Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2013/3
EERSTE CONCREET HEMELWATERPLAN
Winnaars Minder Hinder- en Kwaliteitsaward durven innoveren
6
Gemeenten kunnen zich wapenen tegen de klimaatverandering
8
2
EEN HEMELWATERPLAN VOOR EEN VEILIGE EN AANTREKKELIJKE TOEKOMST Door de veranderingen in het klimaat wordt
Financieel en maatschappelijk is het natuurlijk niet haalbaar
de beheersing van het hemelwater complexer.
op korte termijn op veel plaatsten tegelijk werken uit te
Gemeenten moeten bij hun ruimtelijke
voeren. Doordat ons hemelwaterplan bestand is tegen de tijd,
indeling rekening houden met meer regen-
kunnen investeringen gespreid worden en kunnen keuzes
water en zwaardere piekbuien. De voorbije
mee evolueren met accentverschuivingen bij het bestuur.
maanden hebben wij samen met de
Ook het onderhoud van riolen en de planning van vervangings-
gemeente Wetteren werk gemaakt van een
investeringen zijn een zware uitdaging voor de gemeenten
eerste concrete hemelwaterplan, dat lokale
(p. 12). Met de beschikbare budgetten is het belangrijk om niet te vroeg een investering te doen, maar zeker ook niet te laat, omdat de herstelling van een schadegeval veel duurder is dan de uitvoering van een
functionele ontwerpen, maar we hebben voor
preventieve maatregel. Voor Aquafin is een goed asset management evenzeer cruciaal,
verschillende locaties ook de mogelijkheid
omdat het bedrijf meer dan 250 zuiveringsinstallaties en ruim 5000 km leidingen in
toegevoegd om extra belevingswaarde voor
beheer heeft. Om de huidige infrastructuur in goede staat te houden, zou er jaarlijks
de omwonenden te creëren. We hebben
minstens 1% van de waarde van het patrimonium geïnvesteerd moeten worden.
aangegeven welke maatregelen de grootste
De richtlijn Stedelijk Afvalwater is in Vlaanderen volledig uitgevoerd (p. 4), maar er blijven
ecologische waarde hebben, welke de minste
dus heel wat inspanningen voor de boeg om een goed werkende infrastructuur te
budgettaire impact hebben, en welke qua
garanderen. Een partnerschap met studiebureaus en aannemers, is daarvoor een cruciaal
kosten-baten te verkiezen zijn.
element. Hoe Aquafin daar het afgelopen jaar werk van maakte, leest u op p. 6.
INHOUD
knelpunten in kaart brengt en realistische maatregelen voorstelt (p. 10). We zorgden voor
4
Europese richtlijn Stedelijk Afvalwater
12
Asset management vermindert rioleringskosten
is uitgevoerd in Vlaanderen
Een goed asset management zorgt ervoor dat de gemeenten
In oktober heeft het Europese Hof
hun budget precies aanwenden daar waar het nodig is.
van Justitie België veroordeeld voor het niet-naleven van de richtlijn
14
Fotohut in de Uitkerkse polder Natuurfotograaf Misjel Decleer verschanste zich in
Stedelijk Afvalwater.
de Uitkerkse polder om het vogelrijk te observeren:
6
Winnaars Minder Hinder en
een droom die in vervulling ging.
Kwaliteitsaward durven innoveren Een kritische en stimulerende
16
Aquafin biedt educatief materiaal aan
samenwerking is dé manier om
Aquafin beschikt over een schat aan informatie en kennis
te blijven innoveren en sterker
waarop ook externen beroep kunnen doen.
te staan in de sector.
8
Gemeenten kunnen zich wapenen tegen de klimaatverandering Lokale besturen houden bij nieuwe projecten best al rekening met
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Het contactcenter van Aquafin NV is op weekdagen te bereiken van 7 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via
[email protected] Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of
[email protected] Gratis abonnement op Aqua via
[email protected]
de nieuwe weersomstandigheden. Dat was de centrale boodschap van ons klimaatevent in september en vormt de kern van onze hemelwaterplannen.
Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de rioleringsprojecten van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be, onder 'werken per gemeente'. Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier. Fotografie: Aquafin, FotoVDB, Misjel Decleer, Shutterstock
●
3
WE DO GIVE
A SHIT Probeer je het eens voor te stellen, dat je voor
Volgens de World Toilet Organization blijven in heel veel ontwikkelings-
een toiletbezoek telkens bij je buren drie huizen
landen meisjes van school weg
verder moet gaan. Als dit je al onmogelijk lijkt,
omdat
besef dan dat 1 op 3 wereldburgers gewoon
stil bij dit probleem. Dan was het Wereld Toilet Dag.
geen
of
weinig
school zijn. In India bijvoorbeeld stopt 23%
géén wc heeft. Dat zijn 2,5 miljard mensen en heel wat ernstige gevolgen. Op 19 november 2013 stonden we
er
hygiënische voorzieningen in hun van de meisjes met school zodra ze de puberteit bereikt hebben. Een proper toilet is niet alleen een recht maar betekent dus ook de basis voor andere rechten: het recht op onderwijs, het recht op werk en het recht op een menswaardig leven. In 2010 erkenden
Voor de World Toilet Organization is
“Naar een schoon toilet
de Verenigde Naties daarom sanitair en
vragen voor die landen waar mensen in
kunnen gaan, is een
Landen die dit recht erkennen, engageren
slechte sanitaire omstandigheden leven.
mensenrecht, geen luxe.”
zich om actie te ondernemen en concrete
(World Toilet Organization)
proper sanitair te voorzien voor hun burgers.
19 november de dag om aandacht te
2,5
miljard
mensen
hebben
geen
toegang tot propere, private toiletten.
water als een fundamenteel mensenrecht.
plannen uit te voeren om toegankelijk en
1,1 miljard mensen doen hun behoefte nog in openlucht. Vuil water, uitwerpselen in openlucht, geen
Bij ons, in Vlaanderen, is proper en privaat sanitair een
mogelijkheid om handen te wassen, … maken dat ziektes zoals
vanzelfsprekendheid. Wij staan daar niet bij stil telkens als we
cholera, tyfus en hepatitis zich gemakkelijk kunnen verspreiden.
het toilet doorspoelen. De Wereld Toilet Dag doet ons minstens
Diarree is de tweede, meest voorkomende oorzaak van
voor even stilstaan bij dit prangend probleem dat nog zo veel
kindersterfte in ontwikkelingslanden.
landen treft.
Ook economisch heeft het gebrek aan sanitair grote gevolgen.
% zonder toegang tot proper en toegankelijk sanitair.
●
Het kost de wereld 260 miljard dollar per jaar. De grootste kost gaat naar de gezondheidszorg, maar er zijn
16%
ook economische gevolgen voor het
EUROPA EURAZIË
toerisme, de waterinfrastructuur van een land en de productiviteit op werk en school. Want wie dagdagelijks op
12%
zoek moet gaan naar een plekje om
MIDDEN OOSTEN NOORD AFRIKA
34%
rustig en afgezonderd zijn behoefte te doen, ziek wordt, of voor zieke kinderen moet zorgen,
OOST AZIË PACIFIC
is minder productief.
62% ZUID AZIË
Proper en toegankelijk sanitair draagt niet alleen bij tot een betere gezondheid maar ook tot meer waardigheid, vrijheid en gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Hoe kan een eenvoudig toilet daartoe bijdragen?
69% 21% LATIJNS AMERIKA CARAÏBEN
SUB-SAHARA AFRIKA
4
EUROPESE RICHTLIJN STEDELIJK AFVALWATER IS UITGEVOERD IN VLAANDEREN De veroordeling van België door het Europese Hof van Justitie voor het niet-naleven van de richtlijn Stedelijk Afvalwater, haalde vanzelfsprekend alle kranten in oktober 2013. Deze richtlijn legt de regels vast voor waterzuivering in Europa. Vlaanderen haalde de norm wel, Wallonië niet,
Inhaalmanoeuvre van Vlaanderen
maar het is België dat de boete opliep.
Sinds 2012 is Vlaanderen volledig in orde met de uitvoering van de Europese richtlijn. De waterzuiveringinfrastructuur
De richtlijn Stedelijk Afvalwater dateert uit 1991. Ze geeft regels voor
in agglomeraties groter dan 10.000 inwoners, was in 2011
de opvang en zuivering van huishoudelijk afvalwater van stedelijke
uitgebouwd. De kleinere agglomeraties tussen 2.000 en
agglomeraties. Alle agglomeraties groter dan 10.000 inwoners-
10.000 inwoners, waren in 2012 volledig in orde.
equivalent moesten tegen 1998 in orde zijn. Kleinere agglomeraties met een omvang tussen 2.000 en 10.000 inwonersequivalent,
Het heeft weliswaar twintig jaar geduurd om de richtlijn
moesten tegen 2005 uitgebouwd zijn. De richtlijn legde ook normen op
Stedelijk Afvalwater in praktijk om te zetten, maar toch
waaraan het gezuiverde afvalwater moest voldoen.
hebben het Vlaamse Gewest, de VMM en Aquafin een indrukwekkende prestatie neergezet.
De Europese deadlines waren van begin af aan onhaalbaar voor de drie gewesten in België, dat op dat moment nog niet structureel
Toen Aquafin werd opgericht, had Vlaanderen een
geïnvesteerd had in waterzuivering. Amper 30% van het afvalwater
historische achterstand ten opzichte van de buurlanden.
werd toen gezuiverd. Het Vlaamse Gewest richtte in 1991 Aquafin op
Die begonnen aan de uitvoering van de richtlijn Stedelijk
om versneld werk te maken van de richtlijn. Het bedrijf moest zorgen
Afvalwater met een veel hogere zuiveringsgraad: 94% in
voor de uitbouw, het beheer en de prefinanciering van collectoren en
Nederland, 69% in Frankrijk, 83% in Engeland en 86% in
zuiveringsinstallaties. De planning en de prioritering van de uit te
Duitsland. Vandaag ligt de zuiveringsgraad in die
voeren projecten, wees het Vlaamse Gewest toe aan de Vlaamse
buurlanden 5% tot 14% hoger dan twee decennia geleden,
Milieumaatschappij (VMM). Het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest
terwijl Vlaanderen in dezelfde periode een vooruitgang
en Wallonië organiseerden zich elk op hun eigen manier.
maakte van 52% tot 80%. Vlaanderen heeft dus een groot inhaalmanoeuvre gedaan.
5
Alleen al voor de uitvoering van de richtlijn Stedelijk Afvalwater heeft het Vlaams
Sinds de metingen van 2000 wordt overigens
Gewest 2.174 projecten laten uitvoeren, voor een bedrag van 2,6 miljard euro.
geen enkele waterloop nog als ‘uiterst slecht’
In verhouding zijn dat er meer dan in onze buurlanden. Dat komt door de typische,
gekwalificeerd, terwijl we het aandeel dat
grote hoeveelheid lintbebouwing in Vlaanderen. Duitsland en Nederland bijvoorbeeld,
‘zeer goed’ scoort, steeds groter zien worden.
hebben zeer geconcentreerde woonkernen, waardoor het mogelijk is om honderdduizenden inwoners op één zuiveringsstation aan te sluiten met veel minder
Dat de verbetering van de waterkwaliteit
collectoren. In Vlaanderen zijn er om datzelfde aantal inwoners aan te sluiten,
ook de biodiversiteit nieuw leven inblaast,
veel meer collectoren en meer kleine stations nodig.
is bijvoorbeeld duidelijk te merken in het Schelde-estuarium. Vissen zoals haring, sprot,
Hoge kwaliteit van gezuiverd water Voor wat betreft de kwaliteit van het gezuiverde afvalwater, zit Vlaanderen wel aan de top. In tegenstelling tot onze buurlanden, worden in alle Vlaamse zuiveringsinstallaties voor meer dan 2.000 inwoners ook fosfor en stikstof uit het afvalwater gehaald. Aquafin doet hiervoor zelfs veel beter dan de Vlaamse normen voorschrijven, met een rendement voor stikstof van 80% en voor fosfor van 84%. In 80% van de waterzuiveringsinstallaties wordt bovendien het volledige debiet dat binnenkomt gezuiverd. De keuze die Aquafin in 2000 maakte om een debiet tot tien keer de aanvoer bij droog weer biologisch te behandelen, is tot vandaag uniek in Europa en waarschijnlijk ook in de wereld.
kabeljauw, zeetong, spiering en de rivierprik vinden hun weg weer naar de Schelde. Het herstel van de vispopulaties is wel het meest opvallend in de rivieren. Begin jaren ’90 waren soorten zoals de beekprik, de rivierdonderpad en de kleine modderkruiper door de toenemende vervuiling quasi uitgestorven. Twintig jaar later verspreiden verschillende populaties zich opnieuw op zijtakken van de IJzer, de Dender, de Nete en de Maas. De verbetering van de waterkwaliteit kwam net op tijd om de restpopulaties te redden.
Wie betaalt nu de boete? Europa erkent enkel de lidstaten en kan dus alleen België veroordelen voor het niet naleven van de richtlijn, ook al zijn het de gewesten die bevoegd zijn voor waterzuivering. Omdat er volgens het Hof van Justitie anno 2013 nog altijd vijf Waalse agglomeraties zijn die niet volledig aan de richtlijn voldoen, legde het Hof België een boete op van 10 miljoen euro. Dat is minder dan de ruim 15 miljoen euro die de Europese Commissie in 2011 in haar dagvaarding had geëist, maar nog altijd een aanzienlijk bedrag. Het Hof bepaalde ook een dwangsom van 4.722 euro per dag dat België niet in orde is. ▲
Sinds 2012 is Vlaanderen volledig in orde met de uitvoering van de Europese richtlijn. De uitbouw van de waterzuiveringinfrastructuur in agglomeraties groter dan 10.000 inwoners, waarover het Europese arrest gaat, was in 2011 voltooid. Het huishoudelijke afvalwater wordt er sindsdien volgens de Europese normen gezuiverd.
Minder vervuiling en meer biodiversiteit Alle inspanningen hebben als resultaat dat er nu drie tot vijf keer minder vervuiling in onze beken en rivieren terecht komt. De laatste metingen van de Belgische Biotische Index tonen aan dat 35% van de waterlopen nu een goede biologische waterkwaliteit hebben en 20% een slechte. Twee decennia terug scoorde slechts 15% goed en maar liefst 60% slecht.
Aangezien Vlaanderen en Brussel volledig aan de richtlijn voldoen, zullen zij zeker geen dwangsommen moeten betalen. Voor de betaling van de boete, moeten de gewesten onderling een verdeelsleutel zien te vinden. ●
6
WINNAARS MINDER HINDER EN KWALITEITSAWARD DURVEN INNOVEREN Op 8 oktober 2013 tekenden heel wat
Werken aan volwaardig partnerschap
aannemers en studiebureaus present
Aannemers en studiebureaus zijn niet meer de leveranciers van vroeger, die slechts
in Dendermonde op wat stilaan hét event uit de sector wordt: de uitreiking van de Minder Hinder award en de Kwaliteitsaward voor studiebureaus. Aquafin organiseerde
uitvoeren wat Aquafin vraagt. Een duidelijk contract is uiteraard de basis voor een goede projectuitvoering maar niet het eindpunt dat Aquafin voor ogen heeft. De voorbije jaren heeft Aquafin in dialoog met sectorvertegenwoordigers van ORI, OVIO, VLAWEBO en BOUWUNIE, belangrijke inspanningen geleverd om niet alleen tot goede contracten te komen, maar ook tot echte partners. Aquafin, het studiebureau en de aannemer moeten elk hun rol kunnen spelen op de werf. Iedere partner moet duidelijk maken wat zijn verwachtingen zijn naar elkaar toe, en achteraf moet gemeten worden of deze verwachtingen zijn ingelost.
deze avond niet alleen om te netwerken, de awards staan ook symbool voor het partnership dat Aquafin wil aangaan met zijn aannemers en studiebureaus.
Dirk De Waele (directeur Infrastructuur bij Aquafin) verduidelijkt: “Ook voor ons betekent zo’n partnership een andere manier van werken. Het gaat niet alleen om onze wetten, maar om een gedeelde visie en gezamenlijke win-win-mogelijkheden. Door kennis en informatie te delen kunnen we elkaar naar een hoger niveau tillen. Je moet dingen kunnen loslaten in plaats van dubbel te doen. Bij sommigen roept zo’n partnership misschien weerstand op, maar hoe beter voorbereid en doordacht een partnerschap is, hoe meer kans van slagen het heeft. We moeten elkaars meerwaarde kennen en respecteren en onze engagementen nakomen. Wij, bij Aquafin, engageren ons alvast om het beloofde werkvolume van bijna 160 miljoen euro nog tegen eind dit jaar op de markt te brengen.”
MIN DER HIN DER
Multilaterale overeenkomst Met een aantal studiebureaus heeft Aquafin al zo’n partnership. Het bedrijf wijst via een multilaterale overeenkomst (MLO) een bepaald percentage van zijn projectenportefeuille toe aan een groep geselecteerde studiebureaus. Dat percentage ligt vast voor vier tot zes jaar en staat in verhouding tot de prijs, de kwaliteit en de capaciteit van het studiebureau. Het resultaat is een win-win voor Aquafin en de studiebureaus. Door vooraf capaciteit te reserveren, kan de doorlooptijd van een project worden verkort. Voor de studiebureaus wordt het door het gegarandeerde werk
dan weer interessant om zich te specialiseren, wat opnieuw de kwaliteit ten goede komt. Zij denken als partner al mee in de ontwerpfase . De resultaten liegen er niet om: na één jaar is het kwaliteitsniveau van projecten binnen deze overeenkomst, 15% hoger dan van de overige projecten. Het eerste bewijs dat de aanpak van het partnership rendeert!
7
Nog meer kwaliteit op de werf
Aanbesteding/week 30
Om de kwaliteit van de uitvoering van werken in de openbare sector te verhogen, werd in 2012 de toekenning van het getuigschrift van
25
goede uitvoering gekoppeld aan een objectief evaluatiesysteem
20
dat verschillende opdrachtgevers uit de sector nu toepassen.
15
De toekenning van het getuigschrift gebeurt echter nà de werken.
10
Handiger zou zijn als Aquafin al eerder, in de aanbestedingsprocedure, rekening kan houden met de kwaliteit van eerder
5
uitgevoerde werken van de aannemer en dit als criterium voor
0
de aanbesteding kan hanteren. Daarom is Aquafin momenteel ook
41
met een intern kwaliteitsmetingsysteem bezig.
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
Prognose aanbesteding
Dit intern meetsysteem is gebaseerd op een vragenlijst die al deels
180.000.000
wordt gebruikt voor de toekenning van de Minder Hinder award.
160.000.000
Aquafin beoordeelt de aannemer op vier domeinen: kwaliteit,
140.000.000
veiligheid, omgeving & publiek en milieu. De beoordeling gebeurt
120.000.000
op vijf momenten tijdens een werf: tijdens de start der werken,
100.000.000
twee keer tijdens de uitvoering, bij de voorlopige oplevering en een
80.000.000
laatste keer bij de definitieve oplevering. Nadien krijgt de aannemer
60.000.000
een totaalscore. De projectmanagers van Aquafin hebben de
40.000.000
vragenlijst het afgelopen jaar uitvoerig getest. Uiteraard hebben ze
20.000.000
hier de aannemers ook bij betrokken. Dirk De Waele: “We horen
0
alvast positieve signalen uit de sector, omdat het meetsysteem de
september
oktober
november
december
aannemers de kans geeft zich te verbeteren zonder direct afgestraft te worden. De ambitie blijft om deze kwaliteitsmetingen te gebruiken in de aanbestedingsprocedure. Daarvoor zijn we nu structuren aan
▲
Aquafin engageert zich om tegen eind 2013 bijna 160 miljoen euro werkvolume op de markt te brengen.
het uitbouwen. We hopen vanaf 2016 voor de uitvoering van projecten aannemers te kunnen selecteren op basis van zowel het externe evaluatiesysteem als ons interne kwaliteitsmeetsysteem. Wat een aannemer nu doet, heeft dus effect op ●
latere opdrachten.”
Aannemer DSV wint de Minder Hinder award.
u
De kwaliteitsprijs voor studiebureaus
▼
was voor ASTRO-plan.
AWARDS Al zeven jaar reikt Aquafin awards uit aan de partnerbedrijven die het meest kwaliteitsvol, veilig en omgevingsvriendelijk hebben gewerkt. Dit jaar ging de Minder Hinder award naar aannemer DSV NV uit Aarschot en de kwaliteitsprijs voor studiebureaus was voor ingenieursbureau ASTRO-plan uit Aalst. Zij mochten beide een exclusieve, gepersonaliseerde tekening van Jan Bosschaert in ontvangst nemen.
8
GEMEENTEN KUNNEN ZICH WAPENEN TEGEN DE KLIMAATVERANDERING
▲
Vlnr: Greet Gueldre, Tom Ysebaert, Daniel Goedbloed, Lieven Scheire, Bart Devos, Patrick Meire en Luc Goeteyn
Klimaatverandering is een feit De eerste gastspreker, Prof. Dr. Patrick Meire van de Universiteit
Lokale besturen houden bij nieuwe infrastructuurprojecten best al rekening met de nieuwe weersomstandigheden. Door de openbare ruimte adaptief te maken, kunnen maatregelen die wateroverlast voorkomen, ook gekoppeld worden aan stadsvernieuwing en bijdragen aan een aangename leefomgeving. Dat was de centrale boodschap van ons klimaatevent in september en vormt de kern van onze hemelwaterplannen. Op ons klimaatevent voor lokale besturen loodsten vijf
Antwerpen, liet er geen twijfel over bestaan: de aarde warmt op. Hierdoor zullen de poolkappen smelten, met een aanzienlijke stijging van het zeeniveau tot gevolg. Ook de neerslag zal toenemen, wat in combinatie met de snelle toename van het aantal verharde oppervlakte in Vlaanderen tot grote overstromingen zal leiden. De klimaatverandering staat echter niet alleen, maar komt bovenop de reeds bestaande druk op onze (water)systemen door een jarenlange eenzijdige benadering van onze voorraden ten behoeve van agriculturele productie. Integraal waterbeheer moet de draagkracht van dit systeem herstellen.
Over Homo Sapiens en Romeinen
gastsprekers de aanwezigen door de ijstijden heen tot de actuele
De tweede spreker was geograaf-planoloog Luc Goeteyn,
probleemstelling en bruikbare oplossingen. Het publiek, hoewel
coauteur van het boek “In het oog van de storm”. Hij maakte het
heel verscheiden, was zeer enthousiast.
publiek bewust van de impact die een klimaatsverandering heeft op de culturele evolutie.
9
Door de eeuwen heen zien we namelijk een perfecte correlatie tussen de klimatologische omstandigheden en belangrijke stappen die de mensheid heeft gezet, zoals bijvoorbeeld de opkomst en de val van het Romeinse rijk. Door te leren uit de geschiedenis, weten we dat we ons nu in het oog van de storm bevinden. Het zal echter niet
REACTIES UIT HET PUBLIEK Wendy Francken, Vlario
lang meer duren vooraleer de volledige maatschappij ontwricht
“Ook vanuit Vlario zijn we bezig klimaatadaptatie te
wordt door de klimatologische omstandigheden.
implementeren in Vlaanderen, dus ik ben heel blij met het
Natuur als wapen tegen de natuur
besturen, studiebureaus en rioolbeheerders kunnen inspireren.
initiatief van Aquafin en hoop dat we hiermee de lokale
Als geen ander hebben de lage landen zich weten aan te passen aan een leven op of onder zeespiegelniveau. Door de voorspelde stijging daarvan zullen de bestaande maatregelen echter onvoldoende blijken. Marien ecoloog Tom Ysebaert van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee liet als derde deskundige zien dat je water niet als vijand hoeft te zien, maar je beter kunt focussen op de mogelijkheden ervan in een ecosysteembenadering. Hij liet de deelnemers aan de conferentie kennismaken met tal van eco-
Nu moeten de gemeenten volgen en er effectief iets aan doen. Lokale buffering of infiltratie ontbreekt nog veel te veel in de afkoppelingen. In de praktijk betekent een afkoppeling in 75% van de gevallen een pure scheiding en dat is fout. Als je kunt infiltreren of bufferen, doe het dan!”
Koen Volckaerts, burgemeester Hove “Ik vond deze namiddag zeer interessant. Een van mijn
engineeringprojecten, gaande van zandmotors over oesterdammen
bevoegdheden is openbare werken, dus ik kende het
tot mangroven en schorren, allemaal duurzame oplossingen die
verhaal van dat overstromingsplein in Rotterdam al. Ook hier
de effecten van de klimaatverandering temperen.
in Vlaanderen zijn dergelijke voorbeelden te vinden. Bijvoorbeeld in Vorselaar is er een speeltuin die volgens
Water in de stad
hetzelfde principe als waterbuffer dient. Voor mij blijft echter
De vierde gastspreker op de conferentie was Ir. Daniël Goedbloed, adviseur Watermanagement bij Gemeentewerken Rotterdam. Rotterdam is, zoals de naam zegt, gebouwd op een dam op de rivier de Rotte. De stad heeft al sinds de Middeleeuwen een nauwe relatie met het water en heeft het weten te benutten om een van ’s werelds
veiligheid primeren: water in de straat of op een plein mag nooit ten koste gaan van de veiligheid van mijn burgers.“
Kristof Peeters, bestuurscoördinator Openbaar Domein van de Stad Antwerpen
grootste havens uit te bouwen. Om zich voor te bereiden op
“Ik hou mij dagelijks bezig met de inrichting van de publieke
de gevolgen van de klimaatsverandering, werd een ruimtelijke
ruimte. Vandaar dat ik ook blij was om dhr. Goedbloed hier in
ontwikkelingsstrategie vastgelegd die water gebruikt om de stad
Antwerpen te mogen aanhoren. Dergelijke strategieën kunnen
aantrekkelijk en economisch sterk te maken. Waar mogelijk zal water
we zeker ook in mijn stad toepassen: op een andere manier
gebufferd worden: onder parkeergarages, op groen- of zelfs
omgaan met het bufferen van water in plaats van enkel dure
blauwdaken, maar ook op openbare plaatsen zoals speelpleinen,
rioleringsstelsels aan te leggen. De rol en verantwoordelijkheid
die 95% van het jaar ter beschikking staan van de allerkleinsten,
van de gemeenten inzake buffering wordt nog te weinig in
maar 5% van het jaar gebruikt worden om de overvloed aan
de verf gezet, denk maar aan wadi’s en open grachten.
hemelwater tijdelijk te stockeren.
Natuurlijk is water in de straat of op een plein moeilijk politiek te verkopen, maar volgens mij is dat een kwestie van gewenning.”
De toekomst De klimaatverandering afremmen en ons voorbereiden op de
Gert Verwaest, studiebureau Talboom
gevolgen, moeten we niet alleen doen voor onze kinderen, maar ook
“Dergelijk evenement is van onschatbare waarde om de
met onze kinderen. De laatste spreker op het seminarie was
aandacht op de gevolgen van de klimaatsverandering te
Bart De Vos, voorzitter van het Wereld Jongerenparlement voor
blijven vestigen. Het zijn de beleidsmakers die actie moeten
Water. Hij ziet het niet alleen als hun taak om de jongeren over heel
ondernemen. Wij als studiebureau maken slechts een
de wereld bewust te maken van de waterproblematiek, maar tegelijk
technische vertaling van een stedenbouwkundig concept dat
ook effectieve acties op te zetten en de participatie van jongeren in
al door anderen bepaald is. Ook bij de burgers zal er een
de watersector te promoten. Een klimaatbestendige maatschappij
mentaliteitswijziging moeten plaatsvinden. Waterbuffering op
krijg je namelijk enkel als je jongeren betrekt in de klimaatadaptatie,
de straat wordt vandaag maatschappelijk niet aanvaard,
want zij zijn de beleidsmakers van morgen.
●
terwijl daar zoveel potentieel in zit.”
10
EEN HEMELWATERPLAN VOOR EEN VEILIGE EN AANTREKKELIJKE TOEKOMST
Samen met de gemeente Wetteren heeft Aquafin een eerste concreet hemelwaterplan opgemaakt. Het brengt de lokale knelpunten in kaart en stelt uitvoerbare ruimtelijke maatregelen voor om hemelwater een plaats te geven in het centrum, nu en in de toekomst.
“De voorbije maanden hebben wij onze kennis en onze ervaring benut om een pragmatische ruimtelijke visie voor hemelwater uit te werken”, vertelt Danny Baeten, directeur Marketing en ICT. “De gemeente Wetteren is tot nu toe gelukkig gespaard gebleven van wateroverlast op grote schaal, maar het bestuur vond het belangrijk om vooruit te denken en samen met ons werk te maken van een realistisch hemelwaterplan. Zowel Aquafin als de gemeente zijn tevreden met het resultaat: een plan met een duidelijke visie en voorstellen voor concrete ruimtelijke ingrepen op middellange en lange termijn.”
Studiewerk én veldwerk Om zo’n hemelwaterplan te realiseren, brengt Aquafin de regenwaterafvoer in kaart, samen met de lokale waterlopen, om de huidige en toekomstige knelpunten bloot te leggen. We passen digitale terreinmapping toe om een zicht te krijgen op
Door de veranderingen in het klimaat
bovengrondse afstroming van verharde oppervlakten.
wordt de beheersing van het hemelwater complexer. Gemeenten moeten bij hun ruimtelijke indeling rekening houden met meer regenwater en zwaardere piekbuien. Door nu werk te maken van een hemelwaterplan, kunnen de economische, maatschappelijke en ecologische kosten van het veranderende weerpatroon worden ingedijkt. Elke gemeente is natuurlijk uniek qua bebouwing, reliëf en waterlopen. Elke gemeente heeft ook zijn eigen financiële prioriteiten. Dat beseft Aquafin als geen ander.
▲
Landschappelijke herinrichting om water te bufferen in de oude Molenbeekvallei in Wetteren.
11
Een rioolmodel brengt dan weer de ondergrondse afvoercapaciteit in kaart. Ook het effect van verdere afkoppelingen wordt geanalyseerd. Onze experten integreren al deze gegevens tot een ruimtelijk voorstel voor de aanpak van hemelwater. Een hemelwaterplan opstellen, vraagt naast studiewerk vooral veel veldwerk. Tijdens elke fase van de opmaak van het hemelwaterplan, moet er uitgebreid overleg plaatsvinden met het lokale bestuur. Om informatie te verzamelen over de waterdoorstroming in Wetteren, informeerden we bij de brandweer naar locaties met wateroverlast. Die gegevens kunnen we verder aanvullen via enquêtes bij de inwoners van bepaalde zones. Zolang het water niet in de huizen binnenloopt, melden buurtbewoners immers niet altijd aan de gemeente dat er water op straat blijft staan na een felle bui.
Bestand tegen de tijd Het hemelwaterplan dat Aquafin opstelt, biedt de gemeente een waaier aan keuzes, die elk inpasbaar zijn in een achterliggende visie om ruimte te geven aan water in verstedelijkt gebied.
▲
Hoogtemodel van het centrum van Wetteren: een hoger gelegen centrum (groen), dat afwatert naar lager gelegen zones (paars).
Verschillende maatregelen kunnen elk hetzelfde doel bereiken.
● Knelpunten
“Nu het plan klaar is, is het aan het gemeentebestuur om te
● Plaatsgebonden maatregelen
beslissen welke keuzes er gemaakt worden. Welke risico’s vindt
● Afstromingsrichting
de gemeente aanvaardbaar en welke niet? Wat mag extra belevingswaarde voor de burgers kosten? Wordt er gekozen voor de maatregelen met de grootste ecologische meerwaarde, of het grootste effect op de waterafvoer? Doordat ons hemelwaterplan
Meer informatie over een hemelwater-
bestand is tegen de tijd, kunnen investeringen gepland en gespreid
plan in jouw gemeente?
worden en keuzes mee evolueren met accentverschuivingen bij
Koen De Winne, 03 450 47 07
het bestuur,” besluit Danny Baeten.
●
[email protected]
12
ASSET MANAGEMENT VERMINDERT RIOLERINGSKOSTEN Een goed asset management zorgt ervoor dat de gemeenten hun budget precies aanwenden daar waar het nodig is, zowel voor de aanleg als het onderhoud van hun rioolstelsel.
De aanleg en het onderhoud van rioleringen kost de gemeenten veel geld. In budgettair moeilijke tijden staat dit vaak niet hoog op de politieke agenda. De kosten die een rioolbreuk of een verstopping met zich meebrengen, zijn echter veel groter dan de investering die een gemeente kan doen om dergelijke situaties te vermijden. ▲
De juiste ingreep op het juiste moment
Door vervangingsinvesteringen en onderhoudswerken goed te plannen, zal het aantal incidenten met grote impact
Met een goed asset management wordt zowel de aanleg als
aanzienlijk verkleinen.
het onderhoud van het rioleringstelsel tijdig ingepland en gebudgetteerd en haalt een gemeente het maximum uit haar
Ook de juiste onderhoudsacties zijn niet met de natte vinger te
budget. Bij asset management gaat het niet alleen om een goed
plannen. Door te investeren in een goed asset management
beheer van de bestaande infrastructuur. Het bekijkt de totale
systeem dat verschillende factoren in rekening neemt, kunnen de
levensduur van elk bedrijfsmiddel, in dit geval: buizen, pompen,
juiste ingrepen op het juiste moment gebeuren.
bekkens, elektromechanica … Van bij het ontwerp moet een gemeente de juiste beslissingen nemen om goed functionerende assets te hebben met een zo klein mogelijke onderhoudskost. Gemeenten beslissen nog te vaak op basis van de investeringskost, zonder rekening te houden met de onderhouds- en renovatiekosten achteraf. Wanneer een riool, of een deel ervan, precies aan vervanging of renovatie toe is, is niet alleen op basis van ouderdom in te schatten.
Te laat ingrijpen is altijd meerkost Riolen verouderen, verliezen sterkte of worden extern beschadigd waardoor ze de functie waarvoor ze zijn ontworpen niet meer kunnen vervullen. Het is niet mogelijk om exact te voorspellen wanneer een collector zal instorten, maar wel om te beoordelen of eventuele beschadiging voldoende ver gevorderd is om instorting waarschijnlijk te maken.
Deze krater in een Vlaamse stad was ’s morgens nog een kleine verzakking die nauwelijks merkbaar was. ’s Avonds ging het al om een put met een doorsnede van 20 meter als gevolg van een rioolbreuk. Het prijskaartje van de herstellingskosten bedroeg maar liefst 360.000 euro, de ecologische en maatschappelijke kosten nog niet meegerekend. Een asset studie voor (een deel van) het grondgebied (50.000 euro) en preventieve renovatiekosten (in dit geval 10.000 euro) waren dus aanzienlijk goedkoper geweest, zelfs als je de hele studiekost op deze ene locatie boekt.
13
VOORBEELDGEMEENTE Aquafin heeft voor de gemeente Denderleeuw een rioleringsonderzoek uitgevoerd. De structurele toestand van 67 km kritische leidingen werd in kaart gebracht, wat neerkomt op ongeveer 40% van de riolering. De studie kostte Denderleeuw 50.000 euro en bracht 25 prioritaire acties en projecten in beeld. 2% van de onderzochte riolen was structureel beschadigd en 12% had nood aan onderhoudsacties. De acties waren het ruimen van rioleringen om de afvoercapaciteit te behouden zodat wateroverlast vermeden wordt. Projecten zijn de lokale herstellingen die Denderleeuw moest uitvoeren. Deze acties en projecten kostten samen 250.000 euro, een aanzienlijk bedrag voor een gemeente. Maar als Denderleeuw wacht tot de rioleren daadwerkelijk instorten, spreken we al gauw over ettelijke miljoenen euro.
De meerwaarde van asset management is het feit dat het risicogebaseerd gebeurt, m.a.w. dat het rekening houdt met de gevolgen die zich op bepaalde punten in het stelsel kunnen voordoen als er een buis faalt. Aquafin legt in zijn plannen de nadruk op locaties waar de economische, maatschappelijke of ecologische gevolgen het hoogst zijn als er iets mis gaat. Dat zijn bijvoorbeeld riolen onder een druk kruispunt of spoorweg, of nabij een ecologisch belangrijke beek. Op basis van gegevens uit riooldatabanken en informatie afkomstig van de rioolbeheerder en/of gemeente, bepalen we de meest risicovolle riolen en hun ideale inspectiefrequentie. Om de toestand van de kritische rioleringen te kennen, volstaat het in de meeste ▲
Aquafin beschikt over het geschikte materiaal zoals putcamera's om riolen te inspecteren.
gemeenten om de helft van de riolen te onderzoeken. Eens de schades zijn vastgesteld, beoordelen we de waarschijnlijkheid dat de riool breekt en instort binnen een bepaalde termijn.
Rioolbreuken zorgen voor hoge kosten en ecologische impact,
De inspectiegegevens worden ook gebruikt om de hydraulische
maar gebrekkig onderhouden riolen kunnen een hoge
performantie van de riool na te gaan. Belemmeren er obstakels
maatschappelijke tol eisen. Bovengronds zie je niet dat een riool
de waterdoorvoer in de riolering, of is er sprake van aanslibbing?
verstopt is door wortelingroei van bomen, door een dikke sliblaag
Het eindresultaat is een duidelijk plan met prioritering van acties
die zich gevormd heeft of door zand dat de riool inloopt als de
en projecten.
buis beschadigd is. Het effect is echter wel bovengronds voelbaar: bij felle regenbuien kunnen de overstromingen hevig zijn en veel
Een asset studie en de uitvoering van de prioritaire acties die daaruit
schade veroorzaken. Wachten tot een zware verstopping of een
voortkomen zijn dus alleszins goedkoper dan de kosten gerelateerd
rioolinstorting zich voordoen, is altijd de slechtste keuze. De kosten
aan een zwaar incident. Als een gemeente haar structurele en
kunnen dan snel heel hoog oplopen. Voor de gemeente loont
operationele probleemzones kent, kan ze haar beschikbare
het altijd om te investeren in een goed asset management plan,
budget nauwgezet en gericht spenderen. In het kader van de
opgemaakt door een professionele partner.
Beleid- en Beheerscyclus is dit geen onbelangrijk voordeel.
●
14
FOTOHUT IN DE UITKERKSE POLDER Tekst en fotografie: Misjel Decleer
Een grote wens is vervuld: de Uitkerkse polder heeft nu een vaste hut van waaruit ik zowat het ganse jaar door het rijke vogelleven kan observeren en begluren in zijn meest intieme facetten.
▲
Visdief
t
Kievit
tt
Kuifeend
Mijn droom was een professionele hut te bouwen waar fotografen, mits een vergoeding, kansen krijgen om ongestoord vogelgedrag te kunnen vastleggen. Vandaag lopen er in ons land vele honderden zielen rond, bij onze noorderburen zelfs enkele Het is ongetwijfeld goed voor een mens om zich regelmatig te
duizenden, met een professionele uitrusting om vogels perfect
verheffen van uit zijn luie stoel. Eind jaren ‘60 trok ik al met
te portretteren. De supertélé heeft als het ware de veldkijker
een oude Nederlandse opafiets naar Turkije. De volgende jaren
vervangen.
doorkruiste ik met een lokale Herocycle het Indisch subcontinent van noord naar zuid en van oost naar west en stapte ik zowat
Al decennia lang worden er hutten gebouwd in en rond
alle paden af die de Nepalese hooglanden doorkruisten. Alleen ...
natuurgebieden, van waaruit je vogels kan observeren. Vooral de
ik deed er drie keer langer over dan de doorsnee fietser of stapper.
Britten speelden daarin een voortrekkersrol. Deze hutten zijn
Het probleem, ik ben een kijkbeest!
waarschijnlijk ontstaan bij de oude adellijke drijfjachten, waarbij alle wild naar een open plek werd gedreven en door het mooie
Van zodra ik een aap ontwaar, een roffelende specht hoor of wat
volkje werd verwelkomd met loodgeweld. Omwille van ethische
geritsel tussen het gras, ga ik ZITTEN. Het is een tweede natuur.
redenen en het bedreigde voortbestaan van soorten en biotopen,
Als kind was ik een teruggetrokken jongetje dat vooral opleefde
werd die jacht geleidelijk vervangen door natuurbeleving en
aan de rand van een heldere poel of plas, waar ik, liggend op
werden de jachthutten ingewisseld voor observatiehutten.
de buik, salamanders en kikkers kon observeren of bootsmannetjes
Deze zijn dikwijls ideaal als kijkplaats, maar het is moeilijk om
met de ogen volgde wanneer ze naar een prooi roeiden.
van daaruit te fotograferen. Vooral tijdens het weekend en op
Die intense aandacht verdreef de uren, de hitte, de kou, de twijfel
officiële feestdagen is er te veel volk en drukte. Bovendien zijn
en alle andere beslommeringen van het leven. Het zou nooit meer
de standpunten meestal te hoog, is de lichtinval niet goed en
over gaan.
zijn de openingen niet aangepast aan een forse tele.
15
Gesprekken met Natuurpunt en de gemeente Blankeberge mondden uit in een proef-
Het geheel was al spoedig een grote modder-
project in de Uitkerkse Polder. De winst van het project gaat naar de natuurvereniging
brij. Uiteindelijk hadden we, besmeurd als
voor het beheer van het gebied of de aankoop van nieuwe gronden. Voor mij is
varkens, genoeg hoogte. Tenslotte werden twee
Uitkerke ideaal, omdat het dicht bij huis is en de plaats in alle seizoenen zeer veel
zware balken waterpas in de brij vermengd,
vogels telt, zowel naar aantallen als naar soorten.
waarna we de panelen konden aanvoeren. Venus pinkte al boven een bijna volle maan
Een hut in wording
wanneer de laatste bout was aangespannen,
Tijdens de winter had ik een ontwerp gemaakt samen met een bevriend fotograaf. Samen kwamen we uiteindelijk tot een perfect uitgebalanceerd geheel van openingen, kijkvenstertjes en zitcomfort. De duurzame platen werden via zware scharnieren aaneengezet. Wanneer de hut uiteindelijk aan alle eisen voldeed en getest was, haalden we ze weer uit elkaar tot losse panelen. Alles moest aan de rand van een rietkraag geplaatst worden waar het winterpeil van het water zo’n 30 cm diep was. In het riet bevond zich echter een gracht die niet te overbruggen viel met de loodzware panelen. Vrijwilligers van Natuurpunt Uitkerke waren uiteindelijk bereid om met ons een ganse werkdag te besteden aan het dempen van de gracht en de aanleg van een pad dat doorwaadbaar werd met gewone laarzen. De volgende dag hebben we de standplaats voor de hut met klei opgehoogd en gestut met planken en palen in de grond. Spreeuw Bergeend
u
uu
Krakeend
▼
maar ons huis stond als een rots. Intussen zijn enkele maanden verstreken en geen week gaat voorbij zonder dat ik een dagje ga “zitten”. Er wacht me nog een pak werk thuis, maar hier, in hartje polder, leeft geen verlangen, stromen geen gedachten en houdt de tijd heel even op.
●
16
AQUAFIN BIEDT EDUCATIEF MATERIAAL AAN Aquafin is het expertisecentrum bij uitstek als het gaat over
▲
Klasjes kunnen occasioneel een werf van Aquafin bezoeken.
waterzuivering en riolering. Het bedrijf beschikt over een schat aan informatie en documentatie waarop ook externen beroep kunnen doen. Geïnteresseerd in waterzuivering, rioleringen of afvalwater of Aquafinwerken in de buurt? Aquafin biedt heel wat educatief en informatief materiaal aan. Je kan in groepsverband een rondleiding in een waterzuiveringsinstallatie volgen, occasioneel een werf bezoeken of een van de talrijke publicaties van Aquafin bestellen. Het aanbod bestaat uit zowel ludieke strips en tekeningen voor kinderen en handige schematische posters als informatieve brochures voor wie infrastructuurwerken van Aquafin in de buurt heeft.
●
Rondleidingen en publicaties zijn gratis. Bekijk op www.aquafin.be het volledige aanbod.
