ANTON ENGELER, WINKELIER IN MANUFACTUREN

ANTON ENGELER, WINKELIER IN MANUFACTUREN AAN DE MARKT TE MIDDELBURG VAN 1834 TOT 1860. J.-M.A.T.F. H. VAN HAART VERSIE I | 07.06.2015

I – FAMILIEOVERZICHT Godefridus Antonius (Anton) Engeler, koopman en winkelier in manufacturen te Middelburg. Gedoopt te Zwolle op 27 januari 1809 in de Boogenkerk, doopgetuige was Godefridus Antonius Engeler.1 Overlijden onbekend, maar met zekerheid na april 1860. zoon van Johannes Mattheus Engeler en Maria Christina Rosalia Lucassen. Hij is getrouwd te Amsterdam op 11 juli 18332, op 24-jarige leeftijd met Maria Dorothea Elisabeth ten Brinck (ook Tenbrink) (21 jaar oud) Geboren te Mettingen (Westfalen) rond december 1811. Overlijden onbekend, maar met zekerheid na april 1860. Dochter van Heinrich Aegidius ten Brinck en Maria Theresia Gertrud Moormann. Uit dit huwelijk kwamen 12 kinderen voort die allen, blijkens de geboorteakten, werden geboren te Middelburg op de Markt (I.1), het woon-winkelpand van Engeler. De annonces die bij gelegenheid van elke geboorte worden geplaatst in de Middelburgsche Courant (MC) kennen steeds dezelfde phrasering: ‘Heden beviel zeer voorspoedig van een welgeschapen zoon [of: dochter]’ gevolgd door de namen van de moeder en vader (als ondertekenaar) met de reguliere slotboodschap: ‘Vrienden en bekenden, zoo binnen als buiten de stad, gelieven deze voor eene bijzondere kennisgeving aan te nemen.’ Later verkort tot: ‘Eenige kennisgeving.’ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 1

Michiel Anthonius Alexander Engeler, geboren te Middelburg op 28 mei 1834.3 Egidius Herman Nicolaas Engeler, geboren te Middelburg op 17 oktober 1836.4 Conrad Eduard Engeler, geboren te Middelburg op 14 december 1838.5 Maria Amalia Francisca Agnis Engeler, geboren te Middelburg op 8 september 1840.6 Joseph Alexander Engeler, geboren te Middelburg op 27 mei 1842.7 Rosalia Francisca Julia Engeler, geboren te Middelburg op 13 december 1843.8 Maria Agnes Candida Engeler, geboren te Middelburg op 1 maart 18459; op 11-jarige leeftijd aldaar overleden op 2 juli 1856, 'na eene korte maar hevige zenuwziekte'.10 Maria Julia Elisabeth Engeler, geboren te Middelburg op 10 juli 1846.11 Maria Engeler, geboren te Middelburg op 28 oktober 184712; op 1-jarige leeftijd aldaar overleden op 15 november 1848, 'na eene hevige ongesteldheid van slechts weinige uren'.13 Johannes Hendrikus Engeler, geboren te Middelburg op 1 augustus 1849.14 Louis Engeler, geboren te Middelburg op 4 december 1850.15 Maria Theodora Clementine Engeler, geboren te Middelburg op 19 oktober 185316

Volgens niet genoteerde (vermoedelijke) internetbron; dit gegeven moet derhalve geverifieerd worden. Noord-Hollands Archief te Haarlem, Burgerlijke Stand (BS) Amsterdam, huwelijksregister 1833, reg. 1, fol. 198v 3 Zeeuws Archief (ZA) te Middelburg, BS Middelburg, geboorteregister 1834, akte 195. In de Middelburgsche Courant (MC) dd. 31.05.1834 verscheen een annonce. 4 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1836, akte 398. Annonce MC dd. 18.10.1836 5 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1838, akte 558. Geen annonce aangetroffen door ontbrekende kranten. 6 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1840, akte 379. Annonce: MC dd. 10.09.1840 7 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1840, akte 241. Annonce: MC dd. 31.05.1842 8 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1843, akte 472. Annonce: MC dd. 14.12.1843 9 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1845, akte 96. Geen annonce aangetroffen door ontbrekende kranten. 10 ZA, BS Middelburg, overlijdensregister 1856, akte 291. Annonce: MC dd. 03.07.1856 11 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1846, akte 259. Annonce: MC dd. 14.07.1846 12 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1847, akte 364. Geen annonce aangetroffen. 13 ZA, BS Middelburg, overlijdensregister 1848, akte 461. Annonce: MC dd. 18.11.1848 14 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1849, akte 299. Annonce: MC dd. 04.08.1849 15 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1850, akte 483, Annonce: MC dd. 05.12.1850 16 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1853, akte 382. Geen annonce aangetroffen door ontbrekende kranten. 2

Anton Engeler, winkelier in manufacturen te Middelburg File: Onderzoeksdossiers Middelburgse Middenstand J.-M.A.T.F. H. van Haart | I | 070615 (17p.)

II – HET PAND HUIS VAN DOMBURG Het winkelpand Het hoofdpand ‘het Huis van Domburg’17 werd in de jaren 1830 omschreven als een ‘vanouds vermaard logement’ aan de Markt (wijk I, no. 1).18 Wanneer de eigenaar Van Oppen overlijdt in de zomer van 183119 kondigt zijn weduwe nog aan in de overlijdensannonce dat zij het logement zal aanhouden.20 Twee maanden later wordt het logement echter, met bijbehorende pakhuizen en een kolfbaan, door haar en haar kinderen publiek geveild in het pand.21 Het raakt echter niet verkocht, maar wordt mogelijk nog wel gebruikt als locatie voor publieke veilingen van onroerende goederen. Wanneer dezelfde notaris in december 1831, wederom op de locatie zelf, meerdere panden ter veiling brengt wordt ook bekendgemaakt dat ook het logement zelf opnieuw te koop wordt aangeboden. Ditmaal echter met een extra aanbod, namelijk een ‘vrijlating aan den kooper, om, des verkiezende, onder zekere bepalingen, dit gebouw te mogen afbreken’, deze geautoriseerd door het stadsbestuur.22 Met deze optie wordt er nu wel een koper gevonden in Cornelis Hondsmerk senior.23 Hondsmerk, een gevestigd koopman en winkelier in onder meer ijzerwaren op de hoek Markt en Pottenmarkt, bezit meer onroerend goed in de stad. Hij laat het pand afbreken een nieuw gebouw oprichten; overigens niet voor eigen gebruik. Hij verkoopt het ‘nieuw gebouwd huis’ voor notaris Van der Horst Serlé aan Hendricus Staelenberg.24 Deze man is in Middelburg een onbekende figuur, mogelijk is hij dus een makelaar of (handels)agent van buitenaf. Een volgende verkoop werd (nog) niet getraceerd, maar de akte hiervoor kan ook elders opgesteld zijn. In April 1834 kondigt Anton Engeler aan dat hij in dit pand (I.1) zijn winkel in manufacturen zal openen onder de naam A. Engeler & Co. (ook Comp. en Cie.).25 Naast het gebruik van de oude naam Huis Domburg, of zelfs het ‘voormalige’ Huis Domburg, wordt ook de aanduiding Nieuwe Manufacturen Winkel gebruikt; hoewel het niet zeker is of dit ook daadwerkelijk een bedrijfsnaam was. Daarnaast betrekt Engeler, samen met zijn hoogzwangere echtgenote, het bovenhuis als hun woning. Een maand na de eerste aankondigingen van de winkel wordt een eerste zoon geboren26 waarna er nog elf zouden volgen. Het is wel een interessant gegeven dat Engeler, later in 1860, aangeeft dat hij ‘circa 28 jaren’ in Middelburg was, dit zou betekenen dat hij al ruim voor zijn intrek aan de Markt in de stad is geweest.

17

Van dit zeventiende-eeuwse pand (mogelijk zelfs ouder) bestaan tekeningen door J.J. Worrel en L.J. Dhaenens, van waarschijnlijk kort voor of na de afbraak in 1832-1833. Beide tekeningen berusten in de historisch-topografische atlas collectie van het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen (KZGW), ‘Zelandia Illustrata’, deel II, no. 709 (Worrell) en 710 (Dhaenens) – raadpleegbaar in het Zeeuws Archief te Middelburg. 18 Zie voor verdere gegevens met betrekking tot geschiedenis als logement: http://middelburgdronk.nl/wiki/Huys_van_Domburch (laatst geraadpleegd dd. 04.06.2015) 19 ZA, BS Middelburg, overlijdensregister 1831, akte 251 (Levinus Petrus van Oppen, overleden dd. 19.06.1831) 20 MC dd. 23.06.1831 21 ZA, Rechterlijk Archief Zeeland (RAZ) (toegangsnummer 12), inv.no. 413, akte 1706 (notaris D.J. van der Horst Serlé, proces-verbaal dd. 25.08.1831); aankondigingen in MC dd. 13.08.1831 en 20.08.1831 22 MC dd. 15.12.1831 23 ZA, RAZ, inv.no. 413, akte 1774 (notaris D.J. van der Horst Serlé, koopcontract dd. 15.12.1831) 24 ZA, RAZ, inv.no. 415, akte 2312 (notaris D.J. van der Horst Serlé, koopcontract dd. 25.10.1833) 25 MC dd. 26.04.1834 en 29.04.1834 26 ZA, BS Middelburg, geboorteregister 1834, akte 195 (Michiel Anthonius Alexander Engeler, geboren dd. 28.05.1834) 2


Uitbreiding van het pand Op 10 september 1829 wordt het pand genaamd het Kleine Huis van Domburg aan de Grote Markt (I.2) verkocht door Willem Rosier, die het zelf in 1817 kocht, aan Matthijs van der Walle.27 Deze Van de Walle, die een maand later zijn herberg ‘de Bijl’ nabij de Dampoort verkoopt28, staat sindsdien te boek als herbergier en tapper op dit adres. Hij overlijdt echter al in 183129, waarna zijn weduwe het bedrijf voortzet als tapster. Bij haar overlijden 9 jaar later30 komt het pand (I.2) vrij en wordt het een maand later door haar erfgenamen publiek verkocht als ‘een Huis en Erve, zijnde eene herberg, genaamd 'het kleine Huis van Domburg’. 31 Of Engeler de directe koper is of dat hij ook ditmaal gebruik maakt van een tussenpersoon, is niet bekend. Zeker is wel dat hij kort daarna het pand bij het zijne betrekt en tot één adres (I.1-2) samenvoegt. Hiermee zal hij niet alleen zijn winkel hebben uitgebreid, maar waarschijnlijk ook het woonhuis erboven; het jonge gezin Engeler telde inmiddels drie kinderen en een vierde was op komst. Sluiting en vertrek Voor de komende twintig jaar zal Engeler vanuit dit dubbele pand zijn bedrijf voeren. In de winter van 1859 kondigt hij echter aan te willen vertrekken en houdt een finale uitverkoop. Ook verkoopt hij in een tweedaagse verkoop op 24 en 25 april 1860 een behoorlijk deel van zijn inboedel middels de taxateur en boedelschikker Hondius; deze plaatst hiervoor een aantal aankondigingen, waarvan één (3 dagen voor de aanvang van de verkoop) een behoorlijk overzicht geeft van hetgeen te koop zal worden aangeboden.32 Hieronder bevinden zich onder meer: kabinetten, secretaires, verschillende tafels en stoelen, spiegels, ingelijste prenten en schilderijen. Zogenaamd gemaakt goud en zilver (couverts, sieraden, etc.). Maar ook diverse ledikanten en een ‘ijzeren wieg’ evenals tapijten, karpetten, een kantoorlessenaar voor vier personen en een ‘groote vlag met stok’. Tenslotte ook keukengerei, glaswerk, porseleinen serviezen en aardewerk, lampen etc. Het is niet gezegd dat alle ter verkoop genoemde goederen van Engeler zijn geweest, er kunnen zelf nog goederen worden ‘bijgebracht’, maar aangezien de verkoop plaatsvindt in het pand aan de Grote Markt (I.1-2) zal het belangrijkste deel hieruit wel bestaan. Een half jaar na zijn eerste aankondiging sluit Engeler definitief de deuren en vertrekt.33 Vanaf dit moment wordt er niets meer van hem of zijn gezin vernomen; zij hebben Middelburg met zekerheid, maar waarschijnlijk ook Zeeland verlaten. In Juli 1860 worden de twee panden als gescheiden huizen en erven te koop aangeboden. In de aankondiging34 wordt gerefereerd aan haar voormalige functie en is de verkoop ‘uit de hand’ van de aannemersfirma en winkel in bouwmaterialen van Ws. van Uije & Zonen te Middelburg. Maar naast de optie voor directe verkoop wordt er tevens een veiling (bij opbod en afslag) gepland voor 29 augustus 1860.35 In de uitgebreidere aankondiging wordt het object omschreven als: ‘Twee thans gecombineerde huizen, met pakhuizen en tuin, staande op de Groote Markt, wijk I, no. 1 en 2, te Middelburg, met talrijke vertrekken en ruimten en sierlijk betimmerden winkel, waarin sedert vele jaren een handel in manufacturen heeft bestaan, waartoe dezelve panden door hunne uitgestrektheid en goeden stand uitmuntend geschikt zijn, evenzeer tot alle andere zaak of woonhuis.’ Het huis zal is bij deze veiling verkocht; twee dagen erna wordt hiervan melding gemaakt, evenals van de koopsom die ƒ2.800,- bedroeg.36 27

ZA, RAZ, inv.no. 411, akte 6099 (notaris J. van den Broecke, proces-verbaal van verkoping dd. 10.09.1829) ZA, RAZ, inv.no. 411, akte 6120 (notaris J. van den Broecke, proces-verbaal van verkoping dd. 08.10.1829). Van de Walle kocht deze herberg met kolfbaan (B.47) in 1813. 29 ZA, BS Middelburg, overlijdensregister 1831, akte 280 (Matthijs van der Walle, overleden dd. 11.07.1831) 30 ZA, BS Middelburg, overlijdensregister 1840, akte 98 (Catharina Krabbe, overleden dd. 06.03.1840) 31 MC dd. 04.04.1840, dd. 14.04.1840 en dd. 21.04.1840 32 MC dd. 17.04.1860; 19.04.1860; 21.04.1860 (annonce met inventarislijst) 33 MC dd. 19.04.1860 34 MC dd. 30.06.1860 35 MC dd. 11.08.1860; 21.08.1860; 28.08.1860. Veilinglocatie: Nederlandsch Logement (Abdij) ten overstaan van notaris D. Verhulst. 36 MC dd. 01.09.1860 28

3


Vanaf mei 186137 tot zeker in juni 1878 wordt er vanaf het adres Markt (I.1-2) geadverteerd door de Alexander Leonard Wijnne voor diens manufacturenwinkel en wasserijdepot. Wijnne stond vanaf de beginjaren 1850 zijn schoonmoeder, Anna Pieternella Soute, weduwe van Pieter Dekker, bij in haar manufacturenwinkel. Vanaf 1856 werd hij volwaardig partner in de daartoe opgerichte firma Wed. P. Dekker & Zoon; en vanaf 1862 voerde hij het bedrijf voor eigen rekening.38

Chronologie 01.05.1834 Opening van de zaak in het pand aan de Grote Markt (I.1) ‘Huis Domburg’ 04.1840 Mogelijke aankoop naastgelegen pand aan de Grote Markt (I.2) ‘Kleine Huis van Domburg’. 10.1841 Eerste melding van het dubbele adres Markt I.1 & 2 11.1842 Agentschap voor het Engels Magazijn (of Verkoophuis) te Amsterdam, daarmee toevoeging assortiment: Parfumerieën en cosmetica 1842-1847 Vorming van ‘internationaal modehuis’ 1.1844 Eerste duidelijke vermelding van opruiming/uitverkoop na 1851 Duidelijke toename in advertenties met betrekking tot opruiming 11.1859 Aankondiging voor opheffing van de zaak 04.1860 Sluiting van de zaak

Prent Een prent van het (nieuwe) pand afgebeeld met de bedrijvigheid rond pakhuizen en winkelend publiek is terug te vinden in de collectie van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.39 Het onderschrift stelt: A. Engeler & Comp: Op de Groote Markt te Middelburg. Op de bovenlijst van de voorpui valt te lezen: Nieuwe Manufacturen Winkel. De datering is gezet op 1849-1851, op dat moment is Engeler er reeds zo’n vijftien jaar gevestigd.

Losse aantekeningen Er is nog onduidelijk over een herberg 'Huis van Domburg' die in deze periode ook zou worden uitgebaat? Het adres hiervan wordt doorgaans gesteld op wijk I no. 351. Dit pand, eveneens op de hoek van de Markt en Gortstraat, stond dan echter direct (links) naast het hoofdpand van Engeler (I.1). Betreft het huishouden van Engeler valt nog op te merken dat mevrouw Engeler in de eerste jaren 1840 een aantal keren een eigen advertentie plaatst voor huispersoneel in de Middelburgsche Courant: - 'Eene bekwame dienstmeid, met pot en wasch kunnende omgaan, benoodigd in 'het Huis van Domburg', Markt.' (MC dd. 10 augustus 1841) - 'Eene dienstmeid, niet beneden de 30 jaren, die goed met pot en wasch kan omgaan, terstond benoodigd; adres in 'het Huis van Domburg', op de Markt.' (MC dd. 17 Mei 1842) - 'Met November eene dienstmeid benoodigd, met pot en wasch kunnende omgaan, bij Jufvr. Engeler, Markt.' (MC dd. 2 Augustus 1842) - 'Eene bekwame dienstmeid benoodigd, 'Huis van Domburg', op de Markt.' (MC dd. 2 mei 1843)

37

MC dd. 02.05.1861 MC dd. 29.01.1856; 13.05.1862 39 ZA, Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen, Zelandia Illustrata, deel II, no. 711 (De manufacturenwinkel van de firma A. Engeler & Compagnie in het huis Domburg aan de Grote Markt te Middelburg, met personen voor de winkel. Tekening, gewassen, in OI inkt, 9x13cm, ca. 1849-1851) 38

4


III – ADVERTENTIES Engeler adverteert met regelmaat voor zijn bedrijf; hij start hiermee wanneer hij voornemens is zijn winkel te openen. Zijn laatste advertenties betreffen aankondigingen van zijn vertrek. Advertentie in de Middelburgsche Courant (MC) dd. 26.04.1834: 'Manufacturen. De ondergetekende geeft hiermede aan het geëerde publiek kennis, dat hij op den 1 Mei 1834 zal openen zijn Magazijn in Manufacturen. Daar hij zich door zijne bijzondere connectien in staat bevindt alles, wat het vak nieuws oplevert, tot civile prijzen te kunnen aanbieden, en tevens eene opregte en prompte bediening verzekerende, hoopt hij zich het vertrouwen zijner begunstigers waardig te maken. Middelburg, den 25 April 1834 A. Engeler & C.' Advertentie in MC dd. 29.04.1834: 'Manufacturen. De ondergetekende geeft hiermede aan het geëerde publiek kennis, dat hij op den 1 Mei 1834 zal openen zijn Magazijn in Manufacturen, alsmede in nieuwe dames stroo-hoeden en Russische pelterijen, op de Groote Markt, in 'het Huis van Domburg', op den hoek van de Korte Gortstraat, wijk I no. 1. Daar hij zich door zijne bijzondere connectien in staat bevindt alles, wat het vak nieuws oplevert, tot civile prijzen te kunnen aanbieden, en tevens eene opregte en prompte bediening verzekerende, hoopt hij zich het vertrouwen zijner begunstigers waardig te maken. Middelburg, den 25 April 1834 A. Engeler & C.' Een oproep in MC dd. 15.05.1834: 'Maandag-avond in den winkel van den Heer Engeler eene bruine zijden parapluie hebbende laten staan, wordt degene, die dezelve abusivelijk mogt medegenomen hebben, verzocht dezelve te bezorgen bij de Uitgevers dezer Courant.' Advertentie in MC dd. 29.07.1834: 'Nieuwe Manufacturen-Winkel. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek bij deze kennis te geven ruim gesorteerd te zijn van nieuwe doeken, shals, zijden en mode-artikelen, en als hier gevestigd zijnde, dezelve goederen tot zeer civile prijzen aan te bieden. A. Engeler & C. op de Markt, hoek van de Gortstraat.' Advertentie in MC dd. 08.03.1836: ‘Nieuwe Manufactuur-Winkel. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek door deze kennis te geven, te hebben ontvangen een groot en fraai assortiment nieuwe zomer-artikelen; zijden, half zijden en meerdere mode-stoffen; als ook een fraai assortiment nieuwe doeken en shals, lakens; welke zij tot zeer civile prijzen zullen aanbieden. A. Engeler & Co. Hoek van de Gortstraat, Groote Markt.’

5


Advertentie in MC dd. 27.09.1836: ‘Nieuwe Manufacturen-Winkel Op de Groote Markt, hoek van de Gortstraat. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek en hunne geachte begunstigers door deze te berigten, dat zij ontvangen hebben een fraai en groot assortiment Russische Pelterijen, Als: Palatines, pellerines en boas, in alle mogelijk kwaliteiten, die zij tot zeer billijke prijzen kunnen aanbieden, en alzoo zij geene oude pelterijen inruilen, kan men verzekerd zijn dat alles zuiver, nieuwe en ongedragen is. Tevens zijn bij hen ontvangen alle soorten van winter-stoffen voor dames- en heeren-mantels, gedrukt en effen, alsook gemaakte dames- en heeren-mantels en chambre-loux; zijden mantels worden, naar opgaaf, mede zeer billijk geleverd. Zijn in lakens en zijden stoffen, door voordeeligen inkoop, tot de oude prijzen, ruim gesorteerd. A. Engeler & Co. Advertentie in MC dd. 12.03.1839: Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek, hunne geachte begunstigers, te berigten, dat zij heden ontvangen hebben een fraai en groot assortiment nieuwe shals, omslagdoeken, als ook tot zeer lagen prijs breede zijden en half zijden-stoffen. In lakens naar gewoonte ruim gesorteerd. A. Engeler & Co. Advertentie in MC dd. 29.10.1839: ‘A. Engeler & Co. Hebben de eer het geëerde publiek bekend te maken, dat bij hen weder ontvangen zijn de nieuwe model-mantels, benevens de nieuwe winterstoffen voor dezelve; alsook pelterijen, waarbij eene bijzonder schoone collectie ring-boas; Engelsche regen-jassen, zoo genaamd Macintosh, dames en heeren chambreloups, enz. Wat overigens in het vak voor dit saizoen kan verlangd worden, zal men een zeer ruim assortiment aanbieden, bijzonder in supra fijne blaauwe krul-vriezen en roode jigt-vriezen. Nieuwe Manufacturen-Winkel, Groote Markt.’ Advertentie in MC dd. 26.03.1840: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer te berigten, dat zij ontvangen hebben nieuwe omslagdoeken, halfzijden en zijden stoffen, alsook effen Mouseline-de-Laine. A. Engeler & Co. Nieuwe Manufacturen-Winkel, Groote Markt.' Advertentie in de Middelburgsche Courant dd. 28 april 1840: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer te berigten aan het geëerde publiek hunne geachte begunstigers, dat zij ontvangen hebben een ruim groot assortiment nieuwe goederen, als: Percal de Laines, Mouselines, Macarus, Etoffes d'Amiens, Fransche en Engelsche Chitsen, nieuwe omslagdoeken, Thibets en Satijnen als ook geborduurd; een partijtje lakens en witte goederen, dewelke tot zeer lage prijzen zullen aangeboden worden. A. Engeler & Co. Groote Markt nieuwe Winkel.'

6


Advertentie in MC dd. 15.10.1840: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek door deze te berigten, dat zij ontvangen hebben een zeer fraai assortiment nieuwe Winter-artikelen; als: Etoffes Victoria, Crep Rachel, Atheniennes, Fransche en Engelsche Chitsen, gestreept en effen Gros-deNaples, Royals, Marselines enz. gemaakte mantels, Ring-Boas, Moffen, Chambreloups en Regenjasen (Mäcintosch): deze laatste zijn, door bijzonder voordeeligen inkoop, tot zeer verlaagde prijzen te bekomen. Nieuwe Manufactuur-Winkel, Groote Markt. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 12.11.1840: 'Manufacturen. Heden hebben de ondergeteekenden ontvangen de laatst-uitgekomene Russische Fransche ModelMantels en meerdere exquise nieuwigheden; wegens de kleine hoeveelheid kunnen dezelve niet ter bezigtiging aan huis gezonden worden. Nieuwe Manufacturen-Winkel. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 13.03.1841: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer te berigten de ontvangst van een groot en fraai assortiment nieuwe omslagdoeken, zijden stoffen en half zijden, welke tot zeer billijke prijzen zullen aangeboden worden. A. Engeler & Co. Groote Markt, hoek van de Gortstraat. In lakens, witte goederen, dimisten enz., zijn bijzondere voordeelige soorten ontvangen.' Advertentie in MC dd. 01.05.1841: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek te berigten, de ontvangst van eene zeer fraaije partij nieuwe artikelen, als: Fransche en Engelsche katoenen, zijde en zijden stoffen, thibet, zijden en mouselinen doeken, strooijen hoeden, nieuwe linten en hoedenstoffen, en wat het vak meer voor dit saizoen aanbiedt; een en ander tot de minstmogelijke prijzen. A. Engeler & Co. Groote Markt, Nieuwe Winkel.' Advertentie in MC dd. 28.10.1841: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek te berigten, dat bij hen ontvangen zijn de nieuwe winter-stoffen: een bijzonder fraai assortiment Gros-d'Orleans, effene en gefigureerde merinossen, mousselines, Fransche en Engelsche katoenen, winterdoeken in verschillende kwaliteiten, Gros-de-Naples Royals, Poul-de-Soie rayé, en wat meer het vak voor dit saizoen aanbiedt; alsook Boa's en Moffen, gemaakte mantels naar het laatste model, in zijde en andere stoffen, gewatteerde zijde shals, Macintosch en Chambreloups. - Zij belasten zich verder met het leveren van gemaakte duffelsche en lakensche jassen. Tot zeer lage prijzen zullen alle gemelde artikelen aangeboden worden, en wel bijzonder de lakens, vriezens en mantel-lakens. A. Engeler & Comp., Groote markt, hoek van de Gortstraat, No. 1 en 2.'

7


Advertentie in MC dd. 06.01.1842: 'Manufacturen. Wegens het gevorderde saizoen zullen de ondergeteekenden hunnen voorraad gemaakte mantels, lakensche, merinossche en geruite mouseline, tot zeer verminderde prijze, verkoopen. Nieuwe Winkel, Groote Markt, Wijk I no. 1 en 2. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 03.03.1842: 'Manufacturen. Bij de ondergeteekenden zijn heden ontvangen een fraai assortiment nieuwe omslagdoeken, thibets en zijden, alsook zwarte en gekleurde marcelines en Gros-de-Naples, effene en gestreepte in differente breedten. Eene frissche partij lakens, waaronder wolblaauw à f3,25 en hooger. Een en ander zal tot zeer lage prijzen aangeboden worden. A. Engeler & Co. Groote Markt, Nieuwe Winkel.' Advertentie in MC dd. 12.04.1842: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek bij deze te berigten, de ontvangst van een zeer groot en fraai assortiment Nieuwe Fransche en Engelsche katoenen, thibets en zijden omslagdoeken in alle mogelijke kwaliteiten, satijnen en grosgrains echarpes, mouselines-de-laine, gemoireerde en andere zijden stoffen enz., alsook eene partij witte goederen: Engelsche linnens en dimieten, die tot zeer lage prijzen zullen aangeboden worden, damast tafelgoed, alsook stellen tafellaken en servetten bij elkander, uit een der eerste Bileveldsche Fabrieken. Tevens zijn bij hen ontvangen de nieuwe stroo-hoeden en linten. Lakens in onderscheidene soorten, die wij, zoo wegens zeer voordeeligen inkoop als frischheid, bijzonder onzen geëerde begunstigers durven aanbevelen. Men gelieve zich der waarheid van deze annonce te overtuigen. Groote Markt, Nieuwe Winkel. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 01.11.1842: 'Manufacturen en Pelterijen. De ondergeteekenden berigten bij deze het geëerde publiek, de ontvangst der nieuwe winterstoffen, alsook gemoireerde en gefigureerde zijde, geheel nieuw in dessin, voor Mantels. Tevens eene partij Engelsche merinossen, orleans en alpaccas, gekleurde en witte katoenen, die tot buitengewoon lage prijzen zullen aangeboden worden. Lakens, flanellen, roode en blaauwe vriezen en wat meer het vak aanbiedt; verder model-mantels, cardinaals, gewatteerde zijden doeken, kamerjassen, boas, moffen enz. Ten opzigte van het vak der parfumerien gelieve men nota te nemen van de advertentie, door de Directie van het Engelsch Magazijn (in het Handelsbl no.3049), bij ons thans gevestigd. Groote Markt, no. 1 en 2. A. Engeler & Co. Nieuwe Manufacturen-Winkel.' Advertentie in MC dd. 24.11.1842: 'Manufacturen. In het Magazijn van gemaakte goederen, bij de ondergeteekenden, zijn voorhanden tegen de volgende prijzen: Dames-mantels, gebrocheerde en gedrukte merinossen, gewatteerd, van f12 tot f18 en hooger, lakensche van f11 tot f20 en hooger; ring-boas van f5,50 tot f16; verder bournous en crispins naar de laatste modellen. Nieuwe Winkel, Groote Markt, 1 en 2. A. Engeler & Co.'

8


Advertentie in MC dd. 21.03.1843: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek te berigten, de ontvangst van een fraai assortiment nieuwe omslagdoeken, zijden, thibets, camails, crispins, zijden en halfzijde stoffen, hoeden-stoffen en linten, katoenen en alles wat het vak voor dit saizoen kan aanbieden. De prijzen zullen zoo min mogelijk gesteld worden. A. Engeler & Co. Nieuwe Manufacturen Winkel, Groote Markt, no. 1 en 2.' Advertentie in MC dd. 20.04.1843: 'Manufacturen. De ondergeteekenden hebben het genoegen hunne geachte begunstigers te berigten, dat zij heden alle nieuw ontvangene goederen hebben ontpakt, te veelvuldig in benamingen; zij willen slechts het geëerde publiek verwittigen en verzekeren, dat door relatien met de eerste Huizen, zoo Fabrijkanten als anderzins, zij, zoowel in ruime mate als tot de minst mogelijke prijzen, de nieuwste als ook de gewone courante goederen zullen aanbieden. Men gelieve zich van bovenstaande te overtuigen, en ons de gewone goedgunstigheid bij deze weder te betoonen. Groote Markt, I no. 1 & 2, bij de Gortstraat. A. Engeler & Co.’ NB: Onder de laatste advertentie wordt een volgende advertentie geplaatst, waaruit blijkt dat Engeler de Nederlands agent is geworden voor Price & Co. uit London - samen met het Engelsch Magazijn te Amsterdam. Price & Co. was gespecialiseerd in 'de meest smaakvolle parfumerieën, die op hoog bevel voor H.M. de Koning Victoria, voor Z.K.H. Prins Albert, voor de Koningin-Weduwe en andere leden der Koninklijke familie gemaakt worden’. Onder het assortiment wordt in de advertentie genoemd: 'Price's Bears Grease, in potjes van 1/6 26. 5/. Price's Golden Oil of Macassar, 3/6 per fleschje. Price's Celebrated Nursery Pomatum, 1/. 2/6 per potje. Al deze pomaden hebben in eenen bijzonderen graad de eigenschappen het haar te doen groeijen, het uitvallen en grijs worden te beletten, en het glansrijk en krullend te maken, ze zijn daarbij zeer aangenaam geparfumeerd. Price's Old Brown and Johnston's Patent Windsor Soaps zijn aangenaam, welriekend en verkwikkend in het gebruik, bezitten eigenaardige verzachtende hoedanigheden, verhinderen den nadeeligen invloed van de lucht en van het weder, maken de huid zacht en geven haar eene gezonde en blanke kleur, 1/6 en 2/6 per pak. Price's & Co.'s Royal Bouquets, de aangenaamste en thans in the fashionable circles in London algemeen gebruikte reukwateren, als: Victoria Bouquet, Prince Alberts Bouquet, enz. 3/6 per flesch. Price's Specific For The Complexion, verdrijft sproeten, zonbrand en puisten, maakt de huid zacht, zuiver en gezond, prijs 4/6 Price's Marking-Ink, om linnen en andere goederen te merken, 1/6 per fleschje.' Advertentie in MC dd. 06.07.1843: 'Manufacturen. Everlaste jassen en paletots worden gemaakt geleverd voor f10 en f12; parasols en marquises tot zeer lage prijzen, bij Groote Mark I no. 1 en 2, bij de Gortstraat. A. Engeler & Co.'

9


Advertentie in MC dd. 21.10.1843: 'Manufacturen. A. Engeler & Co. hebben de eer het geëerde publiek te berigten, de ontvangst der nieuwe winterstoffen, veelvuldig in benamingen, waaronder een exquis assortiment zijden, effene, gemoireerde en gebrocheerde; verder eene zeer groote partij witte goederen, gedrukte Fransche en Engelsche katoenen, nieuwe wollen omslagdoeken en wat meer het vak voor dit saizoen aanbiedt. Alles tot zeer lage prijzen. Gemaakte Goederen. Gebrocheerde merinossen, alpacca en lakensche mantels, van f8, f10, f12 en hooger, palitots, castorine en vriesche jassen, van f16, f18, f20 en hooger, camails, boas en moffen, kamer-jassen, wollen en katoenen dekens. Groote Markt, hoek van de Gortstraat, I no.1 en 2.' Advertentie in MC dd. 14.11.1843: 'Zijden. Modes. Heden zijn bij de ondergeteekenden ontvangen de laatst uitgekomene Parijsche model-mantels, in Satin en Cachemir-d'Ecosse; tevens eene exquise collectie Moiré en Broché zijden stoffen. De modellen kunnen niet ter bezigtiging worden uitgezonden. Groote Markt, I no. 1 en 2. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 11.01.1844: 'Parfumerien. De ondergeteekenden bevelen bijzonder aan hun assortiment exquise parfumerien. Depôt bij de Heeren A. Engeler & Co., te Middelburg. Prijzen gelijk met die te Londen, bij Price & Comp.' En ook: 'Manufacturen. Wegens het gevorderde saizoen wenschen de ondergeteekenden bijzonder hunnen voorraad van winter-goederen, tot verminderde, zelfs zeer lage prijzen, op te ruimen, als: gebrocheerde Merinosse, Lakensche en andere mantels, van f6 af tot hooger; wollen dekens à f2,70, met opgaande prijzen; baaijen, duffells, alles geëvenredigd tot verminderde prijzen; duffelsche zak-paletots à f12, chambreloups enz. Groote Markt. A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 04.05.1844: 'Manufacturen. Heden ontvangen bij de ondergeteekenden het laatst uitgekomen model van mantelets, wat in fraaiheid en elegance alle tot op heden ontvangen modellen overtreft, waarom wij dan ook onze geachte begunstigers door deze gaarne hiervan berigten. Wij hebben tevens het genoegen mede te deelen, opnieuw ontvangen te hebben eene fraaije sortering zomerstoffen, shawls, omslagdoeken, Fransche en Engelsche katoenen en wat meer het vak in dit saisoen aanbiedt. Chesterfield sac-paletots f7,50, elastieke broeken f5, Frankforter tapijten, meubel-neteldoek, Italiaansche en andere stroohoeden, nieuwe linten enz. Ons vleijende met een even gunstigen bijval als alle onze dit voorjaar ontvangen nieuwe goederen hebben mogen genieten, bevelen wij ons ten vriendelijkste het geëerde publiek aan. A. Engeler & Co., Groote Markt.'

10


Advertentie in MC dd. 05.11.1845: 'Manufacturen en Modes. Ondergeteekenden berigten door deze hunne geachte begunstigers den ontvangst der winter-modes, breeder in de Middelburgsche Courant van 4. November omschreven, dewelke men gelieve in te zien. A. Engeler en Comp. Groote markt, I no. 1 en 2 Voorheen Huis Domburg.' Advertentie in MC dd. 31.03.1846: ‘Manufacturen en Modes. De ondergeteekenden hebben het genoegen hunnen geachte begunstigers de ontvangst te berigten der nieuwe Lyonner en Nismer shals en omslagdoeken. Door bijzondere relatien zijn wij dit voorjaar in de gelegenheid dit artikel tot uiterst lage prijzen te kunnen aanbieden. De nieuwe stoffen van diversen aard zullen in het daarvoor geschikte saizoen, benevens de modes, nader geannonceerd worden; verzekerende voor eene exquise en frissche sortering alle mogelijke zorgen aan te wenden. Groote Markt, gewezen Huis van Domburg A. Engeler & Co.’ Advertentie in MC dd. 02.11.1846: ‘Manufacturen. De ondergeteekenden hebben het genoegen hunne geachte begunstigers te berigten, de ontvangst der laatst nieuw uitgekomene winter-stoffen, te veelvulig in benamingen gedetailleer op te noemen. Alle artikelen zullen tot uiterst lage prijzen aangeboen worden; onder anderen mouselins van af 17½ cent. Magazijn van Modes. Op dit magazijn kunnen wij het geachte publiek aanbieden het keurige model in etoffe Chinois, Chatelaine à la Duchesse Montpensier; benevens de nieuwste stoffen ie Frankfort en Parijs hebben opgelevert voor dit saizoen; chals indoux, echarpes velours, uni et carré, linten en meerder, wat tot een geassorteerd magazijn behoort. Gemaakte Goederen. Gebrocheerde Orleans, lakensche mantels van af f6 en opgaande, heeren paletots f6, lakensche en duffelsche jassen van af f10 en hooger, chambre-loups à f5, zoo dames als heeren. Ons minzaam aanbevelende. Groote Markt, Huis van Domburg A. Engeler & Co.’ Advertentie in MC dd. 04.11.1847: ‘Manufacturen en Modes. Wij hebben het genoegen het geëere publiek te berigten, de ontvangst van alle nieuwe winterstoffen, te veelvulig in benamingen om die hier te detailleren, alsmede de laatst-uitgekomene modellen van mantels, milannes en napolitaines, de elegantste bewerking die Parijs en London hebben opgeleverd; gestreepte en geruite chals-long. – Verder nieuwe stoffen voor heeren-jassen; eene buitengewoon voordeelige partij vriesen, baaijen en flanellen, wollen en moltonnen dekens, de laatste à 90 cents, zware soort; bij de 25 stuks minder. Gemaakte goederen. Gewatteerde dames mantels f6, f7 en hooger; heeren-jassen van nieuwe stoffen en gewatteerd, tot lage prijzen; Vriesche overjassen f14, calmuk f10, chambreloups f5 en hooger, zoo voor dames als heeren. Ons op het minzaamst aanbevelende, Middelburg, Groote Markt, Huis Domburg. A. Engeler & Co.

11


Advertentie in MC dd. 06.05.1848: 'Manufacturen en Modes. De ondergeteekenden hebben het genoegen het geëerde publiek te berigten, thans in het volle bezit te zijn der nieuwste stoffen voor dit saizoen, te veelvuldig in benamingen om te detailleren, benevens Fransche en Engelsche modellen van mantelets en cheks; Fransche geruite gros-de-naples à f1 en hooger, foulardines en wat meer tot een ruim gesorteerd Magazijn van Modes behoort. Gemaakte goederen. Zomerjassen f3 en hooger, lakensche dito f20, naar het lijf gemaakt; thibet-omslagdoeken van f3,5 en hooger, mouseline-de-laine van 15 cts., chitsen en Orléans-élustré, zoo zwarte als gekleurde, tot nimmer gekende lage prijzen. Verder eene partij bijzonder voordeelige witte goederen, Engelsche linnens en dimmitten, flanellen, lakens, broekstoffen, meubel-neteldoeken en gekleurde meubeldamasten. Ons minzaam aanbevelende, A. Engeler & Co. Groote Markt, I no. 1 en 2. Voorheen Huis Domburg.' Engeler wordt in MC dd. 14.09.1848 genoemd als het postadres voor het Verkoophuis te Amsterdam; de uitvoerige advertentie betreft een 'geneesmiddel voor maagkramp en gebrekkige spijsvertering', uitgevonden door doctor Fr. Doecks uit Barnstorf (Diepholz, Hanover) die ‘vanwege de oprukkende cholera en uit dank voor de klandizie en een welkome Nederlandse ontvangst eerder, honderd kistjes naar Amsterdam heeft gezonden voor de arme lijders. Op verzoek, met een bewijs van onvermogen, wordt het middel (goed voor zes weken) toegestuurd - zolang de voorraad strekt.’ Advertentie in MC dd. 04.11.1848: 'Manufacturen en Modes. Huis Domburg, Groote Markt, I. no. 1 en 2. Ondergeteekenden hebben het genoegen het geëerde publiek door deze te berigten de ontvangst der nieuwste winterstoffen die Parijs en London, zoo in zijde als wol, hebben opgeleverd. - Verder de modellen der mantels, miranus en surtouts, van de modernste en elegantste bewerking. Gevleid door den hoogst vereerende bijval en verkoop, sedert onze bijzondere kennisgeving van Maandag ll., doet ons gerust dezelve het geachte publiek recommanderen; alsmede geruite Fransche gros-de-naples, à 80 cts. en hooger, shawls en long-shawls, geruite, gestreepte en indoux. Gemaakte Goederen. Blaauwe vriezen jassen en paletots à f12 en hooger, calmukken à f6, lakensche fijne zwarte à f20, gewatteerde orliansche mantels à f5 en hooger, chambreloups, enz. Tevens een buitengewoon groot assortiment Lakens, Drap-de-Russie, Siberiènes, Vriezen en Baaijen, tot zeer lage prijzen. Eene extra voordeelige partij Engelsche dimetten en Engelsche linnens. Wij vleije ons in alle vermelde artikelen aan de verwachtingen onzer begunstigers te voldoen door eene zeer ruime keuze. - Alles zal tot zeer lage prijzen aangeboden worden. Ons minzaamst aanbevelende, A. Engeler & Co.'

12


Advertentie in MC dd. 07.12.1848: 'Manufacturen. De ondergeteekenden zullen, wegens het gevorderde saizoen, van heden af ten spoedigste opruimen alle nieuwe winterstoffen, als: wollen Ecossais, Siberiènes, Mousselines enz., die zij tot zeer verminderde prijzen aanbieden, geëvenredigd ook de volgende artikelen, als: Wollen dekens, vriezen en baaijen. Witte Goederen. Dimetten, Engelsch linnen, damaste feitels en Vlaamse linnens, tot nimmer gekende lage prijzen ontvangen. Gemaakte Goederen. Geruite mantels à f5,50, Satin-Unie en Gros-de-Naples à f18 en f20, Orléansche à f4,50, groote satijnen moffen met bont à f2,50, winter-jassen van f6 en hooger. A. Engeler & Co. Groote Markt no. 1 en 2, Huis van Domburg.' Advertentie in MC dd. 05.05.1849: 'Manufacturen en Modes. Wij hebben het genoegen de ontvangst te berigten, ingevolge onze advertentie 30 April, der modellen victoirines, modes en stoffen. Buitengewoon is dit jaar het mode-magazijn gegarneerd. / Worden verzocht twee vlug en accuraat werkende naaisters bij A. Engeler & Co. Groote Markt, Huis Domburg, I 1 en 2.' Vermeld in MC dd, 12.07.1849 in een advertentie van het Engelsch Magazijn uit Amsterdam: 'De Directie van het Engelsch Magazijn te Amsterdam, heeft bij Heeren A. Engeler & Co. te Middelburg, ter bezigtiging gesteld, het door de hooge Geneeskundige van Engeland, Frankrijk en Holland bijzonder aangeprezen regenbad. Hetzelve is doelmatig ingerigt, zoo dat het gemakkelijk in alle slaapkamer kan geplaatst worden; de prijs is f65 franco. De Directie van het Engelsch Magazijn te Amsterdam. De Commissien zullen door genoemde Heeren aangenomen en uitgevoerd worden.' Advertentie in MC dd. 01.11.1849: 'Manufacturen en Modes. Huis Domburg, Groote Markt, I No. 1 & 2. Ondergeteekenden hebben het genoegen het geëerde publiek door deze te berigten de ontvangst der nieuwste winterstoffen, die Parijs en Londen, zoo in zijde als wol, hebben opgeleverd. - Verder de modellen der mantels, miranus en surtouts, van de modernste en elegantste bewerking. Gevleid door den hoogst vereerenden bijval en verkoop, sedert onze bijzondere kennisgeving van maandag ll., doet ons gerust dezelve het geachte publiek recommanderen; alsmede geruite Fransche gros-de-naples, à 80 cts. en hooger, shawls en long-shawls, geruite, gestreepte en indoux. Damaste satin robes enz. Gemaakte Goederen. Gewatteerde Orleansche mantels à f5 en hooger, chambreloups enz. blaauw vriezen jassen en paletots à f12 en hooger, calmukken à f6, lakensche fijne zwarte à f20. Tevens een buitengewoon groot assortiment lakens, drap-de-Russie, Siberiennes, vriezen, baaijen, wollen en katoenen dekens, tot zeer lage prijzen. Eene extra voordeelige partij dimieten, Engelsche linnens en meerdere witte goederen. / Wij vleijen ons in alle vermelde artikelen aan de verwachting onzer begunstigers te voldoen door eene zeer ruime keuze. - Alles zal tot zeer lage prijzen aangeboden worden. Ons minzaam aanbevelende. A. Engeler & Co.'

13


Advertentie in MC dd. 23.04.1850: 'Manufacturen en Modes. De ondergeteekenden hebben het genoegen te berigten, dat zij aanstaanden woensdag 24 April hunnen geachten begunstigers de nieuwste modellen van Mantilles et Victoirines in gekleurde en zwarte zijde, alsook in andere stoffen, zullen kunnen aanbieden; benevens groote assorteringen der laatst uitgekomene Engelsche en Fransche Zomerstoffen, te veel in benamingen om hier op te noemen; buitengewoon voordeelige gekleurde en zwarte zijden, zoo effene als geruite, tot nimmer gekende billijke prijzen, foulardines, shawls en omslagdoeken in diverse kwaliteiten; fraaije linten, foulards en wat meer dit saizoen nieuws oplevert in dergelijke artikelen. Alsook een fraai assortiment nieuwe reiszakken en zomerjasjes in diferente kwaliteiten. Ons minzaam aanbevelende, A. Engeler & Co. Groote Markt, Huis Domburg, I 1 en 2.' Advertentie in MC dd. 06.06.1850: 'Manufacturen en Modes. Ontvangen nieuwe zomerstoffen: Jaconnats, Barêges, Glacés Inpérial [sic!], Thibet long-shals en doeken imprimé, tot zeer voordeelige prijzen. A. Engeler & Co. Groote Markt, Huis Domburg, I no. 1 en 2.' Advertentie in MC dd. 29.10.1850: 'Manufacturen en Modes. Ondergeteekenden hebben het genoegen het geëerde publiek te berigten, de ontvangst der nieuwste Winterstoffen, te veelvuldig in benamingen om te detailleren; alsmede de modellen van mantels, miranes-palatots, de modernste en elegantste bewerking die Parijs en Londen dit jaar hebben opgeleverd; satijnen, damasten, thibet en brodé robes, alsmede, tot buitengewoon billijke prijs, zwarte en gekleurde glacé gros-de-naples en chawls longs. Gemaakte Goederen. Gewatteerde mantels, van f5 en hooger; castorinen en duffelsche paletots, alsook gewatteerde, van f8 en hooger; chembreloups f5. Tevens ontvangen eene partij witte Engelsche goederen, baaijen dekens, flanellen en vreizen, tot zeer lage prijzen. Wij vleijen ons, door een buitengewoon groot en exquis assortiment, ons de geachte gunst der bezoekers waardig te maken. Ons minzaam aanbevelende A. Engeler & Co. Middelburg, Groote Markt, Huis Domburg.' Advertentie in MC dd. 21.01.1851: 'Manufacturen. Opruiming tot zeer verminderde prijzen, deze en de volgende week. Ook wij wenschen onzen grooten voorraad goederen eenigzins op te ruimen, als: mousselines-delaine, katoenen, zwarte en gekleurde zijdenstoffen, wolle goederen, witte goederen, Engelsche linnens, Vlaamsche, enz. enz.; alles zeer verlaagd in prijs. Bieden derhalve om dit doel te bereiken bovendien beleefdelijk het geachte publiek de volgende gunstige voorwaarden aan: comptant, mits sommen van f25 en daarboven bedragende, 5 pct. korting; de bij ons goed bekende, op 3 maanden tijd, 2,5 pct; zes maanden zonder korting; bij den koop gelieve men ons de verlangde conditie te bepalen. NB. De conditien van betaling blijven voor altijd vastgesteld. Alle Zaturdagen groote partijen diverse lappen, tot spotprijzen. Ons minzaam aanbevelende, A. Engeler & Co. Middelburg, Groote Markt, I 1 & 2, Huis Domburg.'

14


Advertentie in MC dd. 24.04.1851: 'Manufacturen en Modes. Wij hebben het genoegen het geëerde publiek te berigten de ontvangst der modellen van mantilles en girandones, chals-longs, in barège, thibet en cachemir d'ecosse, benevens alle nieuwe stoffen die Frankrijk en Engeland voor dit saizoen hebben opgeleverd. De ruime en exquise sortering, gepaard met zeer billijke prijzen, hopen wij, zal ons de vereerendste bezoeken, als gewoonlijk, waardig maken. NB. Buitengewoon billijke lichte glacé Fransche gros-de-naples. Ons minzaamst aanbevelende, A. Engeler & Co. Middelburg, Groote Markt, Huis Domburg, I 1 en 2.' Advertentie in MC dd. 01.07.1851: 'Manufacturen. Wegens grooten voorraad opruiming tot zeer verminderde prijzen, van de nieuwste barèges, jaconats, barège shawls, shawls-longs en andere zomerstoffen. A. Engeler & Co. Middelburg, Groote Markt, Huis Domburg.' Advertentie in MC dd. 29.04.1852: ‘Manufacturen en Modes. Huis Domburg, Groote Markt, Wijk I, no. 1 en 2. Wij hebben het genoegen het geëerde publiek, onze geachte begunstigers, te berigten, de ontvangst der nieuwste stoffen voor het saizoen; benevens de modellen der mantilles, reginas en algériens en nieuwe linten. Bijzonder durven wij ons recommaneren te kunnen aanbieden een fraai en groot assortiment shawls-long en doeken in Thibet, cachemir d‘ecosse en barège. Verder in lakens, broekstoffen, flanellen en witte Engelsche goederen zijn wij ruim, als naar gewoonte, op nieuw geassorteerd. Geborduurde japonnen à f2,80 cents, nieuwe reiszakken in grootten, zeer soliede. Wij geven tevens de verzekering alles uiterst billijk te zullen aanbieden. Ons met hoogachting minzaamst aanbevelende, A. Engeler & Co. Advertentie in MC dd. 10.07.1852: 'Manufacturen en Modes. OPRUIMING Tot zeer verminderde prijzen. Jaconats, Barèges en Barège Shawls enz. bij A. Engeler & Co. Groote Markt, 't Huis Domburg.' Advertentie in MC dd. 30.10.1852: 'Manufacturen en Modes. Ondergeteekenden hebben het genoegen het geëerde publiek de ontvangst te berigten der nieuwste winterstoffen, te veelvuldig in benamingen hier op te noemen; alsmede der modellen van mantels, talmas en hirondelles, chals-longs, doeken en wat meerder dit saizoen aanbiedt, als: Duffels, castorines, drap-de-Russie in diverse kleuren. Van deze laatste stoffen worden paletots en overjassen, naar order, zeer voordeelig gemaakt geleverd. Ons minzaamst recommanderende, A. Engeler & Co. Huis Domburg, I, 1 en 2. NB. Maandag 1 November zullen bovenstaande artikelen alle kunnen aangeboden worden.'

15


Advertentie in MC dd. 30.04.1853: 'Manufacturen en Modes, Huis Domburg, Groote Markt, wijk I, no. 1 en 2. Ondergeteekenden hebben de eer het geëerde publiek de ontvangst te berigten der nieuwste zomerstoffen voor dames kleeding, alsmede modellen der mantilles, talma's en carolines, shawls-long, omslagdoeken, zijden stoffen, broderies, enz. Voor Heeren: De nieuwste stoffen voor pantalons en paletots, die ook zeer civiel gemaakt geleverd worden. NB. Eene partij frissche witte goederen, dimetten, Engelsch linnen, als ook lakensche en damaste tafelkleeden enz. kunnen wij tot zeer lage prijzen aanbieden. Ons beleefdelijk aanbevelende, A. Engeler & Co.' Advertentie in MC dd. 24.01.1854: 'Opruiming van eene partij diverse Manufacturen en omslagdoeken, van heden tot 31 dezer, tegen nimmer gekende lage prijzen. Middelburg, den 23 Januarij 1854. A. Engeler & Co.' Genoemd in MC dd. 18.02.1854 als depot voor de verkoop van 'Revalenta Arabica' dat omschreven wordt te zijn geen medicament maar een ‘voedzame ligt verteerbare spijs' waarvan werd aangeraden om er maaltijden mee te vervangen - het genas en voorkwam 'alle ziekten die uit slechte spijsvertering ontstaan'. Ook deze verkoop lijkt geïnitieerd te zijn door het Verkoophuis te Amsterdam waarvoor Engeler al eerder optrad. Advertentie in MC dd. 22.07.1854: 'Opruiming van mantilles, barèges, jaconets, zomerstoffen en doeken, tot zeer verlaagde prijzen. A. Engeler & Cie.' Advertentie in MC dd. 28.04.1855: 'A. Engeler & Cie. berigten door deze hunne geachte begunstigers de ontvangst der nieuwste modellen van mantilles, zomerstoffen, chalslong, doeken en zijden stoffen, lakens, broekstoffen, vesten enz., in ruime keuze en tot de minst mogelijkste prijzen. In witte goederen bijzondere koopjes. Ons minzaamst aanbevelende.' Advertentie in MC dd. 11.12.1855: ‘Opruiming van lakensche en satijnen model-mantels en verder alle winterstoffen, tot zeer verminere prijzen. A. Engeler & Co.’ Advertentie in MC dd. 30.10.1856: ‘Ontvangen een nieuwe assortiment long chals en doeken, benevens de modellen der mantels; nieuwe stoffen; verder alle artikelen die tot een wel gesorteerd magazijn behooren voor dit saizoen, dekens, baaijen, lakens enz. Ons beleefdelijk recommanderende. A. Engeler & Co.’ Advertentie in MC dd. 18.01.1859: Opruiming Van alle voorhanden manufacturen. Zeer lage prijzen. A. Engeler & Co.

16


Advertentie in MC dd. 22.01.1859: Opruiming vervolgende: Zijden Mantilles f3; Mantels, omslagdoeken, Chals long enz. A. Engeler & Co. Engeler kondigt in MC dd. 03.11.1859 aan: 'Finale Uitverkoop Wegens bepaald vertrek. Ondergeteekenden zullen binnen hunnen winkel à contant uitverkoopen alle voorhanden zijnde manufacturen, tegen zeer verlaagde prijzen. Ons aanbevelende. Inmiddels betuigen wij onzen warmen dank aan onze geachte begunstigers, voor hunne welwillendheid gedurende circa 26 jaren ons betoond. Groote Markt. A. Engeler & Co.' Hierna raakt het stil voor maanden tot aan het laatste bericht dat door Engeler zal worden geplaatst in MC dd. 19.04.1860: 'Confirmerende onze Annonce van 3 November jongstl., dient deze onzen geachten Begunstigsters en Vrienden vaarwel te zeggen; nogmaals onzen dank betuigende voor de genotene gunst en vriendschap gedurende circa 28 jaren. Mogt onverhoopt nog iemand iets van ons te vorderen hebben, gelieve zich dan onmiddelijk bij den WelEdelen Heer H. Rekker ter inning te melden. – Met achting allen gegroet. A. Engeler & Co. A. Engeler en Familie.'

IV - CONCLUSIES Met betrekking tot het onderzoek naar de Middelburgse middenstand, waar Engeler voor een groot aantal jaren deel uit maakt, zijn de volgende conclusies van belang; -

Engeler vestigt zich als late twintiger in Middelburg en opent een winkel in (1) een nieuw en pand van behoorlijk formaat en (2) zijn bedrijf komt in de geplaatste advertenties direct zeer professioneel over. En (3) al na zes jaar breidt hij zijn bedrijf/woonhuis uit met een naastgelegen pand. Hier zit mogelijk meer achter in termen van vakkennis en kapitaal; een mogelijk eerder bedrijf elders? Deel van een groter geheel?

-

Gezien zijn eigen naam, doopkerk, de afkomst van zijn echtgenote en de namen van zijn kinderen kan Engeler geschaard worden onder (van origine) Duitse katholieke middenstand.

-

Het einde van zijn bedrijf is opmerkelijk te noemen. Voor meer dan vijfentwintig jaar voert Engeler een goedlopende winkel in manufacturen, die zelfs de naam modehuis zou mogen dragen. Hij is vijftig als hij zijn ‘bepaald vertrek’ aankondigt en finale uitverkoop houdt. Neemt hij elders een bedrijf over? In Zeeland wordt deze naam niet meer aangetroffen; de verkoop van de inboedel zou zelfs kunnen duiden op vertrek naar het buitenland.

-

Engeler is een vreemde eend in de bijt qua stijl van advertenties (uitvoerig, vast format) en zelfs voor wat betreft zijn assortiment (buitenlandse haute couture, dames- en herenkleding en zelfs cosmetica); ook lijkt hij (noch zijn vrouw) niet actief deel te nemen in lokaal bestuurswerk/liefdadigheid. Hoewel de kinderen nog relatief jong zijn rond 1860 zijn de oudste wel in de huwbare leeftijd. Er worden geen huwelijken gesloten. Zij blijven daardoor als gezin een losstaande entiteit binnen de Middelburgse middenstand, alsof er geen plannen zijn tot definitieve vestiging – wat ook weer verbonden zou kunnen worden aan het abrupt vertrek.

17

ANTON ENGELER, WINKELIER IN MANUFACTUREN

Recommend Documents