Baggeren; een goede investering voor u?

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Baggeren; een goede investering voor u? Verslag van de bijeenkomst op 10 december, 2003

BIBLIOTHEEK

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Bouwdienst Rijkswaterstaat

Postbus 20.000 3502 L A Utrecht

Advies- en Kenniscentrum Waterbodems Waterbodems Advies en Uitvoering (WAU)

BIBLIOTHEEK BOUWDIENST RIJKSWATERSTAAT

NR

.Cr.ffi.aLfr.. BDU.

Beste deelnemer,

O p 10 december vond in Hotel O l i d Londen in Zeist de bijeenkomst 'Baggeren; een goede investering voor u?' plaats. Het doel van deze bijeenkomst was om belangenorganisaties en overheden betrokken bij een oplossing voor het baggerprobleem in Nederland te informeren over het project 'Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse van waterbodems' ( M K B A Waterbodems) en inbreng te krijgen voor de studie. In totaal waren circa 30 vertegenwoordigers aanwezig. Onderstaand treft u een kort verslag aan van de dag, met als bijlage de verslagen van de workshops. Constructieve bijeenkomst Het programma bleek met drie inleidingen, meerdere workshops en plenaire discussies uitdagend en afwisselend, en is in een constructieve en positieve sfeer verlopen. M e t name de workshops hebben een schat aan informatie opgeleverd voor de verschillende thema's van de studie. In afzonderlijke bijlagen zijn beknopte verslagen van de workshops opgenomen. De deelnemers benadrukten het belang van een goede afstemming van het project met de ideeen, concepten en gegevens die worden benut in onder andere de Kaderrichtlijn Water, Nota Ruimte en Nota Mobiliteit. Ook werd gewezen op de bestaande (inter)nationale kennis, inzichten en kengetallen op het gebied van de thema's scheepvaart en natuur. 'Betrek niet aanwezige organisaties actief De deelnemers benadrukten dat het jammer was dat een aantal partijen niet aanwezig kon zijn en adviseerde het projectteam om deze partijen alsnog te benaderen om hun inbreng niet verloren te laten gaan. M e d e met het oog op de sterke betrokkenheid vanuit het rijk zou de vertegenwoordiging van maatschappelijke partners versterkt mogen worden. Het projectteam heeft de suggestie van de deelnemers actief opgepakt en benadert in de loop van januari de afwezige genodigden en enkele nieuwe partijen die zijn aangedragen door de deelnemers van 10 december. Inleidingen ochtendprogramma Het ochtendprogramma bestond uit inleidingen van Erik Kraaij, van de Unie van Waterschappen, Sjoerd Hoornstra, gedelegeerd opdrachtgever van Directoraat Generaal Water van het ministerie van Verkeer en Waterstaat uit Den Haag en Hans Eenhoorn, projectleider van de M K B A waterbodems en werkzaam bij het onafhankelijk kenniscentrum voor waterbodems van Rijkswaterstaat ( A K W A ) . In de inleidingen werd nader ingegaan op de urgentie van de problematiek, de achtergronden, doelstellingen en aanpak van de M K B A Waterbodems, de organisatie van het project en de betrokkenheid vanuit de maatschappelijke omgeving. De presentaties van de inleidingen zijn op te vragen bij Marjan Brouwer, [email protected]. In 2004 meerdere workshops en expertmeetings O m de inbreng vanuit de omgeving te waarborgen organiseert het projectteam de komende tijd meerdere workshops en expertmeetings. De eerst volgende workshop zal op 21 april plaatsvinden. Noteert u deze datum vast in uw agenda. Te zijner tijd Waterbodems Advies en Uitvoering Griffioenlaan 2 Postbus 20.000 3526 LA Utrecht 3502 LA Utrecht

Telefoon: (030) 285 80 80 Telefax : (030) 251 31 93

ontvangt u een uitnodiging en een uitgebreid programma. O o k zal op het congres van het Tienjarenscenario op 7 april 2004 een tip van de sluier van de M K B A Waterbodems worden opgelicht. Verder komt op de website van A K W A zoveel mogelijk actuele informatie over het project te staan. Het loont om regelmatig een kijkje te nemen! M o c h t u nog op- of aanmerkingen hebben over het verslag, dan kunt u contact opnemen met Marjan Brouwer. U w wijzigingen zullen worden doorgegeven aan de betreffende thematrekkers. M e t vriendelijke groet en tot ziens op de volgende workshop!

Hans Eenhoorn Projectleider M K B A Waterbodems

Waterbodems Advies en Uitvoering

pagina 2 van 2

Bijlagen •

Programma bijeenkomst 10 december

Pagina 3

•

Bijlage 1; Samenvatting van de drie ochtendworkshops

Pagina 4

•

Bijlage 2; Verslag ochtendworkshop

Pagina 6

•

Bijlage 3; Verslag ochtendworkshop

Pagina 9

•

Bijlage 4; Verslag ochtendworkshop

Pagina 12

•

Bijlage 5; Terugmelding van de middagworkshop

Pagina 14

Bijlage 6; Verslag middagworkshop "Natuur, Ruimtelijke kwaliteit en Menselijke gezondheid"

Pagina 15

Bijlage 7; Verslag middagworkshop "Scheepvaart,

Pagina 18

•

Recreatie en Visserij"

Bijlage 8; Verslag middagworkshop "Veiligheid, Afvoer, Landbouw en Drinkwater"

Pagina 20

Baggeren; een goede investering voor u? bijeenkomst

10 december - program ma

9.30-10.00

Ontvangst en registratie deelnemers

10.00

Welkom en opening door dagvoorzitter Frans de Bruijckere

10.15

Erik Kraaij, Hoofd afdeling Waterbeleid, Unie van Waterschappen "De nut en noodzaak van baggeren in Nederland: wat levert baggeren eigenlijk o p ? "

10.30

Sjoerd Hoornstra, Directoraat-generaal Water, Ministerie van Verkeer en Waterstaat "Waarom een economische en maatschappelijke studie over waterbodems en wie doen er mee?"

10.45

Hans Eenhoorn, projectleider Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse Waterbodems "Hoe bepaal je kosten en baten van baggeren?"

11.00

Ruimte voor vragen

11.15 11.30

Pauze 1* ronde workshops 'Inventarisatie van uw wensen en tips' "Waar moet de maatschappelijke kosten en baten analyse voor waterbodems zeker aandacht aan besteden en hoe ziet u uw bijdrage?"

12.30 13.30

Lunch Plenaire terugmelding ochtendworkshops en ruimte voor vragen

14.15

2* ronde - thematische - workshops Subgroepen buigen zich over de maatschappelijke kosten en baten van baggeren van de volgende thema's: - scheepvaart; - recreatie; - natuur; - ruimtelijke kwaliteit - veiligheid; - afvoer; - landbouw; - visserij; - menselijke gezondheid - drinkwater

15.45

Terugmelding, discussie en afsluiting

16.30-17.15

Borreltijd

3

Bijlage 1 Samenvatting van de drie ochtendworkshops: 'Wat verwacht u van de MKBA?' (in de bijlagen 2, 3 en 4 is een uitgebreid verslag van de ochtendworkshops opgenomen)

Aspecten die meegenomen

moeten

worden:

Workshop 1 - facilitator Frans Maas Neem ook PPS-achtige constructies mee; Kijk naar de probleemeigenaar en naar degene die het meeste betaald en de meeste baten geniet. Workshop 2 - facilitator Frans van Dam W a t is je probleem. M a a k dit probleem inzichtelijk; -

Stel eerst een kosten baten analyse uit van wel of niet baggeren. Richt je daarna op de kosten batenanalyse van de verwerking van baggerspecie; Er ontbreken vandaag veel belangrijke partijen.

W o r k s h o p 3 - facilitator Folkert Terpstra Neem ook individuele projecten mee in de M K B A . Voer de M K B A dus ook op lokaal niveau uit; Neem ook de effectiviteit van het bestaande beleid mee. Richt je ook op beleidsevaluaties; -

-

Stem af met de internationale partners. Richt je daarbij op slib en scheepvaart; W i e voelt zich verantwoordelijke voor het probleem/ W i e betrek je in het plan. Voer een stakeholdersanalyse uit; Er moet aandacht zijn voor commitment voor het probleem. Welke partijen zijn betrokken bij het waterbodemprobleem. Is dit alleen het Rijk?; W a t wordt er met de uitkomsten van de M K B A gedaan; Draagvlak is belangerijk. Investeer in draagvlak; Bepaal de scope van het project. Hoe breed ga je in je project; W i e is het bevoegd gezag in het project; Er is gekozen voor een indeling in thema's. Hoe zit dit in verhouding tot de ketenbenadering.

Dagvoorzitter Frans de Bruijckere legt naar aanleiding van deze terugmeldingen een aantal vragen voor aan de organisatie: 1 2 3

De opdrachtgever is het rijk en een belangrijke probleemhouder. Hoe zijn de belangen van de andere probleemhouders geborgd? W a t wordt er uiteindelijk met het eindproduct gedaan? Hoe kunnen we draagvlak creeren ook bij de partijen die vandaag niet gekomen zijn?

4

4

W a a r o m is gekozen voor een indeling per thema en niet voor de ketenbenadering?

Antwoorden 1

2

3

4

Er is een duidelijke opdrachtgever en dit is het rijk. O o k de geldstromen voor het project komen van het rijk. De sturing van het project berust echter niet alleen bij de opdrachtgever. Alle betrokken overheids partijen nemen deel in de begeleidingsgroep, de stuurgroep waterbodems en het Bestuurlijk Overleg. Bovendien komt er een C P B advies over het einddocument. Een evenwichtige benadering van alle relevante belangen wordt door deze manier van organiseren geborgd. Als het document van de M K B A gereed is dan gaat het voor advies naar het Bestuurlijk Overleg Waterbodems waarin de betrokken ministeries, de Unie van Waterschappen, het IPO en de V N G vertegenwoordigd zijn, alsook naar het CPB. De M K B A zal met de adviezen door de Staatssecretaris van V & W in het kabinet worden gebracht. Het standpunt van het kabinet wordt vervolgens naar de Tweede Kamer gezonden, met hierin vermoedelijk voorstellen voor wijzigingen in begrotingen, die zowel verhogingen als verschuivingen kunnen inhouden. Bovendien ligt het in de rede dat het advies van het bestuurlijk overleg ook wordt geagendeerd in besturen van andere overheidslagen, ter onderbouwing van financiele besluitvorming aldaar. Niet alle partijen zijn vandaag aanwezig. Er is echter een actorenanalyse uitgevoerd. Hieruit zijn circa 4 0 partijen gei'dentificeerd die mee moeten denken in het proces en inhoud. Deze 40 partijen zijn vandaag niet allemaal aanwezig. W e moeten in ieder geval goed nadenken over hoe we de partijen actiever kunnen meenemen in het vervolg. (NB: inmiddels is besloten om alle niet aanwezige partijen in januari nogmaals te benaderen). De Ketenbenadering is een bril die we zeker meenemen. W e hebben de indeling in de thema's gemaakt op basis van de reden, cq. aanleiding voor baggeren en omdat de thematische indeling goed aansluit bij verschillende beleidsdossiers. W e kijken echter wel degelijk naar de hele keten.

5

Bijlage 2 Verslag ochtendworkshop; groep van facilitator Frans van Dam

Deelnemers:

Verslag van:

G . A r b o u w ( V R O M ) , T. Kuipers-Oldenhuis (prov. Utrecht), J. Gubbens (Dusaltec), J. Dolman ( N V P G ) , E.J. de Boer ( A K W A / D W W ) , J. Hagendoorn (LNV), J. Gerardts (RWS/RDIJ), P. Janssen ( A K W A / D W W ) , C. van Bladeren (UvW) Elmert de Boer A K W A / D W W

Vraag 1 Waar moet de MKBA aanacht aan

besteden?

Door de groep werden de volgende opmerkingen gemaakt: De maatschappelijke weerstand tegen oplossingen in het algemeen; Communicatie; W a t is het probleem. Schets het probleem aan de politiek; W a t kost het oplossen; Is de bagger wel een probleem? Dat komt op de eerste plaats; wat is het nut van baggeren, op de tweede plaats; hoe snel moeten w e baggeren en hoe behandelen we de baggerstromen efficient (methode van verwerking etc.). W a t betekent het inlopen van de achterstand in 10, 2 5 , 4 0 jaar voor de kosten; Waar ligt de bagger; waar wel en niet baggeren van de watergang; Vaststellen van de kosten en baten van het baggeren zelf. Vervolgens kijken wat te doen; Trek de baggerproblematiek breder. M a a k duidelijk dat bagger net als ' g e w o o n ' afval in de afvalstroom past. V o o r gewoon afval is veel geregeld. Voor bagger veel te weinig. Leg de relatie met andere afvalstoffen (huishoudelijk- en bedrijfsafval) maar alleen daar waar nodig en zinvol. Scheidt daarbij het schone(re) materiaal van het verontreinigde materiaal. Plaats het probleem in de juiste volume proporties. Betrek alleen dat deel wat werkelijk afval is; Vicieuze cirkels moeten worden doorbroken. Elke oplossing heeft wel pro's en contra's. G e w o o n aan de slag gaan en het bewijs leveren via de praktijk; Logistiek punt, maakt product marktcombinaties; Afval wordt als gif ervaren, maar de burger vergeet dat hij medeverantwoordelijk is hiervoor. Het milieubesef moet worden overgebracht op de burger; Spreek een methode af hoe je niet kwantificeerbare baten kwantificeerbaar maak. Dit zal niet altijd eenvoudig zijn, omdat nog veel wetenschappelijke discussies hierover lopen; Elke baggerstroom/ partij heeft zijn eigen kenmerken. Per partij de bestemming bepalen volgens de 'handschoen methode';

6

Bij bestemmingen moet niet alleen de verwerkingproblematiek onder de aandacht worden gebracht, maar eveneens de knelpunten rondom het storten van specie; Kosten en batenanalyses van diverse verwerkingsmethodes; Verschillende manieren van oplossen geven verschillende M K B A plaatjes; W a t kan de M K B A aan input leveren om een bijdragen te leveren aan de oplossing? Vraag 2 Hoe kunnen we het planproces

inrichten

en hoe wilt u erbij betrokken

worden?

Belangrijk bij de uitvoering van de M K B A is het prioriteren. Wees duidelijk voor de politiek en de bestuurders wat wel en niet kan. De tijd is beperkt. In zomer 2004 moet het product worden opgeleverd. Het uitwerken van de maatschappelijke rol moet als eerste worden uitgewerkt. N u heerst het idee 'Bagger is het probleem van de overheid. Zij (moeten) betalen'! De oplossing moet dus worden gevonden in de politieke besluitvorming. Hierbij is het belangrijk te schetsen dat bagger de grootste afvalstroom is van Nederland en dat de besluitvorming hieromtrent momenteel stroperig is. Betrek steeds die groepen erbij die je nodig hebt. De huidige kringetjes zijn erg klein en al bekend met elkaar. Dit wekt de indruk dat we elkaar maar aan het werk houden. Betrek het Ministerie van Financien en het CPB bij het proces. Dit is uitermate belangrijk voor een geaccepteerd product. O o k groepen als A N W B , H I S W A , de milieubeweging zoals milieudefensie, waterpakt worden als belangrijke actoren gezien. Hierbij wordt opgemerkt dat niet te veel discussie moet worden gevoerd in verband met de tijdsdruk, maar meer te concentreren op de hoofdlijnen. Laten we ook de discussie eenvoudig en helder houden. W e moeten af van het "Herrebrugh-syndroom" van alles verwerken. Dit werkt als een verlammingsproces. M a a k grote depots, vul deze zo spoedig mogelijk met specie, en bekijk later wat je er mee kunt doen. Laten we met elkaar zoeken naar betere sturingsmethoden. Kijk of van het Landelijk A f v a l beheerplan (LAP) als sturingsinstrument wat kan worden geleerd met betrekking tot de baggerproblematiek. Laten we van een overheidsaanpak naar een meer marktconforme aanpak gaan met product markt combinaties. Kijk voor de komende 2 0 jaar naar de gebruikfuncties van het water. W a a r liggen de behoeftes. Richt daar de baggerinspanning op in. Wellicht moeten we komen tot herdefinities van waterfuncties.

7

Het aspect planologie met betrekking tot bestemmingen van bagger is belangrijk. Waar kunnen welke oplossingen worden gerealiseerd. De brancheverenigingen V B K O en N V P C hechten hier waarden aan. Misschien is het zinvol om M K B A ' s los te laten op reeds grote uitgevoerde projecten. Samenvatting plenaire sessie 13:30 uur: W a t is het probleem en communiceer dat. Voer een KBA met betrekking tot de verwerking ook uit Kijk of op uitgevoerde projecten alsnog een KBA kan worden uitgevoerd voor het verkrijgen van inzichten. Baken het project goed af, aangezien de looptijd slechts een half jaar bedraagt. Betrek de juiste groepen bij het proces. Wellicht is te leren van het LAP.

8

Bijlage 3 Verslag ochtendworkshop; groep van facilitator Frans Maas

Deelnemers: Verslag van:

G . E . van Berkel - V B K O , F. Buijs - IPO, S. Kats- R W S directie A W , J.Ketel - Stichting klasse 4 M . M e u l e n b e r g A K W A projectteam M K B A

Frans Maas geeft na een kennismakingsronde aan wat het doel is van deze bijeenkomst: het kennisnemen van de wensen van de deelnemers t.a.v.: 1. de onderwerpen waar de M K B A aandacht aan zou moeten besteden; 2 . het planproces en de bijdrage die de deelnemers aan het project willen leveren. Het is niet de bedoeling wensen te gaan bediscussieren. E.e.a. zal in een verslag worden vastgelegd. Onderstaand een o p s o m m i n g van de onderwerpen waaraan de M K B A aandacht zou moeten schenken, gegroepeerd naar het onderwerp waarop zij betrekking hebben. De prioriteit (1 of 2) is daarbij vermeld. Onderwerp: regelgeving en organisatie baggeren en verwerken. • M e e r voor minder (vermindering van voorbereidingskosten bij uitvoeren baggerwerk). • Winst kan worden behaald in voortraject uitvoering baggerwerk. Meetprotocollen kosten soms evenveel als het baggeren zelf. Prioriteit 1 •

Aandacht voor potentiele baten bij PPS constructies baggeren en verwerken. Slechts overheid en bedrijfsleven te samen kunnen problematiek oplossen. Prioriteit 1 •

Aandacht voor organisatie baggerwerken (hoe, wie heb je nodig en wat heb je nodig) teneinde potentiele baten te realiseren. Voorbeeld: baten en kosten baggerwerk in een hand. Prioriteit 2 •

Aandacht voor regelgeving (b.v. bouwstoffenbesluit en klasse indeling). De regelgeving bepaald in hoge mate de kosten van baggeren. Prioriteit 2 •

W i e bepaalt betaalt. Te vaak w o r d t nu alleen gekeken naar de kosten van het baggeren voor de probleemeigenaar en niet naar de totale maatschappelijke kosten-baten van baggeren - verwerken - hergebruik. Prioriteit 2

9

• Thans vallen oplossingen w e g omdat ze niet passen bij de probleemeigenaar. Prioriteit 2 Onderwerp: kosten en baten MKBA •

Bij baten ook de moeilijk in geld uit te drukken indirecte effecten meenemen: b.v de modal split: verkeer gaat van de w e g naar het water en regionale ontwikkeling als havens weer voldoende diepgang hebben. Prioriteit 1 •

Bij baten ook meenemen het voorkomen van eventuele calamiteiten: verminderen kans op overstroming door onvoldoende afvoerend vermogen watergangen. Prioriteit 2 •

Baten: V o o r zicht op totale baten is het gewenst alle baten bij baggeren goed op een rij te zetten (niet slechts de baten voor het belang dat de aanleiding tot baggeren levert). Prioriteit 2 •

Bij M K B A moet verder worden gekeken dan Nederland omdat deel vervuiling uit het buitenland komt. Europese aanpak is gewenst om kosten te verhalen op veroorzaker. Prioriteit 2 O n d e r w e r p : Nulalternatief en projectalternatieven MKBA •

Bij M K B A zou de normale onderhoudsverplichting het referentiepunt moeten zijn. Niet w a t je nu doet, maar wat je zou moeten doen. Prioriteit 1 Overige onderwerpen •

Maatschappelijke acceptatie depots neemt af en daarmee ook de politieke wil om depots te realiseren. Aanbevolen wordt verlies aan maatschappelijk draagvlak te compenseren door meer te communiceren. Prioriteit 2 Vervolgens wordt de deelnemers gevraagd of zij wensen hebben t.a.v. het planproces en welke bijdrage zij eventueel aan het project willen leveren. De heer Buijs (IPO) geeft aan eventueel wel te willen meedoen in een expert meeting. Overigens volstaat het gepresenteerde planproces met de daarbij behoren workshops. De heer Ketel (Stichting klasse 4) vraagt zich af of het projectplan wel voldoende gezamenlijkheid heeft. Hij vreest dat een aantal oplossingen w e g valt doordat ze niet passen bij de probleemeigenaar. Het zou beter zijn indien b.v V R O M integraal probleemeigenaar was in plaats van V . en . W . en waterschappen

10

V o o r de Heer van Berkel ( V B K O ) volstaat het planproces waarin hij middels de workshops zal participeren. De Heer Kats ( A W ) is inhoudelijk bij de M K B A betrokken voor het kwantificeren van de Scheepvaartbaten en heeft als zodanig een specifieke inbreng.

11

Bijlage 4 Verslag ochtendworkshop; groep van facilitator Folkert Terpstra

Deelnemers: Verslag van:

J. Stronkhorst (RIKZ), M . van Kruiningen ( D G C ) , L. Bijlsma (NVPG), N. Oskam (IPO), G . van Eijsden ( V R O M ) , T. Louters (Klasse 4) Roy Brouwer, A K W A projectteam M K B A

1. Wat moet er zeker in?

-

-

-

-

Scheepvaart: V & W bereikbaarheid, D G W efficiency (belading) Recreatie Natuur Landbouw Visserij Waterkwaliteit Veiligheid (overstromen) Verwerking K4 N V P G Kosten tijdens en voorafgaand. (K4 N V P G ) (K4) Beoordelingskader/afweging/prioritering (K4) Hoe om te gaan met aspecten niet in ec. Grootheden te verwoorden (K4) Kijk naar KB juist op V & W projectniveau N V P G instrumenten vs resultaten consistentie, doeltreffendheid beleid ( V R O M - niet M K B A hiermee verzwaren) BSB - Bouwstoffenbesluit Hoe ga je ermee om met bagger. Hoe communiceer je dat Hoe plaats je het M K B A hierin V&W Aandacht voor directe/indirecte baten V&W Internationaal - afstemming Recreatievaart V & W Prijs/baten discussie (pz) Saldo benadering Verspreiden van bagger tot aanv. Norm (pz) gebiedsgericht beheer Droge voeten als lange termijn effecten/baten baggeren voor functies wonen en werken (K4) Kosten/baten + risico's Inzicht in onaanvaardbaar niveau W i e voelt zich verantwoordelijk V o o r PP: stakeholdersanalyse

12

2. Proces: wat vindt u er van? (NVGP) M a a k commitment kabinet duidelijk W a t wordt er met de resultaten van de M K B A ged M e e r aandacht voor draagvlak - commitment - niet alleen Rijk Bepaal scope/afbakening bij begin wordt het hier over eens met stakeholders Verhouding tot grote nota's - maak dit helder Proces .... BG versus mijlpalen Thema's keuze versus keten

3. Uw rol daarin - Rol anderen alien rijk of ook anderen Verantwoordelijkheden W a t zijn de wederzijdse verantwoordelijkheden Commitment - Provincie beperkte rol B.O. afwachtend vanwege financien - V N G A N W B L T O Lands' beheerders

13

Bijlage 5 Terugmelding van de middagworkshop

Workshop 1 Scheepvaart, recreatie en visserij - Elmert de Boer In de workshop waren weinig exteme mensen aanwezig (lees: buiten het Rijk); Relatie baggeren naar effect is lastig te kwantificeren. Richt je vooral op de directe effecten; Maak zoveel mogelijk gebruik van de OEI. Ook voor de reeds uitgevoerde aspecten. Workshop 2 Natuur, ruimtelijke kwaliteit en menselijke gezondheid - Frans Maas ledere slag die je moet maken bij de vertaling van m3 naar effecten heeft een risico van onnauwkeurigheid in zich; Er is veel bekend over natuur, er is veel informatie beschikbaar; Kijk ook bij dit thema vooral ook naar de sportvissers; De term minimum kwaliteit komt hier naar voren. Het gaat om de minimale kwaliteit die je nog aanvaardbaar vindt. Dit is een niveau waar je niet onder mag zitten. Workshop 3 Veiligheid, Wateraan- en afvoer, visserij, landbouw en drinkwater - Folkert Terpstra -

-

-

Er zijn diverse thema's in de workshop behandeld: Veiligheid, landbouw, wateraan- en waterafvoer, visserij en drinkwater. Conclusie van de workshop is dat waterhuishouding het belangrijkste thema is en dat de rest van de zaken hiervan afgeleid zijn; Verdroging is een belangrijk thema; Maatschappelijke ontwrichting is een belangrijk aspect dat genoemd is onder veiligheid, maar hoort ook bij wateroverlast thuis; Het is een lastige opgave om van bagger-m3 naar effecten te komen; Een studie die interessant kan zijn voor het thema van workshop 3 is Flyland.

14

Bijlage 6 Verslag middagworkshop "Natuur, Ruimtelijke kwaliteit en Menselijke gezondheid"; groep van facilitator Frans Maas

deelnemers: Verslag van:

mevr. G . van Eijsden ( V R O M ) , dhr J . M . Gobbens (Dusaltec), mevr. J . Hagendoorn (LNV), dhr H. Eenhoorn ( A K W A , projectleider M K B A ) dhr. M . Meulenberg ( A K W A , trekken Natuur en Ruimtelijke Kwaliteit)

Frans Maas geeft na een kennismakingsronde aan wat het doel is van deze bijeenkomst: inventariseren welke aspecten wel en niet moeten worden meegenomen bij de belangen Natuur, Ruimtelijke kwaliteit en Menselijke gezondheid. En daarnaast hoe je die aspecten kunt beoordelen. O p n i e u w is het niet de bedoeling uitgebreid te gaan discussieren, maar gaat het er om de mening van de deelnemers te horen. E.e.a. zal in een verslag w o r d e n vastgelegd. In een korte uiteenzetting (5 minuten) geeft Meulenberg aan welke doelen het M K B A team bij de verschillende belangen nastreeft, welke aspecten daarbij een rol spelen en wat thans de gedachten zijn over het wel of niet kwantificeren van die aspecten. Een samenvatting daarvan is onderstaand per belang weergegeven.

1. Natuur Het doel is voldoende informatie te leveren voor politieke besluitvorming Daarbij kunnen twee subdoelen worden onderscheiden: •

Het bepalen van de landelijke Natuurbaten (€) van uitvoering van alle achterstallig onderhoud, saneringen en nieuwe werken uit het tienjaren scenario middels interview en enquSte. Het verdelen van de bovenstaande baten over de talloze baggerlocaties. Vervolgens kunnen deze baten worden hergegroepeerd voor het baggerwerk per type locatie. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling om zodanige detailinformatie te verschaffen dat besluitvorming voor acties per locatie mogelijk zijn.

1.1. Aspecten bij het bepalen van Natuurbaten door baggeren Een aantal aspecten is gerelateerd aan de Potentiele Natuurwaarde van het gebied waar gebaggerd wordt. Dit is de natuurwaarde van het gebied indien er geen belemmeringen voor natuurontwikkeling zijn t.g.v. al dan niet vervuilde baggerspecie. Aspecten daarbij zijn: de oppervlakte van het te baggeren gebied en de natuurfuncties die het gebied kan vervullen.

15

Andere aspecten zijn gerelateerd aan de rehabilitatie baggeren: tijdens baggeren:

vertroebeling verwijderen leeflaag

na baggeren:

schonere bodem

van de natuurwaarden

door

verdiepte bodemligging lange termijn

tempo van hersedimentatie

Het projectteam wil bij de M K B A studie bovengenoemde aspecten per baggerlocatie kwantificeren door de ecologische effecten te bepalen. Deze kunnen vervolgens als meetlat dienen voor verdeling van de landelijke natuurbaten over de vele baggerlocaties. De aspecten tijdens het baggeren (vertroebeling, verwijderen leeflaag) zullen niet worden gekwantificeerd omdat de invloed daarvan op de baten naar verwachting verwaarloosbaar zijn. Al spoedig blijkt dat er bij dit complexe onderwerp behoefte is aan een uitgebreidere toelichting dan die welke in vijf minuten kon worden gegeven en tevens dat er behoefte is aan inhoudelijke discussie. Daarbij gaat het in hoofdzaak om een drietal onderwerpen: • is het zinvol en gewenst de natuurwaarde op de verschillende baggerlocaties per aspect te kwantificeren? • •

wat is het kader (speelruimte voor prioritering op basis van kosten / baten)? hoe inhoud geven aan de ecologische waardering van de bovengenoemde aspecten?

Onderstaand zijn de aanbevelingen van de deelnemers volgens dit kader gegroepeerd. Is het zinvol en gewenst de natuurwaarde op de verschillende baggerlocaties aspect te kwantificeren? • verlies je niet in eerste slag (iedere vertaalslag geeft risico's); • kijk naar de totale effecten en verlies je niet direct te veel in details; • denk aan totale systemen.

per

Wat is het kader (speelruimte voor prioritering op basis van kosten I baten? • houdt rekening met onaanvaardbare risico's en onomkeerbare effecten; • houdt rekening met de minimum milieukwaliteit die in voorbereiding is. Dit is een kwaliteit waarbij functies van gebieden ernstig bedreigt worden en onomkeerbare processen optreden. Als de minimum milieukwaliteit wordt overschreden moet altijd gesaneerd worden. Een probleem bij het toepassen is w e l , dat voor de minimum kwaliteit geen algemeen geldende normering bestaat; • biodiversiteit garanderen over de looptijd. Hoe inhoud geven aan de ecologische

waardering

16

van de bovengenoemde

aspecten?

• • •

• • • • • • •

maak zoveel mogelijk gebruik van bestaande kennis; aansluiten bij Kaderrichtlijn water voor gezondheid en nitraten / fosfaten; kennisbronnen zijn N W S en O V B (vis); Alterra; R I V M ; Waterpact en Natuur en Milieu. Aanbevolen wordt overleg te voeren met Louise Slangen (Wageningen) t.a.v. waardebepalingen en met Alterra voor baten verdiepte b o d e m ; baten koppelen aan functie; werk met specifieke gebieden om de baten zichtbaar te m a k e n ; denk ook aan deponie effecten; verdieping levert baten op. Nu haarvaten verstopt. Kansen v o o r ecologie (vogelen habitatrichtlijn); vertroebeling is geen aspect dat meegenomen hoeft te w o r d e n ; natuurbaten koppelen aan doel van de sanering; houdt rekening met maatschappelijke beleving, maar kan ook leiden tot minder voedsel voor vogels en dus tot conflict met vogelrichtlijn (?).

2. Ruimtelijke kwaliteit Ruimtelijke kwaliteit w o r d t doorgaans gerelateerd aan grote landschappelijke ingrepen als gevolg van civiele werken, grondverzet of veranderingen in bestemmingen van gebieden. Hiervan is bij de alternatieven van de M K B A Waterbodem echter niet of nauwelijks sprake. In het landelijk gebied heeft sanering of uitvoeren van achterstallig baggerwerk invloed op de natuur en daardoor mogelijk ook op het landschap en de ruimtelijke kwaliteit. De verwachting is echter dat die invloed op de ruimtelijke kwaliteit zeer beperkt is. Bovendien is bij het bepalen van het totaal aan landelijke Natuurbaten middels interview en enquete een onderscheid tussen natuurbaten en ruimtelijke kwaliteit in praktijk niet mogelijk. Ruimtelijke kwaliteit w o r d t daardoor in het landelijk gebied impliciet meegenomen in de natuurbaten. Anders ligt het bij de ruimtelijke kwaliteit in het stedelijke gebied. Daar wordt onderscheid gemaakt tussen baggeren om redenen van afvoer en recreatie en baggeren ten behoeve van de ruimtelijke kwaliteit. Aspecten bij dit laatste zijn eventuele stankoverlast, het aanzien van het water en de beleving er van. De deelnemers aan de workshop kunnen zich vinden in deze aanpak en hebben geen specifieke aanbevelingen.

17

Bijlage 7 Verslag middagworkshop "Scheepvaart, Recreatie en Visserij"; groep van facilitator Frans van Dam

Deelnemers:

Verslag van:

M . van Kruinigen ( D G C ) , J. Stronhorst ( D G - W ) , J. Dolman ( N V P G ) , E.J. de Boer ( A K W A / D W W ) , G . van Berkel (VBKO) J. Gerardts (RWS/RDIJ), P. Janssen ( A K W A / D W W ) , S. Kats (AW) E.J. de Boer

Vraag 7 Welke aspecten kunnen we well niet meenemen

in MKBA

Uit de brainstorm, die in groepjes van twee plaatsvond, kwam naar voren: Scheepvaart • •

Bereikbaarheid/ toegankelijk havens Efficientie en beladingsgraad/ Lagere (goedkopere) transportkosten (schaalgrootte)

• • •

Bedrijvigheid (pas op: geen herverdeling/ dubbeltelling) Luchtvervuiling Veiligheid in- en extern

•

(direct en indirect baseren op OEI systematiek) M o d a l shift (kijken naar het totale netwerk)

Niet

meenemen??

Congestie en imago. Deze moeilijk meetbaar. M e t name over het wel of niet meenemen van imago is n o g discussie. Imago speelt een belangrijke rol bij modal shift, dus daarbij moet het mogelijk wel betrokken worden. Recreatie •

Veiligheid

• • •

Bereikbaarheid/ toegankelijkheid Zwemwater Vissen

Vraag 2 Hoe kun je de gekozen aspecten beoordelen.

Wat zijn aansprekende

indicatoren

Het aspect bereikbaarheid zou kunnen worden beoordeeld aan de hand van type vaarwegen versus schepen die er kunnen varen.

18

O o k kan worden gekeken naar het aantal economisch relevante gebieden dat via het binnenvaartnet w o r d t ontsloten. W a t is de bijdrage aan het wegnemen van de knelpunten voor uitbreiding van het net? Gediscussieerd is over in hoeverre nieuwe werken moeten worden meegenomen. Door de groep is vastgesteld dat indien andere baggerwerkzaamheden worden uitgevoerd dan nodig zijn v o o r het inlopen van de achterstand, dit moet worden gerekend bij nieuwe werken (wellicht opgenomen in MIT-kader). Door samenloop met het inlopen van de achterstand kunnen extra baten ontstaan en kan wellicht een win-win situatie ontstaan (bijvoorbeeld door zeer kosten efficient te werken). Hoe dit kan worden meegewogen in de M K B A moet nader worden bekeken. Bereikbaarheid v o o r recreatie is een belangrijk item. Aantal bereikbare gebieden in relatie tot bepaald type boten is wellicht bepalend. Hoe groter de bereikbaarheid hoe meer welzijn. Onduidelijk is wie de kosten dragen voor de ontsluiting. Toename recreatie leidt tot omzet verhoging in ondermeer de horeca en toeleveranciers etc. O p m e r k i n g : wanneer de recreant zijn recreatie-euro niet in de waterrecreatie besteedt, zal deze voor een deel via andere recreatie toch in de Nederlandse economie terecht komen. Negatieve milieueffecten door recreatie ontstaan door zwerfvuil, fecalien, antifauling etc en de ontsluiting natuurgebieden.

19

Bijlage 8 Verslag van de middagworkshop "Veiligheid, Afvoer, Landbouw en Drinkwater"; groep van facilitator Folkert Terpstra

Deelnemers:

Cees van Bladeren (UvW), Nico Oskam (IPO), Theunis Louters

Verslag van:

(Stichting Klasse 4), Leonard Bijlsma (NVPG), Frans Buijs (IPO), Tineke Kuipers, Roy Brouwer ( A K W A ) , Dirk Simon Beerda ( A K W A ) . Dirk Simon Beerda ( A K W A )

De highlights van deze presentatie zijn hieronder weergegeven. V o o r het thema veiligheid wordt zoveel mogelijk aangesloten bij het project Ruimte voor de Rivier (RvR). Bij dit project wordt al een M K B A uitgevoerd en hiervan zal zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt. Het thema veiligheid is gerelateerd aan de grote rivieren. Als we in het kader van de M K B A spreken over waterafvoer (waterhuishouding) dan hebben we het over de binnenwateren exclusief de grote rivieren. Bij het onderdeel drinkwater spreken we over de aspecten extra zuiveringskosten of alternatieve inname. Het onderdeel visserij handelt vooral over de economische aspecten van de visserijsector. Het gaat dan om de economische effecten van verminderde visopbrengst. Het aspect van visconsumptie en daarmee het binnenkrijgen van schadelijke stoffen voor de mens wordt behandeld in een andere workshop Natuur, waar ook menselijke gezondheid een onderdeel van is. Vraag 1 Welke aspecten moeten van de lijst zoals deze is opgesteld toegevoegd, gewijzigd of worden afgevoerd?

op de flap

worden

De aspecten verdroging en verspreiding kunnen worden toegevoegd aan de lijst. Menselijke gezondheid/blauwalg wordt genoemd maar dit is een aspect dat aan de orde komt in workshop 2 Natuur, etc. Bij het thema veiligheid moet niet alleen gedacht worden aan overstromingsrisico's, maar ook scheepvaartrisico's. Het gaat hierbij om het uit het roer lopen van schepen als gevolg van beperkte waterdiepte door achterstand in baggeren. O n d e r wateraanvoer en - a f v o e r moeten de volgende aspecten worden toegevoegd: • peilbeheer, bodemdaling; • voorraadbeheer, bufferend vermogen; • er moet niet alleen gedacht worden aan landbouw, maar ook om veeteelt als het gaat om de agrarische sector.

20

Percelen die gebruikt worden voor landbouw of veeteelt is een ook een belangrijke ontvanger van baggerspecie. Het zogenaamde op de kant zetten van baggerspecie is vooral een goedkope oplossing van het verwerken van baggerspecie, waar we heel blij mee moeten zijn. Als deze oplossing er niet was dan moeten er veel extra kosten gemaakt worden om de baggerspecie te bergen of te verwerken. Als we spreken over landbouw dan hebben we in principe over alle ingelanden. Zoute kwel wordt ook genoemd als aspect. Als tip wordt meegegeven dat verzekeraars sommen maken met betrekking tot risico's in relatie tot schade. O m aan gegevens te komen zouden we ook hier kunnen buurten. Maatschappelijke ontwrichting is een belangrijk aspect dat genoemd is onder veiligheid, maar hoort ook bij wateroverlast thuis (lees bijvoorbeeld Wilnis). Het aspect verdroging heeft ingrijpende gevolgen voor de fundering (verzakkingen) in de stedelijke gebieden. O o k de industrie is een sector waar rekening mee gehouden moet worden. Als het gaat om de energievoorziening dan is een lage waterstand bedreigend voor de energieopwekking. Doordat minder koelwater geloosd mag w o r d e n , kan er ook minder energie opgewekt worden. Drinkwater voor vee wordt ook genoemd, maar dit hoort vooral thuis onder het thema natuur. M a a k zoveel mogelijk gebruik van bestaande systematieken. Er wordt een sprong gemaakt naar vraag 3: Vraag 3 Welke studies zouden we kunnen gebruiken

voor het thema van deze

De volgende projecten/rapporten worden genoemd: Flyland; Depot studies Proses - Westerscheldeverbinding Delfts cluster Schadeverwachtingsmodellen landbouw / H K V Schademodellen Bodemverontreiniging / R I V M Verzekeringskamer

21

workshop?

AKWA het Advies- en Kenniscentrum Waterbodems is een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat op het gebied van vervuilde waterbodems. Hierin zijn DWW, Bouwdienst, RIZA, RIKZ en Directie Noordzee vertegenwoordigd.

Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met AKWA via RWS projectbureau WAU "Waterbodems Advies en Uitvoering Postbus 20000, 3502 LA Utrecht, telefoon 030-2858080, of via RIZA afdeling Beleidsuitvoering Onderzoek en Advisering (BOA), Postbus 17, 8200 AA Lelystad, telefoon 0320-298533