Activiteitenverslag 2015
Sig vzw • Gijzegem • www.sig-net.be •
[email protected]
Activiteitenverslag Sig
Inhoud Woord vooraf ......................................................................................
3
Voorstelling Sig 1.
Naam en missie .........................................................................
5
2.
Werking ....................................................................................
6
3.
Organogram ............................................................................. 7 Algemene Vergadering en Raad van Bestuur ............................... 8 Afgevaardigd Bestuur ................................................................ 8 Personeel ................................................................................. 8 Adviesraden en redactie ............................................................. 11
4.
Participanten ............................................................................. 13
5.
Erkenning en subsidiëring .......................................................... 14
6.
Samenwerkingsverbanden ......................................................... 15
7.
Lidmaatschappen ...................................................................... 15
Werking 2015 1.
Naar Gijzegem .......................................................................... 16
2.
Vorming professionele hulpverleners ........................................... 17
3.
Breedmaatschappelijke vorming ................................................. 34
4.
Vorming op maat ...................................................................... 44
5.
Sensibilisering ........................................................................... 46
6.
Publicaties en producties ............................................................ 50
7.
Tijdschrift Signaal ...................................................................... 56
8.
Docudienst ............................................................................... 58
9.
Wetenschappelijk onderzoek ...................................................... 63
10. Website, nieuwsbrief en ICT ........................................................ 73 11. Sig in de pers en op verplaatsing ................................................ 74
2
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Woord vooraf Er kan veel gezegd worden over Sig, maar niet dat het er niet beweegt. Sig hield nog nooit van stilstaan of stilvallen, maar in 2015 kreeg dit toch een exponent. 2015 was het jaar waarop alles in beweging was. De lange zoektocht naar een toekomstige en liefst definitieve inplanting kwam tot een einde. En waar de eerste helft van 2015, naast en bovenop de gewone werking, een lange uitgebreide voorbereiding was op de grote gebeurtenis van een verhuis en het verplanten van de gehele organisatie, werd het echte geweld pas zichtbaar in de tweede helft van het jaar. Zowel in de gedachten als in de realiteit kregen de gebouwen een metamorfose. Dit werkte in twee richtingen. Infrastructuur verandert door nieuwe inspiratie en inzichten, en plannen veranderen dan weer dankzij nieuwe ruimtelijke en materiële mogelijkheden. Dat alles gebeurde zowat als bekroning van het dertigste jaar van Sig. Ontstaan in 1985 konden we in 2015 een kroon zetten op drie decennia van hard werken met mooie resultaten en tegelijkertijd een aanzet geven voor een nieuwe toekomst. Hopelijk zijn de condities in Gijzegem nu nog beter dan vroeger voor dit creatieve proces. Al dit geweld, heel deze dynamiek was teamwerk, grote groepen mensen hebben zich achter de nieuwe realiteit gezet. Ze verdienen allemaal onze grote appreciatie. Onze klanten, die er slechts langzaam in begonnen te geloven maar er nu blijkbaar voor gaan (de laatste studieweek van november kon rekenen op een record aantal deelnemers), verdienen onze dank en kunnen rekenen op onze blijvende inzet. Vooral de ploeg medewerkers, inclusief vrijwilligers, onder de dynamische leiding van Viviane Vermeiren, deed wat Theo Compernolle sinds dit jaar voor onmogelijk houdt: multitasken. Ze deden hun gewone werk en verzetten daarnaast niet alleen alle materiële spullen maar ook bakens, en verlegden nog maar eens - nieuwe grenzen. Onze bijzondere dank hiervoor. Evenzo de bestuurders, die onvermoeibaar bleken en mede het vlotte verloop van de operatie mogelijk maakten. Dit jaar kwam ook een aantal nieuwe
3
Activiteitenverslag Sig
bestuurders de groep versterken. Zij spreken hierdoor hun geloof in Sig uit en het belang ervan voor de sector van de ambulante revalidatiecentra. De Vincentiuszusters en de andere gemeenschappen in de Pachthof; zij zorgden voor een warm welkom en legden daardoor mede een stevige basis voor een nieuwe werking in een toekomst met voldoende uitdagingen. Naast uitdagingen baren een aantal evoluties ons ook zorgen. De nieuwe locatie veroorzaakt bij een aantal deelnemers aan intervisiewerkgroepen blijkbaar nog altijd koudwatervrees. De toekomst van het papieren tijdschrift Signaal lijkt onzeker. Er wordt een nieuw decreet in het vooruitzicht gesteld. Minister Gatz zou de sector van het sociaal-cultureel werk als te immobiel, te versteend inschatten. Verstard? Dan moet hij Sig eens zien!
Herman Van Hove Voorzitter
4
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Voorstelling Sig
1. Naam en missie De missie van Sig luidt als volgt: Sig bevordert de levenskwaliteit van personen met beperkingen en hun omgeving via inclusie en integratie. Levenskwaliteit duidt op gevoelens van voldoening en welzijn die iemand in zijn leven ervaart en op de mate waarin hij ambities en wensen kan waarmaken. Beperkingen kunnen zich voordoen in de verstandelijke, zintuiglijke, motorische, emotionele of psychosociale ontwikkeling en/of op het gebied van communicatie, leren en gezondheid. Sig focust op de mogelijkheden, ondanks de handicap of stoornis. Inclusie en integratie zijn elkaar aanvullende begrippen. Inclusie duidt op de inspanningen waarvoor de samenleving in al haar geledingen verantwoordelijk is. Integratie duidt op de inspanningen die een persoon en zijn directe omgeving zelf leveren. De dagelijkse realiteit stelt echter grenzen aan de realisatie van dit ideaal. Sig maakt zich sterk in het verleggen van deze grenzen en zet gespecialiseerde krachten en werkvormen in om de maatschappij te sensibiliseren, om participatie te stimuleren, om ontmoeting te creëren en om de expertise en competentie te verhogen. Het doelpubliek bestaat uit individuele burgers, organisaties uit het maatschappelijke middenveld en deskundigen werkzaam in de gezondheids-, welzijns- en onderwijssector. Sig gelooft in een veranderbare samenleving en in de mogelijkheden van elke persoon, vertrekkend vanuit wederzijds respect, betrokkenheid en gelijkwaardigheid.
5
Activiteitenverslag Sig
2. Werking Werking voor professionele hulpverleners Sig vindt het belangrijk de expertise en competentie te verhogen van hulpverleners die beroepsmatig werken aan de inclusie, integratie en revalidatie van mensen met beperkingen. Professionele hulpverleners vormen een onmiskenbare schakel in het bevorderen van de levenskwaliteit van personen met beperkingen. De constant evoluerende wetenschappelijke inzichten in de diagnostiek en behandeling zorgen ervoor dat iedereen in het werkveld - pas of lang afgestudeerd overtuigd is van de noodzaak van permanente vorming en bijscholing. Om hieraan tegemoet te komen organiseert Sig o.a. studiedagen, workshops, bijscholingscyclussen, intervisiewerkgroepen en symposia voor professionele hulpverleners uit de gezondheids-, welzijns- en onderwijssector. Verder verspreidt Sig het vaktijdschrift Signaal, geeft Sig educatief materiaal uit (publicaties en producties) en stelt Sig gespecialiseerde informatie en documentatie ter beschikking. Tot slot stimuleert en coördineert Sig praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek.
Breedmaatschappelijke werking Minstens tien procent van de westerse bevolking gaat door het leven met een handicap of stoornis. Iedereen moet met beperkingen kunnen leven en omgaan. Sig streeft naar een maatschappij die een correct beeld heeft over kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen die kampen met problemen in hun functioneren. Sig wil ertoe bijdragen dat ze volwaardig aan de samenleving kunnen deelnemen. Een positieve houding tegenover mensen met beperkingen speelt een belangrijke rol. Onwetendheid is echter voor velen een grote struikelblok. Onbekend is nog altijd vaak onbemind. Sig wil de maatschappij dan ook informeren hoe ze kan omgaan met personen met beperkingen en zo veel mogelijk mensen sensibiliseren voor de inclusie- en integratiegedachten.
6
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Om dat doel te bereiken, organiseert Sig onder andere infomiddagen en avonden, cursussen, debatten en ontmoetingsmomenten. Sig ontwikkelt ook zelf projecten, publiceert boeken, brochures en dvd’s, beheert een docudienst en verspreidt een nieuwsbrief. Deze werking is bedoeld voor alle geïnteresseerden en betrokkenen. Ten slotte begeleidt en adviseert Sig allerlei organisaties (verenigingen, openbare diensten, bibliotheken, provinciebesturen, enz.) met vragen over inclusie en integratie.
3. Organogram
7
Activiteitenverslag Sig
Algemene Vergadering en Raad van Bestuur De Raad van Bestuur van Sig vzw is samengesteld uit de volgende personen: Leen Cautereels Marc Claeys Marc Colson Ann Coppieters Trees De Wael
Dirk florin Lieve Haverbeke Jo Rigole Jan Rodts Jan Scheiris
Stefaan Singelée Pieter Vanvolsem Marleen Verbeke Herman Van Hove Steven Wellekens
De Algemene Vergadering is samengesteld uit de leden van de Raad van Bestuur en de volgende personen: Jacques Adriaens Chantal Betrains Jan De Smet Walter D’ Haenens Maia De Wymmer
Erwin Franceus Luc Ghyselinck Marc Lambrecht Heidi Pollier Herman Theeten
Hugo Van de Veire Anne Van Haesendonck Evelyn Verstraete
Afgevaardigd Bestuur Het Afgevaardigd Bestuur wordt gevormd door Leen Cautereels, Marc Colson, Ann Coppieters, Lieve Haverbeke, Jo Rigole, Herman Van Hove en Steven Wellekens. Het Afgevaardigd Bestuur komt tweemaandelijks samen, in aanwezigheid van directeur Viviane Vermeiren.
Personeel (d.d. 31/12/2015) Directeur Viviane Vermeiren (38/38) - algemene coördinatie, personeelsbeleid en kwaliteitszorg - vorming professionele hulpverleners Stafmedewerkers Geert Andries (38/38) - publicaties en tijdschrift, website en externe communicatie - wetenschappelijke onderzoeksprojecten - preventieadviseur en netwerkbeheerder
8
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Jolien Leclercq (30,5/38) - vorming professionele hulpverleners Jozefien Maertens (23/38) - vorming professionele hulpverleners Sarah Persyn (23/38) - documentatie en informatie Sabine Willaert (19/38) - breedmaatschappelijke vorming (open aanbod en op maat) Administratieve en logistieke medewerkers Pieter Vermeiren (30,5/38) - organisatie activiteiten, inschrijvingsadministratie en ICT-ondersteuning Katia Casier (30,5/38) - onthaal, bestellingen publicaties en administratie Vanessa De Grauwe (30,5/38) - onthaal, facturatie en administratie Fatoumata Sow (29/38) - onderhoud Anja Verhasselt (38/38) - logistiek Lieve De Bruyne, Faye Van Autreve en Johan Engels gingen uit dienst op 1 juli 2015 naar aanleiding van de verhuis van Sig van Destelbergen naar Gijzegem. De medewerkers van Compaan stonden tot 30 juni 2015 in voor het onderhoud van de infrastructuur, vanaf 1 augustus is Fatoumata Sow in dienst genomen voor het onderhoud. We kregen regelmatig administratieve en logistieke steun van het PWA Destelbergen, ondertussen ook van het PWA Gijzegem. Verder kunnen we rekenen op de vrijwillige medewerkers Paul Calmeyn, Els Serras en Alain Temmerman, voor de uitbouw van de docudienst.
9
Activiteitenverslag Sig
Vorming, training en opleiding Onderwerp
Organisatie + datum
Coachingscafé Verbindende communicatie Hogeschool Gent 15 januari 2015 Procesbegeleiding naar duurzame verandering en vernieuwing Verhoog het engagement van je leden: zet website en e-mailmarketing optimaal in
11, 24 februari en 17 maart
2mpact Academy Gent 12 maart 2015 Hogeschool Gent
Innovatieve methodieken bij NAH
SEN Oost-Vlaanderen
Het M-decreet: Wat betekent dit voor mij als hulpverlener?
Sig Destelbergen
17 maart 2015 24 maart 2015
7 mei 2015
Maatschappelijk innoveren: Socius Gent het verhaal, het gesprek 15 juni 2015
Congres NAH
Vanessa De Grauwe, Pieter Vermeiren en Viviane Vermeiren
Impuls Vorming
Communicatie, inzet en inspiratie in je organisatie
Basisopleiding ecologisch schoonmaken
Gevolgd door
Sig Gijzegem 27 augustus 2015 ErNAH Hasselt 17 september 2015
Viviane Vermeiren
Geert Andries
Vanessa De Grauwe, Pieter Vermeiren en Sakiné Yuksel Sabine Willaert
Sabine Willaert
Geert Andries Fatoumata Sow Geert Andries en Sabine Willaert
Krachtig beïnvloeden en overtuigen
Syntra Midden-Vl 12 oktober 2015
Sabine Willaert
Innovatie in sociocultureel werk
Vijftact 8 oktober 2015
Geert Andries, Jolien Leclercq, Jozefien Maertens, Sarah Persyn, Pieter Vermeiren en Sabine Willaert
Diverse Sig-medewerkers volgden een extern programma i.f.v. netwerking en/of prospectie voor vormingsactiviteiten Sig.
10
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Adviesraden en redactie Adviesraad Vorming en opleiding Voorzitter Jo Rigole Leden Ann Coppieters, Liesbet Crommen, Els De Jaegher, Jean-Pierre De Maître, Lucia Vaes, Kris Vanden Bempt, Martine Van der Linden, Herman Van Hove, Pieter Van Volsem, Bart Volders, Petra Warreyn en medewerkers Sig
De Adviesraad Vorming en opleiding geeft advies en sturing op het vlak van vorming en opleiding voor professionele hulpverleners werkzaam in de ambulante revalidatie en aanverwante sectoren. De adviesraad vergadert tweemaandelijks. Op de agenda staan o.m. behoeftedetectie, prospectie en programmering, en evaluatie van de activiteiten. De adviesraad focust op de sector ‘ambulante revalidatie’. Van daaruit worden ook de meeste activiteiten geprogrammeerd, al staan de meeste initiatieven ook open voor andere geïnteresseerden. Voor de organisatie van specifieke activiteiten voor andere sectoren werken we samen met een netwerk van belangrijke contactpersonen uit die sectoren. Zij kunnen feedback geven over opleidingsnoden en -vragen.
Redactie Signaal Hoofdredacteur Herman Van Hove Kernredactie Geert Andries, Dieter Baeyens, Annemie Desoete, Jo Rigole, Hilde Roeyers, Romain Van De Voorde, Hilde Van Waelvelde, Kristel Verdeyen, Petra Warreyn en Inge Zink Adviesraad Jean-Pierre Fryns, Pol Ghesquière, Johan Simons, Evert Thiery en Martine Vanryckeghem
SIGnaal is in de loop der jaren uitgegroeid tot een kwartaaltijdschrift met een ruim aanbod, relevant voor de praktijk van de revalidatie en het netwerk waarin die zich afspeelt. Dit omstrijkt de diagnose en behandeling van personen met ontwikkelingsstoornissen, neuropsychologische en neurologische stoornissen vanuit een biopsychosociale benadering en de daarmee samenhangende belevingsaspecten. Inclusie en integratie staan centraal. Eind 2004 sloegen de redacties van SIGnaal en Significant, het elektronisch wetenschappelijk tijdschrift van Sig, de handen in elkaar. SIGnaal werd Signaal: Significant voor de professionele hulpverlener. Elk nummer zit boordevol informatie: artikels klinische praktijk, onderzoeksartikels, verslagen van congressen, een forumrubriek, recensies, een vormingsagenda, enz.
11
Activiteitenverslag Sig
Adviesraad Wetenschappelijk Onderzoek Voorzitter Steven Wellekens* Leden Caroline Andries (VUB) - Inge Antrop (UGent) - Dieter Baeyens* (KU Leuven) - Ivo Bernaerts* (Thomas More Antwerpen) - Caroline Braet (UGent) - Paul Corthals* (UGent & HoGent) - Marieke Coussens (Arteveldehogeschool) - Marina Danckaerts (KU Leuven) - Peter Paul De Deyn (UAntwerpen) - Miet De Letter (UGent) - Leo De Raeve (Onici) - Greetje Desnerck* (Howest) - Annemie Desoete* (UGent & Arteveldehogeschool) - Pol Ghesquière (KU Leuven) - Hans Hellemans (UAntwerpen) - Christophe Lafosse (KU Leuven) - Wouter Lambrecht (PC Caritas) - Bea Maes (KU Leuven) - Jarymke Maljaars (KU Leuven) - Mieke Meirsschaut (Arteveldehogeschool) - Emmanuël Nelis (KAS/AZ Sint-Lucas Brugge) - Jo Rigole (Sig)* - Herbert Roeyers (UGent) - Hilde Roeyers* (Vives) - Mark Schittekatte (UGent) - Stefaan Singelée (Federatie CAR) - Evert Thiery (UGent) - Wim Tops (RUGroningen) - John Van Borsel (UGent) - Gunther Van Bost (UGent) - Saskia van der Oord (KU Leuven) - Herman Van Hove* (Sig) - Karla Van Leeuwen (KU Leuven) - Hilde Van Waelvelde* (UGent) - Dirk Van West (UAntwerpen & VUB) - Martine Vanryckeghem (UC Florida) - Viviane Vermeiren* (Sig) - Guy Vingerhoets (UGent) - Petra Warreyn* (UGent) en Inge Zink (KU Leuven)
Eén van de doelstellingen van Sig bestaat erin het professionele (revalidatie)werk wetenschappelijk te onderbouwen. Sig wil de samenwerking tussen onderzoekers en veldwerkers stimuleren. In de praktijk is er namelijk wel nood aan, maar geen tijd voor dergelijk onderzoek en in researchprogramma's is de praktijkbetrokkenheid soms onderbelicht. Sig vervult deze rol mede met de steun van de Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie. In de loop van 2015 voltrok zich de vernieuwing van de werking, via twee nieuwe organen: het Wetenschappelijk Platform en het Wetenschappelijk Netwerk. We vonden heel wat onderzoekers bereid om (blijvend) bij te dragen tot de wetenschappelijke werking van Sig. Dertien nieuwe leden sloten aan. Het Wetenschappelijk Platform (leden hiervan zijn hierboven aangeduid met *) heeft de intentie om twee keer per jaar bijeen te komen om nieuwe onderzoeksprojecten te bespreken en de lopende projecten op te volgen. Het biedt hen ook de mogelijkheid om onderzoekers/wetenschappers van andere instituten te ontmoeten en in Sig een kanaal te vinden voor de realisatie van de maatschappelijke meerwaarde van het onderzoek. Het Wetenschappelijk Netwerk is een breder netwerk van wetenschappers dat Sig kan aanspreken om mee te werken of feedback te geven op zaken van het Wetenschappelijk Platform.
12
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
4. Participanten Alle vzw's uit de ruime welzijns- en gehandicaptensector kunnen jaarlijks Sigparticipant worden. In ruil voor een vast bedrag krijgen ze een aantal voordelen: reductie op de deelnemersprijs voor tal van workshops en studiedagen, deelname aan intervisiewerkgroepen (CAR) aan gereduceerde prijs, reductie bij ‘Gebruik infrastructuur Sig’ en een gratis abonnement op het tijdschrift Signaal. De bijdrage en voordelen van het participantschap gelden per kalenderjaar. De volgende vzw's tekenden in januari 2015 in als participant: 35 Centra voor Ambulante Revalidatie (CAR) en 4 andere vzw’s. CAR Aalst R. De Hert CAR Aartrijke-Zedelgem ’t Veld CAR Beveren ‘t Vlot CAR Bree CAR Brugge De Kade CAR Brussel De Poolster CAR Brussel CAR Buggenhout CAR Deinze Ter Kouter CAR De Steijger Destelbergen CAR Drongen Bolt CAR Eeklo Klimop CAR Ninove De Locomotief CAR Lede De Springplank CAR Gent Sint-Lievenspoort CAR Gent Impuls CAR Geraardsbergen Horizon CAR Halle Land van Halle, Pajottenland CAR Ieper De Klinker CAR Knokke-Heist De Klinker CAR Kortrijk Overleie CAR Kortrijk Heule Accent CAR Oostakker CAR Oostende Stappie CAR Oudenaarde Ter Eecken CAR Roeselare CAR Kortrijk Rollegem De Kindervriend CAR Ronse Werken Glorieux CAR Sint-Niklaas Het Veer CAR Tienen DAT
13
Activiteitenverslag Sig
CAR Torhout Sint-Rembert CAR Wetteren De Schakel CAR Wuustwezel Noorderkempen CAR Zele Kapelhof CAR Zottegem Wegwijs Arteveldehogeschool, Gent Au Petit Lorrain ‘Leerwijzer’, Oostduinkerke Centrum voor Ontwikkelingstherapie, Roeselare Ziekenhuis Inkendaal, Vlezenbeek Overzicht van het aantal participanten 2008-2015
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Centra Ambulante Revalidatie
Andere vzw’s (non-profitsector)
40 41 38* 39 37 37 35 35
6 6 4 4 4 6 4 4
* Drie centra werden in 2010 één vzw i.p.v. twee vzw’s (Buggenhout, Deinze en Sint-Niklaas).
5. Erkenning en subsidiëring Ministerie van Cultuur Sig vzw werd in 1993 door het Vlaams Ministerie van Cultuur erkend als ‘organisatie voor vormings- en ontwikkelingswerk voor bijzondere doelgroepen’. Vanaf 1 januari 1997 werd Sig vzw erkend als ‘dienst voor sociaal-cultureel werk’ bij hetzelfde ministerie. De erkenning en subsidiëring gebeurde op basis van de jaarlijkse realisatie van een aantal activiteitenpakketten. In 2003 werden het decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk opnieuw gewijzigd. Twee jaar bleef Sig functioneren als dienst voor sociaal-cultureel werk. Vanaf 1 januari 2005 wordt Sig erkend als lid van de federatie Vijftact, een federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap en hun omgeving. Vijftact werd officieel opgericht op 21 april 2004. De federatie groepeert vijf voormalige diensten voor sociaal-cultureel werk: Sig, Centrum Zit Stil, Gezin en handicap, Vlaamse Dienst Autisme en Fevlado Diversus. De opdracht van Vijftact is het ontwikkelen van
14
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
educatieve programma's en het aanbieden van aanvullende activiteiten op het vlak van sensibilisatie, begeleiding en maatschappelijke activering. Dit alles moet gericht zijn naar het brede (hoofdzakelijk niet-professionele) publiek. Onder impuls van dit decreet richt de Sig-werking zich expliciet tot twee doelgroepen: (1) professionele hulpverleners en (2) alle geïnteresseerden. Het nieuwe decreet houdt ook een ommekeer in van een kwantitatieve naar kwalitatieve regelgeving. Er wordt gewerkt met beleidsplannen en jaarprogramma's. Kwaliteitszorg wint aan belang. Momenteel zijn de besprekingen over alweer een nieuwe decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk volop aan de gang.
Provincie Oost-Vlaanderen In 2014 werd de nominatum subsidie die Sig in het verleden kreeg via de Provincie Oost-Vlaanderen overgeheveld naar het ministerie van Cultuur. Sig krijgt deze subsidie (voorlopig) verder via de federatie Vijftact.
6. Samenwerkingsverbanden Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie - Sig doelstelling: het opzetten van projectmatig wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met verschillende universiteiten en hogescholen Arteveldehogeschool - Sig doelstelling: samenwerken aan projectmatig wetenschappelijk onderzoek, maatschappelijke dienstverlening, permanente vorming en publicaties Verder werkt Sig intensief mee in het Netwerk Leerproblemen Vlaanderen, het Vlaams Forum voor Diagnostiek (lid van het Kwaliteitscentrum voor Diagnostiek) en het ICF-platform voor Nederlandstalig België.
7. Lidmaatschappen Sig is lid van: - Vijftact, Federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap - Sociare, Federatie Werkgevers Sociaal-culturele sector (via Vijftact) - Federatie voor Organisaties Volksontwikkeling (FOV) (via Vijftact) - Vlaams Studie- en Documentatiecentrum voor vzw's (VSDC)
15
Activiteitenverslag Sig
Werking 2015
1. Naar Gijzegem Zoals al enige tijd aangekondigd, verhuisde Sig in de zomer van 2015 met zijn hele hebben en houden van Destelbergen naar de nieuwe locatie in de Pachthofstaat te Gijzegem. Reden genoeg om feestelijk ‘uit te pakken’. Op vrijdag 11 september was er voor genodigden een officiële opening. In de namiddag was er een lezing van prof. dr. Ignaas Devisch over de verhouding tussen normaliteit en maatschappij: Is de zorg inclusief of exclusief BTW? Met zowat 140 toehoorders was onze grootste zaal meer dan goed gevuld! Tijdens de daarop volgende receptie met passende drankjes en hapjes groeide de groep bezoekers tot zowat 180. Onder aanvoering van prof. dr. Evert Thiery werd Sig officieel geopend en zag ‘Gijsigem’ het levenslicht. Het geheel werd muzikaal op smaak gebracht door Brandhout, die volksmuziek uit alle hoeken van de wereld bracht. Dit twee maanden later deden we de feestelijkheden nog eens over. Op vrijdag 27 november hield Sig zijn eerste grootschalige opendeurdag. Op het namiddagprogramma stonden een toneelvoorstelling over en door mensen met een nietaangeboren hersenletsel (NAH), rondleidingen in onze nieuwe locatie, gratis lezingen en workshops (zowel voor professionele hulpverleners als voor het brede publiek) en een standenmarkt met doorlopende randanimatie.
16
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
’s Avonds bouwden we één van onze lokalen om tot een heuse radiostudio. Krista Bracke en Michel Folet (beiden een radioverleden bij de VRT, maar ondertussen ook ervaringsdeskundige op het vlak van beperking) maakten er een onvergetelijke, interactieve avond van. Alles samen verwelkomden we tijdens onze opendeurdag zowat 400 bezoekers. Een succes dus! Deze extra’s waren echter geen reden om de ‘gewone’ werking te verwaarlozen. Integendeel zelfs. Tijdens de studiedagen van de herfstvakantie schreven zich 950 deelnemers in, een cijfer dat we al jaren niet meer haalden.
2. Vorming professionele hulpverleners Het vormingsaanbod richt zich tot professionele hulpverleners werkzaam in de Centra voor Ambulante Revalidatie (CAR) en aanverwante sectoren. We proberen zo nauw mogelijk aan te sluiten bij de vormingsnoden van deze sectoren. Op die manier willen we het verantwoord handelen (evidence based) in de praktijk van de professionele hulpverlening ondersteunen. Bij het opzetten van het programma hanteren we de principes van verantwoord handelen. Drie factoren zijn hierbij belangrijk: (1) de mate waarin een onderzoek, een therapeutische methode, een test, … wetenschappelijk verantwoord is, (2) of en hoe deze in de klinische praktijk kan worden gebruikt door hulpverleners, rekening houdend met de specifieke kenmerken en vaardigheden van deze therapeuten, en (3) afgestemd op de kenmerken en context van de specifieke cliënt. Elke activiteit wordt door de deelnemers geëvalueerd. Via deze evaluaties volgen we de kwaliteit van de vorming op en sturen we zo nodig bij. De gros van de studiedagen wordt in vakantieperiodes georganiseerd (herfst, krokus- en paasvakantie). Daarnaast plannen we telkens een aantal studiedagen die plaatsvinden op gewone werkdagen. We noemen dit ‘studiedagen buiten de vakantie’. Ook de workshops vinden meestal plaats op gewone werkdagen. Het volledige aanbod verschijnt twee maal per jaar in een programmabrochure (juni en november) die enkel online verschijnt. Een beknopte flyer wordt rondgestuurd. Inschrijven gebeurt online via de website. Verder wordt het aanbod bekendgemaakt via de elektronische nieuwsbrief, via aankondigingen in tijdschriften, enz. In uitzonderlijke gevallen wordt een aparte promotiefolder gemaakt, bijvoorbeeld voor het symposium Insigt.
17
Activiteitenverslag Sig
Verder organiseren we ook studiedagen voor specifieke doelgroepen, de laatste jaren bijvoorbeeld voor zorgleerkrachten. Dit aanbod wordt via specifieke kanalen bekendgemaakt. Tot slot zijn er de intervisiewerkgroepen: deze richten zich nagenoeg exclusief tot personeelsleden van de CAR. Hieronder volgt een overzicht van de georganiseerde activiteiten en het aantal deelnemers in 2015. Op p. 32 vindt u een globale overzichtstabel van de deelnemersaantallen over de laatste jaren.
Studiedagen Opzet en doelgroep Organisatorisch vormen de studiedagen tijdens de vakantie telkens een geheel. De aangeboden onderwerpen staan inhoudelijk echter los van elkaar. De meeste studiedagen duren een hele dag, sommige maar een halve. Wanneer een studiedag volzet is, wordt afhankelijk van het aantal mensen op de wachtlijst onmiddellijk of op termijn een herneming overwogen. Als de herneming in diezelfde vakantie valt, zijn de cijfergegevens over de hernemingen vermeld bij de oorspronkelijk geplande studiedagenreeks. Valt de herneming buiten de vakantie, dan staat ze vermeld bij de studiedagen buiten de vakantieperiode, samen met studiedagen die per definitie buiten de vakantie werden georganiseerd.
Studiedagen tijdens de vakantie (Krokus, Pasen en Herfst 2015) (tot 30/6 in Destelbergen, vanaf 1/7/2015 in Gijzegem, tenzij anders vermeld)
Titel van de studiedag 16 februari Psycho-educatie bij dyslexie: Aanpak gestoeld op empowerment, contextueel werken en het biopsychosociaal model (ICF) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met kommagetallen Uitdagingen in de gehoorrevalidatie: van baby tot 65+ ‘Van moetens’ Obsessief-compulsieve stoornis en autismespectrumstoornis 17 februari Breuken zetten de rekenwereld op z’n kop
18
Begeleiding
Deelnemers
Nadja Brocatus
20
Hilde Heuninck
45
Claire Tollenaere & Inès Van de Weyer Luc Roelen & Lore Degryse Hilde Heuninck
39 87 33
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de studiedag
Begeleiding
Spraakontwikkelingsdyspraxie, bekend of Veerle Waelkens gekend? Ouderbegeleiding: opvoeden doe je zo! Ilse Dewitte Hoezo? PCM: Personaliseren van communicatie en Edwin Hantson motivatie 18 februari Renfrew Taalschalen Nederlandse Inge Zink & Aanpassing Hilde Roeyers Behandeling van neuropsychologische (dis)functies: overzicht van revalidatieWouter Lambrecht mogelijkheden (cognitie, emotie en gedrag) Invloed van context op de executieve Dieter Baeyens functies bij ADHD Communicatie met demente personen en Luc Van de Ven hun familie 19 februari Cognitieve vaardigheden: Hoe omgaan met materialen zodat ze toegankelijk worden Albert Janssens voor het kind? Coachen op de werkvloer: inspirerend Anne Breda & omgaan met cliënten en collega’s Hilde Van Lysebettens ‘Loop naar de maan’: over omgaan met Geert Taghon agressie Emotieregulatie en transdiagnostische cognitieve gedragstherapie bij kinderen en Eric Heyns jongeren 13 april Werkgeheugen en executieve functies: Wytze van der Zwaag & Selma van Berkel Wat zijn het en hoe zijn ze te verbeteren? ADHD: een effectieve aanpak van Hermien De Backer diagnostiek en behandeling Omgaan met multiculturaliteit in de Mark Schittekatte psychodiagnostiek en behandeling Cerebral Palsy (CP) in een ruimere context Bobath-vereniging 14 april Pubers met autisme (en normale Ilse Aerts begaafdheid) Zonder al te veel vallen en opstaan. Valpreventie bij senioren, ouderen en Leen De Coninck personen met een beperking Wat werkt in de revalidatie? Sjef de Vries & De kern en kracht van het Jo Janssen maatschappelijk werk Een kind als (g)een ander. Rouwverwerking bij ouders: een rouwproces Gerd Claes of een ‘rauw’ proces?
Deelnemers 85 34 16
42 18 33 16
16 21 30 33
108 53 15 31 34 18
11
17
19
Activiteitenverslag Sig
Titel van de studiedag 14 april (Leuven) Spanning in een nieuw samengesteld gezin Gehechtheid, psychopathologie en veerkracht: een blik vanuit de kinderpsychiatrie Gedragsmoeilijkheden, depressie of faalangst bij NAH 15 april De NAH-fotogroep: fotografie als ingangspoort en expressiemiddel Eet- en drinkmoeilijkheden bij kinderen met een motorische beperking: slikken en verslikken, tandverzorging en speekselverlies Preventie van zelfdoding bij jongeren/adolescenten 16 april Rekenzwakke kinderen leren omgaan met metend rekenen en meetkunde Differentiaaldiagnostiek en comorbiditeit autismespectrumstoornissen geactualiseerd volgens DSM-5 NAH: iets anders 2 november Beginnende en gevorderde leesmoeilijkheden remediëren op het niveau van de volledige lagere school Oplossingsgericht werken met visualisaties bij personen met een verstandelijke beperking Werken met visualisaties (pictogrammen, foto’s en geschreven taal) om de zelfredzaamheid te bevorderen Hoogsensitiviteit: eindelijk op de kaart!? 3 november Beginnende en gevorderde spellingsmoeilijkheden remediëren op het niveau van de volledige lagere school Ervaringsgerichte training van aandachtsstoornissen in de praktijk Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA) 3 november (Leuven) Fonetische en fonologische articulatietherapie creatief en communicatief bekeken
20
Begeleiding
Deelnemers
Lieve Cottyn
9
Peter Emmery
17
Dirk Liessens
29
Frank Paemeleire Griet Van Beneden & Hilde Aerts
21
Chris Rampelbergh
48
Michaël Bloemen
12
Hilde Heuninck
50
Ilse Aerts
27
Jeroen Walravens
25
Hilde Heuninck
100
Chris De Rijdt
17
Chris De Rijdt
20
Elke Van Hoof
50
Hilde Heuninck
78
Evert Thierry
65
Inge Zink & Hilde Roeyers
30
Ingrid Herreman
71
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de studiedag Logopedie en autisme 4 november Zie wat ik zie, doe wat ik doe! Stimuleren van imitatie en gedeelde aandacht bij jonge kinderen met ASS Ontwikkelingsdysfasie (OD): theoretisch kader, diagnostiek en behandeling Casuïstiekbehandeling van neurogene communicatiestoornissen: geen recepten maar concepten 5 november Basisonderwijs geven aan kinderen in kansarmoede Dyslexie en vreemde talen leren in het basisonderwijs en vroege middelbaar Hulpverlening aan dove en slechthorende kinderen en jongeren met psychische klachten Heb ik een probleem dan? Ziektebesef en interventies bij hersenletsel Spraakontwikkelingsdyspraxie, bekend of gekend? Autisme en depressie
Begeleiding
Deelnemers
Veerle Vantorre
85
Joke Honoré
105
Inge Zink
68
Frank Paemeleire
48
Albert Janssens & Daniël Trimbos
12
Katrien Horions
52
Tiejo van Gent
26
Arno Prinsen
14
Veerle Waelkens
76
Sylvie Carette
20
Werden geannuleerd (wegens te weinig deelnemers of andere omstandigheden): -
Heb ik een probleem dan? Ziektebesef en interventies bij hersenletsel (Arno Prinsen) (17 februari 2015 Hasselt) De ontwikkeling van antisociale gedragsstoornissen in kindertijd en adolescentie (Patricia Bijttebier) (17 februari 2015 Hasselt) Hooggevoeligheid. Hoogsensitief persoon (HSP): modegril of blijvend? (Elke Van Hoof) (17 februari 2015) Verscheidenheid in verlies (Tugba Kalendar & Tom Waltman) (15 april 2015) Zelfregulatie bij kinderen met obesitas (Sandra Verbeken & Saskia Mels) (16 april 2015)
21
Activiteitenverslag Sig
Studiedagen buiten de vakanties 2015 (tot 30/6 in Destelbergen, vanaf 1/7/2015 in Gijzegem, tenzij anders vermeld)
Titel van de studiedag (begeleiding) Faalangst? Coachen naar zelfvertrouwen én zelfcontrole! (Ingrid Coosemans) Het biopsychosociaal model in de gezondheids- en welzijnszorg en ICF (International Classification of Functioning, Disability & Health) (Jo Lebeer, Nadja Brocatus & Jan Scheiris) Gezien of niet gezien? Over visuele verwerking, visuele beperkingen en CVI (Patricia Delbeke) Grootmotorische competentie bij kinderen: nieuwe Vlaamse normen voor de KTK (Matthieu Lenoir) Aan de slag met het ESDM, een ontwikkelingsgerichte benadering voor het jonge kind met autisme (Ilse Van Beversluys) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met de rekenwereld tot 20 (Hilde Heuninck) Aan de slag met het ESDM, een ontwikkelingsgerichte benadering voor het jonge kind met autisme (Ilse Van Beversluys) Beroepsethiek, deontologie en beroepsgeheim (Jan Vande Moortel) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met de rekenwereld tot 100 (Hilde Heuninck) Aan de slag met het ESDM, een ontwikkelingsgerichte benadering voor het jonge kind met autisme (Ilse Van Beversluys) Praten met kinderen (Piet Vandebriel) Au travail avec l’ESDM, une approche du développement pour le jeune enfant avec autisme (Ilse Van Beversluys) Het M-decreet: Wat betekent dit voor mij als hulpverlener? (Hans Verpoest) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met de rekenwereld tot 1000 (Hilde Heuninck) Fonetische en fonologische articulatietherapie creatief en communicatief bekeken (Ingrid Herreman) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met kommagetallen (Hilde Heuninck) Het biopsychosociaal model en ICF (International Classification of Functioning, Disability & Health) in de gezondheids- en welzijnszorg (Jo Lebeer, Nadja Brocatus & Dirk florin)
22
Data
Deelnemers
20 januari
28
29 januari
65
6 februari
32
6 februari
16
3 maart
20
6 maart
51
17 maart
29
26 maart
40
27 maart
39
21 april
21
23 april
46
5 mei
45
7 mei
31
8 mei
44
2 juni
50
25 september
29
1 oktober
50
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de studiedag (begeleiding) Breuken zetten de rekenwereld op z’n kop (Hilde Heuninck) De ontwikkeling van antisociale gedragsstoornissen in kindertijd en adolescentie (Patricia Bijttebier) Emotie en sociaal gedrag bij kinderen (Lut Celie) Rekenzwakke kinderen leren omgaan met metend rekenen en meetkunde (Hilde Heuninck) Wat is ICF? - Bondige inleiding (Nadja Brocatus) Wat is labeling in de diagnostiek? (Dieter Baeyens) Begeleiden in autisme: een vertrouwensrelatie! (Marc Serruys)
Data
Deelnemers
2 oktober
18
6 oktober
11
16 oktober
36
23 oktober
50
27 november 27 november
50 11
10 december
35
Aantal deelnemers studiedagen In 2015 zijn er 75 studiedagen georganiseerd voor 2877 deelnemers. Deelnemersaantallen (2011-2015)
Studiedagen Krokus Studiedagen Pasen Studiedagen Herfst Subtotaal Studiedagen buiten vakantie Totaal
2011
2012
2013
2014
2015
960 795 902 2657 638 3295
807 863 858 2528 915 3443
741 779 761 2281 552 2833
663 461 847 1971 512 2483
568 525 937 2030 847 2877
23
Activiteitenverslag Sig
Workshops Opzet en doelgroep De workshops worden op dezelfde manier geprogrammeerd als de studiedagen. Het verschil met de studiedagen, die eerder gericht zijn op kennisverwerving, is dat hier er in kleinere groepen wordt gewerkt en dat de nadruk meer ligt op praktijk en het inoefenen van vaardigheden.
Workshops 2015 (tot 30/6 in Destelbergen, vanaf 1/7/2015 in Gijzegem, tenzij anders vermeld)
Titel van de workshop (begeleiding) Stottertherapie in een multidisciplinaire setting, stotteren en … Meerdere uitdagingen samen (Veerle Waelkens) Naar baby’s kijken vanuit een interpersoonlijk perspectief (Ann Verhaert) Taalpragmatiek bij kinderen: stimuleren van taalgebruik en communicatievaardigheid (Begga Van De Walle) De romp als keypoint voor houding, evenwicht en mobiliteit. Praktijkgericht inoefenen van geriatrische en neurologische revalidatieconcepten: Zijn deze ook bruikbaar bij kinderen? (Wil de Wilde & Koenraad De Weerdt) Gebruik van muziekinstrumenten in de psychomotorische therapie (Griet Dewitte en Jan Cherlet) Relaxatie voor kinderen met ontwikkelingsproblemen (Mark Liefhooghe) Leespraat: leren lezen én leren praten (Heidi Van Ginkel) International Classification of Functioning, Disability & Health (ICF) - Verdiepingsworkshop (Jo Lebeer, Gunther Van Bost, Nadja Brocatus, Jan Scheiris & Dirk florin) DCD-behandeling, een praktijkgerichte workshop (Wouter Carton) Basistraining ADOS-2 (Petra Warreyn & Anne Vanderlinden) Circomotoriek als creatieve psychomotorische vaardigheden (Rika Taeymans) Psychodrama, algemene inleiding en specifieke werkwijze a.d.h.v. The Psychodrama Puppets Kit (Moira Verhofstadt)
24
Data
Deelnemers
2 februari
20
10 februari
15
16 februari
32
3 maart
30
5 maart
16
6 en 20 maart
13
9 maart
13
12 en 30 maart
26
7 april
21
21 april
18
23 en 24 april
15
27 en 28 april
7
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de workshop (begeleiding) Basale stimulatie: begeleiden van mensen met een ernstig meervoudige beperking (Mieke Lecompte) Communicatieve Intentie Onderzoek (CIO) (Sjoeke van der Meulen & Claartje Slofstra-Bremer) ADOS-2 - Toddler training (Petra Warreyn & Anne Vanderlinden) Basistraining ADOS-2 (Petra Warreyn & Anne Vanderlinden) Basisopleiding ecologisch schoonmaken (instructeur Boma) EHBO-opfrissingscursus (Provikmo) Basisopleiding EHBO-hulpverlener (Provikmo) Hanencursus ‘Praten doe je met z’n tweeën’ (PDMT): Hanen Certificeringsworkshop (Johan Dekelver) Adem- en ontspanningstherapie (AOT) Methode van Dixhoorn (Els Anthonissen) Sociale vaardigheden aanleren aan kinderen met autisme volgens de principes van ABA (Laura Schouten) Introduction to PROMPT Technique (Marianne Raaijmakers en Karin Brinckmann) Stottertherapie in een multidisciplinaire setting, stotteren en … (terug) aan de slag met stotteren (Veerle Waelkens) Toepassing van psychomotorische en relaxatietherapie in impulscontroletherapie (Mark Liefhooghe) Gekleurde letters: een methode om leerlingen met dyslexie te helpen met vreemde talen (Katrien Horions)
Data
Deelnemers
18 mei
25
8 juni
18
9 juni
18
26 augustus
16
27 augustus
11
22 september
12
28 en 29 september
12
12, 13 en 14 oktober
14
15 en 16 oktober 12 en 13 november
7
15 en 16 oktober
25
26, 27 en 28 oktober
24
3 november en 8 januari 2016
8
20 november
15
23 november
8
Werden geannuleerd (wegens te weinig deelnemers of andere omstandigheden): -
Basiscomputervaardigheden voor een administratieve setting (Birger Destoop, Educo Gent) (18 februari 2015) Basisworkshop ABA - communicatie, gedrag en spel (Laura Schouten) (9, 10, 26 en 27 maart 2015) Terugkomdag Hodson en Paden (Imma van de Wijer-Muris & Yvonne Draaisma) (24 maart 2015) Dynamieken in groepstraining bij kinderen/jongeren (Hannes Verdru) (7 en 8 april 2015) Probleemgedrag analyseren en effectief veranderen. Verdieping op de ABA-methodiek (Laura Schouten) (7 en 8 mei 2015) Sociaal overleven (normaalbegaafde kinderen met autisme tot 12 jaar) (Ilse Aerts) (7 en 8 december 2015)
25
Activiteitenverslag Sig
Workshops voor leidinggevenden in de CAR 2015 Voor de leidinggevenden werkzaam in de CAR wordt elk jaar een afzonderlijk aanbod georganiseerd. De onderwerpen zijn gekozen na bevraging bij de doelgroep. Titel van de workshop (begeleiding) Microsoft Outlook in dienst van slim timemanagement (Yvan Winne) Verzekeringsvraagstukken voor bestuurders van CAR (Jochen Blondelle)
Datum
Deelnemers
20 oktober
8
24 november
7
Aantal deelnemers workshops In 2015 zijn 28 workshops georganiseerd voor een totaal van 454 deelnemers. Aantal workshops en totaal aantal deelnemers (2011-2015)
Aantal workshops Totaal aantal deelnemers
26
2011
2012
2013
2014
2015
39 695
37 703
41 704
25 570
28 454
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Symposium Insigt ‘Games in de hulpverlening’ Het jaarlijkse symposium Insigt handelde in 2015 over ‘Games in de hulpverlening’. Het vond plaats op 19 mei in Campus The Level van Hogeschool West te Kortrijk. Er waren 185 aanwezigen. Computerspelletjes of ‘games’ deden jaren geleden al hun intrede in de samenleving. Toch bekijken heel wat mensen het gebruik en de steile opkomst ervan met ambivalente gevoelens. Tegenwoordig worden games ook meer en meer gebruikt als therapeutisch instrument. Het medium trekt namelijk om verschillende redenen de aandacht. Allereerst plaatsen games het kind of de jongere in een actieve leerrol. Verder is het een methode om thema’s op een laagdrempelige manier in hun leefwereld aan te bieden. Ten slotte zorgt het aanbrengen van inhoud via games voor meer betrokkenheid, motivatie en engagement. Maar welke educatieve/therapeutische games zijn er nu zoal? Wat zijn de effecten van het gebruik van games in de klas, de zorg- of hulpverlening? Zijn ze bruikbaar bij verschillende doelgroepen (bv. dyslexie, ADHD of ASS)? Maakt het spelen van games (toch al) kwetsbare kinderen en jongeren nog gevoeliger voor incorrecte wereld- en zelfbeelden, slechte copingvaardigheden en beperkte sociale contacten? Wat zijn de neurologische effecten van het spelen van games en moeten we alert zijn voor verslaving, epilepsie en andere problemen? De verschillende gastsprekers gingen in op deze vragen. We probeerden zoveel mogelijk licht te werpen op de beide kanten van de medaille, zodat deelnemers een vollediger beeld krijgen van de voor- en nadelen van games als therapeutisch instrument. Het programma zag er als volgt uit : • • •
• • •
Inleiding door Emmanuël Nelis, symposiumvoorzitter Games en maatschappij: een kritische beschouwing van het effectendiscours (Jan Van Looy, iMinds & MICT, UGent) Games als therapeutisch instrument: de effecten van een game-based cognitieve training en een serious game (Saskia Van der Oord, KU Leuven & U Amsterdam) Evidence based game design (Geoffrey Hamon, coördinator onderzoek Digital Arts & Entertainment, HoWest) Waarom en hoe games het brein aanspreken (Evert Thiery, UGent) Ouderbegeleiding: hoe gaan we thuis om met games? (Eric Schoentjes, UZ Gent)
27
Activiteitenverslag Sig
Symposium DCD Het was al weer even geleden dat de symposia over DCD in Vlaanderen plaatsvonden. Tijd dus voor een nieuwe editie, want ondertussen gingen er drie internationale DCD-congressen door (Lausanne, Ouro Preto en Toulouse), waar veel nieuwe kennis de wereld ingestuurd werd. Bovendien is sinds kort de DSM-5 in gebruik, waardoor een update zich nu echt wel opdrong. Op het symposium ‘DCD: stand van zaken met focus op behandeling’ brachten we op 3 december 2015 verschillende gastsprekers samen, vooral werkzaam in het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen (COS) en de afdeling Revalidatiewetenschappen van de UGent. Vóór de middag gingen ze in op de Europese richtlijnen voor DCD (European Academy of Childhood Disability) en op de onderliggende neuropathologie. Na de lunch legden ze de nadruk op de behandeling van DCD aan de hand van enkele getuigenissen. Rode draad hierbij was het vertalen van evidence-based therapie voor kinderen met DCD naar de praktijk. Het programma zag er als volgt uit : • • • • •
•
• •
Onthaal en inleiding door Jolien Leclercq DCD in 2015: vergeet de omgeving niet! (Hilde Van Waelvelde) Van klinische diagnostiek naar moleculaire verklaring (Ann Oostra) Zelf schrijfproblemen ervaren, incl. getuigenis over DCD (Griet Dewitte) Hoe kies je de behandeldoelen? Vanuit CO-OP (Rianne Jansens) Met behulp van het Foto-interview (Nathalie Vanassche) Casuïstiek taakgerichte therapie, vanuit de hulpvraag van het kind Grove motoriek (Casus) (Wouter Carton) Schrijfmotoriek (Casus) (Barbara De Mey) Voorstelling P4C: een nieuw Canadees model, ook in Vlaanderen haalbaar? (Griet Dewitte) Getuigenis over DCD (Heleen De Rore)
Er waren 216 aanwezigen, goed voor een nokvolle zaal. Het was het eerste symposium dat in de nieuwe locatie in Gijzegem plaatsvond. Sprekers en deelnemers waren bijzonder tevreden.
28
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Onderwijsgerichte vorming 2015 Sommige activiteiten zijn niet bedoeld voor hulpverleners of personeel van de CAR, maar voor andere doelgroepen. Het gaat om een open aanbod, maar met een duidelijk omschreven doelgroep. De bekendmaking gebeurt dan ook heel gericht. We richten ons op iedereen uit het onderwijs, dus ook taakleerkrachten, GONbegeleiders, klasleerkrachten, enz. Deze vormingen worden opgenomen is ons aanbod onder de noemer ‘onderwijsgerichte vorming’. Het aanbod loopt per schooljaar en omvat telkens een aantal studiedagen. We plannen onderwerpen waar elke school vroeg of laat mee te maken heeft. De studiedagen zijn concreet en praktisch uitgewerkt, zodat de deelnemers meteen aan de slag kunnen. De lesgevers hebben altijd een ruime praktijkervaring. Titel van de studiedag (begeleiding) ADHD in de klas: ook een zaak van de klasgenoten! Psycho-educatie in de klas (Jannes Baert & Jan Vanthomme) Basisonderwijs geven aan kinderen in kansarmoede (Albert Janssens) Lastige kinderen, kwetsbare ouders… moeilijke gesprekken (Anne Hermans) Omgaan met kinderen die moeilijk doen in de klas (Albert Janssens) Een concrete aanpak van probleemgedrag in een klascontext! (Karen Van Dyck & Nele Van Praet)
Datum
Deelnemers
30 januari
24
10 maart
10
2 april
19
19 november
47
7 december
45
De volgende studiedag werd geannuleerd wegens te weinig inschrijvingen: -
Een oplossingsgerichte school (Liesbet Moortgat) (10 februari)
Aantal deelnemers studiedagen voor specifieke groepen (2010-2015)
Onderwijsgerichte vorming
2011
2012
2013
2014
2015
182
177
118
68
145
29
Activiteitenverslag Sig
Intervisiewerkgroepen De organisatie van de intervisiewerkgroepen verloopt per werkjaar. In het werkjaar 2014-2015 waren er 16 intervisiewerkgroepen actief. In het jaar 20152016 waren er 14 werkgroepen actief. De werkgroep Neuropsychologie stopte wegens te weinig deelnemers. De werkgroep Visuele perceptie stopte omdat het programma afgewerkt was. De intervisiewerkgroepen zijn voornamelijk samengesteld uit personeel van de CAR. De algemene coördinatie van de werkgroepen is in handen van Viviane Vermeiren. Per werkgroep is er een inhoudelijke coördinator. De werkgroepen komen maandelijks of om de zes weken bijeen. Per werkjaar is er een programma opgesteld. Naast de vooropgestelde thema’s wordt er telkens tijd uitgetrokken voor het uitwisselen van informatie over recente studiedagen, publicaties, nieuwe tests of behandelingsmethodieken en gevalsbesprekingen. Op het einde van het werkjaar verschijnt er een synthese van de werkzaamheden in Signaal en op de website. Er wordt ook bekeken of de werkgroep het volgende werkjaar verder zal bijeenkomen of niet. De volgende intervisiewerkgroepen zijn actief in 2015-2016 (de huidige inhoudelijke coördinator is telkens vermeld): • Werkgroep Taal bij kinderen (Ingrid Herreman, CAR Beveren & Begga Vandewalle, CAR Overleie Kortrijk) • Werkgroep Gehoor (Claire Tollenaere, CAR SLP Gent & Ann Neirinck, CAR Overleie Kortrijk) • Werkgroep Leesstoornissen (Véronique Gheysen, CAR Accent Kortrijk) • Werkgroep Rekenstoornissen (Diane Van De Steene, Arteveldehogeschool & Annemie De Bondt, Arteveldehogeschool) • Werkgroep Hanen Oudercursus (Marleen Van Renterghem, CAR Deinze) • Werkgroep Autisme (Daniëlle Schelstraete, CAR Zele en Tim Verbeke, CAR Heule) • Werkgroep Niet-aangeboren hersenletsel Volwassenen (Jan Van Weyenbergh, CAR Buggenhout & Gunther Van Bost, CAR Deinze) • Werkgroep Meertalige kinderen in de CAR (Hilde De Smedt, Regionaal integratiecentrum Foyer Brussel) • Werkgroep Ontwikkelingsstoornissen tussen 0-3 jaar (Lien Van Evercooren CAR Het Veer & Marieke Coussens, Arteveldehoool)
30
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
• Werkgroep Psychomotoriek: bewegen in de grote ruimte (Alien Schoenaers, CAR Eeklo & Lies Van Der Meulen, CAR Gent) • Werkgroep Behandeling van kinderen met ADHD in de CAR (Jannes Baert, CAR Deinze) • Werkgroep Preventieadviseurs in de CAR (Heidi Van Nieuwenhove, CAR Aalst) • Werkgroep Sociaal werk in de CAR (Caroline Braem, CAR Eeklo & Liesbeth Van Assche, CAR Zottegem) • Werkgroep gehoor en verstandelijke beperking (Bianca Vandaele, Arteveldehogeschool Gent)
Aantal deelnemers aan de intervisiewerkgroepen (2012-2016) Intervisiewerkgroep Taal bij kinderen Gehoor Leesstoornissen Rekenstoornissen Neuropsychologie Hanen Oudercursus Autisme NAH Volwassenen Meertalige kinderen Ontwikkelingsstoornissen 0-3 jaar Visuele Perceptie ADHD Psychomotoriek Preventieadviseurs Sociaal werk in de CAR Gehoor en verstandelijke beperking Totaal aantal deelnemers
20122013 22 22 16 20 10 11 25 10 12 18 13 17 24 12 17 11
20132014 21 22 15 21 8 10 26 8 11 17 12 14 21 11 15 9
20142015 19 22 16 21 8 11 26 7 13 22 10 15 21 13 17 9
20152016 19 20 12 15 9 23 8 13 20 12 16 12 14 9
260
241
250
202
• Werkgroep Ad Hoc Tablets en Co (Birger De Stoop, CAR Gent St Lievenspoort en Isabel Vandevyvere, Arteveldehogeschool)
31
Activiteitenverslag Sig
Globaal overzicht aantal deelnemers Uit de onderstaande tabel en grafiek valt af te leiden dat het globaal aantal deelnemers aan activiteiten voor professionele hulpverleners in 2015 licht gestegen is (3%). Globaal overzicht aantal deelnemers (2011-2015)
Studiedagen vakantie Studiedagen buiten vakantie Workshops Symposium Insigt Symposium Varia Onderwijs gerelateerde vorming Intervisiewerkgroepen Globaal totaal
2011
2012
2013
2014
2015
2657 638
2528 915
2281 552
1971 512
2030
695 213 529 182 251 5165
703 101 380 177 260 5064
704 241 118 241 4137
570 105 460 68 250 3936
847 454 161 216 145 202 4055
6000 5000
intervisiewerkgroepen studiedagen paramedici BO
4000 onderwijsgerelateerd symposium Insigt
3000
symposia varia workshops
2000
studiedagen buiten vakantie 1000
studiedagen vakantie
0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
32
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
KMO-portefeuille en Pro-Q-Kine
Sinds eind 2014 is Sig erkend als opleider voor de KMO-portefeuille. Ondernemers kunnen via de KMO-portefeuille een deel van het inschrijvingsgeld voor vorming terugvorderen. Vooral zelfstandige therapeuten maken hiervan gebruik.
Verder zijn sommige vormingen van Sig erkend door Pro-Q-Kine, een kwaliteitslabel voor kinesitherapeuten. De opleider betaalt hiervoor per vorming. Voldoende erkende vorming volgen levert een therapeut een kwaliteitslabel op. In 2016 zullen we meer vormingen indienen dan voorheen.
33
Activiteitenverslag Sig
3. Breedmaatschappelijke vorming Sinds 2005 biedt Sig een open vormingsaanbod aan voor het brede publiek. Om dit aanbod te realiseren en verder uit te bouwen, werken we vooral samen met andere organisaties. Deze organisaties hebben een eigen achterban en promotiekanalen. Op die manier is het voor Sig makkelijker om potentiële deelnemers te bereiken. De organisatie van de activiteit blijft in handen van het Sig-secretariaat. We houden de individuele deelnemers op de hoogte van de activiteiten via de elektronische nieuwsbrief. De deelnemers worden systematisch bevraagd of ze zich willen abonneren op de maandelijkse nieuwsbrief. De respons blijft groot: eind 2015 waren 5394 mensen geabonneerd. Daarnaast wordt per activiteitenpakket een promotieplan opgemaakt i.s.m. de lokale organisatie. Qua inhoud en thema’s bleven we in 2015 grotendeels in dezelfde lijn verder werken. Bij het aanbod voor (groot)ouders stonden vooral thema’s uit de eigen leefwereld op het programma. Het pakket vorming over niet-aangeboren hersenletsel (NAH) werd in 2015 verder gezet. Enerzijds organiseerde Sig de basiscursus NAH en een aantal uitbreidingen hierop in alle provincies. Tijdens deze vormingen krijgen de deelnemers vooral informatie over het thema NAH. Daarnaast bestaat nog in elke Vlaamse provincie een lotgenotencontact, georganiseerd met plaatselijke groepen. In Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg organiseren we dit onder de naam dyNAHmiek, in West-Vlaanderen onder de naam Samensp(r)aak. De verhuis van Sig naar Gijzegem bracht een nieuw werkterrein met zich mee. Voortaan organiseren we ook vormingen in Gijzegem en omgeving samen met plaatselijke organisaties. De programmering van het aanbod wordt grotendeels bepaald door de deelnemers. Na elke vorming wordt alle deelnemers gevraagd welke thema’s ze nog willen behandeld zien. Vanuit verschillende voorzieningen die dagelijks werken met personen met NAH worden ook thema’s aangereikt.
Samenwerking met dienstencentra Sig organiseerde in 2015 een aantal activiteiten i.s.m. lokale dienstencentra: (1) Dienstencentrum De Reinaert in Destelbergen, (2) Dienstencentrum Speltincx in Gentbrugge en (3) Dienstencentrum De Dendervallei in Herdersem. Op de volgende bladzijden wordt de samenwerking uitgebreid in kaart gebracht.
34
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Bijleren in Destelbergen In samenwerking met Dienstencentrum De Reinaert en het gemeentebestuur van Destelbergen werden in 2015 vijftien vormingen opgezet, gespreid over het hele jaar. De gemeente voorziet hierbij logistieke en promotionele steun. De activiteiten worden voornamelijk bekendgemaakt in de gemeente zelf. Tijdens de namiddagactiviteiten programmeren we onderwerpen die aanleunen bij de leefwereld van senioren en hun omgeving. Dit programma loopt specifiek in samenwerking met Dienstencentrum De Reinaert. De avondactiviteiten belichten vaak onderwerpen voor ouders van opgroeiende kinderen. Om de draagwijdte te vergroten organiseren we deze activiteiten vaak samen met andere organisaties. In 2015 werkten we samen met Twins vzw, zelfhulpgroep Dysfasie, Vrije Basisschool Wonderwijs Destelbergen, Dienst Opvanggezinnen Destelbergen, Sprankel Oost-Vlaanderen en AHOSA. Het valt op dat deze vormingen vaak meer deelnemers uit andere gemeentes aantrekken. Dit is voor ons een indicatie dat het programma niet alleen via de folders bekend geraakt, maar ook via andere kanalen (eigen en andere website(s), aankondigingen in tijdschriften, mondelinge reclame).
Titel van de vorming (begeleiding) Sociale media in de kinderopvang: Hoe ga je ermee om? (Rudy Pieters) Faalangst, praktische tips voor ouders (Marleen Jans) Hoe omgaan met de onrust bij personen met dementie? (Brigitte Dhondt) Getuigenissen over omgaan met dysfasie (Dysfasie zelfhulpgroep) Alles over eenzaamheid: hulp aan een ander bescherm jezelf (Patrick Jossa) Hoe omgaan met culturele verschillen in de kinderopvang? (Sultan Balli) Leerproblemen bij kinderen en jongeren die tot een tweeling of meerling behoren (Evert Thiery) Het menselijke brein, van embryo tot dementerende (Michael Portzky) Financiële tegemoetkomingen voor personen met een auditieve beperking (Annemie Neujens) Omgaan als vrijwilliger met senioren, leuk of lastig? (Herman Plasmans) Omgaan met moeilijk gedrag bij kinderen met autisme (Bernice Devos)
Datum
Deelnemers
10 februari
9
10 februari
28
17 maart
22
17 maart
82
21 april
9
21 april
11
21 april
11
19 mei
36
19 mei
45
20 oktober
9
20 oktober
21
35
Activiteitenverslag Sig
Titel van de vorming (begeleiding) Kinderen positief opvoeden (An Coetsiers) Hoe kun je mensen met dementie ondersteunen in hun woonomgeving? (Meredith Delaere) Motivatie of moetivatie? (Maarten Vansteenkiste) De kunst van het afscheid nemen (Claire Van Den Abbeele)
Datum
Deelnemers
20 oktober
41
17 november
19
17 november
41
8 december
18
Totaal
402
Bijleren in Gentbrugge In samenwerking met Dienstencentrum Speltincx organiseerden we in 2015 vier vormingen en een geheugencursus, in eerste instantie bedoeld voor senioren. Deze samenwerking verliep vlot. We konden rekenen op voldoende deelnemers. Titel van de vorming (begeleiding) Introductie: cursus geheugentraining voor senioren (Michael Portzky) Zie de mens, anders kijken naar elkaar (Manu Keirse) Geheugencursus voor (jong)senioren (Michael Portzky) Iedereen kan vereenzamen: zorg voor een ander, zorg voor jezelf (Martine Andries)
Datum
Deelnemers
26 januari
24
2 februari
26
23 februari
26
12 oktober
33
Totaal
109
Bijleren in Herdersem I.s.m. Dienstencentrum De Dendervallei organiseerden we in 2015 twee vormingen in eerste instantie bedoeld voor senioren. Helaas hebben we de eerste vorming moeten verplaatsen naar 2016 door ziekte van de spreekster. Titel van de vorming (begeleiding) Hoe werkt mijn geheugen ? (Michael Portzky)
36
Datum
Deelnemers
7 december
24
Totaal
24
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Omgaan met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) De groep mensen met NAH wordt ieder jaar groter, mede door de groeiende medisch-technologische kennis. Meer en meer mensen overleven hersenbeschadiging. Er wacht hen de zware taak om met de blijvende gevolgen te leren leven. Het gezin en de directe omgeving belanden samen met de betrokkene in deze veranderde situatie: grote zorgen over de toekomst lopen doorgaans over in ‘zorgen voor’ een geliefd persoon die in meerdere of mindere mate op zoek moet naar zichzelf in deze nieuwe realiteit. Vaak zonder het zelf te beseffen zijn partners, familieleden, vrienden of zelfs buren ‘mantelzorgers’ geworden en zijn zij onmisbare schakels in de hulpvraag én het sociale vangnet van de betrokkene. Sig vindt het belangrijk om correcte informatie over NAH en de gevolgen ervan aan te bieden. In de eerste plaats voor partners, ouders en gezinsleden, zodat verwachtingen realistischer kunnen worden ingeschat en hun inzet niet door misverstanden of gebrek aan kennis afneemt.
Zorgen voor en na NAH Onder de titel ‘Zorgen voor en na NAH: basisinformatie’ organiseerden we in 2015 op diverse locaties een aantal vormings- en informatiemomenten voor partners, ouders en mantelzorgers. De sessies duren een halve dag. In de programmatie is plaats voor regelmatige herneming van de basissessie ‘Zorgen na en voor NAH’ én voor verdiepingssessies zoals: ‘Geheugen en concentratieproblemen na NAH’, ‘Relatie en seksualiteit na NAH’, ‘Emoties en gedrag na NAH’, ‘Omgaan met verlies van vertrouwde persoon na NAH’ en ‘Denken, redeneren, plannen en leren na NAH’.
Titel van de vorming (begeleiding) Omgaan met emotionele– en gedragsmatige veranderingen na NAH (Engelien Lannoo) Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Karla Michiels) Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Kurt Beeckmans) Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Sophie Huybrechts) Omgaan met cognitieve gevolgen na NAH (Gunther Van Bost)
Datum/Locatie 29 januari Gent 20 februari Lubbeek 27 februari Duffel 5 maart Edegem 16 maart Deinze
Deelnemers 22 32 19 13 8
37
Activiteitenverslag Sig
Titel van de vorming (begeleiding)
Datum/Locatie
Zorgen na en voor NAH: basisinformatie (Engelien Lannoo) Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Sophie Huybrechts) Omgaan met gezin en relaties na NAH (Engelien Lannoo) Omgaan met emoties en gedrag na NAH (Gunther Van Bost)
21 mei Gent 24 september Edegem 1 oktober Gent 16 november Deinze
Deelnemers 18 11 31 5
Totaal
159
Sinds 2012 organiseert Sig in elke provincie in samenwerking met plaatselijke groepen lotgenotencontacten voor personen met NAH, hun partners, ouders en familieleden. Deze werking werd ook verder gezet in 2015. Er wordt telkens een thema aangeboden waarover een deskundige uitleg komt geven. Nadien is er ruimte om ervaringen uit te wisselen. De plaatselijke groepen zorgen voor de rekrutering van de deelnemers. Sig zorgt voor de deskundige en het promotiemateriaal. De doelgroepen en de methodiek zijn per provincie verschillend. U vindt hieronder een overzicht per provincie.
Lotgenotencontacten voor personen met NAH en hun familie i.s.m. dyNAHmiek (Oost-Vlaanderen) In samenwerking met dyNAHmiek Oost-Vlaanderen organiseerden we in 2015 een aantal lotgenotencontacten in het UZ Gent voor partners en gezinsleden van personen met NAH en voor de personen met NAH zelf, telkens rond een bepaald thema. Het betreffende thema werd voor beide groepen geprogrammeerd op hetzelfde moment in een ander lokaal. Dit bood de kans om op een open manier over de thema’s te praten. Daarnaast gaf het ook de mogelijkheid om met lotgenoten ervaringen uit te wisselen. Deze thema’s waren voor personen met een NAH zelf: Titel van de vorming (begeleiding) Mijn karakter en emoties zijn veranderd sinds ik NAH heb (An Cornelis) Sinds mijn NAH ben ik sneller vermoeid en gaat alles trager (Joëlle Verbeeck)
38
Datum
Deelnemers
2 februari
9
30 maart
9
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de vorming (begeleiding) Wat is er nu eigenlijk gaande? Ziekte-inzicht en verwerking van NAH (Wouter Lambrecht) Hoe kan ik mijn agressie of mijn ongepast gedrag sinds mijn NAH beter onder controle houden? (Guy Lorent)
Datum
Deelnemers
1 juni
8
5 oktober
5
Totaal
31
Datum
Deelnemers
2 februari
12
30 maart
16
1 juni
12
5 oktober
10
7 december
10
Totaal
60
Tezelfdertijd voor hun partners en/of gezinsleden: Titel van de vorming (begeleiding) Karakter en emoties zijn veranderd bij mijn partner met NAH (Wouter Lambrecht) Hoe omgaan met vermoeidheid en vertraagd tempo bij mijn partner met NAH (Wouter Lambrecht) Ziekte-inzicht en aanvaarding bij mijn partner met NAH (An Cornelis) Hoe omgaan met agressie en/of grensoverschrijdend gedrag bij mijn partner met NAH? (An Cornelis) Nieuwe inzichten in de levenskwaliteit van personen met NAH (Gunther Van Bost)
Lotgenotencontacten voor partners van personen met NAH i.s.m. De Bolster (Ronse) In 2015 organiseerde Sig i.s.m. de Bolster twee lotgenotencontacten. Titel van de vorming (begeleiding) Nieuwe inzichten in de levenskwaliteit van personen met NAH (Gunther Van Bost) Hoe omgaan met communicatie en taalproblemen na NAH? (Stefanie Huygens)
Datum
Deelnemers
7 mei
12
15 oktober
13
Totaal
25
39
Activiteitenverslag Sig
Lotgenotencontacten voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Antwerpen) Deze lotgenotencontacten werden georganiseerd door Sig i.s.m. dyNAHmiek Antwerpen. DyNAHmiek Antwerpen bestaat uit volgende organisaties: Revarte ziekenhuis Edegem, Revalidatiecentrum NAH Turnhout, CEPOS Duffel, dvc SintJozef Antwerpen, PC Bethanië Zoesel en het provinciaal Samenwerkingsverband NAH Antwerpen. Ook hier kwamen alle doelgroepen aan bod. Titel van de vorming (begeleiding) Cognitieve, emotionele en gedragsmatige veranderingen na NAH (Sophie Huybrechts & Jo Verhaegen) Omgaan met een veranderd leven na NAH (Chris Anthonis & Tess Van Loon) Intimiteit en relaties na NAH (Jo Verhaegen) Cognitieve, emotionele en gedragsmatige veranderingen na NAH (Sophie Huybrechts) Omgaan met vermoeidheid na NAH (Chris Anthonis)
Datum/Locatie
Deelnemers
26 maart Edegem
16
21 april Zoersel 4 juni Edegem 1 oktober Edegem 17 november Zoersel
21 9 17 14
Totaal
77
Lotgenotencontacten voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Limburg) Deze lotgenotencontacten werden georganiseerd door Sig i.s.m. dyNAHmiek Limburg bestaande uit drie organisaties: Intesa, vzw Stijn en vzw Mané. Alle doelgroepen kwamen aan bod: ouders , partners, familieleden en personen met NAH. Titel van de vorming (begeleiding)
Datum/Locatie
Wat is NAH? Algemene gevolgen van NAH (Kathleen Motmans) Hoe omgaan met vermoeidheid en vertraagd tempo bij NAH? (Guy Lorent) Zorgen voor een familielid met NAH, wie begrijpt ons? (Kathleen Motmans) Hoe omgaan met veranderd gedrag na NAH? (Dirk Liessens)
5 februari Zonhoven 30 april Maasmechelen 24 september Zonhoven 26 november Hasselt Totaal
40
Deelnemers 6 14 11 11 42
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Lotgenotencontacten voor partners van personen met NAH i.s.m. Samensp(r)aak (West-Vlaanderen) Deze thema’s werden aangeboden i.s.m. Samensp(r)aak, een overkoepelende vereniging bestaande uit zes organisaties in West-Vlaanderen. Dit zijn: De Nieuwe Notelaar (Brugge), Den Achtkanter, (Kortrijk), Sint-Amandus, (Beernem), BZIO (Oostende), Begeleidingsdienst ’t Spoor (Gits) en Het Havenhuis (Ieper). Er werden sessies georganiseerd specifiek voor ouders of partners of familieleden. Titel van de vorming (begeleiding) De gevolgen van te weinig ziekte-inzicht bij NAH. Zijn onze toekomstverwachtingen nog wel realistisch? (Joëlle Verbeeck) Relationele veranderingen na NAH: Hoe kan ik mijn sociaal netwerk in stand houden? (Guy Lorent) Wat is NAH? Algemene gevolgen van NAH (Mieke Geernaert) Ik herken je niet meer. Karakter en emoties zijn veranderd bij mijn familielid met NAH (Ilse Haesaert) Chaos in mijn hoofd van mijn familielid met NAH. Cognitieve veranderingen na NAH (Wouter Lambrecht)
Datum/Locatie
Deelnemers
9 februari Kortrijk
17
23 april Oostende
11
11 juni Gits
9
22 september Ieper
26
19 november Beernem
10
Totaal
73
Lotgenotencontacten voor partners van personen met NAH i.s.m. dyNAHmiek (Vlaams-Brabant) Deze lotgenotencontacten werden georganiseerd door Sig i.s.m. Verder-Leven, UPC Sint-Kamillus en UZ Pellenberg. Titel van de vorming (begeleiding)
Datum/Locatie
Omgaan met (Guy Lorent) Omgaan met (Guy Lorent) Omgaan met (Guy Lorent) Omgaan met (Guy Lorent)
12 februari Bierbeek 12 maart Bierbeek 18 juni Bierbeek 10 september Bierbeek
emoties en gedrag na NAH NAH: hoe doe je dat? emoties en gedrag na NAH NAH, hoe doe je dat?
Deelnemers 8 10 8 8
41
Activiteitenverslag Sig
Titel van de vorming (begeleiding) Ziekte-inzicht en aanvaarding na NAH (Guy Lorent) Omgaan met cognitieve, emotionele en gedragsmatige veranderingen na NAH (Guy Lorent)
Datum/Locatie
Deelnemers
29 oktober Bierbeek
8
3 december Bierbeek
10
Totaal
52
Vorming over NAH voor studenten Sinds 2012 organiseert Sig ook vorming over NAH voor studenten. Ook in 2015 boden we een aantal sessies aan. Deze vorming gingen telkens in Sig door. Titel van de vorming (begeleiding) Zorgen na en voor NAH, basisinformatie (Wouter Lambrecht) NAH, hoe verwerk je dat? (Wouter Lambrecht) Emotionele en gedragsmatige veranderingen na NAH (Wouter Lambrecht)
Datum/Locatie 21 april Destelbergen 19 mei Destelbergen 17 november Destelbergen Totaal
Deelnemers 23 9 19 51
Bijleren over DCD In samenwerking met vzw Dyspraxis werden in 2015 verschillende activiteiten opgezet. Titel van de vorming (begeleiding) Een routeplanner over DCD: stimulerende maatregelen in de kleuterklas en STICORDI lagere school voor kinderen met DCD (Veerle Algoed en Martine Vorsselmans) Een routeplanner voor DCD: STICORDI in de middelbare school voor kinderen met DCD (Wendy Bierbooms en Ann Desmyter) Een routeplanner voor DCD - Stimulerende maatregelen in de kleuterklas en STICORDI in de lagere school voor kinderen met DCD (Kaat Dewitte en An Slegers)
42
Datum/Locatie
Deelnemers
28 februari Destelbergen
41
28 februari Destelbergen
22
24 oktober Kortrijk
24
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Titel van de vorming (begeleiding)
Datum/Locatie
Deelnemers
24 oktober Kortrijk
3
Totaal
90
Een routeplanner voor DCD: STICORDI in de middelbare school voor kinderen met DCD (Ann Desmyter en Martine Vorsselmans)
Initiatie Vlaamse Gebarentaal Sinds enige tijd geeft Sig Initiatiecursussen Vlaamse Gebarentaal. De cursussen werden gegeven door freelance medewerkers van Fevlado-Diversus. Deze werden vier keer aangeboden. Locatie/Begeleiding Gent/Heidi Verhelst Gent/Fevlado-Diversus Gent/Heidi Verhelst Gent/Stefaan Denekens
Data
Deelnemers
Start vanaf 10 februari Start vanaf 12 februari Start vanaf 24 september Start vanaf 20 oktober
18 16 27 25 Totaal
86
Globaal overzicht aantal deelnemers Het totaal aantal deelnemers in 2015 is opnieuw gestegen doordat er iets meer vorming werd georganiseerd.
2011
2012
2013
2014
2015
Vorming i.s.m. dienstencentra Vorming over NAH Bijleren over DCD Vlaamse Gebarentaal
480 506 341 209
634 664 316 160
700 378 108 122
539 467 33 98
535 570 90 86
Andere activiteiten
134
-
-
-
-
1670
1774
1308
1137
1281
Globaal totaal
43
Activiteitenverslag Sig
4. Vorming op maat Naast het open aanbod blijft er ook vraag naar vorming op maat. Organisaties uit de welzijns- en gezondheidssector, sociaal-culturele organisaties, scholen, ouderraden, diensten voor opvanggezinnen, kinderdagverblijven, enz. vragen Sig om vorming ter plaatse te organiseren, aangepast aan de werking en het doelpubliek van de aanvragende dienst. Een aantal pakketten worden op initiatief van Sig bekendgemaakt via folders, tijdschriften, mailings of andere kanalen. Dat geldt voor de thema’s ‘Agressie: een zachte aanpak’, ’Slechthorendheid’, ‘Slechtziendheid’, ‘Sherborne bewegingspedagogiek’, en voor thema’s over de ontwikkeling van het jonge kind en het pakket ‘Teveel dB is niet ok’ (over lawaaipreventie). Ook vorming over NAH en over de toepassing van het ICF-model in de praktijk worden aangevraagd. Dikwijls is het ook de aanvragende organisatie die Sig een vraag stelt. Wij gaan dan op zoek naar een aangepaste inhoud en (freelance)begeleider. Uit de onderstaande tabel blijkt dat het aantal vragen daalt in vergelijking met de vorige jaren. Het feit dat Sig sinds januari 2005 meer energie steekt in een open aanbod voor alle geïnteresseerden (onder druk van de subsidiërende overheid), heeft hiermee te maken. Aantal vormingen op maat (2011-2015)
Vorming op maat
2011
2012
2013
2014
2015
28
30
12
9
14
Meer info over vorming op maat in 2015 vindt u in de onderstaande detailoverzichten.
Cursus Sherborne bewegingspedagogiek Aanvragende dienst
Begeleiding
Data
Katholieke Hogeschool Limburg
Bart Jaminé
OLB-UC Leuven-Limburg
Bart Jaminé
21 en 28 januari, 4, 11 februari, 6 en 13 mei 10, 17, 24 november, 8 december
44
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Over de ontwikkeling van het jonge kind Thema / Aanvragende dienst
Begeleiding
Datum
Met teveel vallen en opstaan (Landelijke kinderopvang Lier)
Marieke Coussens
20 november
Begeleiding
Datum
Lien Van Evercooren Dirk florin Lien Van Evercooren Jo Lebeer en Jan Scheiris
4 februari 17 april 25 november 30 november
ICF-Model in de praktijk Aanvragende dienst CAR Oudenaarde CAR Beveren CAR Zele UZ Leuven
Teveel dB is niet ok! Nu een mp3-speler, straks een hoorapparaat? Aanvragende dienst
Begeleiding
Datum
De Bron, Tielt
Renate Maes
27 januari
Begeleiding
Datum
Leo Jans
8 mei
Begeleiding
Datum
Geert Andries Sabine Sinnaeve
20 en 27 mei, 3 en 10 juni 17 november
Ann Vandesteene
17 november
Bernice Devos
17 november
Begga Van de Walle
17 november
Agressie, een zachte aanpak Aanvragende dienst WZC Mater Dei, Heikruis
Andere Onderwerp en aanvragende dienst Cursus: fotogroep voor personen met een verstandelijke handicap Wat is slechthorendheid en doofheid? (Jongeren en welzijn, Afdeling intersectorale toegangspoort - Brussel) Wat is slechtziendheid en blindheid? (Jongeren en welzijn, Afdeling intersectorale toegangspoort - Brussel) Wat is autisme? (Jongeren en welzijn, Afdeling intersectorale toegangspoort - Brussel) Taalontwikkelingsproblemen? (Jongeren en welzijn, Afdeling intersectorale toegangspoort - Brussel)
45
Activiteitenverslag Sig
5. Sensibilisering Toneelvoorstelling NAH ‘Sporen in het onbestemde’ Voor de derde keer op rij ging Sig in zee met toneelgroep Ter Duinen voor de bekendmaking en boekingen van een theaterstuk, deze keer voor 'Sporen in het onbestemde'. De acteurs, allemaal mensen met NAH, werkten dit stuk samen met regisseur Griet Carlier uit tot een aaneenschakeling van verhalen, anekdotes en situaties die zich voordoen op een metaforische treinreis. De voorstelling wordt ondersteund met geluidseffecten en videoprojecties. Zelf omschrijven ze het treffend zo: “We nemen de toeschouwer graag mee op onze magisch realistische reis door de tijd, door de wereld, door het leven (met NAH).” In 2015 werd het stuk twee keer geboekt. Hieronder een tabel met data, aanvragende organisatie, locatie en het bezoekersaantal. De reacties op de voorstellingen waren over het algemeen lovend en enthousiast. De bewondering voor het initiatief en de spelers werd niet geschuwd. De voorstelling op 27 november was de laatste van deze theaterproductie. De groep heeft alvast plannen voor een nieuw project, dat van start zou gaan in 2017. Datum
Aanvragende organisatie
Locatie
12/11/2015 27/11/2015
De Nieuwe Notelaar Sig i.s.m. secundair onderwijs Gijzegem
De Werf, Brugge Sint-Vincentius Gijzegem
Bezoekers 110 250
Portaalwebsite www.infoNAH.be Over leven met NAH in Vlaanderen We stellen vast dat er tot op vandaag geen enkele website als portaalpagina voor NAH in Vlaanderen kan doorgaan. Er zijn wel verschillende infokanalen en actoren in het NAH-veld, maar dit zorgt voor veel versnipperde info. Om dit te vermijden lanceerden we het idee om een portaalwebsite over ‘NAH in Vlaanderen’ te maken, met een duidelijke domeinnaam: www.infoNAH.be. Onder een portaalsite verstaan we een website die toegang geeft (portaal) tot andere websites en bronnen op internet. In ons geval willen we een portaal over NAH in Vlaanderen bieden voor verschillende doelgroepen (mensen met NAH, hulpverleners, artsen, enz.).
46
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
De website heeft tot doel om zoveel mogelijk initiatieven m.b.t. NAH in Vlaanderen te verzamelen en een gids te zijn voor mensen die persoonlijk, in hun directe omgeving of professioneel te maken krijgen met NAH, een nietaangeboren hersenletsel. Je vindt onder meer informatie over NAH, waar je terecht kan voor hulp, waar je lotgenoten kunt ontmoeten, nuttige links naar andere sites, enz. Deze website moet dynamisch blijven en is per definitie onvolledig. Het is de bedoeling dat de informatie verder wordt aangevuld, o.a. op basis van suggesties van bezoekers. In de loop van 2015 werd de site dan ook regelmatig geüpdatet. De updates werden aangekondigd in de elektronische nieuwsbrief en op Facebook. In 2015 kwamen 8.561 bezoekers langs, met meer dan 22.806 paginaweergaven. 23 procent van de bezoekers keerde regelmatig terug. Dit sterkt ons in de overtuiging dat er heel wat mensen op zoek zijn naar degelijke informatie over NAH. In de loop van 2015 liepen onderhandelingen met het Vlaams Platform NAH in het kader van een nieuw voorgesteld Vlaams Hersenletselplan. In dit plan wordt het idee geopperd om alle betrokkenen in Vlaanderen te stimuleren rond één digitaal NAH-kennisplein te laten samenwerken. Sig is zeker bereid mee te denken over de integratie van de informatie op www.infoNAH.be in het nieuwe digitale platform. De domeinnaam blijft in alle geval ter beschikking en bruikbaar. In de loop van 2016 wordt het idee verder geëxploreerd.
Projectwebsite www.volgenswilly.be Verstandelijke beperking: lectuur op maat Omdat we er prat op gaan dat de (voorlees)boekjes uit de reeks ‘Volgens Willy’ (zie elders in dit jaarverslag) in de eerste plaats bestemd zijn voor de betrokken mensen met een verstandelijke beperking, kozen we ervoor om geen duiding of theoretisch kader in de boeken zelf op te nemen. Omdat we deze publicaties echter ook beschouwen als een hulpmiddel of werkinstrument voor ouders, familie en begeleiders, wordt aanvullend een website gelanceerd waar de verhalen worden verduidelijkt vanuit de visie Gentle Teaching. Meer info is dan ook te vinden op www.volgenswilly.be. In de toekomst hopen we op deze website pagina’s te maken die bedoeld zijn voor personen met een verstandelijke beperking, met daarop spelletjes, zoekopdrachten en andere oefeningen die kunnen bijdragen tot het op maat bespreekbaar maken van de thema’s uit de boekjes.
47
Activiteitenverslag Sig
‘Rita hoort niet goed’ Gehoor en verstandelijke beperking De ad hoc werkgroep ‘Gehoor en verstandelijke beperking’ die eind 2011 het sensibilisatiepakket over gehoorstoornissen en verstandelijke beperking afwerkte, is ondertussen een volwaardige intervisiewerkgroep geworden. Men bekijkt er de (mogelijke) gevolgen van het gehoorverlies op de leefgroepwerking en de dagelijkse omgang tussen volwassen cliënten en hun begeleiders, verzorgers, enz. Het infopakket staat integraal op de website www.ritahoortnietgoed.be. Bij een aantal syndromen, bv. het syndroom van Down, is het risico op een verminderd of verstoord gehoor groot. De praktijk toont echter aan dat veel begeleiders hiervan niet op de hoogte zijn of er te weinig aandacht aan besteden. Nochtans is het vanzelfsprekend dat een verminderd gehoor van de cliënt een invloed heeft op zijn sociale omgang, communicatie, oriëntatie, begripsvorming, enz. Zaken die gekend zijn bij alle personen met een gehoorstoornis, maar in deze context vaak over het hoofd worden gezien. Op de website www.ritahoortnietgoed.be kan ook een checklist worden gedownload die detectie van gehoorverlies mogelijk maakt. De website werd in de loop van 2015 druk bekeken (2657 keer): uit statistieken van YouTube blijkt dat het sensibiliserend filmpje 1569 keer is bekeken. 1925 bezoekers hebben ondertussen ook (delen van) de publicatie gedownload. De werkgroep die instond voor de samenstelling van het informatiepakket is ondertussen een volwaardige intervisiewerkgroep in Sig geworden. Eén van hun vaste agendapunten is het opvolgen van de campagne en de website. Om deze website en informatie nog meer bekendheid te laten krijgen, is er in de loop van 2015 gewerkt aan de samenstelling van een bekendmakingsfolder. Deze folder moet in de loop van 2016 het licht zien
48
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Tentoonstellingen in de Sig-wandelgangen Sig stelt een tentoonstellingsruimte (in de wandelgangen en in de lokalen) ter beschikking voor kunstenaars. Om de twee maanden is er een andere tentoonstelling. Zowel kunstenaars met als zonder beperking kunnen gebruikmaken van dit forum. De exposities worden bekendgemaakt via de elektronische nieuwsbrief, de Sig-website en affiches. Overzicht van tentoonstellingen in 2015: Kunstenaar(s) Eyeslikepigs (Dieter Provoost) Lichtsporen (fotografie) Dagcentrum Omega, Wetteren (crea-atelier) Schilderwerken van Jürgen Facon (persoon met NAH) Foto’s van Rock for Specials (Koen Andries) Mozaïekkunst Colored Blind (Stephanie van den Brink) Kunstwerken van vzw De Dauw, Moregem
Periode in 2015 januari-februari maart-april mei-juni september-oktober oktober-december
Netwerking gekaderd in bekendmaking en sensibilisatie Sig profileert zich als laagdrempelige organisatie voor een ruim publiek. Professionele hulpverleners hebben de weg gevonden via het vormingsaanbod. Het brede publiek van ‘niet professionelen’ heeft doorgaans wat meer stimulans nodig. Daarom namen we ook in 2015 initiatieven om ons aanbod en onze missie kenbaar te maken: •
•
Op alle folders en affiches wordt de lezer uitgenodigd om zich in te schrijven op de elektronische nieuwsbrief. De nieuwsbrief bevat elke maand een citaat om over na te denken of een rechtstreekse link naar beeldmateriaal op onze website. Op de website zijn op de pagina ‘sensibiliseren’ twee afzonderlijke rubrieken waarnaar wordt verwezen: ‘doordenkertjes’ en ‘in de media’. Hier vinden bezoekers citaten en gemonteerde filmpjes (fragmenten uit tv-programma’s of andere) terug.
49
Activiteitenverslag Sig
6. Publicaties en producties KiddyCAT Communication Attitude Test voor stotterende kleuters ISBN 978-90-5873-098-5 handleiding + scoreformulieren, 40 p. Martine Van Ryckeghem en Gene Brutten (†)
De KiddyCAT is een test om de communicatieve attitude van kleuters te meten. De test maakt het mogelijk om na te gaan of de spraakattitude van stotterende kleuters verschilt van die van nietstotterende kleuters. De KiddyCAT brengt de reacties van kleuters in kaart tegenover hun spraakvaardigheden. Dit toont het belang aan van de spraakgeassocieerde attitude als een gedragsmatige dimensie. Naast onvloeiendheid vormt ze een noodzakelijke aanvulling bij het identificeren van kinderen die stotteren. De therapeut krijgt dus een zicht op de inwendige reacties van een stotterend kind, reacties die aangekaart moeten worden om de therapie succesvol te laten verlopen en om vloeiendheid op lange termijn in stand te houden. De KiddyCAT (Communicatie Attitude Test voor stotterende kleuters) werd ontwikkeld door Martine Vanryckeghem en Gene J. Brutten (†) en verscheen in 2007 in de Verenigde Staten. Sindsdien is de waarde van het instrument internationaal onderzocht in veertien verschillende landen. Alle studies tonen consequent aan dat stotterende kleuters vanaf de leeftijd van drie jaar statistisch significant hoger scoren op de KiddyCAT in vergelijking met hun nietstotterende leeftijdgenootjes. Zo staat ontegensprekelijk vast dat de KiddyCAT een bruikbare test is om te bepalen of stotterende kinderen, vanaf drie jaar, negatief denken over hun spraak en de manier waarop ze spreken. De test is volledig psychometrisch onderbouwd en genormeerd voor Vlaanderen en Nederland. De normering dateert van 2013-2014 en is gebaseerd op 264 niet-stotterende en 249 stotterende kleuters.
50
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Zie wat ik zie, doe wat ik doe Stimuleren van imitatie en gedeelde aandacht bij jonge kinderen ISBN 978-90-5873-099-2 handleiding + materiaal in speldoos Petra Warreyn, Joke Honoré en Herbert Roeyers Imitatie en gedeelde aandacht zijn cruciale vaardigheden in de vroege kindertijd. Imitatie, in zijn meest eenvoudige definitie ‘doen wat iemand anders doet’, is een zeer krachtig mechanisme om te leren over de wereld. Kinderen leren het meeste door anderen iets te zien doen, en het vervolgens na te doen. Daarnaast wordt imitatie gebruikt als een pre-verbale vorm van communicatie: jonge kinderen die nog niet met elkaar spreken, gaan elkaar vaak expliciet nadoen tijdens spel. Imitatie is dan ook voorspellend voor de latere taal- en sociale ontwikkeling. Gedeelde aandacht (ook joint attention genoemd) is een tweede sociaal-communicatieve vaardigheid die al een belangrijke rol speelt tijdens het eerste levensjaar. Gedeelde aandacht betekent dat het kind de aandacht rond iets kan delen met iemand. Ook gedeelde aandacht is erg belangrijk voor de sociale ontwikkeling van een kind, het delen van ervaringen en gebeurtenissen met anderen vormt de kern van ons sociaal gedrag. Jonge kinderen met autisme hebben ernstige beperkingen op het gebied van imitatie en gedeelde aandacht. Dit zorgt voor bijkomende problemen tijdens hun taal- en sociale ontwikkeling. De onderzoekgroep Ontwikkelingsstoornissen (Universiteit Gent) ontwikkelde daarom een kortdurend trainingsprogramma, met als bedoeling de spontane imitatie en gedeelde aandacht van deze kinderen te stimuleren. Het programma bestaat uit 24 sessies van ieder ongeveer 30 minuten en werd door middel van een wetenschappelijk onderzoek getoetst op zijn effectiviteit bij een 40-tal kinderen. Uit de resultaten blijkt dat het programma zowel imitatie als gedeelde aandacht succesvol stimuleert. Deze interventie kan dus een positief effect hebben op de levenskwaliteit en op de toekomstige taal- en sociale vaardigheden van het kind. Uit de effectstudie is gebleken dat de training ‘Zie wat ik zie, doe wat ik doe’ zeker geschikt is voor kinderen met ASS tussen 4 en 7 jaar, met zeer uiteenlopende mentale en talige mogelijkheden. Eerdere try-outs in de praktijk toonden ook bruikbaarheid aan bij jongere kinderen met ASS. Ook bij oudere kinderen met ASS lijkt minstens een selectie van de oefeningen bruikbaar. Ten slotte willen we hier ook nog de vroeggeboren kinderen vermelden. Deze groep is bijzonder kwetsbaar voor stoornissen in de ontwikkeling.
51
Activiteitenverslag Sig
Over • Leven met een niet-aangeboren hersenletsel Twee ervaringsdeskundigen aan het woord ISBN 978-90-5873-101-2, boek, 82 p. Wim Malfliet en Liesbet Petit Stel, een persoon die je (heel) goed kent, loopt na een (verkeers)ongeval of een beroerte een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) op. Hij/zij houdt er blijvende hersenbeschadiging en beperkingen/handicaps aan over, die niet ‘te genezen’ zijn. Eerst stort zijn/haar wereld in elkaar. Dan wil je hem/haar helpen, maar je weet niet hoe … In dit boekje komen twee ervaringsdeskundigen aan het woord. Wim Malfliet en Liesbet Petit leggen uit hoe zij - met veel vallen en opstaan hun leven na een hersenletsel weer op de sporen proberen te krijgen. Een kwetsbare, maar eerlijke getuigenis. Je zou deze getuigenis als een bijsluiter of gebruiksaanwijzing voor mensen met NAH kunnen lezen, maar dat is het niet. Het is ook geen receptenboek. Elke persoon met NAH moet namelijk zijn eigen recepten samenstellen, met eigen ingrediënten. Hij/zij moet ook op zoek naar steunende mensen in de omgeving. Het loont echt de moeite om de zoektocht te starten. Want het kan nog: (wat) gelukkig zijn, ondanks het hersenletsel. Dit boekje hoopt de lezer te stimuleren en inspireren om te leren (over)leven met een niet-aangeboren hersenletsel. Er is in elk geval veel moed, creativiteit en doorzettingsvermogen voor nodig. Voor Wim en Liesbet is ‘mindmapping’ daarbij een bruikbaar hulpmiddel. Nog nooit van gehoord? Ze leggen het graag uit aan de hand van voorbeelden en toepassingen uit hun dagelijks leven. Met bijdragen van Kristine Oostra, revalidatiearts UZ Gent en Filip Watteeuw, Gents schepen van Mobiliteit
52
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Overzicht van de overige publicaties en producties in voorraad • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
ANOMIX. Werkboek woordvindingsproblemen (Frank Paemeleire, EvelienMarie Olson en An Savonet) Allemaal op een rijtje. Rekentests in Vlaanderen (Werkgroep Rekenen) Allemaal op een lijntje. Spellingstest in Vlaanderen (Werkgroep Lezen) Als spreken niet vanzelfsprekend is … Taaltips voor kinderen met ontwikkelingsproblemen (Greet Piro en Nele Van Roosbroeck) Anamnese Meertalige Kinderen (AMK) (Werkgroep Meertalige Kinderen) BAB (Behavior Assessment Battery) Onderzoeksbatterij voor stotteren (Gene J. Brutten en Martine Vanryckeghem) Blikvanger. Werkbundel liplezen (Werkgroep Spraakafzien) Blikvanger II. Werkbundel audiovisuele spraakperceptie (idem) Dat andere leven. Thuis met locked-in (Roland Boulengier) De stilte verbroken. Diagnostiek en revalidatie van personen met een auditieve handicap (deel 1: theoretische basis) (Evelyn Verstraete) De stilte verbroken. Diagnostiek en revalidatie van personen met een auditieve handicap (deel 2: praktische toepassing) (Evelyn Verstraete) Doe wat je leest. Begrijpen en uitvoeren van geschreven opdrachten voor kinderen met autisme (Hilde Cornelis en Ilse Van Beversluys) DYSAMIX Deel 1. Werkboek dysartrie bij volwassenen (Frank Paemeleire, Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden) DYSAMIX Deel 2. Werkboek dysartrie bij volwassenen (Frank Paemeleire, Liesbet Desmet, An Savonet en Griet Van Beneden) Een kijk op de bewegingspedagogiek van Veronica Sherborne (Ilse Bontinck en Suzy Van Daele) (video) FOCUMIX: Werkboek aandachtsproblemen bij volwassenen (Frank Paemeleire, An Savonet en Griet Van Beneden) FRONTOMIX: Werkboek executieve stoornissen bij volwassenen (Frank Paemeleire, Mieke Heirman, An Savonet en Griet Van Beneden) Groen is rijden. Versjes voor kinderen met spraak- en taalontwikkelingsstoornissen (Carine Van Hoo) Het Groene Boekje (Sherborne Vereniging) Het verhaal van Odi: leren omgaan met dysfasie (Begga Van de Walle e.a.) Kiekeboe. Tips en adviezen voor ouders van dove en slechthorende kinderen (Veerle Devriendt) Kleuters veilig oversteken. Kleutervolgsysteem (SIG i.s.m. Federatie voor Centra van Ambulante Revalidatie) KTK-NL - Körperkoordinationstest für Kinder: Herwerkte, gehernormeerde en vertaalde uitgave (Matthieu Lenoir e.a.)
53
Activiteitenverslag Sig
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Met te veel vallen en opstaan. Over ontwikkelingsstoornissen bij kinderen tot drie jaar (brochure en video) Miko gaat vooruit! Een verhaal over een rendier met DCD (Ciel Brackenier, Diane Van De Steene en Hilde Ureel) Milan in de Wereld zonder cijfers. Stripverhaal over dyscalculie (Lien Couchez, Diane Van De Steene, Hilde Peirlinck en Paty Van Dyck) Onleesbaar!!! Schrijfmotorische problemen in de klas (Greet Cami) Opbrandend hout geeft vuurrode vlammen van liefde (dichtbundels) (Michèle Van Overstraeten) Over (het) leven. Sociale leerverhalen voor kinderen met autisme (Hilde Cornelis en Hilde Van Beversluys) PAB-geassisteerd leren leven. De wereld van een locked-in (Roland Boulengier) Sherborne bij volwassenen met een handicap (dvd) (Ilse Bontinck e.a.) Sherborne in het basisonderwijs (dvd) (Tine Missine e.a.) SCQ: Vragenlijst Sociale Communicatie (Petra Warreyn e.a.) Sofie: een morgenkind, mijn zorgenkind. De dagelijkse belevenissen van een moeder en haar dochter met Downsyndroom (Anne Raman) SOS-2-VL: Systematische Opsporing Schrijfproblemen (Hilde Van Waelvelde e.a.) Thee drinken in de woestijn (dichtbundel) (Michèle Van Overstraeten) TIKA Test voor Informele Kinderaudiometrie (Johan Rijckaert e.a.) Tingeling. Help je baby beter horen (Werkgroep Gehoor) Tinnitus Retraining Therapie (TRT). Leren om tinnitus niet meer te horen (Anouska De Muynck en Katleen De Waele) Training van de perspectiefnemingsvaardigheden bij kinderen met ASS (Herbert Roeyers e.a.) Tussen taal en blokkendoos. Over meertalig opgroeien, spel en speelgoed (Intervisiewerkgroep Meertalige kinderen) Uit één stuk. Oefenpakket samengestelde woorden (KIDS Hasselt) Verlengingen. Overleven als locked-in (Roland Boulengier) Volgens Willy. Deel 1: Willy en Zwans (verhalen voor personen met een verstandelijke beperking) (Johan Engels) Volgens Willy. Deel 2: Wonen in de Groene Leefgroep (verhalen voor personen met een verstandelijke beperking) (Johan Engels) Volgens Willy. Deel 3: Emma is mijn lief (verhalen voor personen met een verstandelijke beperking) (Johan Engels) Volgens Willy. Deel 4: Pepe Maurice is dood (verhalen voor personen met een verstandelijke beperking) (Johan Engels) Zet mij even op pauze: Oudertraining ADHD (Marc Willems e.a.) (coproductie Sig en centrum ZitStil)
54
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Verkoop publicaties en producties In de loop van 2015 gingen in totaal 3478 Sig-publicaties over de toonbank, een heel lichte stijging tegenover vorig jaar. Van het Groene Boekje (over Sherborne) werden bijna 300 exemplaren verspreid. Van het pakket Zie wat ik zie, doe wat ik doe bijna 100 en van Het verhaal van Odi 235. Ook de verkoop van de pakketten ANOMIX, FOCUMIX, FRONTOMIX en DYSAMIX (deel 1 en 2) en de brochures Kiekeboe en Tingeling bleef het goed doen.
Overzicht aantal verkochte Sig-publicaties en producties
Totaal aantal verkocht
2011
2012
2013
2014
2015
3959
3812
3675
3425
3478
55
Activiteitenverslag Sig
7. Tijdschrift Signaal In de loop van 2015, jaargang 24 van Signaal, verschenen de nummers 90 tot en met 93. Daarin verschenen de onderstaande hoofdartikels. Verder bevat elk nummer een aantal vaste rubrieken: ‘Redactioneel’, ‘Van onze verslaggever ter plaatse’, ‘Wetenschap op de voet gevolgd’, ‘Forum’, ‘Recensies’, ‘Bruikbaar in de praktijk’ en ‘Agenda’.
Nummer 90 (januari-februari-maart 2015) • Werkgeheugen, inhibitie en benoemsnelheid bij kinderen met leerstoornissen (Frauke De Weerdt en Annemie Desoete) • Hulpverlening bij het syndroom van Korsakov: door de mazen van het net of toch niet? Voorstelling van een vierfasenzorgprogramma (Bart Schepers)
Nummer 91 (april-mei-juni 2015) • Vroegnumerieke competenties en rekenvaardigheden bij kinderen met een autismespectrumstoornis (Daisy Titeca, Herbert Roeyers en Annemie Desoete) • Problemen met begrijpend lezen effectief aanpakken: het belang van ‘wat’ en ‘hoe’ (Christel Van Vreckem, Annemie Desoete en Hilde Van Keer)
Nummer 92 (juli-augustus-september 2015) • Zie wat ik zie, doe wat ik doe: Stimuleren van imitatie en gedeelde aandacht bij peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis (Petra Warreyn en Herbert Roeyers) • De Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA): een nieuw instrument voor taalonderzoek bij kinderen (Eric Manders, Hilde Roeyers, Ellen Van Den Heuvel en Inge Zink)
Nummer 93 (oktober-november-december 2015) • Levenskwaliteit: het essentiële doel van NAH-revalidatie (Gunther Van Bost, Wouter Lambrecht, Pieter-Jan De Schryver, Isabeau Muylaert, Kathleen Omey, Annick Van Gils en Geert Crombez) • Delen van zorg(en): creatief omgaan met de complexiteit in de zorg voor personen met een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) (Wouter Lambrecht, Koen Browaeys en Kristof Weytens)
56
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Op basis van de cijfers hieronder zien we in 2015 een verdere daling van het aantal betalende abonnees. Overzicht van het aantal abonnementen Abonnees Signaal
2011
2012
2013
2014
2015
CAR en COS
16
15
15
14
14
CLB
36
37
40
38
32
Particulieren
282
287
262
241
217
Buitengewoon Onderwijs
31
30
26
28
15
Voorzieningen VAPH
33
33
33
31
28
Ziekenhuissector
2
2
2
2
2
Opleidingen
23
24
24
24
20
Bibliotheken
8
8
6
5
5
Varia
48
46
42
40
38
479
482
450
423
371
Participanten Sig
43
38
40
38
38
Kernredactie & Adviesraad
16
16
16
17
17
Raad Van Bestuur
14
14
14
14
14
Wetenschappelijk Netwerk
36
36
36
36
36
Ruilabonnementen
46
45
39
38
38
Varia
25
31
30
30
30
180
180
175
173
173
659
662
625
596
544
Subtotaal betalend
Subtotaal niet-betalend Totaal abonnementen (Reeks 3)
Aantal abonnementen Signaal 800 Reeks1
600 Reeks2
400 200
Reeks3
0 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
57
Activiteitenverslag Sig
8. Docudienst Doel en werking Iedereen met vragen over stoornissen of (over het leven met) een beperking kan terecht in de docudienst van Sig. De bezoeker maakt een afspraak via mail of telefoon en geeft door welke informatie hij/zij zoekt. De docudienstmedewerker en de vrijwilligers bereiden het bezoek voor zodat het vlotter kan verlopen. De aard van de vraag bepaalt de zoekstrategie: Enerzijds kan de medewerker van de docudienst een literatuurlijst maken, anderzijds kan een antwoord gezocht worden in open-source databanken zoals Google Scholar en WorldWideScience. De vraag kan ook voorgelegd worden aan een inhoudelijke medewerker of aan mensen in het werkveld. Soms komen mensen niet op bezoek, maar stellen ze enkel een vraag via e-mail, via het contactformulier van de website of via telefoon. Behalve externe bezoekers kunnen ook het Sig-personeel, werkgroepleden en de grote groep vrijwilligers rond Sig een beroep doen op de docudienst voor materiaal en achtergrondinformatie (o.a. om vormings- en andere activiteiten voor te bereiden). Dit bevordert de kwaliteit van de dienstverlening en activiteiten op alle vlakken. De docudienst biedt een zo groot mogelijke toegankelijkheid en is elke voormiddag open.
Collectie Een overzicht van de hele collectie is te vinden via de online catalogus van het biblioteekprogramma Bidoc. Onze collectie bestaat uit 8131 items (d.d. december 2015). Dit is een daling van 7 procent tegenover 2014. Deze daling is toe te schrijven aan onze jaarlijks terugkerende taak, nl. het verwijderen van verouderde artikels en werken uit het boekenarchief. De docudienst biedt informatie in verschillende vormen aan: boeken, documentatiemappen, losbladige werken, spelmateriaal, eindwerken, brochures, handboeken/cursussen, naslagwerken, ontsloten artikels, cd-roms, dvd’s en tijdschriften.
58
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Overzicht van de collectie (2011-2015) 2011
2012
2013
2014
2015
4065
2910
2376
2100
1982
Documentatiemappen
-
138
192
203
203
Losbladige werken
-
31
80
138
139
Spelmateriaal
-
6
7
7
8
Eindwerken
-
412
484
512
509
Brochures
-
152
249
255
247
Handboeken/Cursussen
-
49
81
81
82
Naslagwerken
-
121
181
188
184
5571
5418
3945
4280
3890
Boeken
Ontsloten artikels dvd’s
577
595
615
620
621
CD-roms
104
104
103
105
105
Organisaties
446
-
-
-
-
Tijdschriften
61
24
27
27
27
E-zines
39
-
-
-
-
Websites
266
266
-
134
134
11129
10226
8340
8650
8131
Totaal
Het aantal boeken is licht gedaald tegenover 2014. Met het oog op onze verhuis naar Gijzegem hebben we heel wat werken uit het archief gehaald en naar de Kringloopwinkel of het containerpark gebracht. Het aankoopbeleid is voornamelijk vraaggestuurd. Een deel van het budget werd besteed aan boeken voor breed publiek. De onderwerpen van deze boeken sluiten nauw aan bij de vormingen voor breed publiek, nl. dementie, opvoeding, leerstoornissen en autisme. Inhoudelijke medewerkers/collega’s brachten aankoopsuggesties aan in functie van de geplande vormingen of ter prospectie. Het aanbod voor leidinggevenden werd verder uitgebreid door de directeur van Sig. Het bundelen van brochures per onderwerp om er documentatiemappen van te maken, is een doorlopende taak geworden. De brochures pasten inhoudelijk in de bestaande documentatiemappen zodat het aantal brochures gedaald is en het aantal documentatiemappen gelijk gebleven is. In de loop van 2015 zijn 382 artikels ontsloten. Door onze jaarlijks terugkerende taak waarbij artikels ouder dan 10 jaar uit de mappen gehaald worden, valt het totaal aantal artikels terug op 3890.
59
Activiteitenverslag Sig
Het tijdschrift Alert (sociaal werk) werd stopgezet en bestaat enkel nog in elektronische versie. We startten met een nieuw ruilabonnement voor het tijdschrift ‘Vroeg’ (vroegbehandeling bij ontwikkelingsstoornissen). De verspreiding via e-mail van de aanwinstenlijst naar de werkgroepleden verhoogt de vraag naar artikels. In de loop van 2015 was er maar 1 tv-documentaire die aansloot bij ons werkveld. In ‘Wonderkinderen’ getuigen ouders over de beperking van hun kind.
Gebruikers en consultaties Het aantal rechtstreekse contacten (consultaties en ontleningen) met de docudienst in 2015 bedroeg 852, een stijging met 375 tegenover 2014.
Overzicht van de gebruikers 2011
2012
2013
2014
2015
Hulpverlening
217
253
366
275
277
Onderwijs en CLB
102
82
56
23
64 38
Ouders en personen m/e beperking
26
14
12
35
Studenten
228
170
157
97
108
Anderen (o.a. breed publiek)
65
2
49
39
44
-
-
-
8
321
638
521
640
477
852
Niet opgevolgd gebruik (Sig-stand) Totaal
Wij constateerden een geleidelijke stijging van het aantal contacten vanaf eind september. Deze stijging komt door de verhuis van Sig naar Gijzegem. De docudienst heeft een betere ligging in het nieuwe gebouw en is daardoor veel toegankelijker geworden. Veel mensen bezochten de docudienst tijdens de pauze van een vergadering, een studiedag of een workshop. Hoewel de samenwerking met de intervisiewerkgroepen vlot blijft lopen, zien wij een daling van aantal werkgroepleden die een beroep deed op de docudienst. De mogelijke oorzaken zijn enerzijds het stopzetten van de werkgroepen neuropsychologie en visuele perceptie en anderzijds het afhaken van een aantal werkgroepen wegens de grotere verplaatsingsafstand na de verhuis. Het aantal docenten en personen tewerkgesteld in het CLB is aanzienlijk gestegen. De docudienst ontvangt weinig studenten. Zij zoeken in databanken die door de campus aangeboden worden. Deze bronnen kunnen 24/7 geraadpleegd worden
60
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
en beschikken over de meest recente informatie. Deze voordelen kan de docudienst niet bieden. De meeste ouders en personen met een beperking bereikten we op onze opendeurdag op 27 november. Onder ‘niet-opgevolgd gebruik’ verstaan we de mensen die de Sig-stand raadpleegden of/en de docudienst bezochten zonder werken uit te lenen of te kopiëren. We gaan ervan uit dat deze mensen behoren tot onze klassieke gebruikers (hulpverleners, studenten en onderwijsmensen). Het gaat om gebruikers die elders niet zijn meegeteld, waardoor het percentage klassieke gebruikers gedaald is. Google Statistics houdt gedetailleerde cijfers bij over online bezoekers aan de Bidoc-catalogus. Hieruit blijkt dat we 1778 verschillende bezoekers over de digitale vloer kregen, die alles samen 1993 bezoekjes brachten of consultaties verrichtten. De aantallen zijn sterk gestegen in vergelijking met 2014.
Om de verhuis naar Gijzegem voor te bereiden, sloot in de docudienst tijdens de maand juni. Van deze gelegenheid werd gebruikgemaakt om de bibliotheekrekken te verfraaien.
61
Activiteitenverslag Sig
Over welke onderwerpen? De tabel hieronder geeft een zicht op alle ontleningen en consultaties per onderwerp. De rubrieken komen overeen met de onderwerpen van de vormingsactiviteiten. Ze betreffen alle de verbetering van levenskwaliteit van kinderen en volwassenen met beperkingen. Algemene doelstellingen zoals beleid, ethiek, theorie, zorgmaatregelen en voorzieningen, enz. horen thuis in de rubriek ‘algemeen’. Diagnostiek, behandeling, begeleiding, psycho-educatie, omgang, wetenschappelijk onderzoek ten aanzien van deze personen worden per doelgroep behandeld. Overzicht aantal ontleningen en vragen per rubriek Onderwerpen
2015
2013
2014
Autismespectrumstoornissen
114
110
153
ADHD en gedragsstoornissen
62
21
54
(Psycho)motorische stoornissen
73
29
51
Leerstoornissen
136
110
133
Verstandelijke beperking
35
24
61
Spraak- en taalstoornissen
79
73
48
Niet-aangeboren hersenletsel (NAH)
57
65
82
Psychische stoornissen
26
18
20
Sensorische stoornissen
41
8
27
Overige problemen
25
20
18
Algemeen
252
277
210
Totaal
900
755
857
De werken uit de rubriek ‘leerstoornissen’ en de rubriek ‘autismespectrumstoornissen’ blijven ook dit jaar het populairst. Deze werken worden voornamelijk uitgeleend door werkgroepleden. Meestal zijn dit mensen uit de werkgroep ‘Rekenstoornissen’ of de werkgroep ‘Autismespectrumstoornissen’. Proportioneel bekeken werden werken die behoren tot de rubriek ‘overige problemen’ het minst uitgeleend. Wij ontvingen geen suggesties tot aankoop van werken die behoren tot deze rubriek.
62
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
9. Wetenschappelijk onderzoek In 2015 bood Sig ondersteuning aan in totaal negen onderzoeksprojecten, waaronder een aantal met deelonderzoeken. Thema’s van onderzoek variëren van leerstoornissen, ASS en ADHD tot DCD, maar omvatten ook het ontwikkelen van onderzoeksmateriaal (voor o.a. articulatie, spelling en slikstoornissen). De projecten kaderen in een samenwerking met verschillende universiteiten en hogescholen: Universiteit Gent, KU Leuven, Arteveldehogeschool Gent, Hogeschool Gent, Thomas More Antwerpen, Vives (West-Vlaanderen) en Howest (Hogeschool West-Vlaanderen). In de loop van 2015 werden twee flyers opgemaakt en verspreid om de nieuwe werking te lanceren: ‘Op zoek naar deelnemers voor maatschappelijk relevante onderzoeksprojecten?’ en ‘Krijgt u ook zo veel vragen om mee te werken aan wetenschappelijke studies en onderzoeken? Schakel Sig in’. Het nieuw opgerichte Wetenschappelijk Platform vergaderde één keer in 2015. Er werd één nieuw onderzoeksproject goedgekeurd. Ondertussen zijn er ook twee aanvragen in behandeling. Om praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en om permanent kwalitatieve vorming op te zetten werken het Wetenschappelijk Platform en de Adviesraad Vorming en opleiding ook samen. Specifieke aandacht gaat hierbij naar de volgende onderwerpen: •
•
•
In het kader van verantwoord handelen, aandacht schenken aan de mate waarin kenmerken en vaardigheden van de therapeut een effect hebben op de werkzaamheid van de interventie en hoe zich dit verhoudt tegenover het effect van de methode zelf Empowerment: het versterken van de eigen mogelijkheden en middelen van de cliënt en zijn omgeving om zoveel mogelijk zelf problemen op te lossen of ermee te leven Het biopsychosociaal model van menselijk functioneren (WHO) en de daarop gebaseerde classificatiesystemen
Op de volgende bladzijden wordt per onderzoeksproject de stand van zaken weergegeven. Alle onderzoeksprojecten kaderen in de samenwerkingsovereenkomst van de wetenschappelijke werking van Sig met de Federatie van Centra voor Ambulante Revalidatie vzw.
63
Activiteitenverslag Sig
Onderzoeksprojecten Ontwikkeling van SKO (SpraakKlankOnderzoek) voor Vlaanderen (voorheen ‘ArticulatieOnderzoek (AO-R)’ genoemd) (o.l.v. Joris Vanopstal en de werkgroep SKO, bestaand uit medewerkers van Arteveldehogeschool, Geass. Fac. Toegepaste Taalkunde Gent, HoGent, KULeuven, UGent en Vives Brugge) De werkgroep SKO werd in 2011 opgestart en begeleidt de ontwikkeling van een nieuw Vlaams spraakklankonderzoek. Het SKO wordt een genormeerd en gestandaardiseerd en computerondersteund spraakklankonderzoek, dat zowel de fonetische als de fonologische aspecten van spraakproductie onderzoekt. In zijn uiteindelijke vorm moet het SKO ook argumenten aanbieden die de logopedist moeten toelaten om te differentiëren tussen de verschillende vormen van spraakklankstoornis. Studenten van verschillende opleidingen logopedie leveren een gewaardeerde inbreng in het kader van hun scriptie. Het verzamelen van de normeringsgegevens zou in 2017 afgerond moeten worden. Tegen dan zou een eerste versie van de test beschikbaar moeten zijn. Docenten en studenten van de opleiding Grafische en Digitale Media (Arteveldehogeschool) werken ondertussen verder aan de optimalisatie en uitbreiding van de applicatie. Het profiel van kinderen met leerstoornissen (Annemie Desoete, aoP typisch en atypisch lezen UGent en EXPLO/ODC Leer+ Arteveldehogeschool) In 2015 werden diverse studies naar comorbiditeit en naar het profiel van kinderen met leerstoornissen voltooid. De bevindingen rond werkgeheugen, inhibitie en benoemsnelheid werden gebundeld in Signaal 90. Ook werd nagegaan of kinderen met ASS uitvallen op het vlak van rekenen, wat resulteerde in een bijdrage in Signaal 91. Er liep ook een studie naar het effect van zittenblijven en naar het effect van ‘redelijke maatregelen’ (STICORDI) op het functioneren van kinderen met leerstoornissen. Hiermee is dit deelaspect afgerond. In 2016 wordt de rol van motivatie (vanuit de Zelfdeterminatietheorie, ZDT en vanuit het Process Communication Model, PCM) als mediator nagegaan. PCM stelt dat de ‘aanpak’ die het goed doet bij het ene kind helemaal niet zo efficiënt is om een ander kind te boeien en geboeid te houden. Bij sommige kinderen
64
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
(van het type ‘harmoniser’) is persoonlijke erkenning en prikkeling van de zintuigen nodig, terwijl anderen (van het type ‘gestructureerde denker’) erkend willen worden voor hun denkvermogen en harde werken. Kinderen die eerder ‘doorzetters’ zijn, hebben dan weer erkenning voor het werk, de overtuiging en commitment nodig. En ‘dromers’ hebben er nood aan om alleen te zijn, punten zijn niet hun belangrijkste motivatie. Speels contact en leuke dingen doen zijn van groot belang voor rebelse kinderen, terwijl ‘promotor’-kinderen spannende dingen met actie en beweging nodig hebben. PCM biedt ons dus een kader om te differentiëren en te zorgen dat meer kinderen (ook kinderen met leerstoornissen) ‘goesting’ krijgen om te leren. In dit onderzoeksluik willen we nagaan of dit model bruikbaar is om adviezen te geven in de aanpak van kinderen en jongeren met leerstoornissen. De beschikbare evidentie rond PCM werd gebundeld in Hantson, Van de Velde en Desoete (Academia Press & Lannoo, 2015).
Vroege sociaal-communicatieve ontwikkeling van jonge kinderen met (verhoogd risico op) een autismespectrumstoornis (o.l.v. Petra Warreyn, Ellen Demurie, Sara Van der Paelt & Herbert Roeyers, UGent) Dit project bestaat uit vier deelstudies: Interventie: Onder leiding van Petra Warreyn werd een training van imitatie- en joint attention-vaardigheden uitgewerkt. Deze training werd in verschillende CAR op haar effectiviteit onderzocht, met positieve resultaten. In het najaar van 2015 werd deze training uitgegeven bij Sig (Zie wat ik zie, doe wat ik doe). Sara Van der Paelt vergeleek, in het kader van haar doctoraatsonderzoek, het effect van de meest gebruikte programma’s of technieken in de Vlaamse CAR. Daarnaast bestudeerde ze de werkzame effecten van ABA en de bruikbaarheid van het ImPACT-ouderprogramma in de Vlaamse context. Momenteel onderzoekt ze de werkzaamheid van datzelfde ouderprogramma. Opvolging van broertjes en zusjes van kinderen met ASS (babystudie): Een groep broertjes en zusjes van kinderen met ASS wordt, samen met een controlegroep, opgevolgd op de leeftijd van 5, 10, 14, 24 en 36 maanden. We bekijken hier onder meer vroege sociaal-communicatieve vaardigheden (zoals imitatie, joint attention en taal) en hun mogelijke voorlopers (zoals sociale informatieverwerking en sociale voorkeur) via observationeel onderzoek en gestandaardiseerde tests, maar ook via meer experimentele methodes zoals eye tracking en EEG/ERP. De eerste kinderen zijn intussen 36 maanden geworden, maar we zoeken ook nog altijd nieuwe kinderen. Meer info op www.ontwikkelingsstoornissen.ugent.be/babystudie/
65
Activiteitenverslag Sig
Onderzoek naar de vroege kenmerken van ASS: In het kader van een internationale samenwerking startten we ook opnieuw een studie op die gebruik maakt van homevideo’s om vroege kenmerken van ASS te detecteren. Naast de sociaal-communicatieve ontwikkeling focussen we deze keer ook op de motorische ontwikkeling, onder meer het motorisch anticiperen op de acties van andere mensen. Het onderzoek is momenteel in de beginfase. We zoeken hiervoor nog altijd video’s van kinderen (met autisme, zonder autisme of met ontwikkelingsvertraging) gemaakt toen ze tussen 0 en 3 jaar oud waren. Voor meer info zie http://users.ugent.be/~pwarreyn/ Regressie bij kinderen met ASS: Bij ongeveer één derde van de kinderen met ASS lijkt er sprake geweest te zijn van regressie in de vroege ontwikkeling (stagnatie of verlies van bepaalde vaardigheden). Wat precies deze subgroep van kinderen onderscheidt van andere kinderen met ASS, wat de regressie eventueel kan voorspellen en wat de prognose is van deze kinderen, is echter nog onduidelijk. Daarom onderzoekt Sofie Boterberg kenmerken van regressie in de bovenvermelde babystudie en in het homevideo-onderzoek. Daarnaast onderzoekt ze een groep kleuters en lagereschoolkinderen om de verdere ontwikkeling van kinderen met en zonder regressie in kaart te brengen. Het onderzoek is lopende. Voor deze studie worden nog kinderen gezocht met een diagnose ASS van 4 tot en met 10 jaar oud. Voor meer info: https://www.facebook.com/onderzoekASS/
Onderzoek naar procesgerichte diagnostiek van spellingsproblemen (Christel Van Vreckem, leden van de Sig-intervisiewerkgroep Leesstoornissen, Annemie Desoete, Arteveldehogeschool & UGent) In deze onderzoekslijn wordt een Vlaamse spellingtest ontwikkeld. Het gaat om een instrument waarmee zowel aan beschrijvende als aan handelingsgerichte/ begeleidingsgerichte diagnostiek kan worden gedaan. De test wordt opgesteld conform de eindtermen, de moeilijkheidsgraad van woorden en de klinische kennis van een focusgroep (inhoudsdeskundigen verbonden aan de Sigintervisiewerkgroep leesstoornissen). Bij het ontwerp van de dictees met bestaande woorden werd de Woordentrommel, een inventaris van de frequentie van het spontaan gebruik van woorden per leerjaar, eveneens als uitgangspunt genomen. Momenteel zijn de dictees opgesteld voor alle leerjaren (1-6). De dictees van midden en eind 1ste, 2de en 3de leerjaar en die van eind 4de, 5de en 6de leerjaar zijn afgenomen bij telkens ongeveer 400 kinderen. De test bestaat naast bestaande woorden ook uit pseudowoorden. Een eerste versie van de handleiding (met verantwoording, keuze woorden, instructies, dictees) is geschreven. De scoreformulieren zijn ontwikkeld voor alle leerjaren. Momenteel wordt het vooronderzoek herleid tot een volwaardige test.
66
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Ontwerp van slikprotocol bij kinderen en adolescenten met dystone cerebral palsy (o.l.v. Ingeborg Simpelaere, Vives & Daisy Decoene, Gidts) Dit project startte in 2011. Er wordt gepeild naar de hedendaagse bestaande slikprotocollen en slik- en voedingsproblemen bij kinderen met cerebral palsy van pre-, peri- en postnatale etiologie. Vooral het diskinetische type van cerebral palsy wordt belicht, aangezien voedings- en slikproblemen het meest voorkomen bij deze vorm. In de loop van 2013 en 2014 liep een literatuurstudie en werden professionelen uit het werkveld bevraagd. Op basis van de literatuur en de informatie uit de bevraging is ondertussen een voorlopige versie van het onderzoeksinstrument opgesteld. Begin 2014 werd hiermee een eerste pilootstudie georganiseerd. De verwerking van de eerste gegevens leidde tot een aantal aanpassingen en verfijningen van het instrument. In 2015 liep een tweede pilootstudie en werden de test-hertestbetrouwbaarheid, de intra- en interbeoordelaars-betrouwbaarheid en de concurrente validiteit (met de DDS) vastgelegd.
Implementatie van ICF in de CAR (Jolien Veys en Greetje Desnerck, Howest) Het biopsychosociale model maakt een synthese tussen het medische en sociale model van gezondheid door het menselijk functioneren te beschouwen als een samenspel tussen biologische, individuele en sociale factoren. Het is dit model dat de Internationale Classificatie van het Menselijk Functioneren (ICF) ondersteunt. Internationaal en nationaal wordt er steeds meer belang gehecht aan dit model. Het is belangrijk ook in de sector van de CAR een omslag te maken van een eerder medisch model naar het biopsychosociale model. Sig probeert via opleiding en informatie de CAR-sector mee te sturen in deze koerswijziging. In de loop van 2015 werd een vormingstraject in vier niveaus uitgewerkt: (1) inleidende studiedag, (2) tweedaagse workshop in groepjes van maximum 9 deelnemers, (3) supervisiewerkgroep (vier bijeenkomsten) en (4) coaching op de werkvloer. Concrete informatie over de vorming vindt u elders in dit activiteitenverslag. Naast dit vormingstraject werd Sig ook actief betrokken bij het ICF-Lab-project van de Hogeschool West-Vlaanderen, begeleid door Jolien Veys en Greetje Desnerck. Dit project wil de leemte vullen m.b.t. de implementatie van ICF in Vlaanderen. Het doel van het ICF-Lab is organisaties (in eerste instantie Centra voor Ambulante Revalidatie) te begeleiden in het implementeren van ICF en het vertalen van good practices uit het buitenland naar Vlaanderen, met aandacht
67
Activiteitenverslag Sig
voor eventuele nodige aanpassingen aan de specifieke Vlaamse context. Concrete onderzoeksvragen zijn: Op welke manier wordt ICF toegepast in de CAR? Welke gevolgen heeft het gebruik van ICF voor de verschillende onderdelen van het revalidatieproces? Hoe wordt het gebruik en het implementatieproces van ICF ervaren door de CAR-medewerkers? Op welke manier krijgt het implementatieproces vorm? Op welke manier wordt de visie van de ICF vertaald naar het handelen? Welke noden aan ondersteuning en expertise worden er ervaren door de sector van de CAR m.b.t. het gebruik en het implementeren van de ICF? In de loop van 2015 richtte het project ICF-Lab zich op drie pijlers: onderwijs, onderzoek en het werkveld. Rond de pijler onderwijs werd de plaats van de ICF in de curricula van de verschillende opleidingen van Howest verder uitgebouwd. De projectcoördinator en projectmedewerker behaalden het certificaat van de Train-the-trainer opleiding ICF van het Nederlands Collaborating Centrum. Vanuit het ICF-Lab werden er in de verschillende opleidingen hoor- en werkcolleges over de ICF georganiseerd. Het opleidingsoverschrijdend project ‘Multiprofessioneel samenwerken’, waarbij de ICF centraal staat, werd in 2015 voor de eerste maal georganiseerd. Het werd ervaren als een positieve ervaring door de studenten en lectoren. De komende jaren zal het verder uitgebouwd worden. Op vlak van onderzoek kreeg het onderzoeksrapport van het verkennend onderzoek naar de implementatie en het gebruik van de ICF in de ambulante revalidatiesector concreet vorm. Een voorlopige versie van het onderzoeksrapport wordt momenteel intern besproken. De projectmedewerker nam ook deel aan twee internationale bijeenkomsten van de WHO-FIC: de WHO-FIC Mid-Year Meeting te Helsinki (5 tot 7 juni 2015) en de WHO-FIC Annual Network Meeting te Manchester (17 tot 23 oktober 2015). Op deze laatste bijeenkomst werd de poster ‘The design of the ICF-Lab in Flanders’ voorgesteld. Er was internationale belangstelling voor het concept van het ICFLab. Wat het werkveld betreft werd het concept en de uitbouw van het ICF-Lab ontwikkeld. Zo werd er vorm gegeven aan een missie- en visietekst. Er is een testcase lopende met een Centrum voor Ambulante Revalidatie dat deel uitmaakt van de gebruikersgroep. Momenteel wordt er concreet vorm gegeven aan een logo en een website. Sig hoopt de aanbevelingen uit dit onderzoek te kunnen gebruiken in het verfijnen van het ICF-vormings- en opleidingsaanbod voor CAR.
68
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Kijk in je brein: naar een beter begrip van bewegingsstoornissen (Tom Taymans, Guy Vanderstraeten en Hilde Van Waelvelde, UGent) Dit onderzoek vertrekt vanuit bevindingen uit de wetenschappelijke literatuur aangaande motorische stoornissen bij kinderen met DCD en ASS. Daaruit blijkt immers dat beide groepen overeenkomsten vertonen met betrekking tot hun motorische beperkingen, onder meer wat de coördinatie van bewegingen betreft, evenwichtsstoornissen en problemen met timing in bewegingen. Daarnaast werden bij beide groepen problemen vastgesteld met enkele cognitieve aspecten van bewegingsaansturing, zoals planning, werkgeheugen en cognitieve flexibiliteit. Aangezien alles wordt aangestuurd door het brein, leek het ons aannemelijk dat deze gebreken in bewegingscontrole ook zouden worden weerspiegeld in de hersenen van deze kinderen, meer bepaald in de organisatie van hersennetwerken. Zijn er enerzijds gemeenschappelijkheden in termen van structuur en functie van hersennetwerken bij kinderen met ASS en DCD? Kunnen we deze groepen anderzijds karakteriseren op basis van specifieke hersenstructuren en -activaties? Kunnen deze afwijkende structuur en functie worden gelinkt aan de slechtere scores op bepaalde tests die peilen naar de kwaliteit van bewegingsuitvoering? Kunnen we met behulp van netwerkanalyses een afwijkend patroon terugvinden in termen van globale en lokale efficiëntie, dat verder ondersteuning biedt voor enkele van de theoretische verklaringsmodellen die in het verleden werden geopperd voor de motorische disfuncties? Kan door het in kaart brengen van verschillende netwerken een link worden gevonden tussen structuur en functie? Op deze vragen wil deze studie een antwoord formuleren. In de loop van 2014 en 2015 vond de dataverzameling plaats. Verwerking volgt.
Gezinsbeïnvloedingsprocessen bij kinderen met ADHD (Inge Antrop, Jan De Meulenaere & G. Lemmens, UZ Gent) De uitkomst van ADHD wordt mee bepaald door het ontstaan van comorbide moeilijkheden die vooral worden gemedieerd door de sociale omgeving van het kind. In het bijzonder werden hierbij conflictueuze ouder-kindrelaties uitvoerig beschreven, waarbij enerzijds de actieve betrokkenheid van ouders of anderzijds de passieve invloeden (bv. temperament) vanuit het kind werden onderzocht. Recent onderzoek in de verklaring van ouder-kindrelaties onderstreept meer en meer het belang van bidirectionele verklaringsmodellen, zoals het social relations model (SRM): ouders en kinderen worden hierbij beschouwd als gelijkwaardige partners in de ontwikkeling van hun relatie. Beiden zijn in de mogelijkheid om invloed op een ander uit te oefenen.
69
Activiteitenverslag Sig
Het doel van deze studie is de wederzijdse gezinsbeïnvloedingsprocessen in gezinnen met ADHD gedetailleerd te onderzoeken, vergeleken met controlegezinnen (normaal, depressie) via de SRM-techniek. Bij bidirectioneel onderzoek gebruikmakend van deze techniek focust men op de 'actoreffecten' van ouders (bv. de mogelijkheid van de ouders tot beïnvloeding van kinderen), de 'partnereffecten' van kinderen (bv. de gevoeligheid van kinderen voor invloed van ouders), de 'actoreffecten' van kinderen (bv. de mogelijkheid van kinderen tot beïnvloeding van de ouders), de 'partnereffecten' van ouders (bv. de mate waarin ouders beïnvloedbaar zijn door kinderen) en alle relatie- en gezinseffecten. De SRM-techniek houdt aldus simultaan rekening met de persoonlijkheid van elk gezinslid, de specifieke relaties tussen elk gezinslid en de familiefactoren daarrond. Tot op heden werd er nog geen onderzoek gepubliceerd dat bidirectionele processen bij gezinnen met een kind met ADHD in zijn totaliteit bestudeert. Nieuwe inzichten in de ouder-kindrelatie bij ADHD kunnen meer gerichte gezinsinterventies helpen ontwikkelen. In de loop van 2015 werd de dataverzameling in gang gezet. Actualisatie van testgebruik De intervisiewerkgroepen van Sig zijn sinds enkele jaren ingeschakeld om na te gaan welke tests bruikbaar/beschikbaar of wetenschappelijk onderbouwd zijn om aan diagnostiek te doen t.a.v. dyslexie, dyscalculie, taalstoornissen en motorische stoornissen. Dit liep ook in 2015 verder.
70
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
Selectie van wetenschappelijk bijdragen naar aanleiding van deze onderzoeksprojecten De voorgestelde onderzoeksprojecten leidden in 2015 tot o.a. de volgende wetenschappelijke bijdragen: Desoete, A. (2015). Cognitieve, motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling van basisschoolkinderen. In VLOR (Red.), De basisschool als fundament voor ontwikkelen en leren. Een strategische verkenning van de missie en de troeven van het basisonderwijs in Vlaanderen (pp. 87-105). Leuven: Acco. Desoete, A. (2015). Predictive indicators for mathematical learning disabilities/dyscalculia in kindergarten children. In S. Chinn (Red)., The international handbook for mathematical difficulties and dyscalculia (pp. 90100). London & New York: Routledge. Desoete, A., Strubbe, K., Hantson, E., & Van de Velde, C. (2015). Hoe onderbouwd is het PCM-model. In E. Hantson, M.C. Van de Velde & A. Desoete (Red.), Persoonlijkheid en (de)motivatie van kinderen en jongeren. Theorie, praktijk en onderzoek van Process Communication Model (pp.51-65). Gent: Academia Press. Dewaele, N., Demurie, E., Warreyn, P., & Roeyers, H. (2015). Social information processing in infants at risk for ASD at 5 months of age: The influence of a familiar face and direct gaze on attention allocation. Research in Autism Spectrum Disorders, 17, 95-105. Feys, J., & Desnerck, G. (2015). The design of the ICF-Lab in Flanders. Poster gepresenteerd op de WHO-ICF Annual Network Meeting, 17-23 oktober, Manchester, UK. Hantson, E., Van de Velde, M.C., & Desoete, A. (2015). Persoonlijkheid en (de)motivatie van kinderen en jongeren. Theorie, praktijk en onderzoek van Process Communication Model. Gent: Academia Press. Pieters, S., Roeyers, H., Rosseel, Y., Van Waelvelde, H., & Desoete, A. (2015). Identifying subtypes among children with developmental coordination disorder and mathematical learning disabilities, using model-based clustering. Journal of Learning Disabilities,48 (1), 83-95.
71
Activiteitenverslag Sig
Salomone, E., Beranova, S., Bonnet-Brilhault, F., Lauritsen, M.B., Budisteanu, M., Buitelaar, J., Canal-Bedia, R., & Charman, T. (2015) Use of early intervention for young children with Autism Spectrum Disorder across Europe. Autism, in druk. Salomone, E., Charman, T., McConachie, H., & Warreyn, P. (2015). Child’s verbal ability and gender are associated with age at diagnosis in a sample of young children with Autism Spectrum Disorder in Europe. Child Care Health and Development, in druk. Salomone, E., Charman, T., McConachie, H., & Warreyn, P. (2015). Prevalence and correlates of use of complementary and alternative medicine in children with Autism Spectrum Disorder in Europe. European Journal of Pediatrics, 174, 1277-1285. Titeca, D., Roeyers, H., & Desoete, A. (2015). Early numerical competencies in 4- and 5-year-old children with Autism Spectrum Disorder. Focus on Autism and other Developmental Disabilities, in druk. Titeca, D., Roeyers, H., Ceulemans, A., & Desoete, A. (2015). Early numerical competencies in 5- and 6-year-old children with Autism Spectrum Disorder. Early Education and Development, in druk. Titeca, D., Roeyers, H., Loeys, T., Ceulemans, A., & Desoete, A. (2015). Mathematical abilities in elementary school children with Autism Spectrum Disorder. Infant and Child Development, in druk. Van der Paelt, S., Warreyn, P., & Roeyers, H. (2015). Effect of community interventions on social-communicative abilities of preschoolers with Autism Spectrum Disorder. Developmental Neurorehabilitation, in druk.
72
2015
Activiteitenverslag Sig
2015
10. Website, nieuwsbrief en ICT De sinds eind 2013 vernieuwde website heeft veel aandacht voor zoekmogelijkheden en filters (bv. alle vorming over autisme of alle publicaties over niet-aangeboren hersenletsel). Het inschrijven of bestellen gebeurt volledig geautomatiseerd. Zoals dat bij grote ICT-projecten wel meer voorkomt, ging de beginperiode gepaard met de nodige kinderziektes. In de loop van 2014 en 2015 hebben we verder gewerkt aan het verfijnen van de nieuwe website en het achterliggende systeem MODULAS. De bezoekersaantallen dan: in 2015 kregen we 101.027 digitale bezoekers over de vloer (gemiddeld 8.418 per maand). Dit is goed voor 378.297 paginaweergaven per jaar. Als daggemiddelde betekent dit 276 bezoekers. Het meeste bezoekers op één dag (1219) kregen we op 18 november 2015, kort nadat het aanbod vorming voor professionelen van het voorjaar 2016 werd bekendgemaakt. 42 procent van onze bezoekers zijn terugkerende bezoekers. Opvallend is verder dat een kleine 10 procent van onze bezoekers uit Nederland komt. Sig verspreid twee e-zines (doelgroepgericht): één voor het brede publiek en één voor professionele hulpverleners. De elektronische nieuwsbrieven hebben als doel mensen telkens opnieuw attent te maken op Sig-nieuws en leiden geïnteresseerden naar de juiste pagina's op de website. Doordat we systematisch de elektronisch nieuwsbrief in de schijnwerper plaatsten bij activiteiten voor breed publiek, konden we dit aantal in 2015 verder laten stijgen tot 5394. Ook het aantal professionele abonnees bleef stijgen (tot 8202). In totaal telden we op eind december 2015 maar liefst 13596 elektronische abonnees op de nieuwsbrieven. Dat is er maar liefst 2809 meer dan eind 2014.
73
Activiteitenverslag Sig
11. Sig in de pers en op verplaatsing Sinds jaren worden aankondigingen van Sig-activiteiten in agendarubrieken van verschillende bladen en tijdschriften opgenomen. Voor de professionele vorming gaat het vooral om vaktijdschriften (o.a. TOKK, VVL-tijdschrift, enz.) In 2015 probeerden we de activiteiten voor breed publiek ook in andere media aan te kondigen. Zo bracht Sig mensen met een beperking positief in beeld in de pers. De publicatie ‘MIKO gaat vooruit’ (prentenboek met duiding over DCD) kreeg aandacht in het vakblad ‘Vroeg’. Het verhaal van Odi (Leren omgaan met dysfasie) kreeg een recensie in ‘Sterk in Autisme’. Ook het project ‘Volgens Willy’ kon op belangstelling rekenen, zowel in ‘Startsein’ als in ‘Sterk in Autisme’ onder de titel: ‘Thematische prentenboeken voor volwassenen met een verstandelijke beperking. Uit het leven gegrepen, in boekvorm gegoten’. Verder kwam in de pers flink wat weerklank op de verhuis van Sig naar Gijzegem (Aalst). Gazet van Antwerpen en het Nieuwsblad stuurden fotografen naar de opening in september 2015. Het veel gelezen weekblad ‘Visie’ besteedde op 2 oktober zelfs een volledige pagina aan Sig met als titel: ‘We willen personen met een beperking laten deelnemen aan de samenleving’. Zoals elk jaar heeft Sig verder het grote publiek warm gemaakt voor de vormingsactiviteiten en sensibiliseringscampagnes: o.a. de vorming over NAH, bijleren in Destelbergen, enz. Dit uitte zich ook in verschillende (online) aankondigingen (o.a. Wegwijzer). Sig is ervan overtuigd dat de pers een belangrijke invloed kan uitoefenen op de kansen tot integratie en inclusie. Onbekend maakt immers onbemind. Toegankelijke publicaties maken over het dagelijks leven van mensen met een beperking draagt hiertoe bij.
Sig op verplaatsing Sig is ook regelmatig met een informatiestand aanwezig op congressen, evenementen of beurzen. Zo waren we in 2015 onder andere te gast op de Netwerkdag Zorg voor de toekomst/toekomst voor de zorg (29 januari), het congres van de VVL (Vlaamse Vereniging Logopedisten) in Gent (20 maart), Rock for Specials (24 en 25 juni), de Avondmarkt in Gijzegem (28 augustus), IBrain festival over hersenen. Kan uw brein de 21e eeuw wel aan? (22 november) en het symposium dementie van de VVL (3 en 4 december).
74
2015