Binnenkort verschijnt
Als verhuizen emigreren is: Werken in Nederland en wonen in Duitsland P. Pechholt, C. Douven, G. Essers; Th Looyschelder & N. van de Ven, U.P Meyer & H. Raijer & A. Crämer; Kluwer 1-ste druk 2008 (ca 300 pag). ca € 30. ISBN: 97 89 013 05 8369
Wilhelmus van Nassouwe (een Prince van Oraengien) ben ick van Duytschen bloet Emigratie is van alle tijden. Ondanks alle problemen die integreren in een nieuwe woon- en leefomgeving nu eenmaal met zich meebrengt. Steeds meer Nederlanders gaan de laatste jaren in Duitsland wonen. Tot 2000 was dit niet het geval. Tot die tijd kwamen Duitsers naar Nederland om er te wonen en gingen Nederlanders dagelijks naar Duitsland om er hun brood te verdienen. Sinds 2000 komen inwoners van Duitsland in Nederland werken en gaan Nederlanders naar Duitsland om er te wonen. Veel Nederlanders gaan naar Duitsland omdat men er goed(koop) kan wonen, een enkeling uit liefde voor het land of een inwoner. Verhuizen binnen de Europese Unie is een fundamenteel recht. Nederlanders die naar Duitsland verkassen maken gebruik van ’het vrije verkeer van personen’. De rechten van Nederlanders die naar Duitsland verhuizen zijn vastgelegd in de Europese Verdragen. Die regelen het verblijfrecht en voorkomen dat er sociale rechten worden aangetast. Belastingverdragen voorkomen dat men helemaal niet of dubbel belast wordt. Verhuizen naar Duitsland lijkt dus simpel. Maar niets is minder waar. Want naast de verschillen in taal en cultuur zijn er niet te onderschatten verschillen in de sociale en fiscale stelsels. Maar emigreren valt te leren. Duitsland is geen onbekende buur meer 1 . Veel Nederlanders hebben inmiddels hun afwijzende houding ten opzichte van Duitsers laten varen. Het beeld dat Nederlanders van Duitsland hebben is de laatste tijd in positieve zin veranderd. Men beschouwt Duitsland tegenwoordig als een ‘sympathieke reus’ 2 binnen de Europese Unie.
1
Onbekende buren - Nederland voor Duitsers/Duitsland voor Nederlanders. Dik Linthout. Uitgeverij Atlas Amsterdam/Antwerpen ISBN 90 450 1592 7 Zie: www.linthout.nl 2 'De sympathieke reus' - cultuurwijzer van het moderne Duitsland. Kees Versluis. Uitgeverij Bert Bakker (2008). ISBN 978 90 351 3284 9 (256 blz.)
Vanaf het moment dat men in Duitsland woont is het inburgeren geblazen. Wederzijdse clichés en vooroordelen worden snel ontmaskerd. Het “Bei uns is alles besser” is spoedig gerelativeerd en ook het steeds groenere gras bij de buren blijkt af en toe dor te zijn. Het is op zijn minst spannend om in Duitsland te wonen. Men komt niet alleen voortdurend Duitse buren tegen maar vaak ook zich zelf; men leert zijn eigen beperkingen kennen. Wellicht komt er zelfs een moment waarop kinderen de Duitse taal beter beheersen dan hun ouders. De schrijvers van dit boek hebben grote waardering voor grensbewoners en grensarbeiders. Want het zijn moedige mensen. Zij wonen en werken in volstrekt verschillende rechtsstelsels. Door middel van EU-verdragen geeft Europa weliswaar verblijfrechten en doet sociale stelsels bij elkaar aansluiten. Maar van een geharmoniseerd Europa kan geen sprake zijn. Meer dan wie ook beseffen grensbewoners en grensarbeiders wat Europa in de dagelijkse praktijk eigenlijk betekent. Terwijl Brussel met enig succes probeert de fiscale en sociale stelsels te coördineren, ontstaan er in een aantal gevallen problemen omdat er in Berlijn en in Den Haag bij de totstandkoming van de nationale wet- en regelgeving geen rekening wordt gehouden met grensoverschrijdend wonen en werken. Hoewel grenspalen noch prikkeldraad noch douaniers de mensen beletten de grens over te steken, is het toch zo dat er tot op de millimeter nauwkeurig is afgebakend waar Duits dan wel Nederlands recht van toepassing is. Het boek is geschreven voor Nederlanders, die al in Duitsland wonen of naar Duitsland willen verhuizen. Maar ook voor adviseurs in de grensstreken. Men moet dan denken aan makelaars, belastingadviseurs, hypotheekadviseurs, financiële planners enz.. De schrijvers hopen dat het boek een positieve bijdrage levert aan de maatschappelijke integratie van de naar Duitsland verhuisde Nederlanders.
De auteurs Alexander Crämer is Rechtsanwalt bij Anwaltskanzlei Strick te Kleve. Hij studeerde aan de Universiteiten van Bochum en Nijmegen, alwaar hij wetenschappelijk medewerker was. Hij is gespecialiseerd in het internationaal erfrecht, Duits Handelsrecht en in de aankoop van Duits vastgoed. Hij is lid van de Deutscher Anwaltverein en de Deutsch Niederländische Rechtsanwaltsvereinigung e.V. Carlo Douven heeft in Tilburg fiscaal recht gestudeerd. Hij werkt sindsdien bij de Belastingdienst (momenteel bij kantoor Buitenland te Heerlen) onder meer als lid van diverse kennisgroepen. Hij is gespecialiseerd in het internationale belastingrecht en oudedagsvoorzieningen en heeft vele publicaties op zijn naam. Hij is ook docent bij diverse opleidingen en instellingen. Ger Essers is scheikundeleraar in het MBO geweest. Vanaf 1995 was hij EURES-adviseur in de Euregio Rijn-Maas-Waal en adviseerde Nederlandse, Belgische en Duitse grensarbeiders. Vanaf 2005 tot 2008 werkte hij in deeltijd als adviseur ‘vrij verkeer van werknemers’ bij de FNV Brussel. Tevens adviseert hij Ria Oomen (europarlementariër CDA /EVP) op het terrein van grensoverschrijdende arbeid. Theo Looyschelder is sinds 1972 in diverse management- en beleidsfuncties bij het Bureau voor Duitse Zaken van de Sociale Verzekeringsbank te Nijmegen werkzaam. Vanaf 1998 werkt hij als beleidsadviseur bij het Bureau, waarbij hij de directe verantwoordelijkheid kreeg voor alle beleids- en PR-zaken binnen het Bureau voor Duitse Zaken. Sinds 2000 is hij eveneens actief binnen de beheergroep van het Grensinfopunt. Ulrich Meyer werkte diverse jaren als Steuerfachangestellter en Steuerfachwirt bij verschillende Steuerberatungs- und Wirtschaftsprüfungsgesellschaften in Nordrhein Westfalen. Sinds oktober 2000 is hij werkzaam bij Anwaltskanzlei Strick op de afdeling
belastingzaken. In die hoedanigheid geeft hij elke jaar een groot aantal seminars over Duits belastingrecht aan de Nederlands Duitse Businessacademie Pascalle Pechholt is afgestudeerd aan de Hogeschool Heerlen en heeft in Breda de studie Master of Arts in Personal Financial Planning afgerond. Zij is sinds 1992 werkzaam in de financiële dienstverlening. Vanaf 2005 is zij werkzaam bij de ING als financieel planner en opleidingscoördinator bij de afdelingen Financiële Diensten Buitenland België en Duitsland. Henk Raijer is journalist en werkt sinds 2007 op de afdeling communicatie van de firma Nedex Consult in Kleve. Hij heeft geschiedenis en sociale wetenschappen gestudeerd aan de Freie Universitaet Berlin en was vervolgens 22 jaar als politiek redacteur bij het in Berlijn verschijnende landelijke dagblad "die tageszeitung" (taz) werkzaam. Noud van de Ven is sinds 1974 werkzaam bij het Bureau voor Duitse Zaken van de Sociale Verzekeringsbank in Nijmegen. Hij werkt daar als beleidsadviseur. Hij is gespecialiseerd in het - internationale - sociale verzekeringsrecht in de relatie Duitsland-Nederland. In die hoedanigheid is hij tevens nauw betrokken bij alles wat te maken heeft met grensoverschrijdende arbeid. Bij het schrijven hebben we hulp gekregen van diverse personen. Zij hebben ons met hun kennis en kunde bijgestaan. Een speciaal woord van dank gaat uit naar: De heer H. v.d. Heuvel, werkzaam bij die Niederrheinischen Immobilien Makler (www.nvmnim.de). De heer Frans Thijssen FFP MFP, werkzaam als Financial Planner bij de ING (www.ingbank.nl ). De heer Rob Steegmans, werkzaam bij het Nederlands Notariaat Versteeg Giesbers & Steegmans te Maastricht (www.vrijthofnotarissen.nl).
INHOUDSOPGAVE 1. Wonen in Duitsland 1.1 Inleiding 1.2 Verblijfsrecht 1.2.1 Duurzaam verblijfsrecht 1.3 Kiesrecht 1.4 Nationaliteit 1.5 Reisdocumenten 1.6 Rijbewijs 1.7 Het Duits onderwijsstelsel 1.7.1 Inleiding 1.7.2 Kinderopvang en basisschool 1.7.2.1 Grundschule en Offene Ganztagsschule 1.7.3 Speciaal onderwijs 1.7.4 Voortgezet onderwijs 1.8 Cultuurverschillen tussen Nederland en Duitsland 2. 2.1 2.2. 2.2.1. 2.2.2 2.2.3
Praktijksituaties Inleiding De tweeverdiener: beiden werkend in Nederland Aankoop woning Belastingen Sociale Zekerheid
2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.6 2.6.1
Samenlevingsvorm / Successie De alleenverdiener: werkend in Nederland Aankoop woning Belastingen Sociale zekerheid Samenlevingsvorm / Successie De tweeverdieners: werkzaam in Duitsland en in Nederland Aankoop woning Belastingen Sociale Zekerheid Samenlevingsvorm / Successie De alleenverdiener, gelijktijdig werkend in zowel Nederland als in Duitsland Belastingen Sociale Zekerheid De gepensioneerden met Nederlandse pensioenen wonend in Duitsland De gepensioneerde alleenverdiener (65-plusser) verhuizend met een Nederlands pensioen 2.6.1.1 Aankoop woning 2.6.1.2 Belastingen 2.6.1.3 Sociale Zekerheid 2.6.1.4 Samenlevingsvorm / Successie 2.6.2 De gepensioneerde met een Nederland prépensioen - met werkende partner verhuizend naar Duitsland 2.6.2.1 Belastingen 2.6.2.2 Sociale Zekerheid 2.6.3 De gepensioneerde (65-plusser) wonend in Duitsland met een Nederlandse pensioenen en een Duits pensioen 2.6.3.1 Belastingen 2.6.3.2 Sociale zekerheid. 2.6.3.3 Samenlevingsvorm / Successie 2.7 Belangrijke instanties
3. Een woning in Duitsland 3.1 Inleiding 3.2 Op zoek naar een koopwoning in Duitsland 3.2.1 bestaande woning verwerven 3.2.2 energielabel bestaande woningen 3.2.3 bestaand appartement verwerven (appartementsrecht) 3.2.4 verwerven van een woning op de veiling 3.2.5 nieuwbouwwoning of grond verwerven 3.2.5.1 de architect en de aannemer 3.2.5.2 de bouwvergunning 3.2.5.3 kwaliteitsgaranties 3.2.5.4 projectontwikkelaar 3.2.5.5 subsidiemogelijkheden 3.3 De wetgeving met betrekking tot koop en verkoop 3.3.1 De koopovereenkomst (kaufvertrag) 3.2.1 Inschrijving in het kadaster (Grundbuch)
3.3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.7.4 3.8 3.9 3.9.1 3.9.2 3.10 3.11 3.12 3.12.1 3.12.2 3.12.3 3.12.4 3.13
Vrijwaringsrechten bij gebreken De functie van de notaris bij aanschaf onroerend goed Financieren van de eigen woning in Duitsland De hypothecaire lening (Grundschuld) De kosten aankoop woning makelaarscourtage overdrachtsbelasting notariskosten kosten van de bank Onroerend zaak belasting en grondbelasting De kapitaal- of levensverzekering gekoppeld aan de hypotheek Kapitaalpolissen afgesloten voor 1 januari 2005 Kapitaalpolissen afgesloten na 1 januari 2005 Schadeverzekeringen Fiscale wijzigingen Wet IB 2001 met betrekking tot de hypotheekrenteaftrek Huren in Duitsland de huurder het huurcontract huurbescherming / huuropzegging huurverhoging Woordenlijst
4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.5.5 4.5.6 4.5.7 4.5.8 4.6 4.7 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4 4.8.5 4.9 4.10 4.11. 4.12 4.13 4.14 4.15
Het Nederlands Belastingstelsel Inleiding Het boxenstelsel Belastingverdrag Nederland – Duitsland Binnenlands belastingplichtige en buitenlands belastingplichtige Buitenlandse belastingplicht en keuzerecht Het keuzerecht Verschillen tussen (fictief) binnenlandse en buitenlandse belastingplicht Fiscale partnerschap Hypotheekrenteaftrek en het keuzerecht Heffingskortingen Persoonsgebonden aftrekposten Wanneer kiezen voor binnenlandse belastingplicht Conclusie keuzerecht De terugploegregeling / inkomensherziening De inhaalregeling De eigen woning en emigratie Fiscale bijtelling eigen woning (het eigenwoningforfait) Aftrekbare kosten eigen woning De bijleenregeling Geen of geringe eigen woningschuld De kapitaalverzekering eigen woning (KEW) De conserverende aanslag De 30% regeling Ontslaguitkering Levensloopregeling Eigenheimzulage Zorgbijdragen gepensioneerden Grensarbeiders en de Nederlandse belastingaangifte
5. 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.4 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.5.6 5.5.7 5.5.8 5.6
6. 6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6
Het Duitse belastingstelsel Inleiding Belastingtarieven Belastingplicht: Beschränkte resp. unbeschränkte Steurplicht Soorten inkomsten Belastingheffing Loonbelasting Belastingaangifte inkomstenbelasting (steuererklärung) Belastingheffing gezinnen Het voorkomen van dubbele belastingheffing (progressionsvorbehalt) Belastingheffing pensioenen (Besteuerung der Alterseinkünfte) De Belastingdienst (Finanzamt) Belastingverminderingen Sonderausgaben (Vorsorgeaufwendungen, Vorsorgepauschale) Beroepskosten (Werbungskosten) Forfaitaire aftrek beroepskosten (Pauschbeträge) Persoonlijke verplichtingen (Sonderkosten) Buitengewone lasten (Außergewöhnliche Belastungen) Particuliere aanvullende ouderdomsvoorzieningen (private Altersvorsorge) Fiscale kinderaftrek, kinderbijslag en kinderopvang Kosten voor huishoudelijke hulp, onderhoud c.q renovatie van eigen woning Musterbeispiele Einkommensteuerberechnungen
Sociale zekerheid bij wonen in Duitsland Inleiding Basisprincipes van de Europese sociale zekerheidscoördinatie Overzicht van de Nederlandse sociale zekerheid Verschillen tussen het Nederlandse en Duitse sociale stelsels Welke sociale zekerheid is van toepassing bij werken in Nederland? Aanwijsregels voor actieve werknemers/zelfstandigen Gelijktijdig werken in Nederland én Duitsland Tijdelijk werk in het woonland Aanwijsregels voor niet actieve gezinsleden en post-actieven Overzicht Samenhang belasting- en premieheffing: discoördinatie, sofi-switch en spookrijdersgedrag 6.3 Gevolgen van wonen in Duitsland met betrekking tot geneeskundige zorg 6.3.1 De nieuwe Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) 6.3.1.1 De Zorgverzekeringswet (Zvw) 6.3.1.2 De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) 6.3.1.3 Zorgverzekeraars: acceptatie en soorten polissen 6.3.1.4 Grensoverschrijdende aspecten van de nieuwe Zorgverzekeringswet
6.3.2 Gevolgen voor in Nederland werkende werknemer en zijn gezinsleden 6.3.2.1 Waar is de in Nederland werkende persoon verzekerd? 6.3.2.2 Waar zijn de gezinsleden verzekerd? 6.3.2.3 Premieheffing grensarbeiders en bijdrageheffing gezinsleden 6.3.2.4 Keuzerecht voor de in Nederland verzekerde persoon en zijn gezinsleden 6.3.2.5 Bijzondere vergoedingsregeling AWBZ, Pflegeversicherung, arbeidsongevallen en zorg in de Europese Unie 6.3.3 Gevolgen voor de in Duitsland wonende personen met een Nederlandse uitkering/pensioen 6.3.3.1 Hoe is een inwoner van Duitsland met een Nederlandse uitkering of pensioen verzekerd? 6.3.3.2 Hoe is een post-actieve verzekerd en welke bijdragen moeten er betaald worden? 6.3.3.3 Keuzerecht voor de in Duitsland wonende gepensioneerde/uitkeringsgerechtigde 6.3.4 De zorgtoeslag 6.3.4.1 Berekeningen van de zorgtoeslag van in Nederland werkende personen 6.3.4.2 Berekeningen van de zorgtoeslag van in Duitsland wonende personen met Nederlandse uitkeringen/pensioenen 6.4 De gevolgen van emigratie naar Duitsland met betrekking tot de werknemersverzekeringen 6.4.1 Doelstelling, premieplicht en exporteerbaarheid van uitkeringen 6.4.1.1 Doelstelling van de werknemersverzekeringen (ZW, Wulbz, WW en WIA) 6.4.1.2 Premie- en belastingplicht 6.4.1.3 Exporteerbaarheid van Nederlandse uitkeringen 6.4.2 Loondoorbetaling bij ziekte & ziektewetuitkering 6.4.3 Arbeidsongeval in Nederland 6.4.4 De werkloosheidsuitkering 6.4.3.1 Volledige werkloosheid 6.4.3.2 Hoogte en duur van de Duitse werkloosheidsuitkering 6.4.3.3 Volledige werkloosheidsuitkering en toch een Nederlandse werkloosheidsuitkering 6.4.3.4 Formaliteiten 6.4.3.5 Tijdelijke of gedeeltelijke werkloosheid 6.4.3.6 Faillissementsuitkering, FVP-regeling, aanvullende uitkeringen en ontslagvergoedingen 6.4.3.7 Belasting- en premieplicht over (aanvullende) werkloosheidsuitkeringen en ontslagvergoedingen 6.4.4.8 Het beëindigen van de arbeidsovereenkomst van een grensarbeider: Europeesrechtelijke aspecten 6.4.4 De arbeidsongeschiktheidsuitkeringen 6.4.4.1 Kenmerken van de WIA-verzekering 6.4.4.2 Coördinatie arbeidsongeschiktheid 6.4.4.3 Procedure bij vaststelling van recht op een WIA-uitkering 6.4.4.4 Belasting- en premieheffing op WIA-uitkeringen 6.5 Gevolgen bij wonen in Duitsland met betrekking tot de volksverzekeringen (AOW/Anw) en aanvullende pensioenen 6.5.1 Doelstelling, premieplicht en exporteerbaarheid van uitkeringen/pensioenen 6.5.1.1 Doelstelling van de volksverzekeringen 6.5.1.2 Premieplicht volksverzekeringen (AOW/Anw/AWBZ) 6.5.1.3 Exporteerbaarheid van Nederlandse uitkeringen/pensioenen 6.5.2 Ouderdomsvoorzieningen: AOW/Anw-uitkering en aanvullende pensioenen 6.5.2.1 AOW: verplichte en vrijwillige verzekering 6.5.2.2 Aanvullende (bedrijfs)pensioenen 6.5.2.3 Conserverende aanslag bij emigratie 6.5.2.4 Levensloopregeling 6.5.2.5 Belastingheffing over AOW-uitkeringen, pensioenen, lijfrenten 6.5.2.6 Belastingheffing over overheidspensioenen 6.5.2.7 Aanvraag AOW-uitkering, bedrijfspensioen en formaliteiten 6.5.3 Anw-uitkering en nabestaandenpensioenen
6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.6.4 6.6.5 6.6.6 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.7.5 6.7.6 6.7.7 6.8 6.8.1 6.8.2 6.8.3 6.8.4 6.8.5
Gevolgen bij wonen in Duitsland met betrekking tot gezinsbijlagen en studiefinanciering Doelstelling, premieplicht en exporteerbaarheid van de Nederlandse gezinsbijlagen De Duitse gezinsbijlagen De coördinatie van de Duitse en Nederlandse gezinsbijslagen Cijfervoorbeelden van de coördinatie van de gezinsbijlagen Studiefinanciering en AOW-opbouw van studenten ouder dan 18 jaar AOW-opbouw van (studerende) kinderen Naar Duitsland verhuizen met een Nederlandse uitkering of pensioen Verhuizen zonder inkomen Verhuizen tijdens een periode van ziekte Verhuizen met behoud van een werkloosheidsuitkering Verhuizen met behoud van een WAO/WIA-uitkering Verhuizen met behoud van een Wajong-uitkering Verhuizen met behoud van een AOW/Anw-pensioen Verhuizen met behoud van een (vroeg) pensioen Wonen én werken in Duitsland Opgebouwd AOW-pensioen Opgebouwd Nederlands bedrijfspensioen Opgebouwde WIA/WAO-rechten Opgebouwde werkloosheidstijdvakken: werkloos worden in Duitsland Opbouw van Duitse Rente
7. Erfrecht voor Nederlanders in Duitsland 7.1 Inleiding 7.2 Internationaal erfrecht 7.2.1 Is op de nalatenschap het Nederlands of het Duits recht van toepassing? 7.2.1.1 Nederlandse bijzonderheden 7.2.1.2 Samenvattend 7.2.2 Het keuzerecht binnen het Nederlands erfrecht 7.2.3 Het Nederlands erfrecht 7.2.4 Het Duitse erfrecht 7.2.4.1 De wettelijke erfopvolging 7.2.4.2 De legitieme portie 7.2.4.3 Beschikking vanwege overlijden 7.2.4.4 Onechtelijke leefgemeenschappen 7.3 Het huwelijk 7.3.1 Nederland 7.3.2 Duitsland 7.3.3 Samenwonen in Duitsland 7.4 Successierecht 7.4.1 De Nederlandse Successiewet 7.4.2 Nederlandse tarieven en vrijstellingen 7.4.3 De Duitse Successiewet 7.4.4 Duitse tarieven en vrijstellingen 7.5 Samenvatting 8.
Adressenlijst
Bijlagen: Bijlage 1 Het Duits onderwijsstelsel Bijlage 2 Schooloverzicht Bijlage 3 koopovereenkomst Bijlage 4 Belastingverdrag NL - DU 1956 Bijlage 5 Samenvatting Belastingverdrag Bijlage 6 Conserverende aanslag Bijlage 7 Tabel heffingskortingen en aftrekposten Bijlage 8 Belasting en premiecijfers Nederland 2008 Bijlage 9 Fiscale valkuilen Bijlage 10 Belasting en premiecijfers Duitsland 2008 Bijlage 11 Wetsartikelen SZ Bijlage 12 Nadelen voordelen agv verhuizen Bijlage 13 Verhuizen met uitkering pensioen Bijlage 14 Bijdrage CVZ gepensioneerden Bijlage 15 Overzicht NL pensioenen (verdr.ger.) Bijlage 16 Belangrijkste verschillen in een oogopslag Bijlage 17 Checklist Auteurs Trefwoordenregister
