8. Leverancier grondstoffen (bitumen, aggregaten met CE-markering)

CE–markering Europese regelgeving asfalt Op weg naar 2007/8 …

Opdrachtgever; vraagspecificatie

Aannemer; - accepteert vraagspecificatie - vertaalt naar productspecificatie

Asfaltproducent Leverancier grondstoffen (bitumen, aggregaten met CE-markering)

Typekeuring voldoet aan productspecificatie

Productie volgens FPC

Levering asfalt met CE-markering

Afnemer; aannemer verwerking

Opdrachtgever toetst aan vraagspecificatie

Overdruk van artikelen verschenen in het blad Asfalt.

Vereniging tot Bevordering van Werken in Asfalt Zilverstraat 69; 2718 RP Zoetermeer Postbus 340; 2700 AH Zoetermeer T 079 - 3252225 F 079 - 3252295 E [email protected] W www.vbwasfalt.org

Europese Europeseregelgeving regelgevingasfalt asfalt Op Opweg wegnaar naar2007… 2007… VBW-Asfalt VBW-Asfalt

VBW-Asfalt (Vereniging tot Bevordering van Werken in Asfalt) is een vereniging van asfaltverwerkende bedrijven in Nederland.

het dat op deze het op wijze dezegeproduwijze geprodugeven In de huidige In de huidige Standaard Standaard RAW-Bepalingen RAW-Bepalingen zijn voorschriften zijn voorschriftengeven dat ceerde asfalt ceerdevoldoet asfalt voldoet aan de Europese aan de Europese levert de levert producent de producent het asfalt het asfalt opgenomen opgenomen voor het voor ontwerp, het ontwerp, productie productie en verwerking en verwerking van asfalt. van asfalt.normennormen met eenmet zogenaamde een zogenaamde CE-markering. CE-markering.

Deze eisen Deze eisen zijn gericht zijn gericht op de op samenstellende de samenstellende bouwstoffen bouwstoffen en de en de

Vanaf januari 2008 mag asfalt alleen op de markt worden gebracht met CE-markering. Afnemers kunnen geen asfalt meer vragen zonder CE-markering, tenzij het asfaltmengsels betreft waarvoor geen normering is opgesteld of er zwaarwegende argumenten bestaan om af te wijken van de norm. Ook de bestekken moeten de aanduidingen en eigenschappen van de asfaltmengsels als beschreven in de CE-markering overnemen. Daarom moeten alle bestekken waarin wordt voorzien dat de levering van asfalt na januari 2008 plaatsvindt daarop al inspelen. De invoering van de CE-markering moet daarom al ruim voorafgaand aan de datum van invoering in de ontwerpen en de bestekken worden betrokken. Deze overdruk van artikelen is bedoeld om de ontwerpers en bestekschrijvers in het kort bekend te maken met de materie en gevolgen.

De Nederlandse versies van de Europese normen voor asfalt zijn vertaald uit de formeel vastgestelde Engelse tekst. Daarom komen veelvuldig uit het Engels overgenomen of uit het Engels vertaalde uit-drukkingen voor. De formele Nederlandse vertaling was bij het uitkomen van deze artikelen nog niet vastgesteld. Evenmin de Nederlandse uitwerking in een Nationaal Toepassingsdocument (NTD). Vaststelling van het NTD vindt in het voorjaar van 2007 plaats. Overname is toegestaan, mits bronvermelding plaatsvindt.

De Europese De Europese normennormen voor asfalt voorgelden asfalt gelden alleen asfaltspecie voor asfaltspecie (onverdicht (onverdicht kwaliteit kwaliteit van het van product het product asfalt asfalt in de weg. in de Op weg. 1 januari Op 1 januari 2007 2007alleen voor asfalt). asfalt). In tegenstelling In tegenstelling tot de Standaard tot de Standaard RAW Bepalingen zijn (nog) zijngeen (nog)eisen geen eisen zullenzullen deze worden deze worden vervangen vervangen door de door Europese de Europese normen normen voor voorRAW Bepalingen opgenomen opgenomen voor devoor verwerking de verwerking van van vooren hetvoor product het product asfalt inasfalt de in de asfalt.asfalt. De invoering De invoering van deze van normen deze normen zullenzullen een vergaande een vergaandeasfalt enasfalt weg. Met weg. de Met introductie de introductie van de Europese van de Europese wordt de wordt controle de controle op de kwaliop de kwaliinvloed invloed hebben hebben op de op werkwijzen de werkwijzen in onze in sector. onze sector.normennormen teit nogteit verder nog gereglementeerd. verder gereglementeerd. Gelijktijdig Gelijktijdig wordenworden de mogelijkheden de mogelijkheden om nieuwe om nieuwe producten producten te introduceren te introduceren verruimd. verruimd. De asfalttechnoloog De asfalttechnoloog krijgt de krijgt de De productnormen De productnormen (vastgelegd (vastgelegd in in Inleiding Inleiding vrijheidvrijheid eigen samenstellingen eigen samenstellingen aan te aan te prEN-13108-1 t/m prEN-13108-8) t/m prEN-13108-8) hebbenhebben Op 1 januari Op 1 januari 2007 zullen 2007 de zullen Europese de EuropeseprEN-13108-1 mits deze mits aan deze de functionaliteit aan de functionaliteit betrekking betrekking op het mengselontwerp. op het mengselontwerp. bieden,bieden, normennormen voor asfalt voorinasfalt Nederland in Nederland wordenworden voldoen. voldoen. In Nederland In Nederland zullen alleen zullende alleen productde productingevoerd. ingevoerd. voor asfaltbeton voor asfaltbeton (asphalt(asphalt concre- concreHierbijHierbij kan eenkan onderscheid een onderscheid wordenworden normennormen te), dunne te), deklagen dunne deklagen (very thin (very asphalt), thin asphalt), Artikelenreeks gemaakt gemaakt naar: naar: Artikelenreeks SMA (stone SMA mastic (stone mastic asphalt)asphalt) en ZOAB en ZOABIn de afgelopen • 8 productnormen • 8 productnormen voor warme voor warme asfalt- asfaltIn de afgelopen jaren heeft jarenVBW-Asfalt heeft VBW-Asfalt (porous (porous asphalt)asphalt) van toepassing van toepassing wordenwordenop verschillende mengsels mengsels op verschillende wijzen wijzen aandacht aandacht verklaard. verklaard. De productnormen De productnormen richtenrichtenbesteedbesteed • 44 normen • 44 normen voor testmethoden voor testmethoden aan de komende aan de komende Europese Europese nor- norzich opzich de afzonderlijke op de afzonderlijke bouwstoffen, bouwstoffen,men voor • een norm • eenvoor norm devoor Typede Testing Type Testing men asfalt. voorEen asfalt. korte Eeninventarisatie korte inventarisatie de samenstelling de samenstelling (korrelgradering, (korrelgradering, van de belangrijkste procedure procedure van de belangrijkste activiteiten activiteiten levert levert bitumengehalte e.d.) ene.d.) de mechanische en de mechanische • een norm • eenvoor norm devoor bedrijfscontrole de bedrijfscontrole bitumengehalte het volgende het volgende beeld op: beeld op: eigenschappen van hetvan asfalt het(zoals asfaltstijf(zoals stijf(FPC, Factory (FPC, Factory Production Production Control). Control). eigenschappen • artikelen • artikelen in het blad in het Asfalt blad Asfalt heid, weerstand heid, weerstand tegen vermoeiing). tegen vermoeiing). Deze Deze • deelname • deelname aan Europese aan Europese werkgroepen werkgroepen normennormen zullen worden zullen worden geïntegreerd geïntegreerd in in van TCvan 227TC (WG1, 227 TG2 (WG1, enTG2 TG4)en TG4) de Standaard de Standaard RAW Bepalingen. RAW Bepalingen. • deelname • deelname aan CROW-werkgroepen aan CROW-werkgroepen (WGA, (WGA, CIENA)CIENA) Het huidige Het huidige vooronderzoek vooronderzoek van asfalt van asfalt• verschillende • verschillende lezingen, lezingen, onder andere onder andere wordt vervangen wordt vervangen door dedoor Typede Testing Type Testing tijdens tijdens Regionale Regionale Contactdagen, Contactdagen, procedure procedure (vastgelegd (vastgelegd in prEN-13108in prEN-13108- regionale regionale bijeenkomsten bijeenkomsten voor asfaltvoor asfalt20). Bij20). dezeBij procedure deze procedure wordt op wordt basisop basis technologen technologen en Algemene en Algemene Leden- Ledenvan laboratoriumonderzoek van laboratoriumonderzoek een asfalteen asfalt- vergaderingen vergaderingen van de vereniging van de vereniging samenstelling samenstelling verkregen verkregen die voldoet die voldoet aan aan • oprichting • oprichting van de projectgroep van de projectgroep IFP IFP de eisendedie eisen zijndie vastgelegd zijn vastgelegd in de proin de pro-• beleidsdocument • beleidsdocument Implementatie Implementatie ductnorm. ductnorm. Bij de Factory Bij de Factory Production Production Functionele Functionele Proeven, Proeven, stand van stand zaken van zaken ControlControl (vastgelegd (vastgelegd in prEN-13108-21) in prEN-13108-21) 2003. 2003. wordt bepaald wordt bepaald of het aldus of hetverkregen aldus verkregen asfaltmengsel asfaltmengsel binnenbinnen vastgestelde vastgestelde tole- toleOndanks Ondanks de bovengenoemde de bovengenoemde inspannininspanninKneden Kneden ranties ranties wordt geproduceerd. wordt geproduceerd. Om aanOm te aan te gen blijkt geninblijkt de praktijk in de praktijk echter dat echter het dat het

Europese Europeseregelgeving regelgevingasfalt asfalt bestaat bestaat de voorkeur de voorkeur om om In Nederland In Nederland proefstukken proefstukken te hanteren te hanteren vervaardigd vervaardigd van laboratoriumgemengd van laboratoriumgemengd materiaal. materiaal. De te De onderzoeken te onderzoeken mengselsamenstelmengselsamenstelbepaald bepaald door de door asfaltprodude asfaltproduling wordt ling wordt cent. cent. In de In norm de norm voor de voor Type de Testing Type Testing is is aangegeven aangegeven dat een datbouwstof een bouwstof kan workan worden toegepast den toegepast indienindien het voldoet het voldoet aan: aan: • een• Europese een Europese normnorm (bijv. (bijv. EN 13043 EN 13043 Toeslagmaterialen Toeslagmaterialen voor asfalt, voor asfalt, EN EN 13108-8 13108-8 Asfaltgranulaat Asfaltgranulaat e.d.), e.d.), • een• European een European Technical Technical Approvement Approvement (ETA),(ETA), • een• specificatie een specificatie waaruit waaruit blijkt blijkt dat dedat de bouwstof bouwstof met succes met succes in de in praktijk de praktijk is is toegepast. toegepast. De eisen De eisen aan deaan afzonderlijke de afzonderlijke bouw-bouwstoffen stoffen zijn inzijn bijlage in bijlage A vanAdevan norm de norm opgenomen. opgenomen.

Op Opweg wegnaar naar2007… 2007… BuigenBuigen

gebeuren” gebeuren” voor de voor leden de leden van van Proef Proef “Europese “Europese Functionele Functionele eigenschap eigenschap Norm Norm stijfheid prEN-12697-26 vierpuntsbuigproef stijfheid prEN-12697-26 vierpuntsbuigproef VBW-Asfalt VBW-Asfalt een bron een is bron vanisvragen, van vragen, vierpuntsbuigproef weerstand tegen vermoeiing prEN-12697-24 vierpuntsbuigproef weerstand tegen vermoeiing prEN-12697-24 onduidelijkheden onduidelijkheden en onzekerheden. en onzekerheden. Dit Dit triaxiaalproef weerstand tegen permanente prEN-12697-25 triaxiaalproef weerstand tegen permanente prEN-12697-25 voornamelijk voornamelijk veroorzaakt veroorzaakt door: door: wordt wordt vervorming vervorming • de moeilijke • de moeilijke toegankelijkheid toegankelijkheid van devan de splijtproef vochtgevoeligheid prEN-12697-23 (bepaling splijtproef vochtgevoeligheid prEN-12697-23 (bepaling normen normen (de teksten (de teksten zijn opgesteld zijn opgesteld in in indirecte treksterkte) indirecte treksterkte) het Engels!) het Engels!) prEN-12697-12 prEN-12697-12 (retain-procedure) (retain-procedure) • de complexe • de complexe samenhang samenhang tussentussen de de normen normen (veel verwijzingen) (veel verwijzingen) • regelmatig • regelmatig inhoudelijke inhoudelijke veranderinveranderintijk voorkomende tijk voorkomende schadebeelden. schadebeelden. Met deMet de ontwikkeling gen van gendevan normen de normen (een aantal (een aantal de ontwikkeling en vaststelling en vaststelling van devan de resultaten resultaten van deze vanproeven deze proeven is het is mogehet mogenormen normen zijn momenteel zijn momenteel nog innog in normen normen (verantwoordelijkheid (verantwoordelijkheid CEN) CEN) is is lijk om lijk (deels) om (deels) het gedrag het gedrag van asfalt van asfalt in in de introductiedatum ontwikkeling) ontwikkeling) de introductiedatum echterechter verschoven verschoven voorspellen. te voorspellen. • versnipperde • versnipperde informatie informatie met betrekmet betrek- de wegdeteweg naar 1naar januari 1 januari 2007.2007. Dit betekent Dit betekent In de In tabel de staan tabel staan de binnen de binnen de Type de Type voor alle king tot king de tot normen. de normen. voordeelnemende alle deelnemende landenlanden dat opdat op Testing Testing procedure procedure geldende geldende functionele functionele31 december 31 december 2006 2006 conflicterende conflicterende of of proeven proeven weergegeven. weergegeven. Om hier Omverandering hier verandering in te brengen in te brengen heeft heeft overlappende overlappende nationale nationale normen normen moeten moeten het bureau het bureau van VBW-Asfalt van VBW-Asfalt besloten besloten om, om, zijn ingetrokken zijn ingetrokken (Date (Date of Withdrawal). of Withdrawal). De proeven worden worden uitgevoerd uitgevoerd op bal-op bal- Vanaf Vanaf te beginnen te beginnen met deze meteditie, deze editie, in hetin blad het bladDe proeven 1 januari 1 januari 2007 2007 tredentreden de normen de normen ken (vierpuntsbuigproef, ken (vierpuntsbuigproef, balkenbalken gezaagd gezaagd AsfaltAsfalt een terugkerende een terugkerende rubriek rubriek te plaatte plaatin werking in werking en moeten en moeten ze ookzedaadook daaduit platen) en cilindrische en cilindrische proefstukken proefstukkenwerkelijk sen met senals met titel als“Europese titel “Europese regelgeving, regelgeving, op opuit platen) werkelijk worden worden toegepast. toegepast. (triaxiaalen splijtproef, en splijtproef, gyrator gyrator verdichverdichweg naar weg2007…”. naar 2007…”. In deze Inrubriek, deze rubriek, opge- opge-(triaxiaalEr zijnErmomenteel zijn momenteel geen aanwijzingen geen aanwijzingen dat dat te proefstukken). te proefstukken). Opgemerkt Opgemerkt dient te dient te van deze steld door steldde door projectgroep de projectgroep IFP, zal IFP, zal vandatum deze datum zal worden zal worden afgeweken! afgeweken! worden worden dat dedat functionele de functionele proeven proeven niet niet getracht getracht worden worden op heldere op heldere en eenvoudien eenvoudivan toepassing van toepassing zijn voor zijnSMA, voor SMA, ZOABZOAB en en ge wijze ge wijze de Europese de Europese normen normen voor asfalt voor asfalt Gelijktijdig Gelijktijdig met demet inwerkingtreding de inwerkingtreding dunnedunne deklagen. deklagen. Voor deze Voorasfaltmengdeze asfaltmeng-van devan over het over voetlicht het voetlicht te brengen. te brengen. Tot januari Tot januari Europese de Europese normen normen voor asfalt voor asfalt zal zal sels gelden bij de bij Type de Testing Type Testing proceduprocedu-in Nederland 2007 2007 zullenzullen in totaal in totaal 12 artikelen 12 artikelen ver- ver- sels gelden in Nederland de Standaard de Standaard RAW RAW re alleen eisen eisen met betrekking met betrekking tot de tot de Bepalingen schijnen schijnen die gecombineerd die gecombineerd een totaaleen totaal- re alleen Bepalingen hierophierop moeten moeten zijn aanzijn aansamenstelling. beeld beeld moeten moeten gevengeven voor wat voorbetreft wat betreft de desamenstelling. gepast. gepast. De ervaring De ervaring in Nederland in Nederland met deze met deze inhoud inhoud en toepassing en toepassing van devan normen de normen in in proeven proeven is echter is echter nog beperkt, nog beperkt, zij worzij worde praktijk. de praktijk. den momenteel den momenteel alleenalleen uitgevoerd uitgevoerd door door onderzoeksinstellingen onderzoeksinstellingen (DWW, (DWW, TU TU Functionele Functionele proeven proeven en gespecialiseerde en gespecialiseerde advies-adviesDe Marshall-proef, De Marshall-proef, een vooronderzoekseen vooronderzoeks-Delft) Delft) bureaus. RedenReden genoeg genoeg om inom de in de procedure procedure die meer die dan meereen danhalve een halve eeuw eeuwbureaus. komende artikelen artikelen ruimeruime aandacht aandacht aan aan in Nederland in Nederland is toegepast, is toegepast, zal vanaf zal vanaf komende deze proeven te besteden te besteden (interpretatie (interpretatie 1 januari 1 januari 2007 2007 worden worden vervangen vervangen door door deze proeven normen, normen, proefopstelling, proefopstelling, uitwerking uitwerking de Type deTesting Type Testing procedure. procedure. meetresultaten meetresultaten en dergelijke). en dergelijke). Bij de Bij Type de Testing Type Testing procedure procedure (lees: type(lees: typegoedkeuring) goedkeuring) worden worden de mechanische de mechanische eigenschappen eigenschappen van het van asfalt het asfalt bepaald bepaald Invoering Invoering Europese Europese normen normen met behulp met behulp van zogenaamde van zogenaamde functionele functionele voorvoor asfalt asfalt proeven. proeven. De Europese De Europese normen normen voor asfalt voor asfalt zouden zouden Functionele Functionele proeven proeven zijn proeven zijn proeven met met in Nederland in Nederland al op 1aljanuari op 1 januari 2004 2004 moe- moeSplijtenSplijten een duidelijke een duidelijke relatierelatie met demet in de prakin de prak-ten zijn teningevoerd. zijn ingevoerd. Door vertragingen Door vertragingen bij bij

ir. W.F.ir.Stas, W.F. projectgroep Stas, projectgroep IFP - VBW-Asfalt IFP - VBW-Asfalt

In deInhuidige de huidige Standaard-RAW Standaard-RAW Bepalingen Bepalingen zijn voorschriften zijn voorschriften opgenoopgenomen men voorvoor het ontwerp, het ontwerp, productie productie en verwerking en verwerking van asfalt. van asfalt. DezeDeze eiseneisen zijn gericht zijn gericht op de opsamenstellende de samenstellende bouwstoffen bouwstoffen en deen de kwaliteit kwaliteit van het vanproduct het product asfaltasfalt in deinweg. de weg. Op 1Op januari 1 januari 20072007 zullen zullen dezedeze worden worden vervangen vervangen doordoor de Europese de Europese normen normen voorvoor asfalt. asfalt. De invoering De invoering van deze van deze normen normen zullen zullen een vergaande een vergaande invloed invloed hebben hebben op de opwerkwijzen de werkwijzen in onze in onze sector. sector. In aansluiting In aansluiting op het op het

De asfaltproducent De asfaltproducent bepaalt bepaalt de keuze de keuze van van de bouwstoffen en deen samenstelling de samenstelling van van gelijknamige gelijknamige artikel artikel in Asfalt in Asfalt 1/2004 1/2004 volgtvolgt hier hier deel deel 2 in deze 2 in deze reeks. reeks. de bouwstoffen het asfalt. het asfalt. Voor een Voorbepaalde een bepaalde toepassing toepassing dient dient hij echter hij echter voorafvooraf inzicht inzicht te hebben te hebben potentie de potentie van het vanasfaltmengsel. het asfaltmengsel. betreffende betreffende asfaltmengsel asfaltmengsel dient dient te worte wor- in de in Inleiding Inleiding Hij wordt geconfronteerd geconfronteerd met de met vraag de vraag den voldaan aan deaan eisen de eisen welkewelke worden wordenHij wordt Op 1 januari Op 1 januari 2007 2007 zullenzullen de Europese de Europese den voldaan deuit Type de Testing Type Testing zal blijken zal blijken dat het dat het gesteld gesteld aan zowel aan zowel de Type de Testing Type Testing als deals deof uit of normen normen voor asfalt voor asfalt in Nederland in Nederland worden worden asfaltmengsel dat hijdat voor hij ogen voor ogen heeft heeft Factory Production Production Control. Control. De Type De Type asfaltmengsel ingevoerd. ingevoerd. Het huidige Het huidige vooronderzoek vooronderzoek Factory inderdaad bepaalde bepaalde mechanische mechanische en/ofen/of Testing Testing maaktmaakt dus onderdeel dus onderdeel uit van uitdevan deinderdaad voor asfalt voor asfalt zal worden zal worden vervangen vervangen door de door de fysische eigenschappen eigenschappen bezit.bezit. Om hierOm hierprocedure voor het voorverkrijgen het verkrijgen van een van een fysische Type Testing Type Testing procedure procedure (vastgelegd (vastgelegd in in procedure over meer inzicht inzicht te krijgen te krijgen kan hij kan voorhij voorCE-markering voor asfalt. voor asfalt. In de In norm de norm over meer NEN-EN NEN-EN 13108-20). 13108-20). Bij deze Bij procedure deze procedure CE-markering af eenvoudige indicatieve indicatieve proeven proeven (wiel-(wielvan devan Type de Testing Type Testing staat het staatminimum het minimum af eenvoudige wordt,wordt, voor een voorgegeven een gegeven mengselsamenmengselsamenspoorproef, splijtproef, splijtproef, SCB-proef SCB-proef e.d.) e.d.) niveau van testen van testen beschreven beschreven om aan omdeaan despoorproef, stelling, stelling, aan deaan hand de hand van laboratoriumvan laboratorium-niveau uitvoeren uitvoeren of eenofmengselontwerp een mengselontwerp door- doorCE-markering te voldoen. te voldoen. onderzoek onderzoek de mechanische de mechanische en fysische en fysische CE-markering rekenen rekenen met behulp met behulp van computervan computereigenschappen eigenschappen van het vanasfalt het asfalt bepaald. bepaald. programma’s programma’s als PRADO als PRADO of BANDS. of BANDS. Met behulp Met behulp van devan Factory de Factory Production Production TypeType Testing Testing Control Control (vastgelegd (vastgelegd in NEN-EN in NEN-EN 13108-21) 13108-21) De asfaltproducent De asfaltproducent is verantwoordelijk is verantwoordelijk Met betrekking tot detot binnen de binnen de Type de Type wordtwordt het asfalt het asfalt geproduceerd geproduceerd binnen binnen voor het vooruitvoeren het uitvoeren van devan Type de Testing. Type Testing. Met betrekking Testing uit te uit voeren te voeren proeven proeven gevengeven bij- bijvastgestelde vastgestelde toleranties. toleranties. Voor het Voorverhet ver- De Type De Testing Type Testing kan echter kan echter geheelgeheel of of Testing B t/mBDt/m vanDdevan norm de norm een groot een groot krijgen krijgen van een vanCE-markering een CE-markering voor het voor het gedeeltelijk gedeeltelijk door een doorextern een extern laboratorilaboratori- lagenlagen aantalaantal keuzemogelijkheden: keuzemogelijkheden: um worden um worden uitgevoerd. uitgevoerd. Randvoorwaarde Randvoorwaarde • bijlage • bijlage B: eenB:overzicht een overzicht van het vansoort het soort hierbij hierbij is welisdat weldedat Type de Testing Type Testing dient dient te te het aantal proeven proeven dat per datproductper productworden worden uitgevoerd uitgevoerd door een doorlaboratorieen laboratori- en hetenaantal kan worden kan worden uitgevoerd; uitgevoerd; um dat umvoldoet dat voldoet aan eisen aan eisen met betrekking met betrekking normnorm • bijlage • bijlage C: de C: keuzemogelijkheden de keuzemogelijkheden met met tot onderhoud tot onderhoud en calibratie en calibratie van laboratovan laboratobetrekking betrekking tot detot vervaardiging de vervaardiging van van riumapparatuur riumapparatuur (Europese (Europese normnorm proefstukken (verdichtingsmethode (verdichtingsmethode en en “Common “Common Equipment Equipment and Calibration”). and Calibration”). proefstukken percentage holle holle ruimte); ruimte); De Type De Testing Type Testing kan worden kan worden uitgevoerd uitgevoerd percentage • bijlage D: hierin D: hierin staan staan de mogelijke de mogelijke op proefstukken op proefstukken vervaardigd vervaardigd van laboravan labora-• bijlage proeven beschreven, beschreven, inclusief inclusief de te de te toriumgemengd toriumgemengd dan wel danmolengemengd wel molengemengd proeven hanteren hanteren proefcondities proefcondities en deen inhoud de inhoud materiaal materiaal of proefstukken of proefstukken uit deuit weg de weg van het vantestrapport. het testrapport. (afkomstig (afkomstig uit proefvakken). uit proefvakken).

Vertaling Vertaling van devan norm de in norm in het Nederlands het Nederlands is gewenst is gewenst

In tegenstelling tot de huidige tot de huidige vooron-vooron• een verandering • een verandering plaatsvindt plaatsvindt in de in de In tegenstelling kunnenkunnen de binnen de binnen de de derzoekprocedure van hetvan grove hetaggregrove aggre-derzoekprocedure eigenschappen eigenschappen Type Testing gemeten gemeten asfalteigenschapasfalteigenschapgaat (Dgaat > 2mm), (D > 2mm), korrelvorm, korrelvorm, weer- weer- Type Testing pen (denk penaan (denk stijfheid, aan stijfheid, weerstand weerstand tegen tegen stand tegen standverbrijzeling, tegen verbrijzeling, percentage percentage Resultaat Resultaat Type Type een is eengebroken Testing is Testing vermoeiing vermoeiing en vervorming) en vervorming) wordenworden gebroken materiaal materiaal e.d.; e.d.; verklaring verklaring gebruikt gebruikt als invoer als voor invoer dimensioneringvoor dimensioneringvan hetvan grove hetaggregaat grove aggregaat • de dichtheid • de dichtheid programma’s als BISAR als BISAR of VEROAD. of VEROAD. met meer metdan meer 50 dan kg/m 503 verandert; kg/m3 verandert; programma’s grove aggregaat verandert verandert van van dienen land dienen dus keuzes dus keuzes te worden te worden• het grove • hetaggregaat Per landPer petrografisch type; type; Norm Norm gemaakt gemaakt met betrekking met betrekking tot de inrichtot de inrich- petrografisch Type Testing, Type Testing, ting vanting de Type van de Testing. Type Testing. Deze dienen Deze dienen in • inbij het • fijne bij het aggregaat fijne aggregaat (D ≤ 2 mm) (D ≤ 2een mm) een hoe nu hoe verder… nu verder… plaatsvindt plaatsvindt van oor-van oor- De norm verandering National National Annex (lees: Annex (lees: verandering de zogenaamde de zogenaamde Devoor norm devoor Typede Testing Type Testing is is Nationale Nationale gids) tegids) worden te worden vastgelegd. vastgelegd. sprong,sprong, korrelverdeling korrelverdeling of hoekigheid; of hoekigheid; momenteel momenteel nog in ontwikkeling. nog in ontwikkeling. In juni In juni In Nederland In Nederland zal de National zal de National Annex Annex • de mineralogie • de mineralogie 2004 vindt 2004devindt zogenoemde de zogenoemde “Formal“Formal van de vulstof van de verandert; vulstof verandert; vermoedelijk vermoedelijk deel gaan deeluitmaken gaan uitmaken van de van•dehet type Vote” plaats, Vote” de plaats, Europese de Europese lidstaten lidstaten kun- kun• het bitumen type bitumen verandert. verandert. Standaard Standaard RAW-Bepalingen RAW-Bepalingen 2007. 2007. aangeven dan aangeven of zij akkoord of zij akkoord gaan gaan Verandering Verandering van herkomst van herkomst van de van de nen dannen huidige de huidige versie van versie de norm. van de norm. bitumen bitumen vormt blijkbaar vormt blijkbaar geen aangeen aan- met de met Een Type Een Testing Type Testing leidt uiteindelijk leidt uiteindelijk tot tot leiding leiding De definitieve versie van versie de norm van dezal norm zal om eenom nieuwe een nieuwe Type Testing Type TestingDe definitieve een verklaring een verklaring (“declaration (“declaration of conformiof conformi-te latenteuitvoeren! vervolgens vervolgens in maart in2005 maartin2005 Nederland in Nederland laten uitvoeren! ty”); de ty”); asfaltproducent de asfaltproducent verklaart verklaart hierin hierin ter beschikking ter beschikking komen komen (21 maanden (21 maanden voor 1/1/2007, de dag waarop de dag waarop de invoede invoedat opgegeven dat opgegeven mechanische mechanische en/of fysien/of fysiMet betrekking Met betrekking tot de geldigheid tot de geldigheid is er is ervoor 1/1/2007, ring vanring de Europese van de Europese normennormen voor asfalt voor asfalt sche eigenschappen sche eigenschappen gehaaldgehaald kunnenkunnen in de norm in desprake norm sprake van de zogenoemde van de zogenoemde wordenworden bij een bij bepaalde een bepaalde mengselsamenmengselsamenin Nederland zal plaatsvinden). zal plaatsvinden). “family“family approach”. approach”. Bij gelijkblijvende Bij gelijkblijvende in Nederland Uiteindelijk zal de norm zal deonderdeel norm onderdeel gaan gaan stelling.stelling. In tegenstelling In tegenstelling tot een tot rijexaeen rijexa-volumetrische volumetrische opbouwopbouw van hetvan asfalthet asfalt- Uiteindelijk men kun men je bij kuneen je bij Type een Testing Type Testing dus nietdus niet uitmaken van de Standaard van de Standaard RAW- RAWmengsel mengsel hoevenhoeven bij verandering bij verandering naar naar uitmaken Bepalingen 2007. 2007. zakken.zakken. Dit kanDit echter kan wel echter hetwel geval hetzijn geval zijn een stijvere een stijvere bitumen bitumen bepaalde bepaalde proevenproevenBepalingen indien de indien bepaalde de bepaalde eigenschappen eigenschappen niet niet (bepaling (bepaling stijfheid, stijfheid, weerstand weerstand tegen vertegen vervoldoenvoldoen aan de door aan de dedoor asfaltproducent de asfaltproducent NEN (Nederlands NEN (Nederlands NormalisatieNormalisatievorming) vorming) niet opnieuw niet opnieuw te worden te worden uitge- uitgegewenste gewenste eigenschappen. eigenschappen. Voorbeeld: Voorbeeld: de de Instituut) Instituut) is verantwoordelijk is verantwoordelijk voor devoor de voerd. Idee voerd. hierbij Idee hierbij is dat toepassing is dat toepassing van van asfaltproducent asfaltproducent wil eenwil asfaltmengsel een asfaltmengseleen stijvere publicatie publicatie van de Europese van de Europese normennormen voor voor een stijvere bitumen bitumen minimaal minimaal dezelfde dezelfde dat voldoet dat voldoet aan de eisen aan degesteld eisen gesteld aan eenaan een asfalt inasfalt Nederland. in Nederland. De normen De normen zullen zullen eigenschappen eigenschappen zal opleveren. zal opleveren. onderlaag onderlaag voor een voor autosnelweg. een autosnelweg. Uit de Uit de in drie in officiële drie officiële versies versies in Europa in Europa ver- verType Testing Type Testing blijkt echter blijkt dat echter het dat onderhet onder- Huidige schijnen: Engels,Engels, Frans en Frans Duits. en Duits. Huidige vooronderzoek vooronderzoek en enschijnen: zochte asfaltmengsel zochte asfaltmengsel hier niet hier aanniet vol-aan vol- Type Testing Zoals het Zoals zichhet nuzich laat nu aanzien laat aanzien zal voorzal voor Type Testing doet. Voor doet. deze Voor toepassing deze toepassing is het onderis het onderNederland de Engelse de Engelse versie gelden, versie gelden, Het huidig Het vooronderzoek huidig vooronderzoek (Marshall(Marshall- Nederland zochte asfaltmengsel zochte asfaltmengsel dus nietdus geschikt niet geschiktvooronderzoek) voorzien voorzien van eenvan korteen voorwoord kort voorwoord in het in het vooronderzoek) en de toekomstige en de toekomstige Type Type (teleurstelling!), (teleurstelling!), maar het maar asfaltmengsel het asfaltmengsel Nederlands, tenzij voor tenzij een voor vertaling een vertaling in in TestingTesting hebbenhebben als overeenkomst als overeenkomst dat dat Nederlands, kan mogelijk kan mogelijk wel worden wel worden toegepast toegepast als alsbeide een het Nederlands het Nederlands wordt gekozen. wordt gekozen. beide samenstelling een samenstelling voor devoor producde produconderlaag onderlaag in een asfaltverharding in een asfaltverharding voor voortie opleveren. Het laatste Het heeft laatsteuit heeft oogpunt uit oogpunt van eenduivan eenduitie opleveren. Bij het Bij huidig het vooronderhuidig voorondereen provinciale een provinciale weg (opluchting!). weg (opluchting!). zoek is zoek digheiddigheid en hanteerbaarheid en hanteerbaarheid van de norm van de norm echter is sprake echter sprake van eenvan gevoeligeen gevoeligde voorkeur. heidsanalyse. heidsanalyse. Bij variërend Bij variërend bitumenbitumen- de voorkeur. In de norm In dewordt normuitgebreid wordt uitgebreid stil gestaan stil gestaan gehaltegehalte wordt er wordt bepaald er bepaald of voldaan of voldaan bij de inhoud bij de inhoud en de opbouw en de opbouw van de vervan de verwordt aan wordt de eisen aan demet eisen betrekking met betrekking tot de tot de klaring klaring van de asfaltproducent. van de asfaltproducent. In dezeIn deze Marshall-eigenschappen, Marshall-eigenschappen, holle ruimte holle ruimte verklaring verklaring dient tevens dient de tevens bij de deType bij de Type en vullingsgraad. en vullingsgraad. TestingTesting toegepaste toegepaste asfaltsamenstelling asfaltsamenstellingBij de Type Bij de Testing Type Testing wordt voor wordt slechts voor slechts (“input(“input target composition”) target composition”) te worden te worden één mengselsamenstelling één mengselsamenstelling de eigende eigenvermeld. vermeld. schappen schappen van hetvan asfalt het(stijfheid, asfalt (stijfheid, weerstand weerstand tegen vermoeiing, tegen vermoeiing, water- watergevoeligheid e.d.) bepaald. e.d.) bepaald. Geldigheid Geldigheid Type Testing Type Testing gevoeligheid De De resultaten van de Type van de Testing Type Testing De TypeDe Testing Type Testing heeft een heeft geldigheid een geldigheid van vanresultaten worden worden in een standaard in een standaard testrapport testrapport 5 jaar. De 5 jaar. TypeDe Testing Type Testing dient opnieuw dient opnieuw te te gepresenteerd. gepresenteerd. wordenworden uitgevoerd uitgevoerd indien: indien: Type Testing: Type Testing: een dilemma een dilemma voor de asfalttechnoloog voor de asfalttechnoloog

Europese Europeseregelgeving regelgevingasfalt asfalt Op Opweg wegnaar naar2007… 2007… Ir. W.F. Stas, Ir. W.F. projectgroep Stas, projectgroep IFP – VBW-Asfalt IFP – VBW-Asfalt

digheidsduur van vijfvan jaar.vijf Gedurende jaar. Gedurende Dit artikel Dit artikel maaktmaakt onderdeel onderdeel uit van uiteen vanartikelenreeks een artikelenreeks over de over dedigheidsduur deze periode deze periode wordt door wordt middel door middel van van bij de speciebereiding bij de speciebereiding bedrijfscontrole invoering invoering van devan Europese de Europese normen normen voor asfalt voor asfalt en alleen gevolgen alle gevolgenbedrijfscontrole (Factory(Factory Production Production Control)Control) gecontrogecontrohet mengsel of het mengsel geproduceerd geproduceerd van dien. van In dien. het In eerste het eerste artikelartikel (Asfalt(Asfalt 1-2004) 1-2004) is al aangegeven is al aangegeven dat datleerd ofleerd wordt binnen wordt binnen de gestelde de gestelde toleranties. toleranties. Na van afloop de periode van de periode van vijfvan jaarvijf jaar met ingang met ingang van 1 van januari 1 januari 2007 2007 de Europese de Europese normen normen voor asfalt voor asfaltNa afloop moet een moet mengsel een mengsel weer deweer Typede Testing Type Testing procedure ondergaan ondergaan voor toekenning voor toekenning van kracht van kracht worden. worden. Hieronder Hieronder vallen,vallen, naast naast de normen de normen voor voorprocedure van hetvan CE-merk. het CE-merk. Type Testing is aan de is orde aan de gesteld orde gesteld in in testmethoden testmethoden en voor enbedrijfscontrole, voor bedrijfscontrole, de zogenaamde de zogenaamde productproduct-Type Testing Asfalt 2-2004. Asfalt 2-2004. FactoryFactory Production Production wordt in wordt een latere in eeneditie laterebehaneditie behannormen. normen. In dit artikel In dit artikel wordtwordt nader nader ingegaan ingegaan op deze op normen. deze normen.ControlControl deld. deld. Toepassingsgebied Toepassingsgebied Van de Van achtde productnormen acht productnormen voor warm voor warm bereid asfalt bereid(prEN asfalt 13108-1 (prEN 13108-1 t/m prEN t/m prEN 13108-8)13108-8) zullen er zullen voor er Nederland voor Nederland vijf vijf van toepassing van toepassing wordenworden verklaard. verklaard. Het Het betreft de betreft volgende de volgende normen: normen: • prEN• 13108-1 prEN 13108-1 asfaltbeton asfaltbeton (asphalt(asphalt concrete); concrete); • prEN• 13108-2 prEN 13108-2 asfaltbeton asfaltbeton voor voor dunne deklagen dunne deklagen (asphalt(asphalt concrete concrete for veryfor thin very layers); thin layers); • prEN• 13108-5 prEN 13108-5 SMA SMA (stone mastic (stone mastic asphalt); asphalt); • prEN• 13108-7 prEN 13108-7 ZOAB ZOAB (porous(porous asphalt); asphalt); • prEN• 13108-8 prEN 13108-8 hergebruik hergebruik asfalt asfalt (reclaimed (reclaimed asphalt). asphalt). Naar deze Naar norm deze norm wordt in wordt de overige in de overige vier normen vier normen verwezen. verwezen. Het betreft Het feitelijk betreft feitelijk een een norm voor norm een voor bouwstof. een bouwstof.

aan verbonden aan verbonden grenswaarden. grenswaarden. Met Met Productnormen: Productnormen: Afscheid Afscheid van DAB, van OAB, DAB, GAB OAB, GAB behulp behulp van deze van categorie-indeling deze categorie-indeling wor- wor- en STAB wel even wel wennen! even wennen! en STAB kenmerken de kenmerken van eenvan asfaltmengeen asfaltmengDe productnormen De productnormen richtenrichten zich opzich de op deden de den De in Nederland De in Nederland gebruikelijke gebruikelijke mengsels mengsels sel vastgelegd. sel vastgelegd. Via de Type Via de Testing Type Testing pro- proafzonderlijke afzonderlijke bouwstoffen, bouwstoffen, op de mengop de mengDAB, OAB, DAB,GAB OAB,enGAB STAB envallen STABalle vallen alle cedure cedure wordt bepaald wordt bepaald in welke incategorie welke categorie selsamenstelling selsamenstelling (korrelgradering, (korrelgradering, bind- bindonder “asfaltbeton”, onder “asfaltbeton”, zoals ook zoals uit ook de voluit de voleen mengsel valt voor valt wat voor betreft wat een betreft een ledige naam middelgehalte) middelgehalte) en op de enmechanische op de mechanischeeen mengsel ledigeblijkt. naamZe blijkt. zijn Ze danzijn ookdan nietook niet bepaalde bepaalde eigenschap. eigenschap. Dit wordt Ditop wordt het op hetafzonderlijk eigenschappen eigenschappen van hetvan asfalt het(stijfheid, asfalt (stijfheid, afzonderlijk in de Europese in de Europese regelgeving regelgeving mengselcertificaat mengselcertificaat van de CE-markering van de CE-markering vermoeiingsweerstand). vermoeiingsweerstand). Per eigenschap Per eigenschap terug teterug vinden. te vinden. Gezamenlijk Gezamenlijk wordenworden aangegeven. Het CE-merk Het CE-merk heeft een heeft gel-een gelzijn categorieën zijn categorieën aangegeven aangegeven met daarmet daar-aangegeven. deze mengsels deze mengsels vanaf 1 vanaf januari 1 januari 2007 als 2007 als

24 | Asfalt 24nr. | Asfalt 3, oktober nr. 3, 2004 oktober 2004

Als beide Als beide mogelijkheden mogelijkheden aanweaanweeisen.eisen. zig zijn zigmoet zijn moet een keuze een keuze gemaakt gemaakt worden worden Asfaltbeton Asphalt Concrete AC AC AC 16AC 16 Asfaltbeton Asphalt Concrete omdat omdat een combinatie een combinatie van empirisch van empirisch en en voor voor Asphalt Concrete for for ACVTLACVTL ACVTLACVTL 8B Asfaltbeton Asphalt Concrete 8B Asfaltbeton niet isniet toegestaan. is toegestaan. Dit isDit hetis het functioneel functioneel dunnedunne deklagen Very Thin deklagen VeryLayers Thin Layers gevalgeval bij asfaltbeton. bij asfaltbeton. Nederland Nederland heeftheeft Steen Steen Mastiek Asfalt Asfalt Stone Stone MasticMastic Asphalt SMA SMA SMA 11 Mastiek Asphalt SMA 11 besloten besloten de functionele de functionele route route te volgen. te volgen. Asfalt Asfalt Beton Beton PorousPorous Asphalt PA PA 6 PA 6 Zeer Open Asphalt PA Zeer Open Bij deBij overige de overige mengsels mengsels (asfaltbeton (asfaltbeton voor voor dunne deklagen, deklagen, SMASMA en ZOAB) en ZOAB) bestaat bestaat 1 Afbakening 1 Afbakening c.q. geldigheid c.q. geldigheid van de van de dunne deze deze keuzekeuze niet: niet: de algemene de algemene eiseneisen zijn zijn norm,norm, aangevuld aangevuld met empirische met empirische eisen.eisen. 2 Gerelateerde 2 Gerelateerde normen normen waarnaar waarnaar Gemaakte Gemaakte keuzen keuzen worden worden vastgelegd vastgelegd in in wordtwordt verwezen verwezen in dein tekst, de tekst, een nationale een nationale annexannex bij debij betreffende de betreffende 3 Termen, 3 Termen, definities, definities, symbolen symbolen en en norm.norm. DezeDeze annexannex kan zijn kanopgenomen zijn opgenomen afkortingen, afkortingen, in dein Standaard de Standaard RAWRAW bepalingen bepalingen of kan of kan 4 Eisen 4 Eisen aan bouwstoffen, aan bouwstoffen, worden worden uitgegeven uitgegeven als een alsseparaat een separaat 5 Eisen 5 Eisen aan mengsels, aan mengsels, document. 6 Aantoonbaarheid 6 Aantoonbaarheid van de van kwalificatie, de kwalificatie,document. 7 Vereiste 7 Vereiste gegevens gegevens op deop afleverbon. de afleverbon. De algemene De algemene eisen eisen hebben hebben betrekking betrekking Bijlagen Bijlagen op deop samenstelling, de samenstelling, korrelgradering korrelgradering en Holle en Holle Ruimte, Ruimte, maarmaar beslaan beslaan ook de ook de Eisen Eisen aan aan bouwstoffen bouwstoffen spoorvormingsgevoeligheid en duuren duurVoor Voor wat betreft wat betreft de bouwstoffen de bouwstoffen wordtwordt spoorvormingsgevoeligheid zaamheidseigenschappen (bijvoorbeeld (bijvoorbeeld feitelijk feitelijk alleenalleen verwezen verwezen naar naar diverse diverse zaamheidseigenschappen watergevoeligheid). gerelateerde gerelateerde Europese Europese EN normen EN normen voor voor watergevoeligheid). De empirische eiseneisen omvatten omvatten onderonder bitumineuze bindmiddelen, bindmiddelen, aggregaat aggregaat De empirische “asphalt “asphalt concrete” concrete” (AC) (AC) betiteld. betiteld. Het Het bitumineuze het bitumengehalte, het bitumengehalte, de vullingsde vullingsen vulstof. en vulstof. Daarnaast Daarnaast zijn ook zijnbouwstofook bouwstof-meermeer daadwerkelijke daadwerkelijke verschil verschil tussen tussen deze deze graad,graad, de Holle de Holle Ruimte Ruimte en deen Marshall de Marshall fen toegestaan die niet die (of nietnog (ofniet) nog niet) mengsels mengsels komtkomt naar naar vorenvoren in dein verde ver- fen toegestaan eigenschappen. de ENdenormen EN normen vallenvallen maarmaar wel wel eigenschappen. schillen schillen in samenstelling in samenstelling en inen dein presde pres- onderonder De functionele eisen eisen zijn gerelateerd zijn gerelateerd aan aan zijn goedgekeurd door door middel middel van een van een De functionele tatiekenmerken tatiekenmerken zoalszoals vermeld vermeld worden worden zijn goedgekeurd stijfheid, vermoeiing vermoeiing en permanente en permanente European European Technical Technical Approval Approval (ETA). (ETA). stijfheid, op het opmengselcertificaat. het mengselcertificaat. vervorming. DezeDeze bouwstoffen bouwstoffen mogen mogen dan eveneens dan eveneensvervorming. het CE-merk het CE-merk dragen. dragen. Tenslotte Tenslotte zijn zijn Mengselaanduidingen Mengselaanduidingen De zogenaamde functionele functionele proeven proeven bouwstoffen toegestaan toegestaan die zich die aanzich aan- De zogenaamde De benaming De benaming van de van mengsels de mengsels bestaat bestaat bouwstoffen zijn dus zijnalleen dus alleen van toepassing van toepassing op asfaltop asfalttoonbaar in dein praktijk de praktijk hebben hebben bewezen. bewezen. uit een uitafkorting een afkorting van de van Engelse de Engelse term,term, toonbaar (AC).(AC). Het gaat Het hier gaat bijvoorbeeld hier bijvoorbeeld hetisbijvoorbeeld het bijvoorbeeld toegestaan toegestaan om om betonbeton gevolgd gevolgd door door de maximale de maximale zeefmaat zeefmaat van vanZo isZo om vierpuntsbuigproef de vierpuntsbuigproef ter bepaling ter bepaling toevoegingen als vezels, als vezels, pigmenten pigmenten en en om de het toegepaste het toegepaste aggregaat aggregaat in hetinmengsel het mengseltoevoegingen van stijfheid de stijfheid en het envermoeiingsgehet vermoeiingsgewas tewas gebruiken. te gebruiken. Ook andere Ook andere bouwstofbouwstof-van de plus eventueel plus eventueel een extra een extra aanduiding aanduiding voor voor om de om triaxiaalproef de triaxiaalproef ter bepaling ter bepaling fen zijn fentoegestaan zijn toegestaan zolang zolang maarmaar wordtwordt drag,drag, de korrelgradering. de korrelgradering. De gehanteerde De gehanteerde van weerstand de weerstand tegentegen permanente permanente aangetoond dat deze dat deze geschikt geschikt zijn, zijn, bij- bij- van de afkortingen afkortingen en enkele en enkele voorbeelden voorbeelden staanstaanaangetoond deformatie en om ende om splijtproef de splijtproef (in com(in comvoorbeeld voorbeeld door door middel middel van onderzoek van onderzoek in indeformatie in tabel in tabel 1. 1. binatie binatie met “retainen”) met “retainen”) ter bepaling ter bepaling van van combinatie combinatie met praktijkgedrag. met praktijkgedrag. de vochtgevoeligheid. de vochtgevoeligheid. Indeling Indeling van van de productde productnormen normen Eisen Eisen aan aan mengsels mengsels Voor Voor alle eisen alle eisen geldt geldt dat deze dat deze zijn onderzijn onderDe productnormen De productnormen hebben hebben alle dezelfde alle dezelfdeDe eisen De eisen aan mengsels aan mengsels bestaan bestaan uit uit verdeeld in categorieën in categorieën met een metboveneen bovenindeling. indeling. In hetInkort het samengevat kort samengevat is deze is dezealgemene algemene eiseneisen aangevuld aangevuld met ofwel met ofwel verdeeld en ondergrens. en ondergrens. Op basis Op basis van deze van deze inde-indeals volgt: als volgt: empirische empirische eiseneisen ofwelofwel functionele functionele TabelTabel 1: Mengselaanduidingen 1: Mengselaanduidingen Type Type

Engelse benaming Engelse benaming

AfkortingVoorbeeld Voorbeeld Afkorting

25 | Asfalt 25 | Asfalt nr. 3, oktober nr. 3, oktober 2004 2004

aan worden een aan soort een aansoort een Typesoort Type Testing Testing TypeproTesting pro- prolingen lingen worden lingen worden deworden mengsels de mengsels de mengsels gekarakterigekarakterigekarakteribedrijfscontrolegegevens bedrijfscontrolegegevens bedrijfscontrolegegevens verkregen verkregen verkregen bij bij worden bij worden cedure (zie cedure Asfalt (zie Asfalt (zie 2-2004). Asfalt 2-2004). Een 2-2004). Een dergelijdergelijEen dergelijseerd. seerd. In tabel seerd. In tabel 2 In is een tabel 2 is voorbeeld een 2 isvoorbeeld een voorbeeld gege-gege-gegede productie de productie de productie van de vanasfaltspecie. devan asfaltspecie. de asfaltspecie. De conDe conDecedure conke procedure ke procedure ke procedure is nodig is nodig om is nodig bijvoorbeeld om bijvoorbeeld om bijvoorbeeld ven hoe ven een hoe vendergelijke een hoedergelijke een dergelijke klassenindeling klassenindeling klassenindeling troletrole zal worden zal trole worden zaluitgevoerd worden uitgevoerd uitgevoerd doordoor hiertoe hiertoe door hiertoe mengsels mengsels toe tetoe kunnen tetoe kunnen tepassen kunnen passen diepassen buidie buidie buimet met bijbehorende bijbehorende met bijbehorende grenswaarden, grenswaarden, grenswaarden, in ditin ditinbevoegde dit bevoegde bevoegde instellingen. instellingen. instellingen. Met Met bevoegd bevoegd Met bevoegdmengsels ten de tendefinities deten definities de definities volgens volgens devolgens Europese de Europese de Europese gevalgeval voorgeval voor minimale minimale voor minimale stijfheid, stijfheid, er stijfheid, uitziet. er uitziet. er uitziet. wordt wordt bedoeld wordt bedoeld debedoeld zogenaamde de zogenaamde de zogenaamde “Notified “Notified “Notified normen normen vallen, normen vallen, bijvoorbeeld vallen, bijvoorbeeld bijvoorbeeld zeer zeer dunne dunne zeer dunne Body’s” Body’s” wat Body’s” vergelijkbaar wat vergelijkbaar wat vergelijkbaar is met is met eeniseen met een TabelTabel 2: Voorbeeld Tabel 2: Voorbeeld 2: Voorbeeld klassenindeling klassenindeling klassenindeling deklagen deklagen van deklagen SMA van SMA van 0/6 SMA 0/6 (minder (minder 0/6 dan (minder dan dan STERLAB STERLAB STERLAB status. status. status. in productnormen in productnormen in productnormen 20 mm), 20 mm), slijtlagen 20 mm), slijtlagen slijtlagen of mengsels of mengsels of mengsels met met een een met een Minimum Minimum stiffness stiffness MPa MPa Category Category Smin Smin Minimum stiffness MPa Category Smin 21 000 21 000 Smin21000 Smin21000 Vereiste 21 000 Smin21000 afwijkende afwijkende korrelgradering. korrelgradering. korrelgradering. Vereiste Vereiste gegevens gegevens gegevens op de op de op de afwijkende 17 000 Smin17000 17 000 17 000 Smin17000 Smin17000 afleverbon afleverbon afleverbon 14 000 14 000 Smin14000 Smin14000 14 000 Smin14000 Op de Opafleverbon deOp afleverbon de afleverbon van het vanasfalt het vanasfalt het moeten asfalt moeten moetenTot Tot besluit besluit Tot besluit 11 000 11 000 11 000 Smin11000 Smin11000 Smin11000 Er gaat Er gaat dus Erveel dus gaatveel veranderen, dusveranderen, veel veranderen, vergeleken vergeleken vergeleken tenminste tenminste tenminste vermeld vermeld zijn: vermeld zijn: zijn: 9 000 Smin9000 9 0009 000 Smin9000 Smin9000 • asfaltproducent • asfaltproducent • asfaltproducent en productie-eenheid; en productie-eenheid; en productie-eenheid; met met de huidige de met huidige debenadering huidige benadering benadering van de van devan de 7 000 Smin7000 7 0007 000 Smin7000 Smin7000 Standaard Standaard Standaard RAWRAW bepalingen. RAW bepalingen. bepalingen. Zo zal Zohet zalZo het zal het • mengselaanduiding; • mengselaanduiding; • mengselaanduiding; 5 500 Smin5500 5 5005 500 Smin5500 Smin5500 4 500 Smin4500 4 5004 500 Smin4500 Smin4500 mengselontwerp mengselontwerp van asfaltbeton van asfaltbeton van asfaltbeton gericht gericht gericht • vermelding • vermelding • vermelding van de vanbetreffende devan betreffende de betreffende mengselontwerp 3 600 Smin3600 3 6003 600 Smin3600 Smin3600 CE-markering CE-markering CE-markering en verwijzing en verwijzing en verwijzing naarnaar naarmoeten moeten zijn moeten zijn op het op zijn realiseren hetoprealiseren het realiseren van vervan vervan ver2 800 Smin2800 2 8002 800 Smin2800 Smin2800 schillende schillende schillende functionele functionele functionele eigenschappen, eigenschappen, eigenschappen, de gedetailleerde de gedetailleerde de gedetailleerde informatie. informatie. informatie. 2 200 Smin2200 2 2002 200 Smin2200 Smin2200 uiteraard uiteraard uiteraard binnen binnen debinnen grenzen de grenzen devan grenzen de van devan de 1 800 Smin1800 1 8001 800 Smin1800 Smin1800 norm. norm. Er norm. ontstaat Er ontstaat Er echter ontstaat echter wel echter meer wel meer wel vrij-meer vrij- vrijCE-mengselcertificaten CE-mengselcertificaten CE-mengselcertificaten 1 500 Smin1500 1 5001 500 Smin1500 Smin1500 No requirement No requirement No requirementSminNR SminNR SminNRWanneer heidheid voorvoor heid de keuze de voor keuze van de keuze de vanmengseldevan mengselde mengselWanneer door Wanneer door middel middel door van middel Type van Type Testing van Testing Type Testing samenstelling samenstelling samenstelling dan nu danhet nu dan geval het nugeval is. het geval is. is. de eigenschappen de eigenschappen de eigenschappen en prestatiekenmeren prestatiekenmeren prestatiekenmerken van ken een van kenasfaltmengsel een vanasfaltmengsel een asfaltmengsel zijn zijn bepaald bepaald zijn bepaald Op grond Op grond Op vangrond de vanverschillende devan verschillende de verschillende functiofunctiofunctioVanaf Vanaf 1 januari Vanaf 1 januari 2007 1 januari 2007 moeten 2007 moeten asfaltmoeten asfalt-asfaltwordt wordt eenwordt mengselcertificaat een mengselcertificaat een mengselcertificaat opgemaakt opgemaakt opgemaakt nele nele eigenschappen eigenschappen nele eigenschappen zullen zullen de zullen mengsels de mengsels de mengsels mengsels mengsels mengsels waarvoor waarvoor waarvoor een norm een norm een bestaat norm bestaat bestaat dat aansluit dat aansluit datbij aansluit de bijgehanteerde debij gehanteerde de gehanteerde eiseneiseneisen ten behoeve ten behoeve tenvan behoeve het vanwegontwerp het vanwegontwerp het wegontwerp inge-inge- ingeop deopmarkt deop markt gebracht de markt gebracht worden gebracht worden onder worden onder CE-onder CE- CE(empirisch (empirisch (empirisch of functioneel). of functioneel). of functioneel). De geldigDe geldigDe geldigdeelddeeld worden deeld worden inworden zogenaamde in zogenaamde in zogenaamde “mengsel“mengsel“mengselmarkering. markering. Bovendien Bovendien Bovendien zijn zijn de verschilde zijn verschilde verschilvan het van heidcertificaat het vancertificaat het certificaat bedraagt bedraagt vijf bedraagt vijf vijfmarkering. boxen”. boxen”. Dit boxen”. isDit overigens isDit overigens is overigens een aanpak een aanpak een dieaanpak die heid dieheid overheden lende overheden overheden (en instellingen (en instellingen (en instellingen die die die jaar jaar als het als jaar mengsel het alsmengsel het gedurende mengsel gedurende gedurende die tijd die tijd dielende tijd lende doordoor “Nederland “Nederland door “Nederland B.V.”B.V.” wordt B.V.” wordt gehanteerd. wordt gehanteerd. gehanteerd. 50 %50of%meer 50 of meer %overheidssubsidie of meer overheidssubsidie overheidssubsidie ontvanontvanontvanvolgens devolgens gestelde de gestelde despecificaties gestelde specificaties specificaties wordt wordtwordt Op de Opmengselboxen deOp mengselboxen de mengselboxen wordt wordt in een wordt in eenin een volgens gen)gen) vanafvanaf gen) die vanaf datum die datum die verplicht datum verplicht asfalt verplicht asfalt metasfalt met met geproduceerd. geproduceerd. geproduceerd. afzonderlijk afzonderlijk afzonderlijk artikel artikel ingegaan. artikel ingegaan. ingegaan. CE-markering CE-markering CE-markering toe tetoe passen tetoe passen te oppassen werken. op werken. op werken. leveren leveren Hetzonder leveren zonder CE-markering zonder CE-markering CE-markering wordt wordtwordt mengsels Voor mengsels mengsels die niet die niet (of die nog (of niet nog niet) (ofniet) nog niet)Het Het Aantoonbaarheid Aantoonbaarheid Aantoonbaarheid vanvan de van de de VoorVoor aangemerkt aangemerkt aangemerkt als economisch als economisch als economisch delict. delict.delict. passen passen binnen passen binnen debinnen Europese de Europese de Europese normen normen normen kwalificatie kwalificatie kwalificatie Het Het belang belang Het vanbelang de vanCE-markering devan CE-markering de CE-markering zal zal zal wordt wordt eenwordt procedure een procedure een procedure ontwikkeld ontwikkeld ontwikkeld waar-waar-waarDe conformiteit De conformiteit De conformiteit van het vangeleverde het vangeleverde het geleverde pro- pro- prodaarmee daarmee duidelijk daarmee duidelijk zijn. duidelijk zijn. Dus:Dus: zijn. Dus: het mogelijk het meemogelijk het zal mogelijk zijn zal zijn om zalvoor om zijnvoor een om een voor een ductduct voorvoor duct wat betreft wat voorbetreft wat de betreft eisen de eisen uit de de eisen uitprodeuit prodemee pro-mee specifiek specifiek product specifiek product een product European een European een European ductnorm ductnorm ductnorm en deengegevens deen gegevens de gegevens zoalszoals vermeld zoals vermeld vermeld Technical Technical Technical Approval Approval (ETA) Approval (ETA) te krijgen. (ETA) te krijgen. te krijgen. op het opmengselcertificaat hetopmengselcertificaat het mengselcertificaat moetmoet aangemoet aangeaangeop weg op weg naar op naar weg 2007, naar 2007, 2007, Op grond Op daarvan grond daarvan mag daarvan mag het CE-merk het magCE-merk het CE-merk toond toond kunnen toond kunnen worden kunnen worden met worden met initiële initiële met Type initiële Type Op Typegrond op weg op weg naar op naar weg naar worden worden gevoerd. worden gevoerd. Hierbij gevoerd. Hierbij moet Hierbij moet gedacht moet gedacht gedacht Testing Testing (één Testing (één maalmaal (één per vijf maal per jaar) vijf perjaar) en vijfdoor en jaar) door en door

26 | Asfalt 26 | Asfalt nr. 263, | Asfalt nr. oktober 3, oktober nr. 2004 3, oktober 2004 2004

Europese regelgeving asfalt Op weg naar 2007… Frits Stas; projectgroep IFP; VBW-Asfalt

In de huidige Standaard-RAW Bepalingen zijn voorschriften opgenomen voor mengselontwerp, productie en verwerking van asfalt. Deze eisen zijn gericht op de samenstellende bouwstoffen en de kwaliteit van het product asfalt in de weg. Op 1 januari 2007 zullen deze worden vervangen door de Europese normen voor asfalt. De invoering van deze normen zullen een vergaande invloed hebben op de werkwijze in onze sector. Dit is het vierde artikel in een reeks waarin wordt ingegaan op de zogenaamde “mengselboxen”.

ductnorm voor asfaltbeton omvat dus zowel mengsels voor dek-, tussen- als onderlagen. Voor al deze mengsels gaan behalve algemene eisen (samenstelling, korrelgradering, holle ruimte), ook functionele eisen gelden. De functionele eisen hebben betrekking op; • Stijfheid (weerstand tegen doorbuiging) • Vermoeiing (weerstand tegen scheurvorming door herhaalde belasting) • permanente vervorming • watergevoeligheid

In Asfalt 3/2004 zijn de productnormen besproken. In totaal zijn er acht productnormen voor warm bereid asfalt waarvan er vier voor Nederland van toepassing worden verklaard. Eén hiervan is de productnorm prEN 13108-1 asfaltbeton (asphalt concrete). Onder asfaltbeton vallen de in Nederland gebruikelijke mengsels DAB, OAB, GAB en STAB. De pro-

Op grond van deze vier functionele eigenschapen zullen de asfaltmengsels worden ingedeeld in zogenaamde mengselboxen (het idee van mengselboxen is een Nederlandse interpretatie van de Europese normen). Overigens, voor asfalt dat binnen de andere drie productnormen valt (te weten, asfaltbeton voor dunne deklagen, SMA en ZOAB) gelden vooralsnog alleen algemene eisen aan samenstelling en volumetrische eigenschappen.

20 | Asfalt nr. 1, mei 2005

Mengselboxen In de loop van vele jaren zijn voor diverse situaties en toepassingen verschillende asfaltmengsels ontstaan. Deze mengsels zijn in de Standaard-RAW Bepalingen gespecificeerd door middel van eisen aan samenstelling, gradering, volumetrie en soms ook Marshall eigenschappen. Met de introductie van de productnorm asfaltbeton wordt een aantal van deze mengsels op één hoop gegooid (DAB, OAB, GAB en STAB). De eisen voor samenstelling, gradering en volumetrie worden voor deze mengsels namelijk hetzelfde en de Marshall eisen komen te vervallen. In de nieuwe situatie zullen de asfaltmengsels die passen binnen de productnorm asfaltbeton voor elk van de vier (functionele) eigenschappen worden ingedeeld in een bepaalde klasse. De verschillende klassen worden aangeduid met mengselboxen. In feite kan een mengselbox worden beschouwd als een verzameling van asfaltmengsels waarvan de betreffende functionele eigenschap valt binnen de bij die klasse (box) behorende grenzen. Klasse-indeling In de productnorm is voor elke eigenschap een klassenindeling opgenomen. Zo zijn er bijvoorbeeld voor stijfheid in totaal 13 klassen plus de optie “no requirement” (geen eis). Ieder land is echter vrij om klassen samen te voegen om tot een minder fijnmazige indeling te komen. Factoren die hierbij een rol kunnen spelen zijn o.a. relevantie (de klassenindeling moet voor de betreffende eigenschap leiden tot verschillende

1 Tijdens de laatste fase van invoering is het traject waarbinnen de Europese normen ingevoerd moeten worden opgeschoven. Of dit voor Nederland gevolgen heeft is bij het uitkomen van dit artikel nog niet vastgesteld.

hoogste klasse behoort is daarom niet erg realistisch. Op basis van de gewenste functionele eigenschappen (klassen/ mengsel-boxen) kan selectie van een asfaltmengsel plaatsvinden. Indien geen enkel asfaltmengsel uit het aanbod van een asfaltproducent aan de eisen kan voldoen, kan deze onderzoek (laten) doen naar andere samenstellingen of afzien van levering.

Wens AC-16 DBFC, conform 13108-1 (functionele route) Keuze bouwstoffen (herkomst) Mengselsamenstelling Proefstukbereiding

Testen Vermoeiing

FPC

Stijfheid Waterresistentie Deformatie

AC-16

C

A

F C

Specie met CE markering AC-16 C A F C

Voorbeeld klassenindeling (mengselbox) voor functionele eigenschap stijfheid Klasse

A

bij 8 Hz en 20 °C (MPa)

B

C

* 9.000

Stijfheid asfaltmengsel * 14.000

D

* 5.500

E

* 3.600

F

* 1.500

en

en

en

en

< 14.000

< 9.000

< 5.500

< 3.600

levensduren/eigenschappen van de constructie) en haalbaarheid (zijn de asfaltmengsels wel volgens die combinatie van specificaties te maken). In dit kader is in opdracht van de CROW-werkgroep CIENA een onderzoek uitgevoerd naar een relevante en hanteerbare samenstelling/indeling van de mengselboxen. Voor stijfheid komt deze studie uit op bijvoorbeeld vijf relevante klassen, voor vermoeiing op acht klassen, voor permanente vervorming op zeven klassen en voor watergevoeligheid op twee klassen. Ter illustratie staan in de tabel de voorgestelde klassen voor stijfheid. Mengselboxen in de praktijk De resultaten van de Type-Testing (zie Asfalt 2-2004) bepalen in welke mengselbox een asfaltmengsel voor de verschillende functionele eigenschappen

< 1.500

terecht komt. In de voorbereidingsfase zal voor iedere asfaltlaag per functionele eigenschap moeten worden bepaald en aangegeven aan welke klasse het asfalt minimaal dient te voldoen. Aangezien de gebruikte materiaalkarakteristieken in tegenstelling tot bijvoorbeeld Marshall Stabiliteit, bruikbaar zijn in reken- en ontwerpprogramma’s, kan een onderbouwd (functioneel) eisenpakket worden geformuleerd. Hierbij dient wel rekening gehouden te worden dat sommige combinaties van eisen (eigenschappen) niet met elkaar verenigbaar zijn. Zo zal een gezochte verbetering van de vermoeiingseigenschappen door verhoging van het bitumenpercentage over het algemeen leiden tot vermindering van de weerstand tegen vervorming. Vragen naar een asfaltmengsel dat voor zowel vermoeiing als vervorming tot de

21 | Asfalt nr. 1, mei 2005

Indeling bestaande asfaltmengsels Binnen het kader van het eerder genoemde onderzoek van de CROWwerkgroep CIENA is geïnventariseerd in welke mengselboxen de bestaande asfaltmengsels passen. Dit is gedaan op basis van beschikbare onderzoeksgegevens. Voor mengsels waarvan geen of weinig bruikbare gegevens beschikbaar zijn, is dit gedaan op basis van “expert guessing”. De resultaten geven aan dat er voor de meeste mengselboxen één of meerdere bestaande asfaltmengsels zijn die daar in passen. Gezien de grote verscheidenheid aan asfaltmengsels en toepassingen mocht dit ook worden verwacht.

Europese regelgeving asfalt

Op weg naar 2007/8 … Ing. Evert de Jong en ir Jos van der Heide; VBW-Asfalt

Vanaf 1 januari 2008 moeten de gangbare asfaltmengsels worden voorzien van CE-markering. De Europese normen voor asfalt zijn dan van kracht. De gevolgen hiervan raken in eerste instantie alleen de asfaltproducent: het leveren mét CE-markering is een verplichting voor de producent. Maar de invoering van de Europese normen heeft ook belangrijke gevolgen voor de ruimte die de opdrachtgever heeft om eisen te stellen en zijn kwaliteitscontrole in te richten. In dit artikel wordt de veranderende regelgeving voor de opdrachtgever toegelicht.

Vrij handelsverkeer in Europa In principe mag iedere opdrachtgever (klant) willekeurige eisen stellen aan een product dat hij wil kopen; een producent mag dat product maken en leveren. Om niet voor iedere individuele klant en iedere individuele producent telkens opnieuw een discussie te moeten voeren over de producteisen en de controle daarop, zijn in de loop der tijd voor een groot aantal producten standaardomschrijvingen (b.v. in de vorm van normen) ontwikkeld. Bij de uitwerking van de Europese integratie werd geconstateerd dat de verschillen in de nationale wetgeving op het punt van de veiligheidseisen voor bouwproducten leidden tot belemmering van het vrije handelsverkeer binnen de EU. Daarom is besloten de nationale systemen te harmoniseren om zo te komen tot één herkenbaar systeem, dat in alle landen tot een vergelijkbaar resultaat leidt. Uitgangspunt bij de harmonisatie is dat de wettelijke

bepalingen met betrekking tot de uiteindelijke veiligheid van constructies, die in de diverse lidstaten gelden, in het uiteindelijke systeem terug te vinden moeten zijn. Fundamentele voorschriften Voor bouwproducten (waartoe ook de wegenbouwproducten behoren) is het een en ander uitgewerkt in de EURichtlijn Bouwproducten (RBP). In deze RBP zijn zes fundamentele voorschriften (de Essential Requirements, ER’s) vastgelegd, die bepalend zijn voor de algemene veiligheid van een constructie:

• De mechanische sterkte • De brandveiligheid • Hygiëne, gezondheid en milieu • De gebruiksveiligheid • Geluidshinder • Energiebesparing en warmtebehoud Aan deze voorschriften moet bij normaal onderhoud gedurende een economisch relevante levensduur worden voldaan. Omdat de milieubepalingen in de diverse EU-lidstaten nog te ver uiteenliepen zijn deze nog niet concreet uitgewerkt. Onlangs is wel begonnen met het ontwikkelen van een Europees “Bouwstoffenbesluit”, dat op termijn in de CE-systematiek zal worden opgenomen. De overige eigenschappen zijn duidelijk afkomstig uit de B&U en zijn “vertaald” naar de GWW sector waaronder het asfalt valt. Voor een groot aantal bouwproducten, waaronder asfalt, heeft de Europese Commissie aan CEN gevraagd om normen te ontwikkelen waarin de producteigenschappen zijn vastgelegd die bepalend zijn voor (het niveau van) de zes fundamentele voorschriften. Daarbij moet ook worden aangegeven hoe de controle op de producteisen moet plaatsvinden. Óf een bepaalde eigenschap in een bepaald land van toepassing is en op welk niveau kan door de nationale overheid worden bepaald; het is echter niet toegestaan nog extra eisen aan de Europees vastgelegde toe te voegen. In Nederland zijn voor de B&U voor alle opdrachtgevers de van toepassing zijnde eigenschappen vastgelegd in het Bouwbesluit. Voor de overheidsopdrachtgever wordt voor de GWW het wettelijk kader gegeven in het

“Besluit Aanbestedingsregels Overheidsopdrachten” (BAO), waarin o.a. is aangegeven welke technische bepalingen moeten worden gebruikt (dat moeten bij voorkeur Europese normen zijn). Voor werken van de rijksoverheid is het een en ander uitgewerkt in het “Aanbestedingsreglement Werken 2005” (ARW 2005). Wat mag worden gevraagd? Een overheidsopdrachtgever die het product asfalt in zijn bestek voorschrijft moet zich houden aan de asfaltmengsels waarvoor een Europese norm bestaat: • Asfaltbeton (voor deklagen, tussenlagen en onderlagen) • Asfaltbeton voor dunne deklagen (laagdikte kleiner dan 30 mm) • “Soft Asphalt” (asfalt voor toepassing bij zeer lage temperaturen) • “Hot Rolled Asphalt” • Steenmastiekasfalt • Gietasfalt • Zeer open asfaltbeton Vanwege het regulier gebruik van de RAW Standaard in overheidsbestekken valt de Standaard ook onder de verplichting om zo mogelijk Europese normen te gebruiken. Alleen voor speciale situaties (in incidentele gevallen) mag een ander asfaltmengsel worden gevraagd; deze afwijking moet dan wel worden onderbouwd. Particuliere opdrachtgever Voor een particuliere opdrachtgever geldt de verplichting tot het volgen van de Europese regelgeving voor asfalt (nog) niet: voor de GWW kennen wij immers geen wettelijk kader als voor de B&U waar het Bouwbesluit voor iedereen van kracht is. Maar dat betekent niet, dat een particuliere opdrachtgever niet met deze regelgeving te maken

Voorbeeld: Europese omschrijving: AC-16 klasse CAFC Dit zou in het NTD kunnen worden aangeduid als “Asfaltbeton AB 16 verkeersklasse B”. Kenmerk Codering klasse Betekenis Asfaltmengsel AC Asfaltbeton (Asphalt Concrete) Gradering 16 Continu gegradeerd met een nominale maximum diameter Watergevoeligheid Stijfheid Vermoeiing Vervormingsweerstand

C A F C

krijgt. Immers, als hij een asfaltsoort bestelt waarvoor een Europese norm bestaat móet de asfaltproducent dat leveren met CE-markering. Maar ook in andere situaties krijgt hij een product dat wordt geleverd door een producent die werkt volgens de voorschriften van de CE-markering, dus altijd met een gecertificeerd kwaliteitssysteem (de FPC-certificatie). Hoewel dat geen garantiebewijs is, geeft dit wel aan dat de kwaliteitsbeheersing op een hoog peil staat! Regels bij het inkopen Een opdrachtgever die het product “weg” wil inkopen (b.v. bij toepassing UAVgc, prestatiebestekken etc.) vraagt in principe geen specifieke producten; hij hoeft dus geen Europese normen voor te schrijven. Maar de aannemer van zo’n werk is daar in principe wel aan gehouden: immers het werk wordt normaliter voor meer dan 50 % gefinancierd door de overheid, zodat de BAO ook in deze situatie van toepassing is. Wel kan de aannemer andere (‘eigen’) producten toepassen; hij moet dan wel aantonen dat zijn product op het punt van de relevante elementaire eigenschappen gelijkwaardig is. Concreet betekent het een en ander dat bij de keuze voor een bepaald soort

korrel van 16 mm ≥ 60 en < 80 % ≥ 14.000 MPa ≥ 100 en ≤ 115 e 6 (µm/m) ≥ 0,4 en < 0,8 e 6 (µm/m.s

asfalt gebruik moet worden gemaakt van de voor die asfaltsoort opgestelde norm, waarin ook de criteria zijn gegeven voor het opstellen van de vraagspecificatie. Die betreffen bijvoorbeeld de mengselaanduiding, de maximale korreldiameter, eigenschappen als stijfheid, weerstand tegen vervorming, vermoeiing, watergevoeligheid etc. Het is de bedoeling om een Nationaal Toepassingsdocument (een NTD) te ontwikkelen waarin de in Nederland gangbare asfaltmengsels met hun gangbare eigenschappen staan beschreven, zodat voor de dagelijkse praktijk een vereenvoudigde omschrijving kan worden gebruikt. De CROW werkgroep Asfaltverhardingen heeft, naast de taak om standaard besteksbepalingen op te stellen, ook –als normcommissie- de taak om dit NTD uit te werken. Op de in de normen vastgelegde aspecten zijn wel aanvullende voorwaarden mogelijk voor bijzondere zaken. Bijvoorbeeld het voorschrijven van kleurloze bitumen als dit nodig is om vanwege veiligheid een optimaal kleurresultaat te verkrijgen. Toepassing van additieven, kleurstoffen etc. bij gebruik van standaard bitumen is binnen de norm wel toegestaan. De leverancier van die bij-

zondere bouwstoffen zal overigens zíjn producten wel met de eigen CE-markering moeten leveren als dat is vereist. Niet-genormeerde producten Een overheidsopdrachtgever is verplicht, zo mogelijk producten in te kopen waarvoor Europese normen bestaan. Voor bijzondere situaties kan hij echter een product nodig hebben waarvoor geen Europese norm is. Dat kan, mits die opdrachtgever voldoende zwaarwegende argumenten heeft. Dit is het geval voor waterbouwasfaltbeton: omdat hiervoor geen Europese norm bestaat kan de opdrachtgever terugvallen op een bestaande Nederlandse norm of – indien die er ook niet is – op een andere technische beschrijving als de RAW Standaard. De eisen na verwerking Naast de eisen aan het product kennen de gangbare (RAW-)bestekken ook eisen aan het eindresultaat; het asfalt in de weg. Hiervoor zijn (nog) geen Europese normen voor in ontwikkeling. Wel wordt gestreefd naar harmonisatie van de meetmethoden voor de oppervlakeigenschappen. De Europese normen voor asfalt gelden dus voor het product “aan de poort”; de eisen na verwerking moeten in het bestek worden geregeld. Het gaat daarbij om de eisen aan de stroefheid, de vlakheid, de laagdikte, de verdichtingsgraad en de holle ruimte. De eisen aan de samenstelling na verwerking komen vanwege de status van de CE-markering te vervallen. Het voldoet niet De afnemer (aannemer) mag er door de inrichting van het systeem van uitgaan dat het product aan de vermelde eigenschappen voldoet. De overheidsop-

drachtgever wordt geacht de overheidspolitiek loyaal uit te voeren en de uitgangspunten van het systeem in praktijk te brengen en er ook van uit te gaan dat het product voldoet aan de opgegeven mengseleigenschappen en de samenstelling. Systematische controle via besteksbepalingen is daarom niet meer aan de orde. Maar als de opdrachtgever het product eens wil onderzoeken, bijvoorbeeld bij gerede twijfel, mag dat uiteraard wel. Voldoet het asfalt dan niet dan is dat een wetsovertreding, in dit geval een economisch delict, waarvan melding moet worden gemaakt bij de Inspectiedienst van VROM die verantwoordelijk is voor het correct werken van de asfaltproducent. Maar dan zit de opdrachtgever nog wel met een product dat niet voldoet. De afhandeling daarvan moet in het overeengekomen contract zijn geregeld. Concreet betekent dit dat de opdrachtgever de aannemer aanspreekt; hij heeft immers een ander product gekregen dan afgesproken. De CE-markering speelt hierbij geen rol: dit is geen garantiebewijs. Hoe de aannemer en de asfalt-

producent het één en ander onderling regelen gaat buiten de opdrachtgever om. Samengevat De (overheids)opdrachtgever zal na invoering van de Europese normen voor asfalt in Nederland voor de meeste werken asfaltmengsels moeten voorschrijven waarvoor een Europese norm bestaat. Hij moet er van uitgaan dat het geleverde asfalt (met CE-markering) ook daadwerkelijk de opgegeven eigenschappen heeft en dat de samenstelling aan de eisen voldoet; zijn kwaliteitscontrole zal daarop moeten zijn afgestemd.

De asfaltproducent is er aan gehouden asfalt te leveren dat overeenkomt met wat hij heeft aangegeven: anders pleegt hij naast een contractbreuk met de afnemer ook een economisch delict omdat hij niet voldoet aan de eisen van de CEmarkering. Voor de afhandeling daarvan is de Inspectiedienst van VROM verantwoordelijk. De contractbepalingen zijn maatgevend voor de afhandeling tussen de

Effect op innovatie Doelstelling van de systematiek is het bevorderen van de kracht van de Europese industrie: deze moet meer concurrerend worden, een grotere verantwoordelijkheid gaan dragen voor de kwaliteit van zijn producten en meer innovatief worden. Dat betekent dat binnen de CE-systematiek alle ruimte is om ook daadwerkelijk innovatieve producten te gaan ontwikkelen en toe te passen. Immers de criteria voor het beoordelen van de bijdrage van het product aan de fundamentele voorschriften op het punt van de constructieve veiligheid zijn nu omschreven; het toetsen van een product of dat hieraan voldoet is betrekkelijk eenvoudig. Het uitproberen van nieuwe producten in werken valt binnen de voldoende zwaarwegende argumenten om de eis van CE-markering achterwege te laten. Leidt de ontwikkeling tot een reguliere marktintroductie dan volgt wel de eis tot CE-markering; in dit geval kan deze (bij ontbreken van een Europese norm) worden verkregen via de ETA-procedure, de procedure om te komen tot een European Technical Approval.

Vereniging tot Bevordering van Werken in Asfalt Zilverstraat 69; 2718 RP Zoetermeer Postbus 340; 2700 AH Zoetermeer T 079 - 3252225 F 079 - 3252295 E [email protected] W www.vbwasfalt.org

November 2006