Afgeronde onderzoeksprojecten Lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking (periode )

Afgeronde onderzoeksprojecten Lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking (periode 2008 – 2012) In de periode 2008-2012 heeft het Lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking onder leiding van Petri Embregts gewerkt aan onderzoeksprojecten gericht op het verbeteren van competenties van begeleiders die werkzaam zijn in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Meer weten over de afgeronde projecten uit de eerste lectoraatsperiode? Deskundigheidsbevordering Het Lectoraat Zorg voor Mensen met een Verstandelijke Beperking draagt (deel uit makend van de onderzoekseenheid HAN SOCIAAL) zorg voor deskundigheidsbevordering op het gebied van onderzoek. Met een cyclus van 7 workshops kregen kenniskringleden van HAN SOCIAAL de gelegenheid hun onderzoeksvaardigheden aan te scherpen. Eenzelfde aanbod wordt ook ingezet voor de bevordering van de deskundigheid van docenten op dit gebied met extra aandacht voor de begeleiding van studenten hierin.

Menslievende professionalisering In het boek Menslievende professionalisering in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Aansluiten bij cliënten en hun ouders wordt verslag gedaan van onderzoeksprojecten van het lectoraat. Mensen met een verstandelijke beperking hebben net als ieder ander recht op een optimale kwaliteit van leven. De laatste jaren is een grotere differentiatie aan zorgvragen ontstaan, ingegeven door de maatschappelijke opvatting dat zorg en ondersteuning steeds beter moeten worden afgestemd op het individu. Aan beroepskrachten in de directe zorg worden hierdoor andere competentie-eisen gesteld. Vernieuwingen op het gebied van verdere professionalisering dienen uitgewerkt te worden, maar niet zonder reflectie: hoe blijven we ons voldoende bewust van de mens achter de hulpvraag?

Sociale Netwerken (onderzoeksproject) Een ondersteunend sociaal netwerk is van belang om het proces van vermaatschappelijking beter te laten slagen. Professionals kunnen hierin een belangrijke rol spelen door aandacht te hebben voor het sociale netwerk van cliënten. Binnen dit onderzoeksproject is hier op 2 manieren aandacht aan besteed. Maastrichtse Sociale Netwerk Analyse (MSNA) Allereerst zijn de sociale netwerken van mensen met een lichte verstandelijke beperking in kaart gebracht. Dit is gedaan met behulp van de MSNA waarin samen met de cliënt een genogram en een

ecogram wordt gemaakt. Alle vernoemde personen (familie, vrienden/kennissen en maatschappelijke diensten) worden volgens variabelen zoals geslacht, leeftijd, werksituatie en woonsituatie in kaart gebracht. In het 2e deelonderzoek is nagegaan hoe professionals sociale netwerken in kaart brengen, betrekken, versterken en uitbreiden. Aanbevelingen vorming sociale netwerken Uit de resultaten blijkt dat hulpmiddelen voor het in kaart brengen van sociale netwerken bekend zijn, maar dat sociale netwerken over het algemeen niet op systematische wijze bij alle cliënten in kaart worden gebracht. Hoe netwerkleden betrokken worden, hangt met name af van de wens van de cliënt. Professionals noemen diverse strategieën voor het versterken en uitbreiden van sociale netwerken zoals: • • •

Aandacht voor het onderhouden van contacten met netwerkleden Het bezoeken van een vorm van vrijetijdsbesteding Het inzetten van vrijwilligers

Hoewel het belang van het sociale netwerk breed wordt onderkend, blijkt het in de praktijk complex om hier ook vorm aan te geven. In de conclusie worden aanbevelingen gedaan om op een creatieve en ondernemende wijze sociale netwerken te versterken en uit te breiden. Het rapport 'Werken met sociale netwerken in de zorg voor mensen met een lichte verstandelijke beperking' is verkrijgbaar bij het secretariaat via [email protected].

Competenties van begeleiders volgens cliënten (onderzoeksproject) De afgelopen jaren staat het burgerschapsparadigma centraal in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Dit denken heeft geleid tot andere invulling van de zorg en de rolopvatting van de begeleider. De zorgvraag van de cliënt komt steeds meer centraal te staan en de verwachtingen van de begeleider worden herzien. Cliënten over begeleiders In dit onderzoek is antwoord gegeven op de vraag welke competenties mensen met een lichte verstandelijke beperking zélf belangrijk vinden voor een begeleider. In samenwerking met mensen met een lichte verstandelijke beperking zijn individuele interviews afgenomen en focusgroepen gehouden om de meningen en ervaringen van mensen met een lichte verstandelijke beperking in kaart gebracht. Zie mij als mens! Resultaten van dit onderzoek laten zien dat het opbouwen van een relatie, ondersteunen, communiceren en kennis hebben over de cliënt als belangrijk worden beschouwd.

Tevens laat de nauwe samenwerking met mensen met een verstandelijke beperking zien dat het een meerwaarde heeft voor de onderzoekspraktijk als zij zelf daar direct bij betrokken worden. Mensen met een verstandelijke beperking beschikken over ervaringskennis en vervullen een (feedback) functie in de communicatie naar de doelgroep. Daarnaast draagt het bij aan versterking van het gevoel van eigenwaarde en autonomie voor mensen met een verstandelijke beperking. Het rapport 'Zie mij als mens! Belangrijke competenties voor begeleiders volgens mensen met een verstandelijke beperking' is verkrijgbaar bij het secretariaat via [email protected].

Competenties van begeleiders volgens ouders (onderzoeksproject) In dit onderzoek is gekeken naar wat ouders (verwanten, vertegenwoordigers) van mensen met een ernstige verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblemen belangrijk vinden in een begeleider. Het lectoraat heeft dit 'Hand in Hand' Euregioproject uitgevoerd door middel van interviews met 15 ouders/verwanten in Nederland en 10 in Duitsland. In de thuissituatie zijn vragen gesteld aan de hand van een deels open ('Schets ons de ideale begeleider') en deels semi-gestructureerd interview. Doel van het onderzoek was informatie te verwerven om de competenties van begeleiders van deze doelgroep verder te expliciteren. Zowel Nederlandse als Duitse zorginstellingen en beroepsopleidingen konden op basis daarvan de (toekomstige) professionals gericht gaan trainen en/of coachen op deze competenties. Goede begeleiders volgens ouders Uit de interviews komt naar voren dat ouders duidelijk weten wat zij willen van een begeleider, maar ondersteund moeten worden bij het formuleren van concrete kenmerken. Ouders geven aan dat ze de volgende aspecten het meest belangrijk vinden: • • • •

De wisselwerking tussen ouders en begeleiders Het ondernemen van activiteiten, openheid naar ouders Cliëntgericht werken Duidelijkheid geven aan de cliënt

De resultaten kwamen deels overeen met bevindingen uit eerder onderzoek, maar geven ook nieuwe informatie. De uitkomsten kunnen een bijdrage leveren aan verdieping naar specifieke cliëntengroepen in de landelijke beroepscompetentieprofielen. Het rapport 'Wat vinden ouders van mensen met een ernstige verstandelijke beperking en ernstige gedragproblemen belangrijk in de begeleiding van hun kind?' is verkrijgbaar bij het secretariaat via [email protected]. Dit rapport is ook in een Duitstalige versie verkrijgbaar.

4. Versterken van relationele banden (onderzoeksproject) Uit onderzoek is gebleken dat de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking kampt met ongerustheid om het verkrijgen en behouden van voldoende geschoold personeel. Professionals zouden steeds vaker het gevoel hebben niet de kwaliteit van zorg te kunnen bieden die cliënten nodig hebben. Als oorzaak hiervoor wordt vaak gewezen op de invoering van de marktwerking in de zorg. Het werken met een veelheid aan richtlijnen en procedures is hiervan een gevolg. Uit de praktijk blijkt dat de eigen invulling (zoals creativiteit en eigen beslissingsruimte) die de begeleider aan het beroep geeft of wil geven in relatie met mensen met een verstandelijke beperking met deze ontwikkelingen op gespannen voet staat. De aandacht voor de medemenselijke betrekking in de zorg staat onder druk. Vanuit de zorgethiek is hierop gereageerd door professionaliteit niet langer alleen te associëren met het uitvoeren van vakkundige competenties (zoals diagnoses stellen, behandelen en verplegen) maar door de relationele kern van goede zorg te benadrukken. Vakkundigheid dient volgens de theorie van menslievende zorg opgenomen te zijn in een ruimer kader van de medemenselijke betrekking waarin de professional probeert iemand bij te staan vanuit aandachtige betrokkenheid en respect. Achterliggende gedachte om goede zorg te bieden is dat juist ín de relatie met een cliënt kennis wordt opgedaan en wordt beheerd die wezenlijk is voor iemands’ kwaliteit van leven. Doel van onderzoek Ten eerste is het oorzakelijk verband tussen verzakelijking van de zorg enerzijds en afname van motivatie en inkrimping van de ruimte voor menslievende zorg anderzijds nader onderzocht. Daarvoor zijn interviews gehouden met begeleiders in de zorg voor mensen met een lichte verstandelijke beperking. De begeleiders gaan in op de volgende vragen: • • • • •

Met welke motivatie hebben heb je voor de zorg aan mensen met een verstandelijke beperking gekozen? Is daar gaandeweg iets in veranderd? Wat versta je onder menslievende zorg? Welke factoren helpen of hinderen het om tot menslievende interactie met cliënten te komen? Welke negatieve en positieve gevolgen ondervinden begeleiders van de marktwerking in de zorg?

Ten tweede bevat deze bijdrage een verkenning op het (her)inrichten van de zorg: hoe ziet voor begeleiders de ideale zorg van morgen eruit waarbij de cliënt het vertrekpunt is van de zorg en waarbij de professional ruimte heeft om betekenis te verlenen aan de zorgrelatie? Opzet onderzoek Door middel van semigestructureerde interviews zijn begeleiders van 5 zorginstellingen bevraagd naar 'bezieling in de zorg', hun motivatie en inspiratie en naar belemmerende en bevorderende factoren om in hun werk tot menslievende interactie met hun cliënten te komen.

Resultaat De resultaten van het onderzoek 'Versterken van relationele banden' staan beschreven in hoofdstuk 5 van het boek 'Menslievende professionalisering in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking'. Dit boek is verkrijgbaar bij het secretariaat via [email protected].