Basiskennis schei- en natuurkunde
Basiskennis schei- en natuurkunde M. Zwamborn
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008
Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 5193 0 NUR 891 Ontwerp omslag: Marie¨l Lam, Empel Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Cartoons: Na zessen, Bert van Gorcum, Arnhem Dit boek kwam eerder uit onder de titel Scheikunde bij geneesmiddelenbereiding en Instapkatern scheikunde in de reeks Kompas voor AG. Deze nieuwe druk is geheel herzien. Basiswerk voor AG staat onder redactie van: H. Elling (AA) J. van Amerongen (DA) A. Reiffers (DA) Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud
Voorwoord
7
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8
Stoffen Inleiding Aggregatietoestand en faseovergangen Bouwstenen van de natuur Elementen en verbindingen Legeringen Moleculen Ionen Namen van stoffen
9 9 10 16 19 26 29 37 44
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Soorten stoffen Inleiding Zouten Oxiden Zuren en basen Koolstofverbindingen
51 51 53 56 57 64
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8
Natuurkundig gedrag van stoffen Inleiding Mengsels Scheidingstechnieken Hygroscopie Dichtheid en concentratie Diffusie en osmose Druk Straling
73 73 75 84 88 91 96 1 03 1 08
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
Scheikundig gedrag van stoffen Inleiding Reactievergelijkingen Oplosreacties en neerslagreacties Zuur-basereacties Oxidatiereacties en reductiereacties Ontledingsreacties Verbindingsreacties Polymerisatiereacties
1 17 1 17 1 18 121 1 28 1 35 1 38 1 40 1 45
Antwoorden Periodiek Systeem der Elementen Oplosbaarheidstabel Register
1 52 212 213 214
Voorwoord
Het competentiegericht onderwijs is gericht op het aanleren van beroepsvaardigheden. Vakken als scheikunde en natuurkunde komen daardoor steeds minder in het curriculum voor. Maar om de processen te begrijpen die de basis vormen voor de verschillende beroepsvaardigheden is achtergrondkennis nodig. Niet alle leerlingen aan de AG-opleidingen hebben in hun vooropleiding voldoende scheikunde en natuurkunde gehad om die achtergrondkennis te hebben. Om die reden zijn op verschillende AG-opleidingen nog altijd het Instapkatern Scheikunde en het katern Scheikunde bij geneesmiddelbereiding uit 2000 in het boekenpakket opgenomen. Basiskennis schei- en natuurkunde dient als een actuele vervanging daarvan. In dit basiswerk hebben we de basisbegrippen uit de schei- en natuurkunde samengevat. De leerling kan zo bestaande kennis opfrissen en toepassen bij beroepsvaardigheden, zoals geneesmiddelen bereiden voor apothekersassistenten, bloeddrukmeting en laboratoriumbepalingen door doktersassistenten en het maken van ro¨ntgenfoto’s of gipsafdrukken in de tandartsenpraktijk. De voorbeelden zijn zoveel mogelijk ontleend aan de dagelijkse praktijk van zowel apothekers-, dokters- als tandartsassistenten. De inhoud van dit basiswerk legt een basis voor begrip. Leerlingen die in het voortgezet onderwijs examen hebben afgelegd in deze vakken, kunnen dit basiswerk zelfstandig doorwerken aan de hand van de vragen en opdrachten, waarvan achter in het boek de antwoorden zijn opgenomen. Voor leerlingen die geen schei- of natuurkunde in hun vooropleiding hebben gehad, is extra aandacht nodig van de docent. Voor doorstroomprofielen moeten extra opdrachten worden geformuleerd. We zijn voornemens om per afstudeerrichting binnen de AG een aantal aanvullende hoofdstukken te maken, die separaat opgevraagd kunnen worden bij de uitgever. Bij voldoende animo wordt ook gekeken naar een aanvulling voor doorstroomprofielen richting hbo. We staan open voor al uw suggesties en aanvullingen, waardoor dit basiswerk een zinvolle aanvulling kan zijn op de basiswerken die specifiek gericht zijn op de beroepsvaardigheden. Eindhoven, februari 2008 Marc Zwamborn U kunt nog veel meer aanvullende informatie vinden op AG context, het digitale leerplatform voor het onderwijs dat deze serie ondersteunt. Op www.agcontext.nl kunt u zien waaruit deze databank bestaat en hoe u een abonnement kunt afsluiten.
