ARCHITECTUURRONDLEIDINGEN ARCHITECTUURREIZEN schoolinfrastructuur

ARCHITECTUURRONDLEIDINGEN ARCHITECTUURREIZEN schoolinfrastructuur

www.vai.be



Over het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) Het VAi vraagt aandacht voor de leefomgeving en de rol die architectuur daarin speelt. Het VAi stelt gebouwen open voor bezoek, organiseert stadswandelingen, studiereizen en rondleidingen langs hedendaagse architectuur. Daarnaast geeft het VAi tal van architectuurboeken uit: het Jaarboek Architectuur Vlaanderen, de reeks Jonge Architecten, een reeks rond actuele thema’s in de architectuur. Het VAi wil de kennis over architectuur vergroten en de krachten bundelen voor de totstandkoming van kwaliteitsvolle architectuur. Door activiteiten als de ‘Dag van de architectuur’, rondleidingen en publicaties wil het VAi het debat openen rond actuele tendensen in de architectuur. Het VAi organiseert in het najaar van 2005 een programma rond schoolinfrastructuur.

Organisatie en coördinatie: Vlaams Architectuurinstituut (VAi) Jan Van Rijswijcklaan 155, 2018 Antwerpen T 03-242 89 70 | F 03-242 89 79 | [email protected] | www.vai.be Inschrijvingen via www.vai.be directeur: Katrien Vandermarliere office manager: Kristien Anseeuw projectleider: Saskia Kloosterboer communicatie en redactie: IBeeFiks – Ilse Buyl grafische vormgeving: Tom Hautekiet tekst: Saskia Kloosterboer

Meewerkende organisaties: Fachstelle Information und Dokumentation, Amt für Hochbauten der Stadt Zürich, Daniel Kurz; Gemeente Groningen, Dienst OCSW, Projectsecretaris Vensterscholen, René Schaap. Met dank aan alle meewerkende scholen, architecten, openbare besturen en andere participanten; D.I.G.O., D.I.K.O., het Gemeenschapsonderwijs en aan alle scholen en personen die meewerken aan het project.

INHOUD Hoge nood aan nieuwe schoolinfrastructuur

p4

Overzicht van het programma

p 6

Rondleidingen in Vlaanderen

p7

Antwerpen

p 8



Openluchtschool Sint-Ludgardis, Brasschaat



Stedelijke Kleuterschool de Pinguïn, Antwerpen



Koninklijk Atheneum, Deurne

Oost-Vlaanderen

Gemeenteschool Polderbos, De Pinte



De Letterdoos, Oostakker



School voor autistische kinderen, Sint-Niklaas

Vlaams-Brabant

Vrije Basisschool De Twijg, Leuven-Wijgmaal



Steinerschool De Zonnewijzer, Leuven-Wijgmaal



Freinetschool De Appeltuin, Leuven

West-Vlaanderen

Gesubsidieerde vrije gemengde school, Tielt



VTS vzw Regionaal Technisch Centrum, Kortrijk



Freinetschool De Levensboom, Kortrijk-Marke

p9

p 10

p 11

Studiereizen Studiereis schoolinfrastructuur Zwitserland - Zürich

p 12

Studiereis Vensterscholen Nederland - Groningen

p 14

Het Vlaams Architectuurinstituut wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap. Het programma rond schoolinfrastructuur wordt georganiseerd door het Vlaams Architectuurinstituut en komt tot stand met de financiële steun van Foamglass en Renson.

beeld cover: Wijkschool Scherr, Zürich, Patrick Gmür, © Georg Aerni





Hoge nood aan nieuwe schoolinfrastructuur Verwaarlozing en lange wachtlijsten De discussie over schoolinfrastructuur in Vlaanderen wordt al jaren beheerst door negatieve berichten: verouderde en aftandse gebouwen, nijpend geldgebrek, niet aangepast aan de huidige onderwijsmodellen. Dat de materiële nood op zijn hoogtepunt is, beseffen ook de politieke verantwoordelijken. De laatste decennia is het onderhoud van veel scholen sterk verwaarloosd, waardoor een grote inhaalslag moet gebeuren op puur functioneel en praktisch vlak. Soms voldoen de scholen niet eens aan de basisbehoeften, zoals adequate verwarming, verlichting en veiligheid. De verouderde gebouwen – vaak ook noodscholen in containers uit de jaren zeventig – voldoen niet meer aan de nieuwe pedagogische vereisten. De wachtlijsten voor het toekennen van subsidies inzake scholenbouw zijn zeer lang. De weg van idee naar realisatie is bureaucratisch. Verschillende instanties dringen daarom aan op meer geld van de overheid voor de schoolinfrastructuur. Verder is behoefte aan modellen voor publiekprivate samenwerking waarbij kwaliteitsbewaking prioritair is.

De school als broedplaats van verandering Als gemeenschap is de school de plek waar de veranderingen in onze samenleving kristalliseren. Veranderde waardesystemen, andere levensdoelen en -stijlen en culturele diversiteit komen tot uiting in het onderwijs van de voorbije decennia. Het onderwijs evolueert, en nieuwe pedagogische modellen worden naar voren geschoven, zoals Brede scholen, ervaringsgericht onderwijs, ‘levenslang leren’ en ‘hoekenwerking’. Het schoolgebouw kan en moet deze dynamiek ruimtelijk vertalen. Scholen moeten in de toekomst als gebouw ook bruikbaar zijn voor ander gemeenschapsleven en opnieuw betekenis krijgen in de wijk of gemeente waarin ze zich bevinden. Het schoolgebouw is een belangrijk publiek gebouw, een ‘landmark’ in het weefsel van wonen en werken. Naast de onderwijsfunctie, kunnen scholen ook andere openbare functies op zich nemen, zoals een buurtcentrum, culturele of sportvoorzieningen. De publieke ruimte rond de school kan ook betekenis krijgen voor de hele buurt. In Nederland, in de stad Groningen, waar men reeds langer experimenteert met dit soort scholen, noemt men dit ‘Vensterscholen’.

Steeds meer aandacht voor architecturale kwaliteit van schoolinfrastructuur Binnen de bestaande normering en wijze van subsidiëring, krijgen schoolbesturen en lokale overheden steeds meer aandacht voor de architecturale en ruimtelijke kwaliteit van schoolgebouwen. Het grootste deel van hun jeugd verblijven kinderen in een school. Architecturale en ruimtelijke kwaliteit van de schoolomgeving is daarom onontbeerlijk voor de vorming en het welzijn van de jongste generaties. Voor de architect biedt de opgave voor schoolinfrastructuur nieuwe uitdagingen en kansen. In het ontwerp moet de architect binnen de strenge normering en financiële marges architecturale kwaliteit kunnen realiseren. De laatste jaren werden een aantal nieuwe scholen gerealiseerd als het eerste resultaat van een nieuwe politiek en beleidsvoering. Onder andere door het systeem van de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester en een nieuwe wedstrijdcultuur is stilaan een kentering op gang gekomen. Bij deze scholen is binnen de beperkingen gestreefd naar architecturale kwaliteit en een prikkelende leefomgeving. De projecten zijn ook bijzonder door de opmerkelijke vertaling van een specifiek pedagogisch programma in de architectuur. Verder hebben deze nieuwe scholen een signaalfunctie voor de hele wijk.



Regionaal Technisch Centrum, Kortrijk, Lieven Dejaeghere & Catteeuw Architectuur Praktijk, © Vercruysse & Dujardin

Uitdagingen en kansen De opgave voor nieuwe schoolinfrastructuur in Vlaanderen is er één vol uitdagingen. Sensibiliseren voor duurzaam en kwalitatief ruimtegebruik en voor kwaliteitsvolle hedendaagse architectuur, begint bij de jeugd. Net als het onderwijs zelf, heeft ook de kwaliteit van de schoolomgeving hierbij grote invloed. Scholen moeten open, aantrekkelijke omgevingen zijn, rijk en divers aan gebruik en beeldkwaliteit; een afspiegeling van maatschappelijke en culturele veranderingen. Het VAi deelt de overtuiging dat opgroeien in een dergelijke omgeving bijdraagt aan de algemene vorming en kan leiden tot een bewuster omgaan met ruimte en architectuur. Het Vlaams Architectuurinstituut zal uitvoerig ingaan op deze thematiek. Met een veelzijdig programma wil het VAi het debat ondersteunen en versterken. Door te informeren en te sensibiliseren hopen wij op een constructieve manier bij te dragen aan een nieuw beleid rond schoolinfrastructuur. Bezoeken aan voorbeeldprojecten in Vlaanderen en buitenlandse studiereizen zijn inspirerend. Ze geven de deelnemers bovendien de aanleiding tot gesprek en debat. Door workshops en discussies te organiseren, zal het VAi de actoren uit het veld samen brengen en zo een platform bieden voor gesprek, discussie en verandering.



Overzicht van het programma Schoolinfrastructuur 2005 In de herfst van 2005 organiseert het VAi een reeks rondleidingen langs schoolgebouwen in Vlaanderen. Verder plant het VAi in oktober twee studiereizen, naar Zürich in Zwitserland en naar de Vensterscholen in Groningen, Nederland. De rondleidingen richten zich naar geïnteresseerden enerzijds, maar daarnaast ook specifiek naar betrokkenen bij de schoolinfrastructuur. De buitenlandse studiereizen richten zich vooral naar een professioneel publiek van architecten, schooldirecties, subsidiërende overheden en verantwoordelijken van diverse onderwijskoepels. Volgend jaar verschijnt de derde cahier in de reeks ‘Achtergrond’ met de neerslag van de discussies tijdens de studiereizen en aandacht voor nieuwe realisaties. De opgave voor schoolinfrastructuur wordt vanuit een aantal invalshoeken belicht; pedagogie, beleid en architectuur. Een debat tussen de verschillende actoren uit het veld vormt het sluitstuk van deze publicatie.

Rondleidingen Schoolgebouwen Antwerpen vr 23 sept en za 24 sept Openluchtschool Sint-Ludgardis, Brasschaat Stedelijke Kleuterschool de Pinguïn, Antwerpen Koninklijk Atheneum, Deurne Rondleidingen Schoolgebouwen Oost-Vlaanderen vr 30 sept en za 1 okt Gemeenteschool Polderbos, De Pinte De Letterdoos, Oostakker School voor autistische kinderen, Sint-Niklaas Studiereis Vensterscholen Groningen di 11 okt t/m wo 12 okt Studiereis Schoolinfrastructuur Zwitserland Rondleidingen Schoolgebouwen Vlaams-Brabant Vrije Basisschool De Twijg, Leuven-Wijgmaal Steinerschool De Zonnewijzer, Leuven-Wijgmaal Freinetschool De Appeltuin, Leuven Rondleidingen Schoolgebouwen West-Vlaanderen Gesubsidieerde vrije gemengde school, Tielt VTS vzw Regionaal Technisch Centrum, Kortrijk Freinetschool De Levensboom, Kortrijk-Marke

ma 24 okt t/m vr 28 okt za 12 nov en wo 16 nov

vr 25 nov en za 26 nov

Rondleidingen

Inkomhal Koninklijk Atheneum Deurne, Eduard Van Steenbergen, © Dirk Van de Vondel

Hier bieden wij u een overzicht van alle scholen die bezocht worden op de rondleidingen in Vlaanderen. Het zijn projecten die door architectuur, proces of context een voorbeeldfunctie hebben. We kijken ook naar twee historische gebouwen, het Koninklijk Atheneum in Deurne en de Appeltuin in Leuven, die dankzij hun maatschappelijke en kunsthistorische verhaal bijzonder interessant en inspirerend zijn. De rondleidingen richten zich naar een veelzijdig publiek. Boeiend voor alle geïnteresseerden in hedendaagse architectuur en voor alle betrokken partijen in het onderwijs: leerlingen, leerkrachten, ouders en directies. Inspirerend voor alle betrokkenen in de scholenbouw, zoals architecten, lokale opdrachtgevers, overheden, ouderverenigingen en overlegcomités. De rondleidingen gebeuren per bus. Een medewerker van het VAi zal de rondleiding en organisatie verzorgen en een specialist terzake zal de problematiek bespreken. Bij het bezoek aan de scholen zijn de architecten en schooldirecties aanwezig om de architectuur, het bouwproces, de projectdefinitie en het dagelijks gebruik van de school toe te lichten.

Praktisch: Inschrijven voor rondleidingen en studiereizen verplicht, via www.vai.be Meer informatie: Vlaams Architectuurinstituut T 03-242 89 70 | F 03-242 89 79 www.vai.be



Praktisch: deelname aan een rondleiding kost 10 EUR. inschrijven is noodzakelijk en kan via www.vai.be. start: 13u stipt – einde 17u30. begin- en eindpunt van de rondleiding aan de stations van de regiosteden.



Openluchtschool Sint-Ludgardis, Brasschaat, Jef Van Oevelen, © Jef Van Oevelen

ANTWERPEN

regio Deurne - Antwerpen - Brasschaat Op 1 september 1954 opende de Openluchtschool Sint-Ludgardis in Brasschaat. De school bleef steeds verder groeien. Architect Jef Van Oevelen is sinds de de jaren ‘90 de ontwerper van verschillende uitbreidingen en nieuwe paviljoenen op het ruime parkdomein. Begin 2005 werd de bibliotheek opgeleverd en momenteel zijn extra klassen voor de basisschool in aanbouw. Omdat het een openluchtschool is, wordt de buitenruimte optimaal benut; niet alleen voor ontspanning en spel, maar ook als circulatie en als lesruimte. De leerlingen profiteren ten volle van de frisse lucht door het openzetten van een zijwand van de klaslokalen. Alle lokalen voor de kleuters hebben een eigen buitenspeelruimte. De nieuwbouw van de kleuterschool De Pinguïn (2005), in de wijk het Kiel in Antwerpen is een realisatie van D’Hondt-Heyninck-Parein architecten. De nieuwbouw van de school en het kinderdagverblijf De Robbedoes kadert in de herwaardering van de wijk Het Kiel. Het doel is om een nieuw hart te creëren voor de wijk, met de school als middelpunt tussen wonen en werken. Het gebouw geeft met de voorzijde uit op een nieuw plein. Aan de achterzijde bevindt zich een grote tuin met speeltuigen en een luifel om onder te schuilen. De klasjes aan de zijkant krijgen elk een eigen tuintje met telkens verschillende bomen en planten. Het gebouw is onderverdeeld in verschillende leef- en werkomgevingen. Het project werd gestuurd door ‘Antwerpen lerende stad’. Het Koninklijk Atheneum in Deurne is geen hedendaags gebouw, maar een modernistisch monument van architect Eduard Van Steenbergen uit 1936. De opdracht om een middelbare school voor 1000 leerlingen te ontwerpen, kwam van de gemeente Deurne. Het ontwerp hield rekening met de nieuwe pedagogische inzichten van die tijd. De leefwereld van de jongeren stond centraal in bij het ontwerp. Met zijn openbare wasgelegenheid en de feestzaal had het gebouw ook een functie voor de omliggende buurtgemeenschap. Het complex is momenteel in volle restauratie. Het Koninklijk Atheneum Deurne is ook nu nog een bijzonder relevant schoolvoorbeeld. Bovendien was deze school uitgangspunt voor het VAi-lessenpakket ‘School maken in architectuur’.

Basisschool De Letterdoos, Oostakker, Wim Cuyvers, © André Nullens

OOST-VLAANDEREN regio Gent - Sint-Niklaas

De nieuwbouw van kleuter- en basisschool De Letterdoos in Oostakker (2001) is ontworpen door Wim Cuyvers. Het nieuwe schoolgebouw telt vier identieke klassen op elk van de twee verdiepingen. Door de hoge plafonds en de ritmering van de ramen is de lichtinval optimaal. Naast de nieuwbouw vormt zich een rechthoekige speelplaats waar een nieuwe luifel het tegengewicht brengt voor het strenge gebouw. In De Letterdoos, de naam zegt het zelf, is taalvaardigheid heel belangrijk. In de Gemeentelijke basisschool Polderbos in De Pinte (2001) kreeg Architettura de opdracht om het bestaande schoolgebouw uit te breiden. De intensieve samenwerking met directie en lerarenkorps speelde in dit proces een essentiële rol. De diverse verbouwingen konden het pedagogisch project van de school versterken. De duplex-niveaus die uitgeven op de buitenklassen, de bijzondere speelplaatsinrichting en de overdekte speelplaats zijn hiervan het bewijs. Constructieve eenvoud, standaardmaterialen modulering en huid versus structuur en een prefab betonstructuur waren de uitgangspunten voor het ontwerp. De krappe financiële middelen bleken een uitdaging, in plaats van een beperking. De uitbreiding van de school voor autistische kinderen in Sint-Niklaas (2004) is een ontwerp van architectenbureau Jan Maenhout. De context van het project wordt hoofdzakelijk bepaald door het schoolcomplex dat door de jaren heen groeide en uitbreidde in het waardevolle kasteelpark. De nieuwbouw omvat een schoolgedeelte op de gelijkvloerse verdieping en een administratief gedeelte op de eerste verdieping. De eigenheid van de leerlingen, en hoe er mee om te gaan, spreekt uit de architectuur en de organisatie van dit gebouw. Het plan is opgevat als een omhullend weefsel met verschillende patio’s. Het gebouw schermt de bewoners af van de buitenwereld, maar laat hen op een afgewogen en weldoordachte manier contacten leggen.

VRIJDAG 23 SEPTEMBER EN ZATERDAG 24 SEPTEMBER 2005.

VRIJDAG 30 SEPTEMBER EN ZATERDAG 01 OKTOBER 2005.

START: 13U - EINDE: 17U30 | BEGIN- EN EINDPUNT: STATIONSHAL ANTWERPEN-BERCHEM.

START: 13U - EINDE: 17U30 | BEGIN- EN EINDPUNT: HAL ST-PIETERS-STATION GENT.





Steinerschool De Zonnewijzer, Wijgmaal, ABCD (A33, Ludo Bekker, Damien Carnoy, Pierre Deru), © ABCD

VLAAMS-BRABANT regio Leuven - Wijgmaal

In Wijgmaal staat de Vrije Basisschool De Twijg (2005), een ontwerp van A33 Architecten. De historisch minder waardevolle en vooral onpraktische gedeelten van de bestaande school werden afgebroken en vervangen door een gestructureerde nieuwbouw. De verbouwing gebeurde in verschillende fasen om de hinder bij het schoolverloop zo veel mogelijk te beperken. De basisschool wordt gecombineerd met een naschoolse kinderopvang. Het project besteedt veel aandacht aan duurzame bouwmethoden. De gymzaal met de bijhorende functies is zo ontworpen dat ze ook na schooltijd door de plaatselijke volleybalclub gebruikt kan worden. Eveneens in Wijgmaal, op de terreinen van de oude fabrieken Rémy, ligt de Steinerschool De Zonnewijzer (2000). De school is gelegen aan een monumentale lindendreef die het station met de kerk verbindt. De nieuwe gebouwen gaan een dialectische maar ook harmonische verhouding aan met de Foyer Remy, de oude theaterzaal van de fabriek. De school van architectengroep ABCD (A33, Ludo Bekker, Damien Carnoy, Pierre Deru) bestaat uit verschillende delen. Volgens de Steinerpedagogie gaat veel aandacht uit naar de belevingswaarde en het materiaalgebruik van het gebouw. De buitenaanleg gebeurde met zo veel mogelijk respect voor het parklandschap. Het ontwerp van de school kwam tot stand na een uitgebreide inspraakronde. Elke klas, van kleuter tot en met middelbaar, kreeg via ateliers de kans om de school van hun dromen te tekenen, te beschrijven of te boetseren. De architecten gebruikten de resultaten als inspiratiebron. Ook ouders en leerkrachten formuleerden hun wensen en inzichten over de organisatie en de vormgeving van de gebouwen. Het resultaat van deze inspraakrondes vinden we vandaag in het project terug. De Freinetschool De Appeltuin in Leuven is geen hedendaagse school. Het is met zijn overdekte binnenspeelplaats en zijn symmetrische opbouw, wel een typisch voorbeeld van de negentiende eeuwse scholenbouw. Het project speelt een interessante kunsthistorische en maatschappelijke rol. Later heeft de Freinetschool van Leuven zich in deze school gevestigd. Professor Luc Verpoest van de KULeuven, een autoriteit inzake het historisch onderzoek naar schoolarchitectuur, geeft toelichting bij dit tweede historische schoolvoorbeeld.

Regionaal Technisch Centrum, Kortrijk, Lieven Dejaeghere & Catteeuw Architectuur Praktijk, © Vercruysse & Dujardin

WEST-VLAANDEREN regio Kortrijk - Tielt

De Vrije Gesubsidieerde School voor Buitengewoon Onderwijs (2005) in Tielt is ontworpen door Gino Debruyne. Voor het nieuwe schoolgebouw was slechts een beperkt terrein beschikbaar. Naast de klaslokalen en administratieve ruimtes, moesten bovendien een aantal specifieke aanvullende functies in het gebouw komen, zoals een ruimte voor fysiotherapie, voor logopedie, een speelklas en een knutsellokaal. Een gebouw rond een patio brengt al deze eisen samen. Alle functies geven uit op de open speelplaats. De Freinetbasisschool De Levensboom (1999) in Kortrijk-Marke van APW (Isabelle Jacques, Bernard Wittewrongel Architecten) bevindt zich op een achterin gelegen perceel van een verkaveling in de periferie rond Kortrijk. Aan de buitenkant lijkt het gebouw niet op een school. De school opent zich rond een binnenplein, het kloppend hart van de school. Het plein dient als speelplaats, als ontmoetingsruimte voor de ouders, leerkrachten en kinderen, als verkeersruimte en als theater. De hele organisatie van het gebouw ademt de Freinetpedagogie. Zo hebben de klasvleugels geen gangen, maar openen ze zich naar de speelplaats. Tussen de klassen vinden we ‘tussenruimtes’ die het spontane contact tussen de verschillende groepen leerlingen moeten bevorderen. Deze ruimtes geven uit op een gemeenschappelijk documentatiecentrum waar de leerlingen zelfstandig kunnen leren studeren. Tot slot bezoeken we de verbouwing van een bestaande fabriekshal tot leslokalen en nieuwbouw van kantoren, het Regionaal Technisch Centrum (RTC) (2004). Dit project van Lieven Dejaeghere en Catteeuw Architectuur Praktijk is de eerste realisatie binnen een masterplan voor een omvattend scholencomplex in Kortrijk. Het masterplan werd opgesteld door Luc Reuse en Herman Jult om de verdere ontwikkeling van de moeilijk beheerbare campus te sturen. Met het project wil men het technologisch onderwijs in de regio van Zuid-West-Vlaanderen stimuleren. Het bouwprogramma bestond uit twee delen: enerzijds een administratieve zone, anderzijds een leslokaal met simulatiemogelijkheid en een roboticalijn. De nieuwbouw van de administratie zorgt voor licht en lucht in de bestaande overdekte speelplaats. De klaslokalen worden zwevend opgehangen aan de dakconstructie van de aanpalende fabriekshal. Tussen speelplaats, administratie, fabriekshal en leslokaal ontstaan verschillende doorzichten, complementair aan de nieuwe inhoudelijke inzichten die de school wil genereren.

ZATERDAG 12 NOVEMBER EN WOENSDAG 16 NOVEMBER 2005.

VRIJDAG 25 NOVEMBER EN ZATERDAG 26 NOVEMBER.

START: 13U - EINDE: 17U30 | BEGIN- EN EINDPUNT: STATIONSHAL LEUVEN.

START: 13U - EINDE: 17U30 | BEGIN- EN EINDPUNT: STATIONSHAL KORTRIJK.

10

11

Im Birch School, Zürich, Peter Märkli, © Georg Gisel

Studiereis schoolinfrastructuur ZWITSERLAND - Zürich Al sinds geruime tijd onderscheidt Zwitserland zich als een land met veel aandacht voor architecturale en ruimtelijke kwaliteit. Zo ontstond de laatste jaren een bijzonder beleid inzake schoolinfrastructuur, met een aantal opmerkelijke realisaties. Vanzelfsprekend gaat de vergelijking tussen de Zwitserse en de Vlaamse situatie in de schoolinfrastructuur niet volledig op. Maar zowel qua bouwproces, -politiek en qua architectuur, zijn de voorbeeldprojecten zo inspirerend en kwaliteitsvol dat het voorgestelde programma zeker vruchtbaar kan zijn voor alle deelnemers. De studiereis naar Zwitserland richt zich naar een professioneel publiek van architecten, schooldirecties, subsidiërende overheden en verantwoordelijken van de diverse onderwijskoepels. Programma De focus van de reis ligt op de recente schoolinfrastructuur in Zwitserland. Tijdens de reis bezoeken we een groot aantal recente schoolgebouwen in Zürich en in de regio, steeds onder leiding van een gids en met uitleg van de betrokken architect of opdrachtgever. In een workshop en tijdens een aantal discussiemomenten zal ook de Vlaamse situatie in de schoolinfrastructuur aan bod komen. Onderweg stoppen we in Basel bij een aantal recente schoolgebouwen; onder andere de St.Johann School van Diener & Diener. Op de tweede dag vertrekt de groep vanuit Zürich naar de regio Chur-Grison en staan de school in Paspels (Valerio Olgiati), de Thusis School (Baerth + Deplazes) en de school in Duvin (Gion Caminada) op het programma. De schoolinfrastructuur in Zürich komt uitgebreid aan bod op woensdag. In de lezingen ’s morgens komen het beleid van de Zürichse overheid, het bouwproces en de architectuur van de scholen ter sprake. Architect Peter Märkli zal de Im Birch school uitgebreid toelichten. Na een gezamenlijke lunch bezoekt de groep drie scholen in Zürich. We bekijken de Im Birch School (Peter Märkli), de In der Höh School in Volketswil (Gafner & Horisberger) en de Zürich International School in Wädenswil (Galli & Rudolf). Deze dag wordt afgesloten met een gezamenlijk avondmaal. Donderdagochtend organiseren we voor alle deelnemers een workshop rond de Vlaamse situatie in schoolinfrastructuur met de mogelijkheid tot debat en discussie. Daarna bezoeken we een aantal andere architectuurprojecten in Zürich, onder andere nog twee scholen, collectieve woningbouwprojecten en de vernieuwde universiteitscampus van de ETH in Winterthur. Vrijdag kan men een geleid bezoek brengen aan het historisch stadscentrum van Zürich. Daarna vertrekt de bus terug naar België.

12

Internationale School, Wädenswil-Zürich, Galli & Rudolf, © Hannes Henz

Internationale School, Wädenswil-Zürich, Galli & Rudolf, © Hannes Henz

MAANDAG 24 OKTOBER TOT VRIJDAG 28 OKTOBER 2005. TOTALE KOST VAN DE REIS BEDRAAGT 750 EUR. INBEGREPEN ZIJN DE BUSREIS, DE OVERNACHTINGEN MET ONTBIJT, ALLE LEZINGEN, HET PROJECTBEZOEK AAN DE SCHOLEN, DE GIDS EN DE PROGRAMMABROCHURE. INSCHRIJVEN IS VERPLICHT EN KAN VIA WWW.VAI.BE. MEER INFORMATIE OVER HET REISPROGRAMMA VINDT U OP WWW.VAI.BE.

13

NATUURLIJKE COMFORTOPLOSSINGEN VOOR GEZONDE GEBOUWEN

zonwering,

biedt

RENSON

ICARUS

Als Europese marktleider in ventilatie en natuurlijke

®

producten en concepten die perfect passen binnen het Kyoto protocol. De RENSON totaaloplossingen antwoorden

op

geven de

eisen

concrete van

de

toekomstige Energie Prestatie Regelgeving ter verbetering van leef- en werkcomfort. LINIUS

En dit met absoluut respect voor uw architectuur.

®

Vensterschool Vinkhuizen, Groningen, De Zwarte Hond, © Marten Froma Fotografie

ROOSTERS

Studiereis vensterscholen NEDERLAND - Groningen Vensterscholen In Nederland werden in Groningen de laatste jaren een aantal Vensterscholen gerealiseerd. Deze scholen nemen naast hun functie als onderwijsinstelling ook een aantal publieke functies op zich. Een Vensterschool is een bundeling van minstens één basisschool en verschillende andere instellingen binnen één wijk. Partners zijn onder meer peuterspeelzalen, kinderopvang, buurthuizen, bibliotheken, volwassenenonderwijs, sportverenigingen, muziekschool, maatschappelijke dienstverlening,... Voorheen werkten deze instellingen los van elkaar. De Vensterschool combineert hun inspanningen. De oorspronkelijke intenties om gelijke ontwikkelingskansen voor alle kinderen te creëren, het opvoedingsmilieu te verbeteren en de maatschappelijke betrokkenheid van leerlingen, leerkrachten en ouders te vergroten, worden al snel overstegen. Het spreekt voor zich dat voor de bouwopgave van een Vensterschool een nieuwe projectdefinitie noodzakelijk was.

RENSON Ventilation • info : Tel +32 (0)56 62 71 11 Fax +32 (0)56 60 28 51 • www.renson.be

In Vlaanderen is steeds meer aandacht voor dergelijke ‘brede’ scholen. Hoe men in Groningen het meervoudig gebruik en beheer van de Vensterschool aanpakte en wat het resultaat is voor de architectuur, kunnen we als bevoorrechte getuigen gaan beoordelen op de studiereis.

Programma We starten op dinsdag 11 oktober met een inleiding door het departement Onderwijs van de stad Groningen. De lezing behandelt het ontstaan van de Vensterschool, de samenwerking tussen de verschillende instellingen, de mogelijkheden en kansen van een Vensterschool. Daarna bezoeken we twee Vensterscholen. De tweede dag bezoeken we twee andere Vensterscholen, en een aantal andere bijzondere architectuurprojecten in Groningen. Op de terugweg brengen we een bezoek aan twee modernistische scholen van W.M. Dudok in Hilversum.

2ENOVATIEVANPLATTEDAKEN NEEMEENGEFUNDEERDEBESLISSINGMETGRATISBIJSTANDVAN&/!-',!3® 'ADESTAATVANUWISOLATIENAZONDERUWDAKTEOPENEN ÊÊÊÊ iÊÌiV…˜ˆiŽiÀÊâœiŽÌÊiÛi˜ÌÕiiÊۜV…̈}iÊ«>>ÌÃi˜Ê`>˜ŽâˆÊ`iÊ`iVŽÃV>˜˜iÀʜvÊ`iÊiiVÌÀœ˜ˆÃV…iÊۜV…Ì“iÌiÀ° 6OERINDIENNODIGEENDAKSONDERINGUIT

BUS RIJDT OP DINSDAGAVOND TERUG NAAR ANTWERPEN. DE KOSTPRIJS VOOR 1 DAG BEDRAAGT 95

(ETVOORDEELVANDEVOCHTMETING iÊ ÛiÀÃV…iˆ`i˜iÊ ÛœV…Ì“iÌiÀÃÊ }iLÀՈŽÌÊ `œœÀÊ œ>“}>ÃÁÊ >Ìi˜Ê ÕÊ ÌœiÊ `iÊ ÛœV…̈}…iˆ`Ã}À>>`Ê ÌiÊ “iÌi˜Ê ­âœ˜`iÀÊ `œœÀLœÀˆ˜}Ê Û>˜Ê `iÊ `>Ž>v`ˆV…̈˜}®ÊÛ>˜Ê`iʜ˜`iÀˆ}}i˜`iʏ>}i˜Êi˜Ê`ˆÌÊ̜ÌÊii˜Ê`ˆi«ÌiÊÛ>˜Ê ÈäʜvÊ£Óäʓ“ʘ>>À}i>˜}ʅiÌÊÌÞ«i° 1ʎ>˜ÊâœÊ`iÊÃÌ>>ÌÊÛ>˜Ê`iÊLiÃÌ>>˜`iÊ̅iÀ“ˆÃV…iʈ܏>̈iʜ˜`iÀʅiÌÊ `>Ž“i“LÀ>>˜ÊÛ>ÃÌÃÌii˜Êi˜ÊâœÊœœÀ`ii˜ÊœvʅiÌÊ>Ê`>˜Ê˜ˆiÌʘÕÌ̈}ʈÃÊ `iʈ܏>̈iÊÌiÊÛiÀÛ>˜}i˜°

EUR. INSCHRIJVEN IS VERPLICHT EN KAN VIA WWW.VAI.BE.

)NELKGEVALKANUDEJUISTESAMENSTELLINGVANUWDAKBEPALEN%ENDAKSONDERINGBRENGTUDENODIGEANTWOORDEN

DINSDAG 11 OKTOBER EN WOENSDAG 12 OKTOBER 2005 TOTALE KOST VAN DE TWEEDAAGSE REIS BEDRAAGT 235 EUR. INBEGREPEN ZIJN DE BUSREIS, HET VOLLEDIGE PROGRAMMA, EEN OVERNACHTING MET ONTBIJT EN EEN PROGRAMMABROCHURE. DE MOGELIJKHEID BESTAAT OM ENKEL HET PROGRAMMA VAN DINSDAG 11 OKTOBER TE VOLGEN. DE

MEER INFORMATIE OVER HET REISPROGRAMMA VINDT U EVENEENS OP WWW.VAI.BE.

(ETVOORDEELVANEENDAKSONDERING iÌÊ}iLœÕÜʈÃʜÕ`Êi˜Ê`iÊ`œVՓi˜Ìi˜Ê∍˜ ˜ˆiÌʓiiÀÊLiÃV…ˆŽL>>ÀÆ ‡Ê1ÊLi˜ÌʘˆiÌÊâiŽiÀÊ`>ÌÊ`iÊ«>˜˜i˜Êi˜Ê>ÃÌi˜ÊÊÊ ÊÊLœiŽLiÃV…ÀˆÛˆ˜}i˜ÊÜiÀ`i˜Ê}iÀiëiVÌiiÀ`Æ ‡Ê iÊۜV…Ìœ«“ï˜}Ê}iivÌÊii˜ÊÛiÀ`>V…Ìi ÊÊVœ˜Vi˜ÌÀ>̈iÊÜiiÀ°

0)443"52'(#/2.).'%52/0%.6°ÊÊUÊÊ œÕÜÊEʘ`ÕÃÌÀˆiÊ i}ˆlÊEÊ°°ÊÕÝi“LÕÀ}ÊÊUÊÊ>ØiÊ ÕȘiÃÃÊ*>ÀŽÊ‡ÊiLœÕÜÊ

…>ÕÃÃjiÊ`iÊœÕÛ>ˆ˜Ê{ΣÊÊUÊÊ£ÎnäÊ
- ÊÊUÊÊ/\ÊäÓÊÎxÓÊΣÊnÓÊÊUÊÊ\ÊäÓÊÎxÎÊ£xʙ™ÊÊUÊʈ˜vœJvœ>“}>ðLiÊÊUÊÊÜÜÜ°vœ>“}>ðLi

14

15

ACTIVITEITEN & PUBLICATIES 16

Reeks Jonge Architecten in Vlaanderen i.s.m. A16

Deze publicatiereeks wil een podium bieden voor kwalitatief en vernieuwend werk vna jonge architecten, stedenbouwkundigen en onderzoekers. Elk nummer verkent een specifiek aspect van het werk van een jong bureau. Tomas Nollet & Hilde Huyghe / Stills from a design process Paperback – 80 pagina’s – ISBN 90-807787-8-8 – 12,50 EUR Alexander D’Hooghe / Public Form Paperback – 80 pagina’s – ISBN 90-809529-1-5 – 12,50 EUR Laurent Ney Verschijnt in najaar 2005.

35m3 Jonge Architectuur i.s.m. Kunstcentrum deSingel

35 m3 Jonge Architectuur is een nieuw tentoonstellingsinitiatief dat jaarlijks vijf tentoonstellingen bundelt. Jonge veelbelovende architecten presenteren hun drijfveren, aanpak en praktijk in een tentoonstellingsbox in de wandelgangen van deSingel. Office Kersten Geers David Van Severen, Gent & Rotterdam van donderdag 25 augustus tot en met zondag 2 oktober 2005, toegang gratis Kurt Van Belle & Patricia Medina, Antwerpen van donderdag 13 oktober tot en met zondag 20 november 2005, toegang gratis

Lessenpakket ‘School maken in architectuur’

In 2003 maakte het VAi het lessenpakket ‘School maken in architectuur’ voor de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. De video en handleiding zijn te verkrijgen na het volgen van een workshop.

Meer informatie vindt u op www.vai.be. Alle publicaties zijn te koop in de gespecialiseerde boekhandel of via www.vai.be.