 72 eurocent (4,7 procent). Het aandeleninkoopprogramma wordt niet doorgezet in 2013.

Aandeel te koop in Amsterdam, Londen en New York

Aandeel te koop in Amsterdam effect // maart 2013 - 45

Opties Het sytnthetisch aandeel

Synthetisch aandeel Ahold

Met opties profiteren van de beweging van een aandeel in tijden van dividend-uitkering. Dat kan door de constructie van het ‘synthetisch aandeel’. Het aandeel Ahold lijkt daar nu geschikt voor. et de aandeelhoudersvergaderingen in het voorjaar sluiten bedrijven officieel de boeken van het voorafgaande beursjaar. Beleggers mogen weer hun jaarlijkse winstdeling tegemoet zien: het dividend. Dat betekent dat er in april of mei een relatief groot bedrag wordt uitbetaald, waardoor de koers ongeveer evenveel daalt op het moment van toekenning (de ex-dividenddatum). Dat heeft gevolgen voor de optieprijzen. Een aandeel dat op 25 euro staat, zal na uitkering van 1 euro dividend op 24 euro staan, als er


verder geen nieuws is dat de koers beïnvloedt. In de praktijk blijkt dat aandelen het koersverlies als gevolg van het ex-dividend gaan vaak snel weer (deels) inlopen. Bezitters van opties hebben geen recht op het dividend dat een aandeel uitkeert. Vlak voordat een aandeel ex-dividend gaat, houden optieprijzen daarom al rekening met dit dividend. Dus als een aandeel dat op 25 euro staat op het punt staat 1 euro dividend uit te keren, zijn de optieprijzen meestal al zodanig geprijsd dat het is alsof het aandeel al op 24 euro staat. Callopties die nog doorlopen tot na dividenduitkering zijn hierdoor vlak voor de ex-dividendda-

tum relatief goedkoop en putopties juist relatief duur. Een optieconstructie waarbij deze dure putoptie wordt verkocht (geschreven) en de goedkope calloptie wordt gekocht, is het ‘synthetische aandeel’. Zo wordt geprofiteerd van de beweging van een aandeel tegen

Een synthetisch aandeel is het schrijven van een putoptie en het kopen van een calloptie met dezelfde looptijd en uitoefenprijs

lagere kosten. Ahold lijkt op dit moment een geschikt aandeel voor deze strategie. Het gaat goed met Ahold. Het supermarktbedrijf dat tegenwoordig ook eigenaar is van bol.com zag zijn omzet in 2012 met 8,5 procent toenemen tot 32,8 miljard euro. Op die omzet werd een nettowinst behaald van 827 miljoen euro. Ahold zit ruim in de liquide middelen en maakte tegelijk met de jaarcijfers bekend dat het voor een half miljard euro aan eigen aandelen wil gaan inkopen. Het dividend wordt met 10 procent verhoogd tot 0,44 euro per aandeel. Bij een koers van 11 euro (begin maart) betekent dat een dividendrendement van 4 procent.

Tekst Patrick Beijersbergen

expiratie optie AH (uitoefenprijs € 11,-)

prijs call

15 maart 2013

€ 0,14

prijs put -/-

€ 0,13

kostprijs synthetisch aandeel Ahold =

€ 0,01

19 april 2013

€ 0,20

-/-

€ 0,50

=

€ 0,30-

17 mei 2013

€ 0,22

-/-

€ 0,55

=

€ 0,33-

21 juni 2013

€ 0,25

-/-

€ 0,61

=

€ 0,36-

20 september 2013

€ 0,34

-/-

€ 0,75

=

€ 0,41-

20 december 2013

€ 0,44

-/-

€ 0,86

=

€ 0,42-

Ahold keert geen interim-dividend uit, dus die 44 cent komt na de aandeelhoudersvergadering in april in één keer binnen bij de aandeelhouders. Na aftrek van 15 procent dividendbelasting, dus netto krijgen beleggers netto 0,374 euro per aandeel. De dividendbelasting is voor particuliere beleggers een voorheffing die later mag worden verrekend bij de belastingaangifte. Invloed dividend op optieprijzen Het ‘synthetische aandeel’ dat we willen gaan maken, kan met alle looptijden worden gemaakt. In de tabel is goed te zien hoe het dividend dat in april van het aandeel afgaat van invloed is op de optieprijzen. Voor het synthetisch aandeel met de maartseries (op het moment dat u dit leest niet meer verkrijgbaar) op 11 euro betaalt u per saldo 0,01 euro. Bijna niks dus, en dat klopt aardig met de aandelenkoers, want die stond op dat moment ook op 11,00 euro. Bij de series vanaf april gaat het dividend

een rol spelen. Bij deze series is de putoptie aanzienlijk duurder dan de call. Dit heeft als voordeel dat er voor het synthetisch aandeel op 11 euro per saldo geld wordt ontvangen. Dat loopt op van 0,30 euro bij de aprilseries tot 0,42 euro bij de decemberopties. Het voordeel van een synthetisch aandeel in het algemeen is dat de investering vrijwel nihil is, omdat de kosten van de gekochte calloptie worden gecompenseerd door de opbrengsten van de geschreven putoptie. Het geld dat u anders in de aandelen had moeten investeren, kunt u nu op een spaarrekening parkeren. Wel zal de bank eisen dat er zekerheden zijn om aan de verplichting te kunnen voldoen uit hoofde van de putoptie. Als de bezitter van die optie dat wil, moet u aandelen Ahold kunnen kopen voor 11 euro. Daarvoor zal de bank u een ‘marginverplichting’ laten aanhouden. Met de decemberopties op Ahold is het voordeel al bijna gelijk aan het (bruto) dividend. Met de

Het belangrijkste risico van de constructie is een dalende aandelenkoers. U doet dan volledig mee

renteopbrengst over 9 maanden is deze constructie (in ieder geval voor kosten) zelfs iets gunstiger dan een directe belegging in de aandelen. We doen de volgende twee transacties(*):

1.

Koop 1 calloptie Ahold dec 2013 11 à 0,44 euro. Kosten per contract 44 euro.

2.

Verkoop (schrijf ) 1 putoptie Ahold dec 2013 11 à 0,86 euro. Opbrengst per contract 86 euro. Opbrengst van deze optieconstructie is dus 42 euro per 100 aandelen. Daarmee halen we het dividend direct binnen, en de optieconstructie zal vervolgens tot het eind van de looptijd de koers van het aandeel Ahold gaan volgen. (*) in dit voorbeeld is afgezien van transactiekosten. Koersen begin maart 2013, ga na wat de actuele koersen zijn en pas de strategie daar eventueel op aan. Drie scenario’s Bovenstaande optieconstructie

is aangegaan bij een koers voor Ahold van 11 euro en kan op de derde vrijdag in december (20 december 2013) op drie manieren eindigen:

1.

Ahold staat onder 11 euro. De callopties lopen waardeloos af, de putopties zullen worden uitgeoefend en u wordt verplicht aandelen Ahold te kopen op 11 euro.

2.

Ahold eindigt exact op 11 euro. Beide opties lopen waardeloos af.

3.

Ahold staat boven 11 euro. De putopties lopen waardeloos af, u kunt de callopties verkopen of uitoefenen waardoor u de aandelen Ahold koopt op 11 euro. Opvolging constructie Elke optieconstructie moet, eenmaal aangegaan, goed bewaakt worden. Het belangrijkste risico aan deze constructie is een dalende koers van Ahold, dan doet u volledig mee. Maar het synthetisch aandeel heeft meer mogelijkheden dan het gewone aandeel. Het rendement kan verhoogd worden door tussendoor na een bescheiden koersstijging van het aandeel Ahold de putopties tijdelijk te sluiten en deze na een daling opnieuw te schrijven. Men behoudt dan het opwaarts potentieel. Winst nemen op de calloptie is aan te raden als Ahold een flinke koersstijging in een korte periode laat zien. De put kan dan blijven staan om de aandelen goedkoop op te pikken als deze weer zouden dalen.


grondstoffen Schaliegas

Nieuwe technologie losgelaten op eeuwenoude energievoorraden. De opkomst van schaliegas zorgt voor een revolutie in de energiesector en is niet meer uit de krantenkolommen weg te slaan. Is schaliegas een ‘game-changer?’ Hoogste tijd om u bij te praten.

Alles wat u moet weten over

schaliegas

W

aar gaat het over? Schaliegas is een zogeheten onconventionele energiebron die wordt gewonnen uit steenlagen van op elkaar gedrukte klei (schalie of leisteen) die door de natuur worden gevormd en zich op enkele kilometers diepte onder de aardkorst bevinden. Het is al langer bekend dat er zich in de microscheurtjes van deze steenlagen grote hoeveelheden aardgas bevinden, maar


lange tijd waren er geen technieken beschikbaar om deze op een conventionele én rendabele manier te ontginnen. Technologische ontwikkelingen hebben daar de afgelopen jaren verandering in gebracht. Nu is het mogelijk om de leisteenlagen te bereiken door verticaal en horizontaal boren te combineren. Daarna wordt de steenlaag gebroken door onder hoge druk een mengsel van water, zand en chemicaliën in de boorgaten te spuiten. Via deze methode, ‘fracking’ geheten, kan het gas vrijkomen. Hetzelf-

de principe wordt gebruikt om olie uit de steenlagen te winnen. In dat geval spreekt men van schalie-olie. Energiereuzen Het ontginnen van schaliegas is in de eerste plaats een Amerikaans fenomeen. De helft tot tweederde van de ontginbare schaliegasreserves bevindt zich in de Verenigde Staten. Rond de eeuwwisseling was schaliegas goed voor amper 1 procent van de gasproductie van de Verenigde Staten. Dit is intussen al opgelopen naar meer dan 20 pro-

cent. Volgens het Amerikaanse ministerie van Energie zal het aandeel van schaliegas tegen 2035 oplopen naar bijna 50 procent. Naar verwachting zullen de VS al in 2016 de grootste gasproducent ter wereld zijn en in 2022 energieonafhankelijk zijn. Dit betekent ook dat de geopolitieke machtsverhoudingen in de wereld sterk kunnen veranderen. Als de Verenigde Staten niet meer afhankelijk zijn van aanvoer uit het Midden-Oosten, verdwijnt ook de noodzaak om in deze (en andere) regio’s politie-agent te spelen.

Tekst koen lauwers

Wie profiteert van schaliegas? Als schaliegas op termijn effectief tot lagere energiekosten leidt, dan gaat daar ontegenzeggelijk een economische stimulans van uit, niet alleen voor de Verenigde Staten maar ook voor andere regio’s. Zo levert de mogelijkheid om goedkoop Amerikaans gas in te voeren aan Europa een betere onderhandelingspositie op tegenover Rusland en het Midden-Oosten. Daarnaast zouden veel activiteiten in de verwerkende industrie die door hogere energiekosten werden verplaatst naar lagelonenlanden, terug kunnen worden gehaald. Dit zou gunstig zijn voor de werkgelegenheid terwijl een lagere import van energie de handelsbalans sterk zou verbeteren. In theorie kan ook het nadelige effect van hogere energieprijzen op de economische groei en de inflatie worden getemperd als schaliegas aan de hooggespannen verwachtingen kan beantwoorden. Wat zijn de nadelen en is schaliegas rendabel? De winning van schaliegas heeft een aantal neveneffecten. Het afvalwater wordt besmet met benzeen, radioactieve stoffen en corrosieve zouten. Het gevaar bestaat dat dit via ondergrondse waterwegen in bronnen, rivieren en waterreservoirs terechtkomt. Het vrijgekomen methaangas is ook een broeikasgas dat opwarming van het klimaat veroorzaakt. Daarnaast wordt er gevreesd voor een hoger risico op aardbevingen. Of deze gevaren genoeg aandacht krijgen, valt te bezien nu de commerciële belangen groot zijn. Om schaliegaswinning rendabel te maken, moet de gasprijs op langere termijn hoog genoeg zijn om de hoge kosten en financiële risico’s van schaliegasontginning te verantwoorden. Voorlopig is het zover nog niet. Door het

Het ontginnen van schaliegas is in de eerste plaats een Amerikaans fenomeen. De helft tot tweederde van de schaliegasreserves bevindt zich in de VS

overaanbod in de Verenigde Staten daalde de aardgasprijs in het voorjaar van 2012 naar het laagste niveau in tien jaar. Na een heropleving in de tweede jaarhelft werd aardgas de voorbije weken opnieuw flink goedkoper. Om bij die lagere prijzen toch rendabel te opereren zal de winning van schaliegas efficiënter en dus goedkoper moeten. Kostenbeheersing is ook al gewenst omdat verschillende bedrijvenwaardeverminderingen hebben moeten boeken op hun overgenomen schaliegasactiva, een rechtstreeks gevolg van de lage gasprijs. Een mogelijke oplossing is het gas vloeibaar te maken en als LNG (vloeibaar aardgas) uit te voeren naar Europa en Azië, waar de prijzen een stuk hoger liggen omdat deze er gekoppeld worden aan de prijs van ruwe olie. Dit is in de Verenigde Staten niet het geval. Hoe dan ook blijft gas moeilijker verhandelbaar dan olie. Het is ook niet uitgesloten dat de producenten de negatieve milieugevolgen zullen moeten meerekenen in hun productiekosten. Daarnaast mag ook de lange opstarttijd van de schaliegasprojecten niet uit het oog worden verloren, met name met het oog op de financiering ervan. Het kan tot vijf jaar duren om vast te stellen of er

ook commerciële hoeveelheden schaliegas beschikbaar zijn. Daarna duurt het nog eens vijf jaar voor de productie van start kan gaan. Hoe zit het met schaliegas in Europa? Europa loopt ver achter op de Verenigde Staten bij de winning van schaliegas. Dat komt in de eerste plaats omdat de geologie in Europa veel complexer is. Het bruikbare gas zit hier meestal veel dieper en de ondergrondse steenlagen zijn ook harder waardoor het gas moeilijker te ontginnen is. Bovendien zijn veel Westeuropese overheden niet snel genegen omproefboringen toe te staan in dichtbevolkte gebieden. De Fransen willen niets weten van fracking terwijl ook Nederland en Luxemburg boringen naar schaliegas hebben opgeschort. In Duitsland, de meest veelbelovende regio voor schaliegas, heeft de regering van de deelstaat Noordrijn-Westfalen een voorafgaand onderzoek bevolen naar de risico’s van fracking.

Wat zit erin voor de beleggers? Energiereuzen als Shell, Total en Exxon Mobil zijn al jaren bezig met schaliegasprojecten, zij het met wisselend succes. De investeringen in schaliegas moeten worden beschouwd als een manier om de reserves op langere termijn aan te vullen. Zo investeert Shell 1 miljard dollar per jaar in de exploitatie van schaliegas in China. Seismische tests en proefboringen zullen bepalen of er wordt doorgegaan met een project in het oosten van Oekraïne. Deze tests leveren niet altijd het gehoopte resultaat op. Exxon Mobil trok zich zelfs helemaal terug uit het schaliegasrijke Polen na tegenvallende proefboringen. Naast de oliemajors is er nog een hele reeks bedrijven die indirect profiteren van een mogelijk succes van schaliegas. Denk bijvoorbeeld aan dienstverleners die materialen leveren voor boorputten en fracking, beheerders van olie- en gaspijplijnen en producenten van metalen buizen.


Het getal Financieel jargon de maat genomen

Kernkapitaal De nieuwe kleren van de bankier Na jaren van crisis kijken beleggers en toezichthouders steeds kritischer naar de stootkussens die banken aanleggen voor (nog) mindere tijden. Bankbuffers zijn haast een keurmerk geworden. Helaas geen al te best.

e waren er trots op bij Dexia. In het voorjaar van 2011 bleek de Belgische bank in een vergelijking van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) als een van de gezondere Europese banken naar voren te komen. Met dank ook aan de hoge kernkapitaalratio, de buffer die de bank had aangelegd. Een paar maanden later moesten de Belgische en Franse overheid Dexia nationaliseren om een faillissement te voorkomen. Hetzelfde gebeurde met SNS Reaal dat ook behoorlijke ratio’s en een paar geslaagde stresstesten kon overleggen. SNS Reaal en Dexia bewijzen opnieuw dat de buffers van banken weinig zeggen over hun gezondheid. Dat vraagt om een verklaring. balans korten Eerst maar even het perspectief. Wanneer banken als gewone bedrijven beoordeeld zouden worden, zouden ze elkaar waarschijnlijk geen lening geven. Voordat een bank een onderneming geld leent, beoordeelt die eerst de solvabiliteit, de verhouding tussen het eigen vermogen en het balanstotaal.


De ideale verhouding verschilt per branche, maar als de solvabiliteit van een onderneming veel lager is dan 25 procent, zal een bankier huiverig zijn om krediet te verschaffen. Bij banken zelf werkt dat anders, zo bewijst bijvoorbeeld ING. Het bankgedeelte van ING had eind 2012 een kapitaalbuffer van circa 30 miljard euro. De zogeheten activazijde van de balans - aan deze kant staat vermeld waarin banken aan hen toevertrouwd spaargeld beleggen (bijvoorbeeld obligaties, hypotheken en bedrijfsleningen) - bedroeg toen ruim 830 miljard euro. Eind 2012 was de verhouding tussen beide getallen, de solvabiliteit, dus ongeveer 4 procent. Toch spreekt ING zelf van een ‘sterke’ kernkapitaalratio van 11,9 procent. Dat ING een ‘normale’ solvabiliteit van 4 procent mag presenteren als een kernkapitaalratio van bijna 12 procent (Bank Core Tier 1 ratio) heeft alles te maken met boekhoudregels. De regelgever stelt dat banken alleen buffers hoeven aan te houden voor risicovolle beleggingen. Veilig geachte beleggingen hoeven niet of slechts gedeeltelijk meegeteld te worden bij de berekening van kernkapitaalratio’s.

SNS Reaal en Dexia bewijzen dat buffers van banken weinig zeggen over hun gezondheid De balans wordt daardoor korter, in het geval van ING krimpt het kolossale balanstotaal van 836 miljard euro op papier tot een veel veiliger ogende 279 miljard euro. Zo’n 557 miljard euro aan beleggingen verdwijnt dankzij handig boekhouden onder het tapijt, een bedrag dat in de buurt komt van wat alle Nederlanders met elkaar in een jaar verdienen. Gegoochel met risicometing Op de keper beschouwd is met het idee van

Tekst Jasper Jansen

ratio’s

risico’s meten weinig mis. Iedere belegger zal erkennen dat een Spaans vastgoed-object riskanter is dan een Duitse staatsobligatie. Hoeveel risicovoller is niet makkelijk te beantwoorden, maar wel cruciaal. En daar wringt de schoen. Sinds 1996 hebben banken de vrijheid om in samenwerking met de toezichthouder zelf een flink deel van de risico’s te beoordelen. De ene bank zal daar wat behoudender in zijn dan de andere, zo waarschuwde het IMF recent in een onderzoeksrapport.

Zo blijkt dat sommige banken de hypotheekportefeuille voor 50 procent meewegen in hun risico-analyses, terwijl dit bij andere banken maar 6 procent is. Voor bedrijfsleningen en leningen aan particulieren zijn de verschillen nog groter. De laatste jaarcijfers van Deutsche Bank geven een mooi praktijkvoorbeeld van gegoochel met risicometingen. De bank presenteerde eind 2012 een kernkapitaalratio van 8 procent, robuust vergeleken met de 6 procent een jaar eerder. Op het eerste gezicht zou dat betekenen dat de bank meer kapitaal achter de hand houdt dan voorheen, of risicovolle onderdelen heeft verkocht. Dat laatste heeft de bank in ieder geval gedaan, maar uit de toelichting in het jaarverslag blijkt ook dat de hogere buffers te danken zijn aan “model- en procesoptimalisatie.” Een kwart van de verbetering van de ratio blijkt te danken aan aanpassing van interne rekenmodellen. onzekerheid Bankbuffers blijken dus tot op zekere hoogte kneedbaar. En nat-

tevingerwerk, aangezien banken, samen met de toezichthouder, op basis van misschien duizenden arbitraire aannames tot één kernkapitaalratio komen. Toch presenteren banken de ratio’s tot op één decimaal nauwkeurig, alsof ze met behulp van natuurkundige wetten zijn vastgesteld. Het is eigenlijk veel zinniger om een bandbreedte van onzekerheid te hanteren rondom de schatting van de kernkapitaalratio’s. En voor grote, complexe banken met buffers die een fractie zijn van de gigantische leningenportefeuilles, kan die onzekerheidsmarge wel eens goed boven de 100 procent uitkomen. Bij SNS bank zou dit bijvoorbeeld kunnen impliceren dat de kernkapitaalratio enkele maanden voor de nationalisatie niet exact 8,8 procent was, maar ergens schommelde tussen 0 procent en 17,6 procent.

Banken presenteren kapitaalratio’s alsof ze met hulp van natuurkundige wetten zijn vastgesteld

Door de ruime bandbreedte rondom de geschatte kernkapitaalratio’s zijn goede banken nauwelijks te onderscheiden van slechte banken. Een belegger die deze lijn doortrekt, moet concluderen dat het moeilijk is vast te stellen of Rabobank met een kernkapitaalratio van 13,2 procent een veiligere bank is dan ING (11,9 procent). Het verschil kan immers makkelijk veroorzaakt zijn door een verschil in risicoweging van de toezichthouder, een ander model om de beleggingen te waarderen, of omdat heel andere aannames binnen hetzelfde model zijn gebruikt. Openheid Behalve rekening houden met onzekerheid, zou het voor beleggers handig zijn als ze zouden weten hoe specifieke banken hun risicovolle bezittingen waarderen en welke aannames zij gebruiken. Tegelijkertijd zouden (nationale) toezichthouders meer uniforme bufferregels moeten hanteren. Tot die tijd doen beleggers er verstandig aan banken te beoordelen door het kernkapitaal ten opzichte van het gehele balanstotaal te bestuderen, de ouderwetse solvabiliteit.


de buitenstaander Omzien in verwondering

Terug naar Nul Volkszanger Dries Roelvink wist aardige rendementen te behalen op de beurs. Alleen weigerde hij de winsten te verzilveren, en dat kwam hem duur te staan.

I

In bijna dertig jaar als zanger van het Nederlandse inhaaklied heeft Dries Roelvink de nodige bijnamen gekregen. Hij accepteert ze monter. De koning van de braderie? “Dat klopt. Braderieën, cafés, partycentra, dat zijn plekken waar ik graag optreed.” Schnabbelartiest? “Ja, dat ben ik en dat zijn ze allemaal in Nederland, want als je hier niet schnabbelt dan verdien je niets. Dat geldt ook voor mannen die een segment hoger zitten dan ik, zoals Gerard Joling en Jan Smit. “ doorbreken De man die al meer dan 25 jaar aan het doorbreken is? “Dat zou je kunnen zeggen, want echt grote hits heb ik niet gehad. Aan de andere kant heb ik bijna alles bereikt wat ik heb willen bereiken. En ik kan nog steeds leven van mijn grote hobby, zingen.” Beleggen was een andere liefhebberij, maar die heeft Roelvink beduidend minder comfort


gebracht. Hij begon ermee in de jaren negentig. “Op een dag vertelde mijn manager mij dat mijn huis in Landsmeer 600.000 gulden in waarde was gestegen en hij kon het weten, want behalve mijn manager was hij ook makelaar. ‘Zes ton’ dacht ik, ‘daar valt niet tegenop te zingen’ en dus besloot ik in overleg met mijn gezin het huis te verkopen en de winst te pakken.” In eerste instantie was de zanger van plan het geld rustig bij een bank te parkeren, totdat hij het dringende advies kreeg om eens een kans op de beurs te wagen.

“Ik rende naar huis, zette teletekst aan en daar gebeurde het. De koers steeg iedere keer dat ik de pagina ververste”

“Beleggen, ik had er weleens van gehoord. De koerspagina’s in De Telegraaf, daar keek ik weleens een seconde naar, maar het zei me niks.” Na een spoedcursus beleggen-inéén-dag besloot Roelvink zijn kans te wagen. “Ik kwam in die tijd regelmatig in het Amsterdamse restaurant La Brochette en ontmoette daar veel beursmensen en makelaars. Ze geloofden allemaal heilig in het fonds Van der Moolen”. Stijgende koersen “Op een goede dag ben ik naar de bank gegaan en heb ik voor tachtigduizend gulden aandelen Van der Moolen gekocht. Ik rende naar huis, zette teletekst aan en daar gebeurde het. De koers steeg iedere keer dat ik de pagina ververste. Dus ik de bank bellen. ‘Met Roelvink, ik heb net aandelen bij u gekocht. Die wil ik nu weer verkopen.’ ‘O, dat is vlot mijnheer Roelvink. U heeft een behoorlijke winst gemaakt.’ Dus ik blij, maar toen ik het ’s avonds in

Tekst Joost Schmets

La Brochette vertelde, verklaarden ze mij voor gek. Ik moest beloven de stukken weer terug te kopen, want het aandeel Van der Moolen zou gegarandeerd door het plafond gaan. Een dag later stond ik dus weer bij de bank. Waarom Van der Moolen? Het gerucht ging steeds dat een Amerikaanse bank het hoekmansbedrijf zou overnemen. Ik probeerde daar meer duidelijkheid over te krijgen. Dan gingen we met een groep eten in het Vinkeveense restaurant van Hans Kroon, die in het bestuur bij Van der Moolen zat, en probeerden wat informatie los te krijgen. Maar Hans liet niks los. Alleen: ’Ik zeg maar één ding: niet verkopen.‘ Dan wisten wij genoeg.” meer risico Na een tijdje in de aandelen waagde Roelvink een nieuwe stap. “Op een gegeven moment hebben ze me iets anders uitgelegd: call opties. Meer risico, maar ook meer kans op winst. Dus ik de aandelen verkocht en voor vier ton guldens in opties Van der Moolen. Ook dat ging goed. Zo goed zelfs dat ik op een gegeven moment wilde stoppen en de winst pakken. Ook een goede vriend als Ben Cramer zei: ‘Dries als je nu verkoopt, heb je een mooie winst. Dit is echt het moment om afscheid te nemen’. Mijn manager heeft me toen weten over te halen om te blijven beleggen. Toen kwam 11 september

2001 en de koersen kelderden. Ik belde mijn manager en die stelde me gerust. ‘Maakt niets uit. Je zult zien dat de beurs nu even instort, maar geen paniek, dat trekt wel weer bij. Maar het trok niet bij. Aan het einde van het liedje liepen de opties waardeloos af, had ik geen aandelen meer en was mijn manager naar Gran Canaria vertrokken, op de vlucht voor schuldeisers.” complete ellende “De ellende was compleet. Met zingen alleen kon ik het niet meer bolwerken en dus moest ik ook overdag gaan werken als fitnessleraar. Dat was zwaar. Dan stapte ik ’s ochtends in de bus, op weg naar de sportschool, en dan zei de chauffeur: ‘Zo Dries, wat moet jij vroeg optreden.’ In de sportschool ja, met een groepje fitnessklanten.“ Ondanks zijn desastreuze ervaringen met beleggen is Roelvink de beurs blijven volgen. Tot nu blijft het bij droogzwemmen. “Dan maak ik een lijstje van drie fondsen en houd de rendementen een tijdje bij. Als ik het echt gedaan had dan zou het me wel wat geld opgeleverd hebben.” Een terugkeer naar de beurs lijkt dan ook aanstaande, zeker nu hij “financieel weer redelijk stabiel” is. “De laatste tijd ben ik weer aan het kijken: zou dit een mooi instapmoment zijn? Je denkt soms: lager kan niet. Ik ben niet meer zo vermogend als ik was, maar wat verdienen kan nog steeds.” “Als mijn zoon zou willen beleggen? Dan zou ik zeggen: ‘doen.’ Ik ben er al met hem over bezig. Hij is nu achttien en laatst zijn we eens gaan zitten om het over beleggen te hebben, dat-ie het verstandig moet aanpakken. Kijk, wat wij gedaan hebben is gekkenwerk, alles op één fonds. En als je grote winsten niet neemt, dan doe je het niet goed. Want van winst is nog nooit iemand armer geworden.”

Fotografie Dzonpiek

“Hans Kroon zei alleen: ‘niet verkopen.’ Dan wisten wij genoeg”


stats

AEX 11-03-13 NAAM BEDRIJF

SECTOR TOPMAN AEX

Aegon Financiële instelling A.R. Wynaendts Ahold Detailhandel D. Boer Air France-KLM Luchtvaart A. de Juniac AkzoNobel Chemie T. Büchner Aperam Industrie P. Darmayan Arcelor Mittal Industrie L.N. Mittal ASML Technologie E. Meurice Corio Onroerend goed G.H.W. Groener DE Master Blenders Voeding & Drank J. Bennink DSM Chemie F. Sijbesma Fugro Olie P. van Riel Heineken Voeding & Drank J.F. van Boxmeer Imtech Industrie G.J.A. van de Aast ING Fin. Instellingen J.H.M. Hommen KPN Telecom E. Blok Philips Electronica F. v. Houten PostNL Logistiek H. Verhagen Randstad Detachering B. Noteboom Reed Elsevier Media E. Engstrom Royal Dutch Shell Olie P. Voser SBM Offshore Olie B. Chabas TNT Express Logistiek B. Bot Unibail-Rodamco Onroerend Goed G. Poitrinal Unilever Levensmiddelen P. Polman Wolters Kluwer Media N. McKinstry

slotkoers

mut. 1 mnd hoog 12 mnd

laag 12 mnd

beursw.**

mut. 12 mnd

datum laag

datum hoog

d.o. 1 mnd** d.o. 6 mnd**

€ 281,00 102.868 4-06-12 90.056

div.11

div.12

div.13*

wpa11

wpa12

wpa13*

pay-out11

PEG-ratio

div. r.11

div. r.12

div. r.13

k/w11

k/w12

k/w13

koersdoel

volatiliteit

€ 351,56 € 378,9

1,9% 7,8%

€ 358,92 30-01-13

€ 11,55 3,3%

€ 11,01 € 12,91 3,1% 3,7%

€ 33,37 10,5

€ 29,65 11,9

€ 4,78 € 9,5

0,7% 22,7%

€ 5,26 15-02-13

€ 3,12 4-06-12

9.283 7.715

€ 0,10 2,1%

€ 0,21 4,4%

€ 11,38 € 11,8

7,4% 10,9%

€ 11,39 11-03-13

€ 9,01 8-06-12

3.360 3.113

€ 0,40 3,5%

€ 8,21 € 2,5

-0,8% 97,6%

€ 8,95 25-01-13

€ 3,01 14-06-12

3.588 4.160

€ 52,17 € 12,4

2,2% 20,4%

€ 52,84 14-02-13

€ 34,85 28-06-12

€ 10,28 € 0,8

-2,2% -29,6%

€ 15,88 15-03-12

€ 11,46 € 19,3

-6,5% -23,2%

€ 53,49 € 22,1

€ 33,19 34,6% 10,6 € 377,68

€ 0,23 4,7%

€ 0,47 10,2

€ 0,69 6,9

€ 0,63 7,6

€ 0,44 3,9%

€ 0,48 4,2%

€ 0,92 12,4

€ 0,80 14,2

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

-€ 2,73 -

938 961

€ 1,45 2,8%

€ 1,45 2,8%

€ 1,52 2,9%

€ 8,65 1-06-12

897 778

€ 0,54 5,3%

€ 0,56 5,4%

€ 16,17 19-03-12

€ 10,60 1-06-12

8.977 8.562

€ 0,54 4,7%

-4,6% 50,8%

€ 58,09 4-02-13

€ 34,71 4-06-12

1.290 2.008

€ 36,44 € 3,5

2,8% -5,2%

€ 41,22 28-03-12

€ 31,57 9-11-12

€ 9,75 € 5,8

9,4% -

€ 10,78 3-07-12

€ 45,87 € 8,8

2,0% 8,8%

€ 42,67 € 3,6

Uitbetaling dividend vanaf

Ex-Dividend datum

15,8%

-

-

21,3% € 5,44

2,0 36,2%

17 mei

14 juni

€ 0,99 11,5

43,5% € 12,08

1,7 17,5%

nnb

nnb

-€ 4,03 -

-€ 0,03 -

€ 8,54

47,6%

-

-

€ 2,04 25,6

-€ 9,14 -

€ 3,68 14,2

71,1% € 52,04

1,1 26,3%

30 april

29 mei

€ 0,12 1,2%

-€ 0,60 -

-€ 1,05 -

-€ 0,08 -

€ 13,30

45,8%

-

-

€ 0,55 4,8%

€ 0,15 1,3%

€ 0,99 11,6

-€ 1,83 -

€ 0,56 20,5

54,6% € 14,02

0,2 39,7%

10 mei

15 juli

€ 0,46 0,9%

€ 0,53 1,0%

€ 0,55 1,0%

€ 3,45 15,5

€ 2,70 19,8

€ 2,29 23,4

13,3% € 53,78

1,0 29,9%

26 april

14 mei

396 359

€ 2,76 7,6%

€ 2,76 7,6%

€ 2,36 6,5%

€ 2,38 15,3

€ 0,17 214,3

€ 2,69 13,5

116,0% € 38,29

25,1%

22 april

3 juni

€ 7,75 12-06-12

1.454 1.298

-

€ 0,00 0,0%

€ 0,11 1,1%

-

€ 0,20 48,8

€ 0,43 22,6

-

2,4 -

-

-

€ 47,42 25-01-13

€ 36,42 27-06-12

888 835

€ 1,45 3,2%

€ 1,50 3,3%

€ 1,57 3,4%

€ 4,86 9,4

€ 3,66 12,5

€ 3,55 12,9

29,8% € 52,35

0,9 21,9%

7 mei

29 mei

1,3% -18,4%

€ 57,88 24-09-12

€ 35,12 18-02-13

793 580

€ 1,50 3,5%

€ 2,00 4,7%

€ 1,62 3,8%

€ 3,63 11,8

€ 3,63 11,8

€ 3,85 11,1

41,3% € 48,08

35,8%

10 mei

7 juni

€ 57,66 € 33,1

9,8% 39,8%

€ 57,90 1-03-13

€ 37,04 19-06-12

815 798

€ 0,83 1,4%

€ 0,89 1,5%

€ 0,99 1,7%

€ 2,44 23,6

€ 5,13 11,2

€ 3,27 17,6

34,0% € 54,96

1,5 20,5%

29 april

8 mei

€ 9,77 € 0,90

-6,0% -60,4%

25-01-00 14-03-12

7-01-00 4-03-13

3.844 1.490

€ 0,70 7,2%

€ 0,16 1,6%

€ 0,54 5,5%

€ 1,72 5,7

€ 1,58 6,2

€ 1,80 5,4

€ 0,41 € 10,94

82,8% 77,4%

-

-

€ 6,47 € 25,0

-5,2% -2,3%

€ 7,91 14-01-13

€ 4,44 4-06-12

22.204 18.949

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,02 0,3%

€ 1,52 4,3

€ 1,03 6,3

€ 0,98 6,6

0,0% € 7,96

0,2 40,6%

-

-

€ 2,87 € 4,1

-9,6% -64,6%

€ 8,59 27-03-12

€ 2,50 1-03-13

18.468 12.412

€ 0,85 29,7%

€ 0,12 4,2%

€ 0,03 1,0%

€ 1,06 2,7

€ 0,49 5,8

€ 0,48 5,9

80,2% € 3,50

46,6%

-

-

€ 22,71 € 21,8

-0,3% 47,4%

€ 23,44 1-02-13

€ 13,57 7-05-12

3.628 3.024

€ 0,75 3,3%

€ 0,75 3,3%

€ 0,79 3,5%

-€ 1,36 -

€ 0,25 90,8

€ 1,66 13,7

€ 24,07

2,5 25,0%

7 mei

5 juni

€ 1,77 € 0,8

-5,7% -55,9%

€ 4,32 19-03-12

€ 1,66 4-03-13

6.345 5.404

€ 0,41 23,0%

€ 0,18 10,2%

€ 0,07 3,7%

€ 4,03 0,4

€ 1,54 1,1

€ 0,45 3,9

10,1% € 2,39

62,2%

-

-

€ 33,42 € 5,8

12,2% 16,0%

€ 34,20 8-03-13

€ 20,53 1-06-12

699 569

€ 1,25 3,7%

€ 1,25 3,7%

€ 1,11 3,3%

€ 1,00 33,4

€ 0,17 196,6

€ 2,08 16,1

125,0% € 33,32

20,1 30,5%

3 april

24 april

€ 12,05 € 9,3

4,1% 31,2%

€ 12,22 6-03-13

€ 8,10 1-06-12

2.271 2.087

€ 0,44 3,6%

€ 0,47 3,9%

€ 0,49 4,1%

€ 0,59 20,4

€ 0,90 13,4

€ 0,99 12,1

73,9% € 12,63

17,5%

30 april

23 mei

€ 25,41 € 162,9

1,0% -6,2%

€ 28,99 15-08-12

€ 24,30 1-06-12

5.233 4.367

€ 1,22 4,8%

€ 1,34 5,3%

€ 1,38 5,4%

€ 3,60 7,1

€ 3,30 7,7

€ 3,25 7,8

33,9% € 28,83

2,0 14,5%

15 mei

27 juni

€ 10,72 € 2,4

-5,3% -33,0%

€ 16,31 14-03-12

€ 7,73 20-11-12

1.899 2.422

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,12 1,1%

-€ 2,01 -

-€ 0,36 -

€ 1,67 6,4

€ 13,95

0,3 49,6%

-

-

€ 5,99

8,9%

€ 9,54

€ 4,05

3.778

€ 0,04

€ 0,03

€ 0,10

-€ 0,50

-€ 0,15

€ 0,29

-

-

€ 3,3

-35,7%

19-03-12

14-01-13

4.682

0,7%

0,5%

1,7%

-

-

20,5

€ 5,87

57,5%

12 april

7 mei

€ 182,90 € 17,3

6,2% 21,8%

€ 188,50 28-12-12

€ 130,50 1-06-12

325 322

€ 8,00 4,4%

€ 8,40 4,6%

€ 8,83 4,8%

€ 9,00 20,3

€ 9,60 19,1

€ 10,14 88,9% 18,0 € 182,08

2,7 20,5%

nnb

3 juni

€ 31,16 € 93,3

6,7% 20,5%

€ 31,26 8-03-13

€ 24,51 13-04-12

4.038 3.600

€ 0,90 2,9%

€ 0,97 3,1%

€ 1,02 3,3%

€ 1,51 20,6

€ 1,58 19,7

€ 1,69 18,5

59,6% € 31,48

1,8 14,9%

8 mei

12 juni

€ 16,03 € 4,9

5,4% 11,6%

€ 16,27 12-03-13

€ 11,39 4-06-12

1.028 914

€ 0,68 4,2%

€ 0,69 4,3%

€ 0,72 4,5%

€ 0,40 40,1

€ 1,08 14,8

€ 1,56 10,3

170,0% € 16,32

3,7 20,1%

26 april

16 mei

Legenda: mut.1 mnd/12 mnd: mutatie 1 maand/12 maanden; d.o.: gemiddelde dagomzet; wpa: winst per aandeel; kw: koers-winstverhouding; div.: bruto dividend; div .rend.: dividendrendement. Op veler verzoek vermeleden wij in de laatste kolommen informatie over dividendbetalingen. De aanbevelingen van analisten komen daardoor te vervallen. **beurswaarde: x 1 miljoen; dagomzet: x 1000 *consensustaxaties. Bron: Bloomberg


AMX 11-03-13 NAAM BEDRIJF

SECTOR TOPMAN AMX

Aalberts Ind. Industrie W. Pelsma AMG Industrie H.C. Schimmelbusch Arcadis Bouw/Infrastructuur N. McArthur ASMI Technologie Ch.D. del Prado BAM Bouw/Infrastructuur N.J. de Vries BinckBank Financiële instelling K.N. Beentjes Boskalis Bouw/Infrastructuur P.A.M. Berdowski Brunel Detachering J.A. van Barneveld CSM Voeding & Drank G. Hoetmer Delta Lloyd Financiële instelling N.W. Hoek Eurocomm. Prop. Onroerend Goed J.P. Lewis Heijmans Bouw/Infrastructuur B. van der Elst Nieuwe Steen Onroerend goed J. Buijs Nutreco Voeding & Drank K. Nesse Pharming Biotechnologie S. de Vries Ten Cate Industrie L. de Vries TKH Group Technologie J.M.A. van der Lof TomTom Technologie H. Goddijn Unit 4 Technologie C. Ouwinga USG People Detachering R. Zandbergen VastNed Retail Onroerend goed T. de Groot Vopak Logistiek E. Hoekstra Wereldhave Onroerend Goed D. Anbeek Wessanen Voeding & Drank P.H. Merckens Ziggo Telekom B. Dijkhuizen

slotkoers

mut. 1 mnd hoog 12 mnd

laag 12 mnd

beursw.**

mut. 12 mnd

datum laag

datum hoog

d.o. 1 mnd** d.o. 6 mnd**

div.11

div.12

div.13*

wpa11

wpa12

wpa13*

pay-out11

PEG-ratio

div. r.11

div. r.12

div. r.13

k/w11

k/w12

k/w13

koersdoel

volatiliteit

€ 541,32 € 32.625

2,7% 0,4%

€ 560,04 19-03-12

€ 464,58 18-05-12

13.326 10.945

€ 19,21 € 22,48 € 26,30 3,5% 4,2% 4,2%

€ 34,76 15,6

€ 46,12 11,7

€ 17,58 € 1.931

8,3% 19,2%

€ 17,75 8-03-13

€ 11,40 27-06-12

215 188

€ 0,34 1,9%

€ 0,35 2,0%

€ 6,44 € 179

-3,6% -26,8%

€ 9,79 16-03-12

€ 5,81 18-05-12

151 173

€ 0,00 0,0%

€ 21,50 € 1.594

11,3% 49,9%

€ 21,74 27-02-13

€ 14,14 12-03-12

128 102

€ 31,07 € 1.972

4,8% 16,7%

€ 32,98 19-07-12

€ 23,81 25-10-12

€ 3,41 € 852

12,2% -10,1%

€ 3,98 16-03-12

€ 7,86 € 587

5,3% -7,1%

€ 33,28 € 3883

€ 50,86 55,3% 10,6 € 579,20

€ 0,37 2,1%

€ 1,23 14,3

€ 1,24 14,2

€ 1,47 12,0

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,11 56,8

€ 0,52 12,3

€ 0,47 2,2%

€ 0,52 2,4%

€ 0,62 2,9%

€ 1,20 17,9

257 271

€ 0,50 1,6%

€ 0,50 1,6%

€ 0,42 1,4%

€ 1,91 14-06-12

1.093 1.246

€ 0,16 4,7%

€ 0,10 2,9%

€ 9,00 21-03-12

€ 4,90 25-07-12

340 248

€ 0,44 5,6%

1,3% 12,2%

3-02-00 2-01-13

23-01-00 18-05-12

273 285

€ 31,87 € 781

-18,7% 1,9%

€ 40,83 23-01-13

€ 28,57 1-03-13

€ 17,29 € 1.256

4,8% 25,9%

€ 17,65 29-01-13

€ 14,34 € 2.715

3,0% 9,6%

€ 28,92 € 1.202

Uitbetaling dividend vanaf

Ex-Dividend datum

18,7%

-

-

27,6% € 18,30

2,1 28,9%

29 april

22 mei

€ 0,74 8,7

0,0% € 8,75

38,8%

-

-

€ 1,26 17,1

€ 1,68 12,8

39,2% € 21,08

0,8 25,6%

9 mei

31 mei

€ 3,38 9,2

€ 0,13 239,0

€ 1,28 24,3

14,8% € 33,38

1,0 29,9%

nnb

nnb

€ 0,13 3,9%

€ 0,54 6,3

-€ 0,79 -

€ 0,36 9,5

29,6% € 3,49

43,9%

nnb

nnb

€ 0,45 5,7%

€ 0,38 4,8%

€ 0,46 17,1

€ 0,32 24,6

€ 0,71 11,1

95,7% € 8,16

33,9%

24 april

29 april

€ 1,24 3,7%

€ 1,23 3,7%

€ 1,27 3,8%

€ 2,48 13,4

€ 2,28 14,6

€ 2,52 13,2

€ 0,50 611,2% € 35,39 26,3%

nnb

nnb

125 64

€ 0,90 2,8%

€ 1,00 3,1%

€ 1,25 3,9%

€ 1,83 17,4

€ 1,69 18,9

€ 2,47 12,9

49,2% € 42,40

0,9 32,2%

6 mei

29 mei

€ 10,39 3-05-12

256 258

€ 0,70 4,0%

€ 0,70 4,1%

€ 0,73 4,2%

-€ 2,64 -

€ 1,27 13,6

€ 1,54 11,2

€ 20,13

33,0%

nnb

nnb

€ 14,82 30-01-13

€ 9,20 14-06-12

950 1.149

€ 1,03 7,2%

€ 1,03 7,2%

€ 1,05 7,3%

-€ 1,85 -

-€ 8,35 -

€ 2,67 5,4

€ 15,54

8,9 36,3%

27 mei

20 juni

-1,9% 2,4%

€ 31,44 7-01-13

€ 24,54 14-06-12

83 99

€ 1,94 6,7%

€ 1,93 6,7%

€ 1,94 6,7%

€ 4,96 5,8

€ 1,96 14,7

€ 1,95 14,8

39,0% € 31,71

4,7 23,5%

nnb

nnb

€ 7,00 € 162

-3,2% -13,8%

€ 9,20 27-03-12

€ 5,25 4-06-12

87 67

€ 0,35 5,0%

€ 0,25 3,6%

€ 0,27 3,9%

-€ 2,22 -

-€ 5,19 -

€ 0,81 8,6

€ 7,11

35,8%

nnb

nnb

€ 5,00 € 351

-18,8% -44,1%

€ 9,34 14-03-12

€ 4,95 11-03-13

181 120

€ 1,19 23,8%

€ 0,86 17,2%

€ 0,68 13,6%

€ 1,33 3,8

-€ 1,60 -

€ 0,82 6,1

89,5% € 7,30

33,5%

1 mei

8 mei

€ 74,19 € 2.555

10,7% 29,5%

€ 74,50 12-03-13

€ 49,62 14-06-12

124 117

€ 1,80 2,4%

€ 2,05 2,8%

€ 2,27 3,1%

€ 3,74 19,8

€ 5,09 14,6

€ 5,41 13,7

48,1% € 67,43

19,4%

3 april

24 april

€ 0,13 € 18

-27,2% -84,2%

0-01-00 12-03-12

0-01-00 11-03-13

2.717 2.376

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

-€ 0,04 -

-€ 0,03 -

-€ 0,21 -

€ 0,60 111,6%

-

-

€ 17,93 € 485

-6,0% -28,9%

€ 26,49 3-04-12

€ 16,55 29-10-12

65 67

€ 0,95 5,3%

€ 0,50 2,8%

€ 0,70 3,9%

€ 2,31 7,8

€ 0,86 20,8

€ 1,89 9,5

41,1% € 23,88

30,7%

22 april

15 mei

€ 19,70 € 766

-2,8% 8,2%

20-01-00 27-03-12

15-01-00 23-07-12

28 29

€ 0,75 3,8%

€ 0,65 3,3%

€ 0,77 3,9%

€ 1,44 13,7

€ 0,77 25,6

€ 1,68 11,7

€ 0,52 € 22,25

28,3%

9 mei

30 mei

€ 3,37 € 754

-11,3% -5,7%

€ 4,40 22-01-13

€ 2,83 17-04-12

2.245 1.869

€ 0,00 0,0%

€ 0,00 0,0%

€ 0,01 0,4%

-€ 1,97 -

€ 0,58 5,8

€ 0,24 14,2

€ 3,38

49,6%

-

-

€ 25,00 € 742

0,4% 19,0%

€ 25,95 25-02-13

€ 18,00 16-08-12

44 46

€ 0,40 1,6%

€ 0,45 1,8%

€ 0,45 1,8%

€ 0,81 30,9

€ 0,83 30,1

€ 1,82 13,8

49,4% € 29,25

23,6%

24 mei

nnb

€ 6,61 € 534

10,3% -18,5%

€ 8,73 19-03-12

€ 5,01 14-06-12

389 300

€ 0,17 2,6%

€ 0,12 1,8%

€ 0,20 3,0%

-€ 0,51 -

-€ 2,42 -

€ 0,61 10,9

€ 6,94

40,4%

10 mei

3 juni

€ 32,49

0,7%

€ 39,93

€ 28,15

46

€ 3,61

€ 2,55

€ 2,72

€ 5,17

-€ 2,17

€ 3,20

69,8%

-

€ 618

-11,0%

22-03-12

26-06-12

46

11,1%

7,8%

8,4%

6,3

-

10,1

€ 37,39

25,1%

23 april

22 mei

€ 48,51 € 6.218

-4,7% 10,6%

€ 58,07 29-11-12

€ 41,85 22-03-12

344 242

€ 0,80 1,6%

€ 0,88 1,8%

€ 1,00 2,1%

€ 3,08 15,7

€ 2,52 19,2

€ 2,91 16,7

26,0% € 52,67

1,2 24,1%

26 april

2 mei

€ 54,71 € 1.193

5,7% -6,6%

€ 61,35 19-03-12

€ 40,03 24-08-12

136 116

€ 4,70 8,6%

€ 3,30 6,0%

€ 3,25 5,9%

€ 2,38 23,0

-€ 4,54 -

€ 3,40 16,1

197,5% € 56,71

4,7 26,6%

24 april

29 april

€ 2,18 € 167

-2,3% -17,0%

€ 2,70 14-03-12

€ 1,89 18-05-12

143 189

€ 0,08 3,7%

€ 0,05 2,3%

€ 0,08 3,6%

-€ 0,23 -

-€ 0,70 -

€ 0,18 12,5

€ 2,46

32,6%

18 april

26 april

€ 26,18 € 5.306

8,2% -

€ 27,63 10-10-12

€ 18,50 20-03-12

617 585

-

€ 1,45 5,5%

€ 1,82 6,9%

-

€ 0,96 27,3

€ 1,54 17,0

-

1,6 29,0%

22 april

29 april

Legenda: mut.1 mnd/12 mnd: mutatie 1 maand/12 maanden; d.o.: gemiddelde dagomzet; wpa: winst per aandeel; kw: koers-winstverhouding; div.: bruto dividend; div .rend.: dividendrendement. Op veler verzoek vermeleden wij in de laatste kolommen informatie over dividendbetalingen. De aanbevelingen van analisten komen daardoor te vervallen. **beurswaarde: x 1 miljoen; dagomzet: x 1000 *consensustaxaties. Bron: Bloomberg


stats ASCX

LOKAAL

NAAM

slotkoers

BEDRIJF

11-03-13

mutatie 1 mnd

AScX Accell

444,41

Acomo

15,61

6,2%

1,60

Arseus Ballast Nedam Batenburg

AND

Besi

12 mnd

hoog 12mnd

datum

laag 12mnd

datum

div.

d.o

rend.

6 mnd

NAAM

slotkoers

BEDRIJF

11-03-13

mutatie 1 mnd

12 mnd

hoog 12mnd

datum

laag 12mnd

datum

div.

d.o

rend.

6 mnd

12-03-13 363,30

23-07-12

5,0% 24.676.480

OctoPlus

0,50

-3,8%

-2,0%

0,55

09-01-13

0,33

31-07-12

0,0%

118.985

18,00

14-03-12

11,05

16-11-12

5,7%

28.792

Oranjewoud

4,53

-1,2%

-16,6%

5,44

12-03-12

4,05

22-11-12

0,0%

2.260

30,0%

16,00

05-03-13

11,66

04-06-12

4,2%

22.400

Porceleyne Fles

7,90

-6,0%

-7,1%

9,40

14-03-12

7,90

25-02-13

0,0%

275

8,1%

86,0%

1,90

14-11-12

0,88

13-03-12

0,0%

7.569

Qurius

0,01

0,0%

-91,9%

0,17 14-03-12

0,01

23-11-12

0,0%

1.432.708

20,20

9,5%

68,1%

20,60

08-03-13

11,89

12-03-12

3,0%

33.678

80,91

400

11,35

5,5% -15,0%

14,31

16-03-12

8,91

26-10-12

0,0%

4.987

13,13

3,0% -20,2%

17,00

13-04-12

11,52

24-07-12

1,5%

628

18,4%

6,79

12-03-13

5,10

23-10-12

4,5%

48.389

-2,1% -19,3%

17,98

13-03-12

13,20

31-12-12

3,3%

10.768

13,11

6,70

2,1%

6,5% 447,39

-5,6% -23,8%

15,8%

Reesink

-0,7%

6,5%

82,83

18-01-13

73,55

30-10-12

8,7%

Roto Smeets

5,51 -11,3%

-47,5%

11,20

13-04-12

5,51

11-03-13

0,0%

273

Simac Techniek

2,39

13,8%

-9,8%

2,85

11-05-12

1,90

27-11-12

0,0%

2.583

Sopheon

0,06 -14,3%

-14,3%

0,09

06-12-12

0,05

16-04-12

0,0%

163.577

Spyker

1,78

-6,3%

-92,3%

24,00

13-03-12

1,38

02-01-13

0,0%

13.948

13,50

-6,7%

-30,6%

20,50

22-05-12

12,51

07-03-13

7,4%

516

Beter Bed

14,04

Brill

20,65

2,5%

19,5%

21,25

04-02-13

17,00

21-05-12

4,6%

1.549

Stern

4,90

-1,2%

0,0%

5,80

14-12-12

4,45

06-02-13

0,0%

4.226

Telegraaf

9,35

7,5%

-1,4%

9,96

13-03-12

6,50

20-11-12

5,0%

10.404

Thunderbird Resorts

0,94

-6,0%

-54,1%

2,10

02-04-12

0,89

22-01-13

0,0%

37.050

Tie

0,09

-6,0%

-3,1%

0,08

22-05-12

0,0%

61.421

TMC

13,25

-3,3%

-35,4%

21,00

14-03-12

12,56

28-11-12

0,0%

4.309

Van Lanschot

4,05

2,5%

-10,0%

4,93

04-01-13

3,50

22-11-12

0,0%

171

Witte Molen

18,00

4,3%

56,5%

19,44

03-01-13

10,70

06-03-12

5,6%

1.353

Crown v. Gelder Cryo-Save

4,47

16-03-12

2,17

06-08-12

3,5%

9.682

Docdata

13,00

-2,8%

-0,3%

14,00

20-02-13

9,55

17-05-12

4,2%

5.513

Grontmij

3,42

2,3%

4,4%

3,58

20-02-13

2,15

01-06-12

0,0%

171.756

23,40

5,9%

41,8%

24,90

22-01-13

15,89

23-04-12

4,7%

901

ICT

3,22

-1,4%

2,3%

3,50

22-10-12

2,25

01-06-12

2,8%

9.806

Kardan

0,83

3,8%

-39,5%

1,41

15-03-12

0,41

17-07-12

0,0%

187.985

Kas Bank

9,12

3,3%

7,8%

9,40

01-03-13

6,62

13-06-12

7,0%

26.906

Kendrion

18,40

-0,5%

-6,6%

19,95

13-03-12

14,80

22-08-12

3,2%

6.148

Nedap

31,99

4,6%

46,7%

32,20

11-01-13

21,39

04-06-12

4,7%

2.818

Ordina

1,23

11,9%

8,4%

1,32

15-02-13

0,80

18-05-12

0,0%

172.855

0,16

1,3% -19,1%

Holland Colours

RoodMicrotec

2,29

Sligro Food

25,31

Value8

28,90

Vivenda

0,09

Xeikon

4,30

-2,8% -45,6%

0,24

19-03-12

0,14

01-06-12

0,0%

61.334

5,0%

5,4%

25,50

08-03-13

18,48

23-07-12

4,1%

24.996

0,5%

18,0%

29,00

11-01-13

20,01

22-11-12

1,0%

1.434

-2,2% -46,4%

0,19

12-12-12

0,03

23-11-12

0,0%

233.429

5,18

09-01-13

2,52

21-05-12

0,0%

19.031

0,7%

46,7%

0,11 10-12-12

LOKAAL NAAM

slotkoers

BEDRIJF

11-03-13

mutatie 1 mnd

12 mnd

hoog 12mnd

datum

laag 12mnd

datum

div.

d.o

rend.

6 mnd

Aamigoo

1,70

0,0%

-60,9%

4,35

12-03-12

1,70

31-01-13

0,0%

272

Accsys

0,17

21,4%

-10,5%

0,20

04-07-12

0,11

20-11-12

0,0%

73.709

6,36

-0,3%

-10,4%

7,39

04-05-12

6,00

12-02-13

0,0%

4.225

26,91

11,0%

64,7%

27,27 20-02-13

12,17

04-06-12

0,3%

661.163 153.541

Ajax Ageas Antonov

0,01

0,0%

-66,7%

0,03

12-03-12

0,01

12-04-12

0,0%

Bever

1,50

-3,2%

-7,4%

1,90

15-03-12

1,28

11-06-12

0,0%

54

Ctac

1,15

22,6%

25,2%

1,25

13-02-13

0,64

23-08-12

0,0%

9.278

Dico

1,65

3,1%

-22,5%

2,40

04-04-12

1,53

31-01-13

0,0%

1.261

DPA

1,50

-3,8%

43,0%

1,58

30-01-13

1,03

12-03-12

0,0%

9.654

0,13

15-03-12

0,03

09-11-12

0,0%

899.962

18,81 30-04-12

14,65

28-02-13

6,5%

12.978

14-11-12 144,2%

15.450 78.063

Eurocastle

0,06

0,0%

-50,0%

Exact

15,45

-3,4%

-11,6%

Fornix

0,33

1,9%

-47,5%

1,00

19-09-12

Galapagos

18,90

-2,2%

50,7%

20,70

06-03-13

10,15

10-05-12

0,0%

Groothandelsgeb.

36,00

-2,7%

-7,7%

41,90

06-08-12

34,00

15-11-12

4,3%

88

Hal

97,25

-0,8%

9,9%

101,00

04-01-13

81,10

01-06-12

3,5%

7.816

Hes Beheer.

42,50

0,0%

9,3%

44,50

31-12-12

34,15

16-05-12

3,3%

1.298

0,03 -25,0%

-93,0%

0,54

19-03-12

0,02

21-02-13

0,0%

68.071 3.596

Homburg

0,28

Hunter Douglas

31,97

1,1%

-3,1%

35,90

11-06-12

27,40

15-10-12

3,9%

Hydratec

23,06

9,8%

32,5%

25,80

03-09-12

17,69

14-03-12

5,2%

211

8,50

1,8%

-16,3%

10,64

28-03-12

7,67

22-01-13

2,4%

5.817

MDxHealth

2,35

11,4%

35,1%

2,77 25-02-13

1,30

11-07-12

0,0%

69.676

Nedsense

0,34 -15,0%

-15,0%

0,44

13-03-12

0,28

07-11-12

0,0%

8.800

New Sources En.

0,15 -25,0%

-80,0%

0,79

15-03-12

0,15

04-03-13

0,0%

5.752

Neways

4,05

-29,6%

6,17 14-03-12

3,80

26-02-13

0,3%

1.764

Macintosh

-6,9%


toelichting koerspagina’s We hebben het beursoverzicht AEX en AMX teruggebracht tot de belangrijkste actuele koersgegevens en taxaties, zoals deze door analisten op het moment van ter perse gaan worden voorspeld. Overzichten van de belangrijkste financiële jaarcijfers, zoals jaaromzet en eigen vermogen per aandeel, zijn te vinden op onze website www.veb.net. Overigens hebben we voor de AEX- en AMXfondsen twee nieuwe gegevens toegevoegd: de PEG-ratio en de volatiliteit. PEG staat voor ‘price/earnings to growth’ en wordt hier berekend door de koerswinstverhouding (KW) te delen door het verwachte groeipercentage (g) van de winst. In formule: PEG = KW : g. Hier is voor g gebruikt de Bloomberg Long Term Growth. Dat is de verwachte winstgroei over de volgende bedrijfscyclus, meestal liggend tussen 3 en 5 jaar. Dus als een bedrijf een koers-winstverhouding heeft van 12 en Bloomberg een jaarlijkse winstgroei van 15 procent verwacht, is de PEG-ratio 0,8 (= 12 : 15). Een aandeel is goed gewaardeerd als de koers-winstverhouding gelijk is aan het groeipercentage van de onderneming. De PEG-ratio is dan 1. Een PEG boven de 1 wordt in de praktijk vaak als duur beschouwd omdat dan het groeipercentage van het bedrijf kleiner is dan de prijs die de beleggers moeten betalen. Een PEG ruim onder de 1 kan erop duiden dat het aandeel een koopje is. De PEG-ratio zegt echter niet alles. Zeker het dividendrendement is cruciaal en wordt in de formule volledig buiten beschouwing gelaten. De formule is wel aan te scherpen door het dividendrendement bij de groeivoet op te tellen: PEG = KW : (g + d.r.) Volatiliteit is een maatstaf voor de beweeglijkheid van de koers van een aandeel. Hier betreft het de historische volatiliteit over de afgelopen 260 handelsdagen (circa een beursjaar dus), uitgedrukt in procenten. Een hoog percentage duidt op een hoge volatiliteit en wil dus zeggen dat de koers van het betreffende aandeel sterk op en neer beweegt. Volatiliteit is mede een indicator voor het risico dat een belegger loopt met een bepaald fonds.

veb nieuws Ledenvoordeel

Beleggingscursussen Kennismaken met de Beurs

WAT? Een brede introductie voor beginnende beleggers, waarin uitleg wordt gegeven over het functioneren van de beurs. Na afloop van de cursus zijn de verschillen en overeenkomsten tussen aandelen, opties, obligaties, warrants, fondsen en etf’s helder.

len van opties. U leert wat een optie is, welke soorten opties er zijn, wat de rechten en plichten zijn van de diverse partijen die bij een optietransactie zijn betrokken. In het tweede deel komt een aantal technische zaken aan de orde (stijlen, fysieke levering en verrekening), vergelijken we indexopties met aandelenopties en behandelen we een aantal strategieën (waaronder spread, straddle, strangle en butterfly).

VOOR WIE? De cursus is specifiek voor beginnende beleggers. Aanmelding is exclusief voor VEB-leden, deelname is gratis. Vooraf inschrijven is verplicht.

VOOR WIE? Aanmelding is exclusief voor VEBleden, deelname is gratis. Vooraf inschrijven is verplicht.

WAAR EN WANNEER? Amsterdam, 10 april van 10.00 – 12.30 uur

WAAR EN WANNEER? Amsterdam, 16 april van 10.00 – 15.00 uur inclusief lunch

Optiestudiedag

Opties voor Gevorderden

WAT? Ervaren docenten van de optiebeurs maken u vertrouwd met de beginse-

WAT? In twee sessies wordt diep in-

Cursus trackers

gegaan op de prijsvorming van opties. Er komt een groot aantal onderwerpen met betrekking tot prijsvorming ter sprake. VOOR WIE? Voor optiebeleggers met een ruime praktische ervaring en een gedegen kennis van opties kan de nieuwe cursus voor gevorderden interessant zijn. Het volgen van de basiscursus is onvoldoende basis om succesvol deel te nemen. Deelname is gratis, aanmelden is verplicht via www.veb.net/cursus WAAR EN WANNEER? Amsterdam, 15 mei 10.00 – 15.00 uur inclusief lunch

WAT? In een serie trainingen zal de vraag centraal staan hoe indextrackers in te zetten zijn in vermogensbeheer. De trainingen zullen verzorgd worden door vermogensbeheerder Indexus. VOOR WIE? Aanmelding is exclusief voor VEBleden, deelname is gratis. Vooraf inschrijven is verplicht. WAAR EN WANNEER? 27 maart: De Bilt 3 april: Groningen 9 april: Haarlem 15 april: Tilburg 14 mei: Hilversum 21 mei: Velp AANMELDEN? Via www.veb.net/cursus De trainingen beginnen om 19.30 uur en duren maximaal twee uur.

Financiële dagtochten Dagtocht Hoorn

aan mooie buitenplaatsen. Behalve een tour langs deze landgoederen staat een bezoek op het programma aan de kerk van Middenbeemster, gebouwd door Hendrick de Keyser, en een bezoek aan De Rijp, de geboorteplaats van Jan Leeghwater, de wereldberoemde waterbouwkundige.

WAT? Dagtocht door een van de voormalige centra van de VOC. Hoorn was een van de belangrijkste steden in de 16e en 17e eeuw met vertegenwoordigingen in de Oosten West-Indische Compagnie. Een gids neemt u mee langs de meest indrukwekkende en bijzondere monumenten van de Hoornse haven. Ook wordt een bezoek gebracht aan het Westfries Museum. De lunch vindt plaats in de hoofdtoren van Hoorn waarin de voormalige Noordse Compagnie was gevestigd.

KOSTEN? Voor VEB-leden: 55 euro p.p., incl. koffie, lunch, entreegelden en gids.

WANNEER? 28 maart vanaf 10.30 uur.

AANMELDEN? Via www.veb.net/excursie

WANNEER? 20 juni vanaf 10.00 uur

Dagtocht Beemster

WAT? De Beemster is een van de eerste droogmakerijen in Noord-Holland. Kooplieden van de Amsterdamse VOC investeerden hier in een keur

KOSTEN? Voor VEB-leden: 75 euro p.p., incl. bus, koffie, lunch, entreegelden en gids. AANMELDEN? Via www.veb.net/excursie


vooruitblik 18 april

04

colofon Nr 3, 21 maart 2013 Beleggingsmagazine Effect verschijnt maandelijks en is een uitgave van de Vereniging VEB NCVB. Abonnement via lidmaatschap van de Vereniging VEB NCVB. Redactie Patrick Beijersbergen, Ronald van Genderen, Koos Henning, Jasper Jansen, Robert Rosenau, Joost Schmets, David Tomic Verder werkten aan dit nummer mee: VEB: Marianne Kraan, Jan Maarten Slagter Extern: Paul Frentrop, Koen Lauwers, Gerben van der Marel, Djaja Ottenhof, Sheila Sitalsing, Wouter Weijand

Feest der beloningen Wat verdient beursgenoteerd Nederland? Wie levert in en wie krijgt extraatjes?

Redactionele ondersteuning en vormgeving RedactiePartners MediaGroep (www.redactiepartners.nl) Annemarie van Aken, Martijn Bennis, Marloes Cox, Saskia van Geijlswijk, Brad Kokke, Maaike Vries, Eralda van Zurk, beeldvormers/Hugo de Wolf (coverontwerp) Directie mr. J.M. Slagter, directeur ir. E. Keyner, adjunct-directeur

er

numm

Vereniging VEB NCVB Bureau Den Haag: Postadres: Postbus 240, 2501 CE Den Haag Bezoekadres: Amaliastraat 7, 2514 JC Den Haag Tel. 070-3130000 fax 070-3130099 E-mail [email protected] website www.veb.net Geopend werkdagen, 09.00 – 17.00 uur Bureau Amsterdam: Bezoekadres: Beursplein 5, Amsterdam E-mail [email protected] website www.ncvb.nl Geopend: ma., di., do.


Advertentie-exploitatie Sales Q Contactpersoon: Pim Hageman [email protected] Telefoon: 023-7113200 Lidmaatschap Het lidmaatschap van de Vereniging VEB NCVB kost voor Nederland en België € 72,50 (accept), voor landen binnen Europa € 122,50 en voor landen buiten Europa € 152,50 per jaar. Zie voor meer informatie onze website www. veb.net/lidmaatschap. U kunt zich telefonisch opgeven bij het secretariaat, tel. 070-3130000, of via www.veb.net/lidworden. Het rekeningnummer hiervoor is 44 70 100. Deze rekening is alleen bestemd voor contributies. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor de vervaldatum schriftelijk een opzegging is ontvangen. Voor uitgebreide informatie over het lidmaatschap en het doorgeven van adreswijzigingen en opzeggingen verwijzen wij u naar onze website, www.veb.net/lidmaatschap. Disclaimer

Raad van Toezicht drs. P.C. van der Lugt, voorzitter mevr. A. Gram MBA, vice-voorzitter mr. P. Arlman jhr. mr. G. Hooft Graafland prof. dr. L.R.T. van der Goot mr. P.C.M.M. Terporten drs. P.C.J. Warners RA

nd volge

Beleggersservice Telefonisch spreekuur: 070-3130000 Maandag 10.00-13.00 uur Donderdag 10.00-13.00 uur

Deze editie is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De Vereniging VEB NCVB aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. De Vereniging VEB NCVB behoudt zich het recht voor aangeboden advertenties te weigeren. Een in deze editie geplaatste advertentie betekent geen aanbeveling van de Vereniging VEB NCVB. Teneinde de daaraan verbonden rechten ten behoeve van de belangenbehartiging voor haar leden uit te kunnen oefenen, houdt de Vereniging VEB NCVB in alle in Nederland genoteerde beursfondsen een belang van één of enkele aandelen. De Vereniging VEB NCVB houdt deze belangen voor lange termijn en doet daarvan slechts afstand na daartoe door een gerechtelijke uitspraak of anderszins te zijn gedwongen. Tenzij anders vermeld houden VEB-medewerkers geen belang in de bedrijven of beleggingsproducten waar zij in Effect of op de website over schrijven.

Druk Roularta, België Effect ISSN 0165-6341

advertentie

De VEB Fondsenrating Uw gids in fondsenland!

FONDSENRATING Op de Dag van de Belegger 2010 kondigde de VEB een aanzienlijke uitbreiding aan van het aantal fondsen dat in de VEB fondsenrating wordt beoordeeld. Inmiddels zijn al 6.000 beleggingsfondsen beschikbaar op de website van de VEB, waarbij het beleggingsfondsendeel in een nieuw jasje is gestoken. De unieke rating beoordeelt fondsen op basis van rendement, risico en met name kosten. Van kosten weet u namelijk zeker dat ze uw toekomstig rendement verlagen. De VEB Fondsenrating is door haar samenstelling daarom uw gids in fondsenland.

Wilt u weten welke fondsen als beste beoordeeld worden? Kijk dan snel op www.veb.net/fondsenrating

advertentie

Meer ounces voor minder geld.

www.cdfund.com

AFM-vergunning

Commodity Discovery Fund is een beleggingsinstelling (fonds voor gemene rekening) naar Nederlands recht. De beheerder, Commodity Discovery Management B.V., heeft een vergunning van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en is opgenomen in het register van de AFM.

beleggen fors goedkoper

Recommend Documents