Alle beetjes helpen Verhalen over armoede, verteld door leden van het Armoedeplatform Prins Alexander in Rotterdam
inhoud
Colofon © 2008 “Alle beetjes helpen” is een uitgave van
3 “Armoede zit verstopt achter keurige gordijntjes” 4 “Niemand wil afhankelijk zijn van gratis eten”
het Armoedeplatform Prins Alexander. Interviews, teksten en productie Ria de Wit, Zegge & Schrijve Fotografie Joop Reyngoud
6 Platform wil armoede bespreekbaar maken
Eindredactie Hans Poldervaart Ontwerp Sybren Vlasblom, A10plus Druk Drukkerij Graféno bv
9 “Armoede treft vooral vrouwen”
Met dank aan alle mensen die hebben
10 “Voor de uitverkoop staan ze in de rij” 13 “Worstelen door papieren doolhof”
meegewerkt. Zonder hun openhartige en persoonlijke verhalen zou dit boekje niet tot stand zijn gekomen. Correspondentieadres van het
15 “We geven een steuntje in de rug” 18 “Uit de kast komen is heel belangrijk” 20 “Een steentje in het water”
Armoedeplatform Maria Wesselingstraat 8 3065 GA Rotterdam T
010 - 4208267
E
[email protected]
Deze uitgave is mogelijk gemaakt
24 “Alsof armoede altijd je eigen schuld is”
door een financiële bijdrage van de deelgemeente Prins Alexander en dankzij donaties van de Stichting
26 “Je moet ieders keuze respecteren” 28 De leden van het Armoedeplatform Prins Alexander 29 Adressenlijst
Onderneming Opbouwwerk Rotterdam (SONOR), dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SoZaWe), Stichting Buurtwerk Alexander (SBA) en Maatschappelijke Dienstverlening
De uitspraken in de kaders zijn van mensen uit Prins Alexander die zelf arm zijn. Ze hebben een uitkering of een minimum inkomen en kunnen nauwelijks het hoofd boven water houden.
Alexander (MDA).
Alle beetjes helpen Verhalen over armoede, verteld door leden van het Armoedeplatform Prins Alexander in Rotterdam
“Valse hoop is vreselijk” “Als je al lang een uitkering hebt, zoals ik, weet je meer van alle regeltjes dan de mensen die bij de sociale dienst werken. Je bent afhankelijk van de persoon die toevallig jouw klantmanager is. Ik heb de gekste dingen meegemaakt. Moest ik een aanvraag indienen voor iets waar ik helemaal geen recht op had. Dat heb ik de klantmanager ook verteld. Nou, ik toch maar meewerken, je weet nooit. Natuurlijk kreeg ik een afwijzing en dat was toch een teleurstelling. Valse hoop is vreselijk. Ik heb behoefte aan duidelijkheid en eerlijkheid. Daar ontbreekt het nogal eens aan.”
Wat is armoede? Het begrip ‘armoede’ kent veel definities. MDA (Maatschappelijke Dienstverlening Alexander) hanteert de volgende: ‘Bij armoede is sprake van geldgebrek, een beperkte sociaal-culturele participatie, een verloederde woonomgeving, een permanent beroep op overlevingsvermogens, een wankele gevoelshuishouding en een aanslag op de waardigheid.’
“Hij bleek lid te zijn van alle loterijen” “Mijn broer kan niet goed voor zichzelf zorgen. Dat is al jaren zo. Maar ik wist niets van die schulden. Gelukkig kregen we hulp van MDA, de maatschappelijke dienstverlening. Er kwam iemand om de papieren van mijn broer uit te zoeken. Toen bleek dat hij lid was van alle loterijen die er bestaan. Daar ging me toch een geld naartoe iedere maand! We hebben alles opgezegd. Daar was mijn broer het mee eens hoor, hij zag in dat het nodig was. Twee maanden later ging ik bij hem op bezoek. Bleek hij weer overal lid van te zijn. Al die organisaties hadden hem platgebeld: of hij zich niet wilde bedenken. Mijn broer kan geen ‘nee’ zeggen, dat is zijn probleem. Blijkbaar mag dat allemaal, zo via de telefoon. Kunnen we weer opnieuw beginnen.”
2
Voorwoord van de deelgemeentevoorzitter
“Armoede zit verstopt achter keurige gordijntjes” “In de eerste tien jaar van mijn leven maakte ik armoede van dichtbij mee. Mijn vader had een baan, maar verdiende weinig. Mijn zus was ziek en ging naar een instelling in een ander deel van het land. Een keer per maand gingen mijn ouders op bezoek, mijn twee broers en ik maar eens per jaar. De reis erheen was duur. We gingen niet op vakantie en nieuwe kleren waren er alleen voor mijn oudste broer. Wij droegen de afdankertjes. Door opleidingen te volgen, klom mijn vader langzaam op en kregen wij het beter. Ik herinner me nog heel goed het schuldgevoel van mijn moeder, dat ze ons in die beginjaren niet kon geven wat ze wilde.” “Ik vind het sociaal minimum in Nederland te laag. Maar we kunnen in de deelgemeente geen inkomenspoli tiek bedrijven. Wel kunnen we onze mogelijkheden zo goed mogelijk benutten. Ik vind het belangrijk dat ons armoedebeleid zich vooral richt op kinderen. Geld mag geen beletsel zijn voor hun kansen en mogelijkheden. Er zal altijd een groep mensen zijn die met minder moet rondkomen dan prettig is. Dat heeft voor een deel te maken met een verkeerd bestedingspatroon. Ik maak me grote zorgen over het gemak waarmee iedereen geld kan lenen en spullen op afbetaling kan kopen.” “Prins Alexander staat bekend als rijke deelgemeente. De armoede zit verstopt achter keurige gordijntjes. Het onderwerp is juist hier moeilijk bespreekbaar, omdat iedereen het ogenschijnlijk goed heeft. De kracht van het Armoedeplatform is dat alle leden samen een enorm netwerk hebben. Arme mensen vragen niet snel om hulp, maar de stap naar een van de platformleden is makkelijker te maken dan naar de deelgemeente, denk ik. Ik heb veel waardering voor het Armoedeplatform, waar professionals en vrijwilligers gelijkwaardig optrek ken. Ze zoeken samen naar nieuwe mogelijkheden om armoede te bestrijden en te voorkomen en ze zorgen ervoor dat het onderwerp op de politieke agenda blijft staan.” Robert Krul is voorzitter van de deelgemeente Prins Alexander en portefeuillehouder Algemene Zaken, Jeugdbeleid, Educatie en Onderwijs en Maatschappelijke Dienstverlening en Zorg.
3
“Alle toeslagen vallen weg”
“Niemand wil afhankelijk zijn van gratis eten”
“Ik was zo blij met mijn baan! Geen uitkering meer, eindelijk een zelfstandig bestaan. Maar ik wist niet dat je alle toeslagen kwijtraakt. Ik heb veel minder geld dan toen ik een uitkering had en krijg de eindjes niet meer aan elkaar geknoopt.”
Tannie: “Wij regelen het uitdelen, niet de intake. Dus
geven bij dat pakket, en mensen in hun waarde laten.
wij bepalen niet of iemand in aanmerking komt voor
Ik probeer me voor te stellen dat ik in die situatie zit
een pakket. Daar ben ik blij om, want het is best
en hoe ik dan behandeld zou willen worden.”
moeilijk. Er zijn natuurlijk regels: als je onder een bepaalde grens zit van een besteedbaar inkomen,
Tannie: “De groep is heel divers. Jong, oud, alleen,
kun je een voedselpakket krijgen. Maar wat doe je
getrouwd, met of zonder kinderen. Veel mensen heb
als iemand hoge telefoonkosten heeft? Zeg je dan: je
ben schulden. We kunnen de vraag niet aan, er is een
mag niet zoveel bellen? Misschien heeft hij een zieke
wachtlijst. Er kwam eens een vrouw, graatmager was
moeder in het buitenland. Of is hij heel eenzaam
ze, net als haar hond. Ze had drie maanden op de
en slecht ter been. Het loket Vraagwijzer van MDA
wachtlijst gestaan. Al die tijd had ze amper gegeten.
bekijkt alle aanvragen. Dat zijn professionals, die
We hadden brood over, dat gaf ik haar. ‘Mag mijn
hebben kennis van zaken.”
hond er ook van eten?’, vroeg ze. Ik zei: ‘Mevrouw, het is van u, u mag zelf weten wat u ermee doet.’ Per
Anja: “Als ik een voedselpakket nodig zou hebben,
week zag je haar wat opknappen en de hond ook.”
zou ik het ook zo zakelijk mogelijk willen. Het is
4
voor veel mensen toch een hele stap. Niemand wil
Anja: “Ik doe net of ik caissière ben in een winkel.
afhankelijk zijn van gratis eten. Het is voor mij een
De klant is koning. In het begin vond ik het raar als
uitdaging om ze weer met een glimlach naar buiten
iemand dingen uit het pakket haalde en opzij legde.
te laten gaan. De sfeer is goed, bij ons uitdeelpunt.
‘Ondankbaar’, schoot onwillekeurig door me heen.
We proberen warmte uit te stralen, de thee staat
Maar zo is het natuurlijk niet. Ook als je arm bent,
altijd klaar. Ik wil ook iets van vriendelijkheid mee
mag je voorkeuren hebben. En als je geen vlees wilt
Anja Vreeswijk (foto boven) werkt als vrijwilliger bij de uitgiftebalie van de Voedselbank in Ommoord. Tannie Teeuwen is diaken in de Open Hof Kerk en sinds 2005 coördinator van de Voedselbank. Iedere week delen ze ruim vijftig pakketten uit.
5
eten, mag je dat eruit halen. Kunnen wij er weer iemand anders blij mee maken.”
Platform wil
Tannie: “De kracht van het Armoedeplatform is de samenwerking. We leggen verbindingen, ver sterken elkaar. Ik hoop dat we de politiek kunnen mobiliseren. Er is nog steeds te weinig aandacht
Op armoede rust een taboe.
voor armoede. Laat maar bekend worden hoe
Het is daardoor moeilijk te
schrijnend de situatie voor veel mensen is.”
bestrijden. Met opvallende activiteiten als het Blutfestival
Anja: “Dankzij het platform ben ik veel te weten
en de Wensboom maakt
gekomen. Armoede heeft een gezicht gekre
het Armoedeplatform Prins
gen. De verhalen die iedereen vertelt maken
Alexander het onderwerp
veel indruk op me. Dat mensen zo in de penarie
bespreekbaar. In dit boekje
kunnen zitten en toch de moed erin houden. Hun
vertellen platformleden
hoofd rechthouden en grapjes blijven maken.
openhartig over hun ervaringen
Dat vind ik leerzaam. Wat zou het goed zijn voor
met armoede.
iedereen om die verhalen ook te horen. Mijn zoon heeft een keer geholpen bij de Voedselbank. Hij
Het Armoedeplatform is
heeft het er nog over.”
ontstaan in 2000, toen het deelgemeentebestuur een
Tannie: “Gisteren kwam ik een man tegen die
reactie vroeg op de notitie over
bijna drie jaar lang een pakket kwam halen.
Armoedebeleid. Sindsdien
‘Het gaat hartstikke goed met me’, zei hij.
komt de groep maandelijks
‘Ik word binnenkort 65 en dan heb ik mijn AOW
bij elkaar om ervaringen
en mijn pensioentje. Daar kan ik het van doen.’
te delen, informatie uit te
De pakketten hadden hem op de been gehouden,
wisselen en activiteiten te
daar wilde hij ons voor bedanken. Hij heeft ze
organiseren. Het platform
voortaan niet meer nodig.”
heeft inmiddels 25 leden, zowel professionals als vrijwilligers. Opbouwwerkorganisatie SONOR
6
zorgt voor de ondersteuning.
armoede bespreekbaar maken Het platform liet voor het eerst
van ouders met een smalle
Tijdens een drukbezochte
van zich horen met het uitgeven
beurs kunnen een kaartje in
werkconferentie in maart 2008
van de brochure Beursberichten
de boom laten hangen met een
heeft het Armoedeplatform zich
in 2002. Hierin presenteerden de
speelgoedwens. Winkelend
voor het eerst gepresenteerd
deelnemende organisaties zich
publiek kan zo’n wens vervullen
aan een grote groep vrijwilligers
met hun activiteiten, gericht op
door het cadeautje te kopen en
en professionals uit Prins
armoedebestrijding. Na de komst
in te leveren bij de Wensboom.
Alexander. Centraal stond het
van de dure euro en de invoering
Ieder jaar krijgen op die manier
uitwisselen van informatie over
van de Wet Werk en Bijstand trad
150 kinderen een kerstcadeau.
het voorkómen en bestrijden
het platform definitief naar buiten
Zowel het aantal kinderen als
van armoede en het leggen van
met het Blutfestival in 2004.
de deelname van het winkelend
contacten tussen de betrokken
Op een plein bij winkelcentrum
publiek zijn in de loop der jaren
partijen.
Oosterhof waren diverse –
gestegen.
kostenloze – activiteiten en
Met de uitgave van het boekje
kraampjes met informatie
In 2007 is het Armoedeplatform
‘Alle beetjes helpen’ hoopt het
van lokale organisaties en
gestart met het project Leve
Armoedeplatform een nieuwe
instellingen. Ook in 2005 en 2006
Leven!, gericht op het duurzaam
bijdrage te leveren aan het
vond het Blutfestival plaats. In
omgaan met energie in huis zodat
bestrijden van armoede. Door
2007 volgde de informatiemarkt
de energierekening omlaag gaat.
openlijk te vertellen over de
Veel voor Weinig tijdens het
Acht energiecoaches hebben
rauwe, dagelijkse werkelijkheid
jaarlijkse festival Zomerschotel.
ongeveer 250 huishoudens
willen de leden discussie
bereikt met voorlichting en
losmaken en iedereen bewust
Een groot succes is de
cursussen. In 2008 is het project
maken van het leed dat armoede
Wensboom, die sinds 2004 in
vervolgd.
teweegbrengt.
december in winkelcentrum Oosterhof staat. Kinderen
7
“Armoede “Armoede is niet het eerste waar je aan denkt als je door Ommoord loopt. Er staan mooie flats, het is vrij groen, het ziet er verzorgd uit. In de jaren zestig, toen de wijk pas gebouwd was, kwam je hier niet zomaar terecht. Je moest een behoorlijk inkomen hebben. Toch leeft tien procent van de mensen hier op bijstandsniveau. Nog eens tien procent zit er net boven. Het zijn vooral ouderen, boven de 55 jaar. En veel alleenstaande Myranda Mulder
moeders met een klein baantje of een uitkering. Wat
is opbouwwerker
mij opvalt: armoede treft vooral vrouwen.”
bij SONOR. Ze
8
werkt in Ommoord;
“Ik hoor schrijnende verhalen. Van mensen die hun
haar kantoor is
hele leven hard hebben gewerkt en nu nauwelijks
in dagcentrum
kunnen rondkomen omdat hun pensioentje te klein
De Viersprong.
is. Twaalfhonderd euro in de maand is niet veel.
treft vooral vrouwen” De huren zijn hoog, hier in Ommoord. Vooral in de
“Het is goed dat we armoede gezamenlijk aanpak
complexen die in particuliere handen zijn. Vaak is het
ken. En niet te vergeten het sociale isolement dat er
onderhoud niet denderend, dus lopen de stookkosten
vaak uit voortkomt. Het zijn echt nog taboes. Mensen
op. Ik ken een vrouw van 68 jaar, die 700 euro in de
die het krap hebben, willen er liever niet over praten.
maand betaalt aan huur en servicekosten. Ze heeft
Professionals staan te weinig stil bij het feit dat het
haar oude beroep van verpleegster weer opgepakt,
om een grote groep mensen gaat. Ik heb vaak discus
anders kan ze het niet bolwerken. Dan kun je wel
sie over de prijzen van activiteiten en consumpties in
zeggen: ga verhuizen, maar als je hier al veertig jaar
buurt- en clubhuizen. Negentig cent voor een kopje
woont, ben je verknocht aan de wijk.”
koffie, dat kan niet iedereen zich permitteren.”
“Ik sprak laatst een man, hij heeft een vluchtelin
“Ik zou vaker dingen willen organiseren voor mensen
genstatus. Maar zijn vrouw en kinderen niet, die
met een smalle beurs. Gewoon, handen uit de mou
moeten afwachten of ze in aanmerking komen voor
wen en aanpakken. Bijvoorbeeld een maandelijkse
de pardonregeling. Je ziet het aan iemand, dat hij
soepmiddag. Gratis eten en tegelijkertijd alle organi
zorgen heeft. Na een beetje doorvragen begon hij
saties ontmoeten die iets voor je kunnen betekenen.
te praten. Over de schulden die hij maakte om zijn
Informatie vergaren en uitwisselen. Want armoede
gezin te kunnen onderhouden. En over zijn vrouw, die
en sociaal isolement hebben ook vaak te maken met
naar het ziekenhuis moest. Hij was ten einde raad. Ik
onwetendheid. Zo ontmoette ik een Irakese vrouw
heb hem geadviseerd contact op te nemen met MDA,
van een jaar of vijftig, met een vraag over formulie
Maatschappelijke Dienstverlening Alexander. Zelf heb
ren. Of ik ze wilde voorlezen, want zelf zag ze niks.
ik even gebeld met degene die namens MDA in het
‘U heeft misschien een leesbril nodig’, opperde ik.
Armoedeplatform zit, om wat achtergrondinformatie
‘Veel te duur voor mij’, zei ze. ‘Ik heb geen geld voor
over deze man te geven. Ik noem dat een ‘warme
de dokter en de oogarts.’ Niemand die haar vertelt
doorverwijzing’. Dat gaat makkelijk, omdat we elkaar
dat je een leesbril voor anderhalve euro bij de drogist
kennen.”
kunt kopen. Ik heb haar mijn bril gegeven. Er ging letterlijk een wereld voor haar open.” 9
“Voor de uitverkoop staan ze in “We hebben ongeveer veertig klanten op een och
die hun uitgaven altijd laten opschrijven. Als ze
tend. Het is van alles wat, wij krijgen hier de hele
binnenkomen, betalen ze eerst wat in het boekje
wereld over de vloer. Eens per week zijn we ook ’s
staat en dan gaan ze kleren uitzoeken. Zo komen ze
avonds open, op verzoek van moeders die graag
natuurlijk nooit van hun schuld af.”
zonder hun jonge kinderen winkelen. Je ziet vaak dezelfde gezichten, mensen die iedere week even
“Twee keer per jaar hebben we uitverkoop, alles
komen. Die stappen meteen op het rek af waar het
gaat weg voor de helft van de prijs. Een bloesje
nieuwe aanbod hangt.”
kost 75 cent, in plaats van anderhalve euro. Op die dagen draaien we dubbele omzet, dat betekent dat
“Er zijn mooie spullen, soms bijna nieuw. Alles
we vier keer zoveel kleren verkopen. Voordat de
wordt gesorteerd. Wat we niet geschikt vinden, komt
deur opengaat, staan er al mensen te wachten. Ook
niet in de rekken. We hebben ook textiel: gordijnen,
de rommelbak, waarin alles vijftig cent kost, is erg
handdoeken, beddengoed. En lappen, daar is veel
populair. Sommige mensen zoeken net zo lang tot ze
belangstelling voor. Toen ik bij het Armoedeplatform
iets naar hun zin hebben gevonden.”
vertelde over de winkel, waren sommige mensen verrast. Het Leger des Heils is voor zwervers, weten
“Ik heb veel nieuwe dingen gehoord, sinds ik bij het
ze, daar kun je slapen. Maar dat we in Rotterdam
Armoedeplatform zit. Dat er zoveel mensen arm zijn!
drie kledingwinkels hebben waar iedereen welkom
Je verwacht het niet, in zo’n deelgemeente. Het is
is, dat is niet bekend.”
toch een mooie nieuwbouwwijk. Wel met dure huizen, ik heb zelf ook best een hoge huur. En als er dan iets
“In de winkel wordt nooit over armoede gepraat. Dat
tegenzit, ja, dan kom je al gauw in de problemen. Ons
gaat mij ook niks aan. Ik ben gewoon de winkeljuf
grootste doel is het bekend maken van armoede en
frouw. Maar iedereen weet natuurlijk wel van elkaar
zorgen dat mensen weten wat ze eraan kunnen doen.
waarom ze daar zijn. Als er geen armoede was, had
We moeten zoveel mogelijk naar buiten treden.”
je ook geen tweedehands winkels. Soms komen er mensen met een briefje van het maatschappelijk 10
werk. Zij mogen gratis uitzoeken. En ik heb klanten
de rij” Nell Maan werkt in de winkel van het Leger des Heils, die drie dagen per week open is. In de winkel
“Ik mocht niet studeren” “Ik wilde graag een opleiding volgen, maar de Sociale Dienst vond het eerst niet goed. Ik moest beschikbaar blijven voor de arbeidsmarkt. Ik krijg nergens een baan, want ik heb geen opleiding. Zo draai je in een kringetje. Als ik alleen was geweest, had ik het risico genomen en was ik gewoon naar school gegaan. Dan maar strafkorting riskeren. Maar ik heb twee kinderen, dus ik heb gewacht op officiële toestemming. Als ze meteen ‘ja’ hadden gezegd, had ik vier jaar geleden al een baan gehad.”
is tweedehands kleding te koop voor prijzen tussen de vijftig cent en drie euro.
11
“Geen scootmobiel in het portiek” “Mijn jongste zoon van dertien is ernstig ziek. Hij kan niet meer zelf lopen en komt in aanmerking voor een elektrische rolstoel, zo’n scootmobiel. Wordt de aanvraag afgewezen omdat we in een portiekflat wonen en geen bergruimte hebben voor dat ding. U moet verhuizen, zeggen ze dan. Ja, waarvan? Ik heb geen cent.”
12
Laura Jongkind werkt bij VraagWijzer van de stichting Maatschappelijke Dienst verlening Alexander (MDA). Alle inwoners van de deelgemeente kunnen er terecht met vragen op het gebied van wonen, welzijn, zorg en inkomensondersteuning.
“Worstelen door papieren doolhof” “Jaarlijks behandelen we ongeveer negenduizend
maar dat geldt voor het eerste jaar. Daarna wordt het
vragen. Driekwart daarvan gaat over geld. Soms gaat
veel duurder. Daar komen nog transportkosten bij,
het over het invullen van een formulier voor huur
dat vertelt die verkoper niet. En als je vergeet om bij
toeslag, som over enorme schulden. Voor de meeste
de oude leverancier op te zeggen, gaat het helemaal
mensen kunnen we iets doen. We kijken eerst of
mis.”
ze gebruik maken van alle mogelijkheden, zoals aftrekposten bij de belastingaangifte, of tegemoetko
“Vaak komen mensen erg laat naar de VraagWijzer,
ming in studiekosten. Bijna altijd ontdek ik iets. Zoals
als de schulden hoog zijn opgelopen. Ze hebben aan
bij die man die in aanmerking bleek te komen voor
maningen gekregen, met boetes erbij; of brieven van
heffingskorting en extra aftrekposten vanwege zijn
deurwaarders. Dat maakt het moeilijker om iets te
hoge ziektekosten. Het levert hem ruim tweehonderd
regelen met schuldeisers. Die zijn trouwens harder
euro netto per maand op. Juist bij lage inkomens
geworden in de afgelopen jaren. Minder geneigd om
maakt dat een enorm verschil. Hij begon helemaal te
mee te werken. Soms willen ze helemaal niet met
glunderen.”
mij praten, maar alleen met de klant. Als die slecht Nederlands spreekt, wat wij vaak meemaken, heeft
“Telefoon en internet veroorzaken heel veel pro
dat weinig zin.”
blemen, net als energiebedrijven. Het is soms een papieren doolhof, waar mensen zich doorheen
“Ik probeerde eens een betalingsregeling te tref
moeten worstelen. Zeker als ze telefonisch ingaan op
fen voor een man, die 174 euro schuld had bij een
het aanbod van een andere energieleverancier. Dat
kabelmaatschappij. Hij kon het alleen opbrengen in
lijkt erg aantrekkelijk, met een laag maandbedrag,
termijnen. Dat bleek 25 euro extra te kosten! Ook
13
schrijnend is het verhaal van
Administratieve ondersteuning
de vrouw wiens vaste telefoon lijn werd afgesloten. Ze belde
De stichting Maatschappelijke Dienstverlening Alexander
met haar mobieltje naar
heeft sinds eind 2006 een nieuw project: Administratieve
het servicenummer van de
ThuisOndersteuning (ATO). Medewerkers van MDA
telefoonmaatschappij, waar
komen bij bewoners thuis om te helpen met het ordenen
ze heel lang moest wach
van de administratie en het invullen van formulieren.
ten. Kreeg ze een enorme
Het gaat om mensen die zelf geen orde kunnen scheppen
rekening, omdat 0900-num
in de papieren chaos die in de loop der tijd is ontstaan.
mer peperduur zijn met een
Vaak treffen medewerkers van ATO grote bergen onge-
mobiele telefoon. Die kon
opende post aan, of stapels papieren in kasten en plastic
ze vervolgens ook niet meer
tassen. Na de eerste ordening maken bewoners en ATO-
betalen.”
consulenten samen een budgetplan. Eventueel volgen de bewoners een cursus ‘Omgaan met geld’. Er blijkt
“Wij verwijzen mensen met
grote behoefte aan deze vorm van ondersteuning: MDA
grote schulden door naar
kon niet alle aanvragen honoreren. In 2007 zijn bijna 250
de Kredietbank. En als er
huishoudens in Prins Alexander door ATO geholpen.
psychosociale problemen zijn, brengen we ze in contact met
Bijzonder aan dit project is de nauwe samenwerking
maatschappelijk werk. Soms
tussen ATO-consulenten en maatschappelijk werkers.
benader ik de Voedselbank,
Gezamenlijk analyseren ze de financiële en sociale
als de nood erg hoog is. Ik ben
situatie van de cliënt. De ATO-medewerker richt zich
blij met de contacten die ik
vervolgens op de financiële en materiële situatie, de
heb via het Armoedeplatform.
maatschappelijk werker helpt de cliënt op het psycho-
Het werkt een stuk
sociale vlak.
makkelijker als je elkaar per soonlijk kent. Alles wat ik daar hoor, geef ik door aan mijn collega‘s. Onze klanten heb ben er baat bij.” 14
“Mijn dochter moest naar een andere school” “Ze is slim genoeg voor het gymnasium, mijn dochter, maar dat zit in de stad. Kost zes strippen per dag. Dat kan ik niet meer betalen. Ook de boeken zijn veel te duur, met die klassieke talen. Nu zit ze op een vwo, dichterbij. Ja, het gymnasium heeft een noodfonds, maar dat doe ik mijn dochter niet aan. Ik wil niet dat iedereen op het schoolplein erover praat dat ze thuis geen geld heeft.”
“We geven een steuntje in de rug” “Armoede hoort er niet te zijn. Als alles goed verdeeld
en blikken met groenten en vruchten. Het is een
wordt, is het niet nodig om boodschappenpakketten
steuntje in de rug voor mensen die heel moeilijk
uit te delen. Maar het is een moeilijke tijd. Je kunt
rondkomen. Ze worden meestal aangemeld door
alles op afbetaling kopen, tegen hoge rentes en je
anderen: de kerk, het maatschappelijk werk, of een
kunt er niet meer vanaf komen. De Kredietbank kwam
buurvrouw die zich zorgen maakt. De Voedselbank
daar een keer over vertellen bij het Armoedeplatform.
vraagt papieren, waarmee je kunt bewijzen dat je
Ik ben ervan geschrokken. Het wordt wel heel gemak
onder een inkomensgrens zit. Wij gaan meer op
kelijk gemaakt om verkeerde stappen te zetten.”
ons gevoel af. Onze vertrouwenspersonen proberen contact te maken en de situatie in te schatten. Bij ons
“Ik kan me voorstellen dat mensen in paniek raken,
hoeft niemand verantwoording af te leggen.”
geen uitweg meer zien. Ik bracht een keer kerst cadeautjes naar een gezin dat had meegedaan aan
“Er is veel stille armoede. Ik kan het me wel voor
de Wensboom-actie van het Armoedeplatform. Wat
stellen; je wilt niet je hele hebben en houwen op tafel
ik aantrof was triest: een kale kamer met een paar
leggen. Vooral voor oudere mensen is dat moeilijk.
matrassen op de grond en wat kookspulletjes in de
Ze schamen zich. Er zijn best veel mogelijkheden om
keuken. De volgende dag heb ik een noodpakket
uit de problemen te komen, maar dan moet je wel de
gebracht en een stapel kleren voor de kinderen.
weg weten.”
Ik heb altijd wel wat achter de hand, bij mij thuis. Regelmatig zetten mensen zakken voor mijn deur
“Het is zo gemakkelijk om te oordelen. Ik hoor het
met kleding of speelgoed. Ze weten dat ik er een
soms: ‘Ze komen met de auto een voedselpakket
goede bestemming voor heb.”
halen,’ of: ‘Ze roken, dat kost toch ook geld?’ Maar je weet toch niet hoe iemand aan die auto komt?
“In onze pakketten zitten houdbare levensmiddelen,
Misschien hebben ze hem wel even geleend of gekre
vooral basisdingen als koffie, thee, broodbeleg, soep
gen uit een erfenis. Of ze kunnen niet zonder, omdat
15
ze een ziekelijk kind hebben. En ja, roken, ik zou daar meteen mee stoppen als ik het geld niet zou hebben. Maar dat moet iemand zelf weten.” “Soms moet ik mijn verstand op nul zetten. Het is onmogelijk om met zo’n kleine werkgroep het armoedeprobleem op te lossen. Maar toch: ik ben blij dat ik iets kan bijdragen. Alle kleine beetjes helpen en we hebben het probleem wel bij de politiek onder de aandacht gebracht!”
Ans Goeman is penningmeester van de Werkgroep Voor Mekaar, die sinds tien jaar boodschappenpakketten uitdeelt in Het Lage Land. Ieder kwartaal brengen vrijwilli gers de pakketten naar dertig tot veertig adressen.
16
Feiten en cijfers Negen procent van het totaal aantal inwoners in de deelgemeente Prins Alexander heeft een inkomen onder het bestaansminimum. Dat zijn bijna 8000 mensen. Nog eens tien procent zit er maar net boven en heeft ook moeite het hoofd boven water te
9% onder bestaansminimum 10% net boven bestaansminimum
houden. Wekelijks ontvangen 80 huishoudens in de hele deelgemeente een voedselpakket. inkomens in de deelgemeente
30 tot 40 huishoudens krijgen vier keer per jaar
Prins Alexander
een boodschappenpakket. Bijna 250 huishoudens kregen in 2007 administratieve ondersteuning van Maatschappelijke Dienstverlening Alexander In 2007 behandelde VraagWijzer 9000 vragen, driekwart daarvan ging over geld. Via de Wensboom krijgen ongeveer 150 kinderen uit arme gezinnen een kerstcadeautje. De Blutfestivals bereiken ruim 1000 inwoners van Prins Alexander.
17
“Uit de kast komen is heel belangrijk” “In Polen heb ik geleerd om mijn oordeel over arme
binnenuit moet kennen om te kunnen bepalen wat
mensen uit te stellen en over mijn argwaan heen te
luxe is. In plaats van te oordelen, is het beter om te
stappen. Ik paste een tijdje op de pastorie van een
kijken wat je kunt doen.”
vriend. Op een zaterdagavond belde een zwerver aan. Een haveloze man, met een arm in een mitella.
“Ik heb een aantal jaren als vertrouwenspersoon
Hij vroeg of ik thee had en met hem wilde bidden.
gewerkt voor de werkgroep Voor Mekaar, die bood
Daarna wilde hij de badkamer gebruiken om zich te
schappenpakketten uitdeelt. We hadden soms heftige
scheren. De volgende ochtend ontdekte ik dat mijn
discussies met de vrijwilligers. Een van hen trof een
scheerapparaat was verdwenen. Ik was kwaad. Die
familie die op het punt stond om naar de plaatselijke
arme bedelaar bleek een ordinaire dief!”
hamburgertent te gaan. ‘Die hebben dus geen hulp nodig’, was meteen de reactie. Maar als je beter kijkt,
“Mijn collega reageerde bij terugkomst heel monter.
zie je kale matrassen in een nauwelijks ingericht
‘Kun je nog scheren?’, vroeg hij. Ja, zei ik, dat kan
huis. Als ze een keer een paar euro hebben, is een
ook met de hand. ‘Nou, dat is prima in orde dus’,
etentje bij de hamburgertent een klein feestje. Het is
vond hij. ‘Die zwerver heeft het scheerapparaat
moeilijk om daar een oordeel over te vellen.”
verkocht en een keer soep kunnen eten. Hij steelt
18
niet voor de lol, hij is echt arm. Hij heeft dit leven
“Armoede heeft meestal wel te maken met gedrag
niet gekozen, want een ander leven is veel prettiger.’
dat voor verbetering vatbaar is. Mensen met schul
Ik denk vaak terug aan die woorden. Bij verhalen over
den hebben een onhandig uitgavenpatroon. Dat
armoede heb ik, net als veel anderen, een eerste
begint al op middelbare scholen: jongeren zijn nogal
reflex vol argwaan: zijn die mensen wel echt arm
eens de oorzaak van het armoedeprobleem van
of besodemieteren ze de boel? En hebben ze hun
hun ouders. Dat komt doordat ze denken dat je een
situatie niet aan zichzelf te danken? Sinds die reactie
winner bent met dat hippe mobieltje. In feite ben je
van mijn collega realiseer ik me dat je zo’n leven van
een loser als je daardoor in het rood staat. Het zou
Piet van Veldhuizen was jarenlang dominee in Prins Alexander en zat vijf jaar in het Armoedeplatform. Sinds begin 2008 werkt hij in Hendrik Ido Ambacht.
beter zijn als jongeren het stoer vinden om geen
te pakken is. Ik vond de Blutfestivals die we hebben
schulden te hebben.”
georganiseerd zeer hoopvol. Ook spannend, want we waren baandoorbrekend bezig. Het viel mij op
“Arm zijn is ontzettend zwaar werken. Je voelt je de
dat de kraam van maatschappelijk werk druk werd
hele tijd verliezer. Vooral voor iemand met schul
bezocht. Veel mensen wilden informatie over budget
den staat het leven bol van de stress. Hoe los je de
beheersing of zomaar even praten over hun situatie.”
problemen op, welke verhaaltjes vertel je, hoe kun je anderen onder ogen komen zonder al te veel
“Wat we vooral niet moeten doen, is arme mensen
gezichtsverlies? Het is constant breien aan een ver
als slachtoffer zien en ze hun waardigheid ontnemen.
haal dat kloppend moet zijn.”
Vanuit een slachtofferrol is het heel moeilijk om je eigen kracht aan te spreken. En die hebben ze juist
“Uit de kast komen is heel belangrijk. Hoe meer
nodig om uit de vicieuze cirkel te komen. We moeten
mensen over armoede praten, hoe minder het een
het directe leed verminderen en ze vervolgens helpen
maatschappelijke schande is en hoe beter het aan
om sterker te worden.”
19
“Een steentje in het water” Corry: “Als je het zelf arm hebt gehad, snap je pre
mijn kleinkinderen hoeveel boeken zij eigenlijk heb
cies waar het om gaat. Ik zat in de jaren tachtig met
ben. Kastenvol. De verschillen zijn zo groot, hoe kan
twee pubers in een koophuis, in Ommoord. We woon
dat toch in dit rijke land?”
den er net twee maanden toen mijn man er vandoor ging. Ik had ineens geen cent te makken. We aten het
Ies: “Wat is armoede? Die vraag stellen wij onszelf
groen van de radijsjes. Ik heb er geen moeite mee om
regelmatig. Ik heb het nooit arm gehad, ook in de
dat te vertellen. Het helpt anderen over de drempel,
oorlog niet. We waren met veel kinderen, thuis, maar
ineens komen ze zelf ook met hun verhalen. Het is
er was altijd te eten. Als ik iets heel graag wilde
als een steentje in het water: de kring wordt steeds
hebben, moest ik ervoor werken, zo jong als ik was.
groter. Hoe meer er over armoede wordt gepraat, hoe
Zakgeld kregen we niet. Het heeft ook iets te maken
beter we er iets aan kunnen doen.”
met tevredenheid: blij zijn met wat je hebt.”
Ies: “Mensen die het goed hebben, zijn zich helemaal
Corry: “Je moet een beetje creatief zijn. Je kan iedere
niet bewust van de armoede om hen heen. Daarom
dag iets leuks doen, ook met weinig geld. Ik eet
zijn de activiteiten van het Armoedeplatform zo
regelmatig samen met een groep vrouwen. We dek
belangrijk, zoals de Wensboom en het Blutfestival.
ken de tafel gezellig, maken er iets moois van met de
Voorbijgangers zijn oprecht verbaasd: ‘Armoede, hier,
spulletjes die we hebben. Zo smaakt zelfs stamppot
in Prins Alexander?’ We hadden ook een keer een
of erwtensoep extra lekker.”
spandoek opgehangen: Al hebbie geen cent te makke, een pannekoekie ken je altijd bakke. Daar kregen we
Corrie: “Het is een lastige vraag om te beantwoor
veel reacties op, het maakte gesprekken los.”
den. Een moeder die een computer koopt voor haar kinderen, kan best arm zijn. Die computer is nodig
20
Corrie: “Er bleef een keer een pakje liggen, bij de
voor school en misschien eet het gezin wel de hele
Wensboom. Een boek voor een meisje van tien jaar. Ik
week brood om dat ding te kunnen betalen. Wie ben
heb het zelf weggebracht, het was voor een buiten
ik om daarover te oordelen? Toch zijn er veel mensen
lands gezin bij mij in de buurt. Nog nooit heb ik een
die dat doen. Ik hoor het als ik bij de Wensboom
kind zo blij gezien met een boek! Ik vroeg later aan
sta: ‘Kunnen ze geen cadeautjes kopen voor hun
Corry van den Heuvel (foto boven) is lid van de werkgroep Onkosten, ontstaan vanuit de Samenwerkende Ouderenplatforms en -bonden Prins Alexander (SOPA). Ies Bal (foto op volgende pagina) is voorzitter van het ouderenplatform Oosterflank en Corrie van der Valk (foto pagina 23) is voorzitter van het ouderenplatform Zevenkamp.
“Iets leuks doen, dat werkt als een pijnstiller” “Ik ben chronisch ziek. Reuma, niks aan te doen. Sinds tien jaar zit ik in de bijstand. Ik heb hele dure medicijnen nodig en die worden niet allemaal vergoed. Daardoor blijft er weinig geld over voor extraatjes. Een strippenkaart is al te duur. Maar ik blijf niet thuiszitten, daar word ik somber van. Iets leuks doen, dat werkt als een pijnstiller. Ik ben blij met de koffie-uurtjes in het buurthuis. Het eerste kopje is gratis. Even de zinnen verzetten, met andere mensen praten. Daar knap ik enorm van op.”
21
kinderen? Ze hebben zeker wel een tv.’ Het is mak
Corry: “Terwijl ze er recht op hebben! Dat kun je niet
kelijk praten, als je zelf genoeg geld hebt.”
vaak genoeg uitleggen. Het heeft trouwens weinig zin om alleen maar een telefoonnummer of foldertje
Ies: “Ik zie veel valse schaamte, met name bij oude
mee te geven, want daar doen ze toch niks mee. Je
ren. Pas als je een vertrouwensband hebt, durven ze
moet met ze meegaan.”
te praten over hun situatie. Wij zijn van een generatie
22
die zijn hand niet wil ophouden. Ik ken mensen die
Ies: “Nou, meegaan hoeft niet per se, maar je kunt
iedere cent omdraaien voor ze hem uitgeven. Alles
wel een paar keer vragen naar de stand van zaken.
opzij leggen, om vooral niet in de schulden te raken
Op een gegeven moment zetten ze de stap. Dat voort
als ze een grote aankoop moeten doen. Als dan
durend informeren, er steeds op terugkomen, kost
ineens de wasmachine kapot gaat, spreken ze dat
tijd. Als instanties dat zouden moeten doen, wordt
potje aan. Ze willen geen aanspraak doen op bijzon
het te duur. Dat is een probleem, vind ik.”
dere bijstand, dat voelt als bedelen.”
Corrie: “Ik wijs steeds op de belastingaangifte,
anders om hulp, er zijn genoeg mensen die iets voor
bijvoorbeeld tijdens een ouderenmiddag. Er zijn
je willen doen. Je kan gaan zitten kniezen omdat
mogelijkheden om extra kosten terug te krijgen van
de kinderen je niet hebben uitgenodigd op Tweede
de belasting. Dat blijf ik herhalen. Daar zit trouwens
Paasdag, maar je kan ook de telefoon pakken en zelf
een valkuil hoor, bij de belasting. Soms krijg je een
iets op touw zetten.”
groot bedrag overgemaakt, dat je later weer moet terugbetalen. Ik zet de voorlopige teruggave meteen
Ies: “Je moet inderdaad zelf op zoek gaan, je actief
op een renterekening, maar ik ken veel mensen die
opstellen en de mogelijkheden grijpen. Want weinig
het uitgeven. Dat levert later problemen op.”
geld is een ding, maar sociaal isolement – dat is pas armoedig.”
Corry: “Er zijn mensen die zich helemaal afsluiten, de deur niet uitgaan omdat ze geen strippenkaart kunnen betalen. Nou, wij lopen toch ook! En vraag
23
“Alsof armoede altijd je eigen schuld is” “Het zijn allemaal sterke vrouwen, die hier komen.
“Ik weet wat het is om weinig geld te hebben. Toen
Je moet kracht hebben, om je land en familie achter
ik vier jaar was, kwam mijn vader in de WAO terecht.
te laten voor een onzekere toekomst in Nederland. Ik
Dat was niet makkelijk met vijf kinderen. Maar we
weet niet of ik het zou kunnen. Ze ontmoeten elkaar
hadden het altijd fijn, thuis. We gingen zelfs op
bij Zahra en delen hun ervaringen. De vrouwen
vakantie, naar een geleende caravan. Op de fiets,
komen uit alle werelddelen, wat ze bindt is het feit
met een kartonnen doos achterop. Ik was apetrots:
dat ze vrouw zijn, kinderen hebben en met niets zijn
een echte vakantie! De juffrouw op school luisterde
begonnen in een nieuw land.”
maar half naar mijn verhaal, het jongetje dat met het vliegtuig naar Spanje was geweest, die was pas echt
“Gebrek aan geld is een terugkerend gespreks
interessant. Heel pijnlijk vond ik dat.”
onderwerp. Bijna allemaal hebben ze ermee te maken gehad, of ze zitten nog steeds in die situatie.
“Waarderen wat je hebt, daar gaat het om. En eigen
Ze vinden het moeilijk om over te praten, maar het
waarde, het gevoel dat je ertoe doet. Ik zie veel
lucht ook op. En ze helpen elkaar, al is het maar door
schaamte bij vrouwen, over het feit dat ze weinig
te luisteren en mee te leven. Een van de vrouwen
geld hebben. Dat komt doordat andere mensen vaak
heeft zes kinderen en is sinds kort werkloos. Haar
zo’n oordeel hebben over armoede. Alsof het altijd je
man is arbeidsongeschikt. Hun huis is nu te duur
eigen schuld is. Daarom is het Armoedeplatform zo
voor ze. Ze komen niet in aanmerking voor huur
belangrijk. We maken het onderwerp bespreekbaar.
subsidie, dus ze moeten verhuizen. Naar Rotterdam-
Ik zie bij Zahra hoe goed het is om ervaringen met
Zuid, want in Zevenkamp zijn lange wachtlijsten. Die
elkaar te delen: Zelfs die werkloze moeder kreeg
vrouw is ten einde raad. Haar kinderen zitten hier op
weer lichtjes in haar ogen.”
school, zij heeft haar vriendinnen. ‘Je moet de zinnen verzetten’, zei iemand uit de groep. ‘Leuke dingen 24
voor jezelf doen.’ Zo houden ze elkaar op de been.”
Petra Reef is sociaal cultureel werker bij SBA (Stichting Buurtwerk Alexander). Haar standplaats is Zevenkamp. Ze ondersteunt onder meer de stichting Zahra, die streeft naar integratie en participatie van allochtone vrouwen.
25
“Je moet ieders keuze respecteren”
26
Lia Geutjes werkt bij Pameijer, een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Ze werkt in dagcentrum De Viersprong en Ontmoetingscentrum Prinsenhof als vrijwilligerscoach.
“Onze cliënten zijn vaak kwetsbare mensen. Veel van hen hebben ondersteuning nodig bij het maken van keuzes. Maar ze hebben genoeg kwaliteiten om een rol te spelen in de samenleving. Ze horen erbij, op hun eigen manier. En zij willen ook graag meedoen aan activiteiten, bijvoorbeeld in Ontmoetingscentrum Prinsenhof. Gelukkig zijn de prijzen voor activiteiten laag; een AWBZ-uitkering is geen vetpot. Voor één
“Ik ga niet achter de geraniums” “Mijn dochter wordt dit jaar achttien. De Sociale Dienst ziet haar als volwassene, dus ik raak allerlei toeslagen kwijt. Maar ze woont nog wel bij mij en houdt van haar studietoelage veertig euro per maand over voor eten en drinken. Ik heb zelf 200 euro per maand. Ik weet niet hoe het verder moet, maar ik ga niet achter de geraniums zitten. Geen sprake van.”
euro kun je de hele avond sjoelen en voor vijftig cent zit je bij een muziekmiddag.” “Armoede draait vaak om keuzes. Iedereen kan het
ik ook bij onze cliënten. Voor je het weet hebben ze
krap krijgen in zijn portemonnee, maar de gevolgen
drie abonnementen aangesmeerd gekregen.”
zijn niet altijd hetzelfde. Ik zie mensen die sparen van een uitkering, en mensen die altijd tekort komen
“Een van de cliënten woont bij zijn zus. Ineens lag er
– ook met een goed inkomen. Toch kan ineens alles
iedere dag een ochtendkrant op de mat. En even later
tegenzitten en lukt het even niet om je hoofd erbij
een flinke rekening voor een jaarabonnement. Bleek
te houden. Ga je verkeerde keuzes maken en geld
onze cliënt een telefoontje te hebben aangenomen
uitgeven aan irrelevante dingen. Zoals een plasma-tv.
van een verkoper, terwijl zijn zus boodschappen deed.
Ik heb inmiddels geleerd om dat niet te veroordelen.
Ik vind het onbegrijpelijk dat zo’n verkoper niet beter
Het heeft geen zin om te zeggen: die armoede is je
oplet. Hij is alleen maar bezig met het binnenhalen
eigen schuld. Daar heeft die persoon niks aan en de
van een klant, en vraagt zich niet af of die wel in staat
maatschappij ook niet. Je moet ieders keuze respec
is om zelf beslissingen te nemen. Daar moet meer
teren en van daaruit de helpende hand bieden.”
aandacht voor zijn.”
“Eigenlijk kan iedereen met een uitkering of laag
“Ik hoop dat het onderwerp armoede uit de taboe
inkomen hulp gebruiken bij het omgaan met geld.
sfeer komt. Dat iedereen stilstaat bij het feit dat
Juist om te leren hoe je keuzes maakt. Ook op
het niet vanzelfsprekend is om genoeg geld te
scholen zou er meer gepraat moeten worden over
hebben. Als het minder een taboe is, durven mensen
armoede. Kinderen vormen namelijk ook een kwets
misschien eerder om hulp te vragen. Misschien is
bare groep. Al heel jong hebben ze een mobieltje.
het idealistisch, maar ik wil de verborgen armoede
Een enorme valkuil als het gaat om schulden. Dat zie
zichtbaar maken.”
27
De leden van het Armoedeplatform Prins Alexander Ies Bal
Ouderenplatform Oosterflank
Willem Boom
SoZaWe
Jouke Bosma
Ontmoetingskerk
Francien van de Burgh Werkgroep Voor Mekaar Lia Geutjes
Pameijer
Ans Goeman
Werkgroep Voor Mekaar
Corry van den Heuvel Werkgroep Onkosten
28
Laura Jongkind
Vraagwijzer/MDA
Guus Koelman
Werkgroep Zonder Naam
Jan Laurier
Ouderenplatform Oosterflank
Nel Maan
Leger des Heils
Nouzha Malki
Zahra
Myranda Mulder
SONOR
Gerrit Odink
Voedselbank
Sehnaz Palas-Akgün
Zahra
Hans Poldervaart
SONOR
Petra Reef
Stichting Buurtwerk Alexander
Margot Schweitzer
Deelgemeente Prins Alexander
Tannie Teeuwen
Voedselbank
Corrie van der Valk
Ouderenplatform Zevenkamp
Joke van der Valk
MDA
Mirjam Valkenburg
Stichting MEE
Rita Versijde
Werkgroep Onkosten
Anja Vreeswijk
Voedselbank
Reny Winkelman
Dress voor Succes
Adressenlijst Ouderenplatform Oosterflank
Leger des Heils
Ouderenplatform Zevenkamp
p/a SBO
Kooikerweg 28
p/a LCC De Scheg
Kobelaan 124
3069 WP ROTTERDAM
Ambachtsplein 141
3067 MD ROTTERDAM
3068 GV ROTTERDAM Zahra
SoZaWe
p/a LCC De Scheg
MDA
Postbus 1024
Ambachtsplein 141
Postbus 8174
3000 BA ROTTERDAM
3068 GV ROTTERDAM
3009 AD ROTTERDAM
Pameijer
SONOR
Stichting MEE
p/a Bramantestraat 30
p/a Maria Wesselingstraat 8
Schiedamsevest 154
3066 BN ROTTERDAM
3065 GA ROTTERDAM
3011 BH ROTTERDAM
Werkgroep Voor Mekaar
Voedselbank
Dress voor Succes
Tromsødreef 54
p/a Open Hof
Hang 14
3067 DL ROTTERDAM
Hesseplaats 221
3011 GG ROTTERDAM
3069 EA ROTTERDAM Werkgroep Onkosten p/a Maria Wesselingstraat 8
Stichting Buurtwerk Alexander
Voor algemene informatie
3065 GA ROTTERDAM
Kobehof 5
over het Armoedeplatform
3067 MC ROTTERDAM
kunt u bellen met SONOR: 010 420 82 67
Vraagwijzer Postbus 8174
Deelgemeente Prins Alexander
3009 AD ROTTERDAM
Postbus 84205 3009 CE ROTTERDAM
Werkgroep Zonder Naam Kruipbrem 15 3068 TE ROTTERDAM
“Een strippenkaart is te duur” “De integratiecursus is in de stad. Ik kreeg een oproep. Maar ik heb geen strippenkaart. Is veel te duur voor mij. Ik heb gezegd: ik kom niet, ik ben ziek. Ik ga niet zeggen dat ik geen geld heb, ik schaam mij. Maar nu kan ik niet de cursus doen, en kan dan ook niet solliciteren. Mijn kinderen moeten nieuwe schoenen, zij groeien hard. Hoe moet ik ze die geven?”
