N /a'an ku se Foundation Op de bres voor mens, land en dieren
Een jonge vrouw met blond haar loopt met leeuwen en Bosjesmannen door de rode duinen van Namibië. Uiteindelijk bereiken ze de Atlantische Oceaan. De leeuwen zijn grootgebracht door Marlice van Vuuren, de Bosjesmannen zijn haar leermeesters en vrienden waarmee ze is opgegroeid. Een intrigrerend portret dat me jarenlang heeft achtervolgd. In december volgde eindelijk een ontmoeting met Marlice en haar N/a’an ku sê Foundation waar alles draait om de opvang van wilde dieren, natuurbehoud en het herstel van de trots van de Bosjesmannen in Namibië.
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen, Marlice van Vuuren, Jack Sommerville, Colette Massier
Voor iemand die gefascineerd is door leeuwen, was de documentaire die ik toevallig op Animal Planet zag, een eyeopener. Hier liep een vrouw met spelende leeuwen door het eindeloos lege landschap van Namibië. De woestijn ging over in rode zandduinen en uiteindelijk bereikte het wonderlijke groepje de oceaan. De leeuwen waren huiverig voor de aanrollende golven, de Bosjesmannen omschreven vol verbazing het eeuwig bewegende water. Het duurde jaren voor ik ontdekte wie deze blonde vrouw was. Marlice van Vuuren, samen met haar man Rudie de oprichtster van de N/a’an ku sê Foundation. Wildlife Sanctuary In de heuvels van Windhoek, de hoofdstad van Namibië, ligt de N/a’an ku sê Lodge & Wildlife Sanctuary. Het is het warmkloppende hart van de Foundation, de plek waar ook de dieren zijn die allemaal door Marlice werden grootgebracht en hier, in een prachtig gebied, wonen als ambassadeurs voor het wildlife van Namibië. Levende en kwetsbare getuigen van de talloze botsingen tussen mens en natuur. De leeuwen, luipaarden, cheeta’s, caracals, bavianen, Afrikaanse wilde honden, kudu’s, rode hartebeesten, maar ook meerkatjes, dassies, wrattenzwijntjes en zelfs een aardvarken zijn vaak als jonge dieren binnengebracht. Ambassadeurs voor de toekomst Voor de weesdieren is er één veilige haven die inmiddels in heel Namibië bekend is: Marlice van Vuuren (38), die geholpen door talloze vrijwilligers en haar eigen gezin, de dieren met de fles grootbrengt en ze als het enigszins mogelijk is, weer vrijlaat in het wild. Soms blijkt dat een onmogelijkheid en dan is de Wildlife Sanctuary de plek waar ze tot hun dood blijven. Als ambassadeurs van het rijke wildleven van Namibië voor gasten uit de hele wereld, die hier een oog-in-oog ontmoeting kunnen hebben met dieren die wij niet in ons dagelijkse leven tegenkomen. Bescherming van wilde dieren en Bosjesmannen Marlice en Rudie vonden elkaar in de diepe wens om de wilde dieren en de natuur van Namibië waar mogelijk te beschermen. Daarnaast wil Marlice een lans breken voor andere kwetsbare bewoners van Namibië, de Bosjesmannen. Het brak haar hart om te zien dat deze oorspronkelijke bewoners met de komst van de nieuwe republiek hun leefgebied en daarmee hun tradities en trots kwijtraakten. Van oorspronkelijke bewoners werden ze de underdogs van de samenleving. Met de Ancient Skills Academy, ook gevestigd op het terrein in Windhoek, krijgen wisselende families van Bosjesmannen de kans om hun vaardigheden en tradities te herontdekken en te delen met de gasten van de lodge. De vier poten van N/a’an ku sê De Foundation kent inmiddels de lodge die ligt tussen de stad en het vliegveld van Windhoek, Utopia, een comfortabele lodge in Windhoek zelf, Neuras waar topwijnen geproduceerd worden en Kanaan, een plek in de woestijn, waar Bosjesmannen en cheeta’s leven zoals het ooit bedoeld was. Eén met de natuur, in een symbiose tussen mens en dier. Alle inkomsten die gegeneeerd worden uit deze vier onderdelen van N/a’an ku sê vloeien direct terug naar de Foundation, die »
Brad Pitt en Angelina Jolie: ‘We willen dat onze in Namibië geboren dochter Shiloh de mensen, natuur en dieren van haar geboorteland leert kennen’
bovendien een paar invloedrijke en zelfs wereldberoemde investeerders en vrienden kent. Op de achtergrond vormen de Nederlanders Jan en Tineke Verburg (Burgland Charitas) en de Van Uden Groep (Henk Bakker en Patrick en Thierry van ’t Hoff met de Van Uden Charity Foundation), een solide en onmisbare support. Brad Pitt en Angelina Jolie In 2003 ontmoette Marlice tijdens de filmproductie van Beyond Borders de actrice Angelina Jolie. Zij en haar echtgenoot Brad Pitt kwamen een aantal keren op bezoek bij N/a’an ku sê en het echtpaar – dat voor hun eigen foundation in de landen waar hun kinderen vandaan komen projecten ondersteunt – hebben zich verbonden aan N/a’an ku sê, ter ere van hun in Namibië geboren dochter Shiloh. De families zijn dierbare vrienden geworden en de Pitt’s bezoeken de lodge met regelmaat. Rudie: ‘Angelina en Brad bezochten in 2006, het jaar dat Shiloh was geboren, Harnas de boerderij van Marlice’s moeder. Voor Shiloh hebben ze ons geadopteerd, ze helpen bij de kosten voor de school en kliniek en voor bijvoorbeeld het aanbrengen van radiografische halsbanden bij dieren die wij in het wild willen monitoren. Maar eigenlijk hebben de Nederlanders, Jan en Tineke Verburg en de Van Uden Groep nog meer bijgedragen aan N/a’an ku sê.’ De plek die God beschermt N/a’an ku sê betekent in de taal van de San: de plek die God beschermt. Een mooie naam voor een paradijselijk stuk natuur, 42 kilometer buiten Windhoek, waar de Stichting sinds 2007 haar Wildlife Sanctuary, een lodge met zes kamers en acht vakantiehuizen heeft gevestigd op een 10.000 hectare groot stuk grond. Een zandweg voert je naar de ingang waarna je tussen de zebra’s, giraffen, wrattenzwijnen en gemsbokken naar de lodge rijdt. Hier ontmoeten de wilde natuur van Namibië en een uiterst moderne, van veel glas voorziene lodge elkaar. Een zwembad vormt de grens tussen het ronde hoofdgebouw en de zes aparte kamers met ieder een eigen terras dat uitkijkt op het reservaat. Hoe beschrijf je een oh en ah-beleving? Ik doe een becheiden poging: De ruime kamers zijn voorzien van robuuste stenen, boomstammen, fragiele kralen en een verzonken douche. Een plek waar je zou willen wonen. De acht vakantiehuizen, die gehuurd kunnen worden, staan verspreid in het gebied en bieden enorme ruimte en privacy. Op een gebied van 3200 hectare hebben de leeuwen, cheeta’s, caracals, Afrikaanse wilde honden, bavianen en luipaarden hun terreinen. Je kunt ze bezoeken tijdens de ‘predator feeding-tour’ of nog leuker, tijdens een ‘behind the scenes-tour’ met Marlice zelf. Zij leidt je dan ook rond in het hoofdkwartier, waar kleinere dieren worden opgevangen en verzorgd door de talloze vrijwilligers. We vinden hier een paar weken oud baviaantje, een nieuwsgierige kudu en rood hartebeest, twee wrattenzijntjes die met de fles worden groot gebracht en nog veel meer. Een hartverwarmende ark van Noach. Clever Cubs School ‘Wij vinden dat de kinderen van de Bosjesmannen, die voor ons werken, een even grote kans op geluk en een zekere toekomst verdienen als andere kinderen.’ Daarom is de Clever Cubs crêche opgericht, waar kinderen de eerste beginselen van het lezen leren, dansen, zingen en spelen. Voor de oudere kinderen wordt »
‘De kinderen van Bosjesmannen horen dezelfde kansen op een gelukkige toekomst te krijgen als anderen’
schoolgeld en de uniformen betaald en wordt de rit naar de school in Windhoek verzorgd, waardoor kinderen in het gezin kunnen blijven. Elk kind krijgt bovendien één voedzame maaltijd per dag. Marlice: ‘De ouders zijn nooit naar school gegaan, de Bushmen zijn verwesterd, maar ze hebben niet leren lezen of schrijven. Daarom hebben we de Ancient Skills naar N/a’an ku sê gebracht. De families komen hier voor drie maanden, de kinderen gaan drie dagen per week naar de Bushmenschool, de volwassenen twee dagen. Ze krijgen zo hun taal en hun cultuur weer terug. In de afgelopen jaren zijn ze de helft van wie ze waren, kwijtgeraakt en het is mooi om te zien hoe ze weer trots zijn op wie ze zijn. Als ze weer praten over wij en niet over hen.’ De cultuur van de Bosjesmannen De cultuur van de San, of Bosjesmannen, is een van de oudste ter wereld. Vroeger leefden ze van de jacht en de planten en kruiden die ze in de natuur vonden. De weerbarstige natuur was hun jachten leefgebied en de Bosjesmannen waren als geen ander in staat die natuur te lezen en ervan te leven. Met de inperking van hun territorium, verdween de trots van de San en hun vaardigheden en kennis van dieren, planten en de jacht dreigde te verdwijnen. Westerse welvaartziektes deden hun intrede in de kleine gemeenschappen, tot groot verdriet van Marlice die tussen de San opgroeide en als een van de weinige blanken hun taal spreekt. Behalve door bij de N/a’an ku sê projecten zoveel mogelijk San een werkplek te bieden, het schooltje en de Ancient Skills Academy op te richten, stichtte de Foundation in 2003 de Lifeline Clinic in het dorpje Epukiro, 120 kilometer van Gobabis in het oosten van Namibië en een van de belangrijkste leefgebieden van de
Bushmen. Hier worden jaarlijks gratis ongeveer 3500 patiënten behandeld, waaronder veel baby’s en kinderen. Er werkt een vast team van een arts en verpleegster die ondersteund worden door vrijwilligers. Het project is begonnen samen met Jan Verburg, door Marlice liefkozend oom Jan genoemd. Een man met een groot hart en de wens om waar hij en zijn vrouw dat kunnen, armoede te lenigen en kansarme mensen te helpen. Marlice: ‘Een kliniek alleen helpt echter niet om de leefomstandigheden te verbeteren. Als je niet trots bent op wie je bent, kun je alle geld van de wereld hebben, maar dat geeft je niet je trots terug. Toen hebben we dus N/a’an ku sê gekocht, de ‘plek met de rare naam’ bij Windhoek. Oom Jan heeft de lodge en de zes kamers gebouwd, wij hebben het interieur verzorgd en samen hebben we er zo voor gezorgd dat we hier mensen met weinig kansen en uitzicht op een goed leven, werk konden verschaffen. Inmiddels zijn wij de werkgever van 185 mensen.’ De Utopia Boutique Lodge In het hart van Windhoek ligt in een prachtige tuin met ruisende palmen, een comfortabele lodge, met zeven luxe, modern ingerichte kamers die van alle gemakken voorzien zijn en uitkijken op de Klein Windhoek Rivier. Het was vroeger het woonhuis van Marlice en Rudie. Zin in een spa-behandeling, dat kan op het terrein. Ontbijten, lunchen en diners worden geserveerd in het Fresh ’n Wild Cafe en het zwembad en een klaterende waterval wachten op je om het stof van een dag in de stad af te spoelen. Je bevindt je op een ruim half uur rijden van N/a’an ku sê, dus voor een fijne mix van stad en wild, is this the place to be. »
Neuras wijnen Op 300 kilometer afstand van Windhoek en 80 kilometer van de beroemde Sossusvlei ligt een kleine oase die Neuras heet, de plaats van het verlaten water. Het is bijna bizar om in een van de droogste streken op aarde wijnranken te zien groeien. Het kan, omdat in deze vallei tussen de stenen en woestijn vijf natuurlijke bronnen borrelen die ervoor zorgen dat de dorstige ranken toch bevloeid kunnen worden. De productie is klein: Jaarlijks worden 3000 flessen Neuras Shiraz en Namib Red, een blend van Shiraz, Merlot en Petit Verdot met de hand gebotteld en gelabeld. De wijnen zijn niet in de winkel te koop, maar staan op de wijnkaart van een paar gerenommeerde restaurants in Namibië en worden natuurlijk geschonken op Neuras zelf, in de N/a’an ku sê Lodge en de Kanaan Desert Retreat. Inmiddels heeft wijnmaker Dawie ook witte cultivars geplant en worden dit jaar een brandy en port gelanceerd. Met tromgeroffel, want de smaak van deze geconcentreerde druiven is ongelooflijk. Alsof er… jawel een engeltje over je tong pist. Op Neuras kun je overnachten in robuuste stenen kamers met je eigen veranda, in chalets of luxe canvastenten. Je doet er een wijntour en proeverij, zit met je voeten in de natuurlijke bronnen, wandelt tussen de palmen en het ruisende bamboe of je gaat met de vrijwilligers mee op zoek naar cheeta’s en luipaarden. Bij alle lodges van de Foundation hoort namelijk ook een wildlife project en de omgeving van Neuras leent zich uitstekend als leefgebied van luipaarden en cheeta’s die hier in het wild worden uitgezet, voorzien van GPS-collars, waarmee hun bewegingen kunnen worden gevolgd. Marlice: ‘Neuras hebben we gekocht omdat het aan het Namib Naukluft National Park grenst, waar we al vaak cheeta’s en luipaarden loslieten. We hebben het niet om de wijn gekocht, die kwam als een bonus en levert nu een bijdrage aan ons natuurbeheer.’ »
‘Bij Namibie denk je aan cheeta’s en lege landschappen’
??
De rode duinen van Kanaan Dit gebied tussen Sossusvlei en de Tiras Mountains, ver weg van de bewoonde wereld aan de D707, stal jaren geleden al het hart van Marlice en Rudie. ‘Kanaan is een juweel. Het heeft de rode duinen zoals Sossusvlei, maar hier komen geen hordes toeristen en voetstappen van je voorgangers zie je niet.’ Ze fantaseerden over de cheeta’s die hier over de rode duinen zouden lopen in de oudste woestijn ter wereld. De plek werd door hen gebruikt voor filmopnames en reportages in tijdschriften, omdat de natuur en het licht bijna nergens mooier zijn. Er werd een oude boerderij gevonden die gemoderniseerd is en van alle gemakken voorzien. Maar vier kamers zijn beschikbaar voor gasten, een verblijf hier is dan ook bijna een logeerpartij bij de hartelijke gastvrouw en -heer, die bovendien zorgen voor heerlijke maaltijden, home away from home. Er wordt geïnvesteerd in een bruine hyena-project en vijf wilde cheeta’s hebben hier een nieuw thuis gevonden. In de vroege ochtend en de late middag worden de gasten getrakteerd op de mooiste zonsop- en ondergangen die het landschap met de rode duinen en de blauwe bergketens op de achtergrond tot adembenemende plaatjes omtoveren. Staketsels van dode bomen steken hun armen uit naar de lucht, graspluimen wuiven in de bries van de verkoelende wind. Er is nietanders te zien dan natuur, een leeg landschap waar in de dromen en visie van Marlice, Rudie en hun partners in de toekomst weer wilde dieren te zien zijn. Zoals het ooit was en weer moet worden. »
‘Niemand kan zo met dieren omgaan als Marlice’
Aan het woord De kleine Marlice groeit op in het oosten van Namibië, dichtbij de grens van Botswana. ‘Mijn eerste taal was Bushmen, mijn Afrikaans was zelfs niet goed genoeg om naar school te gaan. Mijn ouders hadden een boerderij, Harnas (nu nog steeds een opvangcentrum voor wilde dieren, red.). Toen ik een jaar of zeven was, begonnen ze wilde dieren op te nemen die verweesd waren. Wij allemaal, ook mijn twee oudere broers, hebben op een heel natuurlijke wijze geleerd om te gaan met wilde dieren, ze sliepen bij ons in bed en maakten onderdeel uit van het gezin. Ik kan niet anders zeggen dan dat omgaan met deze dieren het mooiste is wat me kon overkomen. Het heeft me gevormd tot wie ik nu ben. Daarnaast ging ik op het moment dat ik naar school moest naar kostschool, omdat de boerderij te ver van de bewoonde wereld was. Dat heeft me al vroeg geleerd om onafhankelijk te worden.’ De liefde voor dieren en de Bushmen waartussen je opgroeide heeft je leven bepaald? ‘Daar moet ik mijn ouders alle credits voor geven. Als je jong bent, ben je nog niet in staat om het grote geheel te zien. Bushmen waren gewoon de mensen waar ik mee opgroeide, ik had toen nog geen idee van de problematiek en van de tweespalt waarin zij moesten leven en die ervoor zorgde dat ze zich de underdogs van het nieuwe Namibië voelden. Mijn moeder is heel knuffelig, het vertroetelen van dieren heb ik helemaal van haar overgenomen. Mijn vader was veel meer gefocust op natuurbeheer en alle bijkomende problematiek. Als je wilde dieren opvangt en je zet ze in een ruimte met hekken eromheen − hoe groot die ruimte ook is – wat doe je ze dan aan? Hoe moet je ervoor zorgen dat ze ondanks hun gevangenschap toch een goed leven hebben? Hij is overleden toen hij 53 was, maar hij heeft een grote invloed gehad op het wildbeheer in Namibië, hij heeft protocollen geschreven over hoe je dieren in gevangenschap behandelt. Dat heb ik van hem geleerd.’ Heb je ooit overwogen om een andere kant op te gaan. Te kiezen voor een leven in de stad bijvoorbeeld? ‘Het gras is altijd groener aan de overkant. Ik ben gaan studeren, wilde dierenarts worden, maar wiskunde was mijn allerzwakste schakel. Uiteindelijk heb ik gekozen voor de studie sportpsychologie in Pretoria, Zuid-Afrika. Toen ik na het eerste semester weer thuiskwam, realiseerde ik me wat een geweldig leven ik daar had. Ik heb m’n ouders verteld dat ik niet terug wilde naar de stad en m’n studie. Ik wilde iets met dieren doen. Toen ben ik met de dieren die wij opvingen gaan werken, ze gaan trainen om in films te spelen. Daar was destijds veel vraag naar. De eerste film die ik deed was een Walt Disney Hollywood film. De eerste dag dat ik van de set kwam, wist ik dat ik m’n roeping gevonden had. Met een film bereik je veel mensen en je laat de schoonheid van de dieren zien. Toen ontmoette ik Rudie en met hem ben ik in Windhoek gaan wonen waar hij een artsenpraktijk had. We zijn toen op zoek gegaan naar een stuk land, dicht genoeg bij de stad zodat hij zijn praktijk kon hebben en ik op het platteland kon wonen, met dieren om me heen. Toen is alles als een sneeuwbal gaan rollen tot wat je nu ziet. Rudie gaat nog maar twee keer per week naar de stad en verder werken we samen aan N/a’an ku sê. Alles wat we doen moet geld »
opleveren om onze projecten te ondersteunen. De lodge, de tours, de wijnen, Kanaan, alles draagt bij aan de opvang van de dieren en de Bushmenprojecten. Het grootste probleem in natuurbescherming is geld. Je moet fondsen en sponsors aanboren, anders kun je het niet volhouden. Elke cheeta die terug het wild in gaat, wordt voor de helft betaald uit inkomsten van het toerisme. In Namibië is dat zo belangrijk. Wij maken door middel van onze dieren zichtbaar wat het land is kwijtgeraakt, maar ook weer kan winnen door zorgvuldig wild- en natuurbeheer.’ Er zal vaak gezegd worden dat je de dieren commercieel uitbaat voor films, fotoshoots en reclamecampagnes? Marlice: ‘Let wel, ik hou van kritiek, ik haal eruit waar ik van kan leren en verder: zoeken ze het maar lekker uit. Door geld te vragen voor onze activiteiten, kan ik werk creëren en meer dieren terug in het wild zetten. Ik noem het voorbeeld van de Afrikaanse wilde honden, dieren met in mijn ogen een marketingprobleem. Het zijn dieren die in Namibië geen waarde hebben. Het zijn geen trophy-dieren voor jagers, ze staan niet op een lijst als beschermde diersoort, toeristen hebben niet de perceptie dat ze ook in Namibië te zien zijn. Dus waarom zou een boer dan voor ze zorgen? Als je kijkt naar de geschiedenis, dan is er altijd een bepaalde waarde geweest voor dieren, zoals leeuwen, luipaarden, cheeta’s en neushoorns. Die populaties zijn dan ook nog steeds groeiend. Met maar 2,3 miljoen mensen is het conflict om het leefgebied tussen mens en dier gelukkig niet al te groot, maar toch… Het resultaat zie je in onze opvang en die van m’n moeder. Er zijn nog steeds dieren die het slachtoffer zijn van stropers, auto-ongelukken of boze boeren.’ Rudie: ‘Toerisme en de inkomsten ervan vormen onze reddingsboei. Onze gasten en vrijwilligers maken het naast onze sponsoren mogelijk dat we doen wat we doen. En beter leven creëren voor mens en dier.’ »
‘We moeten ervoor zorgen dat wilde dieren weer waarde krijgen’
Zo te zien ben jij de verzorger en Rudie de wetenschapper? Rudie: ‘Ik had een succesvolle artsenpraktijk opgebouwd, maar na 13 jaar realiseerde ik me dat mijn werkelijke liefde uitgaat naar natuur- en wildlifebeheer. Nu doe ik wat ik werkelijk wil. Ik heb een analytische geest en oplossingen verzinnen voor een probleem, bewijs vinden door onderzoek, daar gaat mijn hart echt sneller van kloppen.’ Marlice: ‘Rudie lijkt erg op m’n vader, hij doet de research en is landelijk betrokken bij wild- en natuurbeheer. Ik zorg ervoor dat de dieren hier een goed leven hebben. Dieren die door ons echt als puppie zijn opgevoed, kunnen niet terug in het wild. Niet omdat ze niet zouden kunnen overleven, maar omdat ze mensen kennen en vertrouwen en daar altijd naartoe zullen komen. Mensen betekenen voor hen eten en veiligheid. Kleine dieren kun je vrijlaten, bavianen, leeuwen en luipaarden niet, mensen zullen altijd bovenaan hun voedselketen staan. We lopen elke dag drie uur met onze bavianen, ook als er geen toerist is. Ze eten, spelen en genieten zoveel mogelijk van hun vrijheid. Bavianen zijn mijn favoriete dieren, omdat ze zo slim zijn. Mensen denken altijd dat ik het meest van cheeta’s houd, maar nee… het zijn de bavianen.’ Rudie: ‘Marlice zorgt voor wilde dieren, ik bestudeer wat ze doen. Niemand kan beter met dieren omgaan dan Marlice. Negentig procent van de mensen die een gewond of verweesd wild dier vinden, belt ons. Je kunt nooit nee zeggen tegen een dier dat onze hulp nodig heeft.’ Als je met een tijdmachine in de toekomst kon stappen, wat zouden jullie bereikt willen hebben? Rudie: ‘Ik hoop dat over vijfitg jaar mensen beseft hebben dat we moeten leren leven met wilde dieren, want zonder hen verliezen we de natuur. Als we over dertig jaar nog steeds wild dogs in Namibië hebben, dan ben ik een gelukkig mens.’ Wat wensen jullie voor je twee zoons? Rudie: ‘Ik kan zien dat de oudste veel op z’n moeder lijkt en geweldig met dieren omgaat. Het wordt ze ook met de paplepel ingegoten, leven met wilde dieren zit in hun DNA. Als zij ons werk zouden kunnen voortzetten, zou ik blij zijn.’ ˙
Quickfacts Je eigen huis op N/a’an ku sê Als je deel wilt uitmaken van deze ‘door God beschermde’ gemeenschap, kun je dat doen door een dier of een schoolkind te adopteren, als vrijwilliger te komen werken of het ziekenhuis te steunen, maar er is een andere mogelijkheid: je eigen huis onder de Namibische zon op dit privéwildreservaat. Om zelf actief betrokken te zijn bij de stichting, een ontspannen vakantie te vieren, of als investering door het door de Foundation te laten verhuren. www.youtube.com/naankuse1, www.naankuse.com, www.naankuselodge.com,www.utopiamedispa.org, www.neuraswines.com,www.kanaannamibia.com Het interview dat OOG VOOR AFRIKA met Marlice en Rudie van Vuuren had, is terug te vinden op www.oogvoorafrika.nl > beeld en geluid
‘Samen kunnen we werkelijk het verschil maken in de levens van Afrika’s kwetsbare mensen en dieren, nu en in de toekomst’
