April 2013, nummer 120, jaargang 30, nummer 1. Naar een duurzame visserij

April 2013, nummer 120, jaargang 30, nummer 1

Naar een duurzame visserij

Inhoud 2 Column Dobber en haak Loes de Jong

Mosselvisser in Keeten-Mastgat.

3 Opinie Samen met de vissers



een toekomstbeeld maken Rinus Antonisse

4 Zeeuwse visserij stapt (voorzichtig) over naar duurzaam ondernemen Rinus Antonisse 6 Vissers en natuurbeschermers samen op de bres voor de Vlakte van de Raan Rinus Antonisse

Column

Dobber en haak

Loes de Jong

Achter een rustig deinende dobber op ‘n mooie zomeravond lekker relaxen aan de Oosterschelde... De gedachten dwalen al gauw af. Vissen bewonen een wereld die de onze niet is. We kunnen hun wereld betreden, met veel gedoe en misbaar. In rubber gehuld, bellen blazend, zwemmen en zweven we als mens in die laatste echte wildernis rond. Als buitenstaander, want we horen er niet thuis. Van romantiek is geen sprake onder de waterspiegel, het is daar net als elders in de natuur: eten of gegeten worden. En vanaf de andere kant van de waterspiegel doen we daar aan mee. Vissers, in fel oranje of geel gekleurde jacks en broeken, bejagen dit waterdomein zo efficiënt en effectief mogelijk. Sportvissers gaan de strijd aan met dobber en haak. Het jagen kent net zoveel vormen als er vissen zijn, en dat al eeuwenlang. Vis kan aan de haak geslagen worden, in de fuik zwemmen, toehappen of in de netten belanden. We doen het tegenwoordig zó goed dat we de onderwaterwereld

ernstig bedreigen. Duurzaam vissen is geen luxe, maar noodzaak. Dat kunnen we zelf stimuleren door duurzaam gevangen vis te kopen.Als visser moet je tegenwoordig van meer markten thuis zijn: boeren op zee en op land. De zee teruggebracht tot een kweekbak, de voedselketen in productie omgezet. Is dit duurzaam? Leidt het tot minder druk op het natuurlijke systeem? Achter een rustig deinende dobber op ‘n mooie zomeravond zijn er soms meer vragen dan antwoorden... www.loesdejongfotografie.nl

8 Visserijmuseum toe aan vernieuwing Breskens wil sfeer vissershaven behouden Willem de Weert 10 Zeeland verbeeld ‘De minsken wolle ornaris wêze hwer’t



se net binne’ Rob Kregting

12 Opnieuw mosselbanken in de Westerschelde Peter Maas 13 Mossels kweken tussen de windmolens op zee en in het Krammer-Volkerak Rinus Antonisse 14 Onder de leden Sportvissers houden ook van de natuur Willem de Weert 15 Loodverlies door sportvissers grote bron van watervervuiling Jos Lobée 17 Plantaardig Wieren en de onderwaterwereld Justus van den Berg

Colofon April 2013, nummer 120, jaargang 30, nummer 1

18 De voorloper In ieder van ons schuilt een jutter

Een wantij is een plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de ZMf. Het blad verschijnt drie maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMf verstuurd. Lidmaatschap van de ZMf kost € 20,- per jaar. Redactie: Rinus Antonisse, Janneke Donkers, Elly Geelhoed (secretariaat), Rob Kregting, Peter Maas, Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Bijdragen kunnen in overleg met de eindredacteur worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing in dit blad hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMf weergeven. Vormgeving: Photographics, Goes. Druk: Zoeteweij, Yerseke. Verspreiding: Orionis Walcheren. Fotografie: Loes de Jong (voorpagina, blz. 2 en 3), INZee Communicatie & Trends (blz. 4), Zeeuwse Visveilingen (blz. 5), Rijkswaterstaat (blz. 6), www.laatzeelandzien.nl/Ben Biondina (blz. 6, 7, 13, 14 en 15), Natalie Roux (blz. 10 en 11), Jos Lobée (blz. 16), Mart Karremans (blz. 17), Peter Maas (blz. 18 en 20), Edwin Paree (blz. 12), Willem de Weert (blz. 8 en 9), Rozenwekerij De Bierkreek (blz. 19). Redactiesecretariaat: ZMf, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes. Tel. 0113 230075, fax 0113 250995. E-mail:[email protected]

2

wantij april 2013

Peter Maas

19 Geertje van der Krogt nu volledig op rozen

Rob Kregting

20 De voetafdruk Wout van den Berg,



mosselkweker te Bruinisse Gerda Spaander

Opinie

Samen met de vissers een toekomstbeeld maken Rinus Antonisse

In de Zeeuwse delta is de verhouding tussen natuurbeschermers en vissers delicaat. Botsingen in het recente verleden hebben sporen nagelaten. Nochtans is blijven omzien in wrok onverstandig. Er zijn namelijk meer overeenkomsten dan verschillen. Werken aan een gezonde natuur en aan een duurzame visserij - ecologie en economie varen er beide wel bij. De draagkracht van het systeem is bepalend voor wat er aan visserij mogelijk is. Anders gezegd: wat er opgevist wordt en wat via natuurlijke processen weer terugkomt, moet in evenwicht zijn. De visserij mag niet onder de kritische grens komen waarbij herstel niet meer mogelijk is. Die insteek staat centraal in de visserijvisie van de ZMf. Grotendeels hetzelfde als wat normaal gesproken met duurzame visserij beoogd wordt. Duidelijk iets anders dan zeggen: ‘Geen visserij meer.’ Het uitgangspunt is het herstel van de aangetaste rijkdom aan flora en fauna in de delta en van de afgenomen draagkracht (productiecapaciteit).

Samen De ZMf wil met de visserijsector een gezamenlijk toekomstbeeld maken, op basis van een zorgvuldige afweging van belangen. Net als ten tijde van de strijd om een open Oosterschelde samen resultaten behalen! De ZMf doet dat uiteraard mét de natuurorganisaties verenigd in het Delta Overleg. Het tij lijkt gunstig. Er lopen veelbelovende initiatieven, zoals overleg Vlakte van de Raan, Blueport Oosterschelde, Green Deal biodiversiteit Oosterschelde, Proef natuurlijk sluisbeheer. Dat zijn alle betekenende stippen op de horizon. U leest er meer over in deze Wantij.

Duurzame visserij Het woord duurzaam betekent volgens het woordenboek: bestemd om lang te bestaan. Dus als je duurzaam vist, betekent het dat je wel vist, maar dat je dat doet op een manier waardoor er over langere tijd, door generaties na ons, ook nog gevist kan worden. Nu is er in veel zeeën en oceanen sprake van overbevissing waardoor vissoorten met uitsterven bedreigd worden. (WdW) Rinus Antonisse is journalist en lid van de Wantijredactie.

wantij april 2013

3

Foort Lokerse, algemeen directeur van de Zeeuwse Visveilingen.

Zeeuwse visserij stapt (voorzichtig) over naar duurzaam ondernemen

Rinus Antonisse

Algemeen directeur Foort Lokerse van de Zeeuwse Visveilingen stelt zich bescheiden op. Op het gebied van duurzaamheid behoort de onderneming zeker niet tot de koplopers. ‘Ons bedrijf is niet zo spannend. Als tussenstation tussen aanvoer en handel zijn we qua geldstroom best groot, maar we zijn geen echt groot bedrijf. Voluit gaan voor duurzaamheid levert niet zoveel op.’ Hij verzekert dat er in de bedrijfsvoering waar mogelijk wel op duurzame wijze gewerkt wordt. Als voorbeeld noemt Lokerse aanpassing van de verlichting in de sorteerhallen en schouwruimte, waardoor het stroomverbruik flink is afgenomen. En ook de inzet van elektrische heftrucks en het gebruik van milieuvriendelijke reinigingsmiddelen vallen onder duurzaam ondernemen.

wel dat ze rekening moeten houden met komende generaties. En ze hebben zelf ook baat bij duurzaam vissen.’

en zeggen ze erbij dat het om kabeljauw vangen gaat. Het zijn mooie beelden, maar het is wel stemmingmakerij.’

Overbevissing of niet

Rente

De directeur ontkent niet dat in het verleden illegale activiteiten werden uitgevoerd. ‘Als er nu één bedrijfstak in Nederland gecontroleerd wordt, dan is het de visserij wel. De vissers accepteren de regels. Ze weten niet beter, de huidige generatie is opgegroeid Recycling en isolatie met regels en controles.’ Hij beklemtoont dat De viskisten zijn van plastic dat gerecycled die regels uitgaan van duurzame visserij. ‘In kan worden. Ze worden ook meermalen de toekomst mag enkel de rente gebruikt. Bewust is afgezien van de bestanden opgevist worden. van de invoering van eenmalig Duurzaam ondernemen Dan moeten de bestanden wel verpakkingsmateriaal. Aardig Duurzame visserij. Het zijn tegenwoordig zo’n beetje de meest dermate groot zijn, dat dit mogelijk wat winst is er te boeken met gebezigde woorden in de visserijsector. Er een juiste invulling is.’ Met andere woorden: met het isoleren van de vismijn in teveel vis vangen snijden de vissers Vlissingen. Daar is nooit iets aan geven is nog niet zo eenvoudig. De vissers zijn er serieus zichzelf in de vingers. Het heeft aan gedaan. Onlangs verkocht mee bezig en boeken vooruitgang. Het vervolg van de keten is wel geholpen dat er inmiddels een de Gemeente Vlissingen het nog (lang) niet zo ver. Bij de Zeeuwse Visveilingen krijgt duurgroot deel van de vloot gesaneerd gebouw aan de Zeeuwse Visveizaam ondernemen voorzichtig gestalte. is. Met wat er nu aan schepen lingen. Lokerse laat uitzoeken beschikbaar is, blijven de vissers hoe isolatie, dubbel glas, verwarming, en dergelijke, het beste aangepakt In de noordelijke wateren, waar nog veel binnen de toegestane quota. En het werpt kunnen worden. Dat wil hij zo snel mogelijk meer op kabeljauw gevist wordt, is het vruchten af. ‘Er is nog nooit zoveel schol in voor elkaar hebben. bestand hartstikke gezond.’ Zijn conclusie de Noordzee geweest als nu. Het quotum is is dat de klimaatverandering oorzaak is dan ook met 15 procent verhoogd’, merkt van verschuivingen: de kabeljauw trekt Lokerse op. Echte omslag De directeur vertelt liever over de wijze uit de opwarmende zuidelijke Noordzee waarop de afgelopen jaren veranderingen noordwaarts weg. In het zuiden duiken Pulsvisserij en vernieuwingen in de Zeeuwse visserij nieuwe soorten op, zoals poon en zeebaars. Tot de veranderingen die de laatste jaren gestalte kregen. Volgens hem is sprake van Lokerse denkt dat de milieubeweging hebben bijgedragen aan verduurzaming een echte omslag richting duurzame visserij. als het goed uitkomt bewust bepaalde van de visserij, rekent de directeur naast De vissers beseffen wel degelijk dat daar hun ‘misverstanden’ overeind houdt. ‘Zo laat een mentaliteitsverandering ook het vaGreenpeace netten zien van diepzeetrawlers ren op kleinere motoren (minder olietoekomst ligt, zegt Lokerse. ‘Ze weten heus

4

wantij april 2013

Hij vindt het jammer dat de milieubeweging de omslag binnen de visserijsector niet altijd even positief oppakt en blijft hangen in oude opvattingen. Lokerse: ‘De stand van de kabeljauw in de zuidelijke Noordzee gaat achteruit. De milieubeweging zegt hardnekkig dat dit door overbevissing komt. Dat is niet zo. Het komt door hogere watertemperaturen.

Visquota Een quotum wordt door de Europese Unie opgelegd. Door het vaststellen van een visquotum wordt aangegeven hoeveel elk land van welke soort vis mag vangen. Het is van economisch belang: het inkomen van veel gezinnen en het voortbestaan van veel bedrijven hangt er van af. Ook ecologisch is de quotering van groot belang omdat overbevissing tot onherstelbare schade aan het gehele zeemilieu leidt. Bij het vaststellen van de visquota spelen tegengestelde belangen: korte en lange-termijn politiek, milieu, inkomen. Daarom is er altijd veel strijd om. (WdW) verbruik), het veel zuiniger vissen (niet meer met de gashandel voluit) en nieuwe vangstmethoden. Lokerse beschouwt de zogeheten pulsvisserij (met stroomschokjes de vis van de bodem opschrikken) als een enorme stap vooruit, omdat er minder brandstof nodig is en de bodemberoering veel geringer is. Hij verwacht dat rond 2015 alle Zeeuwse vissers met hun kotters zijn overgestapt op de pulsvisserij.

Zeeuwse Visveilingen

• Zeeuwse Visveilingen, ontstaan in 2004 door fusie van de gemeentelijke vismijnen in Vlissingen en Breskens. Eigendom van de gemeenten Sluis en Vlissingen. • Tien vaste medewerkers en bijna 60 parttime sorteerders (peken genaamd, die donderdagnacht en vrijdag in actie zijn). • Omzet circa 36 miljoen euro per jaar, waarvan tong met 55% de belangrijkste soort is. Verder schol, tarbot en kabeljauw. • Aanvoergewicht ongeveer 10.000 ton, waarvan met 45% het meest schol, gevolgd door overige soorten 33% en tong 22%. • In Vlissingen wekelijks aanvoer van 8 kotters en 7 (grotere) eurokotters; in Breskens wekelijks aanvoer van 2 kotters en 10 dagboten. • Visveiling met een elektronisch systeem, elke vrijdag om 07.00 uur; circa 60 Nederlandse, Belgische en Duitse kopers. (RA) Inzetten op kwaliteit in arbeid, materiaal en technieken levert een grote bijdrage aan duurzaamheid, betoogt Lokerse. Groter dan certificering, zoals de keurmerken MSC en FOS. ‘Daar zit een commerciële kant aan, je moet er veel voor betalen. Er wordt bij ons nog weinig gecertificeerde vis aangevoerd. Eerlijk gezegd vind ik het besef bij de vissers dat ze duurzaam bezig moeten zijn, belangrijker dan dat er een papiertje aan hangt.’

Voor meer informatie: www.zeeuwsevisveilingen.nl Rinus Antonisse is journalist en lid van de Wantijredactie.

wantij april 2013

5

Begrenzing Natura 2000 Vlakte van de Raan

Vissers en natuurbeschermers samen op de bres voor de Vlakte van de Raan

Westkapelle

Rinus Antonisse

Naast elkaar op de barricades in plaats van tegenover elkaar. Samen pleiten vissers en natuurbeschermers voor de komst van drie zeereservaten op de Vlakte van de Raan. Goed voor ruim twaalf procent van het gebied van maar liefst 175 vierkante kilometer in de monding van de Westerschelde. In de reservaten mag voor ten minste twaalf jaar alleen onderzoek plaatsvinden. Ze hebben er twee jaar over gedaan, maar het resultaat mag er dan ook zijn. Een gezamenlijke toekomstvisie van vissers en natuurbeschermers voor de Vlakte van de Raan. Niet omdat de overheid dat verplicht stelde, maar geheel vrijwillig. Advies van onderop, zo gezegd. Het Productschap Vis en de ZMf voerden met succes een zogenoemd joint fact finding proces uit.

Kraam- en paaikamer In een werkgroep is onderzocht wat aan kennis over het natuurgebied beschikbaar is en welke informatie ontbreekt om te kunnen beoordelen hoe het met de (ecologische) toestand van de Vlakte van de Raan staat. Het overleg mondde uit in de gezamenlijke visie, die een belangrijke bouwsteen vormt voor het door Rijkswaterstaat op te stellen eerste beheerplan. Als Natura 2000-gebied

6

wantij april 2013

maakt de Vlakte van de Raan deel uit van het Europese netwerk van waardevolle natuur. Er liggen permanent overstroomde zandbanken. Het water is ondiep en voedselrijk. De Vlakte is kraam- en paaikamer voor vis, foerageergebied voor kustbroedvogels als grote stern en visdief en leefgebied voor bruinvis, gewone en grijze zeehond. Samen met Voordelta en Westerschelde (en het Belgische deel van de Vlakte) beslaat de Raan een robuuste oppervlakte natuur.

eerst de feiten opzoeken. Daaraan kunnen we waarden verbinden en vervolgens kijken of we tot elkaar kunnen komen. Dat was absoluut de insteek. We zijn begonnen met de kennis die er al is op tafel te krijgen’, vertelt Brader. ‘Uiteindelijk bleek dat er helemaal niet zoveel informatie is en bovendien verouderd. Er zijn heel veel gaten. Dat met elkaar erkennen is ook waardevol. Alle kennis die er was, hebben we gedeeld.’

Feiten opzoeken

Zo brachten de vissers hun in de praktijk opgedane kennis in. Ze konden onder meer goed aangeven wat de meest kwetsbare gebieden zijn en waar te beschermen scheepswrakken liggen. Joint fact finding is niet alleen bestaande kennis en informatie vergaren, maar ook aanvullen en bespreken. Om ten slotte uit te komen bij het voorstel

Een joint fact finding proces. Eigenlijk een ouderwets potje polderen dus. ‘Niet helemaal’, zegt Aafke Brader, beleidsmedewerker ZMf, gedecideerd. Ze geeft aan dat polderen uitgaat van tegenstrijdige belangen en zoeken naar een gulden middenweg. ‘Joint fact finding heeft als vertrekpunt:

Breed gedragen advies

Samenwerking Planning Rijkswaterstaat vindt het belangrijk dat het beheerplan in ook: werkt het wel? We hopen voor eens en om gebieden teafstemming sluiten, verduidelijkt Bra- wordt met belanghebbenden opgesteld. Daarom Medioover 2012 het nut van wordt ergedragen nauw samengewerkt vaargeulbeheerders, altijd duidelijkheid te krijgen der. ‘Het is een breed advies.met Devissers, Met meedenkkracht van betrokkenen in kaart brengen regionale overheden, scheepvaart-, recreatie en natuurvissers zeggen: als we drie gebieden sluiten reservaten. Daarom moet er ook een sterk Wat houden de afspraken die visserij en van huidige activiteiten. Toetsen van de effecten van organisaties. Zij dragen bij met waardevolle kennis en inzichten. opgezet worden. en verder kunnen de Vlakte, natuurbescherming maakten precies in? huidige activiteiten. Zo vissen wordt hetop beheerplan voor dan de Vlaktemonitoringsprogramma van de Raan er één waarin alle belangen maximaal ruimte Diepe, krijgen. ondiepe en druk bevaren delen moet is dat acceptabel.’ Ze prijst de sfeer tijdens • het sluiten van drie gebieden voor

Afspraken & pluspunten

2012 vergelijken.’ En als de bijeenkomsten. ‘Die was altijd supergoed je met elkaar kunnenEind 12 jaar (twee beheerplanperiodes) Besprekingen met betrokkenen: wat moet er gebeuren om blijkt dat reservaten voor de kwaliteit van en serieus. MaarNatuurwaarden de eigen belangen werden voor alle vormen van bodem beroede natuurdoelen te realiseren? Beschrijving van maatregelen. beschermd met Natura 2000 het ecosysteem wel permanent De goed was 2000-gebied rende visserij; Vlaktebehartigd. van de Raan isHet als Natura aangewezengeen nut opleveren? ‘Dan 2013 Als je de het bijzondere kenmerken die bewaard wemoeten iets andersVoorjaar verzinnen. geen babbelclubomdat of theekransje. Een plusheeftmoeten • sluiting van drie kleinere gebieden Schrijven van het ontwerpbeheerplan. blijven. Om welke natuurwaarden gaat het? was dat er onafhankelijke deskundigen bij vraag wilt beantwoorden of het afsluiten van voor onderzoek naar de effecten van zin heeft, dan het overleg zaten, vanwege de objectieve dit type zee voor de visserij de garnalenvisserij; Najaar 2013 Zeezoogdieren Inspraak: formele procedure hun van het bodemleven in de In de Vlakte van de Raan leven bruinvissen. Bruinvissen moet je er flink onderzoek tegenaan gooien’,waarbij betrokkenen inbreng. Ook deskundigen die weten waar • onderzoek zienswijze kunnen geven. behoren tot de walvisachtigen. Het zeegebied is bovendien het bij visserij om gaat, die ook de prakti- stelt Brader. gesloten en niet-gesloten gebieden; belangrijk voor de gewone zeehond en de grijze zeehond. sche problemen kennen’. • de controle op de regels praktisch Voorjaar 2014 Zij voeden zich met de vis in het zeegebied. In de 20e eeuw Beheerplan gereed. werden de zeehonden nog bedreigd met uitsterven. hetde werkgroep Het advies In van gaat via de re invullen en richten op Nederlandse en beheerplan van de Vlakte van de Raan staat hoe deze dieren giegroep Visserijmaatregelen in beschermde Vlaamse schepen. Zeereservaten beschermd worden. Brader beklemtoont dat de natuurbescher- gebieden Noordzee naar Rijkswaterstaat. Die Natura 2000 Welke pluspunten leverde het proces ming niet teveel heeft ingeleverd. ‘We hadden beslist of het in het beheerplan Meer informatie Trekvissen Kijkdat op www.rijkswaterstaat.nl/vlaktevanderaan meer en aanvullen op? voor deharde trekvissen fint, rivierprik en zeeprik isBrader de Vlaktehoopt belandt. er snel duidelijkvan kennisvoor vergaren eerlijk gezegd nietOok zoveel argumenten informatie. Of mail naar [email protected] van de Raan van belang. Trekvissen zwemmen heen en weer • bundeling van bestaande gebiedskennis; om het via de rechter te spelen. Dat willen we heid komt. ‘Het gaat als zo vaak om geld. Het tussen zout en zoet water. Hun aanwezigheid is een indicator moet niet teenlang • ervaring opdoen met de methode ook als natuurbescherming liever niet meer. tussen van de kwaliteit van de verbinding de rivieren de duren, anders verloopt het Dit is een uitgave van: zee. Deniet Vlakte vanzeep de Raan is onderdeelmoment van hun leefgebied. van handelen.’ ‘joint fact finding’; We willen de visserij om helpen. Rijkswaterstaat Ministerie van Economische Zaken, Landbouw• entoenadering Innovatie en meer vertrouwen De Vlakte van de Raan gaat ook niet op slot, Overstroomde zandbanken informatie: tussen partijen; het is zeker niet zo er niksoverstroomde meer kan.’zandbanken De Voor De dat permanent diemeer in de Vlakte van de Raan liggen, zich uit van de Westerscheldewww.noordzeenatura2000.nl • een advies voor visserijmaatregelen; beleidsmedewerker wijst erop strekken dat elders monding ervaring tot aan de Belgische kust van Knokke-Heist. • gedrevenheid om de samenwerking (Canada, Noorwegen) opgedaan Zandbanken als deze zijn zeldzaam in heel Europa en van Kijk voor meer informatie op lid www.rijkswaterstaat.nl voort te zetten. wordt met zeereservaten. ‘Nog niet in de Rinus Antonisse is journalist en groot belang als leefomgeving van zeedieren. Met Natura of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis) zandbak die onze 2000 Noordzee Debeschermd. vraag is dan van de Wantijredactie. wordenis. deze oktober 2012 | nz1012lc022

wantij april 2013

7

Entree Visserijmuseum Breskens.

Ontwerp Visserij Experience Breskens.

Visserijmuseum toe aan vernieuwing

Breskens wil sfeer vissershaven behouden

Willem de Weert

De haven van Breskens geurt naar vis, maar wel steeds minder. Buiten het seizoen oogt de haven leeg. In de viswinkels op de kade neust een handvol klanten rond. Vanaf Pasen komt er weer leven in de brouwerij, bijvoorbeeld met de rondvaarten met sportvissers en bedrijfsuitjes. Ook het Visserijmuseum opent dan weer zijn deuren. Breskens wil de sfeer van een levendige vissershaven behouden. Dat wordt nog een hele klus. Het Visserijmuseum aan Kaai 1 huist boven geval van verzamelwoede en geen keuzes is de visafslag nagebootst: met de oude de visafslag (als die in bedrijf is leuk om even maken. Op naar de vissen. De aquaria zijn klok van de vismijn wordt aan een groepje binnen te kijken). Het museum oogt aan de bescheiden maar leuk, zeker voor kinderen. bezoekers streekproducten verkocht. Een buitenkant weinig aantrekkelijk en, eerlijk Hier brengt een knalblauwe vis de bezoeker groep senioren vindt het leuk: wie het eerst is eerlijk, de collectie van het museum oogt in verwarring. Het getypte bijschrift geeft drukt, heeft de Zeeuwse babbelaars. De ook gedateerd. Dat ligt zeker niet aan de uitleg dat het om een tropische vis gaat die snuisterijen bij de kassa zijn goed bedoeld, maar kunnen niet op tegen de gelikte winkel inzet van de circa dertig vrijwilligers die de in de wateren rond Australië leeft. die men tegenwoordig bij de uitgang van bezoekers met geestdrift informeren en de nodige reparaties verrichten, en het bestuur In de volgende zaal geeft de ‘bruine vloot’ een modern museum treft. Voor koffie of dat de zaak draaiend houdt. Het is meer een een overzicht van Zeeuwse vissersschuiten thee moet je aan de overkant in het cafetaria kwestie van geld en nieuwe impulsen. Het die op schaal gebouwd zijn, geschonken terecht. Kortom, het visserijmuseum is toe museum leeft van de entreegelden (circa door Van Denderen uit Westdorpe. Dat aan vernieuwing. 12.000 bezoekers per jaar) en een subsidie van de Gemeente Sluis De Smaak van Vis Steeds minder vissers in Breskens (gratis huur en stroom). Dat is Die impuls kan mogelijk komen Er zijn steeds minder vissers in Breskens; de werkgelegengeen vetpot. van het ‘Project reconversie heid loopt terug. Breskens is de thuishaven van een paar grote van de vismijn in Breskens: De schepen en van tien tot twintig kleine kotters, afhankelijk van de smaak van Vis’. Een rapport dat Verzamelingen vangstperiode. Laatst nog is een groot vissersschip, de Breskens vol staat met Engelse kreten De collectie bestaat voor een 14, verkocht naar Afrika. Volgens de Gemeente Sluis zijn er in als ‘catch to plate’, ‘exposure’, groot deel uit verzamelingen, die Breskens nog 177 mensen werkzaam in de visserij, verspreid ‘experience’, ‘sense of taste and in bruikleen of geschonken zijn. over 34 bedrijven. place’. Waarschijnlijk bedoeld Bij de entree is bijvoorbeeld een om indruk op de lezer te maken, collectie botten, tanden et cetera hoort hier zeker thuis. Verder herinneren maar onnodig om duidelijk te maken dat van mammoeten te zien die door vissers in de netten van de Noordzeebodem ge- er uitvergrote krantenartikelen en poppen de haven van Breskens aantrekkelijker schraapt zijn. Interessant als je van geologie in uniform aan de dagen dat de veerboot moet worden voor de toerist. In het plan houdt, maar in feite bijvangst c.q. bijzaak. nog voer en is er een maquette van de krijgen de loodsen op de haven en het visserijmuseum een ‘restyling’. Daarbij Een zaal verder is een expositie van de 845 Westerschelde te zien. moet een heuse kotter, die bovenop de opgezette vogels die ooit door plaatsgenoot vismijn komt, de ‘eyecatcher’ worden. Verschoor verzameld zijn. Een mooi gezicht, Goed bedoeld al die gevleugelde dieren, zeker de lokale De kleintjes zitten in een kajuit aan de Het dak van de vismijn wordt volledig kust- en strandvogels. Maar wat doen die knoppen van een simulator, maar de beloopbaar. Vanaf dat dak kun je de schekleurrijke exotische volièrevogels er tussen? i-pad generatie zal zich verbazen over de pen zien binnenvaren en het lossen van Die vliegen hier toch niet rond? Een typisch overjarige computer. In het filmzaaltje de vis volgen. Door de bovenlichten in het 8

wantij april 2013

dak moeten straks de activiteiten onder in de vismijn te zien zijn. De ‘beleving van VIS’ (met hoofdletters geschreven) begint bij de geboorte en het leven van de vis in zee en eindigt met een vers bereid maal op het bord in het restaurant. Het huidige museum krijgt daarin de rol om op een aansprekende manier over de cultuurhistorie van de visserij in Breskens te verhalen. Breskens ligt in Zeeuws-Vlaanderen: dat moet in de nieuwe opzet duidelijk te zien zijn. Bijvoorbeeld dat er veel vis rondzwemt in de beschermde Voordelta, het 9000 hectare grote natuurgebied voor de kust van Breskens. En met de inzet van topkoks: de Gemeente Sluis telt immers 7 Michelinsterren. Wat dat allemaal mag kosten? 7½ ton, waarvan 450.000 euro van de gemeente en 300.000 euro van (Europese) subsidies moet komen, om te beginnen dan. Voor meer informatie: www.visserijmuseumbreskens.nl www.gemeentesluis.nl/Projecten_en_Plannen Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

wantij april 2013

9

Zeeland verbeeld

Over het werk van Tjibbe Hooghiemstra

De minsken wolle ornaris wêze hwer’t se net binne * Rob Kregting

Tjibbe Hooghiemstra (Tytsjerk, 1957) verblijft regelmatig in Zeeland, waar hij in Groede een kleine woning annex atelier heeft. ‘Als buurman van Theo Jordans, mijn oudste beste vriend.’ (zie Wantij nummer 118) ‘Ik had mezelf al uitgekleed voor de keuringsarts van de Zeevaartschool Terschelling, maar ik had niet alle papieren bij me. Ik moest een andere keer terugkomen. Er is eigenlijk geen reden dat dat niet is doorgegaan.’ ‘Kort daarna schreef ik me in bij Minerva, de Kunstacademie in Groningen. Daar deed ik van 1976 tot 1982 twee afdelingen: de architectuur-gebonden kunst en de vrije afdeling.’ Zijn c.v. vermeldt nog een tweede Kunstacademie, Sint Lucas in Gent. ‘Twee jaar geleden heb ik daar een Master behaald, in de vrije kunst. Veel fotografie. Daar wilde ik meer mee gaan doen, om de techniek als tekenmateriaal te gebruiken. In Gent was een interessant programma, met ook veel literatuur en filosofie. Ik had me er echt op ingesteld student te zijn (terwijl hij zelf ook docent is, in Groningen en Ierland, red.) Mijn begeleider zei in het eerste gesprek: ‘Je moet naar zee gaan.’ ‘ Eerst wilde ik naar de Noordpool. Twee winters geleden ben ik met een koopvaardijschip door een meter dik ijs naar Finland gevaren. Veel getekend, gefotografeerd, gelezen. Die tocht is de basis geworden voor mijn afstuderen. In de vorm van een tentoonstelling met foto’s, tekeningen en video. En een scriptie.’

Verlangen ‘Hoe mijn kunstenaarschap zich ontwikkeld heeft? In het begin maakte ik alleen abstract werk, nu is het ook realistisch. Dat is voor mij eigenlijk geen verschil. Ik ga uit van mijn ervaringen. Die heb ik nodig. Op ‘t schip heb ik bijvoorbeeld aan dek een serie tekeningen gemaakt van half bevroren golven. Dan moest ik na een kwartier weer naar binnen om mijn handen te ontdooien. Dat is toch anders dan werken met geleende ervaringen vanuit een fotoboek. Ik maakte daar ‘s nachts foto’s van druppels. Druppels als een sterrenhemel, alsof je in de kosmos bent. Het laatste halfjaar schilder ik weer vooral. Steeds vanuit het verlangen naar zee te gaan. In Zeeland trek ik altijd naar het strand, de zee, de schepen. Ik begrijp nog steeds niet dat ik niet ben gaan varen.’

Waar te zien? Werk van Hooghiemstra is te zien van Leeuwarden tot Keulen, Tokyo tot New York. Het is in Nederland onder meer in bezit van het Rijksmuseum en het Stedelijk. Dit jaar heeft hij exposities in Derry, de culturele hoofdstad van Verenigd Koningrijk, in Keulen en bij de opening van het nieuwe Friese Museum in Leeuwarden. Volgend jaar in Tokyo. Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.

* ‘Mensen willen gewoonlijk daar zijn waar ze niet zijn’, zegt het tegeltableau in het station van Leeuwarden.

10

wantij april 2013

Tjibbe Hooghiemstra, atelierfoto. Hollands landschap, Noordzee. 2011. 16 digitale prints op karton, 400x300 cm.

wantij april 2013

11

Mossels kweken tussen de windmolens op zee en in Krammer-Volkerak

Opnieuw mosselbanken in de Westerschelde Peter Maas

Rinus Antonisse

Een bijzondere vondst deed Robert met zijn collega Edwin Paree tijdens het veldwerk in 2010. Op een kleine zandplaat in de omgeving van de Middelplaat bij Terneuzen groeide weer een natuurlijke mosselbank. De mosselbank had een oppervlak van ongeveer 4,5 hectare. Robert: ‘Dat was sinds de jaren ‘70 van de vorige eeuw niet meer gezien. Mosselbanken vestigen zich in relatief rustige gebieden, dus met een lage dynamiek. Je vindt altijd wel mosselen langs de steenglooiingen van de Westerschelde, maar natuurlijke mosselbanken midden op een zand- of slikplaat zijn zeldzaam. Dat is meer iets van de Waddenzee.’

Vernieuwing en samenwerking in de visserijsector bevorderen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Er is sprake van zoveel hoofden, zoveel zinnen. De belangen zijn divers. De hele sector tegelijk aanpakken en omvormen werkt dus niet, zo bleek afgelopen jaren in het project Blueport Oosterschelde. Het project bleef steken in vaagheden. Daarom een doorstart, met als eerste resultaat een ambitieus innovatieprogramma. MZI’s bij Zierikzee.

Verleden Toch kwamen mosselbanken in het verleden wél voor in de Westerschelde. De naam Mosselbanken bij de Braakman getuigt ervan. Niet voor niets is Philippine nog altijd een van de belangrijkste mosselsteden van ons land. Robert: ‘Je kon in het slik daar op de zandplaat restanten van stokken zien staan. Ze markeerden waarschijnlijk ooit de begrenzing van de oude mosselpercelen die toen dus ook midden in de Westerschelde lagen.’

Gissen Het blijft een beetje gissen hoe het kan dat er nu nieuwe mosselbanken zijn ontstaan. Robert: ‘Iedere keer zijn we weer verbaasd over de grote veranderingen die in korte tijd kunnen plaatsvinden. Dit is waar de Westerschelde uniek in is, de enorme dynamiek en met 5,5 meter bij Bath het grootste verschil in eb en vloed in ons land. Sedimentatie en erosie, de daarbij behorende ecologie en het kenmerkende meergeulensysteem, hebben hier nog relatief de vrije hand. Misschien is er plaatselijk een periode met wat minder dynamiek geweest, misschien is er extra veel broedval, zijn er weinig of geen stormen of is de winter wat zachter.’

De mosselbanken kunnen ook zo maar weer verdwenen zijn: één flinke storm kan genoeg zijn. Maar ook dat hoort bij de natuurlijke dynamiek van de Westerschelde. Die biedt nog volop ruimte om je te verwonderen. Binnenkort gaan de onderzoekers van Rijkswaterstaat weer de slikken op om nieuwe metingen te verrichten.

Zwaar weer Hij wijst erop dat de schelpdiersector in zwaar weer zeilt. De eigen jaarproductie van mossels daalde in twintig jaar met de helft, ondanks de opkomst en het succes van de mosselzaad invanginstallaties (MZI’s). Door de Deltawerken is in de Oosterschelde minder voedsel beschikbaar, terwijl er meer eters zijn (vooral de verwilderde Japanse oesters). Ook de opbrengst uit de Waddenzee nam af. De daling kon deels opgevangen worden door import van buitenlandse schelpdieren. Aan invoer kleven echter nadelen (exoten, minder grip op de kwaliteit). Van Zandbrink koerst aan op een hogere eigen mosselproductie en wel zodanig, dat de natuur er niet onder lijdt. Dat kan, stelt hij zelfverzekerd. ‘Er ligt een uitdaging om samen een goede delta te maken.’ Vissers en natuurbeschermers zijn er beiden bij gebaat dat in de delta het getij weer ruimte krijgt en waterkwaliteit en voedselproductie verbeteren.’

Robert Jentink is adviseur ecologie en morfologie bij Rijkswaterstaat. Hij is regelmatig te vinden op de slikken van de Westerschelde en wil alles weten van de droogvallende delen in dit estuarium: over morfologie, sedimentatie, erosie en dynamiek. Hij spreekt bij de Westerschelde over een intergetijdengebied, of nog mooier: estuariene natuur. Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

Nieuwe mosselbank in Westerschelde.

12

wantij april 2013

Kwartiermaker Wouter van Zandbrink richt zich eerst op de schelpdiersector. ‘Die is de grootste en er zitten heel veel kansen voor vernieuwing. Daar is veel winst te behalen voor de Zeeuwse economie én voor de Zeeuwse natuur. Later kunnen we het project uitbreiden met de schaaldieren, andere visserij en aquacultuur. Het gaat lukken, maar wel stap voor stap.’

Nieuwe gebieden Kern van de vernieuwing die Van Zandbrink nastreeft, is spreiding en tegelijk verhoging van de productie door nieuwe gebieden te ontwikkelen. Naast Oosterschelde en Waddenzee ook kweek in het Krammer-Volkerak, in de Voordelta en tussen de nieuwe windparken op zee. Zolang het Krammer-Volkerak niet zout is en windparken er nog niet zijn, kan tijdelijk het Rotterdamse havengebied (Tweede Maasvlakte) worden benut. Hij ziet het helemaal voor zich. ‘Zaad invangen tussen de windmolens, dan opgroeien in Krammer-Volkerak, verdere kweek in de Voordelta en Waddenzee en dan leg je ze als tweejarige mossels in de Oosterschelde, in afwachting van consumptie. De Oosterschelde als nat pakhuis, niet voor de import. Die kan gewoon op land worden bewaard. Het predicaat Zeeuwse mossels slaat dan echt op mossels die hier zijn geproduceerd.’ Voor meer informatie: http://oosterschelde.blueportal.nl Rinus Antonisse is journalist en lid van de Wantijredactie.

Blueport Oosterschelde

Een Zeeuwse delta met duurzame visserij en een kerngezonde natuur. Het project Blueport Oosterschelde (BPO) moet ervoor zorgen dat dit droombeeld werkelijkheid wordt. Zomer 2012 maakte het project een nieuwe start en werd Wouter van Zandbrink bestuurlijk kwartiermaker. Hij is enthousiast en ziet volop kansen. De ZMf zit samen met de Provincie en een aantal bedrijven in de initiatiefgroep. wantij april 2013

13

Onder de leden

Loodverlies door sportvissers grote bron van watervervuiling

Het verlies van verzwaringsmateriaal door sportvissers is onlosmakelijk met de sport verbonden. De vislijn kan vastraken of breken. De huidige gewichten zijn van lood, en verlies ervan is slecht voor het milieu. In de sportvisserij gaat al jaren veel lood verloren; in het water ligt dus al veel lood. Door corrosie komen er uit het verloren lood langzaam giftige loodverbindingen vrij in het ecosysteem, een proces wat nog generaties lang zal doorgaan. Er zijn nu alternatieven beschikbaar, waarmee prima kan worden gevist. Ze zijn vooral interessant voor gebruik in de sportvisserij waar veel lood wordt verloren, de feedervisserij op witvis in de grote rivieren, de boilievisserij op karper en de wrakvisserij.

Sportvissers houden ook van de natuur

Loodverlies

Willem de Weert

Elke dinsdag vaart Ben Biondina met acht sportvissers de Noordzee op en keert terug met een maal platvis, wijting en (heel soms) een zeebaars of kabeljauw. Vroeger keek hij maar raar aan tegen ‘die groene rakkers’, die hoorden niet tot zijn biotoop. Biondina is secretaris van de Sportvisserij Zuidwest-Nederland die met 140.000 contribuanten de grootste bij de ZMf aangesloten organisatie is. Een vreemde eend in de bijt? ‘Ik ben veranderd, de sportvissers zijn veranderd en de ZMf is vast ook veranderd’, zegt Biondina op deze vraag. ‘We groeien naar elkaar toe. Een voorbeeld: terwijl de milieufederatie minder naar de rechter stapt, is de bond van sportvissers juist activistischer geworden. Pas nog hebben we samen met anderen via de rechter de bouw van een stuw bij Borgharen tegengehouden omdat die de vistrek belemmert en de turbines de vis vermalen. We werken samen met bijvoorbeeld de Vogelbescherming. Want een leeggeviste zee of een vervuild meer zonder vis bevat geen voedsel voor watervogels, maar betekent ook het einde van onze hobby. Wij hebben ontdekt dat we zelf ook deel uitmaken van de natuur.’ Als kanttekening plaatst hij dat het water ook niet ‘onnatuurlijk’ schoon en helder hoeft te zijn en ‘van zwemwaterkwaliteit’ zoals het waterschap wel eens nastreeft. ‘Het ene water is het andere niet. Er bestaan ook van nature modderige plassen waarin bijvoorbeeld karpers gedijen. Heel schoon water

14

wantij april 2013

bevat geen eten voor de vissen. Dat zie je aan de Oosterschelde waar steeds minder vis gevangen wordt.’ Binnen de ZMf bestaat weinig draagvlak voor de jacht. Sportvissers jagen toch ook? Biondina vindt het niet juist dat sportvisserij en jacht over één kam worden geschoren. ‘Sportvissers, zeker in zoet water, zetten bijna alle vis terug.’

Beroepsvissers en NPO Terwijl de sportvissers en de natuurliefhebbers oog voor elkaar krijgen, staat de relatie tussen sportvissers en beroepsvissers onder druk. ‘Sommige van hen zien ons als concurrenten, maar dat slaat nergens op. We vissen in hetzelfde water, maar wat wij vangen, weegt niet op tegen de vangsten in de beroepsvisserij.’ Hij heeft weinig op met de boomkorvisserij die met sleepnetten de bodem omploegt en al het leven daar om zeep helpt. ‘Dat gebeurt nota bene in het Nationaal Park Oosterschelde (NPO). Daar varen nog tien eurokotters. Er moeten stevige maatregelen komen tegen de overbe-

Jos Lobée

vissing (en de zandhonger.)’ Aan de andere kant ziet hij een jonge generatie beroepsvissers ‘die oog heeft voor duurzaamheid en beseft dat de overbevissing hen op den duur ook werkloos maakt’.

Grote speler

gieten zet druk op de prijzen en ontneemt het tijdens het werken aan het Kaderrichtlijn Water Project Alternatieven voor lood gebruikt Het is lastig om getallen te krijgen over hoeveel zicht op de gebruikte hoeveelheden. De lage lood sportvissers verliezen. De sector loopt er prijzen voor lood maken innovatie lastig. Ik door sportvissers. Aan dat project, looptijd ken geen initiatieven van grote merken om van 2009 tot 2012, namen het Waterschap niet mee te koop. Veel mensen zien bij vislood een klein bolletje van 1 tot 5 mm, met een lood te vervangen. Innovatie lijkt van buitenaf Scheldestromen, Sportvisserij Nederland, Q-Baits en Modified Materials deel. kerf er in, voor zich. Het meeste lood echter te moeten komen. wordt in combinatie met een werphengel gebruikt en daar Vaste hengels Hoeveel lood blijft achter op de bodem? gaat het om stukken die wel Een visser met de vaste hengel Uit een door Sportvisserij Nederland in 2008 uitgevoerde enquête tot 500 gram kunnen wegen. vist met kleine gewichten (de blijkt dat op het zoete water circa 66.000 kilogram lood per jaar verloren bekende kleine balletjes van gaat. Wat betreft het zoute water zijn alleen schattingen. Die lopen uiteen 0,2 tot 2 gram ). Hij/zij verliest Zelf gieten van circa 200.000 tot 1.000.000 kilogram lood dat per jaar verloren gaat in weinig lood bij goed gebruik. Er wordt ook veel lood de Nederlandse sportvisserij. Zelfs als voor de zee met 200.000 kilo wordt Dat ligt in de orde van enkele zelf gegoten en ook wel gerekend, is vislood al een van de grote bronnen van verontreiniging in ons grammen per jaar en dat is, verhandeld. Mallen voor het oppervlaktewater. Mijn eigen laatste schatting is dat het gaat om circa ondanks de grote aantallen zelf gieten zijn in de betere hengelsportzaken te koop, 250.000 kg op het zoete water en circa 450.000 kg op het zoute water per jaar. vaste hengel vissers, maar een heel klein deel van het en met een oude pan en wat loodverlies. Het grootste probleem met dit schroot kan al worden gegoten. Dat zelf gieten Enkele voorbeelden is overigens niet zonder gezondheidsrisico Per soort visserij verschilt het gebruikte lood is dat de losse loden balletjes soms vallen aan de waterkant en dat ze vervolgens door voor de gieter en zijn gezin. Daarnaast loodgewicht en dus ook het verlies aan lood. ontstaan bij het gieten giftige slakken en het Ik ben zelf geen visser, maar wil een paar vogels als voedsel of steentje worden aanis onduidelijk wat daar mee gebeurt. Het zelf voorbeelden geven van wat ik heb geleerd gezien en ingeslikt. Het lood wordt dan in de

De organisatie van sportvissers is met een half miljoen leden in Nederland een grote speler in de sport(enkel de voetbal- en tennisbond zijn groter) die aan milieubewustzijn wint. Zo is men bijvoorbeeld op zoek naar vervanging van het loodje omdat achtergebleven lood de bodem vervuilt (zie volgende bladzijden). ‘Sportvissers diervriendelijk noemen is voor sommigen misschien een stap te ver, maar we zijn zeker niet anti-natuur’, besluit de secretaris van de Sportvisserij ZuidwestNederland. Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

wantij april 2013

15

Plantaardig

Kleine zee-eik, Kattendijke excursieplek

Zoeterbout - Zijpe strandwerkgroep

Wieren en de onderwaterwereld

Loodvrije alternatieve producten zijn al verkrijgbaar bij diverse winkels.

Justus van den Berg

krop langdurig tegen steentjes aangeschuurd, waardoor de vogel aan verlammingen door loodvergiftiging kan sterven. Om die reden is dit soort klein lood in het Verenigd Koninkrijk verboden. Een dergelijk verbod is er ook in alle natuurparken in de Verenigde Staten. In ons land geeft Sportvisserij Nederland voorlichting en probeert men het gebruik van een goede verpakking en het al thuis monteren van lood te stimuleren.

Feedervisserij

met een mechaniekje aan de lijn gekoppeld: de lood-clip. Dat koppelt als een vis aan de haak zit vaak het lood los van de lijn. Kwalijk is dat het loodverlies door de loodclip enorm toeneemt. Omdat de karpervisserij een grote sport is, gaat het om grote hoeveelheden. Het is normaal dat een karpervisser per dag een of meer stukken lood verliest. Omdat deze techniek ook voor andere zoetwatervissen wordt gebruikt, schat ik het verlies op 200.000 kilo lood per jaar op het binnenwater. Er zijn alternatieven voor dit lood ontwikkeld.

Er zijn loodvrije alternatieven beschikbaar voor gewichten zonder ankers, aan gewichten met wegklappende ankers wordt gewerkt.

Bootvissen Bootvissen vanaf een charter op de Oosterschelde of Waddenzee leidt doorgaans tot een kleine kans op verlies door een obstakel in het water. Hier wordt vooral lood met vaste ankerdraden gebruikt. Deze zijn ontwikkeld en worden gebruikt op de Oosterschelde door de schepen De Onrust, en vanaf april 2013 ook op de Marezaet.

In de feedervisserij, een grote zoetwatervisserij met veel Milieuvriendelijke alternatieven voor vislood beoefenaars, vist men op zoet Wrakvissen Op dit moment zijn alternatieven voor lood te koop in een aantal water met een werphengel en Vissen op wrakken in de Noordzee winkels en op de schepen De Onrust en MareZaet. Deze actie wordt een met lood verzwaard korfje brengt het grootste loodverlies financieel ondersteund in het kader van het project Gezonde Zee, waarin het aas wordt gestopt. met zich mee. Het vissen gebeurt projectleider Vereniging Kust & Zee, om de alternatieven voor deGewichten van het lood liggen meestal vanaf een charter, soms zelfde prijs als lood te kunnen aanbieden. De loodvervangers zijn nog uit kleine snelle bootjes. Lijnen tussen 10 en 100 gram. Deze volop in ontwikkeling. Ze worden in kleine oplagen geproduceerd en korfjes kunnen vastraken raken vaak vast in het wrak of in de daardoor zijn de productiekosten hoger dan van lood. De winkels zijn: op het wrak verspeelde visnetten. op de bodem. Op de grote Jan Peter in Vlissingen, Van der Poel in Yerseke, Hamelink in Biervliet, Men gebruikt hier lood van 200 rivieren, waar in verband met Jurgers in Bergen op Zoom en Albatros in Scheveningen. de stroming grote gewichten tot 500 gram. Een verlies van 1- 2 worden gebruikt, is het verlies stuks per persoon per dag is laag, hoog. Sommige vissers kopen de korfjes met Vissen op zout water vanaf de wal op een slechte dag verliezen vissers 10 stuks, tientallen tegelijk in, of maken ze zelf. Mijn Ook het strandvissen is een grote sport. soms meer. Dit gaat om ca. 300.000 kilo per schatting is een verlies in stromend water van Men gebruikt lange werphengels en zeker jaar. Ook hier zijn alternatieven voor lood 1-5 korfjes per dag, op stilstaand water 1 of in wedstrijden ook dunne (breekbare) lijnen beschikbaar in verschillende materialen. enkele per jaar. Dit is dus een zeer forse bron om ver te kunnen gooien. Gewichten zijn van loodverlies. Er zijn goede producten als vaak 150 tot 200 gram zwaar. Bij een mooie Jos Lobée is directeur-eigenaar van Modified alternatief ontwikkeld door Q-Baits. regelmatige zandbodem is het verlies laag. Materials BV, een ingenieursbureau, Bij obstakels in het water, bijvoorbeeld een gespecialiseerd in materiaalkennis en kleirand als bij Dishoek, kan het verlies flink productontwikkeling. Modified Materials is mede Karpervisserij In de karpervisserij vist men met een techniek oplopen. Hetzelfde geldt voor het vissen vanaf initiatiefnemer en penvoerder van het Kader met speciaal aas, boilies genaamd. Om de vis een pier, waarbij er een stortstenen rand Richtlijn Waterproject ‘Alternatieven voor lood aan de haak te krijgen, is het gewicht van het ligt. Bij geringe stroming vist men met een gebruikt door sportvissers’. Q-Baits en Modified lood belangrijk. Vaak wordt met 100 gram of gewicht zonder ankerdraden, bij stroming met Materials produceren loodalternatieven. meer gevist. Het lood wordt tegenwoordig gewichten met vaste of wegklappende ankers. 16

wantij april 2013

Wieren zijn in, althans in de trendy keuken. Albert Heijn verkoopt bijvoorbeeld zeewiersalade. Je vindt lokale zeewier terug bij verse oesters: het betreft dan veelal knotswier of gezaagde zee-eik. Helaas belanden deze laatste wieren in de groencontainer en nooit op het bord.

Ulva pertusa. Neeltje Jans.

In de Oosterschelde komen circa 220 soorten wieren voor. De meeste zijn eetbaar en circa een derde deel van de soorten zijn nieuwkomers. Net als het eten op ons bord, ziet ook de wierengemeenschap in de Oosterschelde er heel anders uit dan vijftig jaar geleden.

onvoorstelbaar welke vormen van leven er langs de waterlijn van de Oosterschelde voorkomen. Ik kan me nu goed voorstellen dat Vietnamezen een goed maaltje vinden van kreukels, kokkels, krabben en wat er nog meer zit op een bedje van zeewier.

Roerloos

De Strandwerkgroep verzamelt wieren en men vindt geregeld nieuwe soorten. Deze blijken meestal afkomstig te zijn van het ballastwater van schepen of zijn meegekomen met de import van schelpen. Zo was er een paar jaar geleden een explosie van een zeer eetbare nieuwkomer: wakame. Deze kwam massaal voor bij Yerseke en in het Kanaal door Zuid-Beveland. Hij is er nog steeds maar nu in veel lagere aantallen.

Laatst wandelde ik bij Wemeldinge langs de waterlijn, het was eb. Om de bocht zag ik ineens een man roerloos liggen op het basalt met zijn hoofd naar beneden, tegen de waterlijn aan. Ik dacht: ‘hij is onwel geworden, vlug er op af…...’ Dichterbij gekomen sprak ik hem aan, want ik had nog geen beweging gezien. Hij bewoog nog steeds niet, maar reageerde wel. Ik vroeg hem: ‘Gaat het? Wat doet u daar?’ Er kwam antwoord: ‘Ik fotografeer een roodwier.’ ‘Oh, is dat alles’, was gerustgesteld mijn antwoord. Wie doet nu zoiets in februari?

Eetbaar

Undaria pinnatifida. Bruinisse .

Bij nadere kennismaking bleek de man lid te zijn van de Strandwerkgroep die valt onder de Stichting Anemoon. Het blijkt dat ze eens per maand langs de kustlijn lopen op zoek naar wieren en naar al wat er nog meer leeft langs en in het water. Hierbij kijken ze vooral naar wat er op en onder de (basalt)stenen zit. Sommigen zoeken alleen naar mosdieren, weekdieren of anemonen. Het is werkelijk

Ballastwater

Net als met de komst van de Japanse oesters zorgen de nieuwkomers veelal voor een afname van de groeimogelijkheden van onze eigen wieren. Dan is het crisis onder water, maar voor de meesten van ons blijft dat een verborgen crisis. Je ziet het helaas niet, of je moet natuurlijk met je hoofd naar beneden langs de laagwaterlijn liggen. Justus van den Berg is FLORON coördinator Zeeland en coördinator van de plantenwerkgroep KNNV Bevelanden.

wantij april 2013

17

De voorloper

In ieder van ons schuilt een jutter

Peter Maas

Slenteren langs de branding, is er iets mooier dan dat? Het geluid van het eeuwigdurende bonken van de golven op het strand, daar kan geen muziek of welness-centrum tegenop. Onder mijn voeten kraken schelpen als sneeuw op een wintermorgen. Vlak voor de kust zwemt een zeehond op zijn gemak richting de Voordelta. De zee houdt de meeste van haar geheimen voor zich. We moeten het doen met het aanspoelsel tussen de ribbels in het zand of tussen het veek. Ik herken boormossels, zwaardschedes, kokkels, nonnetjes, mossels, oesters, strandgapers, venusschelpen en een wulk. Ook vind ik een eikapsel van de wulk en het bijna gave, maar uiterst tere skeletje van een zee-egel. Het water komt op en dus is het een uitdaging om zo kort mogelijk langs de uitrollende witte golven te lopen. Vlokken wit schuim waaien over het strand; afbraakproducten van eiwitrijke algen die als het ware door de branding worden opgeklopt. Daartussen poot- en schild-

restjes van krabben. De meeuwen hadden hier een feestmaal. Op het water een paar futen, wat aalscholvers en twee roodkeelduikers.

de vloedlijn. Een sleepnet door de branding sleuren of met z’n allen een emmertje strandvondsten verzamelen. In ieder van ons schuilt immers wel een strandjutter.

Onzichtbaar

Meelopen met een excursie strandjutten langs het Noordzeestrand? Dat kan geregeld vanuit de excursieschuur van Staatsbosbeheer in Burgh-Haamstede.

Toch blijft het meeste van het rijke zeeleven onzichtbaar. Kleine putjes in het zand verraden wormen, maar welke soorten het zijn of hoeveel, dat blijft gissen. En in het water zelf? Wat leeft dáár nog aan wieren, zeesterren, anemonen, garnalen, kwallen, vlokreeftjes, laat staan vissen? Het beste is maar even te wachten tot het een beetje zomer is, en dan meegaan op excursie langs

Geertje van der Krogt nu volledig op rozen Rob Kregting

Zestien jaar werkte Geertje van der Krogt (Elsloo, Limburg, 1962) bij de ZMf. Onlangs nam ze afscheid. Ze gaat zich volledig wijden aan het biologisch kweken van rozen.

Voor meer informatie: www.vvvzeeland.nl/zien-en-doen Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

U een kans… Zij een kans

Kwekerij De Bierkreek, IJzendijke.

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. De helft van de opbrengst is bestemd voor meer dan 80 goede doelen. Met deze bijdrage kunnen De Natuur- en Milieufederaties zich in de 12 provincies voor natuur, milieu en landschap inzetten. Waardoor bijvoorbeeld de Zilveren Maan, een zeldzame dagvlinder, kan blijven bestaan.

Meedoen is eenvoudig,

18

wantij april 2013

Foto: Lars Soerink/FN

bel 0900 300 1500 (10cpm) of meld u aan via www.postcodeloterij.nl. Voor € 11,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

‘Na mijn studie cultuurtechniek in Wageningen ging ik naar IJzendijke. Voor de liefde. Eerst heb ik een jaar of acht voor mezelf gewerkt. Vijfhonderd kilometer dijk heb ik in Zeeland gemonitord op vegetatie. Ik was lid van ‘t Duumpje en had daar Thijs Kramer leren kennen. Hij kwam een keer aan de deur en vroeg toen of ik bij de ZMf wilde komen werken. Ik ben begonnen als projectmedewerker planologie. Thijs was mijn baas. Toen hij wegging werd Gijs van Zonneveld dat. En toen ook hij wegging werd ik hoofd Groene Ruimte. De kinderen waren al wat groter, dat ging dus wel.’

wereld hebben we contacten. Bijvoorbeeld met ‘winners’, mensen die een nieuwe soort kweken. Die laten ze hier dan dopen. Karla Peijs heeft dat een keer gedaan, de Zeelandia. Vorig jaar Redmond O’Hanlon, met de Redsi. Dit jaar wordt het een giga-verrassing.’ De Bierkreek is nu bezig met contacten in Japan en Nieuw-Zeeland en blijft zoeken naar winners. ‘We zijn eigenlijk het hele jaar actief. Eerst met kale wortels, in het voorjaar met tubes, dat zijn wortels, in doek gewikkeld. En daarna natuurlijk klanten die langskomen om te kijken en kopen. September is de slapste maand.’

Kwekerij

Contacten en debatten

Ze werkte 25 uur per week bij de milieufederatie. Verder werkte ze 35 uur voor de met man en vrienden opgezette biologische rozenkwekerij De Bierkreek in IJzendijke. ‘De rozenkwekerij heeft me nu fulltime nodig. We gaan de kwekerij verbreden, vooral qua kennis. Voor zover wij weten is De Bierkreek de tweede biologische gecertificeerde rozenkwekerij ter wereld, maar de enige die werkt op basis van ecologische samenhang tussen de kweekvelden en de omgeving.’

‘Waar ik in mijn werk voor de ZMf het meest trots op ben? De projecten tegen verrommeling en voor organische groeien, met een succesvol symposium. Wat ik altijd graag gedaan heb, zijn de contacten met de regionale werkgroepen planologie. En de debatten over strategie, intern en extern. Wat ik vervelend vond, was de eerste periode dat ik Gijs opvolgde. Er lagen te veel kleinere dingen op mijn bordje, waardoor er te weinig zaken echt genoeg aandacht kregen. Maar in het laatste jaar staat de zaak goed op de rails, er zijn duidelijke keuzes gemaakt. Mijn advies? Focus je, blijf de grote lijnen zien, weet wat je wilt.’

Nieuwe soort ‘Weet je wat het meest nuttige insect is voor ons? De luis. Alle natuurlijke vijanden van rozen komen vanzelf hier naartoe. We hebben hier ongeveer 2000 soorten, ik denk dat ik er daar 600 van herken. Heel populair zijn de ramblers, liaanrozen. Over de hele

Voor meer informatie: www.bierkreek.nl Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.

wantij april 2013

19

4,9 ha

de voetafdruk

Wout van den Berg, mosselkweker te Bruinissse

Hoger energieverbruik door mosselconvenant

Gerda Spaander

Op Twitter meldt mosselkweker en voormalig visserijvoorman Wout van den Berg zijn interview voor de Wantij. Reactie van een mede-twitteraar: ‘Wie had dat vijf jaar geleden gedacht: Wout in Wantij!’ En dan Wout weer: ‘Wij zijn zo duurzaam, niet dan?’ Nu gaat deze voetafdruk in de eerste plaats over iemands persoonlijke score, maar in ‘Bru’ kwam de voetafdruk van de mosselvisserij inderdaad uitgebreid ter sprake. En dan vooral in verband met het in 2008 afgesloten convenant, waarin werd afgesproken dat de mosselzaadvisserij stap voor stap wordt verplaatst van de Waddenzee naar de Oosterschelde. Het gevolg daarvan is dat het mosselzaad nu wordt gevangen in mosselzaad invanginstallaties (MZI’s). Wout legt uit: ‘Eerst was het een kwestie van opvissen en uitzaaien. Nu moeten we de MZI’s plaatsen, regelmatig controleren, en na de oogst weer opruimen. Ik schat dat mijn schepen nu ongeveer vier maal zoveel brandstof verstoken als vóór de MZI-tijd. Verder bestaan de tonnen en de netten van de MZI’s uit ladingen plastic, waarvan steeds weer het een en ander moet worden vervangen. Dus voor de natuur in de Waddenzee zal de verandering goed zijn, maar volgens mij is het er niet duurzamer op geworden. Maar daar ging het vijf jaar geleden niet over.’

Energieverbruik En duurzaam energieverbruik is iets wat Wout zeer ter harte gaat. Hij heeft twintig zonnepanelen op z’n dak liggen, stookt regelmatig zijn speksteenkachel, is betrokken bij de voorbereiding van een windmolenpark in de buurt van Zierikzee en eerder bij een al draaiend park in Ooltgensplaat. ‘We zijn de olievoorraad aan het opmaken en die kan niet worden aangevuld. Een winkelier is gauw klaar met zaken doen als hij wel verkoopt, maar zijn voorraden niet aanvult. Bovendien: we kunnen de Chinezen niet verbieden hetzelfde te willen als wij. Dan moeten we toch echt minder energie verbruiken.’

Score Wout blijkt met 4,9 ha net iets boven het gemiddelde te scoren. Zuinig met energie en aankopen, iets minder zuinig met auto en vliegtuig (eens in de paar jaar snorkelen en duiken op Bonaire bijvoorbeeld) en een gemiddelde score voor eten en drinken. Biologisch eten vindt hij lekkerder, zuivel is

voor kalveren en het gezin Van den Berg eet maar vier of vijf keer paar jaar mosselen….

Geen rancune Nog even terug naar de mosselperikelen. De sector werd tot nieuwe methoden gedwongen, waarbij Wout voor zijn eigen bedrijf met het MZI-idee kwam. ‘Anderen lachten erom, maar het bleek te werken. Het kost ons veel meer, maar we zijn nu wel zeker van de opbrengst. We moeten nu ook proeven gaan doen met zaadwinning in de Noordzee. Het lijkt mij onzin, maar misschien komt ook hier onverwachts iets goeds uit voort.’ Achteraf kijkt Wout niet met rancune terug. ‘Zowel de natuurorganisaties als wij zijn minder zwart-wit gaan denken, en dat is goed. Maar het boek is niet goed afgesloten. Om dat alsnog te doen zou ik nog best eens een glaasje willen drinken met sommige betrokkenen.’ Voor meer informatie: www.opznwouts.nl Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

20

wantij april 2013