Angèle Nederlof
De kracht van BEELDEN overtreft woorden Innerlijke beelden beïnvloeden je leven in meer of mindere mate. Ze bevatten vooral veel informatie die met gesproken taal niet uit is te drukken en ook via het woord niet is te bereiken. Wijsheid, kennis en vaardigheden liggen besloten in onze innerlijke beeldenwereld. Ze vormen een belangrijke richtingaanwijzer in het leven en het uitgangspunt voor Gestalt- imaginatietherapie.
De ballon
Zuchtend en steunend zit mijn zoon, tweede klas middelbare school, aan tafel zijn huiswerk te maken. ‘Je lijkt wel een ballon die leegloopt’ flap ik er uit. Spontaan krijg ik de ingeving een ballon op te blazen. ‘Weet je wat, iedere keer dat jij diep zucht, omdat je huiswerk “o zo moeilijk en zwaar is”, laat ik een beetje lucht uit de ballon lopen.’ Al pratend loop ik naar de la en rommel erin, op zoek naar een geschikte ballon. ‘Welke kleur wil je? Er is een rode, blauwe, roze, een ge…...’ Hij onderbreekt mijn opsomming en roept direct: ‘Doe maar een roze, want aan die kleur heb ik een hekel.’ Wanneer hij eindelijk klaar is met zijn huiswerk, is de ballon half leeg. Verbaasd kijkt hij ernaar en zegt: ‘Ik wist niet dat ik zóveel zuchtte en steunde, daar ga ik op letten. Dat doe ik namelijk heel vaak in de les. Ik ben doodmoe geworden.’ En ik? Ik ben onder de indruk van zoveel zelfkennis…. zonder een eindeloze discussie!
Hoe kan het dat dit ‘spelletje’ tot een inzicht bij mijn zoon heeft geleid? Zou het echt zo zijn dat beelden, die in ons onbewuste zetelen, ons gedrag, ons denken en onze gevoelens zo beïnvloeden? Vanuit mijn praktijkervaring kan ik deze vraag volmondig met ‘ja’ beantwoorden. Keer op keer was ik (en ben ik) onder de indruk van de verandering die plaatsvindt wanneer cliënten met beelden te werken. Beelden blijven veel langer ‘hangen’ dan het gesproken woord. Als ik terug denk aan de eerste klas van de basisschool, herinner ik me nog wel het beeld van de juffrouw, hoe ze er uitzag en welke ‘sfeer’ ze uitstraalde. Maar waar de lesstof precies over
ging, ben ik vergeten. Bij de eerste ontmoeting met mijn partner weet ik nog precies waar we waren, hoe ik me voelde en in welke stoel ik zat. Maar wat we precies zeiden is vervaagd. Beelden laten altijd een (emotionele) indruk achter. De intensiteit van de indruk is wel afhankelijk van de vorm en de gevoelswaarde van het beeld. Dromen bijvoorbeeld, die bij uitstek bestaan uit beelden, kunnen heel verschillend worden beleefd. Een nachtmerrie laat meer indruk achter dan een oppervlakkige droom. Dat geldt ook voor symbolen.
Waarom zou je met beelden aan de slag gaan? Innerlijke beelden beïnvloeden je leven in meer of mindere mate. Ze bevatten vooral veel informatie die met gesproken taal niet uit is te drukken en ook via het woord niet is te bereiken. Paolo Ferruci zegt hierover: ' De innerlijke beelden kunnen een ‘diepgaande transformerende werking op onze psyche hebben: ze kunnen benut worden om eerdere gewoontevorming op te heffen en nieuwe, meer wenselijke energiepatronen in ons te vestigen. Ze verbinden ons met gebieden van ons wezen die voor ons analyserende denken volslagen onbereikbaar zijn. Zo oefenen ze ons om te begrijpen door te zien in plaats van door te denken.’ Dit gebied serieus nemen betekent ook je intuïtieve vermogens ontwikkelen. Men zegt wel eens: een derde van de veranderingen vinden via het verbale plaats en tweederde via het aanspreken van innerlijke beelden. Vooral wanneer deze uit de persoon zelf voortkomen.
Einstein gebruikte bijvoorbeeld zijn innerlijke beeldenstroom. ‘Zijn ideeën kwamen eerst als visuele voorstellingen in hem op en die vertaalde hij dan in woorden en wiskundige vergelijkingen.’
Gewaarwording van innerlijke beelden vormen een brug tussen het bewuste en onbewuste Verkennen van dit innerlijke beeldengebied biedt de mogelijkheid jezelf als totaler mens te ervaren. Daardoor kan er beweging gebracht worden in deze onbewuste gebieden. Je kunt dit doen door gericht aandacht te besteden aan je innerlijke beelden. Contact ontwikkelen en het besef van je innerlijke beelden vergroten, bieden een waardevolle mogelijkheid om situaties vanuit een ander
perspectief te bekijken, te doorleven en te doorvoelen. Alleen aandacht van het verbale is zoiets als een olifant alleen van de zijkant bestuderen en dan geloven dat je een totale beschrijving van het dier kan geven. Wijsheid, kennis en vaardigheden liggen besloten in onze innerlijke beeldenwereld. Ze vormen een belangrijke richtingaanwijzer in het leven. Woorden zijn dan overbodig. De intuïtieve, niet door het verstand gestuurde beeldenstroom opent deuren die anders gesloten blijven. Ze gaan buiten het rationele, analytische en op feiten gebaseerde denken om.
Dat is ook een van de redenen, waarom binnen de gezondheidszorg steeds vaker imaginaties gebruikt worden tijdens het genezingsproces. De helende werking hiervan, bijvoorbeeld bij ziektes zoals kanker, wordt steeds meer erkend. Een voorbeeld hiervan is de Simonton therapie.
Beelden werken door Stel je voor dat je onder een warme douche staat als je het koud hebt. Of droom eens heerlijk weg door op het strand te gaan zitten, en verbeeld je dat je rustig wordt van de kabbelende golven. In het drukke winkelcentrum kun je je voorstellen dat je een cirkel van goud licht, die op de grond ligt, om je heen hebt. Dan maak je er een cilinder van die zo hoog uitgerekt wordt als jij nodig hebt om jezelf te beschermen tegen alle drukte om je heen. Tenslotte kun je een deksel over de bovenkant doen.
In het dagelijks leven kun je de uitwerking van positieve, ontspannende voorstellingen ervaren. Wanneer je je voorstelt dat je helemaal gevuld wordt met licht, dan roept dat waarschijnlijk een aangenaam gevoel op. Of het beeld van je zelf liggend op je rug in een prachtige landschap onder een heerlijke zon, werkt ontspannend. Dat is iets heel anders dan wanneer je tegen jezelf zegt dat je moet ontspannen. Waarschijnlijk zal dat dan niet lukken.
Beeldtaal
Beeldtaal, of dit nu in de vorm van een metafoor, symbool, verhaal, droom of een imaginatie is, verandert betekenissen. Je gaat jezelf anders ervaren zodra deze nieuwe taal een deel van jou als geheel vormt.
Beelden kunnen zich manifesteren in allerlei vormen. Zoals hiervoor beschreven, kan het beeld een spreekwoord of een metafoor voor je persoonlijke beleving van een situatie zijn. Maar natuurlijk zijn ook dromen, imaginaties, fantasieën, symbolen en verhalen beeldtaal. Het ene beeld maakt meer indruk op je dan het andere en zal dus ook beter blijven hangen. Vooral beelden waarbij de bewust aanwezige geest niet aanwezig is, zoals bij droombeelden, kunnen veel indruk maken. Dit is ook zo bij het gebruik van (universele) symbolen. Alle vormen brengen een proces op gang, gericht op persoonlijke ontwikkeling, genezing, je prettiger voelen en intuïtieve vermogens ontwikkelen, buiten het verbale om.
Imaginatie-therapie vanuit de Gestalt-benadering Gestalttherapie is gericht op het vormen van gestalten. Een Gestalt is een betekenisvol geheel, waarvan de delen in relatie staan tot elkaar. Bij voorbeeld wanneer je naar muziek luistert, zul je in eerste instantie zowel de zanger als de band als geheel horen. Pas later kun je de verschillende instrumenten onderscheiden waaruit het muziekstuk is opgebouwd. Helaas hapert de gestaltformatie nog al eens. Bijvoorbeeld wanneer de oplossing voor een (levens) probleem maar niet wil lukken. Deze onaffe situatie blijft aandacht vragen en kan leiden tot psychische of lichamelijke klachten als ziekte, slapeloosheid en dergelijke. Als uitgangspunt hanteert de Gestalttherapie het principe, dat wat zich spontaan op de voorgrond aandient binnen het hier en nu van een sessie, om voltooiing vraagt.
Beelden binnen de imaginatietherapie staan voor onvoltooide gestalten, waarvan de boodschap nog niet in het bewustzijn is geïntegreerd. Ze zijn herkenbaar aan de beeldende uitspraken en metaforen voor de levenssituatie van de persoon. Een cliënt kan binnenkomen en bijvoorbeeld zeggen: ‘ Ik denk zoveel de laatste tijd, mijn hoofd is als een rollercoast’. Ook komt het nogal eens voor, dat iemand een voorwerp meeneemt naar de sessie en via dat voorwerp ‘vertelt’ hoe ze zichzelf op
dat moment ervaart. Of het lichaam geeft een heel duidelijk signaal, waar de cliënt niet omheen kan. Wanneer bijvoorbeeld een cliënt een zwaar gevoel in zijn buik heeft, kan het zijn dat hij die zich voorstelt als een grote zwerfkei.
Daarnaast is de Gestalttherapeut ook vrij om de eigen waarnemingen, die gevormd zijn in interactie met de cliënt tijdens de sessie, als werkmateriaal te gebruiken. Een ingeving, bijvoorbeeld de associatie dat de cliënt spartelend in het zwemwater ligt, kan een prima metafoor zijn als aanvulling op het therapeutische proces. Aangezien de Gestalttherapeut altijd een onderzoekende houding aanneemt, is de Gestalttherapie een prima therapeutische grondslag om imaginaties uit te werken. Het proces van de cliënt wordt gevolgd. In de na-gesprekken wordt de koppeling gelegd met de hulpvraag en wordt stilgestaan bij de betekenis van de imaginatie voor het dagelijks functioneren.
