ANALISA KELAYAKAN RENCANA PENDIRIAN PABRIK BIOETHANOL KAPASITAS 70 LITER PERHARI
TUGAS AKHIR Diajukan Kepada Universitas Muhammadiyah Malang Untuk Memenuhi Salah Satu Persyaratan Akademik Dalam Menyelesaikan Program Sarjana Teknik
Haris Ageng Widhiarto NIM : 08540045
JURUSAN TEKNIK INDUSTRI FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG 2009
KATA PENGANTAR
Bismillahirrahmanirrahim Assalamualaikum Wr.Wb Alhamdulillahi Rabbi, Puji syukur kehadirat Allah SWT yang telah melimpahkan rahmat dan hidayahnya sehingga Tugas Akhir ini dapat penulis selesaikan. Dalam kesempatan ini penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada beberapa pihak yang telah memberikan bantuan dengan ikhlas. 1. Yang paling utama kedua Orang Tuaku Tercinta serta Istri dan Anakku di rumah yang selalu memberikan semangat dan dukungan dalam segala hal. 2. Bpk Ir. Sudarman MT. selaku Dekan Fakultas Teknik. 3. Ibu Ir. Dyah Retno P. MT. selaku Kepala Jurusan Teknik Industri UMM 4. Bapak Ir H.M. Kholik MT selaku pembimbing 1 dan Ir M.Lukman MT tugas akhir 2. 5. Semua pihak dan temen-temen yang tidak bisa penulis sebutkan yang sudah memberikan motivasi dan membantu terselesaikannya Tugas Akhir ini.. Akhirnya penulis berharap semoga laporan ini bermanfaat bagi penulis dan jurusan Teknik Industri UMM. Wassalamualaikum Wr.Wb.
Malang,Desember 2009
Penulis
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL.....................................................................................
i
LEMBAR PENGESAHAN ..........................................................................
ii
BERITA ACARA BIMBINGAN TUGAS AKHIR...................................
iii
BERITA ACARA UJIAN TUGAS AKHIR...............................................
v
KATA PENGANTAR .................................................................................
vi
HALAMAN TERIMA KASIH ....................................................................
viii
ABSTRAKSI
............................................................................................
ix
ABSTRACT
............................................................................................
x
DAFTAR ISI
............................................................................................
xi
DAFTAR TABEL ........................................................................................
xvi
DAFTAR LAMPIRAN.................................................................................
xxi
BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang ...................................................................................
1
1.2 Rumusan Masalah .............................................................................
2
1.3 Tujuan Penelitian ...............................................................................
2
1.4 Manfaat Penelitian..............................................................................
3
1.5 Batasan Masalah ................................................................................
3
1.6 Asumsi-asumsi ..................................................................................
4
BAB II LANDASAN TEORI 2.1 Pengertian Analisa Kelayakan............................................................
5
2.2 Maksud dan Tujuan Analisa Kelayakan ...........................................
6
2.3 Tahap Dalam Melakukan Studi Kelayakan.......................................
6
2.4 Menghitung Kebutuhan Dana Investasi .............................................
8
2.5 Peralatan Analisis Kelayakan Investasi..............................................
9
2.6 Aspek –aspek Analisa kelayakan........................................................
10
2.6.1 Aspek Pemasaran..........................................................................
10
2.6.2 Aspek Teknis ..................................................................................... 12 2.6.2.1 Lokasi Perusahaan ............................................................................ 12 2.6.3 Aspek Manajemen dan Organisasi......................................................... 14 2.6.4 Aspek Finansial (keuangan) ..................................................................... 14
2.6.4.1 Depreciation (penyusutan) ................................................................ 15 2.6.4.2 Aliran Kas Perusahaan...................................................................... 16 2.6.4.3 Kriteria Penilaian Investasi............................................................... 16
BAB III METODOLOGI PENELITIAN 3.1 Flow cart ................................................................................................ 27 3.2 Langkah-Langkah Penelitian.................................................................. 28 3.2 .1Survey Perusahaan............................................................................... 28 3.2 .2Studi Literatur ...................................................................................... 28 3.2 .3Identifikasi Masalah ............................................................................ 28 3.2 .4Pengumpulan Data............................................................................... 28 3.2 .5Pengolaha n Data .................................................................................. 30 3.2 .6Perhitungan Kelayakan Investasi ........................................................ 30
3.2 .7Kesimpulan.......................................................................................... 31
BAB IV PENGUMPULAN DAN PENGOLAHAN DATA 4.1 Pengolahan Data ..................................................................................... 32 4.1.1 Data Aspek Pemasaran.................................................................. 32 4.1. 1.1 Harga Jual Produk Di Pasaran ................................................... 35 4.1. 2 Data Aspek Teknis ....................................................................... 35 4.1. 2.1Teknologi .................................................................................... 35 4.1. 2.2Data Peralatan ............................................................................. 39 4.1. 2.3Lokasi Sumber Bahan Baku ........................................................ 41 4.1. 3 DataAspek Finansial ..................................................................... 42 4.1. 3.1Biaya Tetap ................................................................................. 42 4.1. 3.2Biaya Variabel............................................................................. 43 4.2 Pengolahan Data .................................................................................... 44 4.2.1 Aspek Pasar .................................................................................. 44 4.2.2 Aspek Teknis ................................................................................. 45 4.2.2.1
Proses produsi bioethanol ................................................ 45
4.2.2.2
Peralatan dan mesin produksi........................................... 47
4.2.2.3
Layout pabrik.................................................................... 49
4.2.2. 4
Pengolahan Limbah.......................................................... 51
4.2.2. 5
Lokasi pabrik .................................................................... 51
4.2.3 Aspek finansial ............................................................................. 52 4.2. 3.1
Perhitungan Pendapat Kotor ............................................. 52
4.2. 3.2
Perhitungan EBT Produk Bioe thanol............................... 53
4.2. 3.3
Biaya -biaya Pengeluaran.................................................. 53
4.2. 3.4
Kriteria Penilaian Investasi............................................... 54
BABV PEMBAHASAN dan ANALISA DATA 5.1 Pembahasan Aspek Pemasaran........................................................... 60 5.2 Pembahasan Aspek Teknis ................................................................. 61 5.3 Pembahasan Aspek Finansial ............................................................. 65
BAB VI KESIMPULAN dan SARAN 6.1 Kesimpulan ........................................................................................ 67 6.2 Saran
............................................................................................ 68
DAFTAR PUSTAKA LAMPIRAN
DAFTAR TABEL Tabel 4.1 Spesifikasi Bioethanol ........................................................................ 33 Tabel 4.2 Daftar konsumen bioethanol di wilayah Malang................................ 34 Tabel 4.3 Harga jual bioethanol menurut kebutuhan.......................................... 35 Tabel 4.4 Mesin dan peralatan proses produksi ................................................. 39 Tabel 4.5 Analisa ratio ubi kayu ........................................................................ 41 Tabel 4.6 Daftar komoditi ubikayu di malang .................................................... 42 Tabel 4.7 Daftar harga peralatan dan mesin produksi ........................................ 42 Tabel 4.8 Biaya variabel..................................................................................... 44 Tabel 4.9 Daftar harga produk biethanol............................................................ 44 Tabel 4.10 Daftar peralatan dan mesin produksi................................................ 47 Tabel 4.11 Pendapatan kotor produk bioethanol................................................ 52 Tabel 4.12 Perhitungan EBT produk bioethanol................................................ 53 Tabel 4.13 Perhitungan EBT produk bioethanol................................................ 53 Tabel 4.14 Cash in Flow ..................................................................................... 54 Tabel 4.15 NVP .................................................................................................. 55 Tabel 4.16 Perhitungan NVP I untuk menentukan IRR ..................................... 56 Tabel 4.17 Perhitungan NVP II untuk menentukan IRR .................................... 57 Tabel 4.18 Perhitungan Payback period ............................................................. 58 Tabel 5.1 Daftar peralatan yang menggunakan Bioethanol................................ 60 Tabel 5.2 Daftar harga bioethanol di pasaran..................................................... 61 Tabel 5.3 Kebutuhan mesin dan peralatan.......................................................... 62 Tabel 5.4 Daftar harga peralatan dan mesin produksi ........................................ 64
DAFTAR PUSTAKA
Hendra Kusuma, 2001. Perencanaan dan Pengendalian Kualitas, Edisi Ke 3, Guna Widya, Surabaya Husnan, suad, dan Muhammad, Suwarno. Study Kelayakan Proyek ,200.UPP AMP YKPN. Murfuding Hamid dan Salim Basalmah,2003.Study Kelayakan Proyek dan Bisnis, Edisi Pertama, PPM,Jakarta Pujawan, I Nyoman, Ekonomi Teknik, 1995. Guna Widya, Jakarta Warsono, MM, Manajemen Keuangan Perusahaan,2002, UMM press Universitas Muhammadiyah Malang. Sritomo Wignjo Soebrata. Tata Letak Pabrik dan Pemindahan Bahan, 2003, Guna Widya, Jakarta
