A cseremiszek múltja, jelene, jövője

Kszenofont Szanukov

A cseremiszek múltja, jelene, jövője Fordította, jegyzetekkel és mellékletekkel ellátta:

Kemény Atti la

A z E ö tv ö s L o rá n d T u d o m á n y e g y e te m

F in n u g o r N y e lv tu d o m á n y i T a n s z é k e

é s a N u m i-T ó re m F in n u g o r A la p itv á n y tu d o m á n y o s k ia d v á n y s o ro z a ta M e g je le n ik fü z e te n k é n t

F e le lő s s z e rk e s z tó 1 < : D oM O K O S

P É lE R

é s K L IM A

LÁSZLÓ

T e c h n ik a i s z e rk e s z tő : JA N U R IK T A M Á S

K é s z ü lt a K E L -P R IN T

nyom dában

B u d a p e s t , X I V ., A m e r i k a i ú t 8 4 - 8 6 . F e l e l ő s v e z e t ő : K F 1 .P I N L Á S Z L Ó

M e g re n d e U b e tő : ELTE F~ugor

N y e lv tu d o m á n y i T a n s z é k

1 0 5 2 B u d a p e s t, P ia ris ta k ö z 1 .

Kszenofont Szanukov

A cseremiszek múltja, jelene, jövője Fordította, jegyzetekkel és mellékletekkel ellátta:

Kemény Attila

A fo rd ítá s a z a lá b b i k ia d á s a la p já n k é s z ü lt: K ceH o4»oH T C aH Y K O B

M a p H iíu .b l:

n p O m J lO e ,

(1 )

H a C T O S lI ll,e e , 6 y .u Y I ll,e e

llo m K a p -O J la ,

1992

A z e re d e ti m ű v e t k ia d ta : ,n :e M o K p a T H Q e C K O e

0 6 I.Q e C T B e H H o e

M apH"

Y rn e M

0 6 'b e . u H H e H H e

(2 )

A fo rd ítá s t a z e re d e tiv e l ö s s z e v e te tte : DR.

KATONA ERZSÉBET

IS S N 1 2 1 9 -9 2 4 9 IS B N 9 6 3 4 6 3 0 6 2 6

(1)

K sz e n o fo n t

Szanukov

p ro fe ssz o r

a

tö rté n e ttu d o -

m á n y o k d o k to ra , a M a ri K ö z tá rs a s á g

é rd e m e s tu d ó s a ,

ta n s z é k v e z e tő

m e z e i c s e re m is z

O H tl:W K O

a M a ri

E g y e te m e n . A

(E lő re ), v a la m in t

a h e g y i c s e re m is z

Y

(Ú j d a lla m ) fo ly ó ira t s z e rk e s z tő s é g é n e k e g y a rá n t

(2 ) A z e g y e s ü le t c ím e : M apm i

Ym eM ,

npocneK T

424001

ra ra p H H a

~ O m K a p -O J Ia ,

8.

KOM .

115.

ceM

ta g ja .

"Keljetek fel, álljatok fel, látjátok,

hosszú még az út.

Utol kell érnünk a többi népet, hogy egyenlők legyünk velük." T y ih o n J e fre m o v -U n y z s in s z k ij

Az

u tó b b i id ő b e n a z e g é s z v ilá g o n e lő té rb e k e rü lte k

T u d o m á n y o s v itá k fo ly n a k ró lu k , p o litik a i e le m z é s e k m á k e ls ő s o rb a n

a z o ly a n n a g y m é re tű

fe l, m in t a m ié n k . M i a z z a l á lta ttu k

a n e m z e tis é g i p ro b lé m á k . tá rg y á t k é p e z ik . E p ro b lé -

é s s o k n e m z e tis é g ű

o rs z á g o k b a n v e tő d n e k

m a g u n k a t h o s s z ú id ő n á t, h o g y te lje s e g é s z é -

b e n é s v é g le g e s e n m e g o ld o ttu k a n e m z e tis é g i k é rd é s t, s h o g y m e g b o n th a ta tla n s é g e t a lk o tn a k h a z á n k n é p e i. K é z le g y in té s s e i in té z tü k g u s o k " m e g a la p o z a tla n "

I

egy-

e l e g y e s n y u g a ti s z o v je to ló -

p ro g n ó z is a it, a m e ly e k n e m z e tis é g i k o n flik tu s o k k iro b b a -

n á s á n a k v e s z é ly é re fig y e lm e z te tte k . A jó s la to k b e ig a z o ló d ta k . A g y o rs v á lto z á s o k k o rá t é ljü k e b b e n a h a ta lm a s ,

s o k n e m z e tis é g ű

o rsz á g b a n .

V a jo n m ily e n h e ly e t fo g la l m a jd e l n é p e in k e g y ik e v a g y m á s ik a a m e g ú ju ló tá rs a d a lo m b a n , a z e g y s é g e s ü lő E u ró p á b a n v á m in d a n n y ia n

é s á lta lá b a n v é v e a c iv iliz á lt v ilá g b a n , a h o -

ig y e k s z ü n k ? M it h o z n a k s z á m á ra a z e ljö v e n d ő v á lto z á s o k ? Ily e s -

fé le k é rd é s e k fo g a lm a z ó d n a k p ro b lé m á k fo g la lk o z ta tn a k N é p e in k s o rs á n

m eg a népük

tö p re n g ő e m b e re k b e n ; e ffa jta

e n g e m , O r o s z o r s z á g e g y ik k is n é p é n e k f iá t.*

tű n ő d v e rá jö v ü n k ,

m é rté k b e n m e g h a tá ro z z á k

so rsá n

hogya

m ú ltb e li

a je le n k o ri fo ly a m a to k a t.

já s z ü le té s é t, d e e lő id é z h e tik

a tö rté n e le m

e s e m é n y e k m ily e n n a g y

M e g a la p o z h a tjá k

e g y n é p ú j-

s z ín p a d á ró l v a ló le tű n é s é t is .

A m i ő s e in k h o s s z ú s z á z a d o k o n á t n e m z e d é k rő l

n e m z e d é k re h a g y o m á n y o z tá k

a z " é le t v iz é " -rő l s z ó ló le g e n d á t. A le g e n d a s z e rin t a m íg a g o n o s z e rő k á lta l e lra b o lt v a rá z s e re jű

v íz m e g n e m k e rü l, a d d ig fo ly to n c s a k b a j é ri a c s e re m is z e k e t, s

e m ia tt e l is p u s z tu lh a t

a nép.

A fin n u g o r n y e lv ű n é p e k c s o p o rtjá b a k ö n c s e re m is z e k - a K ö z é p -V o lg a -v id é k é rk e z te k . F ő b b e tn ik a i s a já to s s á g a ik e g y e z ő te rü le te n

a la k u lta k

ta rto z ó

m a rik - k o rá b b i h iv a ta lo s n e v ü -

ő s h o n o s la k ó i. E lő d e ik k e le trő l é s d é lrő l

m á r itt, a m a i la k ó h e ly ü k k e l n a g y já b ó l m e g -

k i, te h á t a K ö z é p -V o lg a -v id é k

a u to c h to n

la k o s s á g á n a k

k e l l t e k i n t e n ü n k ő k e t . A n é p ö n e l n e v e z é s e - mari - e g y 'e m b e r , f é r f i ' j e l e n t é s ű s z ó 2 b ó l e re d . A c s e re m is z n é p e tn o g e n e z is é t a z id ő s z á m ítá s s z e rin ti I. é v e z re d v é g é re

*

Az

e re d e ti

z a to k h o z

ta n u lm á n y b a n c s a to lta m .

itt e g y

(K e m é n y

tá b lá z a t

A ttila )

v o lt, a m e ly e t

a szöveg

u tá n

ta lá lh a tó

té rk é p h e z

é s tá b lá -

d a tá ljá k

a tu d ó s o k .

le g z e te s ,

e u ro p id

A kazár a z o ro sz nem

A k e le trő l

fo rrá so k

a

évkönyvek

a

v o lt g ú n y n é v , A

a V ja tk a a fin n u g o r

h ú z ó d o tt,

'e r d e i

k ite rje d t

sz a k a sz á ra ,

n y e lv ű

ro k o n

k o ra i

tö rö k ö k k e l

le tt

a c s e re m is z e k

m ie lő tt

k a z á ro k ,

á lla m o t

a z u tá n

h á n y a tta tá s a g a i b o lg á r

á lla m b a n ,

ig a z u g y a n ,

A k o rá b b i

s z o k v o lta k .

a m íg

d o t fo ly ta tta k ;

á g a k a t:

e g y ik

h ó d ítá s t

s z e te s e n s o d ik

fe lé b e n ).

Az

le le te k

a g y ű jtö g e té s t, a m oszkvai

la k o s s á g g a l

szem beni

le tö ré s é re

ezek

a fe le . Á lljo n

é le tte re

k e rü lte k , s z e rin t

la k ta

" b ü n te tő

itt a z é v k ö n y v író

E lő b b

a v o l-

id e jé n

is ,

s z ű k ü lt.

h a lá s z o k

és vadá-

le te le p ü lt

é le tm ó -

fe jle tt

k é z m ű ip a rra l

hosszú

O ro sz o rsz á g k ís é rte ,

h á b o rú s-

ré s z e le tt.

a m e ly re

m á-

v a ló já b a n

a c s e re m is z je lle m z ő

4

te rm é -

a X V I. sz á z a d

h a d já ra to k " m eg

az

é s a m é h é s z e te t.

K ánság

m e g le h e tő s e n

a

a lá . S o k

h o g y m e g ta rto ttá k

h á b o rú k "

s e m m is ü lt

id e -

v o lt a z a n é z e t, h o g y

a h a lá s z a to t

k e g y e tle n k e d é s (" c s e re m is z

K ánság e g y re

azonban

fö ld

rá ju k . u ra lm u k

fé lv a d

és a K azanyi

in d íto tt

fe lb o m lá s a

és a K azanyi

fo g la lk o z ta k ,

k ö v e tk e z té b e n

k o rb a n

K a g a n á tu s b a n ,

is -, a m e lle tt,

a c s e re m is z e k

v a la m in t

é s a V o lg a -v id é k -

őket

a K azár

a v a d á s z a to t, á lla m

v id é k é re ,

te le p e d te k

ig e n e lte rje d t

nem

ta n ú s á g a

v o l t a v á la s z

e lle n á llá s

je le n te tte k ,

le g a lá b b

iro d a lo m b a n

a K azan-

A z ő s c s e re m is z

v e te tté k

s z o rítá s á b a n

á lla tte n y é s z té s s e l

é s e lle n á llá s

h ó d ító k

b iro d a lm á b a n

k e b e lé b e

fe jle m é n y e k é n t

V e tlu g a

az ősközösség

fe n n m a ra d t

a fé m m e g m u n k á lá s h o z

közepén

a h e ly i

lá z a d á s

g e n o c íd iu m o t ságnak

ré g é s z e ti

fö ld m ű v e lé s s e l,

A X V I. sz á z a d

A

H o rd a

to rk o la tá tó l

k a p c s o la tb a .

a ta tá ro k

é s a s z lá v s á g

é s n é p ra jz i

- é rte tte k

ő s i fo g la lk o z á s i

nép

je lk i.

c.rm.s n é v e n ? cseremisz e r e d e t i l e g

(A

m e g la z u It,

M ár

id e g e n

m a jd

ré v é n

fo rm á ló d o tt

a m a rik a t

az O ka

és a K özépső

sz o ro s

v o ln a ,

O ro sz o rsz á g

A z ú ja b b

re n d e lk e z te k

kodásának

a z A ra n y

k e v e re d é se típ u s

a m a i K o ty e ln y ic s ig .

o s z tá ly ré s z e .

a c s e re m is z

tö rté n e ti

m e n té n ,

k e rü lte k

b o lg á ro k ,

h o g y a tö rö k s é g

a c s e re m is z e k ,

le h e te tt.)

a z A ls ó

a la p íth a tta k

a v o lg a i

e lle n é re

e m b e r'

tö rz s e k k e l v a ló k a p c s o la tu k

N ehéz jé n ,

népesség

e m b e rta n i

a V o lg a

egészen

re b e n y o m u ló so rs

ö tv ö z ő

Kr. u . X . s z á z a d b a n e m l í t i k e l ő s z ö r XII. s z á z a d b a n csere misz f o r m á b a n .

ő s i la k ó te rü le te

középső

b e te le p ü lt

vonásokat

je le n té s e :

c s e re m is z e k

k a to rk o la tá ig

é s d é lrő l

é s m o n g o lid

la k o s -

le írá s a :

,,8 lőn nagy öldöklése az emberi nemnek, vérrel öntözése a barbárok földjének; a lápok s a cserjések, a tavak s a folyóvizek cseremisz csontokkal teltek vala meg". E z e le v e n , m e g m e n e k ü lte k

l~

k e le t

v é rz ő

sebként

m a ra d t

a m e g to rlá s tó l,

fe lé , a K á m á n

tú lra ,

fe n n

de nem

a z U ra l

a n é p e m lé k e z e té b e n , a k a rta k

hegységbe

fe je t

h a jta n i

m e n e k ü lte k .

fo lk ló rjá b a n .

A k ik

a h ó d ító k n a k ,

azok

M iu tá n

e ls z a k a d ta k

az

a _ n _ y _ a n _ e m _ z _ e _ t t _ Ő _ l '_ O _ " k _ l e _ t _ t e _ k _ a _ k _ e _ l _ e t _ i _ c _ s _ e _ r e _ m _ i s _ z _ e _ km _ ee_g ta_lna _ pi ko _z aó _Li _ c _ s _ o _

A b e h ó d o ló k ra b ig á t v e tte k

v á llu k ra ; u tó d a ik ra

d ő fe lk c lé s e ik e t a c á ri re n d s z e r z a t é s a re m é n y te le n s é g A X V III. sz á z a d ra c s e re m is z e k

ta rto tta k

a n é p le lk é b e n .

- fő le g a k e le ti v id é k e k e n é lő k - m é g is m e g ő riz té k

csimari-nak

n e v e z té k m a g u k a t, a m i a z t je le n ti:

a d á s a c é ljá b ó lm e g s z ü le te tt

'i g a z i m a r i ', K i -

h itté ríté s n e k

k ö s z ö n h e tő , h o g y m e g -

e g y h á z i o k ta tá s , h o g y a z e g y h á z i iro d a lo m

k i-

a c s e re m is z írá s b e lis é g , h o g y k é p z e tt p a p o k , h itté rítő k

k i a z ő s la k o s s á g k ö ré b ő l, a k ik e g y s z e m é ly b e n n é p ta n ító k ,

fo rd ító k , a n é p i k u ltú ra

k u ta tó i

iro d a lm á ro k ,

is v o lta k .

A c s e re m is z e k e g é s z tö rté n e te

v a ló já b a n

b e re k tö rté n e te . M é ly e n b e v é s ő d ö tt 5

po-

s a já t v a llá s u k m e lle tt, m o n d v á n : " H a a h itü n k e lv é s z , m i m a g u n k is e lv e -

k e z d ő d ö tt a z a la p fo k ú , a n y a n y e lv ü

ge,

n y o m ta rá b é ly e g é t. A

é s e rő s z a k o s h itté ríté s

s z ü n k " . M á s fe lő l v is z o n t é p p a n a g y a rá n y ú

k e rü lte k

is a z t h a g y tá k ö rö k s é g ü l. Is m é tlő -

A z ú ja b b é s ú ja b b le s z á m o lá s o k a z a lá -

é rz é s é t e rő s íte tté k

a n a g y a rá n y ú

közül sokan

g á n y h itü k e t. Ő k

e lfo jto tta .

e ln y o m o tt, m e g a lá z o tt, ü ld ö z ö tt e m -

a n é p e m lé k e z e té b e a z " é le t v iz é rő l" s z ó ló re -

a m e ly n e k ta n u ls á g a a z , h o g y a g o n o s z e rő k á lta l e lra b o lt c s o d a s z e rt v is s z a k e ll

s z e re z n i. Á ro a re m é n y s é g , h o g y e z s ik e rü lh e t, fo ly a m á n . N e c s o d á lk o z z u n k n y o m á s p o litik á já t

a lk a lm a z ta

a z id ő k

a c s e re m is z e k k e l - c s a k ú g y m in t a tö b b i " m á s fa j-

tá jú " n é p p e l - s z e m b e n . A rra lis , g a z d a s á g i é s k u ltu rá lis

ig e n c s a k m e g fo g y a tk o z o tt

ra jta ! A c á riz m u s u g y a n is a n e m z e ti é s g y a rm a ti e l-

tö re k e d e tt,

h o g y m e g a k a d á ly o z z a

p o litik a i, s z o c iá -

fe jlő d é s ü k e t.

A X IX . é s a X X . s z á z a d fo rd u ló já n k ö te le z e tts é g ű , d e m o k ra tik u s

a tö rté n e le m

s z ín p a d á ra

lé p e tt a n e m z e ti e l-

c s e re m is z é rte lm is é g . K e g y e tle n n e m z e ti é s g y a rm a -

ti e ln y o m á s k ö z e p e tte , a fé le le m

n y o m a s z tó lé g k ö ré b e n . A z é rte lm is é g je le n tő s ré -

s z e e z é rt h o s s z ú id e ig s z é g y e llte , titk o lta

n e m z e ti h o v a ta rto z á s á t.

K e v e s e n is m e r-

té k fe l, h o g y a z a d o tt h e ly z e tb e n

m e n n y ire fo n to s a c s e re m is z lé le k m e g s z a b a d ítá -

sa

a

a

m e g a lá z o tts á g

é rz é s é tő l,

n e m z e ti

k is e b b re n d ű s é g

k é n y s z e rk é p z e té tő l,

m e n n y ire fo n to s , h o g y le g y ő z z é k fé le lm ü k e t é s n y ilta n h ird e s s é k : m i s e m v a g y u n k a lá b b v a ló a k a tö b b i n é p n é l, e g y e n ra n g ú a k A c s e re m is z iro d a lo m

m e g a la p o z ó ja ,

re a z id ő re : " A z 1 9 0 5 . é v i fo rra d a lo m tu d a tá t.

O ly a n o k , a k ik

a z e lő tt

fe lé b re s z te tte

A h a z a fia s é rz e lm ű d e m o k ra tá k

m a ri iro d a -

b e s z é ln i" . lé tre h o z tá k

s z ilje v é s P . P . G le z g y e n y e v s z e rk e s z té s é b e n M a ri ú js á g o t a d ta k k i

a m a ri é rte lm is é g n e m z e ti ö n -

s z é g y e llté k , h o g y m a rik , e g y s z e rib e n

lo m ró l, k ö n y v rő l, ú js á g ró l k e z d te k

dar.?

a k a ru n k le n n i v e lü le 6 íg y e m lé k e z e tt v is s z a e r-

S z . G . C s a v a jn

Vojna uver

a z a n y a n y e lv ü

s a jtó t. V , M . V a -

é v rő l é v re m e g je le n t

( 'H a d i t u d ó s í t á s o k ')

aMarIa Kal en-

c ím m e l. A z é rte lm is é g

fá ra d o z á sá sá n a k a n y a n y e lv ű

Az

e re d m é n y e k é n t

m e g s z ü le te tt

a

s z é p iro d a lo m

1 9 1 7 . é v i fe b ru á ri

fo rra d a lo m

u tá n

a k is n é p e k b iz a k o d á s s a l

jö v ő b e : a z t re m é lté k , h o g y v é g re b e k ö v e tk e z ik a d e m o k ra tik u s liu s á b a n

ta rto ttá k

a c s e re m is z e k

m ányzósághoz

ta rto z ó

a c s e re m is z e k

n e m z e ti

Marij Usem ( 'M a r i m u n k á ra

ö n tu d a tra

é b re d é sé b e n .

S z ö v e t s é g v . E g y e s ü l e t ') A u g u s z tu s

fü g g e tle n , h a la d ó

M é g a z o k tó b e ri lis fe jlő d é s é n e k

á ta la k u lá s .

H a z a fia s

2 5 -é n je le n t m e g a z

jö tte k

lé tre

n é p m ű v e lő

( 'H a j n a l ')

e ls ő s z á -

s z e lle m ű la p k é n t in d u lt.

fo rra d a lm i

is é rz é k e lte . Ö rö m m e l fo g a d ta

1 9 1 7 jú -

n a g y s z e re p e v o lt

s z e rv e z e te k

Üzsara

a

a z U fa i K o r-

fo rd u la t

is a n é p e k ö n re n d e lk e z é s é n e k

é s k u ltu rá -

íg é re te je g y é b e n m e n t v é g b e . A b o ls e v ik o k k o rm á n y z á s u k

ró l m e g h ird e te tt

e ls ő é v e -

E z t a z ú j é le tre é b re d t c s e re m is z n é p

a s z o v je t h a ta lo m

á lta l a n e m z e te k

e g y e n jo g ú s á g á -

e lv e k e t, a m e ly e k e t a z O ro s z o rs z á g n é p e in e k jo g a iró l s z ó ló d e k la -

rá c ió fo g a lm a z o tt

m eg. A z

K o n g re s s z u s k im o n d ta : a k o n g re s s z u s a n e m z e ti

,A n é p

te k in te tte k

n é v e n , e z e k k u ltú ra á p o ló ,

ib e n ig y e k e z te k m e g fe le ln i a v á ra k o z á s o k n a k .

1 9 1 8 fe b ru á rjá b a n

" M in d e n ö n tu d a t

K azanyban

e s z k ö z z e l tá m o g a tn i

k ia la k u lt

1 9 2 0 n o v e m b e ré b e n

d é s é re . A te rü le ti

e rő s íté s e s z e m p o n tjá b ó l

lé tre h o z tá k

Ez

ig e n fo n to s h a tá ro z a to t id e g e n e re d e té re , fe l k e ll

a M a ri

A u to n ó m

T e rü le te t.

b irt, n e m p u s z tá n fo rm a litá s

a k is n é p e k n e k g a z d a s á g i é s k u ltu rá lis

A z a u to n ó m ia

v o lt. A z á lla m i v e z e té s e lm a ra d o tts á g u k

a tö rté n e lm i o k o k m ia tt a M a ri A u to n ó m

a u to n ó m ia

k ív ű l é lő c s e re m is z e k

M a ri N e m z e ti

n e m z e ti e ln e v e z é s é v e l, a m a riv a l" .

v a ló d i ta rta lo m m a l

tá m o g a tá s t n y ú jto tt

ta rto tt

k e ll a s z o v je th a ta lm a t" .

je le n le g i c s e re m is z e ln e v e z é s é t, te k in te tte l

v á lta n i tö rté n e tile g

k e z d e tb e n

az

fe jlő d ö tt

e ls ő ö s s z o ro s z o rs z á g i k o n g re s s z u s á t

B irs z k v á ro s á b a n . E n n e k a z e s e m é n y n e k

v á lla lk o z ta k .

m a . P á rto k tó l

h o z o tt:

és

is k o la i o k ta tá s .

s z á m á ra b iz to s íto tt

d a lo m , a m ű v é s z e t, a z a n y a n y e lv ű

k u ltu rá lis

k ö n y v n y o m ta tá s

a u to n ó m iá v a l

le k ü z -

T e rü le te n

p á ro s u lt.

Az

iro -

é s o k ta tá s g y o rs fe jlő d é s e je l-

le m z i e z e k e t a z é v e k e t.

Az

a n y a n y e lv h a s z n á la ta

iro d a lo m b a n ,

z é s b e n , a z ü g y in té z é s b e n ri n y e lv re a liz á c ió já t" p a rá tu s

s z é le s k ö rb e n e lte rje d t;

fo ly ó ira to k b a n

é s a k ö z s z e re p lé s b e n

hanem

is . H a tá ro z a t

d e re k k ie m e lé s e é s k ik é p z é s e "

e lv e é rv é n y e s ü lt,

a h iv a ta lo s

sz fé rá b a n

c s e re m is z

"az ap-

" v e z e tő k á -

ré v é n .

é v e k b e n a z ö s s z e s á lta lá n o s is k o la i ta n u ló a n y a n y e lv ű

ré s z e s ü lt. K é t fő is k o lá t

le v e le -

s z ü le te tt, a m e ly a " m a -

írta e lő . A g a z d a s á g i é s a z á lla m ig a z g a tá s i

ő s la k o s o k k a l v a ló fe ltö lté s é " -n e k

A h a rm in e a s

n e m c s a k a z is k o lá b a n , a s z é p -

v á lt e g y re á lta lá n o s a b b á ,

a la p íto tta k :

e g y p e d a g ó g ia it

o k ta tá s b a n

é s e g y e rd é s z e ti!. M e g k e z d te

In té z e t, a n y e lv , a z iro d a lo m

m iík ö d é s é t a M a ri T u d o m á n y o s K u ta tó le m k u ta tá s á n a k

é s a tö rté n e -

le g fő b b m ű h e ly e .

E rö v id id ő s z a k a la tt m e g p e z s d ü lt a z iro d a lm i é le t: v a la m e n n y i m ű fa j fe jlő d é s n e k in d u lt. É rd e m e s m e g n e v e z n i n é h á n y o ly a n író t, a k ik d ic s ő s é g e t s z e re z te k n e m z e tü k n e k : S z . C s a v a jn , M . S k e ta n , N . Ig n a ty e v , O lik Ip a j. A s z é p iro d a lo m lá b a n a z írá s b e lis é g

m in d k é t iro d a lm i n y e lv e n - a m e z e i-k e le ti

é s á lta -

é s a h e g y i c se re -

m is z n y e lv e n - e g y a rá n t v irá g z o tt. A s z ín é s z J iv a n K riljá t a z e g é s z v ilá g m e g is m e r8 h e t t e a Putyovka v zsizny ( 'B e u t a l ó a z é l e t b e ') c í m f i l m M u s z t a f a s z e r e p é b e n . Sok a k sz á m á ra

n e m is m e re tle n

tó ja é s v e z e tő je

a fe s tő A . V . G rig o rje v n e v e - ő v o lt a z e g y ik a la p í-

a F o rra d a lm i

O ro s z o rs z á g M ű v é s z e ti S z ö v e ts é g é n e k -, to v á b b á a

tu d ó s m e z ő g a z d á s z V . P . M o s z o lo v é , a p o lih is z to r V . M . V a s z ilje v é v a g y L . J . M e n d ija ro v é - ő a n é p m ű v e lé s m e g s z á llo ttja

v o lt -, s m é g le h e tn e fo ly ta tn i

a fe ls o ro -

lá s t. A fia ta l n e m z e ti s z ín h á z , a m e ly s o k te h e ts é g e s s z ín é s z t é s re n d e z ő t n e v e It k i (p é ld á u l V . S z . M e je rh o ld

te h e ts é g e s

ta n ítv á n y á t,

A . I. M a ju k -J e g o ro v o t),

szak-

m a ila g m e g e rő s ö d ö tt. J e le n tő s é rte lm is é g i c s o p o rt fo rm á ló d o tt k o tó k is b e le ta rto z ta k ,

k i, a m e ly b e te rm é s z e te s e n

a k ik m é g a fo rra d a lo m

e z e k b e n a z é v e k b e n k a p ta k le h e tő s é g e t te h e ts é g ü k S a jn o s m á r a h a rm in c a s n a lis tá n a k k ik iá lto tt

a z o k a z a l-

e lő tt k e z d té k p á ly á ju k a t,

te lje s k ib o n ta k o z ta tá s á ra .

é v e k e le jé n m e g k e z d ő d ö tt a " b u rz s u j" -n a k

p á rto n k iv ü li s z a k e m b e re k

b ü n te té s re , m á s o k a t s z ü lő fö ld jü k e lh a g y á s á ra

de csak

é s n a c io -

m e g h u rc o lá s a . E g y e s e k e t b ö rtö n -

íté lte k . (L . J . M e n d ija ro v , V . M . V a -

s z ilje v , F . J . J e g o r o v , T . J . J e v s z e je v s tb .) V a ló s á g o s tra g é d ia k é n t

n y u lt. E n n e k

é lte m e g a c s e re m is z n é p a h a rm in c a s

e k k o r m á r k ö z v e tle n ü l a n e m z e ti tö re k v é s e k

s z tá lin i d ik ta tú ra

a z le tt a k ö v e tk e z m é n y e ,

irá n y ú

n e m z e tis é g i p o litik a

a n e m z e ti é rte lm is é g k ifo rm á lá s á -

tá m o g a tá s á v a l

- e lé rt m in d e n

e re d m é n y

s e m m iv é le tt. M e g s e m m is ü lt a m é g m e g s e m e rő s ö d ö tt n é p s z ín e -v irá g a . z e ti é rte lm is é g

e ls ő n e m z e d é k é t

irá -

h o g y ro m b a d ő lt m in d a z , a m i a z e lő z ő k é t

é v tiz e d a la tt fe lé p ü lt. A k u ltú ra m e g ú jítá s á b a n , b a n - a jó

é v e k v é g é t. A

e ln y o m á s á ra

g y a k o rla tila g

k iirto ttá k

A nem -

" b u rz s o á -n a c io n a lis ta

s z e rv e z k e d é s " -b e n v a ló á llító la g o s ré s z v é te le m ia tt. A v á d s z e rin t a " s z e rv e z k e d é s n e k " a z v o lt a c é lja , h o g y a M a ri A u to n ó m té b ő l é s F in n o rs z á g h o z ta rtó z ta tá s a

T e rü le te t k is z a k íts a

c s a to lja . A m a ri iro d a lo m

é s e ls ő m e g v e re té s e

u tá n

O ro sz o rsz á g

te s -

m e g a la p ító ja , S z . G . C s a v a jn , le -

íg y s z ó lt k ín z ó ih o z : " V a n n e k e m

egy nagy

é rz é s e m . E z a m a ri n é p e m irá n ti s z e re te t. H a a n é p irá n ti s z e re te t v é te k , a k k o r b ü n te s s e te k m e g é rte " . K ím é le tle n ü l m e g b ü n te tté k .

N é p ü n k k u ltú rá ja ,

ö n tu d a ta

n a g y v e s z te s é g e t s z e n v e d e tt,

e n n e k k ö v e tk e z m é -

n y e i m é g m o s t, fé l é v s z á z a d m ú ltá n is é rz é k e lh e tő k . M in d a z iro d a lo m b a n , m in d a m ű v é s z e tb e n , d e m o n d h a tju k ,

h o g y a z e g é s z k u ltu rá lis é le tb e n h a n y a tlá s k ö v e tk e -

z e tt b e . A m a ri írá s b e lis é g , a z a n y a n y e lv ű ta . A n n y ira v is s z a v e te tte

s a jtó jó id e ig a b é n u lts á g je le it m u ta t-

a k u ltú ra fe jlő d é s é t a s z tá lin i p o litik a . h o g y a z 1 9 3 7 e lő t-

ti id ő s z a k s z ín v o n a lá t m in d m á ig n e m s ik e rü lt e lé rn i. L e g jo b b fia in k é s lá n y a in k e z re in e k v é rta n ú h a lá la

m á r ö n m a g á b a n is is z o n y a -

to s a n n a g y v e s z te s é g e t je le n t. A v é re s le s z á m o lá s n a k s ú ly o s - k ö v e tk e z m é n y e n ü n k e t a re tte n e te s

azonban m ás - nem kevésbé

is le tt. M é g m a is D a m o k lé s z

v á d : " n a c io n a liz m u s " .

k a rd ja k é n t

fe n y e g e t b e n -

é s e z a z ó ta v a n íg y . h o g y a

rá já é rt é s n y e lv é é rt ra jo n g ó . s e m ia tt " b u rz s o á -n a c io n a lis tá "

n é p e k u ltú -

-n a k n y ilv á n íto tt fia -

ta l c s e re m is z é rte lm is é g m e g s e m m is ü lt. E z z e l a v á d d a l ille tn e k b e n n ü n k e t, h a v a la k i s z ó t e m e l n e m z e ti k u ltú rá n k é rt. n y a in k é rt.

a n y a n y e lv ű n k é rt.

h a v a la k i c s a k e m líte n i is m e ri a n e m z e ti k á d e re k

m á it. A n é p k ö ré b e n , d e m é g a v e z e tő k b e n to tt

s z o k á s a in k é rt é s h a g y o m á -

fé le le m . E rő s ö d ő b e n

m e g a lá z k o d á s ra

lé v ő n e m z e ti

s e m m is ü lé s e u tá n

ö n tu d a ta

k é p z é s é n e k p ro b lé -

a re n d s z e r á lta l k iv á l-

e lfo jtá s á v a l

is m é t ra b s á g ra

és

a c s e re m is z s é g e t.

k á rh o z ta ttá k

A " n a c io n a lis tá k "

is e lu ra lk o d o tt

-n a k . a z a z a m a ri n y e lv é s k u ltú ra e lk ö te le z e tt h ív e in e k m e g -

o ly a n v e z e tő ré te g . o ly a n " é rte lm is é g "

ju to tt

s z e re p h e z , a m e ly

a n e m z e ti k é rd é s e k irá n t tö k é le te s e n é rz é k e tle n v o lt. é s a n e m z e ti ö n tu d a to t - m in t a ffé le fö lö s le g e s te rh e t - n e m v á lla lta fe l. E z a v e z e tő g a rn itú ra m a t a h a rm in e a s

é v e k v é g é tő l e g é s z e n a le g u tó b b i id ő k ig , a m íg á t n e m a d ta h e ly é t

a z á lta la k in e v e lt ú j g e n e rá c ió n a k . s z o s o d o tt m á s fa jtá jú a k " -n a k tu k n e m v o lt. ritk a m e g ta g a d tá k

b irto k o lta a h a ta l-

Ő k e g y s z e rfö lö tt

n e v e z e tt k a te g ó riá b a

k iv é te ltő l e lte k in tv e

s o ro lh a tó k . M iv e l n e m z e ttu d a -

a z z a l a la p o z tá k

a n e m z e ti é rd e k e k é rv é n y e s íté s é t.

n e k a n y e lv é t é s k u ltú rá já t.

é rd e k e s . L e n in á lta l " e lo ro -

m e g k a rrie rjü k e t.

é s tü n te tő e n

a m e ly b ő l s z á rm a z ta k .

hogy

le n é z té k a n n a k a n é p -

K é ts é g te le n . h o g y é v tiz e d e k e n

k e re s z tü l n e m a k ív ü lrő l jö tte k . h a n e m e z e k a s a já t g y ö k e re ik tő l e ls z a k a d t tú lb u z g ó a d m in is z trá to ro k A c s e re m is z

a k a d á ly o z tá k

a n é p s z e lle m i fe jlő d é s é t.

é rte lm is é g ú j n e m z e d é k é n e k

nem csak

n e m s a já t g á tlá s a it is le k e lle tt k ü z d e n ie . rá a d á s u l d e n ie a k u ltú ra te re m té s t.

Az

a

3 0 -a s

évek

e ls ő

fe lé b e n

ú g y s z ó lv á n e lö lrő l k e lle tt k e z -

5 0 -e s é v e k k ö z e p é n k e rü lt s o r a s z tá lin i ö n k é n y n e k

á ld o z a tu l e s e tt a lk o tó k re h a b ilitá lá s á ra .

k e rü lje n e k

a k ü ls ő n e h é z s é g e k e t. h a -

s z ü le te tt

a n e m z e t k u ltu rá lis

E z te tte le h e tő v é , h o g y a 2 0 -a s é v e k b e n é s iro d a lm i

é rté k e in e k

és

tá rh á z á h a ,

m ű v é s z e ti

a lk o tá s o k

v a la m in t a z t, h o g y a

v is s z a c se re -

m is z é rte lm is é g i n e m z e d é k e k in d u lt a z 1 9 3 7 -b e n b e tilto tt m ost m ár

Oncsika

( 'E l ő r e ')

m e g s z a k a d t lá n c o la ta

1 9 5 4 -b e n ú jra -

ö s s z e fo rrjo n .

iro d a lm i, m ű v é s z e ti é s tá rs a d a lo m p o litik a i

fo ly ó ira t,

néven.

A z u tó b b i fé l é v s z á z a d a la tt s o k m in d e n t e lé rtü n k , m é g s e m s ik e rű lt h e ly re á liíta n u n k m in d a z t, a m it a s z tá lin iz m u s a la tt tö b b s z e m p o n tb ó l

le ro m b o lt. K u ltú rá n k

is ro s s z a b b o d o tt.

k a p c s o la to s n y e lv fe jlő d é s te k in te té b e n

h e ly z e te a p a n g á s é v e i

K ü lö n ö s e n a n y e lv h a s z n á la t

és az ezzel

n a g y a v is s z a e s é s . A h a rm in c a s é v e k e ls ő fe l-

é b e n tö b b m a ri n y e lv ű k ia d v á n y je le n t m e g , m in t n a p ja in k b a n . F ő k é n t a d ia le k tu s n a k n y ilv á n íto tt h e g y i m a ri n y e lv K ö z p o n ti B iz o tts á g á n a k o ro s z n y e lv ű o k ta tá s ra

9

k e rű lt n e h é z h e ly z e tb e . A 6 0 -a s é v e k b e n a z S Z K P

u ta s ítá s á ra

o ly a n h a tá ro z a t s z ü le te tt, a m e ly e lre n d e lte a z

v a ló á tté ré s t. A k ö z tá rs a s á g fő v á ro s á b a n , J o s k a r-O lá b a n

az

e g y e tle n c s e re m is z ta n n y e lv ű is k o lá t m é g 1 9 3 7 -b e n b e z á rtá k . E z u tá n a já rá s i s z é k h e ly e k e n é s a v e g y e s la k o s s á g ú k ö z s é g e k b e n is e g y re tö b b is k o lá b a n s z ű n t m e g n e m c s u p á n a z a n y a n y e lv ű o k ta tis ,

hanem

a m a ri n y e lv ta n tá rg y k é n t

v a ló ta n ítá s a

is .

S a jn o s , a s z ín tis z ta c s e re m is z fa lv a k b a n is m e g in d u lt e z a fo ly a m a t. A z in te lle k tu á lis s z fé rá b ó l k is z o ru lta k h a n y e lv le tt: m á r c s a k a k ö z n a p i é le tb e n

a m a ri s z a v a k , n y e lv ü n k a m o ly a n k o n y h a s z n á la to s . A v á ro s o k b a n

m á r a c s a lá -

d i tá rs a lg á s n y e lv e k é n t is e g y re ritk á b b a n h a llh a tó . A z e lm ú lt n e g y e d s z á z a d fo ly a m á n fe ln ö v e k e d e tt c s e re m is z g e n e rá c ió b e s z é l, v a g y e g y á lta lá n n e m m a g u k a t c s e re m is z n e k

le g tö b b ta g ja c s a k u tc a i-k ö z n a p i

tu d c s e re m is z ü l. A z 1 9 8 9 . é v i n é p s z á m lá lá s

v a lló k

2 0 % -a n e m

te k in ti

a n y a n y e lv é n e k

s z in te n s z e rin t a

n é p e n y e lv é t

(1 9 5 9 -b e n e z a z a d a t m é g c s a k 5 % v o lt). A z e m b e re k tö b b s é g é n e k

tu d a tá b ó l

n e ), h o g y a z a n y a n y e lv is m e re te g y a k ra n h a n g z ik e l e ffa jta

k itö rlő d ö tt

tá rs a d a lm i

(v a g y s o h a n e m is rö g z ű lt b e n -

s z ü k s é g le t. H a s z ó b a k e rü l e z a té m a ,

m e g je g y z é s : ,,A m a r i n y e lv r e c s a k a b u s z m e g á lló ig v a n

s z ü k s é g " . É s v a ló b a n , e lé g , h a e lm e g y a z e m b e r e g y já rá s i s z é k h e ly re , n e tá n a fő v á ro s b a , é s c s e re m is z ü l s z ó la l m e g b á rm e ly ik

h iv a ta lb a n , á ru h á z b a n

v a g y a u tó b u -

s z o n , m á ris ú g y n é z n e k rá , m in th a n e m v o ln a n o rm á lis . A z e m líte tt n e h é z s é g e k e lle n é re jó irá n y ú fo ly a m a to k is m e g in d u lta k . A h á b o rú t k ö v e tő id ő s z a k b a n o ly a n n e v e s Író k m u n k á s s á g a te lje s e d e tt

k i, m in t M . K a z a -

k o v , V . K o lu m b , s o ly a n m ű v é s z e k é , m in t a fe s tő Z . L a v re n ty e v v a g y a z e n e s z e rz ő A . E s p a j é s E . S z a p a je v . A s z ín h á z v ilá g á b a n ú j n e m z e d é k je le n t m e g . S o k s ik e rt a ra to tt

aM arij El

n e v ű é n e k - é s tá n c e g y ü tte s .

M e g s z ü le te tt

a M a ri E g y e te m , a

m á r m e g lé v ő e rd é s z e ti fő is k o la p e d ig á lta lá n o s m ű s z a k i fő is k o lá v á b ő v ü lt. J o s k a rO lá b a n z e n é s s z ín h á z n y ílt. E z a té n y m á r ö n m a g á b a n v é v e is ö rv e n d e te s , b á r m e g

k e ll je g y e z n i, h o g y a s z ín h á z m ű k ö d é s é n e k h a tá s a

a v á ra k o z á s tó l

m e s s z e e lm a ra d t.

z e n e k u ltú rá n 1 a a

g y a k o ro lt jó té k o n y

A n e m z e ti s z e lle m b e n fo g a n t a lk o tá s o k -

p é ld á u l E . S z a p a je v é s I. M o lo to v o p e rá i, A . L u p p o v é s A . J a s m o lk in

b a le ttje i

-

n e m m a ra d ta k s o k á ig s z ín e n . E g y k ü lö n le g e s is k o lá v a l é rd e m e s ré s z le te s e n

is fo g la lk o z n u n k .

A 6 0 -a s é v e k e le jé n m ű v é s z e ti (z e n e i é s k é p z ő m ű v é s z e ti)

k é p z é s t n y ú jtó

b e n t-

la k á s o s is k o la lé te s ü lt J o s k a r-O lá b a n ,

a z ő s la k o s s á g te h e ts é g e s g y e rm e k e i s z á m á -

ra . A n n a k id e jé n b iz o n y e lh a n g z o tta k

o ly a n v é le m é n y e k - m a is a k a d n a k , a k ik ú g y

g o n d o ljá k -, h o g y h a k iz á ró la g a z ő s la k o s s á g g y e rm e k e in e k a n a c io n a liz m u s n a k

a d u n k tá p o t.

E rre a " n a c io n a lis ta "

lé p é s re a z o n b a n n a g y s z ü k s é g v o lt. U g y a n is a s z o k v á n y o s

z e n e is k o lá k é s a m ű v é s z e ti k é p z é s t n y ú jtó v á ro s ia s n a g y k ö z s é g b e n lu n é l), rá a d á s u l

ta n in té z e te k

g y e rm e k e ik m á r e ls z a k a d ta k

csak

m in d e g y ik e v á ro s b a n v a g y

m ű k ö d ik , a h o l c s e k é ly a c s e re m is z e k

íg y a n e m z e ti h a g y o m á n y o k ra g a sz k o d á s

la k o s a it

je lle m z i; e z e k g y e rm e k e in e k

n e m a d a tik m e g , h o g y m ű v é s z e ti v a g y z e n e i a la p k é p z é s b e n

b e a m ű v é s z e ti k ö z é p is k o lá b a

K ö z tá rs a s á g u n k hogya

e re d m é n y e k e t

b e n tla k á s o s

in té z m é n y b e

é rt

is k o lá b a , m a jd

irá n y íto tta .

ré s z e s ü lje n e k . A fa lu -

is m e re te k e t n e m s a já títh a ttá k

el a

e l, n e m

te h e ts é g g o n d o z á s

a m e g fe le lő

nevéhez

te fÜ le té n

a z á lta l,

irá n t fo g é k o n y fa lu s i g y e rm e k e k e t a z k ö z é p is k o lá b a , s ő t fe ls ő o k ta tá s i

A zene- és képzőm űvészet

e z e n is k o la v o lt n ö v e n d é k e in e k k is m é re té h e z

irá n ti

v is z o n t

sem .

z e n e -, a tá n c - v a g y a k é p z ő m ű v é s z e t

e m líte tt

sz á m a (7 0 % -u k fa -

a z a n y a n y e lv tő l, a m a ri k u ltú rá tó l, n e m k é p e s e k . A n é p i k u ltú ra

to v á b b m e n té s é re

a k is te le p ü lé s e k

s i g y e re k e k , m iu tá n a z ily e n je lle g ű a la p fo k ú ju th a tn a k

n y itu n k is k o lá t, a k k o r

7 0 -e s é v e k b e li fe lle n d ü lé s e

fű z ő d ik . K ö z ü lü k k e rü l k i a k ö z tá rs a s á g

k é p e s t n a g y lé ts z á m ú z e n e s z e rz ő - é s k é p z ő m ű v é s z -s z ö v e ts é g ta g ja i-

n a k tö b b s é g e . S a jn o s a z o n b a n

m ű v é s z e ti é le tü n k

a h o l e d d ig s e m v o lta k , m o s t s in c s e n e k v e a z ő s la k o s s á g s z á m á ra

is s z ü le ik fo g la lk o z á s á t, a k k o r s e m le s z n e k

to v á b b v iv ő i. S z e m é ly i ig a z o lv á n y u k s z e rin t c s e re m is z e k u g y a n , d e

tu d a tu k , le lk ü le tü k , v ilá g fe lfo g á s u k é s n é p ü k k u ltu rá lis lá s u k te k in te té b e n

é rté k e ih e z v a ló v is z o n y u -

nem azok.

T ra g ik u s n é p ü n k s z á m á ra , h o g y n in c s tö b b g e n e rá c ió s c s e re m is z

é ln e k ,

n e m z e ti is k o lá k , é s a h o l k is k o ru k tó l k e z d -

n e m é p p e n k e d v e z ő p s z ic h ik a i é s m o rá lis k ö rü lm é n y e k

k ö z ö tt n e v e lk e d n e k . M é g h a fo ly ta tjá k a n é p i tra d íc ió k

k iv á ló s á g a in a k g y e rm e k e i v á ro s b a n

tu d ó s o k , Író k , m ű v é s z e k s z in te v a la m e n n y ie n

n e m z e ti é rte lm is é g e . M i, e ls ő g e n e rá c ió s o k , a m o -

v a g y u n k . A n e m z e ti é rte lm is é g k ö v e tk e z ő n e m z e d é k e

ly a n fé l-é rte lm is é g ie k

a fa lu s i la k o s s á g b ó l e m e lk e d ik

A z u tó b b i id ő b e n a le g h e v e s e b b k o n flik tu s o k a t te n b e lü li e lle n té te k to k e ls z a b a d u lta k . a b a jo k a t n e m A m ik o r a

is m é t

k i. É s e z m á r n e g y e d s z e r is m é tlő d ik m e g .

o k o z tá k . A z id ő k fo ly a m á n

a n e m z e te k k ö z ö tti é s a n e m z e -

fe lg y ü le m le tt

é s e lfo jto tt

in d u la -

V o lta k o ly a n c s e re m is z g o n d o lk o d ó k , a k ik k i m e rté k m o n d a n i:

e lh a llg a tn i, h a n e m " g la s z n o s z ty " -o t

o rv o s o in i k e ll.

m e g h ird e tté k ,

fe lm e rü lt

bennünk

a z ig é n y , h o g y

n y ílta n b e s z é ljü n k n é p ü n k a g g a s z tó á lla p o tá ró l. V á la s z u l a z o n b a n z á p o ro z n i k e z d te k

a

n a c io n a liz m u s

v á d ja i.

szokásos

P a p írh e g y e k

író d ta k

te le

annak

b iz o -

n y ítá s á ra , h o g y a n e m z e trő l v a ló g o n d o s k o d á s n e m n a c io n a liz m u s . M in d h iá b a ! A n e m z e ti é rd e k e k

s e m m ib e v é te lé t

ugyanakkor

in te rn a c io n a liz m u s n a k

Íg y v o lt e z m á r a 3 0 -a s é v e k b e n , a s z tá lin iz m u s litik a - a m e ly e lő z ő le g fig y e le m b e v e tte d e tt. M e g h a tá ro z ó já v á

u g y a n is

k i.

id e jé n is , a m ik o r a s z o v je t p o -

a n e m z e ti é rd e k e k e t

" A n a c io n a liz m u s t

m u ta tá s v á lt. E z a p o litik a v a ló já b a n

k iá ltjá k

- to rz u lá s t

k i k e ll irta n i!"

a n e m z e ti k u ltú ra

szenve-

s z tá lin i

irá n y -

g y ö k e re s tü l v a ló k iirtá s á -

h o z v e z e te tt. A s z tá lin i p a ra n c s s ik e re s v é g re h a jtá s a n e m z e ttu d a tá n a k

m e g s e m m is ü lé s é t

néhány

k is n é p - k ö z tü k a c s e re m is z

e re d m é n y e z te .

K ö v e tk e z é s k é p p

-

nekünk

u g y a n a z z a l a p ro b lé m á v a l k e ll m e g b irk ó z n u n k , a m e ly c s a k n e m s z á z é v e a z e ls ő m a ri é rte lm is é g ie k

sz á m á ra

je le n te tt

é rd e k é b e n m e g k e ll s z a b a d íta n i

k ih ív á s t: a n e m z e ti ú jjá s z ü le té s a n é p e t k is e b b re n d ű s é g i

m e g v a ló s u lá s a

k o m p le x u s á tó l

é s fé le l-

m e itő l. H a e rrő l e s ik s z ó , re n d s z e rin t n é l a s z ü lő k n e m z e tis é g é h e z E z a z á lta lá n o s lu k s ű rű n la k o tt

m e g je g y z ik , h o g y a

é s a z a n y a n e m z e th e z

tö rv é n y a c s e re m is z e k te rü le te k e n

e s e té b e n

sz ó rv á n y b a n

v a ló ta rto z á s

p o n to s ítá s ra

é v i n é p s z á m lá lá s i a d a to k . A z a k k o ri S z o v je tu n ió b a n

e ls o rv a d .

s z o ru l. M é g a z á lta -

- b e le é rtv e s a já t k ö z tá rs a s á g u k a t,

m e g fig y e lh e tő a z e m líte tt fo ly a m a t. A n é p s z é tte le p ü lts é g é t

é lő n é p ré s z e k -

tu d a ta

ő s e ik fö ld jé t

jó l m u ta tjá k

- is

az 1989.

6 7 1 e z e r v o lt a c s e re m is z e k

s z á m a , d e e b b ő l c s a k 3 2 4 e z e r, a z a z 4 8 % -u k é lt s a já t

k ö z tá rs a s á g á b a n ,

ahol az

ö s s z la k o s s á g 4 3 % -á t te tte k i. A z z a l, h o g y a c s e re m is z e k s a já t h a z á ju k b a n

nem ze-

ti k is e b b s é g g é v á lta k , h e ly z e tü k

to v á b b s ú ly o s b o d o tt. A c s e re m is z e k m o s to h a g y e r-

m e k e k k é le tte k ő s e ik fö ld jé n . K ö z tá rs a s á g u k

L e g fe ls ő b b T a n á c s á b a n

a v e z e tő k é s

a k ü ld ö tte k a lig tö b b m in t 2 0 % -a m a ri n e m z e tis é g ű . A d o lo g o d á ig fa ju lt, h o g y m á r a z t is m o d o rta la n n a k , já k , a k i m e g k é rd e z i: m e k k o ra

a c s e re m is z e k

ré sz a rá n y a

s ő t p ro v o k á to rn a k (n o s , h á t re n d k ív ü l

ta rta la -

c s o n y ) a m ű s z a k i é rte lm is é g ie k , o k ta tá s i in té z m é n y e k b e n s a já tító

a tu d o m á n y o s

- d iá k o k k ö z ö tt? E z e k e t a z a d a to k a t

s e n e k k ö z tá rs a s á g i

a v e z e tő k , a v á ro s i s z a k -

titk o s íto ttá k ,

n e h o g y ro ssz fé n y t v e s-

k o rm á n y z a tu n k ra .

G a z d a s á g i v e z e tő in k h e ly z e t: id e h a z a

k u ta tó k ,

ta n u ló - k ü lö n ö s e n a fo n to s é s m e g b e c s ü lt s z a k m á k a t e l-

n in c s c s e re m is z . P a ra d o x

k ö z ö tt p é ld á u l g y a k o rla tila g

n in c s , a k ö z tá rs a s á g

h a tá ra in

a

tú l v is z o n t s z é p s z á m m a l a k a d . H a -

z a i fö ld ö n , a h o l a z ő s la k o s n é p k is e b b s é g b e s z o ru lt, n e h é z é rv é n y e s ü ln i. T u d já k e z t a fe ls ő o k ta tá s i

v é g z ő s h a llg a tó i is . E z é rt v a n a z , h o g y s o k o ly a n m a -

in té z m é n y e k

ri fia ta l, a k i e lv é g e z te p é ld á u l a m ű s z a k i fő is k o lá t, jo b b n a k z ik in k á b b b á rh o v á ,

jó m e s s z ire , m in ts e m

h a z a fia tla n s á g u k

m ia tt

m a s z tó

a m e ly a M a ri

lé g k ö ré t,

g y e re k k o ru k tó l

m é rté k b e n

K ö z tá rs a s á g b a n v o lt a la p o s a n

c s e re m is z k é n t

k e rü ln e k

é s ü ld ö z te té s

nyo-

a c s e re m is z e k e t m e g is m e rn i.

n y ilv á n ta rtá s b a .

1 5 % -o t te s z n e k

lik a z " e lo ro s z o s o d o tt

m á s fa jtá jú a k "

A n e m z e ttu d a t K ö z tá rs a s á g b a n té n . M á ig s e m

fe jlő d é s e ,

k ö rü lv e s z i, m á r

E z a d m a g y a rá z a to t

s ik e rü lt

- nagy-

e g y e s k ís é rle te

k o d ó k k ö z ö tt

á lla p o tu k a t

n e k s z e m lé le te m e g g y ö k e re s e d e tt A n a c io n a liz m u s s a l tu d a t

sz á rm a z á sú

v a ló fe le m e lk e d é s

s z e m b e m a g á t. A v á d a s v e z e tő k is , a k ik

ta rtjá k .

m e g n y ilv á n u lá s á n a k

a tá rs a d a lm i

p u s z tá n

s o k m á s te rü le -

é s a s z o ro n g a to tts á g

e lo ro s z o s o d o tt

v o lt a b b a n , h o g y a

m é ly é n . A z , h o g y a

n e m z e ti é rté k e k

E zeknek

a

le n é z é s é -

tu d a tb a n .

fé le lm e é s a s z o lg a le lk ü le t m e g m a ra d t

c s e re m is z e k

n e m z e ti

ö n tu d a ta

k ü ls ő té n y e z ő k k e l, k é n y s z e rítő

a la c s o n y

k ö rü lm é n y e k -

b e ls ő , lé le k ta n i o k a i v a n n a k .

E b b e n a v o n a tk o z á s b a n s ű n e m z e ti d e m o k ra ta fia ta l é rte lm is é g

v á d já v a l ta lá lja

v a ló m e g v á d o lta tá s

m a g y a rá z h a tó

k e l. E ls ő s o rb a n

k is e b b re n d ű s é g

a té rd re k é n y s z e ríte tts é g b ő l

a c s e re m is z

k is s z e re p ü k

e m le g e tn e k , a M a ri

O ro sz o rsz á g

a le lk e k e t. A n n á l is in k á b b , m iv e l a h a z a fi-

a z in te rn a c io n a liz m u s nem

je lle m z ő je k é n t

a k á rc sa k

a n e m z e ti

a n a c io n a liz m u s

o tt v a n n a k

k o lla b o rá n s o k n a k

a tá rs a d a lm i

k o ru n k

e z e k n y o m o rítjá k

s á g m in d e n e g y e s m e g n y ilv á n u lá s a ,

a z ily e n

2 2 % - o t.) Ő k to v á b b n ö v e -

a m ú g y is n a g y s z á m á t.

a m e ly e t

le k ü z d e n i

(A k ö z tá rs a s á g b a n

k i, a v á ro s o k b a n

m é g k e v é s s é é rz é k e lh e tő ,

é rz e té t; m é g m in d ig

s z in tű , n e m

hogy

n ö v e k s z ik , v a la m in t a rra , h o g y a v e g y e s h á z a s s á g o k b ó l s z á rm a z ó g y e r-

m ekek nem

s a já t

N e g o n d o lju k ,

m a g u k a t o ro s z n a k v a lló k s z á m a - fő le g a v á ro s o k b a n

házasságok összesen

m in d e n

lá tja , h o g y h a e lk ö ltö -

m a ra d jo n .

ő k e t. A m e g a lá z ta tá s

e l k e ll íté ln ü n k

k e z d v e a lk a lm u k

m á s fe lő l a rra , h o g y a

o tth o n

U vij

ta n u ls á g o s a

M arij Usem ( 'M a r i

S z ö v e t s é g ') e . 1 n e v e z é -

ö s s z e fo g á s lé tre jö tté n e k

tö rté n e te .

L é tre h o z á s á t

a z a lk o tó ,

( 'Ú j e r ő ') n e v ű c s o p o r t j a

k e z d e m é n y e z te . A fia ta lo k h o z

ké·

ső b b k ö z é p k o rú a k

is c s a tla k o z ta k .

V e lü k e lle n té tb e n

g e k jó ré s z t k ü ls ő s z e m lé lő i m a ra d ta k e m e lte k

e lle n e , é s a z z a l fe n y e g e tő z te k ,

á p rilis á b a n

m e g ta rto ttá k

a n e v e s id ő s e b b s z e m é ly is é -

a sz e rv e z ő d é sn e k , ső t n é h á n y a n h o g y m e g a la k ítjá k

az

a m o z g a lo m a la p ító k o n g re s s z u s á t.

s a d a lm i é le t ré s z é v é v á lt. E z a z t m u ta tja ,

k ö z ü lü k s z ó t

1nterfront-ot. 1990 AM arij Usem a t á r -

h o g y a n e m z e ttu d a tb a n

v á lto z á s

in d u lt

m eg. A la p s z a b á ly á b a n

Marij Usem

a

m a g á t. (A fia ta lo k

tá rs a d a lm i

a m a in d ítv á n y á t,

g y e n d e k 1 a rá lv a , a z a la k u ló ü lé s ré s z tv e v ő in e k n a k a m e g ő rz é s t é s a m e g ú jítá s t,

tá rs a s á g

h a tá ra in

nem csak

le h e ts é g e s n e k ,

N em

hanem

tó irá n y z a t

szem be

annak

te rm é s z e te s e n

a m in d e n k o ri

tö re k v é s e i

id e jé n

T anáccsal

a

az és a

h ív e i é p -

Kugeze mlande

s z e rv e z e te t. A z a m ú g y s e m je le n tő s

( 'Ő s ö k

e rő k s z é t-

ü g y é n e k , é s a z o ro s z o s í-

e rő s íti. S a m i a le g fo n to s a b b : g á to lja

ju to tt

a m o z g a lo m

m o z g a lm u n k e g y e lő re c s a k a z é rte lm is é g

e l a s z é le s n é p tö m e g e k h e z ;

tá rs a d a l-

-

ahogy

is . A

k ü ls ő s é g e k

m ö g ö tt

A

fo ly a m a to t

s z ö v e ts é g i e lin d ító

s z o k tá k

n é p é rd e k e in e k

-

k ö z tá rs a s á g o k T a ta rs z tá n b a n

v a ló d i ö n á lló s o d á s i

v é g b e , a z ő s la k o s ta tá r

é s n e m z e ti

" fü g g e tle n s é g i

L e g fe ls ő b b

az

u tá n

az

a u to n ó m

k ö z tá r-

m e g ú jh o d á s i

hogya

fo ly a m a t

m egy

a p á rtá lla m i

veze-

m e g fe le lő e n .

sz e rv e k g y a n a k v á sá t T anácsának

p a rá d é k a t"

m a a z ta p a s z ta lh a tó ,

A M a ri A S Z S Z K -b a n a fü g g e tle n s é g i tö re k v é s e k k e z d e tb e n té s é s a n é p k é p v is e le ti

s z ű k ré te g é re

a k tiv iz á ló d ta k

u ra lm a .

iro n ik u s a n m o n d a n i

o rs z á g s z e rte .

saságokban

o tt m é g n e m

m in d a m a i n a p ig n e m e n g e d e tt fe l. O tt, a m é ly -

b e n a lig re n d ü lt m e g a n ó m e n k la tú ra

rá jö tt, h o g y a

h a ta lm i s z e r-

ö s s z e h a n g o lh a tó k

a L e g fe ls ő b b

á rt a n e m z e ti ú jjá s z ü le té s

e rő k , a z 1 9 3 7 u tá n i d e rm e d ts é g

k ö z tá rs a s á g

é rd e k é b e n

k is z é le s e d é s é t.

k i, n e m

re n d e z te k

is ta rtja

c é l e lé ré s e

P á rt já n a k h e ly i s z e rv e iv e l s e m . A k o n fro n tá c ió

N e m z e ti d e m o k ra tik u s

1 9 9 0 -b e n

a k itű z ö tt

ú g y , h o g y k ilé p n e k é s m e g a la k ítjá k

p o z íc ió já t

m i b á z is á n a k

te rje d

szükségesnek

n e v ű tá rs a d a lm i-p o litik a i

fo rg á c s o ló d á s a

á lta l m e g o s z to tt n é p k u ltu rá lis é s e tn i-

fe lté v e , h o g y a z o k

fo rd u lt

p e n e m ia tt d ö n tö tte k f ö l d j e ')

le -

tö b b s é g e le s z a v a z ta .) F ő f e la d a tá -

tú l.) A z e g y e s ü le t v e z e tő s é g e

S z o v je tu n ió K o m m u n is ta

m eg ön-

s z e rv e z e tk é n t

m e g e rő s íté s é t te k in ti. (A c s e re m is z e k 5 2 % -a é l a k ö z -

v e k k e l v a ló e g y ü ttm ű k ö d é s t, e g y e s ü le té iv e l.

h a tá ro z z a

n e v e z e te s e n a n y e lv m ű v e lé s é t, v a la m in t a k u ltú -

ra á p o lá s á t, e z á lta l a k ö z ig a z g a tá s i h a tá ro k k a i ö s s z e ta rto z á s -tu d a tá n a k

s z e rv e z e tk é n t

h o g y tá rs a d a lm i-p o litik a i

v á lto ttá k

k i. L a s s a c s k á n

azonban

a

c é g é re a la tt ü lé s e z ő p á rt- é s g a z d a s á g i a k tív a

m e g v á lto z o tt h e ly z e t le h e tő s é g e t n y ú jt a z ú j o ro s z v e z e té s á lta l m e g -

in d íto tt

d e m o k ra tik u s

á ta la k u lá s

v é n y b e a " D e k la rá c ió

a s z u v e re n itá s ró l" ,

d ö n té s , h o g y a k ö z tá rs a s á g z ő , to v á b b á a z , h o g y a o ro sz o rsz á g i

a k a d á ly o z á s á ra .

é s e z z e l e g y id ő b e n

h iv a ta lo s e ln e v e z é s é b ő l m a ra d jo n

M a ri K ö z tá rs a s á g

tö rv é n y e k k e l

tö rv é n y e in e k

szem ben. E nnek

ra tik u s

a fö ld m a g á n tu la jd o n b a

n ó m e n k la tú rá ja ,

le h e ts é g e s

k ic s ik a rn ia

Az

a rra

e rő s z a k o lt

p ro p a g a n d a e sz k ö z

m in d e n e k e lő tt

b e é p ü lt p á rt-n ó m e n k la tú rá n a k to k n a k á lla m

- fő k é n t h a d iip a ri tu la jd o n á t

m eg az a

p rio ritá s t

je l-

k e ll é lv e z n iü k a z m á ris s z á m o l-

e g y e tle n o ly a n te rü le te , a h o l n e m

T a n á c s b a n 1 O tú ln y o m ó

k i e rrő l a k é rd é srő l fe lh a s z n á lá s á v a l

a k é rd é s re , h o g y m a g á n tu la jd o n b a

á lfü g g e tle n s é g

é r-

a d á s á t e lő író tö rv é n y . U g y a n is a p á rt b ü ro k -

a m e ly a L e g fe ls ő b b

k o t, u tó la g o s n é p s z a v a z á s t M in d e n

s z ü le te tt

lé p e tt

k i a z " a u to n ó m "

e ls ő k ö v e tk e z m é n y é v e l

h a tu n k : ú g y tű n ik , a m i h a z á n k le s z O ro s z o rs z á g lé p h a tá ly b a

1 9 9 0 . o k tó b e ré b e n

tö b b s é g e t a l-

1 9 9 1 . m á rc iu s

s ik e rü lt

k e rü lje n e k -e

1 7 -é re .

n e m le g e s v á la s z t a fö ld e k .

a z ú j k ö z ig a z g a tá s i é s g a z d a s á g i s tru k tú rá b a

k e d v e z , s a z o k n a k a m o n o p o l h e ly z e tű n a g y v á lla la -

üzem eknek

- v á lik h a s z n á ra ,

k é p e z té k , é s a te rm e lő k a p a c itá s

n e k m a is . R ó lu k e g y s z ó t s e m e jt a D e k la rá c ió ,

a m e ly e k a z e lő tt a s z o v je t

tö b b m in t 8 0 % -á v a l re n d e lk e z b e z z e g a lé g té r k ö z tá rs a s á g i tu la j-

d o n b a v é te lé t k im o n d ja . S o k a n ú g y g o n d o ljá k , h o g y a fü g g e tle n s é g k in y ilv á n ítá s a la k o s s á g a k a ra tá t d ö tte k

is a b b a n

s z ü n te té s é re ,

fe je z i k i, é s a n n a k ja v á ra s z o lg á l. B iz o n y á ra a c s e re m is z n é p i k ü la h itb e n

s z a v a z ta k

h o g y n e m z e tü k

a s z u v e re n itá s ra

sz á m á ra

lá tn i: fo rm á lis fü g g e tle n s é g ü n k

o rs z á g i d e m o k ra tik u s

é s a z a u to n ó m

k e d v e z ő d ö n té s t

hogya

n á c s lé ts z á m á n a k

a lig e g y n e g y e d ré s z e m a ri n e m z e tis é g ű

s z u v e re n itá s á t

ő s la k o s n e m z e t

k in y ilv á n ító

A n-

L e g fe ls ő b b T a -

- rá a d á su l

k ö z ö ttü k

is

a k a d , a k i s z é g y e lli v a g y n e m is m e ri a n y a n y e lv é t -, v a jo n fe l-

h o g y s o r k e rü l o ly a n je le n tő s é rd e k e it

s é g e t b iz to s íta n a k

é s a z o ro sz -

tö re k v é s e k tő l ig y e k e z n e k e ls z ig e te ln i k ö z tá rs a s á g u n k a t. k ö z tá rs a s á g

m eg-

a z e lle p le z é s é re is a l-

a z e la v u lt s z ö v e ts é g i s tru k tú rá t,

n a k is m e re té b e n ,

s o k o ly a n a p p a ra tc s ik

s tá tu s z

h o z n a k . B e k e ll a z o n b a n

a z o k n a k a m e s te rk e d é s e k n e k

k a lm a s , a m e ly e k k o n z e rv á ln i a k a rjá k

té te le z h e tő -e ,

m in d e n e s e tb e n a z ő s -

v é d ik , a n n a k

k u ltú rá ja

tö rv é n y e k m e g a lk o tá s á ra ,

a m e ly e k a z

ig é n y e it e lé g ítik k i, v a la m in t re á lis le h e tő -

fe jlő d é s é re ?

H a a n e m z e ti fü g g e tle n s é g rő l b e s z é lü n k , k ie m e lt je le n tő s é g e t

k e ll tu la jd o n íta -

n u n k a n y e lv k é rd é s é n e k . K e z d e ttő l

fo g v a k a te g o rik u s

la m n y e lv v é té te lé re n íto tta k

h iv a ta lo s s á .

v is s z a u ta s ítá s b a

v o n a tk o z ó b á to rta la n

ü tk ö z ik m in d e n , a m a ri n y e lv á l-

k ís é rle t. F o rm á lis a n

k é t n y e lv e t n y ilv á -

E z z e l n e m k e rü lt v e s z é ly b e a z o ro s z n y e lv m o n o p o lh e ly z e te .

A m a ri n y e lv á lla m i s tá tu s z á n a k

m e g v a ló s u lá s a é rd e k é b e n m é g s e m te tte k s e m m it.

M é g a z a z e le m i k é ré s is e lu ta s ítá s ra

ta lá l, h o g y s z in k ro n to lm á c s -k é s z ü lé k

k e rü l-

jö n a L e g fe ls ő b b T a n á c s ü lé s te rm é b e , íg y a z o k a fe ls z ó la ló k is o ro s z u l k é n y te le n e k b e s z é ln i, a k ik a lig is m e rik e n y e lv e t. A L e g fe ls ő b b T a n á c s ü lé s e in e g y e tle n c s e re -

poro kecse

m is z s z ó s e m h a n g z ik e l a z e ln ö k s z e rta rtá s o s

( 'j ó n a p o t ')

k ö s z ö n té s é n

k ív ü l. A n y e lv k é rd é s e

te rm é s z e te s e n

a la p k é rd é s ,

a m ik o r a n é p m e g m a ra d á s a

k e rü l

s z ó b a , d e tu d n i k e ll, h o g y n e m e g y s z e rű k é rd é s . S o k a n k é ts é g b e v o n já k , h o g y a m a ri n y e lv b e tu d ja b e s z o rítá s á ra

tö lte n i a h iv a ta lo s n y e lv s z e re p é t. V a ló b a n , a z a n y a n y e lv h á tté r-

irá n y u ló p o litik a é v tiz e d e i u tá n

v a n a la p ja a k é tk e d é s n e k .

A z o ly a n k is n é p e k n é l, m in t a c s e re m is z , a n y e lv e lju to tt a d d ig a h a tá rv o n a lig , a m e ly e n tú l, ú g y tű n ik , m á r v is s z a fo rd íth a ta tla n A n y a n y e lv ü n k

v iz s g á la ta

m á r n e m re n d e lk e z ik

kezdődnek. ju th a tu n k ,

N em

tu d ja

é v tiz e d e k b e n

s z a b á ly o k n a k á tv e tt

m e g fe le lő e n

s z a v a k v á lto z a tla n

a c s e re m is z h e ly e s írá s t

m agába

é p íte n i

n é m ile g m ó d o s u lta k , fo rm á b a n

n y e lv b e . R á a d á s u l a b b a n a v é g z e te s 1 9 3 7 -e s é v b e n p á rth a tá ro z a t

S a jn á la to s

hogy az

s z e rv e s ré s z e iv é . J ó l m e g fig y e lh e tő , h o g y ré g i o ro s z jö -

a m a ri h a n g ta n i

a z u tó b b i

fo ly a m a to k

a k ö v e tk e z te té s re

a z id e g e n s z a v a k b e ö z ö n lé s é t.

a z o k a t, íg y n e m v á lh a tn a k

e lle n b e n

a rra

a z e g é s z s é g e s s z e rv e z e te k re je lle m z ő im m u n itá s s a l: m á r n e m

k é p e s m e g a k a d á ly o z n i

v e v é n y s z a v a in k

a la p já n

a z o ro s z h e ly e s írá s h o z

k e rü lte k

re n d e lte

a

e l, h o g y

k e ll ig a z íta n i.

m ó d o n s a já t n y e lv é s z e in k k ö z ö tt is s o k o ly a n a k a d , a k i e líté li a 2 0 -

a s é v e k b e n m e g k e z d ő d ö tt, m a jd a k ö v e tk e z ő é v tiz e d b e n m e g s z a k a d t, s m o s t, ö tv e n é v u tá n fo ly ta tó d ó

n y e lv ú jítá s i k ís é rle te k e t. P e d ig a k ö z b e e s ő id ő s z a k b a n n y e lv ü n k

to v á b b s z e g é n y e d e tt; k ü lö n ö s e n a k ö z é le tb e n h a s z n á la to s n y e lv s z ó k in c s b e li fo g y a té k o s s á g a i s z e m b e tű n ő e k .

F u rc s a k e v e ré k n y e lv

lá n o s s á , e b b e n e g y re n ö v e k e d e tt

- " m a k a ró n i-b e s z é d "

- v á lt á lta -

a z o ro s z s z a v a k h á n y a d a ; tö m e g é v e l k e rü lte k

be

o ly a n s z a v a k is n y e lv ü n k b e , a m e ly e k n e k m e g v a n a m a ri m e g fe le lő je . A m a i m a ri n y e lv n e h e z e n

e m é s z th e tő

tá p lá lé k . Ú js á g o k

é s fo ly ó ira to k

c ím é re e z é rt é rk e z ik

o ly g y a k r a n c s e r e m is z o lv a s ó k tó l is e f f a jta p a n a s z : ,,A m i c s e r e m is z ü l v a n ír v a , a z t n e h e z e n é rtjü k " . A rc h ív u m o k b a n lá ln i, a m e ly

k u ta tv a n e m k e v é s o ly a n m a ri n y e lv ű d o k u m e n tu m o t

a 2 0 -a s, 3 0 -a s

v á lt" k ö z tá rs a s á g u n k b a n

é v e k b ő l s z á rm a z ik .

E zzel szem ben

le h e t ta -

m a , "sz u v e ré n n é

a z ü g y in té z é s é s a h iv a ta lo s le v e le z é s k iz á ró la g o s n y e lv e

a z o ro s z , m é g a tis z tá n c s e re m is z ta g s á g ú k o lh o z o k b a n , a z Író s z ö v e ts é g b e n , a m a ri ú js á g o k é s fo ly ó ira to k

s z e rk e s z tő s é g e ib e n ,

a fő is k o lá k c s e re m is z n y e lv i tu n s z é -

k e in is . E g y e d ü l to ttu n k .

h o g y s o k is k o lá b a n

iro d a lo m A

Mari} Usem-ben

a

k la s s z ik u s a ín a k

k is n é p e k

fo ly ik a z ü g y in té z é s a n y a n y e lv ü n k ö n .

o ro s z n y e lv e n o !v a s ta tjá k

fe le lő s e n

g o n d o lk o d ó

n a p i é le tb e . a " k o n y h á b a " b e n h a s z n á la to s

a m a ri g y e re k e k k e l a m a ri

m ű v e it é s a n é p k ö H é s z e ti a lk o tá s o k a t.

a n y a n y e lv e k is z o ru l a z in te lle k tu á lis

g á s á b ó l-

O d a ju -

é rte lm is é g é t

a g g o d a lo m m a l

tö lti e l. h o g y

s z fé rá b ó l. a h iv a ta li g y a k o rla tb ó l. s a h é tk ö z -

s z o ru l v is s z a . N á lu n k , c s e re m is z e k n é l m á r a c s a lá d i k ö r-

" k o n y h a n y e lv o o l"

- k ü lö n ö s e n a fe ln ö tte k é s a g y e rm e k e k tá rs a l-

is k e z d e n e k k iv e s z n i a m a ri s z a v a k . N y ilv á n o s h e ly e n ritk á n h a llh a tó m a -

ri b e s z é d . T e g y ü k h o z z á : n e m c s u p á n a v á ro s o k b a n . a h o l k e v é s c s e re m is z é l. h a n e m a já rá s i s z é k h e ly e k e n .

a k o lh o z k ö z p o n to k b a n

is . E n n e k a z a fő o k a . h o g y h a o ro -

s z u l b e s z é lg e tn e k a c s e re m is z e k . in te m a c io n a lis tá n a k k e l h a s z n á ljá k . n a c io n a lis tá n a k je d é s é n e k

je le n tő s é g é t

m in ő s íth e tik

s z á m íta n a k . h a a n y a n y e lv ü -

ő k e t. A k é tn y e lv s é g s z é le s k ö rű e lte r-

v is z o n t n e m le h e t m e g k é rd ő je le z n i: a z n e m z e te in k

e g y ü tt-

é lé s é n e k e g y ik e re d m é n y e . A k é tn y e lv ű s é g re á lis le h e tő s é g e t n y ú jt a b o n y o lu lt n y e lv i p ro b lé m á k m e g o ld á sá ra

-

ezt nagy

e lő s z e re te tte l

e g y o ld a lú é rte lm e z é s e m a g á tó l é rte tő d ő .

h a n g o z ta tja

v á lt á lta lá n o s s á .

h o g y a m á s n e m z e tis é g e k

z e tis é g " s e m ta g a d ja . h o g y e z jó té k o n y a n tá rs a s á g

p s z ic h ik a i

é s m o rá lis

fo n to s le n n e a k é tn y e lv ű s é g le n e k ö v e te ln i b iz o n y o s ig a z s á g s z o lg á lta tá s ,

m in d e n k i.

A

g y a k o rla tb a n

azonban

a m e ly s z e rin t c s a k a z n é lk ü lö z h e te tle n jó l b e s z é lje n e k

és

o ro s z u l. E g y ik " n e m -

h a t s z e lle m i v ilá g á ra . U g y a n a k k o r a k ö z -

á lla p o tá n a k

ja v ítá s a

é rd e k é b e n

e le n g e d h e te tle n ü l

tá g a b b é rte lm e z é s e . M in d k é t n y e lv is m e re té t m e g k e l-

m u n k a k ö rö k

b e tö ltő itő l.

p é ld á u l a k ö z tis z tv is e lő k tő l.

a z e g é s z s é g ü g y é s a k e re s k e d e le m

az

d o lg o z ó itó I.

A z a lk o tm á n y k im o n d ja : m in d e n e g y e s á lla m p o lg á rn a k jo g a v a n a rra , h o g y b á rm e ly á lla m i h iv a ta lh o z s íto tt jo g o t a z o n b a n ta ln o k a in a k

a n y a n y e lv é n

á llo m á n y b a

b iz to -

te rje s z te tté k

h iv a -

v é te le k o r a h e ly i la k o s s á g n y e lv é n e k is m e re te n e m s z e m 1 9 9 1 á p rilis á b a n

e lő é s fo g a d tá k

n á c s á lta l jó v á k e ll h a g y a tn i tö lté s é h e z n é lk ü lö z h e te tle n

azoknak

ta n á c s k o z á s á n

a k ö v e tk e z ő

a m u n k a k ö rö k n e k

a je g y z é k é t. a m e ly e k b e -

a c s e re m is z n y e lv tu d á s . A z ó h a j s ü k e t fü le k re ta lá lt.

é s a " d e m o k ra tá k "

rő l s z ó ló tö rv é n y te rv e z e t

ta rto tt

e l: ö s s z e k e ll á llíta n i é s a L e g fe ls ő b b T a -

M ic s o d a ö s s z e h a n g o lt s o v in is z ta -k o lo n ia lis ta to k ra tá k "

ü g y é v e l. A z a la p tö rv é n y b e n

a d d ig n e m le h e t é rv é n y e s íte n i, a m íg a z á lla m ig a z g a tá s

p o n t. A c s e re m is z é rte lm is é g ja v a s la to t

fo rd u ljo n

tá m a d á s b o n ta k o z o tt

k i - a "p á r-

e g y ü tte s h a d m ű v e le te - a M a ri K ö z tá rs a s á g

n y ilv á n o s s á g ra

ú g y s z ó lt. h o g y m e g k e ll k ö v e te ln i

h o z a ta la

u tá n . A te rv e z e t

a z e ln ö k tö l m in d k é t h iv a ta lo s s á

e ln ö k é -

e g y ik p o n tja n y ilv á n íto tt

n y e lv is m e re té t. E p a ra g ra fu s

e lle n z ő i k ö z ö tt c s e re m is z e k is v o lta k . M ily e n s e b -

z e ttn e k k e ll le n n ie a n e m z e ti lé le k n e k , m e n n y ire m e g a lá z o ttn a k g u k a t a z e m b e re k n e k a h h o z , h o g y a n a c io n a liz m u s s a l

k e ll é re z n iü k m a -

v a ló m e g v á d o lta tá s tó l

fé lv e

ily e n lé p é s re s z á n já k rá m a g u k a t! A z e lm o n d o tta k

a z t b iz o n y ítjá k , h o g y a c s e re m is z

k e d é s e k o m o ly a k a d á ly o k b a e lh a llg a ttá k

n é p m e g m a ra d á sa ,

fe le m e l-

ü tk ö z ik a n e v é t v is e lő k ö z tá rs a s á g b a n . M íg k o rá b b a n

a p ro b lé m á k a t, m a m á r le h e t b e s z é ln i ró lu k , s ő t n é m e ly ik ü k m e g o ld á -

s á ra k ís é rle t is tö rté n ik (p é ld á u l a z is k o la i o k ta tá s é s a k ö n y v k ia d á s te rü le té n ). Ú j m a ri n y e lv ü n a p i - é s h e tila p o k r a n g ') , v a l a m i n t a

Kugarnya

s z ü le tte k : a

( 'P é n t e k ') . Ú j a

é s is m é t k ia d já k a h e g y i c s e re m is z

U szem-et

Szaman

M arij csang

( 'C s e r e m i s z h a -

( 'K o r ') n e v e t v i s e l ő f o l y ó i r a t ,

( 'Ú j d a l l a m '- o t ) .

AJ amde lij

( 'L é g y

k é s z e n ') g y e r m e k ú j s á g m á r n e m c s a k m e z e i , h a n e m h e g y i c s e r e m i s z v á l t o z a t b a n

is

m e g je le n ik . A fe n ti e re d m é n y e k

e lis m e ré s e m e lle tt h a n g s ú ly o z n u n k

k e ll: m e g m a ra d á s u n k

k é rd é s e ig e n ö s s z e te tt k é rd é s , fő le g n a g y a rá n y ú s z é tta g o lts á g u n k

é s s z é ts z ó ró d o tt-

s á g u n k m ia tt. N é p ü n k lé le k s z á m á n a k tö b b m in t a fe lé t te s z ik k i a M a ri K ö z tá r11 E z a k ö rü lm é n y s a já to s p ro b lé m á k fo rrá s a , s a s á g h a tá ra in tú l é lő c s e re m is z e k . a m e ly e k e t a h iv a ta lo s k ö rö k m in d e z id e ig le ta g a d ta k , n a p ja in k b a n m e t fo rd íta n a k

is k e v é s fig y e l-

rá ju k . P e d ig c s e re m is z s z ó rv á n y o k m e n n e k v e s z e n d ő b e : e ls z ig e te lt-

s é g ü k o k á n n e m le h e tn e k ré s z e s e i a n e m z e t fe le m e lk e d é s é n e k , s ő t a k ö rn y e z ő m á s n e m z e tis é g ű

- tö b b n y ire

o ro s z - la k o s s á g b a v a ló b e o lv a d á s v e s z é ly e fe n y e g e ti

ő k e t. B a s k íriá b a n K iro v i T e rü le te n

h o z z á v e tő le g e s e n

1 1 0 e z e r c s e re m is z é l, T a ta rs z tá n b a n

k ö rü lb e lü l 5 0 e z e r, a J e k a ty e rin b u rg i

m in te g y 3 0 e z e r, U d m u rtiá b a n

2 0 e z e r, a

(S z v e rd lo v s z k i) T e rü le te n

1 0 e z e r, s m é g le h e tn e s o ro ln i. A V o lg a é s a z U ra l

k ö z ö t t i z ó n a e m e r é g i ó i t a c s e r e m i s z e k r é g t ő l f o g v a s Ü T Ű nl a k j á k , n a g y e t n i k a i t ö m b ö k e t a lk o tn a k . V is z o n t o tt v a n 1 2 e z e r c s e re m is z K a z a h s z tá n b a n ,

8 e z e r K ra sz -

n o j a r s z k v i d é k é n , 5 e z e r a D o n y e c - m e d e n c é b e n ... Ő k a s z o v j e t k o r s z a k b a n v á n d o ro lta k k i - h o g y ö n k é n t v a g y k é n y s z e rb ő l, a z m á s la p ra ta rto z ik s z é ts z ó rta n

é ln e k , e z é rt a s s z im ilá ló d á s ra

m á r e m líte tt k ö rz e te k b e n

-, ú j h a z á ju k b a n

v a n n a k íté lv e . E z z e l s z e m b e n a fe n te b b

é p p e n z á rt tö m b ö k b e n v a ló e lh e ly e z k e d é s ü k

te s z i le h e -

tő v é n e m z e tis é g i é rd e k e ik , k u ltu rá lis é s n y e lv i ig é n y e ik fig y e le m b e v é te lé t. E z e k b e n a k ö rz e te k b e n a n e m z e tis é g i jo g o k g y a k o rlá s a a 3 0 -a s é v e k v é g é ig b iz to s ítv a v o lt. A S z v e rd lo v s z k i T e rü le te n m a ri n y e lv e n is m e g je le n t a m e g y e i la p , lé te z e tt c s e re m is z ta n ító k é p z ő . Ily e n a K iro v i T e rü le te n , J a ra n s z k

v á ro sb a n

is m ÍÍ-

k ö d ö tt. A B a s k ír A S Z S Z K -b a n é s m a ri s z e k c ió ja

v o lt m a ri o s z tá ly a

a z a k k o ri k ö z o k ta tá s i

a k ö z tá rs a s á g i

n é p b iz to s s á g n a k ,

m is z ú js á g o t is k ia d ta k . A z e tn ik a i tö m b ö k m in d e n a n y a n y e lv ta n u lá s á ra .

A n y a n y e lv e n

tá s á v a l a z O ro s z o rs z á g i

F ö d e rá c ió

n é h á n y h e ly s é g é b e n

m a ra d ta k

N é p b iz to s s á g a

re m is z e k n e k

a rra , h o g y c s e re m is z

A

ta n ítta s s á k

Jyfarij Usem

is k o lá k , é s e g y e tle n c s e re -

tú l s e h o l m á s u tt n in c s m ó d ju k a c s e -

k ö n y v e k e t v a g y ú js á g o k a t

h a tá ra in

o lv a s s a n a k , é s h o g y

tú l é lő c s e re m is z e k k e l v a ló k a p -

c s o la tta rtá s t,

e n n e k ré v é n a n e m z e ti is k o lá ik fe lé le s z té s é h e z

n é p m ű v e lé s i

in té z m é n y e ik

a n y a n y e lv ű s a jtó te rm é k e k

m ű k ö d é s . A h a tá ro n

és U d-

g y e rm e k e ik e t.

é p p e n a k ö z tá rs a s á g

s á t s z o lg á lja a z o tta n i

c se re -

v o lt m e g b íz v a . A

v a la m in t T a ta rs z tá n

fe n n a c s e re m is z

m is z já rá s i la p é lte tú l a fo rd u la to t. A h a tá ro n

a n y a n y e lv ü k ö n

já rá s b a n

le h e tő s é g n y ílt a z

tö rté n t a n é p m ű v e lé s is . E te v é k e n y s é g irá n y íK ö z o k ta tá s i

3 0 -a s é v e k v é g é n m in d e z m e g s z ű n t. C s a k B a s k íriá b a n , n m rtia

néhány

is k o lá já b a n

k ö n y v k ia d ó n a k

é s a m a tő r

m ű v é s z e ti

te rje s z té s é t

v a ló s e g íts é g n y ú jtá s t,

c s o p o rtja ik

te k in ti fő fe la d a tá n a k .

á lla m i s z e rv e k k e l é s tá rs a d a lm i

tá m o g a tá s á t

és az

E fe la d a t m e g o ld á -

s z e rv e z e te k k e l v a ló e g y ü tt-

tú li c s e re m is z la k o s s á g k ö ré b e n

tö b b n y ire

k e d v e z ő fo g a d ta -

tá s ra ta lá l a S z ö v e ts é g k e z d e m é n y e z é s e . P é ld á u l a K iro v i T e rü le t k é t is k o lá já b a n v e z e t t e'k

be

a m an

. n y e 1v o k't a t a s t

A z e tn o k u ltu rá lis

fe jlő d é s t

a z e 1"'" o z o ta n e v to v á b b

b o n y o lítja

N é p ü n k k é t, e g y m á s tó l n a g y m é rté k b e n a m e z e i c s e re m is z b ő l je le n tő s e k ,

a c s e re m is z

k u lt k i m in d k e ttö jü k n é L

e tn ik a i tu d a tta l

é s n y e lv i e lté ré s e k

re n d e lk e z n e k ,

M e g k e ll je g y e z n i: u g y a n e z

a k ik e rz á k ra

e tn o s z k e ttő s s é g e .

k ü lö n b ö z ő e tn ik a i c s o p o rtb ó l, 1 3 a h e g y i é s

á lL A k ö z tü k lé v ő k u ltu rá lis

h o g y e lté rő

m o rd v in o k ra ,

be n . 12

é s m o k sá k ra

o ly a n n y ira

s k ü lö n iro d a lm i n y e lv a la a k é p le t é rv é n y e s p é ld á u l a

ta g o ló d n a k .

M iu tá n a z 19 5 0 -e s é v e k e le jé n le fo ly t n y e lv é s z e ti v itá b a n S z tá lin n y ilv á n o s s á g ra h o z ta e lm é le ti m e g á lla p ítá s a it, n é p ü k e g y s é g e s n y e lw e l s z é lik . A m o rd v in n y e lv tu d ó s o k

a m o rd v in é s a c s e re m is z n y e lv é s z e k k im o n d tá k :

re n d e lk e z ik ,

a n é p c s o p o rto k

n y e lv é s z e k id ő v e l m e g v á lto z ta ttá k

tö b b s é g e e lle n b e n m a k a c s u l k ita rt

ta tv a a h e g y i c s e re m is z e k tő l n e c s u p á n a c s e re m is z

e n n e k c s a k d ia le k tu s a it

v é le m é n y ü k e t. A c s e re m is z

k o rá b b i á llá s p o n tja

a z t a jo g o t, h o g y k ü lö n n y e lv e t tu d ja n a k

e g y n y e lv já rá s á t

v a g y v á lto z a tá t.

A nnak

k é t m a r i ir o d a lm i n y e lv lé te z ik ,1 4 n e m je le n t a n é p m e g o s z tá s á r a v é s t, n e m v e s z é ly e z te ti S z e re tn é m

h in n i,

a k u ltu rá lis

fe le m e lk e d é s t

h o g y a c s e re m is z

n in c s ig a z u k ro s s z a k a ró in k n a k ,

a k ik a

nép

be-

m e lle tt, e lv im agukénak,

e lis m e ré s e , h o g y irá n y u ló tö re k -

sem .

h e ly z e te

nem

Jyfarij Usem-ben

re m é n y te le n ,

és hogy

v é g z e tt te v é k e n y s é g ü n k e t

fö lé n y e s e n

íg y é rté k e lik : k ís é rle t e g y h a lo tt fe ltá m a s z tá s á ra .

h o g y m é g n e m fu to ttu n k a m e lle tt, h o g y a

re m é ln i,

c s e re m is z e k e t b e je g y e z z é k a n é p e k k é s z ü lő V ö rö s k ö n y v é b e .

A n é p i k u ltú ra , a m e ly s o k k a l k is e b b m é rté k b e n to s íté k a

S z e re tn é m

k i a z id ő b ő l, h a b á r e l k e ll is m e rn i, s ú ly o s é rv e k s z ó ln a k

a n n a k , h o g y a m e g m a ra d á sb a

k á ro s o d o tt,

15

m in t a n y e lv , b iz -

é s a n e m z e ti ú jjá s z ü le té s b e

v e te tt h itü n k

n e m h iú re m é n y . A n é p s z á z a d o k o n á t m e g ő riz te tá n c a it, k e d v e s d a la it, d ís z e s v is e le té t, e lle n á llt a n é p e k é s a k u ltú rá k e g y b e o lv a s z tá s á t c é lz ó tö re k v é s e k n e k . A z u tó b b i é v e k fig y e le m re m é ltó

je le n s é g e , h o g y é rd e k lő d é s m u ta tk o z ik

a k u l-

tú ra ő s i, n é p i fo rrá s a i, a h a z a i fo Ik ló r irá n t - e z a n e m z e ti ö n tu d a t e rő s ö d é s é t je lz i. L e lk e s fia ta lo k te v é k e n y k e d n e k kaságában. A

M arij pamas

u n ió s z á m o s ta rto m á n y á b a n

fo lk ló re g y ü tte s e k

é s h a g y o m á n y ő rz ő

k ö rö k so -

( 'M a r i f o r r á s ') n e v ű n é p i e g y ü t t e s n e m c s a k a S z o v j e t m u ta tta

b e n é p ü n k e re d e ti

a lk o tá s a it,

hanem

egész

s o r m á s o rs z á g b a n is , p é ld á u l H o lla n d iá b a n , S p a n y o lo rs z á g b a n , M a g y a ro rs z á g o n , F in n o rs z á g b a n .

A T ru z s e n y ic a

g y á r te rm é k e ib e n

ú jjá s z ü le tn e k

é s s z é p e n fe jlő d -

n e k a n é p i h ím z é s h a g y o m á n y a i. A k o z m o g y e m ja n s z k i s z a b a d té ri m ú z e u m b a n m a g a s s z ín v o n a lú n é p m ű v é s z e ti

tá rg y a k g y ű jte m é n y e

lá th a tó . E z a h e ly a n e m z e tk ö -

z i tu riz m u s e g y ik á llo m á s a le tt, a h o l n é h á n y é v e re n d s z e re s e n

m u ta tn a k

be ünne-

p i fo lk ló rm ű s o ro k a t. M in t m in d e n ü tt, p ro g ra m já n a k

a M a ri

K ö z tá rs a s á g b a n

is e lk e z d ő d ö tt

a " n e m z e ti

k id o lg o z á s a . E h h e z m i n a g y re m é n y e k e t fű z ü n k . Ig a z , h o g y m á r m a -

g a a z e ln e v e z é s is tö b b fé le k é p p e n

é rte lm e z h e tő .

N e m z e ti is k o lá n s o k a n n e m c s a k

a z o ly a n is k o lá t é rtik , a m e ly b e n a n y a n y e lv e n fo ly ik a z o k ta tá s , h a n e m a h o l a z a n y a n y e lv e t c s a k ta n tá rg y k é n t tú rá já t

is k o la "

a z o ly a t is ,

ta n ítjá k , s m é g a m a ri n é p tö rté n e té t

é s k u l-

is o ro s z u l a d já k e lő . Ú g y g o n d o lo m , h o g y c s a k a z e ls ő típ u s n e v e z h e tő v a -

ló d i n e m z e ti is k o lá n a k . A

n y e lv h a s z n á la t

h e ly z e té n e k

lé n y e g e s ja v u lá s a ,

ennek

id e n titá s m e g e rő s ö d é s e e ls ő s o rb a n a z a n y a n y e lv ű o k ta tá s tó i id e á lis , h o g y h a a k ö z tá rs a s á g k o lá k a t is -le h e tő s é g e t

kapcsán

v á rh a tó . A z v o ln a a z

v a la m e n n y i o k ta tá s i in té z m é n y e

b iz to s íta n a

a n e m z e ti

- b e le é rtv e a fő is -

a c s e re m is z n y e lv e n tö rté n ő is m e re ts z e rz é s re .

E ttő l a z e s z m é n y i á lla p o ttó l s a jn o s m é g m e s s z e v a g y u n k . O ro s z o rs z á g fe ls ő o k ta tá s i re n d s z e ré b e n

je le n le g a z o ro s z a z e g y e d ü li o k ta tá s i n y e lv , e m ia tt a k ö z é p is k o -

lá k v é g z ő s n ö v e n d é k e in e k k ív á n já k

a la p o s n y e lv is m e re tte l

k e ll re n d e lk e z n iü k ,

h a fo ly ta tn i

ta n u lm á n y a ik a t.

A z is k o la i o k ta tá s n a k

k e z d e tb e n

fe lté tle n ü l

a n y a n y e lv e n

k e ll fo ly n ia . a z a ls ó

o s z tá ly o k b a n a z o ro s z c s a k m in t k ü lö n ta n tá rg y s z e re p e lje n . F o k o z a to s a n k e ll m e g -

tö rté n n ie a z o ro s z n y e lv ű o k ta tá s ra iro d a lo m

ta n tá rg y k é n t

A z á tm e n e t

v a ló á tá llá s lla k , ú g y , h o g y a c s e re m is z a k ö z é p fo k ú k é p z é s b e fe je z ő d é s é ig .

m e g m a ra d jo n

***

c s a k a k k o r le h e t s ik e re s , h a a tá rs a d a lm i tu d a tb a n

g y ö k e re s v á lto -

z á s m e g y v é g b e . A z a n y a n y e lv , a m a ri k u ltú ra , a n e m z e ti h a g y o m á n y o k s é h e z é p p ú g y s z ü k s é g e s a c s e re m is z e k é rd e k e lts é g ü k

fe lis m e ré s e ,

v e z e te k - k ö z tü k a A m íg m e g n e m

s z a b a d u lu n k

x u s tó i, a m íg a n e m z e ti g o n d o lk o d á s

é s a tá rs a d a lm i

v a ló sz e r-

te v é k e n y s é g e .

a b e lé n k s u ly k o lt a la c s o n y a b b re n d ű s é g i

m e g ú ju lá s ra

m e g h a tá ro z ó

m e g ő rz é -

b e ls ő ig é n y e , n e m z e ti m e g ú ju lá s u k b a n

m in t a z á lla m k e d v e z ő p o litik á ja

Maríj Usem -

n y e lv é s

irá n y u ló

k o m p le -

tö re k v é s n e m v á lik a c s e re m is z k ö z -

e le m é v é , a d d ig s e m m ifé le k ü ls ő b e fo ly á s , s e m m ily e n

p ro g ra m o k , s e g é ly a la p o k

n e m m e n te n e k

m e g b e n n ü n k e t.

F e n te b b a z t írta m , h o g y fe ln ő tt e g y g y ö k e re itő l e ls z a k íto tt ű jú n e m z e d é k , m é g is ö rö m m e l ta p a s z ta lo m ,

h o g y e z a m e g á lla p ítá s

e g é s z é re . S z ü lő k n e k , p e d a g ó g u s o k n a k

n e m v o n a tk o z ta th a tó

a fia ta ls á g

e g é s z s o r te le p ü lé s e n s ik e T Ü ltfe lk e lte n iü k

h a z a i k u ltú ra , a z a n y a n y e lv é s a s z o k á s o k irá n ti é rd e k lő d é s t g y e rm e k e ik b e n , v e ta n ítv á n y a ik b a n .

V a n e s é ly ü n k te h á t a z e tn ik a i le é p ü lé s fo ly a m a tá n a k

tá s á ra . E m Ié k s z e m , h o g y a z 1 9 8 9 m á ju s á b a n Író ta lá lk o z ó

ré s z tv e v ő in e k

v é le m é n y e : v a n jö v ő je

a fo lk ló rm ű s o r

J o s k a r-O lá b a n

m e g te k in té s e

re n d e z e tt

é rd e k é b e n

v é g z e tt m u n k á n k

jo b b ra

á lla m a in k

z e " , a m e ly h o rd o z z u k .

m e g m e n th e t

népi

v é ltü k a h e ly z e te t, v a ló c s a tla k o z á s a

fo ly ta tá s á h o z .

s e d é s é tő l,

ú j fö d e ra tív re n d s z e ré tő l.

é s E u ró p á h o z

v a n b e n n ü n k , c s e re m is z e k b e n

n é p fia ib a n . S o rs u n k fü g g e tle n

1 . F in n u g o r

a n n a k a n é p n e k , a m e ly e z t a fo lk ló rt, e z t a s o k s z ín ű

Iz g a lo m é s re m é n y k e d é s

ille t-

m e g á llí-

u tá n a z v o lt a z e g y ö n te tű

k u ltú rá t m e g tu d ta ő riz n i. M i, a k ik s o k s z o r m á r k ilá tá s ta la n n a k a k k o r ú j im p u lz u s t k a p tu n k n é p ü n k ú jjá s z ü le té s e

a

fo rd u lá s á t

v á rju k

ö n k é n te s ,

is , a k á rc s a k

a d e m o k ra tik u s

b a rá ti

a tö b b i k is

á ta la k u lá s

e g y ü ttm k ö d é s é tő l,

k ite lje -

O ro sz o rsz á g

M é g is a z a le g fo n to s a b b , h o g y rá e s z m é ljÜ D k : a z " é le t v ibennünket

a h a lá ltó l, a b irto k u n k b a n

van. M agunkban

1 . T y ih o n J e fre m o v -U n y z s in s z k ij a s z á z a d fo rd u ló c s e re m is z k ö ltő in e k e g y ik e . F a lu s i is k o lá k b a n ta n íto tt, m u n k a tá rs a

v o lt a M a ri K a le n d á riu m n a k ,

p á rtfo g o ita a fia ta l k ö ltő -

te h e ts é g e k e t. A m e lle tt, h o g y e g y h á z i é n e k e s k ö n y v e t s z e rk e s z te tt, m e g írta a z e ls ő m a ri n y e lv ű fo rra d a lm i d a lo k a t. A z id é z e t

"K b IH e JIsa ,

m O I 'a J I s a "

(Á llja to k fe l, k e lje te k fe l)

c ím ü v e rs é b ö l v a ló . 2.

A s z ó e re d e te n in c s m e g n y u g ta tó a n tis z tá z v a . ,,A tö b b i u rá li n y e lv b e n e z z e l e g y e z te th e tő s z ó n in c s e n , e lle n b e n e s z ó t a z in d o g e rm á n n y e lv c s a lá d n a k e g y h a s o n ló je le n té s ű

sza-

v á v a l k a p c s o ltá k ö s s z e , m e ly a c s e re m is z b e a k ö z é p irá n ib ó l k e Iiilh e te tt: v ö . ó in d m á r y a h 'fia ta l e m b e r, ifjú , k é rő ' , a v e s z ta i m a r y a - 'le g é n y , ifjú ' , ó p e rz s a m a r ik a « * m a r iy a - k a - ) 'a la ttv a ló , a k a to n a i k ís é re t ta g ja '" (H a jd ú P é te r: A z u r á li n y e lv é s ze t a la p k é r d é s e i. T a n k ö n y v k ia d ó , 1 9 8 1 . 4 8 . o ld .). 3.

" ... a m a i c s u v a s o k - a v o lg a i b o lg á ro k u tó d a i - S a r m is n é v e n is m e rik ő k e t (v ö . m é g ta tá r C ir m is ) . E s z ó n a k is b iz o n y ta la n a m a g y a rá z a ta : e g y e s e k a c s u v a s S a r ( ~ 'h a d s e re g '

szó

s z á rm a z é k á n a k v é lik ..." (ld . a 2 . je g y z e t fo rrá s á t). K a p c s o la tb a h o z h a tó c s u v a s o s je lle g ű jö v e v é n y s z a v u n k k a l, a s e r e g - g e l. 4.

IV . (R e tte g e tt) Iv á n 1 5 5 2 -b e n fo g la lta e l K a z a n y v á ro s á t, e z z e l m e g s e m m is ítő v e re s é g e t m é rt a ta tá r k á n s á g ra . A K ö z é p -V o lg a v id é k n é p e in e k tö b b s é g e (a m o rd v in , a c s u v a s , a m o z s a r [!l é s a h e g y i c s e re m is z ) e k k o r m á r a z o ro s z b iro d a lo m o ld a lá n á llt, é s k a to n a i tá m o g a tá s t n y ú jto tt a h a d já ra th o z . A h e g y i c s e re m is z e k k e l e lle n té tb e n a m e z e i m a rik s z e m b e fo rd u lta k a z o ro s z h ó d ító k k a l.

5.

A z " é le t

v iz e " - e z a z á lta lá n o s a n e lte Ije d t fo lk ló re le m - a c s e re m is z h a g y o m á n y n a k is

ré s z e . V o lg a m e llé k i n y e lv ro k o n a in k íg y n e v e z ik : i l ~

f3 ü t .

A S z a n u k o v á lta l e m líte tt

le g e n d a v e rs e s fe ld o lg o z á s a V a le n ty in K o lu m b n e v é h e z fű z ő d ik (ld . F in n u g o r - s za m o jé d /u r á lil r e g é k é s m o n d á k . S z e rk .: D o m o k o s P é te r. M ó ra K ö n y v k ia d ó , 1 9 8 4 .). S z e rg e j

C s a v a jn e g y fe lv o n á s o s m e s e já té k o t írt " A z é le t v ize " (Y tm .m J B Y .n ) c ím m e l (ld . T is z a tá j, 1 9 7 2 . 2 . s z .). 6.

S z e rg e j C s a v a jn (1 8 8 8 -1 9 4 2 ) s o k o ld a lú é s te rm é k e n y a lk o tó : k ö ltő , d rá m a - é s p ró z a író . A c s e re m is z s z é p iro d a lo m m e g te re m tő je k é n t tis z te lik . A s z e m é ly i k u ltu s z á ld o z a ta le tt.

7.

A M a r i K a le n d á r iu m e ls ő fü z e te 1 9 ü 7 -b e n lá to tt n a p v ilá g o t. 1 9 l3 -b a n tö rté n t b e tiltá s á ig n y o lc s z á m o t é rt m e g . A k a le n d á riu m la p o k o n p u b lic is z tik á k , k ö z g a z d a s á g i, n é p s z e rű tu d o m á n y o s c ik k e k m e lle tt h e ly e t k a p ta k a m a ri n é p k ö lté s z e ti a lk o tá s o k , to v á b b á a z e ls ő c s e re m is z író k é s k ö ltő k (S z . G . C s a v a jn , N . S z . M u h in , V . M . V a s z ilje v s tb .) m ű v e i is .

8

A " B e u ta ló a z é le tb e " v o lt a z e ls ő s z o v je t h a n g o s film . J iv a n K irlja k ü lö n b e n k ö ltő k é n t is je le n tő s .

9.

A V o lg a jo b b p a rtjá n é lő h e g y i c s e re m is z e k á lta l b e s z é lt n y e lv e t a n y e lv é s z e k tú ln y o m ó tö b b s é g e m a ri n y e lv já rá s n a k te k in ti. E g y e s c s e re m is z tu d ó s o k , iro d a lm á ro k a z o n b a n m á s

vallnak.

vélem ényen

A szintén

hegyi

járásbeli

ezt vallja: "E gy cserem isz

S zanukov

professzor

vannak

a hegyiek

eltérések

bözik a kettő egym ástól, m arik nem S zanukov

értik

10. T ennészetesen ll.

közlése.

L ásd a ll. m ellékletben

hogy

biztosítják

m űvelődés

feltételeit.

egy 44 ezer tatárnak alkalom m al

szereplő

anyanyelvü

kistelepülés

m ottevő udrnurt

lakosság

Jó kapcsolatot rület,

(ott

S zverdlovszki m isznek,

(1. G om ij

és K sz.

van szó.

szám ukra.

A köztársaságok

szám ára

iskolái vannak. T atár

vállal-

a nyelvhasználat

A M ari K öztársaságban

és

a

élő m int-

A T V havonta

nyelvrnüvelő

csuvas nyelven

társaság

folyik az oktatás.

a M ari K öztársaság

egy

alakult

területén,

(A z 1989-es

az em 1ített járásban

a 3 ezret.) keleti

szögletében,

O tt anyanyelvü

m ozgalom

m űködik.

N ovgorodi érdekében.

K arligan

oktatásban

környékén,

részesülnek

(E gyébként

ahol

szá-

a gyerm ekek,

a köztársaságban

az O rosz F öderációhoz

(G orkiji)

indultak

1989-ben

m ari iskolák,

urY ;n:hIp (R agyogó

központ

regisztráltak)

ahol

csillag)

T erület

A K irovi T erületen

kívül m ari kulturális cserem iszt

- T erületen,

szintén

A m ezei és a hegyi

adatokat.

ki a m ari korm ányzat

lakosság

8 ezer

nyelvkülön-

összesen

szám on.)

a N yizsnyij

az em 1ített két iskolán T erületen

tIO JIra

regisztrált

található.

m űvészeti

szám ú cserem isz

m értékben

ism erik".

és T atarsztánnal.

több járásban

sugároz

az ország

alakított

valam int

O lyan

T anácsáról

nem zetiségek

két falucsoportjában

tartanak

beszél".

épült egy m ecset.

a szám ulc: m eghaladja

am atőr

(Ú j dallam )

nyelven

igaz, hogy csak

vagy a lengyeltől.

eredm ényes.

lapjai,

m űsort

V an néhány

és udm urt

élő

A z együttm űködés

9 ezer csuvast

2.500 udrnurtot

nyelvében.

L egfelsőbb

népszám lálási

a területükön

járás

"N em

a saját nyelvüket

kötött B askorsztánnal

N em régiben

A Z venyigovói népszám lálás

szerint:

és a m ezeiek

ha csupán

költő, az Y ceM

van, dc az kétféle

1993.)

nem zetiségi

Joskar-0lában.

jelentős

vélekedése

itt is a M ari K öztársaság

12. M ari E l m egállapodást ták,

nél

m int az orosz a bolgártól

m eg egym ást,

szóbeli

hegyi csercm isz

Iván G om ij

P éldául

folyóirat főszerkesztője

tartozó K irovi az ottani

vezetésével

(ahol legalább

is létesült,

úgyszintén.

szerveződtek

a N yizsnyij

tánccsoporttai

folklóregyüttesek;

e fordítás

T elét-

45 ezer m ari él)

A Jekatyerinburgi

több m int 30 ezren vallották

nagy

N ovgorodi -

vagyis

m agukat

csere-

ezek egyikével,

készítőjének

a

is volt szeren-

cséje m egism erkedni. H angsúlyozni javulásának

kell, hogy az előrelépés

köszönhető,

(A jegyzet K szenofont

hanem S zanukov

13. A szerző itt a "szubetnosz" 14. A m ari nyelv jelenleg keleti

és a hegyi

irodalm i

az állam i

szervek

közötti kapcsolat

tevékenységének

js.

szóbeli közlése 11993.1 alapján készült.)

szót használja.

két történetileg

rrepM C K M e /M apY 1W C :I< M i1:,

nem csupán

a M apffi1 Y rneM (M ari S zövetség)

nyelvvel

kialakult

irodalm i

norm ával

rendelkezik:

(O C H O B bI lÍlM H H o-yropc:I< oro

M yropC :I< M e

a m ezei-

H 3bI:I< 03H aH M H

R :3bI:l< M 1. P e,g.: B . l1. JIbIT :I< M H l,C . E . M ai1:-

T M H C K a J l,

K.

P e ,I:\e M . M o c K B a ,

iro d a lm i é rté k e t

k é p v is e lő

m e g je le n t,

1 9 7 6 . 1 8 .) . M á r a le g e ls ő n y o m ta tá s b a n

a lk o tá s o k

k ö z ö tt ta lá lh a tó k

h e g y i c s e re m is z

n y e lv já rá s b a n

íro tta k , p é ld á u l a b b a n a z 1 7 8 2 -e s k e lte z é s ű k ö n y v b e n , a m e ly n e k c ím e : " A k a za n y i jő k o r m á n yzó s á g i h iva ta l m e g n yitá s á n a k

a lka lm á b ó l s ze lze tt p r ó za i

é s ve r s e s m ííve k" .

V en-

ja m in fő a p á t 1 8 0 8 -b a n m e z e i c s e re m is z re fo rd íto tta a K a te k iz m u s t. 1 8 2 1 -b e n k e rü lt s o r az

E v a n g é liu m

X pM cTocaH

hegyi

m a ri

fo rd ítá s á n a k

k in y o m ta tá s á ra

(M J l

O C n O ,I:\b H a H

V1M CYC

A X IX . s z á z a d v é g é ig m in te g y fé ls z á z v a llá s o s

C B J lT O M E B a H r e J I M J l) .

tá rg y ú k ö n y v e t a d ta k k i - ré s z b e n h e g y i, ré s z b e n m e z e i, ré s z b e n a m e z e ih e z k ö z e l á lló k e le ti n y e lv já rá s b a n - a G u rij é rs e k n e v é t v is e lő m is s z ió s tá rs a s á g C B J lT M T e J I J l r y p M J l)

(6 p a T C T B O

B O M M Jl

te v é k e n y s é g é n e k e re d m é n y e k é n t. (G u rij - a z a z G rig o rij R u k o ty in

- k a z a n y i é rs e k á llíto tta ö s s z e m é g

1 5 5 5 - b e n a z e ls ő c s e r e m is z á b é c é t.) A k ia d v á n y o k

k ö z ö tt v o lta k te m p lo m i é n e k g y ü jte m é n y e k , s z e n te k é le té rő l s z ó ló tö rté n e te k , k ö n y v e k is . 1 8 7 1 -b e n s z ü le te tt m e g " A h e g y i c s e r e m is z g y e m le k e k e g ys ze n i

e s zkö ze " , 1 8 7 3 -b a n a z " Á b é c é s kö n yv

m e ze i c s e r e m is ze k

sőt

s zá m á r a " .

I8 7 4 - t ő l

k e z d v e o lv a s h a tó a z Ú js z ö v e ts é g m e z e i m a ri n y e lv já rá s b a n , a fo rd ítá s t a c s e re m is z té s ű N . U d ju n n in s z k ij

k é s z íte tte .

M é g a X X . s z á z a d e le jé n

iro d a lm i n y e lv . A M a r i K a le n d á r iu m ré s e k m u ta tk o z n a k

sem

ta n -

o lva s á s ta n ítá s á n a k

sziile-

a la k u lt k i e g y s é g e s

s z e rz ő in e k m ű v e ib e n je le n tő s

a n n a k e lle n é re , h o g y a s z e rk e s z tő k m e g p ró b á lta k

d ia le k tu s b e li

e lté -

e g y sé g e s n o rm a -

re n d s z e rt k id o lg o z n i é s e lfo g a d ta tn i. A s z o v je th a ta lo m e ls ő é v e ib e n to v á b b s z ín e s e d e tt a p a le tta : ig e n s o k h e ly i k ia d v á n y je le n t m e g k ü lö n fé le tá jn y e lv e k e n . E z a z á lla p o t a M a ri A u to n ó m T e rü le t k ia la k ítá s á t k ö v e tő e n (1 9 2 0 u tá n ) s z ű n t m e g . E k k o r a k ö z p o n ti é s a h e ly i v e z e té s e g y a rá n t a z e g y s é g e s , " ö s s z n e m z e ti" c é lu l, á tm e n e tile g

m e z e i é s h e g y i d ia le k tu s b a n iro d a lo m : y ro p C K M e

iro d a lm i n y e lv lé tre h o z á s á t tű z te k i

(1 ) a z o n b a n e n g e d é ly e z te a z iro d a lm i a lk o tá s o k k é t n y e lv já rá s b a n -

tö r té n ő k ia d á s á t...

O C H O B b I q > V 1 H H o -y ro p c K o ro J l3 b I K M / . P e , I : \ . :

1 9 7 6 . 1 5 - 1 8 .) . E h h e z h o m

(A je g y z e t k é s z íté s é h e z

fe lh a s z n á lt

J l3 b I K 0 3 H V 1 J l / M a p M i1 C K M M , n e p M C K M e

M

B . v i . J lb I T K M H , K . E . M a M T M H C K a J l, K . P e , u e M . M o c K B a ,

k e ll te n n i, h o g y a z 5 0 -e s é v e k tő l k e z d v e n é g y é v tiz e d e n á t

n e m je le n h e te tt m e g ö n á lló h e g y i c s e re m is z fo ly ó ira t, tö b b m in t n e g y e d s z á z a d o n k e re s z tü l m é g ú js á g s e m . 1 5 . A k ih a ló fé lb e n lé v ő n ö v é n y - é s á lla tfa jo k

V ö r ö s k Ö lly v é ll k ív ü l lé te z ik e g y é s z t tu d ó s o k

á lta l s z e rk e s z te tt k ö te t, a m e ly a v é g v e s z é ly b e k e rü lt o ro s z o rs z á g i k is n é p e k e t s o ro lja fe l é s is m e rte ti: M . K o lg a - 1 . T o n u ris t - L . V a b a - 1. V iik b e rg : V e n e im p e e r iu m i r a h v a s te punane

r a a m a t (A z O ro s z b iro d a lo m

n é p e in e k

v ö rö s k ö n y v e ).

1 9 9 3 -b a n a d tá k k i T a l-

lin n b a n . A S z a n u k o v e re d e ti (o ro s z n y e lv ű ) ta n u lm á n y á n a k m e g je le n é s é t k ö v e tő é v b e n k ia d o tt k ö te tb e n a z ö s s z e s O ro s z o rs z á g te rille té n é lő fin n u g o r n é p s z e re p e l, b e le é rtv e a c s e re m is z e k e t is .

CXeMaT~eCKa~ KapTa ~aneKTOB Map~CKO~O ~3WKa (A cseremisz nyelvjárások vázlatos térképe)

ro p H o e

H ap el;t> 1e

(hegyi nyelvjárás)

cesep o -san a,IU io e

(északnyugati

H ap el;t> 1e

nyelvjárás)

A térkép eredetije

H ap el;t> 1e

az alábbi forrásmunkában

OCHOBbI~IDI.HO-yropCXOI'O

Pe,Il.: B. }OL JII,rrlO U i,

JIyro so e

J I3 b lK 0 3 H a H W l

K. E. M aW rm iC K a.q ,

so cro Q H O e

(mezei nyelvjárás)

H ap etz> 1e

(keleti nyelvjárás)

található:

(w a p K ll:c lU d {,

K. Pe,IleH. M o cxB a,

n e p ){C X K e

1976.

K y ro p c lU 1 :e

JI3=)

,

A cserem iszek a S zovjetunió

területén

összesen:

B askíriában 105.768 44.496 a K lrovl T erületen a S zverdlovszkl T erületen_ 31.297 T atarsztánban 19.446 K azahsztánban 12.201 az U dm urt A S Z S Z K -ban 9.543 a T yum enyl T erületen 9.028 (a H antl-M anszl A utonóm K örzetben __ 5.801) (a Jam al-N yenyec A utonóm K örzetberL- 1.197) a N yizsnylj N ovgorodi T erületen 7.942 a V olgográdl T erületen 7.815 a K rasznojarszki körzetben 7.748 (a H akasz A utonóm T erületen 848) (az E venkl A utonóm K örzetben _75) (a D olgán-N yenyec A utonóm K örzetben __ 73) az U krán S Z S Z K -ban 7.368 6.576 a P erm i T erületen (a K om i-P erm Ják A utonóm K örzetben) __ 52) 5.318 a S zaratovi T erületen 4.433 a K ujbisevi (S zam arai) T erületen. 4.275 a C seljabinszki T erületen 4.067 a K om i A S Z S Z K -ban 3.799 a C suvas A S Z S Z K-ban 3.603 a I
a

2.964 2.544 2.311

lélekszám a

1989-ben

670.868; a Mari A S Z S Z K -ban: 324.349 az Irkutszkl T erületen a N ovoszlblrszkl T erületen a Jakut A S Z S Z K -ban B elorusszlában T adzslklsztánban T ürkm enlsztánban Lettországban K aréllában G rúziában K lrglzlában M oldavlában a B urját A S Z S Z K -ban É sztországban a M ordvin A S Z S Z K -ban A zerbajdzsánban litvániában a C sukcs A utonóm K örzetben a K alm ük A S Z S Z K -ban a Z sidó A utonóm T erületen a T uval A S Z S Z K -ban a C secsen-Ingus A S Z S Z K -ban a K abard-B alkar A S Z S Z K -ban az A gal B urját A utonóm K örzetben a K aracsáj-C serkesz A utonóm T erületen É szak -O szétlában D agesztánban az A ltaj-hegyvidékl A utonóm T erületen a K orJák A utonóm K örzetben Ö rm ényországban

a S zovjetunió m ás területein együttvéve: 28.162

2.172 2.088 _ 1.166 906 606 506 470 425 424 419 397 388 359 333 274 241 182 181 167 107 94 93 76 76 76 68 45 40 35

;J;0 cll

~ ~ ""1

S

Vi' N

~ :>;-

S

S •...

< -.

3"

< -.

~ ~

::l

< -.

o:

<: o, < -.

~

N

ul

t-.) 0\

Ill. A Mari Köztársaság

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ll. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

orosz -355.973 mari -324.349 tatár -43.850 csuvas -8.993 ukrán --5.344 udmurt -2.457 mordvin 1.749 1.404 belorusz német 544 azerbajdzsán - 520 örmény 440 zsidó 424 baskír 316 grúz 294 moldován 292 üzbég 259 kazah 233 krími tatár - 183 türkmén 180 avar 109 cigány 107 lengyel -105

---

--

---

lakosságának

I

HELLÉKLET nemzetiségi

23. görög 24. kirgiz 25. komi 26. oszét 27. litván 28. bolgár 29. tadzsik 30. 1ezg 31. lett 32. csecsen 33. észt 34. karjalai -35. ingus 36. koreai 37. komi-permják 38. kumik 39. kabard 40. jakut 41.. gagauz 42. finn 43. darg 44. adige

87 84 78 78 77 71 71 55 43 40 40 37 35 31 26 24 23 22 21 18 17 16

egyéb nemzetiségű:

83

----

összetétele

1989-ben

45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66.

kalmük tabaszarán karacsáj karaka1pak ujgur abház hakasz 1ák cserkesz burját nogaj altaji balkár hanti agu1 do1gán --korják nyenyec manysi evenki rutul tuva

---

15 15 13 II II

10 9 8 6 5 4 3 3 3

I I

I~ N tr. Z O "T1

C '70

~ cn N

?:

z

c

ro

2

2 2 2 2 2 1 1

<

I

I

I I

I I I

I I

1970. 320.825 46 8

299.179 43 7 % 40.279 5 9

9.032 1 3 4.563 O 7 2.594 0,4 % 1.714

0,2 %

1.150 0,2 %

egyéb

Mari ASZSZK

5.412 0,8 %

1979.

1989.

A z E ö tv ö s L o rá n d é s a N u m i-T ó re m

T u d o m á n y e g y e te m F in n u g o r

1 . E U G E N H E L I M S Z K I J :A

K S Z E N O F O N TSZANUKOV:A ta , je g y z e te k k e l

A la p ítv á n y

tu d o m á n y o s

szamojéd népek vázlatos

K A T O N A E R Z S É B E T .B u d a p e s t 2.

F iu n u g o r N y e lv tu d o m á n y i

1 9 9 6 .2 7

k ia d v á n y s o ro z a ta

története.

F o rd íto tta :

o ld a l.

cseremiszek múltja, jelene

é s m e llé k le te k k e l

T anszéke

e llá tta :

és

jövője.

F o rd íto t-

K E M É N YA T T I L A . B u d a p e s t

1996.

2 7 o ld a l.

3.

IV A NA N D R E JE V IC S J E F I M O V :Mordvinok. F o rd íto tta :

K A TO N AERZSÉBETB . udapest

A túlélés 1996.

és

az újjászületés útjai.

A m int bizonyára Ö n előlI is ism ert, a m agyarság legközelebbi rokonai a finnugor népek. A finnugor családon belU ! éppen m i, m agyarok vagyunk a legtöbben, m ajd tizenöt m illiónyian. A finnek lélekszám a kb. öl m illió, az észtek egy m illiónyian vannak. A felsorolt szám szeru adatok m eU elI a finnékről, észtekrőlaz em berek többsége tudja, hogy önálló állam ban élnek. K öztudott az is, hogy az észtek a S zovjetunió felbom lásakor nyerték vissza függetlenségüket, és É sztország terü1etét nem régiben elhagyták az utolsó orosz csapatok is. A közelm últ politikai változásai azonban nem csak a m agyarokat és észtcltet rázták m eg, hanem az O roszország területén élő többi kis finnugor népet is. E zeknek a népeknclt a körülm 6nyeiról, m últjáró!, politikai és gazdasági k.ilátásairól azonban jóval kevesebb inform áció jut el hazánkba. S okan hallottak m ár a m anysi ~ a hanti népról, tudják, hogy 6k a m agyarok legközelebbi nyelvrokonai. A zt azonban m ár kevesebben tudják, hogy ezek a pár ezres lélekszám úra fogyott népek. esetleg létezésO k utolsó óráit élik. O roszországban létezik ugyan egy H anti-M anysi A utonóm K örzet, de ott a hanti ~ m anysi őslakosok m ár csak az összlakosságnak m integy fél százalékát alkotj6k. T erO letO kre hatalm as kőolajipar telepQ 1t,pusztítva az & lakosoknak élelm et adó erdőket, szennye zve a korábban halban oly gazdag folyókat. M ás jeU egO ,de hasonló horderejű problém ákkal kU zd az O roszországban élő többi finnugor nép is. F okozottan érinti őket O roszország politikai ~ gazdaságrválsága. A kom ik, udm urtok, m arik, m ordviook legfontosabb feladata, hogy autonóm köztársaságaikban népO k és nem zeti 1tultúrájuk szám ára kivívják az orosz népességgel egyenlő jogokat, egyenlő bánásm ódot. G azdas6gi téren m eg kell oldaniuk például a hadiU zem ek átszervezését, a m ez6gazdaság hatékooyabbá tételét. E gyes kisebb baltikum i fionl,lgor népek pedig, am elyeknek m ég a neve sem igen ism ert hazánkban, m ár az utolsó utáni pillanatban vannak. A vepszék pár ezer fős népének szinte C ljrakeD tanulnia nyelvét, kultúráját. M ég náluk is kevesebben vannak azonban az inkerik. és a lfvclt. A tiv nyelvet m ár csak egy kb. ötven f& közösség beszéli. A fm nugorság vezető ereje kétségtelenU l az önálló állarnisággal rendelltezó fum , észt és m ll& yar nép. O roszország fm nugor népei tólU nk várják a segítséget. G azdasági t& en a legtöbb segítséget jelen1egF innország tudja ny6jtani, de a régi gazdasági kapcsolatok (íjraéiesztésével je1«lt& szerepet ápolásában, az játszhatnak a m agyarok is a térség fejlődésében. K ulturá1is téren, a nem zeti k~ ra anyanyelvi oktatás fejlesztésében azonban nyelvrokooaink szám ára kiem eD r.ed6 jeleot& égdek. az ezeréves állam isággal és nem zeti kultúrával rendelkero m agyarok tapasztalatai. A m agyar segítőkészséget jelzi G öncz Á rpád 'liam M 1993 nyarán tett látogatása az oroszországi fm nugor népeknél. G öncz Á rpádot (ítjára szaktanácsadói m inőségben eikfsérte D om O kos P éter-,az E ötvös L oránd T udom ányegyetem "F innugor T anszékének vezetője is. H azatérése ut4n a segítség szándékától vezérelve a fID D ugrisztikaitudom ányok m ás kiem elkedő képviselőivel és gazdasági szakem berekkel egyt\tl létrehozta a N um i-T 6rem F innugor A lapítványt. A z oroszországi fU U lugor népekkel folytatott kultuiális és gazdas6gi kapcsolatok elm élyítésében bizO D yáraönnek is segítségére tudnánaklenoi a hazai finnugor tudom ányok eJism ert képviselői. A N um i-T órem F innugor A lapítvány célja a kis finnugor népek nem zeti öntudatra ébredésének tám ogatása, nyelvrokónaink fellendU l6 fionugrisztikai oktató és kutató tevékenység6nek segítése, valam int a fm nugor népek és nyelvek oktatásának és kutatásának tám ogatása hazánkban. H a ön is egyetért ezekkel a célokkal, kérjük, tám ogassa a N um i- T órem F ionugor A lapítványt. A z A P E H határozata értelm ében alapítványunk tám ogatóinak ad6alapcsökkentési kedvezm ényre jogosít6 igazolást adhatunk ki. A z alapítvány bankszárnláját a M agyar H ite! B ank kezeli, szám a:

M H B 1 0 2 0 0 8 3 0 -3 2 3 1 8 7 6 0 K öszönjU k, hogy tájékoztatónkat figyelm esen elolvasta. H a alapítványunk tám ogatása m ellett dönt, bizonyos lehet benne, hogy hasm os és jó U gyet tám ogat! S egítségét elóre is köszöni az alapítók nevében:

Domokos Péter egyetem i tanár

A

D. KaiseR kávé

a jó k á v é k

A m i kávénk:

MAGYAR ÁRU!

A s z e lle m i m u n k á t

végzők

tö b b s é g e s z á m á ra s z in te e l"m unkaesz-

e n g e d h e te tle n köznek" ködést

s z á m ít a z a g y m ü s e rk e n tő

z o n y á ra

ön

egy azonban,

N e m m in d h o g y m ily e n

is z ik ! Ig y o n

D . K a is e R -t! anyagokból k e lle m e s

B i-

is re n d s z e re s

k á v é fo g y a s z tó . kávét

kávé.

m in d ig

B ra z il

a la p -

k é s z ü lt k iv á ló ,

íz ű . m a g y a r

te r-

m é k . É s h a e z t v e s z i, f ő z i, T e h á t:

m in d ig D . K a is e R -t!

in k á b b

is s z a , e g y ú tta l a h a z a i fin n u g o r k u ta tá s o k a t

is s e g íti!