AMV Algemene Muzikale Vorming Volwassenen
Ph. Thiran
Inhoudstafel Inhoudstafel.................................................................................................................................................. 1 Italiaanse woorden....................................................................................................................................... 2 Notatie & Symbolen ..................................................................................................................................... 3 De noten & de rusten ................................................................................................................................... 5 De maat........................................................................................................................................................ 7 De maat van een muziekstuk ................................................................................................................... 7 Omzetten naar een andere maat ............................................................................................................. 7 De soorten maten..................................................................................................................................... 8 De wijzigingstekens en de voortekening...................................................................................................... 9 De wijzigingstekens.................................................................................................................................. 9 De voortekening ....................................................................................................................................... 9 De toonafstanden / intervallen ................................................................................................................... 10 De intervallen ......................................................................................................................................... 10 De verminderde en de overmatige toonafstanden (intervallen) ............................................................. 10 Bepalen van een toonafstand ................................................................................................................ 11 De drieklank ............................................................................................................................................... 12 De toonladder ............................................................................................................................................ 13 De toonladder ......................................................................................................................................... 13 De grondklanken van een toonladder .................................................................................................... 13 De hele-tonentoonladder........................................................................................................................ 13 De tertstoonladders.................................................................................................................................... 14 De soorten tertstoonladders ................................................................................................................... 14 Hoe klinkt een tertstoonladder................................................................................................................ 14 Voorbeelden van tertstoonladders: ........................................................................................................ 14 Vinden van de toonaard van een muziekstuk ........................................................................................ 15 Schematisch Overzicht........................................................................................................................... 16 De tertstoonladders volledig uitgewerkt ................................................................................................. 16 De diatonische modi............................................................................................................................... 18 Akkoorden .................................................................................................................................................. 19 Het akkoord ............................................................................................................................................ 19 Akkoord van een toonladder .................................................................................................................. 20 Analyse van een muziekstuk ..................................................................................................................... 21 De opbouw ............................................................................................................................................. 21 Andere elementen in de analyse van een muziekstuk........................................................................... 21 Moduleren .................................................................................................................................................. 22 Transponeren............................................................................................................................................. 24 Speciale muziektermen.............................................................................................................................. 25 De opmaat .............................................................................................................................................. 25 De diatonische halve toon ...................................................................................................................... 25 De chromatische halve toon................................................................................................................... 25 De syncope............................................................................................................................................. 25 De sequens ............................................................................................................................................ 26 De triool .................................................................................................................................................. 26 De duool ................................................................................................................................................. 26 De kwartool............................................................................................................................................. 26 De kwintool ............................................................................................................................................. 26 Een enharmonie ..................................................................................................................................... 27 Een picardische terts.............................................................................................................................. 27 Een sicilienne ......................................................................................................................................... 27
AMV volwassenen
Pg. 1
Italiaanse woorden allegro ..................................................snel, levendig andante ................................................gaande crescendo ............................................geleidelijk aan verluiden D.C. (da capo)......................................terug naar het begin D.C. al fino ...........................................herhalen van het begin tot aan “fine” decrescendo ........................................geleidelijk aan verzachten diminuendo ..........................................geleidelijk aan verzachten fermate-teken (orgelpunt) ....................toon aanhouden forte......................................................luid legato ...................................................gebonden lento .....................................................traag mezzo-forte ..........................................half luid piano ....................................................zacht staccato................................................kort a capella...............................................zonder begeleiding cantabile...............................................zangerig coda teken ...........................................naar de coda springen D.S. al fine ...........................................herhalen vanaf het DS-teken tot aan “fine” fortissimo .............................................zeer luid giocoso.................................................vrolijk largo .....................................................breed marcato................................................met nadruk moderato..............................................matig pianissimo ............................................zeer zacht rallentando ...........................................geleidelijk vertragen ritardando.............................................vertragen, langzamer wordend sempre.................................................steeds, altijd solo ......................................................alleen subito ...................................................plots, ineens tutti .......................................................iedereen vivace...................................................levendig a tempo ................................................vorig tempo hernemen accelerando .........................................versnellen adagio ..................................................rustig al fine ...................................................tot het einde allegretto ..............................................matig vlug con motto .............................................met beweging decisio..................................................vastberaden dolce ....................................................zoet, lief maestoso .............................................plechtig meno mosso ........................................minder bewogen (snel) = trager molto ....................................................veel, zeer piu mosso ............................................meer bewogen (snel) = sneller poco a poco .........................................beetje bij beetje presto ...................................................zeer snel ritenuto .................................................tegengehouden, plotseling vertragen sforzando .............................................plots heel luid stesso tempo .......................................zelfde tempo tempo ...................................................snelheid van de tellen tempo primo.........................................het eerste tempo hernemen perpendosi ...........................................fade-out (verstillen en vertragen) allargando ............................................verbreden en versterken
AMV volwassenen
Pg. 2
Symbolen
sol sleutel ............................................. fa sleutel...............................................
maatteken en eindstreep .....................
4/4 maat ...............................................
2/2 maat ............................................... crescendo ............................................ decrescendo / diminuendo................... forte...................................................... fortissimo ............................................. piano .................................................... pianissimo ............................................ mezzo piano......................................... mezzo forte ..........................................
fermate-teken.......................................
accent .................................................. staccato................................................ coda teken ........................................... D.S. teken (dal segno) ......................... kruisteken ............................................ dubbel kruisteken................................. molteken .............................................. dubbel molteken .................................. herstellingsteken .................................. koppelteken .........................................
AMV volwassenen
Pg. 3
triool .....................................................
duool ....................................................
octaveringsteken.................................. aanduiding voor een hele toon............. aanduiding voor een halve toon........... zinsboog............................................... herhalingsteken....................................
voltateken.............................................
AMV volwassenen
Pg. 4
De noten & de rusten notatie in de sol-sleutel
benaming
notatie in de fa-sleutel
letterbenaming met een kruis = letter + is met een mol = letter + es c of C
do
met een kruis = cis met een mol = ces
d of D re
met een kruis = dis met een mol = des
e of E mi
met een kruis = eis met een mol = es (!! samentrekking)
f of F fa
met een kruis = fis met een mol = fes
g of G sol
met een kruis = gis met een mol = ges
a of A la
met een kruis = ais met een mol = as (!! samentrekking)
b of B si
met een kruis = bis met een mol = bes
c of C
(hoge) do
De waarde van de noten en de rusten Waarde 1
Noot
benaming hele noot
1/2
halve noot
1/4
vierde noot
1/8
achtste noot
1/16
16 noot
1/32
32
equivalent rust
de
ste
noot
...
AMV volwassenen
Pg. 5
Een punt achter een noot verlengt de noot met de helft van haar waarde. Voorbeelden: = gepunteerde halve noot = 1/2 + 1/4
= gepunteerde vierde noot = 1/4 + 1/8 = gepunteerde achtste noot = 1/8 + 1/16 Hetzelfde geldt voor de rusten → een punt achter een rust verlengt de rust met de helft van haar waarde.
AMV volwassenen
Pg. 6
De maat De maat van een muziekstuk Een maat wordt aangeduid in 2 delen: • het aantal tellen in een maat • de waarde van iedere tel Schrijfwijzen 2 4 2 1
2
2 2
2
2 8
tweede tel
eerste tel
tweede tel
2 tellen van een kwartnoot 2 2 tellen van een hele noot 2 tellen van een halve noot
2
2 tellen van een achtste noot
Schrijfwijzen 3 4
eerste tel
derde tel
3 tellen van een kwartnoot 3
Opmerking: Men heeft de neiging om een maat van 2/8 sneller te spelen dan een maat van 2/2. Dit komt omdat de partituur in 2/2 er "lichter" uit ziet dan een partituur in 2/8. Maar uiteindelijk bepaalt het tempo met welke snelheid een muziekstuk wordt gespeeld , en niet de maat. Een stuk in 2/8 kan dus mogelijks even snel gespeeld worden als een muziekstuk in 2/2.
Omzetten naar een andere maat Men kan een muziekstuk dus ook herschrijven in een andere maat om de partituur leesbaarder te maken. Als men een muziekstuk in 2/2 wil herschrijven in 2/4: • moet men de waarde van iedere noot en rust halveren → een hele noot wordt een halve noot, een halve noot wordt een kwartnoot enz... • immers iedere tel mag nog slechts een kwartnoot duren (voordien een halve noot) Als men een muziekstuk in 3/8 wil herschrijven in 3/4, • moet men de waarde van iedere noot en rust verdubbelen → een achtste noot wordt een kwartnoot, een zestiende noot wordt een achtste noot enz... • immers iedere tel duurt nu een kwartnoot (voordien een achtste noot) Voorbeeld:
dit muziekstuk in maat 2/2
omgezet in 2/4, wordt...
AMV volwassenen
Pg. 7
De soorten maten Binaire en ternaire maten • Binair → een maat van 2 tellen of een veelvoud ervan (het aantal tellen in een maat is deelbaar door 2) Voorbeeld: 2/4, 6/8, 4/4 • Ternair → een maat van 3 tellen of een veelvoud ervan Voorbeeld: 3/8, 3/4, 9/8 Enkelvoudige en samengestelde maten • enkelvoudige maat → iedere tel splitst in 2 gelijke delen Voorbeeld: 2/4 (iedere tel splitst in 2 achtste noten) • samengestelde maat → iedere tel splitst in 3 gelijke delen Voorbeeld: 6/8 (iedere tel splitst in 3 achtste noten) Voorbeelden: maat 2/2
→ teller deelbaar door 2, dus een binaire maat (2 tellen van een halve noot) → iedere tel (= halve noot) splitst in 2 vierde noten, dus een enkelvoudige maat Conclusie: 2/2 is een enkelvoudige binaire maat
maat 3/4
→ teller is NIET deelbaar door 2, dus een ternaire maat (3 tellen van een kwartnoot) → iedere tel (= kwartnoot) splitst in 2 achtste noten, dus een enkelvoudige maat Conclusie: 3/4 is een enkelvoudige ternaire maat
maat 6/8
→ teller is deelbaar door 2, dus een binaire maat (2 tellen van 3 achtsten) → iedere tel splitst in 3 achtste noten, dus een samengestelde maat Conclusie: 6/8 is een samengestelde binaire maat
maat 9/8
→ teller is NIET deelbaar door 2, dus een ternaire maat (3 tellen van 3 achtsten) → iedere tel splitst in 3 achtste noten, dus een samengestelde maat Conclusie: 9/8 is een samengestelde ternaire maat
AMV volwassenen
Pg. 8
De wijzigingstekens en de voortekening De wijzigingstekens → een kruis verhoogt de noot met een halve toon → een mol verlaagt de noot met een halve toon → een herstellingsteken, herstelt een kruis of een mol Een wijzigingsteken in een partituur geldt: 1. tot aan de volgende maatstreep 2. alleen voor de noot waar het bij staat (niet voor de octaven hoger of lager)
De voortekening De volgorde van de kruisen: fa – do – sol – re – la – mi – si
De volgorde van de mollen: si – mi – la – re – sol – do – fa (= de omgekeerde volgorde van de kruisen)
Opgelet: § De voortekening (mollen of kruisen) moet op elke regel herhaald worden. § De voortekening geldt voor alle noten met dezelfde naam.
AMV volwassenen
Pg. 9
De toonafstanden / intervallen De intervallen
Afstand Naam 1
Hoedanigheid & Notatie rein 0 tonen
klein
groot
priem → R1
2
3
4
5
1 halve toon
1 hele toon
→ K2 1 hele toon + 1 halve toon
→ G2 2 hele tonen
→ K3
→ G3
secunde
terts
2 hele tonen + 1 halve toon
kwart
→ R4 3 hele tonen + 1 halve toon
kwint
→ R5 6
7
8
sixt
septiem
3 hele tonen + 2 halve tonen
4 hele tonen + 1 halve toon
→ K6 4 hele tonen + 2 halve tonen
→ G6 5 hele tonen + 1 halve toon
→ K7
→ G7 5 hele tonen + 2 halve tonen
octaaf
→ R8
De verminderde en de overmatige toonafstanden (intervallen) De verminderde en de overmatige toonafstanden: • rein - ½ toon = verminderd • rein + ½ toon = overmatig • groot - ½ toon = klein • groot - ½ toon - ½ toon = verminderd • groot + ½ toon = overmatig Schematisch:
verminderd
AMV volwassenen
←
verminderd
←
klein
←
rein
+ →
overmatig
groot
+ →
overmatig
Pg. 10
Bepalen van een toonafstand Hoe het interval bepalen: • de naam van de noten bepalen het interval • de afstand tussen de tonen bepalen de hoedanigheid Voorbeelden: •
do - re → do - re = secunde → 1,5 toon = overmatige secunde (groot + ½ toon)
•
do - mi → do - mi = terts → 1,5 toon = kleine terts
Hoewel de afstand do-re en do-mi even groot is (nl. 1,5 toon), noemt men de toonafstand anders omdat de notennamen verschillen.
AMV volwassenen
Pg. 11
De drieklank Een drieklank = 2 tertsen op elkaar Als basis zijn er 2 soorten drieklanken: • Grote drieklank → eerste terts is groot (en de tweede terts is klein) • Kleine drieklank → eerste terts is klein (en de tweede terts is groot) Daarnaast bestaan er eveneens: • De verminderde drieklank → 2 kleine tertsen op elkaar • De overmatige drieklank → 2 grote tertsen op elkaar Grote drieklank Voorbeeld: • do – mi – sol do → mi is een grote terts (2 tonen) mi → sol is een kleine terts (½ toon + 1 toon) Kleine drieklank Voorbeeld: • do – mi – sol do → mi is een kleine terts (1 toon + ½ toon) mi → sol is een grote terts (2 tonen) • re – fa – la re → fa is een kleine terts (1 toon + ½ toon) fa → la is een grote terts (2 tonen) Verminderde drieklank Voorbeeld: • do – mi – sol do → mi is een kleine terts (1 toon + ½ toon) mi → sol is een kleine terts (1 toon + ½ toon) Overmatige drieklank Voorbeeld: •
do – mi – sol do → mi is een grote terts (2 tonen) mi → sol
AMV volwassenen
is een grote terts (2 tonen)
Pg. 12
De toonladder De toonladder Een toonladder is een stijgende of dalende opeenvolging van toonhoogten, bestaande uit de tonen van een octaaf. Voorbeeld: • do – re – mi – fa – sol – la – si – do • fa – sol – la – si – do – re – mi – fa • la – si – do – re – mi – fa – sol – la • ... Een toonladder kan dus met gelijk welke noot beginnen. Op de toonladder krijgt iedere toontrap een naam: Toontrap I II III
benaming tonica
Afkorting T
boventonica mediant
M
Opmerkingen grondtoon 3de trap M- is een kleine terts M+ is een grote terts
IV V VI VII
VIII
subdominant dominant bovendominant leidtoon
D
5de trap
LT
ondertonica
OT
in de grote tertstoonladder in de harmonische en melodische kleine tertstoonladder (halve toon tussen trap VII en VIII) alleen in de natuurlijke kleine tertstoonladder (volledige toon tussen trap VII en VIII)
tonica of octaafnoot
T
De grondklanken van een toonladder De grondklanken van een toonladder zijn: o tonica (1ste trap of grondtoon) o mediant (3de trap) o dominant (5de trap)
De hele-tonentoonladder Dit is een toonladder waarin alle afstanden hele tonen zijn, voorbeeld: do - re - mi - fa
- sol de
- la
- si
Men kan opmerken dat de 7 trap hetzelfde klinkt als de octaafnoot (si
AMV volwassenen
klinkt hetzelfde als do).
Pg. 13
De tertstoonladders De soorten tertstoonladders De soorten tertstoonladder zijn : o grote tertstoonladder o kleine tertstoonladder = een kleine terts lager dan de bijhorende grote tertstoonladder. Van de kleine tertstoonladders zijn er 3 varianten: 1. de natuurlijke kleine tertstoonladder (dit wordt ook wel de “oude wijze” of “eolische” kleine tertstoonladder genoemd) de 2. de harmonische kleine tertstoonladder → hierbij wordt alleen de 7 trap verhoogd de de 3. de melodische kleine tertstoonladder→ hierbij wordt de 6 en de 7 trap verhoogd Voorbeeld: de toonladder van Do groot → een kleine terts lager dan Do is La (do → si → la = 1 + ½ toon) → de kleine tertstoonladder van Do groot is dus La klein. Do groot en La klein noemen we dan ook parallelle toonladders. De grote tertstoonladder en de kleine tertstoonladder hebben dezelfde voortekening. In onze Westerse muziek gebruiken we vnl. de melodische kleine tertstoonladder (dus met de de de 6 en 7 trap verhoogd). Opmerking : in dalende lijn wordt ook vaak de natuurlijke kleine tertstoonladder gebruikt. Bij de grote tertstoonladder liggen de halve tonen tussen trap III en IV en tussen trap VII en VIII Bij de (natuurlijke) kleine tertstoonladder liggen de halve tonen tussen trap II en III en tussen trap V en VI Dit betekent dat: • de (grond)-drieklank van een grote tertstoonladder altijd een grote drieklank is • de (grond)-drieklank van een kleine tertstoonladder altijd een kleine drieklank is
Hoe klinkt een tertstoonladder Toonladder
Klinkt als...
grote tertstoonladder natuurlijke kleine tertstoonladder harmonische kleine tertstoonladder melodische kleine tertstoonladder
van neutraal tot opgewekt, vrolijk oude kerkmuziek oosters romantisch, winters
Voorbeelden van tertstoonladders: 1. De toonladder van Do – groot (drieklank van de grondtonen = do – mi – sol)
2. De toonladder van La – klein (is de kleine tertstoonladder van Do – groot) (drieklank van de grondtonen = la – do – mi) De natuurlijke kleine tertstoonladder van la-klein
AMV volwassenen
Pg. 14
De harmonische kleine tertstoonladder van la-klein (VII verhoogd)
De melodische kleine tertstoonladder van la-klein (VI en VII verhoogd)
3. De toonladder van Fa – groot (drieklank van de grondtonen = fa – la – do)
4. De toonladder van Re – klein (is de kleine tertstoonladder van Fa – groot) (drieklank van de grondtonen = re – fa – la) De natuurlijke kleine tertstoonladder van re-klein
Vinden van de toonaard van een muziekstuk Hoe vindt men de toonaard (tertstoonladder) van een muziekstuk → dit is gebaseerd op de voortekening (de mollen of kruisen aan de sleutel). 1. Zoek eerst de grote tertstoonladder • Leer de volgorde van de kruisen de mollen
• • •
•
→ fa – do – sol – re – la – mi – si → si – mi – la – re – sol – do – fa (omgekeerde volgorde van de kruisen) Als er geen voortekening is → De toonladder van Do - groot Als er 1 aan de sleutel staat (= si-mol) → De toonladder van Fa - groot Als er kruisen aan de sleutel staan → neem de laatste kruis en verhoog met een halve toon (= dan krijg je de tonica van de grote tertstoonladder) Als er mollen aan de sleutel staan → neem de voorlaatste mol (= dan krijg je de tonica van de grote tertstoonladder)
2. Bepaal of het de grote of de kleine tertstoonladder is De grote tertstoonladder en de kleine tertstoonladder hebben immers dezelfde voortekening. De kleine tertstoonladder is een kleine terts lager dan de grote. Om te weten in welke toonaard een muziekstuk is geschreven, zijn er 2 manieren: AMV volwassenen
Pg. 15
•
•
Gevoelsmatig Klinkt het stuk eerder vrolijk → grote tertstoonladder Klinkt het stuk eerder triestig → kleine tertstoonladder Op basis van de toontrap Je kijkt naar de laatste noot en dit geeft meestal aan in welke toonaard het stuk geschreven is. 55 % van de muziekstukken eindigt op de tonica 35 % van de muziekstukken eindigt op de dominant 5 % van de muziekstukken eindigt op de mediant 5 % van de muziekstukken eindigt op een andere noot
Voorbeelden • 3 kruisen in de voortekening (fa – do – sol) → verhoog laatste kruis met een halve toon: Sol •
+ halve toon = La
→ muziekstuk staat dus in La – groot of in Fa - klein (1,5 toon lager dan La) 3 mollen in de voortekening (si – mi – la) → neem de voorlaatste mol = Mi → muziekstuk staat dus in Mi – groot of in Do - klein (1,5 toon lager dan Mi )
Schematisch Overzicht Voortekening Grote tertstoonladder Kleine tertstoonladder
...
5
4
3
2
1
Re
La
Mi
Si
Fa re
si
fa
do
sol
1
2
3
4
Do
Sol
Re
La
Mi
la
mi
si
fa
do
5 Si sol
De tertstoonladders volledig uitgewerkt Geen voortekening (= geen kruisen of mollen aan de sleutel) Voortekening
Toonaard voor de grote tertstoonladder Do - groot
Toonaard voor de kleine tertstoonladder (= kleine terts lager dan de grote) la - klein
Kruisen aan de sleutel Hoe: neem de laatste kruis en verhoog deze met een halve toon → dit geeft je de grote tertstoonladder. Om de kleine tertstoonladder te vinden, verlaag je dan met een kleine terts Toonaard voor de kleine Voortekening Toonaard voor de grote tertstoonladder tertstoonladder (= kleine terts lager dan de grote) Sol – groot mi – klein
AMV volwassenen
(=Fa # + halve toon)
(=1,5 toon lager dan Sol)
Re – groot
si – klein
(=Do # + halve toon)
(=1,5 toon lager dan Re)
Pg. 16
...
La – groot
fa# - klein
(=Sol # + halve toon)
(=1,5 toon lager dan La)
Mi – groot
do# - klein
(=Re # + halve toon)
(=1,5 toon lager dan Mi)
Si – groot
sol# - klein
(=La # + halve toon)
(=1,5 toon lager dan Si)
Fa# – groot
re# - klein
(=Mi #+ halve toon) (=1,5 toon lager dan Fa#) Opgelet: mi # is reeds = fa en daar dan nog een halve toon bij is fa #
Do# – groot
la# - klein
(=Si # + halve toon) Opgelet: si # is reeds = do en daar dan nog een halve toon bij is do #
(=1,5 toon lager dan Do#l)
Mollen aan de sleutel Hoe: neem de voorlaatste mol → dit geeft je de grote tertstoonladder. Om de kleine tertstoonladder te vinden, verlaag je dan met een kleine terts. Toonaard voor de kleine Voortekening Toonaard voor de grote tertstoonladder tertstoonladder (= kleine terts lager dan de grote) re – klein Fa – groot
AMV volwassenen
Dit is een uitzondering!
(=1,5 toon lager dan Fa)
Si-mol – groot
sol – klein
(=voorlaatste mol = Si-mol)
(=1,5 toon lager dan Si-mol)
Mi-mol – groot
do - klein
(=voorlaatste mol = Mi-mol)
(=1,5 toon lager dan Mi-mol)
La-mol – groot
fa - klein
(=voorlaatste mol = La-mol)
(=1,5 toon lager dan La-mol)
Re-mol– groot
si-mol - klein
(=voorlaatste mol = Re-mol)
(=1,5 toon lager dan Re-mol) Opgelet: van Re-mol naar Do is een halve toon, van Do naar Si is ook maar een halve toon, dus moet men Si nogmaals aan halve toon verlagen (=Si-mol) om een kleine terts te dalen → dus Simol klein
Sol-mol – groot
mi-mol - klein
(=voorlaatste mol = Sol-mol)
(=1,5 toon lager dan Sol-mol) Opgelet: van Sol-mol naar Fa is een halve toon, van Fa naar Mi is ook maar een halve toon, dus moet men Mi nogmaals aan halve toon verlagen (=Mi-mol) om een kleine terts te dalen → dus Mi-mol klein
Pg. 17
Do-mol – groot
la-mol - klein
(=voorlaatste mol = Do-mol)
(=1,5 toon lager dan do-mol)
De diatonische modi Sommige muziekstukken respecteren de logica van de grote en kleine tertstoonladders NIET. Als je dit tegenkomt, kan je de toonaard afleiden volgens de plaats waar de halve tonen staan: modus
plaat van de halve tonen
1
ionische
tussen III en IV
en tussen VII en VIII (octaafnoot)
2
dorische
tussen II en III
en tussen VI en VII
3
frygische
tussen I en II
en tussen V en VI
4
lydische
tussen IV en V
en tussen VII en VIII (octaafnoot)
5
mixo-lydische
tussen III en IV
en tussen VI en VII
6
eolische
tussen II en III
en tussen V en VI
7
lokrische
tussen I en II
en tussen IV en V
Voorbeeld:
Geen voortekening → dus dit is normaal gezien Do-groot of la-klein. Maar... 1. Bij de grote tertstoonladder liggen de halve tonen tussen trap III en IV en tussen trap VII en VIII → Dit is hier niet het geval. 2. Bij de (natuurlijke) kleine tertstoonladder liggen de halve tonen tussen trap II en III en tussen trap V en VI → Dit is hier niet het geval. de 3. Bij de harmonische wordt de 7 trap verhoogd (= alleen de sol) de de Bij de melodische wordt de 6 en de 7 trap verhoogd (= de fa en de sol) de → Dit is hier niet het geval want alleen de 6 trap is verhoogd. 4. Dus is het een diatonische modus Welke → de halve tonen liggen tussen II en III en tussen VI en VII → de toonaard is la dorisch (we spreken niet van groot of klein) Voorbeeld 2:
Mi -groot of do-klein de Alleen de 6 toon is verhoogd → do dorisch
AMV volwassenen
Pg. 18
Akkoorden Het akkoord Een akkoord is een opeenstapeling van tertsen. (een drieklank is dus een akkoord). Voorbeelden • akkoord gebouwd op do in Do-groot • akkoord gebouwd op la in la-klein •
→ do - mi - sol → la - do - mi → la - do
akkoord gebouwd op la in La-groot
- mi (!! 3 kruisen aan de sleutel)
De volgorde van de noten in een akkoord heeft geen belang, maar het krijgt wel een speciale aanduiding (notatie): Voorbeeld van verschillende basisakkoorden van Do groot Basisakkoord van Do groot do - mi - sol → = de gondligging = kwint akkoord Bij de grondligging zijn er de volgende toonafstanden: • do - mi = terts • do - sol = kwint 5 5 Vandaar dat dit akkoord ook genoteerd wordt als Do3 of nog Do 5 5 letterbenaming → C of c (het akkoord krijgt steeds de benaming van de noot waarop het is gebaseerd) mi - sol - do → = de eerste omkering = sixt akkoord Bij de eerste omkering zijn er de volgende toonafstanden: • mi - sol = terts • mi - do = sixt 6 6 Vandaar dat dit akkoord ook genoteerd wordt als Mi3 of nog Mi 6 6 letterbenaming → E of e sol - do - mi → = de tweede omkering = kwart-sixt akkoord Bij de tweede omkering zijn er de volgende toonafstanden: • sol - do = kwart • sol - mi = sixt 6 Vandaar dat dit akkoord ook genoteerd wordt als Sol4 6 6 letterbenaming → G4 of g4 Hetzelfde kan je toepassen voor de akkoorden van de andere toonladders. Voorbeelden •
Re groot → twee kruisen aan de sleutel (fa basisakkoord = re - fa o
o
o
- la
grondligging = re - fa 5 5 → Re3 of nog D → re - fa
- la
is een terts ; re - la is een kwint
eerste omkering = fa 6
- la - re
6
→ Fa
3
→ fa
- la is een terts ; fa
of nog Fis
- re is een sixt
tweede omkering = la - re - fa 6 6 → La4 of nog A4 → la - re is een kwart ; la - fa
AMV volwassenen
en do )
is een sixt
Pg. 19
•
Fa
klein → drie kruisen aan de sleutel (fa , do
basisakkoord = fa o
→ Fa
5
C 6 C 6 C4
3
- la - do
of nog Fis
5
o
eerste omkering = la - do 6 6 → La3 of nog A
o
tweede omkering = do → Do
•
- la - do
grondligging = fa 5
6 4
en sol )
of nog Cis4
- fa
- fa
- la
6
→ do - mi - sol (do met terts en kwint) → do - mi - la (do met terts en sixt) → do - fa - la (do met kwart en sixt)
Akkoorden van een toonladder De akkoorden van tertstoonladder worden gebouwd op de volgende trappen: • trap I → tonica + de eerste en tweede omkering • trap IV → subdominant + de eerste en tweede omkering • trap V → dominant + de eerste en tweede omkering Voorbeeld De akkoorden voor een muziekstuk in Do-groot zijn: • do - mi - sol gebouwd op de tonica van Do-groot (do) + de eerste en twee omkering •
fa - la - do gebouwd op de subdominant van Do-groot (fa) + de eerste en twee omkering
•
sol - si - re gebouwd op de dominant van Do-groot (sol) + de eerste en twee omkering
De akkoorden voor een muziekstuk in Re-groot zijn: •
re - fa - la gebouwd op de tonica van Re-groot (re) + de eerste en twee omkering
•
sol - si - re gebouwd op de subdominant van Re-groot (sol) + de eerste en twee omkering
•
la - do - mi gebouwd op de dominant van Re-groot (la) + de eerste en twee omkering
AMV volwassenen
Pg. 20
Analyse van een muziekstuk De opbouw Een muziekstuk is meestal opgebouwd uit delen van 4 maten of een veelvoud ervan (heel vaak 8 maten). Ieder deel kan dan nog eens opgedeeld worden in stukken die sterk op elkaar gelijken. Een veel voorkomende opbouw is: • A – B – A (en variaties daarop) • A – B – C – A (en variaties daarop) Voorbeelden les 1 uit oefenboek Roland Smeets A (deel met 8 maten) a a’ 4 maten 4 maten met een variatie op a
B (deel met 8 maten) b b’ 4 maten 4 maten met een variatie op b
A (deel met 8 maten) a a” 4 maten 4 maten de met een 2 variatie op a
les 3 uit oefenboek Roland Smeets A (deel met 8 maten) 3 a a 4 maten 4 maten een terts hoger dan a
B (deel met 8 maten) b b’ 4 maten 4 maten met een variatie op b
A (deel met 8 maten) 3 a’ a’ 4 maten 4 maten met een een terts variatie op hoger dan a a’
Coda 5 maten coda (= afsluiter)
les 4 uit oefenboek Roland Smeets A (deel met 4 maten) a a’ 2 maten 2 maten met een variatie op a
B b
C (deel met 4 maten + coda) c c’ + coda 2 maten 2 maten met een variatie op c + 1 maat coda
A (deel met 4 maten + coda) a a’ + coda 2 maten 2 maten met een variatie op a + 2 maten coda
Andere elementen in de analyse van een muziekstuk Andere aandachtspunten in de analyse van een muziekstuk zijn: • Bepalen van de toonaard • Bepalen van de modulaties • Vinden van sequensen
AMV volwassenen
Pg. 21
Moduleren Moduleren = van toonaard veranderen in een muziekstuk. Een muziekstuk begint en eindigt steeds in de toonaard waarin het is geschreven. Maar "onderweg" kan het tijdelijk van toonaard veranderen. Hoe kunnen we moduleren? We vertrekken hiervoor van ons schematisch overzicht: Voortekening Grote tertstoonladder
...
Kleine tertstoonladder
5
4
3
2
Re
La
Mi
Si
si
fa
do
sol
1
1
2
3
4
La
Mi
Fa
Do
Sol
Re
re
la
mi
si
fa
5 Si
do
sol
De gebruikelijke modulaties zijn: • de parallelle toonladder (dus de bijhorende kleine of grote tertstoonladder) • een kruis of mol toevoegen en de parallelle toonladder (dus de bijhorende kleine of grote tertstoonladder) • de laatste kruis of mol wegnemen en de parallelle toonladder (dus de bijhorende kleine of grote tertstoonladder) Voorbeeld 1 Muziekstuk in Re-groot (2 ) → de modulaties zijn: • si-klein de kleine tertstoonladder van Re-groot • La-groot 1 kruis toevoegen •
fa -klein Sol-groot
en de bijhorende kleine tertstoonladder 1 kruis wegnemen 2
1 Groot
Sol-groot
←
Re-groot
↓ klein
mi-klein
(harmonisch) (melodisch)
←
si-klein
+ sol
Si
(harmonisch) (melodisch) AMV volwassenen
fa -klein + mi
en la
+ re
en mi
1
-groot
sol-klein
←
Fa-groot
en fa
→
Do-groot
↓ ←
re-klein
+ fa + mi
→
de kleine tertstoonladder van Re-groot 1 mol toevoegen en de bijhorende kleine tertstoonladder 1 mol wegnemen en de bijhorende kleine tertstoonladder
↓ klein
↓
) → de modulaties zijn:
2 Groot
La-groot
+ la
en re
Voorbeeld 2 Muziekstuk in Fa-groot (1 • re-klein • Si -groot sol-klein • Do-groot la-klein
→
↓
+ re + do
3
+ do + si
en do
↓ →
la-klein + sol + fa
en sol Pg. 22
...
Tussen "naastliggende" toonaarden zijn er gemeenschappelijke akkoorden. Dit maakt het eenvoudig om vloeiend van de ene toonaard naar de andere te overgaan. Voorbeeld Do-groot heeft de volgende akkoorden: • do - mi - sol (gebouwd op de tonica) • fa - la - do (gebouwd op de subdominant) • sol - si - re (gebouwd op de dominant) Sol-groot heeft de volgende akkoorden: • sol - si - re (gebouwd op de tonica) • do - mi - sol (gebouwd op de subdominant) •
re - fa
- la (gebouwd op de dominant)
Deze beide toonaarden hebben dus "do-mi-sol" en "sol-si-re" gemeenschappelijk als akkoord.
AMV volwassenen
Pg. 23
Transponeren Transponeren is een muziekstuk in een nieuwe toonsoort herschrijven. Transponeren komt er in feite op neer dat iedere noot van de originele muziekstuk met hetzelfde aantal (halve) tonen wordt verhoogd of verlaagd. Maar ook de toonaard moet men aanpassen Men kan op 2 manieren transponeren: • Het muziekstuk herschrijven → geschreven transpositie = men behoudt dezelfde sleutel, maar men herschrijft alle noten en past de toonaard aan. • Het muziek op zicht aanpassen → dit gebeurt door een andere sleutel te denken voor het muziekstuk. De noten blijven, maar doordar er een andere sleutel staat krijgen de noten een andere betekenis. Ook hier moet nog altijd de toonaard aangepast worden. Concreet voorbeeld wanneer dit nodig is: 1. Een saxofoon staat gestemd in si en moet de partituur overnemen van een dwarsfluit (gestemd in do). 2. de saxofoon moet dus alles 1 toon hoger spelen om dezelfde toon te laten klinken (van si naar do is 1 toon) Hoe transponeren: 1. De toonaard veranderen (voortekening veranderen). De toonaard moet aangepast worden om de toonafstanden te respecteren. 2. Alle noten herschrijven. 3. De wijzigingstekens aanbrengen op basis van de nieuwe voortekening. Een muziekstuk in Do-groot, één toon hoger schrijven, gebeurt dan als volgt: 1. De toonaard aanpassen Do-groot + 1 toon → Re-groot Re-groot heeft 2 kruisen aan de sleutel (fa en do ) 2. Alle noten worden 1 toon hoger geschreven: do wordt re, re wordt mi, mi wordt fa enz... (op basis van de nieuwe voortekening) 3. Wijzigingstekens doorvoeren: do wordt een re enz... Een muziekstuk in Do-groot, twee tonen lager schrijven: 1. De toonaard aanpassen Do-groot - 2 tonen → La -groot La -groot heeft 4 mollen aan de sleutel (si , mi , la en re ) 2. Alle noten worden 2 tonen lager geschreven: do wordt la , re wordt si , mi wordt do enz... (op basis van de nieuwe voortekening) 3. Men moet rekening houden met de noten met een wijzigingsteken: do
wordt een la
sol
wordt een mi
(want met de nieuwe voortekening hebben we anders la (want met de nieuwe voortekening hebben we anders mi
) )
la wordt een fa enz...
Muziekstuk in Do-groot
2 tonen lager getransponeerd (in La -groot)
AMV volwassenen
Pg. 24
Speciale muziektermen De opmaat Een opmaat is de noot (of noten) die gespeeld wordt vóór de eerste volledige maat aan het begin van een muziekstuk. De opmaat is meestal de dominant van de toonaard (toonladder). De eerste tel van de eerste volledige maat is dan meestal de tonica Voorbeeld in Do-groot • opmaat → sol eerste tel → do
De diatonische halve toon De diatonische halve toon is een halve toon tussen twee noten met een verschillende naam. Voorbeeld: mi – fa si – do sol
– la
De chromatische halve toon De chromatische halve toon is een halve toon tussen twee noten met dezelfde naam. Voorbeeld: sol – sol do – do
De syncope De basis van een syncope is het volgende ritme kort – lang – kort In een syncope wordt de klemtoon gelegd op de tweede noot! (bij andere ritmes wordt de klemtoon steeds gelegd op de eerste noot) Voorbeelden: • achtste – vierde – achtste • zestiende – achtste - zestiende Er bestaan verschillende varianten op de syncope zoals • achtste – vierde – zestiende+zestiende (laatste achtste noot wordt gesplitst in 2 zestienden) • achtste – vierde – achtste rust (laatste achtste noot wordt vervangen door een rust)
AMV volwassenen
Pg. 25
De sequens Een sequens is een figuur (melodie of ritme) die een aantal keren terugkomt. (bij het schrijven van sequensen → geen rekening houden met de voortekening, wel met wijzigingstekens)
De triool
Een triool is een figuur van muzieknoten waarbij de nootduur van twee noten in drie gelijke delen wordt verdeeld. Of nog... een triool zijn 3 gelijke noten die samen even lang duren als 2 noten. Of nog ... verhouding 3:2
Drie achtste noten die samen even lang duren als 2 achtste noten
Drie zestiende noten die samen even lang duren als 2 zestiende noten
De duool Een duool is een figuur van muzieknoten waarbij de nootduur van drie noten in twee gelijke delen wordt verdeeld. Of nog... een duool zijn 2 gelijke noten die samen even lang duren als 3 noten. Of nog ... verhouding 2:3
Twee achtste noten die samen even lang duren als 3 achtste noten
Dus een duool van 2 achtste noten duurt even lang als 2 gepunteerde achtste noten is hetzelfde als
De kwartool Een kwartool is een figuur van muzieknoten waarbij de nootduur van drie noten in vier gelijke delen wordt verdeeld. Of nog... een kwartool zijn 4 gelijke noten die samen even lang duren als 3 noten. Of nog ... verhouding 4:3
Vier achtste noten die samen even lang duren als 3 achtste noten
De kwintool Een kwintool is een figuur van muzieknoten waarbij de nootduur van vier noten in vijf gelijke delen wordt verdeeld. Vijf achtste noten die Of nog... een kwintool zijn 5 gelijke noten die samen even lang samen even lang duren als 4 achtste duren als 4 noten. noten Of nog ... verhouding 5:4 AMV volwassenen
Pg. 26
Een enharmonie Een enharmonie zijn 2 noten met een verschillende naam, maar die dezelfde toonhoogte hebben Voorbeelden: •
sol
•
la
= si
•
mi
= fa
•
si = do
= fa
Een picardische terts Een picardische terts is de grote terts in het slotakkoord van een muziekstuk dat verder in een mineurtoonsoort staat. Voorbeeld • muziekstuk in re-klein heeft als basisakkoord re - fa - la = kleine drieklank → als slotakkoord wordt dan een akkoord van Re-groot gebruikt (re - fa drieklank
- la) = grote
Dit wordt gedaan om een contrast te maken met de rest van het muziekstuk, om een gevoel van "happy end" te creëren. Als het muziekstuk al in een grote tertstoonladder is geschreven, dan wordt de voorlaatste maat (of maten) in klein geschreven zodat men terug het effect krijgt van de picardische terts in het slotakkoord. Voorbeeld • • •
een muziekstuk staat geschreven in La-groot (3 kruisen: fa , do en sol ) in de voorlaatste maat worden de kruisen hersteld → men gaat over naar la-klein in de laatste maat gebruikt men opnieuw een basisakkoord van La-groot = picardische terts
Een sicilienne De volgende figuur wordt een sicilienne genoemd:
= gepunteerde achtste + zestiende + achtste Deze figuur wordt meestal in de maat 6/8 gebruikt.
AMV volwassenen
Pg. 27
