Alhambra mocht niets kosten

BOUWWERKEN

De straatarme emirs van Granada konden alleen baksteen en hout betalen toen ze het paleis Alhambra lieten bouwen. De decorateurs veranderden het armetierige bouwsel vervolgens in een architectonisch meesterwerk, dat alle bezoekers vandaag de dag nog steeds betovert.

Granada/1232 Van het islamitische Spanje is nog maar een smal strookje Spanje land aan de Granada zuidkust over. Een nieuwe dynastie, de Marokko Nasriden, grijpt de macht, en 260 jaar lang houden zij het rijkje in stand.

84

DOOR ESBEN MØNSTER-KJÆR

Alhambra mocht niets kosten D

e emir draaide zich om in het zadel, wierp een blik over zijn schouder en slaakte een diepe zucht. Toen stak hij met zijn gevolg de bergpas over, en zijn geliefde Alhambra verdween in de verte. Zo gaat de legende over ‘de laatste zucht van de Moor’. De hoofdpersoon is Boabdil, de laatste emir van Granada en de laatste islamitische bewoner van de paleizen van het Alhambra, die hij in 1492 aan de christenen moest afstaan. 800 jaar Moorse geschiedenis in Spanje

was voorbij, maar voor de emir was het verlies van zijn eigen paradijsje het ergst. Hij zou nooit meer door de idyllische tuinen wandelen of de zonnestralen zien fonkelen in de baden. De tranen biggelden over Boabdils wangen toen hij zich overgaf aan de vijand en de sleutel van de poort afgaf. Zijn oorlogszuchtige moeder zag het tafereel aan en verzuchtte: ‘Jank maar als een vrouw om wat je niet als een man kon verdedigen.’ De Nasridendynastie was veroordeeld tot ballingschap in Marokko, en de emirs lieten

Historia 7 • 2015

Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.

Gips moest verhullen dat de muren van baksteen waren.

uu r –––––– Te d ––Brons Hout werd zo bewerkt dat het op metaal leek.

Alle vlakken van het Alhambra zijn uitbundig gedecoreerd. AKG IMAGES & SHUTTERSTOCK

een prachtig paleis achter, het resultaat van het werk van generaties ambachtslui die de vorsten hadden ingehuurd om hun verblijf sprookjesachtig te maken.

Mohammed komt naar de berg De geschiedenis van het Alhambra was 250 jaar eerder met Mohammed ibn Nasr begonnen, die de burgeroorlog in het islamitische Zuid-Spanje had benut om zichzelf tot emir van Granada uit te roepen. Dat zou in 1238 zijn geweest. ‘In dit jaar klom Mohammed ibn Nasr naar een plaats die Alhambra heette,’

meldt een onbekende moslimschrijver, ‘verkende het, zette het fundament van een burcht uit en gaf een man de opdracht om die te bouwen.’ Het Alhambra, van het Arabische woord voor ‘het rode’, was toen een primitief vestingwerk uit de 9e eeuw. De Moren hadden dat op de westpunt van de bergrug Sabika gebouwd, die 200 meter boven de stad Granada uittorent. De emir zag in dat deze uitloper van het Sierra Nevada-gebergte strategisch gelegen was en dat hij hiervandaan het gezag over zijn nieuwe hoofdstad kon

uitoefenen. Maar eerst moesten de eenvoudige muren van het Alhambra door versterkte vestingwerken vervangen worden, die heel Sabika besloegen. En er moest drinkwater naar de droge, onvruchtbare rots gebracht worden. ‘Voor het eind van het jaar was de aanleg van de vestingwallen voltooid, en werd er rivierwater aangevoerd,’ aldus de anonieme schrijver. De werklui van de emir legden een kanaal van 6 kilometer aan, dat water van de rivier de Darro omlaag leidde via een helling en aquaduct over een kloof. Zo begon Historia 7 • 2015

85


Print: tre815 - PDF PROCES Layout: ac Red.sek: emk

r Marmer ––––––– Te duu ––

BOUWWERKEN

de transformatie van de rots, en na verloop van tijd kwam het Alhambra bekend te staan om zijn waterbassins, fonteinen en weelderige vegetatie.

Vluchtelingenstroom komt op gang Mohammed I heeft geen geschriften nagelaten, en we weten dan ook niet hoe groot zijn ambities voor de verbouwing van het Alhambra waren. De vesting met zijn drie burchttorens werd tijdens zijn leven gebouwd, en de eerste emir zou er zelf een betrokken hebben. Na een korte oorlog onderwierp de emir zich in 1246 aan het naburige Castilië, een sterke, christelijke staat. De heerser van Granada erkende de koning van Castilië als zijn meerdere, betaalde een jaarlijks tribuut van 150.000 maravedí – de munt waarmee de Spanjaarden destijds betaalden – en hielp zelfs de christenen de stad Sevilla op de moslims te veroveren. Mohammed wilde het Alhambra wellicht uitbouwen tot een paleisstad, net als Medina Azahara bij de oude Moorse hoofdstad Córdoba, die al in christelijke handen was gevallen. Maar daar had hij geen geld voor, en bij zijn dood in 1272 waren alleen de vestingwerken op de Sabika-rots klaar. Onder zijn opvolgers werd echter het ene huis na het andere gebouwd achter de muren. Moslims uit de gebieden die door de christenen veroverd waren, kwamen bij bosjes naar het emiraat, en duizenden vluchtelingen vestigden zich in de nieuwe stad boven Granada. Zij werkten als bedienden in de paleizen die de Nasriden-dynastie liet bouwen.

Alhambra was altijd een bouwput Sinds de Moren in 1238 het eerste paleis bouwden, is er voortdurend aan het Alhambra gesleuteld. Islamitische emirs vervingen oude gebouwen door nieuwe. Christelijke koningen gingen daarmee door, en later heeft het fort te lijden gehad onder goedbedoelde, maar mislukte restauraties.

Architecten deden maar wat In 1828 kreeg de Spanjaard José Contreras de opdracht het Alhambra, dat eeuwenlang verwaarloosd was, te restaureren. Hij ging vol goede moed aan de slag, maar wist niets van de Moorse bouwstijl en liet zijn fantasie de vrije loop. In 1923 bleek dat Contreras en zijn opvolgers er een potje van hadden gemaakt. Leopoldo Torres Balbás moest orde op zaken stellen, maar ook hij sloeg er een slag naar.

Comarespaleis

3 Ambassadeurs zaal

Boothuis

Mexuar

Luxe mag niets kosten De namen van de kundige meesters die de grootse verblijven van de emir in het Alhambra hebben gemaakt, zijn niet bekend.

BRID

GEM

Binnenplaats van Machuca

AN

Stad ontstond op de rotsen Oudste gebouw 1238 Lengte 740 m Breedte 205 m Omtrek stadsmuur 1,7 km Torens 30 Inwoners 40.000 86

Historia 7 • 2015

Stad

De christenen komen. Karel V, de Spaanse koning en Duitse keizer, sloopt het Alhambra deels om een paleis in renaissancestijl te bouwen. Vesting Alcazaba

Uitsned e BRIDGEMAN



BRIDGEMAN

2

1

Het Comarespaleis komt uit in de Mirtehof, die de paleizen van het Alhambra met elkaar verbindt.

Partalpaleis

Hof van Lindaraja

De Zaal van de Twee Zusters is genoemd naar twee marmertegels.

Leeuwenhof Baden van de emir

Zaal der koningen Zwemmen streng verboden De spiegelblanke bassins van het Alhambra waren puur voor de sier. De Moren vonden het maar barbaars dat de christenen in hun eigen vuil zwommen.

Volgens de legende werd in deze zaal een adellijk geslacht door de emir uitgemoord.

Mirtehof Harem

4 De fontein met zijn 12 leeuwen vormt het middelpunt van de symmetrische Leeuwenhof.

BRIDGEMAN

In de paleizen van het Alhambra moest de emir van Granada kunnen genieten van rust en welstand. BRIDGEMAN


BOUWWERKEN

Zelfs de beste ambachtslieden hadden een lage status in het Moorse Spanje, en de meesten konden lezen noch schrijven en hebben geen geschriften nagelaten. Maar met hun handen verrichtten ze wonderen, vooral toen de emirs steeds meer pracht en praal wilden terwijl de staatskas van Granada bijna leeg was. Baksteen met een laagje gips kwam in de plaats van marmer, en geschilderd hout moest brons voorstellen. Het was blijkbaar gunstiger om te bezuinigen op de bouwmaterialen dan op de ambachtslieden, die door de emirs ingehuurd werden om de armoe te camoufleren. Elk oppervlak in de paleisgebouwen werd voorzien van ingewikkelde geometrische patronen van rechthoeken, cirkels en gelijkzijdige driehoeken. Het

moest er vooral mooi uitzien: de werklui bouwden valse bogen van gips, die geen dragende functie hadden, maar als ondergrond voor decoraties dienden. De plafonds werden bovendien voorzien van Koranverzen, terwijl op muren en zuilen lovende woorden te lezen stonden over het bouwwerk zelf. ‘Weergaloos is dit bassin,’ snoeft een tekst op de beroemde Leeuwenfontein, die door 12 uitgehouwen leeuwen gedragen wordt. ‘De hoogste God wilde dat het alles in betoverende schoonheid zou overtreffen.’ Zelfs de vloeren kregen inscripties, wat uniek is voor een middeleeuws islamitisch bouwwerk: ‘Er is geen veroveraar dan Allah’, het motto van de Nasriden-dynastie, staat geschreven op

tegels, waar leden van de hofhouding onder geen beding op mochten lopen. In de paleizen van het Alhambra moest alles symmetrisch zijn. De plaats van de gebouwen, binnentuinen, zuilen, deuren, ramen en de kleinste details van de decoraties werden nauwgezet doorgerekend. In het Comarespaleis kwam aan één kant van de gevel een valse dubbele deur, omdat er anders geen balans zou zijn vanwege de echte ingang aan de andere kant. De bouw van het Alhambra was een wiskundige prestatie van formaat, en het werk vorderde maar langzaam.

Bouw duurt 150 jaar Het vorstenverblijf van het Alhambra was niet één paleis, maar bestond uit

Granada was laatste Moorse bastion Drie rijken versmolten tot een grootmacht. In het nieuwe, christelijke Spanje waren moslims niet gewenst, maar de Arabische cultuur werd gekoesterd. p 2 januari 1492 vond een gebeurtenis met grote symbolische waarde plaats. Boabdil, de laatste emir van Granada, vertrok om zich over te geven aan koningin Isabella van Castilië en koning Ferdinand van Aragon, die elk over hun eigen rijk heersten, maar met elkaar getrouwd waren. Met de verovering van Granada was Spanje weer één. De zeevaarder Christoffel Columbus woonde de ontmoeting bij, en korte tijd later kreeg hij in het Alhambra koninklijke toestemming om de Atlantische Oceaan over te steken. Daarmee werd de

grondslag voor het Spaanse wereldrijk gelegd – en voor de religieuze zuiveringen. Isabella en Ferdinand resideerden nog in het Alhambra toen ze in maart 1492 de joden dwongen zich te bekeren of te vertrekken. 50 jaar later kregen de moslims dezelfde keuze. De moslims verdwenen, maar de christenen waren dol op hun architectuur. De stijl mudéjar, een mix van Europese en Arabische bouwkunst, was in Spanje tot in de 17e eeuw geliefd.

BOABDIL

FERDINAND

SHUTTERSTOCK

O

Het Oost-Spa anse Teruel staat bekend om zijn kerk en en paleizen in m udéjarstijl.

ISABELLA

Volgens de legende weende Boabdil, de laatste emir van Granada, onbedaarlijk toen hij zijn land aan de christenen moest afstaan. BRIDGEMAN


Emir moet tot rust komen

SHUTTERSTOCK

In de christelijke wereld bouwden de vorsten om hun macht te tonen, maar de Moorse paleizen moesten schoonheid, rust en welvaren uitstralen. De emir bracht waarschijnlijk het grootste gedeelte van de dag door met rijtochten en jachtpartijen in de bossen en tuinen van het Alhambra, waar hij de schaduw van de zuilengangen opzocht. ’s Avonds ging hij met zijn gevolg naar binnen, en dan kwamen de fraaie decoraties volledig tot hun recht. Versieringen die overdag plat en saai leken, kwamen in het schijnsel van de grote waskaarsen die bij zonsondergang


een complex van tuinen, torens en zalen, dat gedurende 150 jaar aangelegd werd. Archeologen hebben sporen van in totaal zes paleizen gevonden, waarvan er maar één nog intact is. Het Partalpaleis, het oudste van de huidige gebouwen, werd begin 14e eeuw onder emir Mohammed III gebouwd. De Nasriden bouwden stug door, en in 1362 meldde de vizier Ibn al-Khatib trots: ‘De Alhambra-vesting, waar het hof gevestigd is, domineert Granada, verheft zich erboven met zijn witte bastions, hemelhoge torens, onneembare verdedigingswerken en hoge paleizen, die het oog verblinden en het brein overweldigen.’ De vizier was ook onder de indruk van al het groen in het Alhambra. Het water van het aquaduct had de dorre rots veranderd in een oase met bossen buiten de muren en fraaie tuinen tussen de paleisgebouwen. Tussen de groene planten, fonkelende bassins en ruisende fonteinen kon de emir een ontspannen leven in luxe leiden. En dat was ook de bedoeling.

Amerikaan herontdekte Alhambra In de zomer van 1829 verbleef Washington Irving, de eerste grote schrijver van de VS, twee maanden in het Alhambra. De gebouwen waren vervallen en er woonden zwervers, maar desondanks raakte de gast erdoor geïnspireerd. In 1832 publiceerde Irving Tales of the Alhambra, dat het Spaanse paleis aan de vergetelheid onttrok. De schrijver wist inhoudelijk weinig

over het Alhambra, maar hij vertelde plaatselijke legendes en leukte zijn werk op met elementen uit Duizend-en-een-nacht en Duitse sprookjes. Dankzij dit werk werd het Alhambra ongekend populair.

Washington Irving liet zijn fantasie de vrije loop in zijn verhalen over het Moorse Spanje en het Alhambra. BRIDGEMAN & GETTY IMAGES

werden aangestoken pas echt tot leven. De kaarsen stonden op kandelaars op de vloer, en de lage, flakkerende vlammen accentueerden de inscripties. De vredige idylle van het Alhambra was echter maar schijn: alle hovelingen wantrouwden elkaar – en met reden. Er vonden geregeld moordpartijen plaats, en de ‘rode dood’ lag altijd op de loer op de rotsen van het Alhambra. Van de eerste negen emirs kwam er één bij een ongeluk om, een tweede werd afgezet en mocht blijven leven, maar de rest viel ten prooi aan vergif, een mes of bloedige opstanden. Familieleden doodden elkaar in hun honger naar macht, en dat kwam zo vaak voor dat er regelmatig tieners op de troon Aan de buitenkant lijkt het Alhambra op een gewone vesting, maar achter de muren gaan pracht en praal schuil.

belandden. Zo was Yusuf I 15 jaar oud toen hij in 1333 de emirtitel erfde. Zijn vizier merkte droogjes op dat Yusufs macht zich beperkte tot het bepalen wat hij ’s avonds wilde eten. Terwijl de ene na de andere emir stierf, ging de bouw van het Alhambra tot eind 14e eeuw gestaag door.

Christenen veroveren Alhambra De Leeuwenhof, die rond 1390 voltooid is, is het jongste paleis van het complex, en tevens het enige dat geheel bewaard is gebleven. Het werd onder Mohammed V gebouwd en vertoont tekenen van christelijke invloeden. In de Arabische bouwstijl werden geen levende wezens afgebeeld, maar in de Leeuwenhof zijn meerdere dierenmotieven te zien. We weten niet waarom de bouw stil kwam te liggen toen de Leeuwenhof klaar was. Wellicht was het geld op, of had het kleine emiraat al zijn middelen nodig voor de strijd tegen de christenen. Aan de goede relaties met Castilië was in ieder geval een einde gekomen, en daarna was Granada voortdurend in gevaar. De Nasriden hielden het echter nog 100 jaar uit, tot emir Boabdil in 1492 huilend en zuchtend vertrok.

Lees ook Robert Irwin: The Alhambra, Profile Books, 2005 Michael Jacobs: Alhambra, Frances Lincoln, 2005 Richard Fletcher: Moorish Spain, Phoenix, 2001 Historia 7 • 2015

89


Alhambra mocht niets kosten

Recommend Documents