AVI-activiteiten 2015 Transformatieagenda
Januari 2015
Inhoudsopgave
Transformatieagenda .............................................................................................................................. 3 Agendapunten transformatie 2015 .......................................................................................................... 5
Aandacht voor iedereen Het programma Aandacht voor iedereen heeft als doel het toerusten en ondersteunen van Wmo-raden en belangenbehartigers. Een onderdeel van het programma is het beschikbaar stellen van bruikbare hulpmiddelen voor Wmo-raden, cliëntenraden, belangenbehartigers en gemeenten. De Adviseurs Versterking Wmo kunnen helpen bij het gebruik van deze hulpmiddelen. Aandacht voor iedereen wordt gefinancierd door het ministerie van VWS. De bij het programma betrokken landelijke organisaties zijn: CSO, Ieder(in), Koepel Wmo-raden, LPGGz, Mezzo, NPCF, Oogvereniging, Per Saldo en Zorgbelang Nederland. Aandacht voor iedereen werkt nauw samen met het Transitiebureau van VNG en VWS. Voor meer informatie over Aandacht voor iedereen en over de activiteiten en de ondersteuningsmogelijkheden die het programma kan bieden, kunt u contact opnemen met het programmasecretariaat: Programma Aandacht voor iedereen Postbus 1038 3500 BA Utrecht T 030 291 6622
[email protected]
2
Transformatieagenda Aanbod van programma Aandacht voor iedereen
In deze transformatieagenda beschrijft het programma Aandacht voor iedereen (AVI) welke activiteiten in 2015 worden ondernomen om Wmo-raden, cliëntenraden, belangenbehartigers, gemeenteraden en gemeenten te helpen bij de decentralisaties in het sociale domein. De Adviseurs Versterking Wmo van het programma bieden daarbij ondersteuning bij het versterken van het lokale speelveld in het kader van de transformatie begeleiding en beschermd wonen.
Op 1 januari 2015 heeft de transitie van AWBZ naar Wmo plaatsgevonden. Door de overdracht van geld, data en gegevens zijn de gemeenten nu verantwoordelijk voor begeleiding en beschermd wonen. Vaak zullen de echte veranderingen nog moeten plaatsvinden. Er moet immers ook een transformatie plaatsvinden, een inhoudelijke vernieuwing. Niet alleen de regelgeving en de organisatie van zorg en ondersteuning moeten worden aangepast. Gemeenten en professionals zullen ook anders moeten gaan werken. Deze omslag is echter niet in één jaar gerealiseerd. Aandacht voor iedereen kiest in 2015 voor een geleidelijk overgang van transitie- naar transformatieonderwerpen. Deze overgang is ook te zien in de werkzaamheden van de AVI-adviseurs op lokaal en regionaal niveau. Als adviseurs van Wmo-raden, cliëntenraden, lokale belangenbehartigers, gemeenteraden en gemeenten gaan zij in 2015 meer de rol van prikkelende gesprekspartner vervullen. Daarbij maken zij gebruik van de landelijk ontwikkelde producten, zoals kennisdossiers, handreikingen en nieuwsbrieven.
Aandacht voor iedereen Het programma Aandacht voor iedereen is in maart 2012 van start gegaan. Het is in opdracht van het ministerie van VWS ontwikkeld door negen landelijke koepelorganisaties van patiënten en cliënten. Het programma bestaat uit twee onderdelen: ondersteuning en monitoring. Ondersteuning •
•
Wmo-raden en lokale belangenbehartigers worden geïnformeerd over de transitie en transformatie begeleiding en beschermd wonen. Zo weten zij welke onderwerpen zij lokaal aan de orde moeten stellen. Adviesraden, belangenorganisaties en gemeenten krijgen hulp bij het leggen van lokale verbindingen. Zo wordt de lokale ‘tegenstem’ bij de transitie en transformatie goed geregeld.
Monitoring •
Continue wordt onderzocht wordt wat de kansen en mogelijkheden zijn voor de cliënt bij de transitie en transformatie begeleiding en beschermd wonen.
3
Inhoudelijk kader Het programma Aandacht voor iedereen richt zicht op het versterken van het lokale speelveld in het kader van decentralisatie begeleiding en beschermd wonen. Doelgroep van het programma zijn Wmoraden, cliëntenraden, lokale belangenbehartigers, gemeenteraden en gemeenten. In de eerste twee jaar (2012-2013) lag het accent op het informeren over de transitie en het leggen van verbindingen. In 2014 kwam er meer behoefte aan inhoudelijke kennis en ondersteuning over onderwerpen die zich in het kader van de transitie aanmeldden. Daarvoor zijn kennisdossiers en andere informatieve producten ontwikkeld en er is inhoudelijk ondersteuning geleverd. Vanaf 2015 zal het accent inhoudelijk verschuiven van transitie naar transformatie. Voor het welslagen van de transitie is een transformatie nodig. Elke burger, ook de meer kwetsbare, wordt uitgenodigd zich te ontwikkelen tot volwaardig burger. Hij kan zijn eigen talenten ontwikkelen en zo de persoon worden die hij wil zijn en zijn bijdrage leveren aan de samenleving. De burger wordt op verschillende niveaus en in verschillende rollen (mede)eigenaar en medeverantwoordelijk voor de samenleving. Bijvoorbeeld als: • • • • •
ontwikkelaar van het persoonlijke plan (individueel) initiator en aanjager van aanbod, zoals burgerinitiatieven (collectief) meeprater en meedenker in de wijk, bij de gemeente en bij het zorgaanbod door co-creatie (collectief) belangenbehartiger in de wijk, bij gemeente, regionaal en bij zorgaanbod (collectief) onafhankelijk cliëntenondersteuner als ervaren mens of in een georganiseerd verband zoals een ouderenorganisatie (individueel / collectief).
Voor het slagen van transitie is het overigens ook nodig dat zorgaanbieders en gemeenten transformeren.
Doelen AVI Om het lokale speelveld te versterken in het kader van de transformatie begeleiding en beschermd wonen, scherpt het programma Aandacht voor iedereen haar doelen op de volgende manier aan: •
•
•
AVI wil de burger informeren en toerusten op de weg naar het uitvoeren van volwaardig burgerschap op het collectieve niveau. Dat kan bijvoorbeeld door deelname aan vertegenwoordigende organen zoals Wmo-raden of doordat beleidsmedewerkers of ambtenaren mensen al dan niet groepsgewijs raadplegen. Overigens lopen er andere programma’s voor het informeren en toerusten van burgers op individueel niveau. AVI wil een bijdrage leveren aan de maatschappelijke discussie over de inhoudelijke invulling van transitie en transformatie van zorg en welzijn op lokaal niveau in het algemeen en begeleiding en beschermd wonen in het bijzonder. AVI wil innovatieve praktijken binnen de transitie begeleiding en beschermd wonen stimuleren, in het bijzonder de zorg- en welzijnsinitiatieven en de initiatieven rond de participatie in ontwikkeling en implementatie van beleid. Kenmerk van deze innovaties is dat de mensen om wie het gaat, mede-eigenaar worden en/of een prominente plaats in het proces krijgen.
4
Agendapunten transformatie 2015 De geleidelijke overgang van transitie- naar transformatieonderwerpen is terug te zien in de werkzaamheden van de AVI-adviseurs en in de landelijk te ontwikkelen producten. De volgende onderwerpen staan voor 2015 op de agenda. Cliëntondersteuning Voor de cliënt/burger is ondersteuning bij het formuleren van zijn zorgvraag en de ontwikkeling van zijn zorgplan belangrijk. Door deze ondersteuning kan er beter een aanbod op maat gerealiseerd worden en kan over- of onderbelasting van de cliënt en zijn omgeving beperkt worden. Ter discussie staan keuzevrijheid versus onafhankelijkheid en de relatie tot het wijkteam. Cliëntondersteuning biedt ook een mogelijkheid voor de patiënten-, cliënten- en ouderenorganisaties om ervaringsdeskundigheid in te zetten en de functie ‘cliëntondersteuning’ vanuit patiënten-, cliëntenof ouderenperspectief te ontwikkelen en aan te bieden. Aandacht voor iedereen gaat daarom een lijst met aandachtspunten samenstellen die Wmo-raden en lokale belangenbehartigers kunnen gebruiken bij het meedenken over de cliëntondersteuning in hun gemeente. Daarnaast gaat Aandacht voor iedereen informatie verspreiden over de ontwikkeling van cliëntondersteuning en over vernieuwende initiatieven op dat terrein.
Formele en informele participatie ‘Op lokaal niveau gaat het heel anders dan op landelijk niveau in Den Haag’ is een vaak gehoorde uitspraak. Maar wat is er lokaal nodig om het lokale speelveld optimaal te laten functioneren? Hoe krijgt de burger een stem bij de belangenbehartiging en bij het bepalen van het (nieuwe) zorgaanbod? De komende jaren is behoefte aan antwoord op de vraag hoe vorm wordt gegeven aan de lokale belangenbehartiging. Vragen daarbij zijn: hoe gaat de regionale en lokale patiëntenbeweging zich ontwikkelen, wat wordt de rol van de Wmo-raad en hoe wordt de medezeggenschap van cliënten bij zorgaanbieders vorm gegeven? Ook is er behoefte aan antwoord op de vraag hoe de burger een plek wordt gegeven bij het bepalen van het (nieuwe) zorgaanbod. Hoe wordt de burger betrokken bij het lokale beleid, bijvoorbeeld door interactieve beleidsvorming? Hoe worden ervaringen van cliënten opgehaald door gemeenten, Wmoraden en lokale belangenbehartigers? Een andere vorm van participatie is dat cliënten/burgers zich op allerlei manieren verbinden in grote en kleine groepen of netwerken. In deze netwerken is veel kennis aanwezig. Er is behoefte aan het versterken van deze netwerken en aan het onderling delen van kennis. Aandacht voor iedereen gaat informatie verspreiden over hoe gemeenten formele en informele participatie vormgeven en hoe zij burgers betrekken bij het bepalen van het (nieuwe) zorgaanbod. Daarnaast organiseert Aandacht voor iedereen in twee regio’s een pilot over het versterken van regionale netwerken.
Informele zorg Informele zorg kan in goede afstemming met formele zorg een belangrijke deel zijn van het antwoord op de zorgvraag. Mantelzorg kan een goede vorm van levensinvulling zijn, maar tegelijkertijd dreigt het risico van overbelasting. Zeker als niet goed overdacht is wat de gevolgen daarvan kunnen zijn. Niet alleen via mantelzorg, maar ook door de inzet van vrijwilligers of burenhulp kan vorm gegeven worden aan informele zorg. Wat verstaat de patiëntenbeweging echter onder informele zorg? En hoe kan de gemeente de informele zorg faciliteren of stimuleren?
5
Aandacht voor iedereen gaat samen met Mezzo een handreiking over informele zorg samenstellen. Ook gaat Aandacht voor iedereen informatie over informele zorg verspreiden, bijvoorbeeld door het geven van voorbeelden van stimulerend beleid door gemeenten.
Migrantenperspectief De behoefte aan zorg en welzijn en de beleving ervan worden voor een belangrijk deel bepaald door cultuur. Ook het al of niet hebben van goede gezondheidsvaardigheden is hierbij een belangrijke factor. In ons land zijn meer dan twee miljoen migranten. Voor het overgrote deel gaat het hierbij om niet-westerse migranten. Is voor hen het gedachtengoed achter de transitie en de transformatie duidelijk en herkenbaar? Weten zij wat van hen verwacht wordt en sluit dit aan bij hun opvattingen over ziekte en gezondheid? Aandacht voor iedereen gaat informatie over migranten en transitie verspreiden. Daarbij wordt aandacht besteed aan de vraag hoe bij de transitie ingespeeld kan worden op culturele aspecten en opvattingen van zorg en welzijn. Daarnaast wordt een handreiking of kennisdossier ontwikkeld over lage gezondheidsvaardigheden bij migranten. Aandacht voor iedereen zoekt hierbij afstemming met het programma van Pharos.
Toegang In 2015 en later wordt de transitie begeleiding en beschermd wonen geïmplementeerd. De toegang zal doorgaans geregeld worden via de sociale wijkteams of via wijkgericht werken. Kan de cliënt/burger op deze manier zijn weg vinden? Hoe zit het met de toegankelijkheid van zorg en welzijn? En is de cliënt in staat al zijn eigen bijdragen te betalen? Aandacht voor iedereen gaat een checklist voor lokale belangenbehartigers ontwikkelen over de toegang voor de diverse doelgroepen in hun gemeente.
Zorg- en welzijnsvernieuwing en kwaliteit De kracht van zorg en welzijn zit in de kwaliteit en vernieuwing die het cliëntenperspectief bieden. Een van de uitgangspunten van de transitie is om die kwaliteit en vernieuwing te stimuleren. Cliënten/burgers hebben zelf veel ideeën over zorgvernieuwing. Hoe kunnen vernieuwingen zoals burgerinitiatieven en zorgcollectieven door de gemeente of een Wmo-raad gestimuleerd en gefaciliteerd worden? Aandacht voor iedereen gaat een handreiking voor gemeenten en Wmo-raden ontwikkelen over de rol van de gemeente en de Wmo-raad bij zorgvernieuwing en kwaliteit. Daarnaast wordt informatie verspreid over de rol van de gemeente bij burgerinitiatieven en zorgcollectieven en over goede voorbeelden op dit terrein.
Mobiliteit Voor zorg dichtbij huis of in de thuissituatie en om goed te kunnen participeren is vervoer een belangrijke randvoorwaarde. Het ontbreken van goed vervoer is vaak de reden waarom participatieinitiatieven mislukken. Permanente aandacht voor vervoer is daarom nodig. Aandacht voor iedereen gaat informatie verspreiden over de voorwaarden voor goed vervoer en voorbeelden uitwisselen van goede oplossingen. Daarbij wordt afstemming gezocht met andere organisaties en programma’s.
6
Wonen Voor zorg dichtbij huis of in de thuissituatie en om goed te kunnen participeren is wonen een belangrijke randvoorwaarde. Wat is voor de verschillende doelgroepen de betekenis van wonen, woonruimte en de wijk waarin zij wonen? Waaraan moeten wonen en woonomgeving voldoen? Aandacht voor iedereen gaat informatie verspreiden over de voorwaarden voor goed wonen en goede voorbeelden van wonen uitwisselen. Daarbij wordt afstemming gezocht met andere organisaties en programma’s.
Ontwikkeling volwaardig burgerschap Belangrijk doel van de transitie is de participatie van burgers te vergroten en te versterken. De burger wordt uitgedaagd om zich persoonlijk te ontwikkelen in het kader van volwaardig burgerschap. De rol van de burger hierbij kan divers zijn, bijvoorbeeld ontwikkelaar of meedenker. Ook via de ratificatie van het VN-verdrag wordt dit gestimuleerd. Hoe kan de ontwikkeling van volwaardig burgerschap verder vorm gegeven worden? En wat kan de rol van de gemeente en de Wmo-raad hierbij zijn? Aandacht voor iedereen gaat informatie over de werkagenda van de VNG verspreiden en ontwikkelt een aandachtpuntenlijst voor Wmo-raden.
Gender en maatschappelijke ondersteuning ‘Zorg samen met ons dat verschillen tussen mannen en vrouwen (h)erkend worden in de gezondheidszorg!’ is een oproep van WOMEN Inc. en partnerorganisaties zoals het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De Vereniging van Huisvrouwen (NVVH-VROUWENNETWERK) vraagt aandacht voor het risico dat vrouwen overbelast worden door de decentralisatie. In de transitie moet rekening worden gehouden met genderaspecten. Zoals bij het formuleren van de zorgvraag en bij het maken van afspraken over mantelzorg en/of informele zorg. Aandacht voor iedereen gaat een lijst met aandachtspunten over gender en maatschappelijke ondersteuning ontwikkelen voor Wmo-raden en lokale belangenbehartigers en ook wordt informatie over dit thema verspreid.
Werkzame principes voor eigen kracht In de transitie wordt meer van de burger gevraagd, bijvoorbeeld meer eigen regie en een grotere zelfredzaamheid. Burgers worden uitgenodigd en gestimuleerd om meer te participeren. In het keukentafelgesprek wordt de burger aangesproken op zijn zelfredzaamheid. Maar hoe kun je eigen kracht stimuleren? Hoe krijgen mensen verantwoordelijkheid voor het eigen leven? Wat kunnen we leren van methodieken uit andere delen in zorg en welzijn, zoals zelfmanagement bij chronisch zieken, de aanpak van obesitas en de ‘meer bewegen’ programma’s? En kunnen we wat leren van formele en informele vormen van collectieve participatie in andere delen van zorg en welzijn, zoals het spiegelgesprek of de schouw? Hoe kunnen die vormen van collectieve participatie ingezet worden voor het versterken van eigen kracht? Aandacht voor iedereen gaat informatie verspreiden over de werkzame principes van eigen kracht en over formele en informele participatie. Ook wordt een handreiking of kennisdossier ontwikkeld met verschillende methodieken van informele participatie in de cure die op lokaal niveau gebruikt kunnen worden bij de transitie.
Versterking burger met digitale producten Burgers kunnen op uiteenlopende manieren maatschappelijk participeren. Hun positie wordt versterkt door het gebruik van digitale producten. Zo zijn er apps die helpen bij het voorbereiden van het keukentafelgesprek. Ook voor de collectieve belangenbehartiging door Wmo-raden en lokale belangenbehartigers zijn er bruikbare digitale producten, zoals wijkscans.
7
Aandacht voor iedereen maakt een inventarisatie van de bestaande digitale producten en gaat informatie verspreiden over de ontwikkeling van digitale producten voor de versterking van de positie van de burger. Daarbij wordt afstemming gezocht met de AVI-partnerorganisaties.
Toepassen van de uitkomsten van de AVI-monitor In 2013 en 2014 vonden digitale cliëntenraadplegingen plaats. Na elke digitale raadpleging volgde een verdiepend onderzoek. In 2015 worden twee raadplegingen uitgevoerd. De resultaten van deze AVIcliëntenmonitor leveren belangrijke informatie voor Wmo-raden en belangenbehartigers. Aandacht voor iedereen ontwikkelt op basis van de resultaten van de raadplegingen praktische en informatieve producten die Wmo-raden, belangenorganisaties en cliëntenraden kunnen gebruiken. AVI-Adviseurs helpen bij het gebruik van deze producten, bijvoorbeeld in bijeenkomsten en bij procesbegeleiding.
8
