Agrarische Structuurverbetering Kop van Noord-Holland. Fase 2: Anna Paulowna

Agrarische Structuurverbetering Kop van Noord-Holland Fase 2: Anna Paulowna

Haarlem, augustus 2006

COLOFON Opdrachtgever Financier Projectleiding Rapportage Uitvoering enquêtes

Stichting ter Verbetering van de Agrarische Structuur (Stivas) Noord-Holland Stichting ter Verbetering van de Agrarische Structuur (Stivas) Noord-Holland LTO Noord Projecten B.V., M. Kegler LTO Noord Projecten B.V., M. Kegler en A. Kuiten LTO Noord Projecten B.V., M. Kegler, K. Stoop en M. Plomp

2

Voorwoord Aan de lezers van dit rapport en in het bijzonder aan de deelnemers van het onderzoek naar de agrarische structuur in Anna Paulowna. Dit voorjaar is op initiatief van Stivas Noord-Holland een grootschalig onderzoek uitgevoerd onder de agrarisch ondernemers in de gemeente Anna Paulowna. Gezien de uitkomsten van dit onderzoek bieden wij u het rapport hierbij graag aan. Het is duidelijk dat dit onderzoek zowel voor de sector als voor overheden aangeeft dat de ontwikkeling van de agrarische bedrijven voortdurend in beweging is en ook in de toekomst niet stil zal blijven staan. Het was ook de bedoeling om met dit onderzoek een eerste aanzet te geven om aan te tonen hoe waardevol het is om tot verdere ontwikkeling van de agrarische structuur te komen. Om goed op deze dynamiek in te kunnen spelen is overleg tussen overheden en de agrarische sector een belangrijke voorwaarde. Het rapport laat zien dat er meerdere mogelijkheden liggen voor verbetering van de verkavelingstructuur en bovendien: dat er veel belangstelling is onder de agrarische ondernemers om hierbij te worden betrokken. De sector is daarmee ook zelf aan zet. Het resultaat van het onderzoek is door de beide besturen van de LTO Noord-afdelingen in Anna Paulowna beoordeeld en ook zij kunnen dit rapport van harte aanbevelen. Wij wensen dan ook dat dit rapport zichzelf zal bewijzen en dat eenieder hier zijn voordeel uit kan halen, nu en in toekomst. Namens de begeleidingscommissie, Siem van Balen Blanken

3

Inhoudsopgave Samenvatting ............................................................................................................................................................................. 5 Inleiding ...................................................................................................................................................................................... 7 1. Opzet van het onderzoek ................................................................................................................................................... 8 1.1 Vraagstelling................................................................................................................................................................. 8 1.2 Plan van aanpak........................................................................................................................................................... 8 2. Beleidsmatige omgeving .................................................................................................................................................. 10 2.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................... 10 2.2 Beleidsplannen........................................................................................................................................................... 10 2.2.1 Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord....................................................................................................... 10 2.2.2 Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS)............................................................................................. 11 2.2.3 Gebiedsplan Kop- en West-Friesland.............................................................................................................. 12 2.2.4 Bestemmingsplannen ...................................................................................................................................... 13 2.2.5 Andere gemeentelijke plannen ........................................................................................................................ 13 2.2.6 Raamplan bescherming tegen wateroverlast, district West............................................................................. 14 2.2.7 Visie WLTO en KAVB: Bloembollenteelt in het Noordelijk Zandgebied – een ruimtelijke visie ....................... 14 2.3 Ontwikkeling van de agrarische sector in Anna Paulowna......................................................................................... 15 2.3.1 Ontwikkeling aantal bedrijven.......................................................................................................................... 15 2.3.2 Ontwikkeling arealen ....................................................................................................................................... 15 2.3.3 Structuurverbetering in het verleden ............................................................................................................... 16 3. Resultaten enquête .......................................................................................................................................................... 17 3.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................... 17 3.2 Algemene bedrijfsgegevens ....................................................................................................................................... 17 3.2.1 Algemene gegevens........................................................................................................................................ 17 3.2.2 Grondgebruik................................................................................................................................................... 19 3.2.3 Leeftijd en opvolgingssituatie .......................................................................................................................... 19 3.3 Bedrijfsontwikkeling .................................................................................................................................................... 21 3.3.1 Plannen met betrekking tot bedrijfsoppervlakte............................................................................................... 21 3.3.2 Investeringen ................................................................................................................................................... 22 3.3.3 Bedrijfsverplaatsing ......................................................................................................................................... 22 3.3.4 Bedrijfsbeëindiging .......................................................................................................................................... 22 3.3.5 Nevenactiviteiten naast de primaire productie................................................................................................. 23 3.3.6 Mogelijke knelpunten voor bedrijfsontwikkeling............................................................................................... 23 3.4 Structuur van de bedrijven.......................................................................................................................................... 25 3.4.1 Kavels.............................................................................................................................................................. 25 3.4.2 Van huiskavel tot veldkavel ............................................................................................................................. 26 3.4.3 Beoordeling structuur en wensen ondernemers.............................................................................................. 27 4. Conclusie.......................................................................................................................................................................... 29 4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................... 29 4.2 Grondbalans............................................................................................................................................................... 29 4.3 Anna Paulownapolder ................................................................................................................................................ 30 4.4 Oostpolder.................................................................................................................................................................. 30 4.5 Wieringerwaard .......................................................................................................................................................... 30 4.6 Andere kansen en knelpunten.................................................................................................................................... 31 5. Aanbevelingen.................................................................................................................................................................. 32

Bijlage 1: Samenstelling en taken van de begeleidingscommissie .......................................................................................... 33 Bijlage 2: Inventarisatieformulier Anna Paulowna .................................................................................................................... 34 Bijlage 3: Geraadpleegde literatuur.......................................................................................................................................... 44 Bijlage 4: Verslag SWOT-bijeenkomst .................................................................................................................................... 45

4

Samenvatting Opzet van het onderzoek Na het project “Agrarische structuurverbetering Kop van Noord-Holland fase 1: Zijpe” (2006) wilde Stivas NoordHolland op eenzelfde wijze een structuuronderzoek uitvoeren in Anna Paulowna. Het doel van dit structuuronderzoek was dus net als in Zijpe het in beeld brengen van de agrarische structuur en de wensen en toekomstperspectieven van de agrarische ondernemers. Daarnaast is ook gekeken naar de mogelijkheden om de agrarische structuur te verbeteren. Op deze wijze heeft Stivas inzicht gekregen in de huidige structuur van de agrarische sector en de wensen en verwachtingen van de agrarische ondernemers ten aanzien van de ontwikkeling en ruimtelijke inrichting van hun bedrijf. Om tot dit beeld te komen zijn 118 gesprekken met ondernemers gevoerd, in de periode februari tot en met mei 2006. Algemeen In Anna Paulowna zijn bedrijven te vinden uit drie sectoren: bloembollenteelt, akkerbouw en veehouderij. In dit onderzoek is de gemeente verdeeld in drie deelgebieden: Anna Paulownapolder, Oostpolder en Wieringerwaard. In de Anna Paulownapolder domineert de bollenteelt, de Oostpolder kent voornamelijk akkerbouw en in de Wieringerwaard is er een mengeling van veehouderij en akkerbouw bedrijven. De 118 geënquêteerde bedrijven waren als volgt verdeeld: 61 bollenteeltbedrijven, 36 akkerbouwbedrijven, 13 melkveehouderijbedrijven en 13 anders (voornamelijk hobby bedrijven). Bij 91% van de geënquêteerde ondernemers is de agrarische activiteit de hoofdtak van het bedrijf. Het overgrote deel (61%) van de in totaal 118 bedrijven kent geen nevenactiviteiten. Uit de enquête bleek dat 71% van de ondernemers ook geen interesse heeft om de bedrijfsactiviteiten te verbreden. De gemiddelde bedrijfsomvang van de geënquêteerde bedrijven in Anna Paulowna ligt op 57 ha. De meeste geënquêteerde ondernemers vallen binnen de leeftijdsklasse 41 t/m 50 jaar: 31% van het totale aantal ondernemers. Van de geënquêteerde ondernemers heeft 29% van de bedrijven een opvolger, 32% misschien en 39% heeft geen opvolger. Ongeveer 21% van het totale aantal bedrijven wil de bedrijfsoppervlakte tussen 2006 en de komende vijf jaar vergroten en 27% op de langere termijn. Ruim éénderde wil de bedrijfsoppervlakte niet vergroten. Eénderde van het totale aantal bedrijven vindt schaalvergroting noodzakelijk. Het overgrote deel van de bedrijven heeft geen interesse voor verplaatsing van het bedrijf. Zeven bedrijven hebben aangegeven wel interesse te hebben. Deze bedrijven zijn gevestigd in de Anna Paulownapolder en de Wieringerwaard en vertegenwoordigen in totaal 323,5ha. Structuur van de bedrijven De bij de enquête bezochte bedrijven in Anna Paulowna hebben in totaal 395 kavels in gebruik. Het aantal kavels per bedrijf ligt daarmee op 3,3. Dat is hoger dan het aantal kavels per bedrijf in Zijpe (2,8) en lager dan in Harenkarspel (4,7) en Wieringen (4,5), zoals uit recent gehouden structuuronderzoeken is gebleken. In de Anna Paulownapolder domineert de bollenteelt. Het gemiddeld aantal kavels per bedrijf in de bollenteelt in de Anna Paulownapolder is iets hoger dan het aantal in Zijpe, 3,1 respectievelijk 3,5. Wat opvalt in de Anna Paulownapolder is het aandeel van de huiskavel in de totale bedrijfsoppervlakte. Bij de bollenteelt is dat aandeel slechts 32%. Het aantal kavels per bedrijf is in de Oostpolder relatief hoog (3,9). Van alle veldkavels van de bedrijven in Anna Paulowna ligt 60% binnen een kilometer van het erf. Dat betekent dat de overige 40% op meer dan één kilometer ligt en 8% zelfs op meer dan 5 kilometer. Van alle veldkavels van de bedrijven in Anna Paulowna kan iets meer dan de helft (54%) zonder hindernissen worden bereikt. Bijna 2/3 van de deelnemers aan de enquête is bereid kavels te ruilen.

5

Conclusies In Anna Paulowna liggen mogelijkheden om de agrarische structuur te verbeteren. Kavelruil springt er hier duidelijk uit bij de concrete vervolgactiviteiten die de geënquêteerden zien: 44%. Met de gegevens van de enquête is een grondbalans gemaakt waarin een beeld ontstaat van de grondbehoefte van de agrarische sector in Anna Paulowna. Uit deze berekening blijkt dat op termijn in de Anna Paulownapolder een grondtekort dreigt. Dit grondtekort ontstaat grotendeels door de potentiële groei van de bollenteeltbedrijven. Indien de deelgebieden Oostpolder en Wieringerwaard samen gezien worden is het grondaanbod en de grondbehoefte vrijwel in balans. Dit zal ook sterk samenhangen met de ontwikkelingen in de akkerbouw en op de grondmarkt. Veel akkerbouwbedrijven hebben aangegeven dat ze op termijn willen groeien en dat dit ook noodzakelijk is om te overleven, maar dat dit gezien de huidige grondprijzen in relatie tot de opbrengsten per hectare niet rendabel is. De grondbalans geeft aan dat als de economische situatie in de bollensector weer wat beter wordt, de bedrijven in dit gebied knel komen te zitten. Dit dient echter in samenhang met het gehele bollengebied in de Noordkop bezien te worden. Verder blijkt uit de grondbalans dat in de Oostpolder meer hectares vrijkomen dan waar behoefte aan is ten behoeve van schaalvergroting. Indien dit getal echter in samenhang met de Wieringerwaard bekeken wordt is dit redelijk in balans. Door middel van kavelruil kan ontwikkeling naar verdere schaalvergroting in goede banen geleid worden. In de Wieringerwaard liggen er mogelijkheden voor kavelruil, zowel indien er duidelijkheid komt over de ontwikkelingen ten oosten van het dorp Wieringerwaard, als wanneer de ontwikkelingen niet door gaan. Aanbevelingen 1. Agrarische structuurverbetering door middel van vrijwillige kavelruil 2. Projectmatige aanpak structuurverbetering Oostpolder 3. Begeleiden ontwikkeling bloembollenteelt in de Noordkop door: - Projectmatige aanpak voor structuurverbetering in de Anna Paulownapolder; - In samenhang met de ontwikkelingen in de gemeente Zijpe kan ook voor een totaalaanpak voor de bloembollensector in de Noordkop gekozen worden; - Om het beeld van de wensen van de bollenteelt compleet te krijgen wordt aanbevolen met de besturen van de afdelingen van LTO Noord en KAVB in de gemeente Den Helder te bezien welke ontwikkelingswensen in dat gebied bestaan; - Het bestuur van Stivas kan, in samenhang met voorgaande aanbevelingen, gedachtenvorming opstarten over de realisatie van een bloembollenprojectvestiging in de Wieringermeer. 4. Realiseren van de wateropgave met draagvlak 5. (Ruil) Grondbank als stimulator voor gebiedsontwikkeling 6. Instellen van een gebiedscommissie om de mogelijkheden voor structuurverbetering in de praktijk te realiseren

6

Inleiding In oktober 2005 is het Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord definitief vastgesteld. Deze vaststelling was het startsein voor een Uitvoeringsprogramma om een aantal plannen ook daadwerkelijk te gaan realiseren. LTO Noord en Stivas De Noordkop hebben bij Stivas Noord-Holland aangegeven dat in de Noordkop voldoende draagvlak bij agrariërs is om aan de slag te kunnen gaan met structuurverbetering. Dit was voor Stivas het signaal om, naast de lopende kavelruilactiviteiten in de Noordkop, proactief aan de slag te gaan en onderzoek te gaan doen naar de agrarische structuur in de Kop van Noord-Holland. Het Stivas bestuur heeft daarop besloten te starten met een onderzoek naar de agrarische structuur in de gemeente Zijpe. LTO Noord Projecten heeft in opdracht van Stivas dit structuuronderzoek uitgevoerd. Dit heeft geresulteerd in het rapport “Structuurverbetering Kop van Noord-Holland Fase 1: Zijpe”. Vanwege de resultaten van het structuuronderzoek in Zijpe, heeft het Stivas bestuur besloten om ook in Anna Paulowna een structuuronderzoek uit te voeren. Stivas heeft LTO Noord Projecten opdracht gegeven om het structuuronderzoek in Anna Paulowna op eenzelfde wijze uit te voeren als in Zijpe. In dit rapport vindt u de uitkomsten van het structuuronderzoek. Dit onderzoek heeft veel informatie opgeleverd over de structuur van de agrarische sector in de gemeente Anna Paulowna en over de structuur van individuele bedrijven. Met deze gegevens kunnen Stivas en andere betrokkenen aan de slag om met concrete kavelruilen de landbouwstructuur in Anna Paulowna ook daadwerkelijk te gaan verbeteren.

7

1.

Opzet van het onderzoek

1.1

Vraagstelling

Het onderzoek agrarische structuurverbetering Kop van Noord-Holland, fase 2 Anna Paulowna heeft als belangrijkste doel het in beeld brengen van de agrarische structuur in de gemeente Anna Paulowna en de wensen en toekomstperspectieven van ondernemers, waarmee mogelijkheden voor structuurverbetering door middel van kavelruil in beeld kunnen worden gebracht. Het concrete doel van deze inventarisatie is het verschaffen van inzicht aan Stivas in: - De huidige structuur van de agrarische bedrijfstak (primaire productie); - De wensen en verwachtingen van de individuele agrarische ondernemers voor de ontwikkeling en ruimtelijke inrichting van hun bedrijf; - Het draagvlak en de mogelijkheden van agrarische ondernemers peilen om ruimte te creëren voor andere functies, zoals de Noordboog; - Het identificeren van concrete projecten (met name kavelruilen) voor structuurverbeteringen.

1.2

Plan van aanpak

De uitvoering van het structuuronderzoek is gebaseerd op de ervaringen die zijn opgedaan met het structuuronderzoek in Zijpe. De aanpak is grotendeels gelijk gebleven en bestond uit drie fases: Fase 1: Startfase In deze fase is het onderzoek opgestart met het instellen van een begeleidingscommissie. Deze begeleidingscommissie heeft het onderzoek begeleid en relevante kennis en informatie ingebracht (zie bijlage 1). Tevens is in deze fase de beleidsmatige omgeving verkend en is een algemeen beeld gevormd van de agrarische sector in Anna Paulowna. De beleidsmatige omgeving bepaalt de ruimte die er in de gemeente is om te ondernemen en beïnvloedt de keuzes die ondernemers maken. Een beschrijving van de beleidsmatige omgeving en het algemene beeld van de landbouw is terug te vinden in hoofdstuk 2. Fase 2: Onderzoeksfase Voor het onderzoek is een enquête verstuurd naar agrarische ondernemers in de gemeente Anna Paulowna. De te enquêteren bedrijven zijn geselecteerd aan de hand van eigendomsgegevens van het Kadaster. Met deze gegevens van het Kadaster is een lijst opgesteld met grondeigenaren met een eigendom van minimaal 1 hectare. Deze lijst is besproken met vertegenwoordigers van LTO Noord KAVB afdeling Breezand en LTO Noord afdeling Anna Paulowna, wat heeft geleid tot een definitieve lijst met te enquêteren agrarische bedrijven. De definitieve lijst met te benaderen personen is dus geselecteerd uit de lijst grondeigenaren, waarbij is gekeken naar welke grondeigenaren een agrarisch bedrijf hebben naar en de omvang van het grondeigendom. Grondeigenaren met een grondeigendom van rond de 5 hectare of minder zijn alleen benaderd indien dit relevant werd geacht in verband met mogelijkheden voor kavelruil. Deze bedrijven zijn vervolgens telefonisch benaderd om de enquête in een persoonlijk gesprek door te nemen. Uiteindelijk zijn 118 gesprekken gevoerd met agrariërs, in de periode februari tot en met mei 2006. De uitkomsten van de gesprekken die met de agrarische ondernemers zijn gevoerd, zijn tijdens een bijeenkomst met enkele stakeholders uit het gebied nog eens uitgediept door middel van een SWOT-sessie1. Tijdens deze SWOT-sessie zijn de sterke en zwakke punten van de agrarische sector in Anna Paulowna besproken. Vervolgens is met deze sterke en zwakke punten in gedachte besproken welke kansen en bedreigingen er zijn voor de agrarische sector. Tenslotte zijn deze kansen en bedreigingen geprioriteerd en verder uitgewerkt tot

1

SWOT = Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats.

8

concrete acties. De uitkomsten van de enquête en de SWOT-sessie zijn beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 is te lezen tot welke conclusies de uitkomsten van het onderzoek hebben geleid. Fase 3: Eindrapportage en afronding In deze fase zijn de uitkomsten van het onderzoek verwerkt in de eindrapportage. De eindrapportage is in concept besproken met de begeleidingscommissie. Het onderzoeksgebied was begrensd door de grenzen van de gemeente Anna Paulowna (zie kaart 1).

Kaart 1: gemeente Anna Paulowna

Bron: www.annapaulowna.nl

9

2.

Beleidsmatige omgeving

2.1

Inleiding

De beleidsmatige omgeving bepaalt de ruimte die er in de gemeente is om te ondernemen en is van invloed op de keuzes die ondernemers maken. Bij het in kaart brengen van de mogelijkheden voor structuurverbetering in de gemeente Anna Paulowna zijn ruimtelijke plannen van belang, maar ook bijvoorbeeld de plannen van het Hoogheemraadschap en de gemeente. In dit hoofdstuk worden de meest relevante plannen besproken, voor de agrarische sector in het algemeen en voor structuurverbetering in het bijzonder. De informatie hiervoor is verzameld uit de plannen zelf, maar ook uit gesprekken die zijn gevoerd met de gemeente, Landschap NoordHolland en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. 2.2

Beleidsplannen

2.2.1 Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord Het “Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord” is het in 2004 vastgestelde streekplan, waarin de provincie aangeeft wat de kaders zijn voor de ruimtelijke ordening in de kop van Noord-Holland. In het ontwikkelingsbeeld is een onderscheid gemaakt in de visie tot 2030 en het planologisch beleidskader tot 2014. In de visie 2030 is voor de gemeente Anna Paulowna de visie voor de Noordkop en Texel van belang. Voor het landelijk gebied wordt aangegeven dat wordt ingezet op behoud respectievelijk versterking van de internationale concurrentiekracht van de agrarische sector. Dit kan gebeuren door het stimuleren van schaalvergroting en vernieuwing, door onder andere de verkavelingstructuur te optimaliseren en de versnippering van landbouwgebieden tegen te gaan. Dit onderzoek naar de structuur van de landbouw in Anna Paulowna is, samen met het structuuronderzoek van Stivas in Zijpe, een eerste uitvloeisel van deze doelstelling. Daarnaast zijn de opgaven die voor Anna Paulowna van belang zijn: het versterken van het bollen-agribusiness-complex verduurzaming van de bollenteelt in de binnenduinrand versterking van de agribusiness in het gebied het ontwikkelen van robuuste natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische structuren als tegenhanger van het intensieve agrarische productiegebied en het beschermen van bestaande natuurgebieden tegen externe invloeden van economische activiteiten. Kaart 2: Bollenconcentratiegebied in de kop van Noord-Holland

Bron: Provincie Noord-Holland, www.noord-holland.nl (2006) 10

Voor de bollenteelt wordt aangegeven dat nieuwe bollenteelt zoveel mogelijk geconcentreerd moet worden op projectvestigingslocaties. In Anna Paulowna is al een projectvestigingslocatie ontwikkeld: Hollands Bloementuin. Uitbreiding van de permanente bollenteelt is alleen toegestaan in de bollenconcentratiegebieden en de projectontwikkelingsgebieden (zie kaart 2). In de Wieringermeer is een projectontwikkelingsgebied voor de permanente bollenteelt aangewezen (Wieringerrandmeergebied) en een zoekgebied voor projectmatige permanente bollenteelt (Wieringermeer West). De Kop moet uitgroeien tot het belangrijkste nationale centrum voor de bollenteelt, met internationale betekenis. Daartoe wordt ruimte geboden aan bedrijven die zich richten op verwerking, opslag, transport en andere ondersteunende diensten. Verder is in het ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord het plan voor een Wieringerrandmeer opgenomen. Bij de ontwikkeling van het Wieringerrandmeer kan de ontwikkeling van natuur, toerisme, recreatie en wonen in de Wieringermeer combineren. In april 2005 is de visie voor het Wieringerrandmeer van consortium Lago Wirense uitgewerkt tot een planconcept. Het betreft een randmeer met een open verbinding met het Amstelmeer, dat via een kort kanaal en een schutsluis verbonden met het IJsselmeer. Het is bevaarbaar voor recreatievaart. Aan de noordzijde en zuidzijde van het randmeer komt een volwaardige robuuste ecologische verbindingszone (natuur). In en rondom het randmeer is ruimte voor nieuwe woningen en recreatiewoningen. Het planologisch beleidskader tot 2014 geeft voor de gemeente Anna Paulowna aan welke zoeken uitsluitingsgebieden voor verstedelijking er zijn. In zowel zoek- als uitsluitingsgebieden is de agrarische sector aanwezig. Wat betreft bouwen ontwikkelingsmogelijkheden geldt de Leidraad Provinciaal Ruimtelijk Beleid. 2.2.2

Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS) De natuur in Noord-Holland bestaat, op de grote natuurgebieden na, uit vele kleine losse snippers. Om hierin meer samenhang te krijgen, werkt de provincie Noord-Holland samen met gemeenten, waterschappen en andere partijen aan de aanleg van de provinciale ecologische hoofdstructuur (PEHS). Dit is een netwerk van natuurgebieden, die aan elkaar geknoopt worden door middel van ecologische verbindingen. Het is de bedoeling dat door natuurgebieden met elkaar te verbinden (ontsnipperen), dieren en planten meer kans krijgen om soortgenoten te ontmoeten en om voedsel te zoeken. De PEHS is een uitwerking van de Ecologische Hoofdstructuur van de Rijksoverheid. Voor de gemeente Anna Paulowna is in de PEHS een robuuste verbindingszone van de Noordzee naar Waddenzee opgenomen. Dit is de bij het Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord al genoemde Noordboog. Daarnaast zijn nog twee ecologische verbindingszones opgenomen in de PEHS: van het Zwanenwater naar Sint Maarten en van de noordzijde van het Zwanenwater naar het Hooge Oude Veer. Kaart 3: Provinciale Ecologische Hoofdstructuur Bron: Provincie Noord-Holland, www.noord-holland.nl (2006)

11

2.2.3 Gebiedsplan Kop- en West-Friesland In het gebiedsplan Kop- en West-Friesland is vastgelegd welke natuur- en landschapsdoelstellingen worden nagestreefd en hoeveel hectares van de verschillende natuurdoel- , beheers- en landschapspakketten er met rijkssubsidie mogen worden ontwikkeld of in stand gehouden. In de gemeente Anna Paulowna zijn in het gebiedsplan begrensd: Ruime Jas beheersgebieden: - Anna Paulownapolder Oost

140 ha

Begrensde Natuurgebieden: - Eendekooien Anna Paulowna

71 ha

Geen particulier natuurbeheer mogelijk

Voor de mogelijkheden voor structuurverbetering zijn de ruime jasbeheersgebieden van belang. Kaart 4: Gebiedsplan Kop en West-Friesland

Bron: Provincie Noord-Holland: www.noord-holland.nl (2006)

12

2.2.4 Bestemmingsplannen De gemeente Anna Paulowna bereidt een nieuw bestemmingsplan voor het gehele buitengebied voor, dat waarschijnlijk in 2006 in procedure komt. Tot dit is vastgesteld zijn de geldende bestemmingsplannen bepalend voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de agrarische sector. Op dit moment gelden de volgende bestemmingsplannen: -

-

Landelijk gebied 1992 Het bestemmingsplan Landelijk gebied 1992 geldt voor het buitengebied met uitzondering van de bebouwde kom en de Wieringerwaard. In dit bestemmingsplan hebben de Oostpolder en de Westpolder (Anna Paulownapolder) grotendeels een agrarische bestemming gekregen. Het beleid is erop gericht de ontwikkeling van de agrarische productie op landbouwgronden te bevorderen. In het bestemmingsplan is onderscheid gemaakt in de Oost- en Westpolder waarbij het voor de bollenteelt bedrijven in de Westpolder ook mogelijk is om ondersteunend glas te realiseren. Buitengebied Wieringerwaard (voorheen Barsingerhorn) Het bestemmingsplan Buitengebied Wieringerwaard geldt voor de Wieringerwaard en Waardpolder en is destijds vastgesteld door de voormalige gemeente Barsingerhorn. Het gebied heeft grotendeels een agrarische bestemming. Het bestemmingsplan heeft als doel agrarische bedrijven in de gelegenheid te stellen zich aan te passen aan de wijzigende omstandigheden. In het bestemmingsplan worden bijvoorbeeld mogelijkheden geboden om de perceelsgrootte aan te passen, wordt de mogelijkheid tot bedrijfsverplaatsing geboden en in het grootste deel van het plangebied is ook het egaliseren, ophogen of afgraven van gronden toegestaan.

Beide bestemmingsplannen werpen geen grote planologische belemmeringen op voor agrarische structuurverbetering. Alleen uitbreiding van het areaal permanente bollenteelt is niet toegestaan buiten de bollenconcentratiegebieden zoals die provinciaal zijn vastgelegd.

2.2.5 Andere gemeentelijke plannen Golfbaan, woningen en recreatievoorzieningen Wieringerwaard Bij het dorp Wieringerwaard heeft de gemeente de Wet Voorkeursrecht Gemeenten gevestigd (WVG). De Combinatie Wieringerwaard (samenwerkingsverband tussen de Projektontwikkelingsmaatschappij de Peyler in Scharwoude en de Grontmij in Alkmaar) heeft samen met de gemeente Anna Paulowna plannen gemaakt voor de ontwikkeling van het gebied Wieringerwaard-Noord en het gebied tussen de kern Wieringerwaard en het buurtschap Nieuwersluis. Het gaat daarbij om de bouw van woningen voor permanente bewoning in de kern Wieringerwaard, de bouw van landhuizen en recreatiewoningen, de aanleg van een golfbaan met een clubhuis, ontsluitingswegen en bijbehorende infrastructuur. Verder leven er nog ideeën over de aanleg van een natuurgebied met waterberging, een jachthaven nabij de golfbaan en de Pishoek, een hotel en een servicecenter. Het is echter nog niet duidelijk of al deze plannen ook daadwerkelijk door gaan. De gronden waarop de WVG gevestigd is kunnen echter niet worden geruild zolang de WVG daar geldt. Waterproject Oostpolder Rijk, provincie en hoogheemraadschap hebben de handen ineengeslagen en zijn in september 2003 gestart met het zogenaamde 'koploperproject' in de oosthoek van de Oostpolder. Het werk wordt uitgevoerd door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en is tot stand gekomen in samenwerking met 'Water Bindt'. Hierin zijn naast het hoogheemraadschap het Gewest Kop van Noord-Holland en de Provincie vertegenwoordigd. In dit project wordt de bestaande sloot naast de Amsteldijk verbreed tot ongeveer 100 meter. Voor het gemaal Oosthoek bij de Amsteldijk wordt een diepe poel aangelegd en een deel van de aanvoersloot wordt eveneens verbreed. Daardoor wordt zo'n 2,5 hectare (vijf voetbalvelden!) extra waterberging geschapen. Doordat de oeverzones nabij gemaal Oosthoek aansluiten op de ecologische verbindingszone Amstelmeer-Kolhorn krijgt de natuurontwikkeling volop de ruimte. Het gebied wordt ingericht met bos, rietkragen en moerasvegetatie. De gronden voor deze ontwikkeling zijn al verworven en de uitvoering is al gaande.

13

2.2.6 Raamplan bescherming tegen wateroverlast, district West In het Nationaal Bestuurakkoord Water (NBW) zijn afspraken gemaakt over de aanpak van wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit voor de komende jaren. Rijk, provincies en gemeenten dienen in te spelen op veranderende omstandigheden, zoals klimaatverandering, zeespiegelstijging, bodemdaling en de toename van het verharde oppervlak. Het bestuur van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft de aanpak van wateroverlast prioriteit gegeven. In het raamplan bescherming tegen wateroverlast heeft het HHNK de wateropgave uitgewerkt. Door middel van de studie Bescherming van Wateroverlast Noorderkwartier (BWN), ook wel aangeduid als faalkansen studie, is inzicht verschaft in de omvang van het wateroverlastprobleem. De resultaten van de BWN studie vormen het vertrekpunt voor de knelpuntenanalyse en de uitwerking van maatregelen in projecten op polderniveau. Over de berekeningen op polderniveau in het raamplan is discussie ontstaan. Het Hoogheemraadschap voert daarom een aantal aanvullende onderzoeken uit om te kunnen bepalen waar en hoeveel waterberging noodzakelijk is. Pas als hier duidelijkheid over is kan worden bepaald op welke wijze dit gerealiseerd kan worden. 2.2.7 Visie WLTO en KAVB: Bloembollenteelt in het Noordelijk Zandgebied – een ruimtelijke visie In 1999 hebben de Westelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (WLTO, nu LTO Noord) en de Koninklijk Algemene Vereniging voor Bloembollencultuur (KAVB) hun visie gegeven op de ruimtelijke ontwikkeling van het noordelijke zandgebied. Deze visie is in grote lijnen nog steeds actueel. In deze visie wordt aangegeven dat in de toekomst een gebrek aan uitbreidingsruimte voor de bollenteelt wordt voorzien. Als mogelijke uitbreidingslocaties worden de Anna Paulowna Oostpolder en de Wieringermeer gezien. Daarnaast wordt aangegeven dat bij het zoeken naar uitbreidingsruimte voor bollenteelt ook de consolideringgebieden nader bekeken moeten worden. De consolideringgebieden liggen aansluitend aan de bestaande bollenconcentratiegebieden en zouden ruimte kunnen bieden aan de uitbreidingsbehoefte van daar aanwezige bedrijven. Ontwikkeling van nieuwe uitleggebieden zou volgens de WLTO en KAVB moeten plaatsvinden via integrale planvorming, waarbij water, milieu en landschap nadrukkelijk een onderdeel vormen. WLTO en KAVB gegeven daarnaast aan dat kavelruil een belangrijke rol kan spelen bij de realisatie van de diverse plannen in het Noordelijk Zandgebied. Tenslotte geven WLTO en KAVB aan dat planologische duidelijkheid van groot belang is voor de ontwikkeling van de bloembollenbedrijven in de regio.

14

2.3

Ontwikkeling van de agrarische sector in Anna Paulowna

2.3.1

Ontwikkeling aantal bedrijven

Grafiek 2.3.1: ontwikkeling aantal bedrijven 1993 -2003

Bron: CBS statline

300 250 200

1993

150

2000 2003

100 50 0 Aantal hoofdbedrijven

Tuinbouw- en blijvende teeltbedrijven

Akkerbouwbedrijven

Graasdierbedrijven

Op basis van CBS-gegevens is het aantal agrarische bedrijven in Anna Paulowna tussen 1993 en 2003 met 26% afgenomen. Dit is iets meer dan de landelijke afname in dezelfde periode: 24%. Het aantal akkerbouwbedrijven is het meest afgenomen: 37%. De afname was in de melkveehouderij iets groter dan in de tuinbouw: respectievelijk 24% en 22% (landelijk respectievelijk 20% en 25%). De afname van het aantal bedrijven wijst op schaalvergroting zoals die in het algemeen in de agrarische sector gaande is. Dit geld zowel voor bollenteelt, melkveehouderij als akkerbouw. 2.3.2

Ontwikkeling arealen

Tabel 2.3.2. Ontwikkeling landen tuinbouw areaal in de gemeente Anna Paulowna, in hectare

1993 2000 2003

Totaal Cultuurgrond 6308 6311 5971

Akkerbouwgewassen 3126 2621 2349

Grasland 593 628 635

Bron: CBS statline

Tuinbouw 2285 2858 2693

De gegevens van het CBS zijn gebaseerd op de meitellinggegevens van landen tuinbouwbedrijven. De getallen uit de tabel zijn dus gebaseerd op de gegevens die bedrijven, die in de gemeente Anna Paulowna gevestigd zijn, zelf hebben opgegeven. Gronden van de bedrijven buiten de gemeente, of bijvoorbeeld contractteelten van bloembollenbedrijven in andere provincie kunnen hier ook inzitten. Uit de absolute getallen kan dus geen directe conclusie getrokken worden over de arealen in de gemeente Anna Paulowna, maar er is wel een trend waarneembaar in de gepresenteerde periode. Het areaal akkerbouwgewassen neemt duidelijk af (- 25%). Het areaal van de tuinbouwbedrijven in Anna Paulowna is daarentegen met 18% gestegen tussen 1993 en 2003. Deze toename is grotendeels te danken aan de ontwikkeling van de projectvestigingslocatie voor bollenteelt Hollands Bloementuin. Het areaal grasland van de bedrijven in Anna Paulowna is toegenomen met 7%. Dit is deels te danken aan de nieuwsvestiging van veehouderijbedrijven in de Wieringerwaard en Waardpolder in deze periode.

15

2.3.3 Structuurverbetering in het verleden Noordelijke commissie agrarische structuurverbetering (NOCAS) 1972-1983 Tot in de jaren zeventig was het slecht gesteld met de verkaveling in de Wieringerwaard. De polder was nog een lappendeken van kleine en vreemd gevormde percelen. De grond van veehouders en akkerbouwers lag door elkaar en het hoge waterpeil gaf problemen. Het waterschap was rond 1970 bezig om een nieuw waterbeheersingsplan te maken. Het nieuwe waterbeheersingsplan kon samen met een kavelruil de situatie in de polder aanmerkelijk kunnen verbeteren. De secretaris van het Waterschap heeft daarom de standsorganisaties en de provinciale Stivas bij elkaar geroepen. Deze partijen hebben vervolgens besloten tot de oprichting van de noordelijke commissie agrarische structuurverbetering (NOCAS). In eerste instantie zat een gebrek aan draagvlak voor het waterbeheersingsplan de plannen voor kavelruil nog in de weg. Vanaf 1977 komt daar echter verandering in. De eerste kavelruil wordt in 1979 afgerond: 129 hectare en 29 eigenaren. Door de inzet van Stivas en vanaf 1983 Stivas de Noordkop worden er, in de periode 1979 tot en met 1985, 7 kavelruilen in de Wieringerwaard uitgevoerd met in totaal 77 deelnemende partijen en is 400 hectare geruild. Hollands Bloementuin In 1998 is gestart met de ontwikkeling van Hollands Bloementuin, het pilotproject voor permanente bollenteelt in Anna Paulowna. Doel van deze pilot was om de diverse belangen gebiedsinrichting, waterbeheer, ecologie, economie en recreatie op een evenwichtige manier te bundelen. Het project is gesitueerd tussen de Middenweg en de Van Ewijcksvaart in de Westpolder. In dit gebied was het de bedoeling om 370 hectare akkerbouwgrond om te vormen tot bollengrond. De akkerbouwgronden zijn bewerkt en opgezand met ontzilt zeezand. Met de aanpassing van het watersysteem die nodig was voor de verandering van akkerbouw naar bollenteelt, is gestreefd naar een modern en adequaat watersysteem dat voldoet aan de eisen van de bollenteelt en tegelijkertijd duurzaam is. Verder is gestreefd naar een aantrekkelijke recreatieve inrichting van het gebied. Toekomst agrarische bedrijfsvoering Oostpolder In 2002 heeft de Grontmij in opdracht van de gemeente Anna Paulowna, provincie Noord-Holland en projectbureau Kop & Munt een onderzoek gedaan naar de toekomst van de agrarische sector in de Oostpolder. Bij dit onderzoek is een enquête gehouden in de Oostpolder, waaraan 25 bedrijven hebben meegedaan. Belangrijkste conclusies van dit onderzoek waren: - De positie van de Nederlandse pootaardappelteelt in de wereld is uitstekend, de positie van de Oostpolder binnen de Nederlandse pootaardappelteelt is erg goed; - De Oostpolder heeft een relatief goede perceelsomvang; - Het gebied heeft een sterke kennisinfrastructuur; - Grote bedrijven hebben op termijn toekomstperspectief, middelgrote en kleine bedrijven niet; - Er zal een verdere schaalvergroting plaatsvinden. De uitkomsten van het onderzoek hebben niet geleid tot grootschalige veranderingen in de Oostpolder.

16

3.

Resultaten enquête

3.1 Inleiding In de periode maart 2006 tot en met mei 2006 zijn 158 agrarische ondernemers benaderd. Dit heeft geleid tot 118 “keukentafelgesprekken”. De 40 ondernemers met wie geen gesprek is gevoerd, hebben verschillende redenen hiervoor: - structuur van het bedrijf is goed: 16 - gestopt met bedrijf of gaan stoppen: 9 - geen tijd: 7 - geen interesse: 5 - niet nuttig, alleen hobbymatige agrarische activiteiten: 3 De ondernemers die geen interesse hadden zijn aan te duiden als degenen die niet mee wilden werken aan het onderzoek. Dit betekent dat slecht 3% van de benaderde ondernemers niet mee wilde werken. Bij het agrarisch structuuronderzoek dat Stivas in Zijpe heeft uitgevoerd lag dat op 7% (LTO Noord Projecten, 2006). De deelnemers is in de enquête gevraagd wat hun verwachtingen waren over dit structuuronderzoek. De uitkomst was als volgt: Positief 29%

Neutraal 52%

Negatief 3%

Weet niet 16%

Bij de uitkomsten worden de gegevens bij een aantal onderdelen uitgesplitst voor drie deelgebieden: - Anna Paulownapolder: In het oosten begrensd door de Hoge- en Lage Oude Veer, in het westen en zuiden door de grens met de gemeenten Zijpe en Den Helder en in het noorden door het Balgkanaal; - Oostpolder: In het westen begrensd door het Hoge- en Lage Oudeveer, in het oosten het Waardkanaal, en de Boezem. In het noorden door het Amstelmeer en in het zuiden door de grens met de gemeente Zijpe; - Wieringerwaard: In het westen en noorden begrensd door de Boezem, in het oosten door de grens met de gemeente Wieringermeer en in het zuiden door de grenzen met de gemeente Zijpe en Niedorp. 3.2

Algemene bedrijfsgegevens

3.2.1 Algemene gegevens In deze paragraaf volgt een beschrijving van een aantal algemene bedrijfsgegevens zoals met betrekking tot agrarische activiteit, bedrijfsomvang, grondgebruik, leeftijd en opvolgingssituatie. In totaal zijn er 118 bedrijven geënquêteerd. Deze bedrijven zijn gevestigd in de drie deelgebieden. 61 bedrijven zijn actief in de bollenteelt. Het aandeel akkerbouwbedrijven ten opzichte van het totaal bedraagt 30%. Voor de melkveehouderij geldt een percentage van 11%. Bij de overige bedrijven gaat het om een zelfstandig ondernemer, een loonwerker, het hebben van een baan buiten huis of om verwerking van producten. Tabel 3.2.1: Verdeling agrarische sectoren

Bollenteelt Akkerbouw Melkveehouderij Anders Totaal

Aantal bedrijven 61 36 13 8

Percentage 52% 30% 11% 7%

118

100%

17

Alle bollentelers zijn gevestigd in de Anna Paulownapolder. De melkveehouderijen zijn alleen gevestigd in de Wieringerwaard. De akkerbouw zit voornamelijk in de Oostpolder en de Wieringerwaard. De exacte verdeling van de bedrijven over de deelgebieden ziet er als volgt uit: Tabel 3.2.2: Verdeling sector en deelgebied

Bollenteelt Akkerbouw Melkveehouderij Anders

Anna Paulownapolder 61 3 5

Oostpolder 16 1

Wieringerwaard 17 13 2

69

17

32

Totaal

Van de geënquêteerde ondernemers is de agrarische activiteit bij 91% de hoofdtak van het bedrijf. In een aantal gevallen is er sprake van een neventak of hobby. Daarnaast hebben enkele bedrijven hun agrarische activiteiten beëindigd. Tabel 3.2.3.: Typering agrarische activiteit

Aantal bedrijven

Percentage

Hoofdtak Neventak Hobby Reeds beëindigd

108 2 2 6

91% 2% 2% 5%

Totaal

118

100%

Het overgrote deel (61%) van de in totaal 118 bedrijven kent geen nevenactiviteiten. De overige 39% hebben naast hun hoofdtak wel nevenactiviteiten waaruit inkomsten voortkomen zoals bijvoorbeeld in de handel, een nevenberoep als zelfstandig ondernemer, een baan buitenshuis of het hebben van een broeierij. In totaal gaat het om 46 bedrijven. De nevenactiviteiten zijn vrijwel allemaal gekoppeld aan de primaire productie. Voor alle drie de deelgebieden geldt dat er vrijwel geen nevenactiviteiten buiten de agrarische sector zijn bij de agrarische bedrijven. Voor een nader verdeling van de nevenactiviteiten wordt verwezen naar onderstaande tabel. Tabel 3.2.4.: Verdeling nevenactiviteit

Broeierij Handel Zelfstandig ondernemer Baan buiten huis Verwerking producten Export Loonwerker Overig Totaal

Aantal bedrijven 9 8 6 4 4 1 1 13 46

18

3.2.2 Grondgebruik De onderzochte bedrijven hebben in totaal 6.771 ha in gebruik. Hiervan heeft 935 ha betrekking op grond buiten Anna Paulowna (het grootste deel hiervan in de Wieringermeer) en 79 ha op contracteelt. Daarmee ligt de gemiddelde bedrijfsomvang op 57 ha. In de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de gebruikssituatie per sector. Uit de tabel blijkt dat het overgrote deel van de grond in eigendom is. De bollenteelt en de akkerbouw nemen hiervan het grootste deel voor hun rekening. Dit geld ook wanneer er naar het totaal aantal ha per sector wordt gekeken. Tabel 3.2.5: Grondgebruikssituatie (in ha) per sector Eigendom Erfpacht Reguliere pacht (6 jarig)

Los land

Verhuur

Buiten Anna Paulowna

Contractteelt

Totaal

Bollenteelt Akkerbouw Melkveehouderij Anders

1.649 1.836 538 50

29 159 23 0

72 324 111 3

442 209 48 0

121 49 45 49

360 417 158 0

79 0 0 0

2.752 2.994 923 102

Totaal

4.073 60%

211 3%

510 8%

699 10%

264 4%

935 14%

79 1%

6.771 100%

%

%

41% 44% 14% 1% 100%

Onder los land wordt land verstaan dat jaarlijks wordt gehuurd of gepacht. Dit kunnen dus elk jaar andere percelen zijn. Als we deze getallen vergelijken met de gemeente Zijpe, blijkt dat het aandeel eigendom in de totale bedrijfsoppervlakte in Anna Paulowna iets lager ligt (60% in Anna Paulowna, 66% in Zijpe). In de volgende tabel wordt de bedrijfsomvang in verschillende klassen (ha) weergegeven. De meeste bedrijven (circa 17%) zitten in klasse 0 – 10 ha. De helft hiervan betreft bollentelers. In de hoogste klasse zitten met name akkerbouwbedrijven. Tabel 3.2.6.: Bedrijfsomvang

0 – 10 ha 11 – 20 ha 21 – 30 ha 31 – 40 ha 41 – 50 ha 51 – 60 ha 61 – 70 ha 71 – 80 ha > 80 ha Totaal

Bollenteelt Aantal % bedrijven 11 18% 15 25% 13 21% 8 13% 3 5% 3 5% 3 5% 3 5% 2 3% 61

100%

Akkerbouw Aantal % bedrijven 2 6% 2 6% 4 11% 3 8% 4 11% 2 6% 7 19% 1 3% 11 30% 36

100%

Melkveehouderij Aantal bedrijven 2 5 2 1 1 2

15% 39% 15% 8% 8% 15%

Anders Aantal bedrijven 7 1 -

13

100%

8

%

% 88% 12%

100%

3.2.3 Leeftijd en opvolgingssituatie De meeste geënquêteerde ondernemers vallen binnen de leeftijdsklasse 41 t/m 50 jaar: 31% van het totale aantal ondernemers. Deze groep wordt nauw gevolgd door de groep van ondernemers met een leeftijd 51 t/m 60 jaar (circa 29% van het totaal). In grafiek 3.2.1 wordt de verdeling in leeftijdsklassen verder weergegeven.

19

Grafiek 3.2.1: Aantal ondernemers per leeftijdklasse

40

Aantal ondernemers

35 30 25 20 15 10 5 0 31 - 40 jaar

41 - 50 jaar

51 - 60 jaar

61 - 70 jaar

70 - 80 jaar

Van de geënquêteerde ondernemers heeft 29% van de bedrijven een opvolger, 32% misschien en 39% heeft geen opvolger. Bij deze laatste categorie gaat het in totaal om 46 bedrijven. Tabel 3.2.7.: Opvolgingsituatie

Ja Misschien Nee

Aantal bedrijven 34 38 46

Percentage 29% 32% 39%

118

100%

Totaal

Het is belangrijk te weten in welke leeftijdsklasse de ondernemers zonder opvolger vallen om inzicht te krijgen in het aantal bedrijven dat op termijn zal gaan stoppen en de hectares die daarmee beschikbaar kunnen komen. In grafiek 3.2.2 wordt de leeftijd gekoppeld aan de situatie waarbij sprake is van geen opvolger (46 bedrijven in totaal). Het hoogste aantal bedrijven met geen opvolger valt binnen de leeftijdsklasse 51 t/m 60 jaar.

Aantal ondernemers zonder opvolger

Grafiek 3.2.2: Aantal ondernemers zonder opvolger per leeftijdsklasse

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 31 - 40 jaar

41 - 50 jaar

51 - 60 jaar

61 - 70 jaar

71 - 80 jaar

20

De kans bestaat dat van de grond behorende bij de leeftijdsklasse 51 t/m 60 jaar in totaal circa 425 ha op korte of lange termijn vrijkomt. Dat geldt ook voor de twee hoogste leeftijdsklassen waarmee in totaal 120 ha is gemoeid. In totaal dus 545 ha. De akkerbouw (in totaal zes bedrijven) neemt hierbij het hoogste aantal ha voor zijn rekening namelijk 234 ha. Deze sector wordt gevolgd door de bollenteelt met in totaal 12 bedrijven wat correspondeert met circa 178 ha. In hoofdstuk 4 zal het aantal hectares dat vrijkomt naast de groeibehoefte van de bedrijven worden gelegd, zodat een beeld ontstaat van de grondbalans in Anna Paulowna.

3.3 Bedrijfsontwikkeling In het onderzoek is gevraagd naar de investeringsplannen en bedrijfsperspectieven van de ondernemers. Hierbij is onderscheid gemaakt in: • Uitbreiding bedrijfsoppervlakte • Noodzaak schaalvergroting • Investeringsplannen • Bedrijfsverplaatsing • Bedrijfsbeëindiging • Nevenactiviteiten 3.3.1 Plannen met betrekking tot bedrijfsoppervlakte Ongeveer 21% van het totale aantal bedrijven wil de bedrijfsoppervlakte tussen nu en 5 jaar vergroten. en 27% op de langere termijn. Ruim éénderde wil de bedrijfsoppervlakte niet vergroten. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van aantallen en %. Tabel 3.3.1.: Wens tot uitbreiden bedrijfsoppervlakte

Direct vergoten Vergroten op langere termijn Niet vergroten Verkleinen Geen mening

Aantal bedrijven Percentage 25 21% 32 27% 41 35% 6 5% 14 12%

Totaal

118

100%

Van de bedrijven die direct willen vergroten, wil het overgrote deel (80%) de oppervlakte met meer dan 6 ha vergroten (zie onderstaande tabel). Dit zijn met name akkerbouwbedrijven en bollentelers. Tabel 3.3.2.: Grondbehoefte in ha

> 6 ha 3 – 6 ha < 3 ha Totaal

Aantal bedrijven Percentage 20 80% 4 16% 1 4% 25

100%

Wat betreft schaalvergroting, vindt éénderde van het totale aantal bedrijven dit noodzakelijk. Dit zijn voor het overgrote deel bollentelers (54%), gevolgd door akkerbouwers (33%) en melkveehouderijen (13%). Ongeveer éénderde vindt schaalvergroting belangrijk maar niet direct noodzakelijk. De overige circa 33% streeft geen schaalvergroting na.

21

3.3.2 Investeringen Ruim éénderde van het totale aantal bedrijven heeft geen concrete investeringsplannen. Ruim 46% van alle bedrijven heeft die wel. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven waar deze investeringsplannenbetrekking op hebben (bedrijven konden meerdere investeringen noemen). Tabel 3.3.3.: Investeringsplannen

Bedrijfsovername Aankoop grond Aankoop quota Bouwen Machinepark Automatiseren Noodzakelijke investering Opzetten neventak Onderhoud Overig

Bollenteelt 5 13 16 23 12 9 13 6

Akkerbouw 2 12 2 9 14 5 2 6 2

Melkveehouderijen 1 3 3 4 2 2 1 3 1

Anders 2 1 -

3.3.3 Bedrijfsverplaatsing Het overgrote deel van de bedrijven heeft geen interesse voor verplaatsing van het bedrijf. Zeven bedrijven hebben aangegeven wel interesse te hebben. Deze bedrijven zijn gevestigd in de Anna Paulownapolder en de Wieringerwaard en vertegenwoordigen in totaal 323,5ha. Zeven bedrijven geven aan mogelijke interesse te hebben voor bedrijfsverplaatsingen. Ook hier zijn de betrokken bedrijven in bovengenoemde deelgebieden gevestigd. Zij vertegenwoordigen gezamenlijk 234,5ha. In onderstaande tabel staat een onderverdeling in ha per deelgebied. Tabel 3.3.4.: Aantal ha inzake bedrijfsverplaatsing per deelgebied

Anna Paulownapolder Wieringerwaard Totaal

Interesse 142,5 181,0

Mogelijk interesse 138,5 96,0

Totaal 281 277

323,5

234,5

558

Indien het noodzakelijk is om ruimte voor bedrijfsontwikkeling te creëren in de deelgebieden binnen Anna Paulowna is er dus door middel van bedrijfsverplaatsing maximaal 558 hectare vrij te maken. 3.3.4 Bedrijfsbeëindiging Het overgrote deel van de bedrijven heeft geen plannen voor bedrijfsbeëindiging. 14 bedrijven hebben wel plannen voor het beëindigen van de agrarische activiteiten. Hiervan hebben er vier hun activiteiten reeds beëindigd. Bij de overige bedrijven geldt in de meeste gevallen een afbouwtermijn van 3 – 10 jaar. Slechts één bedrijf heeft aangegeven de agrarische activiteiten binnen een termijn van 1 – 3 jaar te beëindigen en één na meer dan 10 jaar. Tien bedrijven hebben misschien plannen om de agrarische activiteiten te beëindigen. Hierbij loopt de afbouwtermijn uiteen van 1 tot meer dan 10 jaar. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal bedrijven dat de agrarische activiteiten reeds heeft beëindigd of plannen hiervoor heeft. Tabel 3.3.5.: Aantal ha in relatie tot bedrijfsbeëindiging per deelgebied

Anna Paulownapolder Wieringerwaard Oostpolder Totaal

Ja Misschien Totaal 138,8 71,6 210,4 96,0 177,5 273,5 51,0 130,0 181 285,8

379,1

664,9

22

3.3.5 Nevenactiviteiten naast de primaire productie In de enquête is specifiek gevraagd naar agrarisch natuurbeheer als nevenactiviteit. Ongeveer 85% van het totale aantal bedrijven heeft geen agrarisch natuurbeheer in de bedrijfsvoering opgenomen en ook geen interesse om dit op termijn te integreren. Circa 11% heeft agrarische natuurbeheer niet opgenomen maar heeft wel interesse. Bij de overige circa 4% maakt agrarisch natuurbeheer onderdeel uit van de bedrijfsvoering maar zijn er geen concrete plannen voor uitbreiding. Verder bleek uit de enquête dat 71% van de ondernemers geen interesse om de bedrijfsactiviteiten te verbreden. 17% van de geënquêteerde ondernemers heeft aangegeven misschien interesse te hebben. De overige 12% heeft aangegeven interesse te hebben voor verbreding. Het gaat hierbij vooral om verwerking van producten en huisverkoop. Bij deze laatste categorie gaat het zowel om akkerbouw- als bollenteeltbedrijven.

3.3.6 Mogelijke knelpunten voor bedrijfsontwikkeling In de enquête zijn vragen gesteld over knelpunten die ondernemers signaleren bij hun bedrijfsontwikkeling. Deze knelpunten hebben betrekking op: • Afstand bedrijfsgebouw en dichtstbijzijnde burgerwoning • Grondaankoop • Ontsluiting bedrijf en kavels • Waterhuishouding • Waterkwaliteit • Milieuwetgeving • Ruimtelijke ordeningsbeleid • Gebruiksmogelijkheden percelen Afstand tot burgerwoningen Voor het overgrote deel van de bedrijven, zoals blijkt uit onderstaande tabel, is de afstand van het bedrijfsgebouw tot de dichtstbijzijnde burgerwoning geen beperking voor de bedrijfsontwikkeling. Bij sommige bedrijven is de afstand zodanig groot dat de vraag niet van toepassing op de desbetreffende situatie. Bij 13% van de bedrijven levert de afstand wel een probleem op. In deze gevallen loopt deze afstand uiteen van 0 -25 meter of van 25 – 50 meter. Tabel 3.3.6.

Beperkt de afstand van het bedrijfsgebouw tot de dichtstbijzijnde burgerwoning de bedrijfsontwikkeling? Nee 80% Ja 13% N.v.t. 7% Mogelijkheden grondaankoop De uitbreidingsmogelijkheden voor wat betreft grondaankoop vormen voor 65% van de bedrijven geen knelpunt. Voor ruim éénkwart van de bedrijven wordt de grondaankoop belemmerd door te hoge prijzen. Hiervan is de helft akkerbouw. In een aantal gevallen is het geringe aanbod van grond een knelpunt. Tabel 3.3.7.

Is grondaankoop een knelpunt? Nee Ja, te hoge prijzen Ja, te weinig aanbod Anders

65% 26% 8% 1%

23

Ontsluiting van het bedrijf en de kavels De ontsluiting van het bedrijf en de in gebruik zijnde kavels en percelen levert voor 87% van de bedrijven geen problemen op. Voor de overige 13% is de ontsluiting wel een knelpunt. Hiervoor zijn verschillende redenen: • Slechte of onverharde kavelpaden; • Slechte bereikbaarheid via pontje; • Recht van overpad; • Belemmeringen door o.m. dijk, vlotbrug en drempels; • Afstand tot moederbedrijf. Tabel 3.3.8.

Is de ontsluiting van het bedrijf in relatie tot de kavels en percelen een knelpunt? Nee 87% Ja 13% Waterhuishouding Bijna driekwart van de bedrijven is tevreden over de waterhuishouding. 10% van de bedrijven vind het winterpeil of het zomerpeil te hoog. Naaste te hoge waterpeilen zijn een te laag zomerpeil (inlaat aan de verkeerde kant), kwelwater, slechte afvoer en te weinig aanvoer in droge tijden genoemd. Tabel 3.3.9.

Bent u tevreden over de waterhuishouding? Ja Nee, winterpeil te hoog Nee, zomerpeil te hoog Nee, anders

74% 7% 3% 16%

Waterkwaliteit Over het algemeen levert de waterkwaliteit geen problemen op. In een aantal gevallen is de riooloverstort een probleem. Verder is slecht kwelwater genoemd. Tabel 3.3.10.

Heeft u problemen met de waterkwaliteit? Nee Ja, door aanwezigheid riool verstort Ja, anders

88% 5% 7%

Milieuwetgeving 67% van de bedrijven heeft geen problemen vanwege de milieuwetgeving. Bij 33% van de bedrijven levert de milieuwetgeving wel verschillende knelpunten op zoals: • Beperking gebruik bestrijdingsmiddelen (25 keer genoemd); • Lozingenbesluit (12 keer); • Nieuwe mestwetgeving (33 keer); • Ammoniakemissie (3 keer); • Stankcirkel (2 keer); • Mestproductierechten (1 keer). Tabel 3.3.11.

Is de milieuwetgeving een knelpunt? Nee Ja

67% 33%

Ruimtelijke ordening Voor het overgrote deel levert het ruimtelijke ordeningsbeleid geen problemen op. 11% noemt de bouwblokbepaling een knelpunt. Overige knelpunten zijn de gebruikersverklaring en de status van beschermd monument. 24

Tabel 3.3.12.

Is het ruimtelijke ordeningsbeleid een knelpunt? Nee Bouwblokbepaling Gebruikersverklaring Beschermd monument

86% 11% 2% 1%

Gebruiksmogelijkheden percelen Bij 88% van de bedrijven liggen er geen beperkingen op het gebruik van hun percelen. De overige 12% noemen teeltbeperkingen, beperkingen door leidingen in de grond, aanwezigheid van een nat bedrijventerrein en greppels die niet gedicht kunnen worden vanwege slempgevoeligheid. Tabel 3.3.13.

Zijn er beperkingen op het gebruik van uw percelen? Geen Leidingen in grond Teeltbeperkingen Andere beperkingen

88% 8% 1% 3%

3.4 Structuur van de bedrijven Tijdens gesprekken is de structuur van het bedrijf in beeld gebracht. Per bedrijf zijn de verschillende kavels met behulp van de eigenarenkaart van het Kadaster langs gelopen. Om een goed beeld te kunnen geven van de agrarische structuur in Anna Paulowna, was het van belang te weten op welke afstand de veldkavels van het bedrijf liggen, hoe de kavels ontsloten zijn en hoe de bereikbaarheid van de kavels is (met of zonder hindernissen). Met deze gegevens wordt in deze paragraaf de structuur van de bedrijven in Anna Paulowna beschreven. Naast dit beeld is uiteraard ook gevraagd hoe de ondernemers zelf oordelen over de structuur van hun bedrijf. Tenslotte is de ondernemers ook gevraagd naar de mogelijkheden om de agrarische structuur te verbeteren. 3.4.1 Kavels Tijdens de gesprekken is per bedrijf het aantal kavels dat een bedrijf in gebruik heeft in kaart gebracht. Een kavel is in dit onderzoek gezien als een aaneengesloten blok grond in gebruik bij een bedrijf. Een kavel kan bestaan uit verschillende percelen. De bij de enquête bezochte bedrijven in Anna Paulowna hebben in totaal 395 kavels in gebruik. Het aantal kavels per bedrijf ligt daarmee op 3,3. Dat is hoger dan het aantal kavels per bedrijf in Zijpe (2,8) en lager dan in Harenkarspel (4,7) en Wieringen (4,5), zoals uit recent gehouden structuuronderzoeken is gebleken (LTO Noord Projecten 2006, Dekker 2005 en LTO Noord afdeling Wieringerland 2005). De verdeling per sector en per deelgebied is als volgt: Tabel 3.4.1: Verkavelingssituatie in de Anna Paulownapolder

Bollenteelt Akkerbouw Anders

Aantal kavels 215 9 8

Kavels per bedrijf 3,5 3 1,6

Totaal

232

3,3

Aandeel huiskavel in totale opp. bedrijf 32% 42% 67%

In de Anna Paulownapolder domineert de bollenteelt. Het gemiddeld aantal kavels per bedrijf in de bollenteelt in de Anna Paulownapolder is iets hoger dan het aantal in Zijpe, 3,1 respectievelijk 3,5. Verschillende bollentelers gaven aan dat bij de keuze voor kavels met verschillende zaken rekening wordt gehouden. 25

De grondsoort is verschillend, waardoor ook de opbrengst per hectare sterk kan wisselen. Als een perceel dat iets verder ligt een paar honderd euro meer opbrengt dan een nabij gelegen perceel, dan loont het al snel om enkele keren iets verder te rijden. Wat opvalt in de Anna Paulownapolder is het aandeel van de huiskavel in de totale bedrijfsoppervlakte. Bij de bollenteelt is het aandeel slechts 32%. Tabel 3.4.2.: Verkavelingssituatie in de Oostpolder

Akkerbouw Anders

Aantal kavels 62 1

Kavels per bedrijf 3,9 1

Totaal

63

3,7

Aandeel huiskavel in bedrijf 47% 100%

Het aantal kavels per bedrijf is in de Oostpolder relatief hoog. De veldkavels van de akkerbouw bedrijven zijn echter vrij groot en liggen redelijk dicht bij huis. Tabel 3.4.3.: Verkavelingsituatie in de Wieringerwaard

Melkveehouderij Akkerbouw Anders

Aantal kavels 40 58 2

Kavels per bedrijf 3,0 3,4 1

Totaal

100

3,1

Aandeel huiskavel in bedrijf 68% 58% 58%

Uit de tabellen blijkt dat de akkerbouwbedrijven gemiddeld de meeste kavels hebben. Verder valt op dat het aandeel van de huiskavel in het totale bedrijf in de Wieringerwaard beduidend hoger ligt dan in de andere polders, zowel voor de akkerbouw als voor de veehouderij. Het gemiddelde aantal kavels per bedrijf zegt niets over hoe deze verdeeld zijn. Het is dan ook nuttig te weten om hoeveel bedrijven het gaat. Bij bedrijven met meer dan vijf kavels kan worden gesteld dat de structuur van het bedrijf niet goed is en dat er dus een wens tot kavelruil zou kunnen bestaan. De verdeling van het aantal kavels per bedrijf is als volgt: Tabel 3.4.4 Verdeling aantal kavels per bedrijf

Aantal kavels % van bedrijven

1 17

2 20

3 16

4 13

5 10

6 8

7 1,7

8 1,7

9 2,5

10 0,8

>10 0,8

Daarnaast zijn nog bedrijven bezocht die inmiddels zijn gestopt en geen kavels meer gebruiken of de kavels verhuurd hebben. 3.4.2

Van huiskavel tot veldkavel

Tabel 3.4.5. Afstanden tot veldkavels in aantal kavels

Afstand Bollenteelt Akkerbouw Melkveehouderij Anders

0-100 m 27 29 4 2

100-500 m 29 23 6 1

500-1000 m 21 24 7

1000-2500 m 37 15 5

2500-5000 m 24 9 4 1

> 5000 m 7 15 2

Totaal

62

59

52

57

38

24

26

Van alle veldkavels van de bedrijven in Anna Paulowna ligt 60% binnen een kilometer van het erf. Dat betekent dat de overige 40% op meer dan één kilometer ligt en 8% zelfs op meer dan 5 kilometer. Deze 40% van de veldkavels leveren de bedrijven dus aanzienlijke meerkosten op aan reistijd en brandstof. Vooral akkerbouw bedrijven hebben nog een flink aantal kavels die op meer dan 5 kilometer afstand liggen. De reistijd wordt mede bepaald door de hindernissen die de ondernemers tegenkomen op weg naar de veldkavel. De volgende hindernissen zijn in de enquête genoemd (meerdere hindernissen konden genoemd worden): Tabel 3.4.6. Hindernissen op weg naar veldkavels

Oostpolder Anna Paulownapolder Wieringerwaard

Drempels

wegversmallingen

Smalle weg 3 4

Ontheffing nodig 0 3

Brug stoplichten 5 26

12 7

3 6

5

7

2

1

3

Van alle veldkavels van de bedrijven in Anna Paulowna kunnen iets meer dan de helft van de kavels (54%) zonder hindernissen bereikt worden. Op weg naar de overige 46% van de kavels worden dus wel hindernissen ondervonden, zoals uit tabel 3.4.6. blijkt. Bij de hindernissen die bedrijven in de Anna Paulownapolder hebben genoemd springt duidelijk de bruggen en stoplichten eruit. Het gaat hier vooral om bruggen. Tenslotte is na de afstand en de mogelijke aanwezigheid van hindernissen de ontsluiting van de veldkavels nog van belang voor de bereikbaarheid van de percelen. De ontsluiting van de kavels werd als volgt beoordeeld: Tabel 3.4.7. Oordeel over ontsluiting veldkavels

Anna Paulownapolder Oostpolder Wieringerwaard

Goed 95% 83% 81%

redelijk 4% 12% 16%

Matig 1% 5% 3%

slecht 2%

De ontsluiting van de kavels in de gehele gemeente wordt grotendeels goed beoordeeld. Slechts een klein deel is matig bereikbaar en het aantal slecht bereikbare percelen is nihil. 3.4.3 Beoordeling structuur en wensen ondernemers In de paragrafen 3.4.1 en 3.4.2 is een beeld gevormd van de agrarische structuur in Anna Paulowna. Gebleken is dat het aantal kavels per bedrijf in de Oostpolder relatief het hoogst is. Verder is het aandeel van de huiskavel in het totale bedrijf in de Anna Paulownapolder laag. In deze gebieden zouden dus mogelijkheden moeten zijn voor structuurverbetering en zou er bereidheid om mee te werken aan kavelruil aanwezig moeten zijn. In de enquête is dan ook gevraagd hoe men de verkaveling van het bedrijf beoordeelt. Tabel 3.4.8 Oordeel over verkaveling bedrijf


Goed 64% 56% 72%

redelijk 26% 31% 19%

Matig 4% 13% 9%

slecht 6%

Uit deze cijfers blijkt dat de ondernemers in de Wieringerwaard hun verkaveling in overeenstemming met de cijfers uit de vorige vraag positiever beoordelen dan in de andere polders. In de Anna Paulownapolder beoordeelt 10% van de deelnemers aan de enquête de verkaveling als matig tot slecht. In de Oostpolder beoordeelt niemand de verkaveling als slecht, ondanks het relatief hoge aantal kavels per bedrijf. Dit heeft zoals gezegd te maken met de omvang van deze veldkavels en de beperkte afstand tot het bedrijf.

27

Naast een oordeel over de verkaveling van het bedrijf is specifiek in de enquête gevraagd of de verkaveling een knelpunt is voor het bedrijf. Hieruit is gebleken dat de verkaveling voor 68% van de bedrijven geen knelpunt is. Als belangrijkste reden waarom de verkaveling wel een knelpunt is genoemd dat de kavels te verspreid liggen. Dit geldt vooral voor de Anna Paulownapolder (23%) en de Oostpolder (35%). In de Wieringerwaard het verspreid liggen van kavels een minder groot probleem (13%). De andere redenen waarom de verkaveling een knelpunt is zijn: - de vorm van de kavels is niet ideaal: Anna Paulownapolder 5%, Oostpolder 6% en Wieringerwaard 3% - te kleine huiskavel: Anna Paulownapolder 5% en Wieringerwaard 3% Gezien bovenstaande cijfers en de ervaringen uit de gevoerde gesprekken zou er dus een wens kunnen zijn om de structuur van de bedrijven te verbeteren. Ook daar is naar gevraagd in de enquête. Tabel 3.4.9 Bereidheid om kavels te ruilen


% dat wil ruilen 55% 63% 59%

Bijna 2/3 van de deelnemers aan de enquête is dus bereid kavels te ruilen. Ondanks de slechtere beoordeling van de verkaveling van de bedrijven in de Anna Paulownapolder ligt het percentage ondernemers dat bereid is om kavel te ruilen hier lager dan in de andere polders. Hiervoor zijn verschillende redenen genoemd: bij een aantal bedrijven is de verkaveling al goed en een aantal ziet geen concrete mogelijkheden voor kavelruil. In de andere polders zijn de redenen om niet te willen ruilen over het algemeen hetzelfde. Naast de mogelijkheden om de agrarische structuur te verbeteren door middel van kavelruil is ook gevraagd of er nog mogelijkheden zijn om de bewerkbaarheid van de percelen te verbeteren. Daarbij heeft 70% van de ondervraagde ondernemers aangegeven dat zij geen mogelijkheden meer zien om de bewerkbaarheid te verbeteren. Verbeteringen die mogelijk waren zijn over het algemeen al uitgevoerd. Vooral in de Wieringerwaard zien de ondernemers geen mogelijkheden meer (84%). In deze polder is de bewerkbaarheid van de percelen door de kavelruilen van de NOCAS en Stivas in de jaren ’80 van de vorige eeuw al geoptimaliseerd. Een aantal ondernemers ziet nog wel mogelijkheden om de bewerkbaarheid van percelen te verbeteren. In de volgende tabel wordt weergegeven hoe welke mogelijkheden zijn genoemd in de verschillende deelgebieden. Tabel 3.4.10. Mogelijkheden om de bewerkbaarheid van percelen te verbeteren


Recht trekken van sloten 6% 7% 3%

Samenvoegen van percelen 15% 28% 6%

Veranderen van de ontwatering 3% 7% 3%

Anders 9% 3%

Zoals uit de tabel blijkt ziet vooral een aantal ondernemers in de Oostpolder mogelijkheden om de bewerkbaarheid van de gronden te verbeteren door het samenvoegen van percelen. Ook in de Anna Paulownapolder schiet het samenvoegen van percelen er bovenuit als belangrijkste optie om de bewerkbaarheid van de gronden te verbeteren. In de Wieringerwaard zijn de meeste mogelijkheden om de bewerkbaarheid te verbeteren al benut, mede door de kavelruilen die in het verleden hebben plaatsgevonden.

28

4.

Conclusie

4.1 Inleiding Dit structuuronderzoek was bedoeld om te bezien hoe de agrarische structuur is in Anna Paulowna en welke mogelijkheden er zijn om deze te verbeteren. Daarnaast dragen de keukentafelgesprekken er aan bij dat ondernemers meer bewust bezig zijn met hun bedrijfsplannen en de mogelijkheden om de structuur van hun bedrijf te verbeteren. Met het doornemen van de kaart is iedereen weer beter bekend met de huidige eigendomssituatie en weet men ook beter wie in de omgeving zou moeten worden benaderd als men een kavelruil wil initiëren. Voor het vervolg is het van belang inzicht te hebben in de concrete activiteiten die de agrariërs in Anna Paulowna zien voor de verbetering van de agrarische structuur. Tabel 4.1.: Wensen voor activiteiten ter verbetering van de agrarische structuur

Kavelruil Weet niet Verbeteren waterhuishouding Anders Verbeteren perceelsontsluiting Waterkwaliteit verbeteren

44% 44% 4% 4% 2% 2%

Kavelruil springt er hier duidelijk uit bij de concrete vervolg activiteiten die de geënquêteerden zien: 44%. Daarnaast heeft 44% van de bedrijven aangegeven dat er weinig mogelijkheden zijn om de structuur van hun bedrijf te verbeteren (weet niet). 4.2 Grondbalans Met de enquête is een beeld ontstaan van het aantal bedrijven dat wil stoppen, wil groeien, de opvolgingssituatie en de leeftijden van de ondernemers. Als we deze gegevens aan elkaar koppelen kan in beeld worden gebracht hoeveel hectare grond potentieel beschikbaar komt binnen nu en tien jaar en wat de groeibehoefte zal zijn. Daarmee kan de grondbalans per deelgebied gemaakt worden. Om tot een grondbalans te komen zijn de volgende aannamen gedaan: - Grond van stoppende bedrijven en van bedrijven met een ondernemer ouder dan 50 en zonder opvolger komt binnen nu en 10 jaar beschikbaar; - De bedrijven in de verschillende sectoren groeien gemiddeld door met dezelfde snelheid als in de periode 2000-2005 in Nederland: akkerbouw met 2% per jaar, bollenteelt (tuinbouw) met 5% per jaar en veehouderij met 3% per jaar (bron: CBS statline); - Alleen de bedrijven die hebben aangegeven nu of op de langere termijn te willen groeien zijn meegenomen in de grondbehoefte. Met deze voorwaarden ontstaat in Anna Paulowna de volgende grondbalans: Tabel 4.2: Grondbalans in hectares van agrarische sector Anna Paulowna 2005-2015

Grondaanbod door bedrijfsbeëindiging Anna Paulownapolder Oostpolder Wieringerwaard Totaal

Grondbehoefte door schaalvergroting 272 204 162 638

653 133 227 1013

Grondbalans agrarische sector -381 +71 -65 -375

Uit deze berekening blijkt dat op termijn in de Anna Paulownapolder een grondtekort dreigt. Dit grondtekort ontstaat grotendeels door de potentiële groei van de bollenteeltbedrijven. Als het groeipercentage de helft lager 29

uitvalt, zou de grondmarkt redelijk in balans zijn, dan ontstaat een grondtekort van slechts 5 hectare. Op dit moment is er vrijwel geen expansieruimte meer in het bollenconcentratiegebied, dus is de kans groot dat de bollenteelt, als het economisch weer wat beter gaat in deze sector, klem komen te zitten in het gebied. Indien de deelgebieden Oostpolder en Wieringerwaard als één geheel gezien worden, zijn het grondaanbod en de grondbehoefte vrijwel in balans. Dit zal ook sterk samenhangen met de ontwikkelingen in de akkerbouw en op de grondmarkt. Veel akkerbouwbedrijven hebben aangegeven dat ze op termijn willen groeien en dat dit ook noodzakelijk is om te overleven, maar dat dit gezien de huidige grondprijzen in relatie tot de opbrengsten per hectare niet rendabel is. 4.3 Anna Paulownapolder In de Anna Paulownapolder domineert de bollenteelt en daarnaast zijn er nog enkele akkerbouwbedrijven gevestigd. In deze polder ligt de projectontwikkelinglocatie voor de bollenteelt Hollands Bloementuin. De bedrijven die hier gevestigd zijn hebben hun huidige verkaveling redelijk recent gekregen. Wat opviel bij de bedrijven uit de Anna Paulownapolder is dat het aandeel van de huiskavel in het totale bedrijf relatief laag is. Dat betekent dat veel ondernemers vaak de weg op moeten om bij hun land te komen. Dit werd bevestigd bij de SWOT-bijeenkomst. De bereidheid om mee te werken aan kavelruil is lager dan in de andere polders, maar toch nog steeds meer dan de helft van de ondernemers: 55%. Daarnaast zijn er weinig concrete kavelruil mogelijkheden gesignaleerd. Dit terwijl in de Anna Paulownapolder meer bedrijven dan in de andere polders oordeelt dat de verkaveling matig tot slecht is (10%). In de Anna Paulownapolder zitten dus relatief veel meer bedrijven dan in de andere polders. Dat heeft uiteraard te maken met het feit dat bollenteeltbedrijven gemiddeld kleiner zijn dan akkerbouw en veehouderijbedrijven. Daarom was het belangrijk door middel van de grondbalans inzicht te verschaffen in de grondmarkt. De grondbalans geeft aan dat als de economische situatie in de bollensector weer beter wordt, de bedrijven in dit gebied knel komen te zitten. Op termijn zou dus een aantal bedrijven uitgeplaatst moeten worden om ruimte te creëren voor de bedrijfsontwikkeling van de overige bedrijven. Uit de enquête is gebleken dat hier wel enige mogelijkheden voor zijn. Een aantal bedrijven heeft aangegeven interesse of mogelijk interesse te hebben voor bedrijfsverplaatsing. Indien al deze bedrijven verplaatst zouden worden kan hiermee 281 hectare vrij gemaakt worden voor bedrijfsontwikkeling. 4.4 Oostpolder In de Oostpolder zitten alleen akkerbouwbedrijven. Het aantal kavels per bedrijf is relatief hoog, maar de veldkavels zijn wel van redelijke omvang en liggen over het algemeen niet ver weg. Wel hebben enkele bedrijven grond in de Wieringermeer en omgekeerd heeft een aantal bedrijven uit de Wieringermeer weer grond in de Oostpolder. In de Oostpolder oordeelt 13 % van de bedrijven dat de verkaveling matig is. Uit de grondbalans blijkt dat in de Oostpolder meer hectares vrij komen dan nodig is voor de gewenste aan schaalvergroting. Indien dit getal echter in samenhang met de Wieringerwaard bekeken wordt is dit redelijk in balans. Door middel van kavelruil kan dit ontwikkelingsproces in goede banen geleid worden. De bereidheid om te ruilen is in de Oostpolder het hoogst van de drie deelgebieden: 63%. Verder heeft ook 35% aangegeven dat de kavels te verspreid liggen. Verder zijn door de geënquêteerden wel globaal mogelijkheden gesignaleerd voor kavelruilen. Door een combinatie te leggen met de verbanden die er zijn met de Wieringermeer liggen er in de Oostpolder mogelijkheden voor kavelruil. 4.5 Wieringerwaard In de Wieringerwaard zijn zowel akkerbouw- als veehouderijbedrijven. Daarnaast worden enkele percelen verhuurd voor de bollenteelt in netten. De ondernemers in de Wieringerwaard beoordelen hun verkaveling beter dan in de andere polders (72% goed). Verder is het verspreid liggen van de kavels slechts voor 13% van de bedrijven een probleem.

30

Ondanks deze positieve cijfers geeft 59% van de ondernemers aan te willen ruilen. In de gesprekken zijn enkele ruilmogelijkheden besproken. In een deel van het gebied tegen het dorp Wieringerwaard heeft de Wet Voorkeursrecht gemeenten (WVG) gelegen. De gronden waar de WVG nog op gevestigd is kunnen op dit moment niet geruild worden. Indien er duidelijkheid komt over dit gebied, zowel wanneer de ontwikkelingen door gaan als wanneer zij niet door gaan, liggen hier mogelijkheden voor kavelruil. 4.6 Andere kansen en knelpunten Zowel bij de SWOT-bijeenkomst als tijdens de keukentafelgesprekken is nog een aantal andere kansen en knelpunten gesignaleerd voor de agrarische sectoren in het algemeen en voor individuele bedrijven. Water Van de geënquêteerde ondernemers bleek 74% van de ondernemers tevreden te zijn over het huidige watersysteem. De overige 26% bleek toch opmerkingen te hebben bij het watersysteem. Deze opmerkingen liepen uiteen van problemen bij specifieke percelen tot algemenere problemen. Bij de keukentafelgesprekken bleek weer dat de ondernemers een enorme gebiedskennis hebben, het watersysteem tot op perceelsniveau kennen en dat er volop ideeën zijn over mogelijke verbeteringen van het watersysteem. Tegelijkertijd is het Hoogheemraadschap bezig om te bepalen wat de wateropgave is in de verschillende peilgebieden. Als de wateropgave duidelijk is en deze gerealiseerd moet gaan worden, liggen er mogelijkheden om in overleg met de agrarische sector te bepalen hoe deze kan worden gerealiseerd. Ruimtelijke ordening Voor wat betreft ruimtelijke ordening is in de enquête gevraagd naar de afstanden van de bedrijfsgebouwen tot burgerwoningen en of dit een knelpunt is voor de bedrijven en of het ruimtelijke ordeningsbeleid in het algemeen een knelpunt is voor de bedrijven. Hieruit bleek dat voor 13% van de bedrijven de afstand tot burgerwoningen een knelpunt is geweest in de bedrijfsontwikkeling. Indien deze bedrijven zich niet meer kunnen ontwikkelen zouden zij samen met de gemeente voor deze bedrijven naar maatwerkoplossingen moeten zoeken (bijvoorbeeld verandering vorm of positie bouwblok of bedrijfsverplaatsing). Bij 86% van de bedrijven is het ruimtelijke ordeningsbeleid geen knelpunt. Echter voor 11% van de bedrijven is de omvang van het bouwblok op dit moment een knelpunt. Aangezien de gemeente bezig is met de ontwikkeling van een nieuw bestemmingsplan buitengebied is dit hét moment voor de bedrijven en de gemeente om te kijken of er mogelijkheden zijn om het bouwblok te vergroten. Milieu Bijna de helft van de bedrijven heeft aangegeven dat het milieubeleid een knelpunt is voor het bedrijf: 43%. De nieuwe mestwetgeving is als belangrijkste knelpunt genoemd. De nieuwe mestwetgeving is voor alle sectoren van belang. Bij de bollenteelt worden de mogelijkheden om de “vruchtbaarheid” van de grond te sturen minder groot en ook zijn de eisen die worden gesteld aan het boer-boer transport verscherpt. Al met al is dit een aandachtspunt voor de belangenbehartigingsorganisaties om bij het ministerie van LNV aandacht te vragen voor een praktische invulling van de regels. Veel ondernemers zien de noodzaak van regels wel in, maar het aantal regels en het feit dat de regels vaak ver van de praktijk af staan levert vaak frustratie op. Gebruiksmogelijkheden van grond De gebruiksmogelijkheden van de grond zijn voor het overgrote deel van de ondernemers geen knelpunt. De aanwezigheid van leidingen is de belangrijkste beperking die is genoemd. De aanwezige leidingen liggen echter zodanig diep dat deze voor het normale agrarische gebruik over het algemeen geen problemen opleveren. In de Anna Paulownapolder en de Oostpolder hebben wel een aantal ondernemers aangegeven dat de gebruiksmogelijkheden verbeterd kunnen worden door het samenvoegen van percelen. Deze ondernemers kunnen samen met Stivas kijken of dit eventueel in combinatie met een kavelruil kan worden gerealiseerd. 31

5.

Aanbevelingen

1. Agrarische structuurverbetering door middel van vrijwillige kavelruil In de Oostpolder en de Wieringerwaard liggen mogelijkheden voor kavelruil, mogelijk in combinatie met de Wieringermeer. Voor de ontwikkelingen in de Wieringerwaard is het van belang dat er duidelijkheid komt over de mogelijke functieverandering in het gebied tussen het dorp Wieringerwaard en de Pishoek. Als er duidelijkheid is over het al of niet doorgaan van deze functieverandering zijn hier mogelijkheden voor kavelruil. 2. Projectmatige aanpak structuurverbetering Oostpolder In de Oostpolder liggen mogelijkheden voor kavelruil, maar zijn ook wensen voor aanpassingen van de kavelomvang en kavelstructuur. Deze activiteiten kunnen worden gekoppeld aan een aanpassing van het watersysteem. In de Oostpolder liggen dus mogelijkheden om op een projectmatige wijze de agrarische structuur te verbeteren, waardoor de bedrijven weer tien jaar vooruit kunnen. 3. Begeleiden ontwikkeling bloembollenteelt in de Noordkop Op basis van de huidige plannen met betrekking tot bedrijfsontwikkeling in het deelgebied Anna Paulownapolder is de kans aanwezig dat de blijvende bedrijven binnen nu en tien jaar knel komen te zitten, omdat de uitbreidingsmogelijkheden voor de bollenteelt in deze polder eindig zijn. Gezien de grondbalans is er een duidelijke wens tot schaalvergrotingen de bollenteelt, zoals ook al bleek in het structuuronderzoek in de gemeente Zijpe. Gezien deze constateringen wordt het volgende aanbevolen: - Projectmatige aanpak voor structuurverbetering in de Anna Paulownapolder; - In samenhang met de ontwikkelingen in de gemeente Zijpe kan ook voor een totaal aanpak voor de bloembollensector in de Noordkop gekozen worden; - Om het beeld van de wensen van de bollenteelt compleet te krijgen wordt aanbevolen met de besturen van de afdelingen van LTO Noord en KAVB in de gemeente Den Helder te bezien welke ontwikkelingswensen in dat gebied bestaan; - Het bestuur van Stivas kan, in samenhang met voorgaande aanbevelingen, gedachtenvorming opstarten over de realisatie van een bloembollenprojectvestiging in de Wieringermeer. 4. Realiseren van de wateropgave met draagvlak Het hoogheemraadschap dient op korte termijn duidelijkheid te geven over de wateropgave in Anna Paulowna. Uit dit structuuronderzoek is gebleken dat een deel van de ondernemers opmerkingen heeft over de waterhuishouding, maar ook dat er volop kennis en ideeën bij de agrariërs aanwezig is, die kunnen worden benut bij de realisatie van de wateropgave. Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor het hoogheemraadschap om aan te sluiten bij kavelruilactiviteiten die voortkomen uit dit structuuronderzoek. Hier ligt dus een kans voor het hoogheemraadschap om haar wateropgave met draagvlak bij de agrarische sector te realiseren. 5. (Ruil) Grondbank als stimulator voor gebiedsontwikkeling In de gemeente Anna Paulowna zal, zoals uit dit structuuronderzoek blijkt, de schaalvergroting doorgaan. Verbetering van de agrarische structuur zal daarom een doorlopend proces zijn. Om de verbetering van de agrarische structuur te stimuleren is een (ruil) grondbank noodzakelijk. 6. Instellen van een gebiedscommissie Om proactief aan de slag te gaan met de uitkomsten van dit structuuronderzoek zou een gebiedscommissie ingesteld kunnen worden waarin LTO Noord, KAVB en Stivas deelnemen. Deze gebiedscommissie kan vervolgens een actieve rol spelen in het omzetten van de gesignaleerde mogelijkheden voor kavelruil in concrete initiatieven voor kavelruil. Daarnaast kan de gebiedscommissie, samen met Stivas, voor wat betreft de ontwikkelingsmogelijkheden voor de bollenteelt in de Anna Paulownapolder bezien in hoeverre hier koppelingen gelegd kunnen worden met ontwikkelingen in Zijpe, Julianadorp en de Wieringermeer.

32

Bijlage 1: Samenstelling en taken van de begeleidingscommissie Het structuuronderzoek is begeleid door een begeleidingscommissie bestaande uit vertegenwoordigers van: • • • • •

G. Waiboer J. Smakman S. van Balen Blanken H. Ghijsels S.H. Steenbergen resp. F. van de Laan

Voorzitter Stivas de Noordkop Voorzitter LTO Noord KAVB afdeling Breezand Secretaris LTO Noord afdeling Anna Paulowna Beleidsadviseur LTO Noord Noord-Holland Wethouder gemeente Anna Paulowna

Deelnemers maar formeel geen lid van de begeleidingscommissie waren: - R. Marcelis (algemeen secretaris Stivas Noord-Holland en voorzitter van de begeleidingscie.) - W. van Egteren (veldmedewerker Stivas Noordkop) - M. Kegler (projectleider) - K. Stoop (projectuitvoering) De taak van de begeleidingscommissie was: - Adviseren en ondersteunen van Stivas bij het uitvoeren van het onderzoek; - Toezien op de voortgang en kwaliteit van het onderzoek. De begeleidingscommissie was niet eindverantwoordelijk voor de rapportage, conclusies en aanbevelingen. Rapportage, conclusies en aanbevelingen zijn voor de verantwoordelijkheid van Stivas.

33

Bijlage 2: Inventarisatieformulier Anna Paulowna Deze enquête wordt tijdens een persoonlijk gesprek met u ingevuld. Dit zal circa een uur duren. Bij een aantal vragen zijn meerdere antwoorden mogelijk. Algemene gegevens Naam en adresgegevens: Naam: _________________________________________________________ Straat: _________________________________________________________ Postcode: _________________________________________________________ Woonplaats: _________________________________________________________ Telefoonnummer: _________________________________________________________ Wat is uw leeftijd (bij meerdere bedrijfshoofden meerdere leeftijden)?............….jaar. Hoe ziet u uw agrarische activiteit? Als: 0 hoofdberoep 0 neventak 0 activiteit beëindigd 0 hobby Hoofdtak van het bedrijf 0 Bollenteelt 0 Melkveehouderij 0 Vollegrondsgroente 0 Akkerbouw 0 Anders Grootte van het bedrijf Aantal ha in eigendom: Aantal ha in erfpacht: Aantal ha in reguliere pacht (6 jarig): Aantal ha "los land": Aantal ha verhuur: Aantal ha buiten Anna Paulowna: Aantal ha contractteelt: Totaal

34

Zijn er naast de hoofdtak andere activiteiten? 0 nee 0 ja, namelijk: 0 verwerken producten 0 Broeierij 0 Handel 0 verkoop producten door huisverkoop of winkels 0 agro-toerisme 0 kinderopvang 0 landbouw en zorg 0 nevenberoep als zelfstandig ondernemer 0 baan buiten huis 0 overig, namelijk……… Is er een opvolger? 0 ja 0 nee 0 misschien Ontwikkelingen Hoe staat u tegenover uw huidige bedrijfsoppervlakte? 0 ik wil graag dat het bedrijfsoppervlakte vergroot wordt tussen nu en 5 jaar met een oppervlakte van: 0 minder dan 3 hectare 0 tussen de 3 en 6 hectare 0 meer dan 6 hectare 0 ik wil op langere termijn de bedrijfsoppervlakte vergroten 0 ik wil het bedrijfsoppervlak niet vergoten 0 ik wil het bedrijfsoppervlak verkleinen 0 geen mening Hoe staat u tegenover het uitbreiden van uw bedrijf (schaalvergroting)? 0 dit is noodzakelijk voor dit bedrijf om in de toekomst perspectief te houden 0 is belangrijk, maar voor mij niet noodzakelijk 0 dit streef ik niet na Heeft u concrete investeringsplannen voor de komende 3 jaar? 0 ja 0 nee 0 misschien Zo ja, waarop hebben deze betrekking? 0 n.v.t. 0 bedrijfsovername 0 aankoop grond 0 aankoop quotum 0 bouwen 0 machinepark 0 automatiseren 0 noodzakelijke investering (milieuwetgeving) 0 opzetten neventak 0 (regulier) onderhoud 0 overige:………..

35

Heeft u momenteel concrete plannen voor bedrijfsverplaatsing? 0 ja 0 nee, maar mogelijk op termijn wel interesse 0 nee Heeft u plannen om op termijn uw agrarische activiteiten te beëindigen? 0 nee 0 ja 0 misschien Zo ja, heeft een idee hoe u dit zal aanpakken? 0 beëindiging van alle activiteiten 0 beëindiging van deel van activiteiten 0 weet niet 0 ben reeds beëindigd 0 n.v.t. Als u uw agrarische activiteiten wilt afbouwen, op welke termijn? 0 1 - 3 jaar 0 3- 10 jaar 0 na 10 jaar 0 n.v.t.

36

Nevenactiviteiten Is agrarisch natuurbeheer opgenomen in de bedrijfsvoering? 0 nee, geen interesse 0 nee, maar ik heb wel interesse 0 ja, ik sluit beheersovereenkomsten af met de DLG 0 ja, ik ben lid van de Agrarische natuurvereniging 0 ja, anders dan hier genoemd, namelijk:……… Indien u agrarisch natuurbeheer inpast in uw bedrijf, wilt u dit uitbreiden? 0 ja 0 nee 0 weet niet 0 n.v.t. Heeft u interesse om uw bedrijf te verbreden of uw huidige activiteiten naast de hoofdtak uit te breiden? 0 nee 0 ja 0 misschien, hangt af van de hoogte van de vergoedingen Zo ja, waar gaat uw interesse naar uit? 0 n.v.t. 0 verwerken producten 0 verkoop producten door huisverkoop of winkels 0 agro-toerisme 0 kinderopvang 0 landbouw en zorg 0 nevenberoep als zelfstandig ondernemer 0 baan buiten huis 0 overig, namelijk: ……….

37

Structuur van het bedrijf Hoeveel kavels heeft u in gebruik? (inclusief huiskavel) Hoe groot zijn deze kavels? 0 Huiskavel 0 Veldkavel Welke grondsoort hebben de kavels? 0 Zand 0 Klei 0 Klei op veen 0 Veen 0 Anders…… Welke gewassen worden er geteeld? Bollenteelt: Vollegrondsgroente: Akkerbouw gewassen: Maïs/ voedergewassen: Grasland: Verhuur: Overig:

Ha Ha Ha Ha Ha Ha Ha

Wat is de lengte van de kavels? Wat is de breedte van de kavels? Hoe beoordeelt u de ontsluiting van de percelen in een kavel? 0 Goed 0 Redelijk 0 Matig 0 Slecht Ziet u mogelijkheden om dit te verbeteren? Op welke afstand van het erf zijn de veldkavels gelegen (in km)? Moet u door de bebouwde kom rijden naar uw veldkavel(s)? 0 Ja, door de dorpen: 0 Nee Heeft u hindernissen in de route naar de veldkavel? 0 Drempels 0 Wegversmalling 0 Smalle weg 0 Alleen bereikbaar met ontheffing van de gemeente 0 Brug, stoplichten 0 Geen Hoe is de ontwatering van de kavels geregeld? 0 Drainage 0 Greppels 0 Onderbemaling

38

Bent u bereid kavels te ruilen voor een betere verkaveling? 0 Ja (voor welke kavels geldt dit en onder welke voorwaarden) 0 Nee, omdat…. Kent u de mogelijkheden van kavelruil? 0 Ja 0 Nee 0 Nee, ik wil wel een folder van Stivas Hoe beoordeelt u uw verkaveling? 0 Slecht 0 Matig 0 Redelijk 0 Goed Ziet u mogelijkheden om de bewerkbaarheid van de percelen te verbeteren? 0 Samenvoegen van percelen 0 Recht trekken van sloten 0 Veranderen van de ontwatering 0 Anders, namelijk… Welke concrete activiteiten wenst u voor de verbetering van de agrarische structuur? 0 Kavelruil 0 verbeteren perceelsontsluiting 0 verbeteren waterhuishouding 0 verbeteren waterkwaliteit 0 inpassing (agrarisch) natuurbeheer 0 anders, namelijk;………… 0 weet niet Heeft u nog andere opmerkingen of wensen? Ja,

39

Knelpunten Wat is de afstand van uw bedrijfsgebouwen tot burgerwoningen? 0 0-25 meter 0 25-50 meter 0 50-100 meter 0 > 100 meter 0 n.v.t. Heeft de afstand tot burgerwoningen uw bedrijfsontwikkeling beperkt? 0 Ja 0 Nee 0 n.v.t. Zijn de uitbreidingsmogelijkheden voor wat betreft grondaankoop een knelpunt voor uw bedrijf? 0 nee 0 ja, omdat: 0 te weinig aanbod 0 prijs te hoog 0 anders, namelijk:………. Is de verkaveling een knelpunt voor uw bedrijf? 0 nee 0 ja, vanwege: 0 de vorm van kavels 0 te veel kavels 0 kavels liggen verspreid 0 kavels zijn te klein 0 huiskavel is te klein 0 anders, namelijk:……… Is de ontsluiting een knelpunt (bereikbaarheid bedrijf en/of percelen)? 0 nee 0 ja, namelijk:………. Bent u tevreden over de waterhuishouding? 0 ja 0 nee, omdat 0 winterpeil te hoog 0 zomerpeil te hoog 0 kwel 0 Regelmatig wateroverlast/ land onder water 0 anders, namelijk:……… Heeft u problemen met de waterkwaliteit? 0 nee 0 ja, omdat 0 aanwezigheid riooloverstort 0 aanvoer van slecht gebiedsvreemd water 0 slecht kwaliteit kwelwater 0 anders, namelijk:………

40

Is de milieuwetgeving een knelpunt? 0 nee 0 ja, omdat 0 Beperkingen gebruik bestrijdingsmiddelen 0 lozingenbesluit 0 ammoniakemissie 0 stankcirkel 0 mestproduktierechten 0 (nieuwe) mestwetgeving 0 anders, namelijk:…….. Is het ruimtelijk ordeningsbeleid een knelpunt (bestemmingsplan)? 0 nee 0 ja, omdat 0 bouwblok bepaling 0 gebruikersverklaringen (aanlegvergunning voor scheuren grasland opzetten neventak e.d.) 0 beschermd monument 0 Verbod op bollenteelt op percelen Liggen er beperkingen op het gebruik van uw percelen? 0 Nee 0 Teelt beperkingen uit bestemmingsplan 0 beperkingen i.v.m. aanwezigheid leidingen in de grond 0 Riolering in de grond 0 Beperkingen door Vogel- en/of Habitatrichtlijn 0 andere beperkingen, ……………..

41

Andere functies Zou u grond willen verkopen voor andere dan agrarische functies, zoals de Noordboog, Ecologische hoofdstructuur of waterberging? 0 Nee, alle grond is nodig voor de bedrijfsvoering 0 Nee, Ik wil grond alleen verkopen voor agrarisch gebruik 0 Ja, ik wil op termijn mijn grond verkopen Zou u doormiddel van agrarisch natuurbeheer invulling willen geven aan een ecologische verbindingszone? 0 Ja, ik kan eventueel een bijdrage leveren .. ha 0 Nee Zou u grond willen ruilen om andere dan agrarische functies te kunnen realiseren? 0 Ja, als ik daarmee de structuur van mijn eigen bedrijf verbeter 0 Nee, want……………….. Hoe staat u tegenover natuurgronden naast de door u in economisch gebruik zijnde gronden? (meerdere antwoorden mogelijk) 0 Combinatie geen probleem 0 Combinatie is moeilijk vanwege mogelijk overlast door: 0 onkruid 0 Vogels: eenden en ganzen 0 Verschil in waterpeilen Zouden deze problemen voorkomen kunnen worden? 0 Nee 0 Ja, door goede schadevergoedingen 0 Ja, door goede beheersvergoedingen 0 Ja, door de aanwezigheid van bufferzones 0 Ja, door voldoende verjagen en/of afschot

42

Tot slot Wat zijn uw verwachtingen van de inventarisatie? 0 positief 0 negatief 0 neutraal 0 weet niet

Heeft opmerkingen en/of oplossingen voor bepaalde knelpunten?

Bedankt voor uw medewerking!

43

Bijlage 3: Geraadpleegde literatuur -

Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2005), CBS statline databank. www.cbs.nl

-

Dekker, J.M. (2005), Kavelruil Harenkarspel: ruimte voor landen tuinbouw. Haarlem: Stivas NoordHolland.

-

Grontmij Advies en Techniek bv (2002), Toekomst Agrarische Bedrijfsvoering Oostpolder. Alkmaar: Grontmij.

-

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (2005), Raamplan bescherming tegen wateroverlast district West. Purmerend: HHNK.

-

LTO Noord afdeling Wieringerland (2005), Landbouwontwikkelingsvisie Wieringen. Haarlem: LTO Noord. LTO Noord Projecten B.V. (2006), Agrarische Structuurverbetering Kop van Noord-Holland, fase 1: Zijpe. Uitgave Stivas Noord-Holland, Haarlem.

-

-

NOCAS & Stivas De Noordkop (1997), 25 jaar NOCAS & Stivas de Noordkop. Haarlem: Stivas NoordHolland.

-

Provincie Noord-Holland (2001), Gebiedsplan Kop en Westfriesland. Haarlem: provincie Noord-Holland.

-

Provincie Noord-Holland (2004), Provinciaal Ecologische HoofdStructuur (PEHS). www.noord-holland.nl

-

Provincie Noord-Holland (2005), Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord. Haarlem: provincie NoordHolland

-

WLTO en KAVB (1999), Bloembollenteelt in het Noordelijk zandgebied – een ruimtelijke visie. Haarlem: WLTO en KAVB.

44

Bijlage 4: Verslag SWOT-bijeenkomst Structuuronderzoek Stivas Anna Paulowna Datum: 16 mei 2006 Locatie: Bollennoord, ‘t Zand Doel bijeenkomst Voor de SWOT-bijeenkomst waren veertien agrarisch ondernemers uit Anna Paulowna uitgenodigd om de sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen voor de agrarische sectoren verder uit te diepen. Tien genodigden waren ook aanwezig bij de SWOT-bijeenkomst. Hiervan waren aanwezig: drie bloembollentelers, twee melkveehouders en vijf akkerbouwers, welke gespreid over de drie polders hun bedrijf hebben. De bijeenkomst stond onderleiding van mevr. M. Leentvaar (Waaloord Initiatief), die werd geassisteerd door de projectleider van het structuuronderzoek; Martijn Kegler (LTO Noord Projecten) en de secretaris van Stivas Noord-Holland, René Marcelis. De ochtend was in drieën gedeeld. In het eerste deel zijn in groepjes de sterke en zwakke punten benoemd van de agrarische sectoren in Anna Paulowna en de omgeving waarin deze functioneren. Vervolgens is in het tweede deel van de bijeenkomst verder gekeken naar de kansen en bedreigingen die de deelnemers zagen in hun omgeving. Daarbij is gekeken van bedrijfsniveau tot gebiedsniveau. Vervolgens zijn deze kansen en bedreigingen geprioriteerd. In deel drie zijn de kansen en bedreigingen met de hoogste prioriteit verder geconcretiseerd en is gekeken naar concrete acties en welke partijen nodig zijn om de gewenste situatie te bereiken. Sterkte en zwakke punten bedrijfssectoren In het eerste deel zijn zoals gezegd de sterke en zwakke punten van de agrarische sectoren en de omgeving waarin zij opereren in beeld gebracht. Dit heeft geleid tot het volgende overzicht: Sterke punten Infrastructuur: - Kennis - Fysiek Waterhuishouding Klimaat - Weinig ziekte / virus Grond Kavels in polders recht Ondernemerschap / kennis Grote sloten aan + afvoer Teelten flexibeler i.v.m. grondsoort Toe + aflevering (nog wel) Minder ziektedruk vergeleken met andere bollengebieden Je mag hier boer zijn Oostpolder voor mooie aardappelen Breezand goede grond

Zwakke punten Versnippering bedrijven Weinig land Breezand rondom bedrijven Breezand: veel gebouwen bij elkaar (VAB) WVG voor andere functies b.v. natuur Breezand: wet van de remmende voorsprong Bedreiging: - Regelgeving Lengte percelen: met oog op toekomst / machines Landbouwlobby zwakker dan milieu/ natuurlobby Verkaveling versnipperd: Breezand verouderd / niet op toekomst toegesneden. Samenwerking tussen sectoren lastig door wet en regelgeving Geschoold personeel Vertrek jongeren / bedrijfsovername Kwaliteit onderwijs (middelbaar m.n.)

Kansen en bedreigingen Met de sterke en zwakke punten in gedachte is de aanwezigen gevraagd welke kansen en bedreigingen zij zien voor hun bedrijf, de agrarische sectoren of de omgeving. De genoemde kansen en bedreigingen zijn vervolgens geclusterd per thema en de thema’s hebben een naam gekregen. Vervolgens is de deelnemers gevraagd het thema aan te geven dat volgens hen de meeste prioriteit heeft. 45

Daarbij is de volgende prioritering van thema’s ontstaan, met daaronder de kansen en bedreigingen die genoemd zijn: 1. Kavelruil - Ruilen en compensatie moet wat vlotter te realiseren zijn: Euro, grond, “smeerolie”handelgeest - Noordboog: oplossing versnippering grondbank koopt groot bedrijf - Verkavelen / verhuizen - Kavelruil - Opkoopregeling mogelijkheden verruimen gebouwen. 2. Wet + regelgeving - Regelgeving - Mestwetgeving - Papierwinkel - Overhead controleren - Bietensector 3. Energie / alt. gewassen - Windenergie - Ontwikkeling biodiesel ethanol / graan - Energiegewassen 4. Andere functies / gebiedsonderwerpen - Uitbreiding / geen Wieringerrandmeer - Samenwerking Stivas - Faunabeheer - WVG - Noord-Hollands Landschap 5. Samenwerking + arbeid - Samenwerking tussen ondernemers - Prijs info - Kavelruil - Mogelijkheid van bedrijfsvergroting - Arbeid is te duur - Stille arbeid stopt een keer - Tekort aan opvolgers 6. EU - Toetreding EU landen - Toepassing wet- regelgeving - Concurrentie 7. Organisatie / Politiek - Splitsing organisatie LTO – Glaskracht - Weinig politieke steun sector

46

Uitwerking kansen en bedreigingen In het derde deel van de bijeenkomst is de aanwezigen gevraagd enkele van de hiervoor genoemde thema’s met prioriteit concreter uit te werken. 1. Kavelruil Het verbeteren van de verkaveling is als belangrijkste kans voor het gebied genoemd. Belangrijk daarbij is dat wordt gestreefd naar 100% grond achter de bedrijfsgebouwen of in een straal van 1 km rond het erf. Daarnaast is gesignaleerd dat in de Anna Paulownapolder relatief veel kapitaalintensieve bebouwing aanwezig is. Bij het stoppen of verplaatsen van bedrijven dienen er mogelijkheden te zijn om deze ‘dure’ gebouwen voor andere activiteiten aan te wenden. Als belangrijkste aanjagers voor kavelruil zijn genoemd: Inventariseren mogelijkheden grondbank: kopen en direct door verkopen en openheid in in- en verkoop bij onderneming. Een grondbank is genoemd als mogelijkheid om dat op die manier wisselgeld kan ontstaan waardoor ruilen makkelijker tot stand komen. Als betrokken partijen zijn genoemd Stivas en de banken. Belangrijkste optie voor het vervolg van het structuuronderzoek: onderling overleg (activiteiten / bijeenkomsten)!! Æ uitwisseling wens (plannen maken) 2. Energiewinning Energie wordt gezien als belangrijke kans zeker voor de akkerbouw. De volgende mogelijkheden zijn gesignaleerd: 1. Mestvergisting – kansen voor meerdere sectoren 2. Windenergie: grotere molens (opschalen) 3. Bio-diesel 4. Ethanol 5. Energie gewassen Voor een aantal van deze zaken lopen al initiatieven die verder kunnen worden ondersteund of waarop zowel door de ondernemers als door de overheid meer ingezet zou moeten worden. 3. Wet- en regelgeving Als belangrijk knelpunt voor de agrarische sectoren wordt genoemd de overvloed aan weten regelgeving. Er is veel gesproken over de mogelijkheden om bedrijfsgebouwen te benutten voor andere functies als deze vrij komen, vooral in de Anna Paulownapolder waar veel kapitaalintensieve gebouwen staan. Gepleit is voor verruiming van de mogelijkheden voor hergebruik van gebouwen of verruiming van de zgn. ruimte-voor-ruimteregeling. De partijen die hierop zouden moeten inzetten zijn de agrarische sector (Belangenorganisaties LTO Noord en KAVB) en gemeente en provincie. Conclusie De aanwezigen zien zeker op het gebied van kavelruil veel mogelijkheden. Als er meer openheid komt wat betreft de wensen dan zou het volgens velen vanzelf moeten gaan rollen. De mensen die in een gebied willen ruilen zouden dus bij elkaar moeten komen om met elkaar mogelijkheden te bespreken. Voor de Anna Paulownapolder specifiek is aandacht gevraagd voor het grote aantal bedrijven en bedrijfsgebouwen in de polder die elkaar op termijn in de weg kunnen zitten, maar waar ook voor de vrijkomende gebouwen een nieuwe functie zal moeten worden gevonden.

47

4. Combinatie met recreatie en toerisme en natuur en landschap (samenwerking) Recreatie, toerisme en natuur en landschapsontwikkeling dienen meer op bedrijfsniveau te worden ontwikkeld. Hiervoor moeten meer beleidsmatige mogelijkheden worden gecreëerd en tevens moeten er meer en betere vergoedingen voor particulier initiatief komen. Nu gaan er, aldus de deelnemers, vaak vele miljoenen naar terreinbeheerders om gebieden te beheren, terwijl agrariërs dit net zo goed en vaak veel meer passend in de omgeving kunnen doen. Particulieren initiatieven dienen dus meer te worden ondersteund (bijvoorbeeld recreatieve ontwikkelingen in de Boskerpolder). Partijen die hier een rol in zouden moeten spelen zijn de gemeente, het hoogheemraadschap en de provincie (en wellicht de rijksoverheid; ministerie van LNV).

48

Agrarische Structuurverbetering Kop van Noord-Holland. Fase 2: Anna Paulowna

Recommend Documents