7 Eur)p~ l rehld!cn 18 Voor u gelezen \erilngis 20 Geelbloemige(apochrome) \'arieteiten van

2

Vijf el'uwen or.:hldeccn in b 'eld (12)

15

/ublleum·ur hideeen ho\\ 4 (,

7 11

rehldecen in de Ittcratuur Eur)p~ l rehld !Cn \erilngis kill Hoe men denn gehmikl.'11 I F'potml'n 'el T

16 17 18 20

22

Een niet-steriele zaaimethode voor (aard)orchideeen Het geslacht Ansellia Lindley 1844 j ogmaals Psygmorchis iridifolia Voor u gelezen Geelbloemige(apochrome) \'arieteiten van de vijf midden europese Ophrys-soorten Opvallende artikelen

Nederlandse Orchideeen Vereniging

Vijf eeuuuen orch~deeen in beeld (1 2)

Leden van verdienste HI" H.C. vall Eck; HI' M. A. i\if. PillIl;

HI' 1-1. W.E. zml BmggclI;

HI' C.M. de l"icij:r; HI' J.H. Post;

Mw £ .1'I.M. Klillkcllbcrgh-vnli !-Iaagl!ll;

HI' A .J. mil dC!' V/7Jk; Mw L.M.C. de LII Hge­

POl l AalderCII; Or Ir H.C. Krollenberg;

Margaret Stones werd in 1921 geboren in Colac in de stClCl t VictoriCl in AustrCl lia. Ze Mw A. Smits-Dew;s; !-Ir S. Struiksl1l11.

bezocht in Melbourne de Nationa l Art Callery School. In de Tweede Wereldoorlog werd ze ve rpleegster en in die periode kreeg ze tuberculose, zodat ze een jCl(lJ' moest kuren in een hospitClal. Gedurende dat jaar besloot ze het tekenen weer op te nemen als beroep. Ze ging ook botanie s tuderen voor dat doe!. In 1951 ging ze op de bon­ nefooi naar Engeland en vestigcle zich als freelance botanisch tekenaar in Londen, vlakbij Kew Gardens. Ze werkte voor het Briti ~ h Museum of N atUl'52 GL Ennelo, tel 0341-553482, fax 0341-551>735 Ledel/administratie: L. Kri;ieIiJII, Apollostraat 4, 1431 \VR Aa lsmeer, 0297-320707 Pelll1ingllleester: E. va n Holth e, Warmelo 13,5655 JZ Eind hoven, 040-2525871 Tijdschri/t-lIIanager: T. vall den Hellvel, WDrift 53,9752 LC Harl'n , 050-5341420 tvs . fax

C011triblltie: Voor he t ka lende.rjaar f 55,-, jeugd­ leden ti m 18 jaar f 27,s0, huisgcnootledl'l1 (ontvangen geen tijd schrift) gratis. Getaling op postgiro nr. 191.191 of bankrek. nr. 45.04. 0'1.376 trw lcdenadm inistrilti e va n d e Nedcrlilndse Orchideeen Ve ren iging te Aalsmeer of na ontvangst V,1n de accept­ girokaart

•

De Orchideevriend Belgie Secretariaat: Mal/rice CI/s lrh~/I/ , Ossenstraat 70, 9000 Gent COlltriblltie: 500 Bfr door storting of 0\'('["­ schrij ving op rekening 737-S1106()'1-13 Vdn De Orc hidee-vricnd , Bro nstraat 21 te 9700 lV[a ter Belgische Orchideeen Vereniging Zetel: Jo JIIII:;CII, Fortlaan 16, 2070 Zwijndrecht Sccretaris/pellll.: A. Coil/I'I , Vuurkrllislaan 4, 2610 Antwc.rpcn Lidgeld: Orchika (Orchid eccnklllb Antwcrpen) 550 BFr, inbegrepen tijdsd1rift Orchika (6 nummcrs). Orchika + Orchideccn 1300 BFr. Bijdragen tc storten op rekening 068-20890-8-'13.

2 Orchideee.n 1/96

De afgebeelde Middenamerikaanse Epidelldrtllll radinililll, nu ingedee ld als Ellet/elin, is een voorbeeld van haar ver­ mogen tot het maken va n fijnzinni ge tekeningen. Ik kocht de afbeelding jaren geleden als ansichtkaart, tijdens een bezoek aan Kew in de winkle van de Royal Botanical Gardens. Bronnen: Martyn Rix, 1981. The Art of Botaniccll11lustration. Cameron Books. Arch Cape Press. New York Lys de Bray, 1989. The Art of Botanical Illustration. Quarto P ub!. Wellfleet Press. London.

Epedendnll1l radinllllll

Jubileum-orchideeenshow kring Mergelland

Onder het motto "Orchideeenfantasie" organiseert kring Mergelland op 5 en 6 april en Paasmaandag 8 april haar eerste jubileumshow. De uitgebreidc en gemoderniserde kassen van Europatuin Tan in N uth zullen worden herschapen in een prachtige orchideeentuin, wwaarin LI heerlijk kunt wandelen en genieten. Er wordt een kleine braderie ingericht met ver­ kcmp van orchideeen (bo tanische en hybriden) en met beno­ digdheden voor de hobbyteelt. Ook za l er een informatiestand zijn,wa ar men met vragen terecht kan. De keuringscommissie va n de NOV zal de planten beoordelen en prijzen toekennen aa n de beste planten.

Orchideeendag Botanische Tuinen Utrecht

In sa menwerking met de kring 'f Gooi organiseren de

Botanische Tuinen Universiteit Utrecht op 25 februari voor de

tweede maal een orchideeendag.

Er is van alles te beleven. Veel soortcn botanische e.a orchi­

deeen. Met een stereomicroscoop kan de bezoeker de bijzon­

dere vormen van de bloemen van dichtbij zien. Er zijn

demonstraties over vermeerderen en verzo rgen van orchi­

deeen en er zij n planten te koop. Iederen kan met vragen over

orchi deeen terecht.

De Orchideeendag vindt plaats in de kassen van de genoemde

tuinen, Fort Hoofddijk, Budapestlaan 17, De Uithof, Utrecht.

De tuinen zij n geopend va n 10-16 Llllr. Toegangsprijs f 7,50.

Met pas 65+ f5,-, kinderen tot 12 jaar f2,50.

lnforma tietelefoon: 030 2535455

Computernieuws

Met ingang van 10 oktober 1995 kunnen leden van de AOS waar ter wereld dan ook via Internet met hen communiceren. Orders, bijv. bestellingen van boeken, vragen van allerlei aard en gewone communicatie kWlI1en 24 lIL1r per dag, 7 dagen per week, verLonden worden. Gratis voo r leden. Beantwoording vindt plaats tijdens kantooruren tussen 8 uur en 16.30 plaatse­ Hjke tijd (Miami, Florida, = 14.00-22.30 Ned.tijd)

Openingstijden: vrijdag,5 april 9-18 L1ur, zat. 6 apr. 9-17 uur.

Pa asmaandag 10-17 L1ur

Adres. Europatuin Tan. Vaesrade 100 t Nuth.

•

In memoriam

Op 24 september overleed mevr. J.A. van Genderen op zeer hoge leeftijd te Paramaribo. Een trollW lid van onze vereniging. Door haar vele bezoeken aan Nederland en haar deelname aan de excursie naar de tentoonstelling in Glasgow, bij v len bekend. Suriname bracht haar een laatste orchid eeenhuide. Onze deelneming gaat uit naar haa r vrienden en bekenden aldam.

~-~--------------------~

Deze nieuwe elektronische verbinding, Orchid Web, is onder­

deel va n The Virtual Gardell , partner van Time Warner's

Pa tlrfinder.

Het World Wide Web adres is:

Il ttp:llwww.pa thfi/Jdl.r.coll!/v~/GardelJs/AOS.

Er zijn twee primaire toegangen voor OrchidWeb: met Netscape

Naviga tor, d ie met een PPP/Slip internet accollnt gebruikt kan

worden en die hoogwaardige afbeeldingen te zien kan geven

wanneer men goede opvangmogelijkheden heeft.

De andere mogelijkheid is met Compl/Serve's fllternct dialer,

informeer bij CompllServe voor bijzonderheden van de confi­

gLlra tie.

OrchidWeb word t maandelijks bijgewerkt en voorziet de

g-eb ruikers van niellw artikelen, nieuws en informatie, die

voor de orchideeenwereid van beJang zij n. De AOS heeft meer

dan 25000 led en, overal ter wereld. Ook de NOV is er lid van.

Zij hebben een prachtig landgoed in de bUllrt van Miami als

hoofkantoor. Dit is bemand door een staf in vaste diens t en er

zijn vele orchideeendeskundigen aan verbonden. Maandelijks

wordt het AOS-bull etin uitgegeven.

3 Orchidee.en 1/96

Uit: Kring Eindhoven 1990 Inllart 1995

Gongora bufonia

(syn. G. irrotlltll)

Gongora werd vernoemd naar Don Antonio Caballero y Gongora, vice-koning van New Granada en later bissehop van Cordoba in Spanje. Het is een geslaeht met ongeveer 15 soor­ ten epifieten met hun varieteiten die van Mexico tot in Peru en Brazilii:' voorkomen. Zorg bij het kweken van deze soorten voor een mengsel dat lang vocht kan vasthouden, en kweek ze net als Stanhopea 's in lattenm,lndjes. De planten cisen een hoge luehtvochtigheid, sehaduw en veel water, maar zorg dan wei dat het water vlug weg kan lopen. De wintertemperatllllr moe t minimaal 100e. zijn. Deze soort heeft sterk gegroefde pseudobulben die elk twee bladeren dragen. De bulben zijn 5 em hoog en 2,5 em in diameter. De bladeren zijn 35 em lang

Gongora tnll1cata. Foto: Eisses Gongora galeata

,

Gongora spec. Foto:Eisscs en 10 em breed en zijn leeraehtig en sterk ge nerfd . De bloem­ takken hangen naar beneden en dragen nogal wat bloemen, ze kunnen wei 5 em lang worden, vaak zelfs Ianger. De roze­ rode tot donkerrode bloemen zijn min of meer bespikkeld met nog donkerder rode vlekjes. Ze geuren als ze in de herst of winter bloeien. Deze Braziliaanse soort moet U gematigd tot warm kweken.

4 Orehideeen 1/96

Deze Mexieaan mag U gematigd kweken. In de zomer of vroege herfst be loont ze U dan met geel-bruLne tot groen­ roomaehtig gekleurde bloemen, die bedekt zijn met oranje puntjes. Het labellum is oranje-bruin gekleurd en de zuiLis bespikkeld met donkerpaarse vlekjes. De planten worden 30 em hoog, de bulben zijn tot 5 em haag en afgeplat-ovaal van vonn. De bladcren zijn breed speervormig en worden wei 30 em lang. De hangendc bloemtakken kunnen wei 30 em lang worden. Helaas vallen de bloemc.n bijna meteen af nadat de plant uit de kas is geweest! Ook mag men de planten niet besproeien. Deze plant hangt midden in de kas, ongeveer 75 em onder de nok. De kas heeft heel veel zan, van 11 uur 's morgens totdat de zon onder gaat. In de zomer z ijn de thcr­ mopane-ra men bedekt met een laagje tex! De plant groeit bij bij mij in een flinke pot van varenwortel die regelmatig gedompeld wordt, de pot blijft echt dagenlang nat. In de herfst en winter, als de kaehel brandt dompel ik haar eens in de tien dagen. Vorig jaar bloeide de plant in mijn kas met 2 bloem.takken van elk 5 bloemen, dit jaar waren het al 4 takken met 5-6 bloemen. (Terwijl ik dit artikel typ, en het duurt soms weken voordat ik een artikel helemaal af heb, kondigen zieh de 5de en 6de blocmtak aan, terwijl ook al een begin is gemaakt met twee nieuwe bulbcn.) Missehien is Gongora vom velen een geslaeht met zulke apa r te namen dat men er zieh niet aan waagt, maar eerlijk is eerlijk, als een beginner als ik al zu lke luke resultaten kan berciken, dan moet U dat toch ook lukken. Gongora maculata

(syn. G.boothilllln, jenischii, leucoellilll, Iligritll, odorntissimll, unicolor). U bcgrijpt het ai, alweer een soort die enorm variabel is want anders krijg je niet zo' n lange lijst met synoniem.en. Ook deze

Gongora heeft dicht bij ~lkaar staande bulben, die ovaal van vorm zijn met flinke groeven eroverheen. De bladeren , elie met 2 of 3 verschijnen zijn even groot als elie van G.bufonia, maal zijn blinkerder. De b]oemen geuren sterk naar kmiden en zijn niet aIleen enorm varia bel in kleur maar ook in gTOotte en bouw' De sepalen en petalen lop en van Iichtgeel met rode vlekken tot dieprood. De lip is bleekgeel met rode vlekken tot mahonierood. Gongora quinquenervis

Een epifiet die van Mexico tot in Peru en Brazile voorkomt en die een lijst van 21 synoniemen met zich meedraagt die vaak gebaseerd zijn op de kleur van de bloem. Daaruit bJijkt al dat deze SOOft heel variabel kan zijn in haar bloemkleur, maar ' meestal zijn ze geel met kastanjebruine vlekjes. Ze komt voor in de regenwouden tot op 1400 m hoogte, maar vooral in Venezuela is ze ook te vinden in de "sauna-achtige" bossen die bijna op zee-niveau Liggen. Dus ook in de kweektemperatuur zij n er nogal ver chillen te vinden. De pseudobulben worden ongeveer 12 em lang. De twe of drie bladeren worden onge­ veer 45 cm lang. De naa r beneden hangende bloeiwijze draagt tot 30 stuks, geurende, 5 cm grote bloemen. Ze moet warm tot gematigd warm gekweekt worden, met een hele hoge lucht­ vochtigheid en zander echte rustperiode. a de bloei, in de herfst, wordt ze \Vat droger en koeler gezet om de bulben te laten lIitrijpen.

Gongora guingllinenlis Foto: Eisses

~ATetens

Y Y aardigheden

Pseudo-Apuleius

Apuleius Platonicus Barbarus (prachtige namen heeJt die man!), nid te verwarren met Apuleius, de auteur van "De gouden ezel" en daarom weI Pseudo-Apuleius genoemd, leef­ de in 1 oord-Afrika ergens tllssen d e tweede el1 vierde eeu w. Apuleius was krllidenkenner, magier, mysticus, dichter en een bee~ e bioloog. Hij schreef 'De Herbarium Viribus', een verkor­ te transcriptie van de boeken van Dioskorides en Galenlls. He t boek was zeer populair in de Middeleeuwen . dit ondanks het primitieve karakter van vele her-edities, die vermengd werden met wat naschrijvers maar te pakken kregen. In Leiden wordt het olldst, bekend manuscript uit de 7e eeuw van hem bewaard onder de codenaam Voss Q9. Het is niet compleet. Er staat een Satyrion in afgebeeld. In Florence zijn 2 manllscripten van latere datum en in Rome bevindt zich een gedrukte versie uit 1481. De Parijse editie (1543) bevat een interessante tekst vvaaruit duideJijk wordt dat eeuwen geleden de naamgevingsellende aanzienlijk groter was dan nu en dat orchideeenknoIlen voor vele medisdle en andere doe len w er­ den gebruikt: 'Satyrion - Sommigen [noemen het] cynoscoroll, anderen panioll, Calliers um, door de Grieken [wordt het genoemd]satyrion, anderen [noemen het] entaticoll, of serpil!oll, Italianen priapisclls, in Egypte orchis aliterion, door anderen eriton, of mene, of tonninalis. Het groeit aan de voet van de bergen, in vaste grond, in weilanden, in bOllwland en langs de zee . Voor moeilijke zweren en littekens: men stampe de wortels fijn van het kruid priapisclls, men passe het toe en het zallittekens helen. Voor oogontsteking (druipoog): met het sap van het kntid priapisc!ls zalf je de druipogen en het neemt zonder dra-

1. Orchideeen uit de nWllllscriptell vall Apuleius. A. Manllscript Voss Q9. B. Ollgedateerde I1faJntscripten 2. Symbolisc/re tekening vall Satyriol1 bij Apuleills

len de pijn weg. Als iemand een vrouw wil bezitten: men make wortel fijn van priapiscuskruid, samen met vier korrels wilde peper en drie ons harling in een zeer goede wijn; men neme dit drankje drie dagen achtereen in. Het wordt verza­ meld in juli'. (Zo lust ik er weI een). De gedrukte Apuleius-boekjes werden gemllstreerd met plaat­ jes zonder begeleidende tekst. De tekeningen waren gestileerd en hadden vaak een aIJegorische betekenis. Ze waren bepaald niet natuurgetrouw. Erg veel wijzer werd je daar dus niet van. Brolmen: Jacquet. 1994. History of Orchids in Europe de Wit. 1982. Olltwikkelil1gsgeschiedellis van de biologic.

5 Orchideeen 1/96

Orchideeen in de literatuur

Syl71bool vnll verdo,venheid

Oscar Wilde (1865-1900), voluit Oscar

Fingal! O 'Flahertie Wills Wilde, van Ierse

afkomst dus, was een populair en groa t

schrijve r va n gedichten, toneels tukken,

sprookjes en novellen Lilt het einde va n de

vorige eeuw. Zijn g rootste bekendh id

kreeg hij doo r zijn proces en veroord eling

vanwege zijn homos 'x ualiteit. He t ver­

woestte zijn gezin en zijn 'reativitei t. Zijn

werk is nag steed s zeer lezensw aar d . In

het laat ' te decermium van de 1 e eeuw

werden orchideeen in de literatuur geas­

socieerd met Osca r Wilde, de "hoge pries­

ter va n d Decad enten" en met homosexu­ Gongora qu inqll cl1efv is aliteit. Wilde's novelle "The Picture of

Dorian Gray' w erd door het lezerspubliek

beschouwd als 'orchidaceous' in d e bete­

kenis van pronkziek en exotisch.

The Daily Ch ronicle' noemde het "een

vertelling ontspmten aan de literatuur van

d e Franse Decil dentcn- een giftig boek,

waarvil n d e iltmosfeer zWilnge.r is viln d e

verpestende geuren vil n morele en geeste­

lijke verrotting". Gemeten aan de literil­

tuur viln va ndaag zo ud en vele boc ken nu

hetze lfde predi kill1 t krij gen.

Wilde ver!ege:m 0 rdigde het aes theticis­

me, ve rwil n t a, n het 'l'ilft pOUl" l'art' van

onze Tachtiger (Willem Kloos, Fred erik

van Eeden bv.). Wild e's filosofie en eigen

oord eel over literatuur en moraal vinden

we terug in het voo rwoo rd viln genoemdc

novelle:

"De kunstenaa r is de schepper van mooie

dLng en. Het d oel van d e kunst is het ont­

hullen van kunst en het ve[hullen va n de

kunstenailf' .. . en ... 'E r is niet zo iets ills een Gongora clil v iodora moreel of immoreel boek. Boeken zijn

goed ge chreven of s!echt geschreven.

Dat is alles '.

Dorian Gray is een rijke jongeman. Basil

Hallward maakt viln hem een portret dat

zijn onovertroffen meesterwerk wordt.

Filosoferend met Lord Henry Wotton, met

wie hij bij de schild er kennis maakt, ove r

schoonheid en eeuw ige jeugd , we ns t

Do rian dat niet hij zelf za l verouderen,

maar zijn portret. Zijn we ns gaM in ver­

vulling. Het gevolg van dit pact met de

duivel is dat hij de amorele gedachten van

Lord Henry tot d e z.ijne maa kt en er naar

leeft. Dit drijft vele van z.ijn vrienden tot

de ondergang d oor zelfmoord. Het eerste

slachtoffer is een beeldschone actrice die

h.ij wit huwen, maar d ie hij onmiddellijk

in d e steek laat als ze d oor zijn toedoen

slecht gaat spelen. Lord Henry stuurt hem

een roman *) uit de Fra nse school der

Gongo/'ll

6 O rchideeen ] /96

un ico lof

Sy mbolisten d ie een g rate invloed op hem uitoe fent. Daa rin stonden .. " metaforen even monsterachtig als orchid eeen, en even subtie! van kleur. Het gevoelsleven werd erin beschreven in termen van mys­ tieke filo sofie. Men wist soms niet of men las ove r de geestelijke verrukkingen va n een middelee uwse heilige of over de mor­ bide bekentenissen van een mode rn zon­ daar. Het was een vergiftig bock"... Ais Basil Ha llward hem, hij is d an intus­ sen 38 jaa r en ze hebben elkaar lil nge tijd niet ontmoet, ve rwijten maakt ove r zijn ve rd erfelijke inv!oed op z'n omgeving, ve rmoord t Dorian hem. Hij maakt een door hem gecorrumpeerde ex-vriend medeplichti g aan het wegwerken va n het lijk met behulp van chemicalicn. Als zijn knecht, die nergens vanaf weet, d e gekochte chemicil lien kom t brengen, vraagt deze: " Zal ik de ullen hier laten, meneer?" "la," zegt Dorian. " En ik VTee dat ik nog e 11 boodschap voor je heb, rancis. Wat was ook maar weer de naam va n de man in Richmond d ie Selby van orchideeen voorz.i 't?" (Selby is het buitenverblij f van Dorian ray) "Harden, meneer." "0 ja-HiHd en. Ga meteen naar Richmond, zoek Harde n zelf op en vraag hem h
het boek, met zekerheid H uysma ns ' A rebours', in het Engels 'Against lature" Opm. Helaas is het ve rvolg van dit deel al eerder geplaa tst. U v Lndt het in het num­ mer 6/95, pag. 15. Onze excuses. Red .

LTit Orchikn: november 1994

Europese Orchideeen Andre De Cock Nu we aT heel waf meer w eten over het kweken vall orciJitieeen in "volle grond" kUllflel'l w e er ook over denkell om orc1tideei?1r te de/en. Het is algemeen beken d da t "wilde" orchideeen in cultuur zicl1 zeer traag vermenigvuldigen . Meestal beperken de"e planten zich tot he t aanm aken van e<:''l1 nieuwe bulb 011'\ de soort in sta nd te houden. O m dezl! deling te versnellen bestaan er enkele tips: Vermeerdering van rhizoomorchideeen Orchideeen met rhizoom kunnen we op dezelfde manier delen als al de and ere planten die zich voortplanten met een wortelstok. "fen ding is zee r belangrijk bij deze de ling en dat is dat we de gecleelde stukken niet te klein nemen. We mogen hierbij niet verge ten dat de voedselvoorraad opgeslagen zit in het oudere gcdeeJte van he t rhizoo m en dat deze voorraad gebruikt wordt om de nieuwe scheut te laten ontwikkelen. Men ka n op dezelfde wijze te werk gaan als bij de tropische orchideeen met pseudobulben. Als we deze planten delen moeten we er ook voor zorgen dat we minstens drie pseudobulben per gedeelde plant overhou­ den. Welnu, voor he t delen van onze aardorchicleeen moe ten we het rhizoom aandachtig bekijken en indien er een veel­ voud van d rie grociogen op het rhizoom staat, kan men deze c!elen ill hetL Ifde aantal stukkcn als dat er veelvollden van drie zijn. Me t andere wOOI'clen indien het rhi zoom zes groei­ ogen heeft, kan m en I,e in twee stukken dden , negen ogen in drie, enz... Een g roeioog is de plaats waar de scheut tot ont­ wikkeling is gek men die op het einde van het seizoen is afgestorvcn. Dit litteke n is duidelijk waarneembaar o p he t rhizoom. Het is proefondervindelijk be wezen dat deze deling he t beste uitgevoerd wordt vroeg in het nieuwe groeiseizoen, wanneer de plant weer gaat uitschieten. iVcl moeten we de plclnt voor­ bereiclen op deze deling door het rhizoom een jaar op voor­ hand reeds hellf door te snijden op de plaats Welar we hem willen dden. Zodoencle zal het rhi zoom de slapende ogen op het achterstuk stimuleren om uit te schieten. Wei moe ten we erop letten dat we de snecl e ontsmetten met zwavel of houts­ koolpoeder om ve rrotting en andere onaangenaamheden te voo rkomen. In het jaar van de d eling snijden we het rhi zoo m op de eerder aangedllide plaats volledig cloor en we potten de twee of drie stllkken i1part op. Vermeerdering van bulborchideeen Bulborchideeen vertonen een totaal afwijkend patroo n van vega tieve vermeerdering. 20 z ullen bij Ophrys-soorten zeer zelden meerdere scheu ten aa ngemaakt worden. Bij Serapias­ soorten daarentegen, d ie kunnen wei gemakkelijk een hele kolonie voortbrengen uit e ' n enkele plant. Bij e blliborchi­ deeen zal de nie uwe groeischeut reeds volledig ontwikkeld zitten wad lten onder het bladroze t van de oude plant. Bij het aanbreken van het niellwe groeiseizoen z,ll deze wachtende groeischeut onmiddellijk Lutlopen en een nieuwe plant maken. Het is nll juist de kunst om dez wachtende groei­

sch eut, samen met de aanhang nde bulb, te verwijderen van de plant om zodoend e de oude plant te verplichten om een nieuwe wacbtende groeischeut te ontwikkelen. De door ons verwijderc!e groe,ischeut m et bulb kunnen we dan oppotten en zo~ee n niellW plantje aanmaken, de oude plant za l zim dan ver er behelpen met zijn nieuw aangelegde scheut. We kunnen deze deling op twee tijdstippen van het jaar door­ voeren . We spreken dan van "Zomervermeerdering" en "Winte rvermeerdering.

Zomervermeerdering Deze methode wordt toegepa.st op het ogenblik warmeer de bloemen beginnen te verwelken (dit tijdstip varieert van soort tot soort). Eaal de pli1nt uit z ijn pot en venvijder d e nieuwe bulb van de rozet door de tolon (bet verbindingsstuk tussen de o ude en de nieuwe bulb) oor te snijden. De rozet met de oude bulb, rue he t grootste wortelgestel zal hebben, en de nieuwe ulb worden beide ,part opgepot. De nazorg is wei versch illend voor beide plantdelen. De nicmv bulb moet onmiddellijk behandeld worden als een plant in rust is. De oude bloeiende plant mo t ontdaan worden van dc' bloemstengel, om zaadproductie te voorkomen, en w eer tot actieve groe i gebri1cht worden om zodoende een nieuwe bulb met wachtende groeischeut aan te leggen. Daarna kan deze oude plant, na he t afsterven Vi1n de ro zet, ook in rus t gaa n om dan in het volge nde jaar weer uit te lopen met d pnieuv aa ngeJegd e groeischellt. Wintervermeerdering De winterdeJing werd voor het eerst met Sllcces uitgevoerd door Ingrid Von Ramill in 1976 in de Palmengarten in FrankfllIt. Met eze methode nemen we in december een bladrozet in haar wintergroe i. Deze roze t heeft nog geen bloemstengel, enkel een goed onhvikkelde n ieuwe bulb met de wachtende nieuwe groeischeut. N u snijden we deze nieuwe scheut van de oude moederplant, zodanig dat we een groot deel van de wortels aan de oude bulb laten. Be ide delen worden apart opgepot en we la ten ze hLUl normale lentegroei verderzetten. De originele rozet za l op een nm'male wijze (ie ts kleiner) een bloemstengel produceren me t ook een nie uwe bulb. De oude bulb zal op zijn beurt een, soms twee, nieuwe scheu­ ten producer 11 die ontstaan uit de slapende ogen van de llde bulb. Voor d rest van het jaar kunnen beide delen hun normale Cyclll S voortzetten. Wordt vervo lgd ...

Orch-i-deetje Ie koop aangeboden:

NOV- tijdschrift "Orchideeen" compleet 1957-1991

ingebonc!en .

Verde I' nog 20 nie t ingebonden jaargangen en nog

50 verschillendc ord1ideeenboeken.

Complete jaarga ngen: DOG (1970-71-75),

AOS-bulletin 1978, Groei & Bloei, Grasduinen.

Van diverse orc hideeentijdschriften losse nummers.

Gevraagd: Boeken en tijdschriften over orchideeen

in a.Lle talen .

Bert van Zuylen, Penningkruid 3,

5411 GM Zeeland (N.Br.)

tel. 0486 452772

7 Orchideeen 1/96

Ui/: Kring Eindhoven 1990 Illaart 1995

Aerangis

door Bert van Zuylen

Aerangis 11lodesta De Latijnse soortnaam modesta betekent "nederig" of "onaan­ zienlijk" dit m.b.t. de grootte van de plant. Ze werd bij het geslacht Aeral1gis toegevoegd door R.schlechter in 1914. Bij de eerste beschrijving werd ze ingedeeld als Allgmecul1l I1lOdes tUI/I, daarna werd ze ook nag Allgorchismodesta en RhaplzidorhYllclzu.r; 1Il0desta genoemd. We onderscheiden 4 apar­ te vormen, waarvan we er hier 3 zullen beschrijven. Deze soort stond in de U.s.A. jarenlang bekend als A.slylosl7. Kew Gardens verklaarde dat in de "Flore de Madagascar" A. slylosa en A./llodesta zijn vcrwisseld, dus daar sluiten wij ons bij aan. A.I/LOdes /a vorm A is een middelgrote tot kleine plant met een starn die niet lange.r dan 7-S cm wordt. De wortels zijn in ver­ houding ongeveer 4 mm in doorsnee. De bladeren zijn groot, 16 cm lang en 4 em breed,en blinken nogal. Oak zijn ze afge­ zet met de karakteristieke rood-amberaehtige rand. De bloem­ tak is 3-3,5 mm in diameter. De IS-20 bloemen staan aan een bloemtak die 35-45 em lang kan worden. De bloemen zijn 4,5 em breed en 3,5 cm hoog. De sepalen zijn elliptiseh van vorm,ongev r 12 mm lang en 7 mm breed. De lip is 2 em lang en 1 em breed. De spoor ontspringt bijna vanaf e achter­ kant van de bloem. De bloemsteeltjes zijn 2,2 em lang. De vorm B maakt heel vee I wortels, met veelluchtwortels ertussen (net zoals in vorm A),maar ze zijn minder dik (meestal 1,5-2 mm in doors nee) en als de pla.nt op een blok wordt gekweekt kunnen de hangende wortels wei 60 cm lang worden. Ze hebben allemaal barnsteen-kleurige 2-5 mm lange uiteinden. De stammen worden 25-30 cm lang en 5-7 111m in diameter. Ze vertakken zich niet zo rijkeIijk. De bladeren zijn 10-17 cm lang en 3-4,3 cm breed. Meestal bui­ gen de bJaderen naar beneden door, vooral in het buitenste derde deel. ieuwe bladeren hebben rode randen (typisch voor de meeste modesta-vormen). En alJeen de niemve blade­ ren blinken. De bloemtak is nogal lang, 35-45 em en draagt 16-20 witte bloemen die 3 em in doorsne worden. Aile bloemdelen zijn ongeveer even groot. De dorsa Ie sepaal is 1,5 cm lang en 0,7 cm breed. De latera Ie sepalen zijn 1,7 cm lang en 0,5 cm breed. De petalen worden 1,6 cm lang en 0,5 cm breed en de lip is 1,S em lang en O,S em breed. De spoor is 6-6,5 em lang. De blocmen staan ongeveer 1 cm van elkaar aan de bloemtak. Bij vorm zijn aile planten klein. Ze lijken veel op vorm A omdat ook hier de starn niet hoger dan 7-S cm wordt en de wortels een diameter hebben van 4 mm. De 7-9 bladeren zijn echter kleiner, zo'n 6,5 -S,5 em in lengte en 2,7-3,2 cm in de breedte. Ook zijn de bladeren donker­ groen, nogal dik en leerachtig en hebben zo roodachtige ran­ den. Dc bloemtak is iets korter, 30-40 cm lang, en ze is stevi­ ger (4-5 mm in doorsnee). Er staan 14-1S bloe.men aan de tak, in twee rijen, en elke bloem staat op cen kort steeltje van 12-15 mm. De bloemen zijn witter dan wit, 3-3,5 cm breed en 3 cm hoog, dus ietsje kleiner dan bij \form A. Sepalen en peta­ len zijn gedraaid en groot in vergelijking met de gehele bloem. De sepalen zijn 16 mm lang en S mm breed en de lip is 14 mm lang en 10 mm breed. De spoor is 10 em lang, en ze draait en wijst naar beneden. De tussenruimte tussen d e bloemen op de bloemtak is 2 cm aan het eind e en 1,4 em in het bovenste gedeelte. De tak is nogal barnsteen-aehtig van kleur, en niet groen. Deze vorm bloeit in maart of april, en soms tot mei. A. lTIodesta groeit in oostelijk, centraa\. noordelijk en noord­ westelijk Madagascar op hoogtes van 100-1200 meter. Exacte gebieden zijn Ankafana in zuidelijk eentraal

S Orchideeen 1/96

Madagascar, 1salo, Montagne d'ambre in het noorden, en Bezofo aan het oosten van Maromandia in het noordwesten. We hebben haar zeU g ~' onden bij Talatakely op het centraal plateau. We kunnen helaas onmogelijk de specifieke groei­ plaatsen geven \foor de aparte vo rmen afzonderlijk. Zoals de meeste Aerallgis-soorten heeft ook deze soort een hekel aan verpotten en geeft duidelijk de voorkeur aan het kweken op blokken. Als U ze in potten wilt kweken zult u merken dat vooral de wortelvorming achter zal blijven. Moet ze toch perse in een pot, gebruik dan een grove bark en dan nog wat ander grof materiaal in een 5-7 cm grote pot en geef de wortels de kans om uit de pot te groeien. Ais U op blokken kweekt (10 x 25 cm) van kurk, verweerd pijnhout, ceder, boomvaren of zelfs styrofoam, zal ze het prima doen als U ze elke dag sproeit,of soms zelfs dompelt. Zorg wei dat ze opge­ droogd zijn voordat de avond valt. Als U vonn B ,"vilt opbind­ en moet U er rekening mee houden dat ze, zelfs als U elke dag sproeit, toch langzaam maar zeker zaillitdrogen. Minstens 3x per week dompelen, en dan wei 20 minllten, kan de plal1t van uitdrogen redden. Een lichte meststof mag weke­

Aernl1g1s modesta Folo: Eisses lijks worden toegediend. Ze volstaan met verbazingwekkend weinig licht, en geven dan ook dan nog bloemtakken, hoewel 1000-2000 candela voor betere blocmen zorgt. Al deze vormen doen het het beste in een gematigde of wanne kas, al zullen ze zeLf weI aangeven waar ze het liefst zijn. Het maakt nieE uit welke vorm U wilt, het zijn zonder meer "verplichte" nummers in een kas voor de Liefhebber van miniahlren, voor al diegenen die onder kllnstLicht kweken,en eigenLijk ook voor aile andere kwekers. Dit is een van de supersterren onder de kieintjesil Ze blijft zo compact dat zeLfs een 10 jaar oude plant de hoogte

van 10 cm maar amper zal halen. Alles aan de plant is leuk en opgeruimd, met als uitzondering de wild groeiende wortels. Zij zullen de potten doen overstromen als U ze in potten probeert te kweken, en als U ze op een blok kweekt hangen ze met hele bossen eronder. De lange bloemtrossen zij sierlijk en charmant, zeker voor zo'n langzame groeier. A.modf'sia bloeit trouw elke lente op het noordelijk halfrond, zolang als de omstandigheden dit enigszins toelaten. Ais ze bloeien is voor­ al "orm A. spectaculail~ vaak bloeit ze met 3-6 bloemtakken tegelijk, vol met heerlijk geurende bloemen d ie vaag aan menthol doen den ken. Een stuk of 6 planten tegelijkertijd in bloei kUImen een werkelijk overweldigend kruidig aroma produceren. De bloemen beginnen te geuren op de 2de avond dat ze bloeien, de daarop volgende nacht zijn ze op vulle sterkte. Ze blijven 2-4 weken aan de plant.

Kaklce lakken Veel orchideeenliefhebbers zullen nog nooit een kakkerlak gezien hebben. Ook diegenen, die ze wei in de kas hebben of, wat zeker niet te hopen valt, op de vensterbank! Het zijn n.1. zeer schuwe insekten, die een speciaal zintuig hebben, dat, zodra er licht op valt, hen dwingt onmiddeUijk weg te rennen naar een schuilplaats. En ze zijn zo snel ter poot, dat je mis­ schien net een wegflitsende beweging ziet, waImeer je tueval­ lig in hun richting keek. Het zijn dus nachtdjeren. Overdag schuilen ze op donkere, vochtige plaatsen. Zoals onder een dikke laag rommel, of onder een ondoorzichtige plastic zak, of onder een pot in het afwaterings-gaatje. Daar het tamelijk platte insekten zijn, tot wei 4 cm lang, ovaallangwerpig, kun­ nen zij in spleten van enkele millimeters hoogte kruipen. Wat men hoogstens dan kan zien zijn twee lange donkerbruine sprieten, die onrustig heen en weer bewegen. Zij hebben vleu­ gels, maar rna ken daar zelden gebruik van. De vieugelschil­ den, waar onder de vleugels zitten, zijn gewoonlijk donker tot licht-bruin en hard. Er zijn vele soorten. De meest voorkomende zijn de Australische kakkerlak, Periplaneta auslmlasiae,die zich over de hele wereld heeft verspreid en die veel in kassen wordt gevondenVerder is er de Surinaamse kakkerlak,Pycl1osceius 5urinamel'lsis, de Duitse kakkerlak, Blatella gennanica (wordt ca 11 /2 cm lang), de rookbruine,Peripianeta fuliginosa. De Ame.rikaanse kakkerlak wordt al gauw 6 cm lang! En in de Zuid-Amerikaanse jungle komen kakkerlakken van circa 15-20 cm voor! (Zo iets in je kas!) Kakkerlakken zijn overlevers, zij bestaan al miljoenen jaren en weten zich uitstekend aan te passen aan veranderende omstandig-heden. Het zijn gewoonlijk alleseters. Daar waar veel met voedsel wordt gewerkt, zoals keukens van restau­ rants, hotels en vooral in dierentuinen, leven zij zich 's nachts uit. In woonhuizen zie je ze zelden, omdat deze geen open verbindingen met de riolering hebben, de gootsteen-zeefjes en de stankafsluiters (met water!) houden hen tegen. Maar heb je ze in huis, dan ben je niet jarig! Dan hebben de buren ze ook! En zie ze dan maar kwijt te raken. En het zelfde geldt voor orchideeen-kassen. En wat doen deze lieverdjes tussen de orchideeen? Ze eten wortel-tjes, en bloemblaadjes. Hoe idyl­ lisch! Maar wei van je dure planten, die je met pijn en moeite opkweekt! En daar krijgen n.b. gewoonlijk slakken en pisse­ bedden de schuld van! Enkele uren na zonsondergang kan men ze soms met een zaklantaarn verrassen. Hoe zijn we eraan gekomen 7 Gewoon door besmetting. Meegekregen met planten en potten, oppotmaterialen e.d. uit besmette ruimten. De eitjes worden in bruine beursjes, ca 15 eitjes per beurs, in de grond gelegd. Maar ook kan het wijfje de eitjes bij zich houden totdat zij na enkele maanden (boven de 20 C) uitko­ 0

men. Zij zjjn dan enkele mm groot. Maar bij lagere temperatu­

ren kan het wei een jaar duren voordat zij uitkomen. Jonge

kakkerlakken hebben geen vleugels en vleugelschilden maar

lijken verder op hun ouders.Ook in eetlust! Na ca een jaar zijn

zij geheel volwassen, maar onder hogere temperaturen sneller.

En hoe weet je dat je ze hebt?

Warmeer er geregcld bloemblaadjes geheel of half opgevreten

zijn, wortels en soms stengels flink aangevreten zijn (ze heb­

ben fiinke, harde kaken), je onder de potten ronde zwarte kor­

rels van enkele (3-4) mm vindt, te groot voor pissebedden,

dan moet je aan kakkerlakken denken. Wanneer je een pot

onder water houdt, dan kunnen pissebedden wei 2 tot 4 uur

onder blijven. Maar kakkerlakken komen bijna direkt boven

zwemmen. Die kunnen niet onder water blijven.

Hoe bestrijd je ze? Iedere nieuwe pot met plant, die ik heb gekocht of gekregen heb, komt bij mij niet de kas in, voordat .ik die in water van ca 55"-65 °C geheel gedurende 20-30 sec. ondergedompeld heb. Gewoonlijk doe ik dat direkt na thuiskomst om ze niet in huis te halen. Door die temperatuur sterven kakkerlakken en pissebedden onmiddellijk.Ook de eitjes worden hard gekookt. Eenmaal in de kas wordt het heel moeilijk. Wanneer een klap met de hamer met mogelijk is, kan men een val kopen. De Fa Haytema Agrotheek BV,lndustrieweg 2-6, Middenmecr, tel. 02270-2141, verkoopt ROATEL-vallen (f 25,- ex BTW) en ROATEL lokaas ( 10 porties 1 9,50 ex). Deze vallen, voorzien van 4 valdeurtjes, zet men s'avonds op een plaats waar men deze beesten verwacht. Iedere avond op een andere plaats. s'Ochtends haalt men de val weer weg, het lokaas mag niet nat worden. Na een week moet het lokaas ververst worden. Gevangen kakkerlakken laat men in heet water vallen. Vooral niet ergens anders loslaten, want men zadelt een ander met een gigantische pest op. Na enkele weken herhaalt men de behandeling om de jongelui de kans te geven in de val te lopen. (Het lijkt de drugscene wei!). Ook naaktslakken zal men er in vangen! Wi! men grover geschut, dan kan men Diazinon en Baygon Groen tegen kruipende insekten (pro­ poxw~ tetramethrin en piperonyl-butoxide, ca 115,-) in de hoe­ ken en gaten spuiten (niet op de planten). Of HCH of malat­ hion poeder. Men kan zelf vaLien maken door niet te lage, schone, fiessen met niet te nauwe hals aan de buitenzijde te omwikkelen met stof of in een oude sok te steken, zodat de lieverdjes er tegenop kunnen klimmen. In de fies doet men dan aas, by. banaan en/of ei of ROATEL-Iokaas, (er zit een lokmiddel in) of, indien voorhanden, een dooie kakkerlak. Daar zijn ze gek op. In Kew Gardens in Londen, waar men in de tropische kassen er heel veellast van heeft, is kortelings een "verjongings"-hor­ moon speciaal voor kakkerlakken ontwikkeld, waardoor de jonge kakker-Iakken niet volwassen worden. Maar dat zal voorlopig wei niet in de handel zijn. Milieu-vriendelijke middelen zijn synthetische pyrethroiden, merknamen: Cislin WP8300N, K-Othrine 8577N, K-Othrine ongediertedood 7891N en Detmol-concentraat PER 8472N . FA. van Toorenenbergen

Orch-i-deetje Te koop:

Tijdschrift American Orchid Society complete jaargangen,

ingebonden harde kaft 1969 tim 1989 (in een koop).

Venezuelan Orchids illustrated: delen 1, n, en Ill.

(Originele uitgave groot formaat)

Te bevragen: T. van den Heuv l,

tel: 050-5341420 antw app, tevens fax.

9 Orchideeen 1/ 96

tuinboeken

Van dey Hoff boeken Postbus 49 5430 AA Cuijck Fax: 024-3733436

&

plantenboeken

Uit ons gigantische assortiment kunnen wij u aanbieden met kennismakingskorting de volgende boeken: • The cattleya's and their relatives, C. Wittmer part 1, van f 79,50 voor f 58,­ • The cattleya's and their relatives, C. Wittmer part 2, van f 79,50 voor f 57,­ • The cattleya's and their relatives, C. Wittmer part 3, van f 82,50 voor f 67,­ • NIEUW The cattleya's and their relatives, part 4: the bahamian and carribean species, engels, 156 pagina's, 82 kleurenfoto's, tek., f 82,50 intekenprijs tot verschijrung f 64,­ • An introduction to the cultivated Angraecoid Orchids of Madagascar, Hillerrnan/Holst, engels, 302 pag., kleurenfoto's, het standaardwerk op dit gebied, speciale prijs op = op, van f 74,- voor f 49,50 • NIEUWVandas and Ascocendas and their combinations with other genera, D. Grove, engels, 250 pag., 100 kleurenfot., f 85,­ • NIEUW A history of the orchid, Reinikka, engels, 340 pag., een historisch owrzicht van orchideeenontdekkers en hun ontdekkingen, f 63,Wij zijn uitsluitend een verzendboekhandel. lndien II uw naam en adresgegevens toe laat komen ontvangt u millimaal4 x per jaar onze folders met de nieuwste boeken op o.a . orchideeen. Regelmatig hebbell wij speciale aktieboeken in de verkoop.

Reinhart Orchideeen

ORCHIDEEEN WUBBEN

Westerveen 16 9751 HW Haren fit 050 - 4062455

Groot assortiment Orchideeen en Tillandia's.

[edere zaterdag open van 09.00 uur ­ 17.00 uur en op afspraak

Prijslijst schriftelijk aanvragen

Open ingstijden: maandag tim zaterdag van 9.00 u tot 12.30 u en van 13.30 u tot 18.00 u

nu ook zeldzame tillandsia's te koop

Tolakkerweg 162

3739 JT Hollandsche Rading

Telefoon 035 - 5771222 - Fax: 035 - 5772103

U kunt ons vinden als u op de Rijksstraatweg tussen Haren en Glimmen de Viaductweg ins laat en daarna de eerste weg links neemt

~

qje/

(!),.du~ ~

,

Orchideeen-kwekerij Huub en Truus van Campen Geopend : tim zaterdag • 10.00 tim 12 .00 uur 13.00 tim 16.00 uur

~ .

,

d inSdag

Botanische Orchideeen, de meesten uit zaad gekweekt en hybriden. • Oppotmaterialen • Diverse soorten meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen 'in kleinverpakking

~,-" •

V~ ~

Oosterterpweg 36 1771 SK Wieringerwe rf (richting Kreileroord) Tel/fax 0227-663376

Gratis toegang Excursies mogelijk na telefonisch overleg

ORCHIDEEEN-TILLANDSIA'S S('HALK~-Regelmatig nieuwe import botanische soorten

Mastlanddreef II, 4841 KJ Prinsebeek Tel. 076-5414023 (Aan de weg Rotterdam-Antwerpen afslag Prinsebeek Breda-Noord) ,

Geopend aileen zaterdags tot 4 uur,

of na telefonische afspraak.

Wij versturen geen prijscourant.

Hoe men denneschors kan gebruiken als oppotmengsel

Kleine sehorsdeel~es verteren veel sneller dan wat grovere deeltjes. Afhankelijk van de temperatuur kan dit na enige maanden al hinderlijk werden (pH en porievolume). Dit ver­ teren is zowel een chemisch (de pH verlagend) als een biolo­ gisch proces. Verpot moet worden voordat het porievolume al te vee I teruggelopen is. Het is daarom verstandig liever wat te grote schors te gebruiken dan te fijne. Maar het gebntik van grovere schorsdeeltjes vraagt dan wei een aangepaste (vee 1­ vuldige) watergift, omdat anders de wortels niet krijgen wat ze nodig hebben.

B. Johnson

He! belang Bij de teelt van orehideeen kan heel goed gebruik gemaakt worden van dennesehors, die eehter wei voorbehandeld moet zijn (geeomposteerd). Dit artikel gaat uit van geeomposteerde sehors. Maar partijen schors kunnen onderling sterk versehil­ len. Vooral moet gelet worden op: - de gesehiktheid voor orehideeenteelt; - de meest gewenste grootte van de sehorsbrokjes; - de versdlillen tussen de kleinste en grootste schorsbrokjes in een partij en dat nog in verhouding tot de potgrootte; - de gewenste grootte voor de verschillende geslaehten (soorten); - het beste bemestingsschema; - de beste pH.

VIlIl

voorgccol1lpostecrde sehors

Een composteerbehandeling wordt vaak toegepast om de sehors gesehikter te maken \loor onmiddelijk gebntik. Er wor­ den dan aan de schors meststoffen toegevoegd, die eehter vrij snel door baeterien opgebntikt worden. Voorgeeomposteerde sehors vraagt na toepassing dus beslist om bemesting. Ook de pH van zulke schors verandert en kan wei teruglopen tot 4,5. In sd10rs opgepotte planten moeten dus meteen bemest wor­ den en de pH moet regelmatig geeontroleerd worden. Ceef meteen opneembare N-mest en geen langzaamwerkende voorraadbemesting. Kan e[ke orchidee op schors bemest worden?

Na onderzoek op de hierboven genoemde punten is een beter begrip ontstaan over de mogelijkheden van denneschors en ho denn 'chors als oppotmengsel kan leiden tot goede groei van ordlideeen. Uitgangspunt moet hierbij steeds zijn, dat een orchid e nooit gocd kan groeien als de plant geen gezonde wortels heeft. Een gocd wortclgesteJ vraagt een juiste schors­ deel~esgrootte, een jlliste pH van de schors en een aangepaste bemes ting; schor neemt temidden van andere oppotmateria­ len langzamerhand een vaste plaats in, wat mede gebaseerd is op goede verkrijgbaarheid, prijs en suceesvolle toepassing bij de orchideeenteeit. 0

Voor zover nu bekend wil aiken Disa niet in sehors groeien. Als het lukt schorsgrootte, bemesting en watergift af te stellen op de eisen van de planten kan verder elke ordlidee op / in schors gekweekt worden. Sllrcoehillis groeit sehitterend in jonge, zaehte sehors groter dan 50 mm. Ook Dendrobilll11 groeit erg goed in zuivere schors (ook 50 mm en grover). Opgemerkt moet wei worden dat orchideecn in de natu ur daar willen groeien waar de omstandigheden dit toeJaten. AJs we ordli­ deeen kweken veranderen we de omstandigheden, maar al we dit doen zodat de gewenste harmonie weer ontstaat, lukt de teelt. Maar zo'n harmonie kan afhankelijk zijn van bijvoor­ beeld de hoeveelheid mest van slechts een element.

Denneschors

De it!lIIpemt!lur vnn he! oppoll1lcngse/ Denneschors kan verkregen worden van jonge bomen die gebruikt worden door de papierfabrieken of van oudere bomen die timmerhollt leveren. Er bestaan duidelijke versehil­ len russen deze twee sehorssoorten. De schors van jonge bomen wordt speciaal gebruikt voor bodembedekken, omdat dez zachter is. De schors van oudere bomen is harder en ver­ teert langzamer en is daarom gesehikter voor de orchideeen­ teelt. Ca d aarom steeds uit van d e juiste schorssoort. Ais "25 mm sdlors" aangeboden wordt ga dan eerst na of de brok­ jes werkelijk deze grootte hebben en niet bijvoorbeeld 75 mm zijn. Dit komt namelijk voor. Probeer altijd sehors op monster te kopen. [5 dit niet mogelijk, koop dan een zak en pas meer als het bevalt. Vaak zitten aan schors nog houtdeel~es. Over het feit of dit gewenst of juist ongewenst is verschiIlen de meningen. Cymbidillms groeien goed in "houtsehors". Bmssia, Cattleya en andere epifyten laten hW1 wortels liever over het hout dan over de schors groeien. Anderen brengen naar voren dat hout sneller verteert dan schors en daarom ongewenst is. Ook verschillen de meningen over het feit of d e schors geste­ riJiseerd moet zijn. Dit steriliseren verdubbelt de aankoopprijs en is niet nodig.

Hoc groat of fijn lIIoet sellars zijn7 Potgrootte

Schorsgrootte

10 cm 15 cm 20cm 25 em 30 em

12 mm (9-15 mm) 18 mm (15-21 mm) 18 of 24 mm 24 mm (21-27 mm) boven de 27 mm

Vaak wordt uitgegaan van een te fijne schors. Aanvankelijk vond men het nonnaal dat een plant elk jaar al zijn wortels verloor. Het mengsel bleek ook vaak erg koud te zijn (nacht­ temperatuur). Door uit te gaan van grovere schors neemt het luchtvolume in de pot toe en stijgt de temperatuu r en de7.e loopt maar 1 uur aehter op de kastemperaruur (dit in vrij grote 60 em potten). Dan blijven de wortels ook langer dan 1 jaar aetief.

Resultaten vnll de wntergifl Op de juiste manier water geven aan planten die in sehors geplant staan, is niet zo eenvoudig. Te natte schors gaat verte­ ren en dan ontstaan de problemen. Te veel water leidt boven­ dien tot een lage pH en te lage luchtgehalten. Toevoegen van grind aan een oppotmengsel zal, dit natuurlijk afhankelijk van de grootte, het watervasthoudend vermogen verlagen, maar de afwatering niet verbeteren. rind zal wei de stabiliteit van het mengsel verhogen. Nauw verbLlnden met de watergift is natuurlijk de mestgift. Aigemeen is bekend dat schors voe­ din rsstoffen (speciaal N) vastlegt, maar de neiging bestaat nu, tegen de achtergrond van deze kennis, orchideeen over te bemcsten. Of de hele verzorging van planten zo harmonieus mogelijk verloopt, toont de plant het beste door het maken van nieuwe scheuten (de aanleg van nieuwe stengelknollen) en de bloei. Worden elk jaar de knollen wat groter en de bloei wat rijker, dan heeft men de juiste evenwidlten gevonden. Overigens begint het steeds duideJijkcr te worden dat de wateropname door de wortels niet de enige bron voor de watervoorziening van de planten is. Het opvoeren van de

11 Orchideeen 1/96

luchtvochtigheid en het broezen van de planten leidt vaal tot betere groei dan door te proberen de patten erg nat te hOllden. Daarom is het ook onjllist om de schuld van de slechte groei te geven aan het gebruik van schors of aan de bemesting, ter­ wijl de slechte groei eerder toegeschreven moet worden aan verkeerde teeltmethoden die niet ( of onvoldoende) aangepast zijn aan het gebruik van schors als oppotmengsel. atuurlijk moet ook de bemesting aangepast worden aan het oppot­ mengsel en niet omgekeerd. Wat is de oorzaak van de slechte groei?

Slecht groei van een orchidee wordt in 90% van d gevaJlen veroorzaakt door slechte wortels. Kijk daar dus altijd eerst naar. Ais de wortels dood zijn (of nog net niet) kan dit vcroor­ 7.aak t zijn door het gebruik van e n verkeerde maat schors. Verkeerde pH, luchtgebrek en teveel vocht zijn het gevolg van te fijne schors. Verkeerde bemesting ka n ook de pH verstoren, vooral als hoge giften ureum of ammoniakrnest gegeven wor­ den. Ook kan het zijn dat de chors wei voldoende doorlucht is maar de wortels droog lijken; dan is er een tekort aan vocht. Dat valt te constateren door d e plant op te till en en de wortels te controleren. Als de wortds gezond zijn en de watergift cor­ rect, kijk dan naar het blad. Als de bladkleur dof is en /of de bladpunten zwart, ga dan na of er fouten gemaakt zijn met de

Valkuilen voor beginners (1)

Advies 1: Bezint, eer gij begint.

Advies 2: Ook orchideeen houden van gezelliglzeid.

Tja, de vraag van de redactie was zo eenvoudig: schrijf korte artikeltjes met als titel "Valkuilen voor beginners". Op het eer­ ste gezicht niet zo'n moeilijke opdracht. Je wordt geacht enige ervaring te hebben met het kweken van orchideeen. Zelf ben je immers ook in de nodige valkuilen gevallen. En de zegs­ wijze is: "door vallen en opstaan leert men lopen'·. Je zegt op zo'n verzoek ja. Ais je dan achter je computer plaatsneemt om de eerste zinnen op het scherm te krijgen, realiseer je je dat het nog nict zo gemakkelijk is om over valkuilen bij het kwe­ ken van orchideeen te schrijven. In eerste instantie vraag je je dan af wat een valkuil is. Volgens het woordenboek is een valkuil een "gecamoufleerde kuil om dieren te vangen". Zo'n omschrijving zet je op het goede spoor. Pas als je in de valkuil bent terecht gekomen, weet je wat er fout is gegaan. Je maakt een fout die moeilijk is te ver­ mijden. M.a.w. aile fouten die je bij het kweken van orchi­ deeen maakt, kunnen beslist niet worden gerangschikt onder de het begrip valkuilen. Er zijn vermijdbare fouten; ook bij het kweken van orchideeen. Laten we het volgende (echt gebeurde) voorbeeld, dat ruim 20 jaar geleden plaatsvond, eens bekijken: Iemand had, voordat hij met het kweken van orchideeen beg on, een klein kasje in zijn tuin staan. Daarin zaaide hij in het vroege voorjaar plantjes voor zijn volkstuintje. 's Zomers kweekte hij in dat kasje tomaten. Op zeker moment bezocht hij een plantententoonstelling waar ook een hoekje was inge­ richt voor de plaatselijke afdeling van de NOV. Hier maakte hij kennis met een enthousiaste kweekster die haar enthou­ siasme op hem wist over te brengen. U begrijpt het wei: hij was verloren ! Zijn eerste plant, gekocht in de herfst, kwam in een, op dat moment, praktisch lege kas te staan. Dat was een Coelogy/1e massangeana. Hij wist dat deze fraaie orchidee in

12 Orchideeen 1/ 96

bemesting, de pH of de schorsgrootte. Maar de planten kun­ nen ook teveellucht gekregen hebben. Als een Cymbidium blad verliest of als de bladeren aan hun voet verdrogen is er sprake van een teeltfout.

Lllchtvochligheid Veel kwekers besteden onvoldoende aandacht aan de lucht­ vochtigheid in hun kassen. Als w epifytische orchideeen in grove schors zetten dan zal het oppervlak van de potten snel uitdrogen en aile jonge wortels, die nog niet wat dieper in de pot gegroeid zijn zullen mee verdrogen. Wortels verdrogen bij lage luchtvochtigheden, terwijl ze bij hoge luchtvochtigheid juist vocht uit de lucht opnemen. Een mestgift kiln bij lage luchtv ochtigheid tot worteltopverbranding leiden. Een goede luchtv chtigheid lan in stand gehouden worden met moder­ ne automatisch werkende kasapparatuur. Maar iedereen kan makkelijk plastic pijpen met neveldopp n installeren (wat v 1goedkoper is). fen goede zorg voor de luchtvochtigheid vormt een van de belangrijkste aspecten van succes van de orchideeenteeit.

Vertaling en bewerkil1g: H.C. Kronenberg naar: A growers guide 10 using pille bark. Bill Johllson (part Auslralian Orchid Review, April 1993, bIz. -9

1)

Indonesie voorkomt. En Indonesie ligt in de tropen en dus .... deze plant moest - dacht hij - warm worden gekweekt. En dat warm kweken deed hij met overtuiging: zijn eerste orchidee werd in een mandje boven de gasgevelkachel opgehangen waannee de kas werd verwannd. In een mum van tijd was de Coelogyne l11asstlllgeal1tl geheel bruin geworden . Plantje dood. Omdat zijn eerste orchidee vroegtijdig de ge st gaf, kon onze beginnende orchideeenkweker geen tweede fout maken. Want, behalve dat de plant boven de kachel hing, stond de orchidee ook in de volle ZOll o En juist een Coelogyne massange­ ana met zijn relatief tere bladeren, houdt beslist niet van de volle zon. Ik durf na zoveel jaren wei te vertellen dat deze kweker en de schrijver van dit artikeltje dezelfde persoon zijn ! Duidelijk is hier geen sprake van een valkuil. Deze fout had kurmen worden v rmeden! Als ik toen even goed had nage­ dacht, had ik geweten dat op die plaats een Coelogylle massa/1­ gealla geen schijn van kans had. Toch kun je zeggen dat ik destijds wei degelijk in een valkuil ben gevallen, maar dan in een valkuil van een heel andere categorie. lk had me niet voldoende verdiept in het kweken van orchideeen. Conclusie: praat met ervaren kwekers en lees veel. En bezoek de plaatselijke kring van de NOV' Tussen twee haakjes: nu ik het toch over boeken heb, wil ik een boek noemen waaruit ik zelf veel elementaire kennis over het kweken van orchideeen heb gehaald: "Orchideeen, kwe­ ken en verzorgen" van Walter Richter. De nederlandse bewer­ king van dit duitse boek uit 1970 is helaas allang uitverkocht. Aileen misschien nog antiquarisch verkrijgbaar. Recent is in Duitsland weer een nieuwe uitgave verschenen. De standaard handelingen die elke beginner moet leren, staan er op een duidelijke wijze in beschreven. Welke nederlandse uitgever verzorgt een nieuwe nederlandse uitgave, nu Thieme aange­ geven heeft dit boek niet weer in de nederlandse taal te zullen uitgeven 7 Overigens staan er in de nederlandse editie van 1970 weinig kleurenfoto's en veel duidelijke tekeningen. Zo'n boek vraagt er om te worden gekopieeerd ! Zie ook de bespreking van de nieuwe duitse uitgave in Orchideeen 3/95 op p. 16. Kort daarna heb ik een niemve Coelogyrze masstll1geana gekocht die nog steeds (dus na twintig jaar) in volle glorie regelmatig

in mijn kits bloeit.

Dit nieuwe exemplaar werd iets verder van de kachel op een

halfbeschaduwde plaats opgehangen.

Maar ik viel daarna met open ogen in een echte valkuill.

Althans zo heb ik dat ervar('n.

Als je naar het oorsponkelijke milieu kijkt waar de meeste,

door ons, gekweekte orchideeen vandaan komen, zie je dat ze

vaa k tussen andere planten groeien. Oat geldt overigens

bcslist niet voor aile tropische orchideeen ! En juist dat dicht

op elkaar groeien van veel planten creert een (micro)klimaat

met de juiste groeiomstandigheden. In mijn geval stond mijn

eer te orchidee in het begin bijna als enige plant in d e kas.

u is dat een praktisch probleem: als je met het kweken van orchideeen begint, heb je niet meteen een kas vol planten. Deze eerst orchidee zal wat eenzaam in de kas staan en daar­ door niet zo llitbundig groeien en wi! mi schien helemaal niet bloeien. De ervaring leert dat het kweken van orchideeen aan­ mcrkelijk betcI' verloopt als jc in je ka meer planten bij elkaar zet. Maar als je je eerste orchidee hebt, heb je er binnen relatief korte tijd meer. Als u nog weinig orchideeen hebt, kunt u (mogeJijk tijdelijk) deze orchideeen tussen andere planten zet­ ten. n dan bedoel ik planten die u alom in de bloemenzaken en tu incentra kunt kopen. Dit kunnen heel goed bladplanten zijn; voor relatief weinig geld kLmt II dergelijke planten kopen. Als u bij succesvolle amateur-kwekers in de kas komt, zal u opvaUen dat hun kassen altijd boordevol met planten staan. Meestal wei orchideeen ! Hetzelfde geldt natuurlijk ook voor vensterbankwekers. Aan het eind van elk artikeltje zal ik kort een orchidee beschrijven die als een echte beginnersplant kan worden beschouwd. Boveng noemde Coelogyne l11assangeana is zo'n beginnersplant. Coelogyne massangeana Deze orchidee komt oorspronkelljk uit Thailand, Maleisie, Sumatra en Java en leeft voornamelljk epifytisch op bomen op hoogten tllssen 500 en 1000 m. Op elke pseudobulbe, die zo'n 6 tot 10 cm hoog is, staan twee nogal groene bladeren van 25 tot 45 em lengte. De hangende bloemtros, die wei 50 em lang kan zijn, groeit uit de voet van de pseudobulbe. Om die reden wordt Coelagyl1e 111assallgea11a vrijwel altijd hangel1d gekweekt. Aan de bloemtros verschijnen veel grote bloemen die enkele centimeters groot zijn. De bloem is geelwit van kleur met een opvallend lichtbruine lip. De bloei duurt enkele weken. Deze robuste orchidee is vrij gemakkelijk te kweken. De plant wordt gematigd tot warm-gematigd gekweekt; temperatuur minimaal15 0c. Een temperatuur tot 30 °C wordt '5 zomers probleemloos verdragen. Hang de plant op een half bescha­ duwde plaats. Zorg voor een goede luchtcirculatie en een reia­ tieve luchtvochtigheid van 50 tot 70%. Een verschil van enkele graden in temperatuur tussen dag en nacht is ter bevordering van de bloei aan te bevelen. In zijn oorspronkelijke versprei­ dingsgebied heeft Coelogyne massar/geana nauwelijks een rust­ tijd. Dit betekent dat het gehele jaar moet worden gegoten; ' 5 zomers meer dan '5 winters. In elk geval mag deze orchidee niet ujtdrogen . De jonge scheuten zijn gevoelig voor stagne­ rend vocht. Ook is dit een geeigende plant voor de venster­ bank; liefts op een west- of oostraam. In elk geval niet in de volle zon.

Als ll, als beginnel1d orchideeel1kweker, vragen hebt Ilaar aanleiding van dit stllkje, schroomt u dan /liet om mij te schrijve/l of te bellen. Oak sllggesties voor, wat volgens u een valkuil is, zijn van harte welkonz: PI'. Bernhardweg lOa, 6862 ZG Oosterbeek; tel. 026-3334303.

Pleurothal/is grol"!Ji. Folo K. Eisscs

Pleurothallis grobyi

Pleura/hal/is grobyi is in Nederland de meest bekende en meest verkochte Pleurathallis-soort. In de natulU komen ze voor van Mexico tot in het noordelijkste gedeelte van Zuid-Amerika. Pleurathal/is grabyi is een naar grootte en uiterlijk zeer variabe­ Ie plant. Er zijn planten met 11 / 2 cm korte, vrij dikke blad eren en er zijn er welke tot 7 cm grote, dunne bladeren hebben . De bladeren hebben nagenoeg geen steel en staan dicht tegen elkaar. De grobyi's in mijn kas met de dunne bladeren zijn over het algemeen aan be ide zijden paars /rood gevlekt, ter­ wijl de dikbladige alleen aan de achterzijde rood gespikkeld tijn. Ik heb het vermoeden dat de dikbladige planten steviger, wasachtige bloemen hebben dan de dunbladige planten. Omdat ze echter zee r variabel bloeien, heb ik dit nog niet kunnen vergelijken. Ze bloeien een maal per jaaI', maar wei over het hele jaar verspreid. De bloeilengte is 2 tot 3 we ken. De bloeistengel is rood van kleur en wordt 10 tot 15 cm lang, waarop wijdvertakt ca. 10 geel met rode bloemen staan (grootte ca. 6-7 mm).

\i f

.7

Kweekwijze: gematigd koel, lucht­ vochtigheid overdag 70%, 's nachts zo hoog mogelijk, in de zomer 50% schermen, in de winter aIle licht. Ik houd de dikbladige planten op kurk en mexifernblokjes, ter­ wijl de dunbladige in plastic potjes met ven­ tilatiegaten groeien. Het zijn overigens geen snelle groeiers.

Piet Dubbeldam

YD.Fejkema

Pleurathallis grobyi

13 Orchideeen 1/ 96

Sonnenberg orchideeen Een greep uil ons assortimenl:

Bij ons verkrijgbaar Bulbophyllums en Cirrhopetalums:

Caltle)'a dormanniana (jong) gaskelliana

O,'erigen AHides japonica

guale ma ie ns is

Brassia caudata Brnssal'ola nodosa Bakeria lindleyana

gUll"ta leopoldii harrisoni a nu

.I, I

Bubophyllum barbigerum BubophylltJm crassifolium Bubophyllum macranthum Bubophyllum rufinum Cirrhopetal'um campanulatum Cirrhopetalum medusae Cirrhopetalum picturatum Cirrhopetalum purpurascens

Luteo la

Broughtonia sangu inea

m()ssiac

Cuelog)'ne cristala

velutina (jong)

Cymbidium eryl.hruSly lulll

PhalaeJlopsis amabilis aurea fornlosa cclebensis

-Azie -Azie -Azie -Azie -Azie

giga mea

leucolTllOda lindcnii iucddemanniana mariac pallen.,

Zoekt U nog andere soorten? Informeer bij ons

"tllarli ~lml ~ chillcri alla

I

equestri s violacea borneo ve-ilcruana

Orchideeen-centrum

"Oe Wilg" Bermweg 16 b, 2911 CA Nieuwerkerk aid 'IJssel Telefoon 0180-314568

odorn ta

vcnoSu

Cymbidiell" rhodochila Dendrobiulll loddigesi i lonopsis utricularioides KingidiulIl delic;",,, Laelia "neeps sincorana ~'liltonia c lowesii regnellii spectabilis

Odonloglossum bi e ton; e n ~c Oncidium iaIH.:eanum onu stum varico5um Trichopilia margi nat.a .. toni li s Vanda ~ ande.riana te re, (j ng)

Prijlt ll vanuf t7,50. Gcopcnd: vrijdag en zalcrdag van 10.00 tol 16.00 uur, Wij vcnncerucrcn in ei gcn labmatoriulll.

Sonnenberg Orl'hidcccn. Dcvclslui~ Sa, Hecrj;.II1sdam, leI. 0 7~ ~ 6 77 1880

(VanIJit

Hecrian\;ct:ull fi c hlin £ ZwijndredH)

ORCHIDEEEN-KWEKERIJ IMPORT-EXPORT

Jac. C. van Beem

Molenweg 59, 1436 BP Aalsmeerderbrug,

Telefoon 020-653431 5, fax 020-643531 7

Vertegenwoordiger vaar Nederland vaar Michel Vacherot

Het adres voor: Cattleya Cymbidium Paphiopedilum Melati-planten Dendrobium Doritus-alba Zygopetalum Vanilla planifolia div. meristeem Phalaenopsis

Oncidium Angraecum Epidendrum

Ook kunt u in onze boetiek voor al uw bloem-bruids en rouwwerk terecht. zondags ges/oten

TE KOOP gcvraagd botani sche orchideeell. Liefst he le collectics voor onze doorlopende tentoonstelling.

Handelskwekerij

Fa. Th. D. Maarssen en Zn.

ORCHIDACEAE

Cruq uiusweg 9, Postbus 17,21 00 AA Heemstede, tel (023) 529 00 88, fax (023) 528 50 22

Oosterringweg 34, 3815 PS Luttelgeest bij Emmeloord, tel: 0527-202875 b,g.g. 0561-4814 14

Een niet-steriele zaaimethode voor (aard)orchideeenzaden Masakumi Odakura (gevonden in het 1995 jaarboek van de All Japan Orchid

Society, 34)

Vrij bewerkt, verkort en vertaa ld door H ,G. Kronenberg

In dit artikeltje wordt een methode van niet-steriele orch i­

deeenzaai beschreven, die door zijn relatieve eenvoud zeker

het proberen waard is, De voo rdelen zijn:

- de method e is bijzonder eenvoudig;

s teriel werken is niet nodig

7 / (!!pW~m 0) 7;"

*~'5GT)J:~'

fine sand

4~7"5U

plastic pot diameter 14cm peat pot set

up side down

L~~u.(H

jig, 1, Zaaiopstelling vaar l1iet steriele zaaimethodc

Rhizoctonia source

wortelschimmel(s)

a clear cap for illumina tion

lichtdoorla tend deksel om he t turfpo ~ e van binnen licht te geven

sph agnum layer

afdeklaagje van veel1mos

frame fo r pot hanging

houder om de pot in op te hangen

fine zand

zandgrond (voor nie t-grond orchideeen), oppotmengsel

plas tic pot diameter 14 cm

] 4 cm plastic pot

hole expanded

vergroot afwateri ngsgat

seeds were sown on inner surface of pea t pot

de zaden waren gezaaid op d e binnenka nt van de (natte) turfpot

Doorgroei

+

+

- Orchis-soorten (uit de Japanse bergen)

+

±

Habenaria radiata

+

±

Calanthe sps

+

+

- Spiranthes sinensis

++

+

- Bleti lIa stria ta

++

++

- Liparis nervosa

+

+

-

+

+

Goodyera schlechtendaliana

*HI tJ, d.> GT) U1>

frame for pot hanging

hole expanded

- Orchis-soorten (uit de Japanse hooglanden)

-

I

seeds were sown on inner surface of peat pot

De methode d oet 'natuurlijk' aan, Het kiemproces lijkt erg veel op dat in de natuur, meer dan op het alom gebruikte steriele sys teem, Het artike l~ e waarschuwt er w el voor, da t bij een aa ntal orchideeensoorten d e kieming wei goed is, doch da t de d oo rgroei van de plan~es tegenvalt, zoa ls onderstaan­ de tabel I, t zien, Kieming

~J\:;GT)t.:d.>GT)i!IJIl"" ~ ") 7" a clear cap for,inner illumination

•

- het kiemingsproces - als het tenminste lukt­ is goed waar te ne men

Orchid eeensoort

'
any orchids for Rhizoctonia source

Alhoewel in de tabel alleen de kiem ing en doorgroei va n grondorchideeen beschreven wordt is de op stelling mj, heel goed te proberen voo r epify tische orchideeen, die over he t algemeen makkelijker tot kieming te brengen zijn, Op steriele media gaa t dit erg goed (Knudsonformule en andere) w aarop de grondorchideeen het over het algemeen s lecht doen, M.i, zeker het proberen waard, voora l omdat het een eenvoudige techniek lijkt te zijn,

fig, 2, JOl1:;(e POllcrorciTi, :;(ral'llillifa­ iia-piantjl's, Deze figllll r geeft me/em cell il1drllk van de zaai­ dichtheid

15 Orchideeenl/96

LIit: Kring N. Brabant, december 1994

Het geslacht Ansellia Lindley 1844 Luipaardorchidee

Tribus: Cymbidieae Subtribus: Cymbidiinae Beschreven in Botanical Register 1844, sub t,12 en in Benth. et Hook. Gen. Plant. III p.537 door Lindley Bekende soorb1amen: Ansellia africana Lindley. 1846 (type soort). Ansellia eOl1fusa N.E. Brown. Ansellia gigantea Reichenbach f. Ansellia afriealla var. natalel1sis Hooker. Allsellia l1ilotiea N .E. Brown. Arlsellia afrieana var. nilotiea Ansellia congoensis Vindplaats Het genus Ansellia komt voor in 6 soorten die gevonden wor­ den in een zeer groot gebied vanaf de zuidzijde van de Sahara tot Zuid-Afrika, van zeeniveau tot 1400 a 1600 m hoogte. In de literatuur worden ook hoogten tot 2000 m beschreven. Deze plant lijkt op een xerofyt (*), wat inhoudt dat hij grote droogte-perioden goed kan doorstaan. Vooral in Oost-Afrika komen gebieden voor waar 1 a 2 x per jaar een extreem droge periode heerst. De planten zijn gevonden in droge, warme rivierdaIen op oude vertakte stammen van een (Doum)-Palm (Elaeis guinensis of Hyplwene thebllica). Het zijn echte epiphy­ ten. In Stein's Orchideen Buch is echter vermeld dat de plant een echte humusbewoner is' Etymologie Het geslacht is genoemd naar John Ansell die de 'type-plant' yond. De soortaanduiding 'africana' is afgeleid van zijn vind­ plaats = 'in Afrika'. Geschiedenis De eerste Ansel/illllfriclll'lll is door John Ansell in 1841, op het eiland Fernando P60 in de Clarence Cove, voor de kust van Kameroen, tijdens de Niger-expeditie van 1841-1842 gevon­ den. Een gedroogd exemplaar stuurde hij naar John Lindley. Die beschreef de plant in Botanical Register 1844 sub t.12. Twee jaar later kreeg Lindley een plant die gevonden was op een expeditie van Loddiges en Rev. Jo1m Clowes en die bloei­ de op de kwekerij van Loddiges. Het is deze plant die afge­ bee1d is in het Botanical Register van 1846 t.30. onder de naam 'Ansellia afrieana' . Maar bij vergelijking met de plant in het herbarium te Kew, die gevonden was op Fernando Poo, was het snel duidelijk dat deze hvee niet gelijk waren. N.E.Brown stelde de naam 'Ansellia confusa' voor deze bloeiende plant voor en beschreef hem in Lindenia II sub t.64. Dit is de bekendste 'Ansellia afrieana' . Ook zijn er planten verzameld door de graaf van Scarborough omstreeks 1850-1855 aan de oevers van de Hakarivier in het Elephant Forest nabij het Chadmeer. In Kew zijn deze planten ook ge'indentificeerd als 'Ansellia confusa'. Omstreeks dezelf­ de tijd ontving Wilson Saunders uit Natal door Gueinzius in Port Natal gevonden planten, deze zijn door H.G . Reichenbach in 1847 besehreven in "Linnaea". Ook zou deze soort zijn beschreven in Walper's Annales Botanices onder de naam 'Ansellia gigantea' . Deze plant is weergegeven als een enkele bloem op plaat (tekening) 4965, fig. 3, van het Botanical Magazine en door Sir William Hooker als 'Ansellia africana

16 Orchideeen 1/96

Ansel/ill africllnll. Foto: Eisses var. nataJensis' benoemd. Ansel/ill gigllntcil var. 11ilotiea is in Mbwiga (Tanzania) gevonden tijdens d e beroemde ontdek­ kingsreizen (1860-1863) van Grant en Speke naar de bronnen van de Nijl. Als laatste is er ook nog een plant in het toenmali­ ge Belgiseh Congo door de Compagnie Continentale d'Horticulture de Gand verzameld en benoemd als 'Ansellia co1lgoensis' . We kunnen dus vast stellen dat het genus Ansellill op 5 loka­ ties in Afrika voorkomt, die zeer ver uit elkaar zijn gelegen. De planten zijn zo verwant aan elkaar dat de versehillen nau­ welijks voldoende zijn om ze te onderscheiden in verschiilen­ de soorten. Mogelijk zijn het tussenvormen. Plantomschrijving De plant is in eerste oogopslag verwant aan het genus Cymbidiw/'l. In de bloemstructuur laat zij zich gemakkelijk onderseheiden door de oortjes aan de basis van de zuil. Bovendien is 'Ansellill ' samen met 'Graphorkis' de enige afrikaanse orchidee met recht opstaande witte wortels aan d e onderzijde van de bulben. Ze onderscheidt zieh van Cymbidium ook door de groeivorm. De epifytisch en in dich­ te groepen groeiende bulben van ca. 50-70 em lengte, (bij 'AnsellillllfriCllnll' tot meer dan 120 cm), in doorsnede 2-3 cm, staan bijna loodrecht omhoog en zijn bekleed met verdrogen­ de bracteeen. Op de bulb staan 6-7 lange, groene, riem-Iancet­ vormige, spits toelopende bladeren van 20-30 cm lengte en 2,5-4 cm breedte. De 5 nerven zijn duidelijk zichtbaar. De bloemstengel van ca. 50 cm lengte uit de top van de bulb is meestal vertakt met 2 a 3 zijtakken. De bloemen zijn in grootte en vorm zeer verschillend. De enkele (soms 2) bloem­ stengel(s) staat reeht omhoog, soms ook afgebogen, is veel­ bloemig met 20 tot 50 en vaak nog meel~ sterk geurende bloe­ men. De afstaande sepalen en petalen zijn bijna gelijk. De vrij grote bloemen zijn altijd geresupineerd (gedraaid, zodat de lip omlaag wijst) . De sepalen zijn meer smal-Iangwerpig dan de petalen die iets kleiner en meer ellips-Iangwerpig van vorm zijn. De bloemen hebben een gele ondergrond met grote brui­ ne, soms paarsbruine vlekken en strepen. De lip is 3-lobbig vooruitstaand en ongespoord. De middenlob is vrij breed, met omgekrulde randen. De zijlobben zijn als de sepalen en peta­ len gevlekt, staan loodrecht omhoog en omklemmen de zuil. Op de lip 2 soms 3 oranjekleurige groeven. De gele zuil, voor­

uitstaand en iets gebogen, is aan d e basis voorzien van kleine oortjes. in doorsnede is de zuil half cirkeivormig. In de anthe­ re zitten 4 pollinien in 2 va n achteren samengdrukte paren opgeslagen, ze zijn wasachtig en bijna eivormig. De planten hebben een stipes (het s teeltje dat de pollinia verbindt met het kleefschijfje) en een halve maanvormige kleefschijf. In de (meeste) orchideeenboeken ontbreken gegevens over bloemaf­ metingen zodat ik deze hier niet kan ve rmelden. De soort is O.tn. aan de kle urversc hillen en afmetingen van d e bloem te bepalen. De bloetn van A.gigantea is kleiner dan de bloem van A. afrieallC/ maar wei donkerder va.n kleur, vooral door de donkerder vlekken. A.eol1jilsa heeft ook kleinere bloe­ men dan A. afrieann en is geel tot licht geelgroen met lichte bruinrode vlekken. A. afr/wnn heeft de grootste bloemen, ca. 5 cm, en is licht geelgroen van kleur met fletse bruinrode vlekken. Bloei- en rusttijden De planten kunnen bij een goede verzorging elk jaar bloeien. De normale bloeiperiode voor 'Allsel/ia iganten' is laat in de herfst, begin w inter tot vroeg in het voorjaar. Voor 'A nsellia gigalltea val'. 71ilotien april-mei tot juli, voor 'Ansellin nfriw nn' febr.-maart tot juli en voor 'Al1se!lin eOllfwQ' eveneens febr.­ maart. De bloemen blijven wekenlang goed op de plant. De rustperiode vangt aan nadat de ni uwe bulben volgroeid zijn. In praktijk zal dat ca. 3 maanden voo r de bloei zijn.

Cultuur Laagste temperatuur in de winter ca 150 C, dagtemperatuur 16-20 . In de zomer tussen 20-26" C. De planten kweken in potten of mandjes, in een zeer goed wa ter-doo rlatend mengsel va n kleine tot middelgrote bark, 1/ 4 polystyreenkorrels (piep­ schuim) waaraan toegevoegd geh ak t sphagn um, vee I halfver­ gaa n beukeblad, wat turf en houtskoo l. Opbinden op een starn of kurk geeft ook goede resultaten . Zodra er een nieuwe scheut zichtbaar i , verpotten als dat nodig is. H ierbij zorgen d at de rechtopstaande wortels niet beschadigen. Tot d e nieu­

Ansel/in nfriemw. Foto: Eisses

we wortels volgroeid zijn voorzichtig zijn met water, daarna vee I en ruim water geven. In de rustperiode absoluLlt geen water geven. Heel spaarzaam sproeien om uitdroging van de bulben te voorkomen. De planten verlangen een luchtvochtigheid va n ca. 50-75°/c, en een zeer zonnige standplaats. Zolang de nieuwe scheut nog niet volledig is volgroeid enige lichte schaduw, daarna zoveel mogelijk licht. Pa op met ve rbranden va n de bladeren. In de winter een koelere plaats dan in de ZO 111 er. Bemesten tijdcns de groeiperiode om de 3 weken met 1 gr / \. Synoniemen

Allselfin nfrien nn Illten Rchb.f Bronnen:

Manual of Orchidaceous plants door J. Veitch

Orchidecen, okt. 1967, auteur Dr G. Giesberger.

O rchideeenkultuur door G. Fast.

Bewerkt door: Andre Dumont. (*)Xerofyt = droogteplant, gekenmerkt door erfelijke morfolo­ gische aa npassingen aan een droog milieu.

Nogmaals Psygmorchis iridifolia In nummer 6/94 va n "Orchideeen" heb ik op pag. 17 geschre­ ven dat de laa tste jaren in de literatuur nauwelijks iets is geschreven ov Psyglllorcilis iridifolin. Zo iets beweren is altijd onverstandig, want je zult 7:ien dat er dan iemand opstaat en zegt: "maar daar en daar is wei degelijk iets over dat en dat g schrev n". En natullrlijk gebellrde dat dan ook. Ik kreeg, via een ol11weg, cen brief van mevrouw J.F Razo ut Schultz uit Maastricht. Zij schreef mij dat zij in het aprilnummer 1989 van Orchideeen in een artikel "Tien keer Suriname in een notedop" uitgebreid was ingegaan op de habitat en plurifonniteit van Psygl1lOrcilis iridifolia (toen nog geheten: Olleidiu.II1 pit/sWum). Ook beschreef zij de klimatografische omstandigheden waar­ onder zij de plantjes in (grote getale) vond. Uiteraard heb ik dat artikel opgeslagen en inderdaad .. .... daar las ik enkele interessa nte zak en over genoemde orchidee. Ik schreef in mijn artikel d estijds dat de ervaring leert dat het moeilijk is dit orchideetje voor lange tijd in de kas in leve n te hOllden. Op het waarom daarvan had ik gecn antwoord. Ik ' wil u een citaat uit de tekst van het artikel uit 19 9 niet ont­ houden want mogelijk is daar het antwoord te vinden over hetgeen ik schreef over de hOlldbaarheid van PsyglllOrc!lis iri­ difolia. ~/[evrouw Ra zout Schultz vond Psygmorchis iridifolia "in betrekkelij k diepe schaduw en in zo goed als volle 20n op heel dunne twijgjes. Aan de windzijde en van de wind af. Blijkbaar is d e betrekkelijk con ta nte temp ratuU1~ vochtigheid en venti/ntic (poss(latwilld) daar het enige belangrijke" (cursive­ ring van mij, YDF). Oat een orchidee 20nder p eudobulben gekweek t moet worden bij een betrekkelijk constante tempe­ ratllur en vochtigheid, is duidelijk. Maar dat een behoorlijke lllchtverplaatsing rondom de orchidee nodig zo u moeten zijn, is voor mij een nie uw gegeven. En elk geval ben ik mevrou w Ra zout Schultz dankbaar voo r zijn reactie. Misschien hebben de kwekers die dit fraaie orchideetje in hun kas hebben er iets aan. Ik zou best een wil­ len proberen of cen pSYc/lIl1orchis iridifolin geplaatst vlak voor een ventilator ee.n langere levensdllur heeft. Maar - helaas­ bezit ik de orchidee niet meer. YD.Feikema

17 Orchideeen 1/ 96

al omda t zoveel mogelijk ad ressen van kwe ke rijen, boekhand ela ren en ande re ha ndel die me t orchid eeen heeft te ma ken, erin z ijn opgeno men. Een boek voor de lees ta fel in huis.

De tekst is n iet altijd even v lo t leesbaar; he t ve rwijt aa n va n der Pijl & Dod son Monografie over Dendrobium d a t zij in hun boek veel biologisch jar­ k ingianum gon hantere n (p . Xl) is een typ isch geval van d e po t die de ketel verw ijt d a t hij Pe ter B.Ada ms en Shery l D. zwart z ie t. Ee n zin als d e volgende is Law son.Delldrabill lll killgia llll l1l. A. Klaassen nie t uitzond erlijk (p . 50) : 'N il sson A unique A ustra lian Orchid. showed tha t in a popula tion of Orchis entra l Queensland University Press. r!lorio pollin a tors adjust gender in struc­ 197 pag. 180 kleurafb . An Atlas of Orchid Pollination; turally hermaphroditic pla nts throu gh Prijs: Aush·. d o llar 85.differential visita ti on ra tes in response European Orchids - Cingel, N.A. v.d. Uitgever: A.A. Balkema Publishe rs, to floral display va riation .' H ier w ordt Weinig orchideet'n kunnen bogen op

P.O. Box 1675, Rotterd am.

iets eenvoudigs w eI heel ingewikkeld e n eigen boek. Bij mijn w e ten is dit

175 pilg., 20 x 28 cm , 123 kl eurenfo to's,

uitgedrukt, nog erva n a fgez ien d a t d e z lfs he t eers te boek d a t aan een enkele

veel zw-tekeningen, gebond en.

inhoud va n deze meded elin g mij tWij­ soort is gew ijd . Dat moe t d an een bij­

Prijs 1159,- ISBN 90 5410 1903, 1995.

felachtig voorkomt (wa t op p. 99 over zondere soort z ijn . De auteurs, een echt­

rchis l1lorio staat lijkt er mee in strijd te paar ul t Austra lie, hebben alIes wa t v er­

O ver d e bestui v ing va n Eu ropese orchi­ zijn). In een weten scha ppelijk artikel, m eldensw aa rd is over Del1 drobill rll kill­

d eeen is alles wel zo 'n beetje bekcnd, waar uiters te beknop theid een ve re iste gi(lJ1/.1II1 verzameld en opgeschreven.

zou men d e n ke n. Een pl ant cds onze is, zou dit soort taalgebmik nog te ve r­ Het g rootste d ee! van het boek w ordt

Ri etorchls kan in dit opzicht we inig ontschuldigen z ijn, maa r in een boe k als dit, d a t toch niet aIleen voor beroepsbio­ ingenomen d oor een register va n culti­

ge heimen m eer hebb n, nietwaa r? Wie vars, geordend naar kle ur. Deze culti­

zo d enk t z al d oor he t hier te bes pre ken Ingen bedoeld is, v ind ik he t misplaatst. boek uit de droom wo rde n ge ho lpe n. var z ijn aan wez ig in Australische col­

lnhoude lijk heb ik weinig a< n te mer­ lecties. Daarnaas t is een ove rzic ht gege­

De heer van d er C ingel heC'ft op een uit­ ken, op een paar kleinigh·den na. De sugges tie ddt m )derne ·taxono men zich ven van aIl e gebieden waa r d e plant in

ste kende ma nier a Ue beschi k bare kennis het w ild voo rkomt en van de ve rschil­

over de b tuiv ingsbi oIogie va n all rnaa l me t numerie ke tZl xono mie lende d aa r aro iende varian ten. H et

Eu ropese orchideeen sa mengeva t en bezig hou d 1 (p. 60) is ee.n m is va tting; doe l van d it bock is d uidelijk he t vast­

geordend. H et boek is in het Engels, en de n LJmerie ke ta xonomie is tegenwoor­ bes taat uit een Algem een Deel en een leggen van d e geschiedenis en oor­ d ig voo r d e meest " taxonomen cen in disk red ie t geraakte m ethode die 1 auwe­ . prong Viln de pl ant en zijn variabiliteit Systematisch Dee!. in he t Algemene eel worden in d erticn hoofd stukken Lijks nog w ()fdt toegepast (in teg ns tel­ en dat m t he t oog op beh ud van. 7.0

veel mogelijk hiervan . Gegeve ns over

aJlerlei zaken beknopt uiteengazet, zoals Ling to t clad is tiek). De bew ering d a t Lipari, loeselii zich sterk v rmeerder t de biologie en de cultuur zijn oo k ver­

bestuiv ingssyndromen, insectenged rilg, werkt. ZeLfs aa n d e hybrid e n met ve r­

morfologie, genetica en taxono mie, d ie me t vege ta tieve m id d elen (p. 1 1) lijkt wante Dendrobiums w ordt aandach t

als het ware de leerst )f vo rm en waa r­ m ij nie t juist. Waar Trllllil sicincra globosa ges chonken. H et is d aa rmee typ isch een over men moet beschikken om he t wo rdt vergelek n m et SCl7bio. n collllllba­ rin (p . 103) verz uim t VJ n d er ingel op boek geword en voor gespecia]iseerde

Sys tematische Deel te kUlmen volge n. In hE' t Sys tematisch Deel wo rd t per t mer ken d at e topp n van d ",epa len k vveker o die d eze soort in hun verza me­

ling hebben. In Austra lie z ijn d a t bIijk­

orchideeenges Iacht, e n meesta l zelfs per van TrazlI1sicil1cra knotsvormig ve rbreed soort, ged e tailleerd beschreven wa t er baa r kweke rs die he le collecties opbou­

en vaa k bla uwachtig z ijn, waardoor zij wen van verschillend e culti va rs. Is e r zo van d e bestuivingsbiologie be ke nd is, mogd ijk d meeldrad en va n Scobio51! iemand in ons land?

Dit boek heeft twee g rote voo rgange rs: imite ren . H et is mij nie t duideJijk wa t er ·FertiLisation of Orchid s' va n Charl es wo rd t bedoeld me t 's uperfluo us nectar· Ik betwijfe l he t. Dit bo k kan m .i. he t

Darwi n (1888) en 'Orchid flowers: th eir (p . 70,94). Ve rde r stoorde ik mij een bes te function e ren als biblio theekboek.

p o llina tion and evo lution' van L. va n beetje aa n d e wei erg grote hoe veelheid o nwan g rijke cita ten uit he t boek van vde d er Pijl en C.H . Dodson (1966), twee wa re k1 as ' iekers op hun gebied . In Da rw in. Bij fi guur 15 moeten de onder­ tegenstell in g tot deze werken behandclt scbriften voo r A en B worden verwis­ v,m d er Inge ls boek geen tropische Orchids for the South, door Jack

seld. Kramer. Een uitgave van Taylor

orchideeen, bovendien is het nauwelijks Om nog even op d e Ri etorchis Publishing Company, Dallas, Texas.

gebasee.rd op eigen veldonderzoek. Dit (Dnclylorhiza praeterl1l issn) terug te 1994 Isbn 0-87833-857-8 $28,95

houdt in d a t he t een beperkter boek is, komen, me rk waard ig ge noeg is over 163 pag., veel kleurenfoto's en tekenin­

w aa rin bovendien voor d e vakman wei­ d eze soort nie ts te vinden in dit boek. Ik gen, 24 x 24 cm.

nig nieuws te vinden z al zijn . De mees te had gehoopt d a t nu eind elijk he t raad sel ontsluierd zo u w orden, hoe he t moge­ zWilftw it illus traties z ijn uit andere Jack Kramer is een soort Richter, maar

publika ties overgeno men (uiterilard met lijk is dat d e Gev lekte en d e Ge wone d an van Amerika. Regelma tig ve rschij n t bron vermeld ing), sommige zijn door Rie torchis naast elba r kunnen \'oorko­ va n d er Cingel zeU ge tekend. Het moet er van zijn hand een boek over orchl­

men en gelijktijdig bloeien, zande r dat e r een zwe rm va n hybriden ontstaat, d eeen .

mij van h et hart d a t die laatste, doo r hun slo rdig aa ndoende, schetsma tige Het ty pe boek blijft steed s hetzelfde:

te rwijl er toch rijke lijk v ru chten wo rden niet te diepgaand, makkelijk leesbaar en stijl, d e toneren in vergelijking met d e gevo rm d. Misschien hebben we hie r een m e t mooie plaatjes. H et boe k lbt je bij

a ndere illustraties. Van d e kleurenfoto's ve rgelijkba ar geva l als DnctyloriIiza SOIlI ­ bllcil1l1, waarva n rood- en geelbloeiende het tuincentrum koopt o f in d e gesor­

zijn d mees te va n zeer goed e kwaliteit, el, vele z ijn beslist uniek te noemen. teerde boekhand e!. Mooi uitgevoe rd.

vormen op d ezelfde vind plaa ts door Weinig fotografen zullen d e combinatie Toch z ijn dit succesboeken: hij heeft d e

elkaa r ku n ne n g roe ien. Als d a t zo is z ijn goed e toon, niet al te schoolmees terach­

d e Gev lekte en d e Ge wone Rie torchis van e Lnd oos ged uld en vakmanschap tig ma ar toch zodanig d w inge nd d a t

kunnen opbrengen d ie aan de basis lag niets ande rs d an vormen va n een en dczelfde soort, vormen die mogelijk die­ e.en bepaa lde lijn gevolgd m oet word en. van bijvoo rbeeld fo to 103 (van W. Een be langrijk deel van he t boek bes taa t Rum mel), waarop Platanthem cii/oral/tlll) nen am te voorkomen da t bezoekende uit d e bespreking van 200 SOOl"ten orchi­

insecten a l te spoed ig in d e ga ten krij­ wo rdt bezocht d oor een pijlstaartvlinder gen da t .r bij deze orch id ee ni et~ te d ee.en. Het boek zal goed verkopen, oo k in volle vlucht.

Voor U gelezen:

18 O rchideeen 1/96

halen valt. Maar welke insecten di t zijn, we weten het blijkbaar nog steed::. niet. e ui tgever heeft er een goecl ver7.orgd en mooi boek van gemaakt, waa rvan de prijs w ei aan de hoge kant genoemd mag worden. iettemin van harte aa11­ bevo le n aan liefhebbers va n Europese orchicleeen die het postzegelverzame­ laarsstadium te boven zijn'

And/"(; Schuite11lnll Growing Orchjds in Canberra and other cool climates, en lIitgavc van The Orchid So iety of anberra, PO Box 612, Ca nberra ACT 2601. ISS 0 646 20282 0, 1994 64 pag., 17x25. Bibnr 345 Die Australiers, ik heb dat al eerder geschreven, zijn veel meer schrijvers, misschien meer vastl ggers clan wij hi.er in Europa zijn. Elke zich res pectercnde Society gt!eft da, r op een of andere manier we I een werkstuk/boek rond de kweek van o rchideeen nit, waarbij een Dink aantaJ Led n elk een hoofclstuk bij­ draagt. Het geeft een veelheid aan ·tij­ len, elk h ofdstuk is een artikel op z ich, maar brengt die nodige informatie van de basis: de ervaringen van cle liefheb­ ber. fi ts hoogdravends, maar een stijl van: zo doe ik het. En of je nll in Alistralie zit of in Europa, d e grote lij­ nen blijven hetzelfde. Als d ergelijke boekjes worden aangekondigd, vaak in de kleine letters van de agenda, bestel ik ze blindelings en word zelden teleur­ gesteld : basics, that's the question! en op het gebied van koele kweek is daar rue t zoveelliteratuur van. A.Klaassen 12 december 1995 Bibliotheek-aanwinsten

- Terrestrial orchids-from seed to mycotrophic plilnt, Hanne N.Rasmussen. 1995, nr 347; - Die Orchideen Mitteleuropas und der Alpen, Presser; 1995, nr 82; - Growing Phalaenop is at Home, J.N eal, 1994, nr.350; - Growing orchids in Canberra and other cool climate districts, Orchid Society of Canberra, 1994, nr 345; - Orchideeen in Zuid-Limburg, CAJ Kreutz, 1994, nr. 344; - Disa uniflora, its propagation and cui tivation, Disa o rchid society of South Africa, nr. 346; - The Cattleyas and their rel,1tives : Vol IT: the Laelias, 1990, nr. 348; - The Cattleyas and their relatives: Vol III: Schomburgkia, Sophronitis and othe r genera, 1993, nr. 349.

A .Klaassen 3 december 1995

Stuif es in (24)

Mooilippige blauwbaard verleid t Tasmaan se .wesp Blauwbaard wa de vele malen gehuwde vrouwenslachter uit het sprookje Barbe­ Bleue van Charles Perrault (1697), dat deel uitmaakt van d e sprookl'es van Moeder de Gans. 'Bea rdies' zijn AlIsrralische ord1ideeen van het geslacht Cnloc Iilus (Mooilip). Cnloellilus campestris ('in het veld groeiend')heeft purperkleurige haren aan een basaal lipdeel uitge.rllst met metaalblauwe vlakken . De bloemen lijke n op gebaarde kabouter­ ~ es en zijn in dit gcva l d us echte blauwbaa rdjes. Dc llstra liers n emen ze overigens koperbaard-orchideeen. Z verleiden gecn vrouvven, maar manne tjes va n de wespe­ 500rt Cnl71psol1lcris ta!mumiensis. Fordham n am in 1<)46 waar dat bezoekende wespen stekende bewegi ngen maakten en lang de haren stre ke n met de aanhangsels van het ilchterlijf, die hij pe r ab uis Vaal' angels, anzag, maar die in werkelijkh id delen van he t geslachtsorgaan zijn. Wat hij voo r steken hield is in fcitc copulatieged rag. Dit gedrag leidt,. omdat het dier in de bloem kUlipt, tot het weg nemen van polhnia die op f1et voorhootd aanhechten en bij E'en bezo da n cen v olg nde bloem op de stempel worden af/;?,'streken. Dit zag Fordham inderd aad allernaal gebe uren . Jones en Gray zagen in 1~74 op ' oo~ tge lijke wij ze alochilus caend UE (= hemelsblauwe mooilip) bestoven worden. Zelf' enigszins verborgen blo men werden door de wespen gevo n­ den, ,vat wijst op vinden op de gem. De bloemen scheid n w aarscrujnlijk feromoon­ achtige loks toffen af. Van def Pijl en Dodson trokken uit Fo rdham 's verhaal indertijd de conclllsie dat het een voorbeeld kon zijn va n pselldoparasitisme, waarbij de we's­ pen steken, wat ze normalerw ijze doen om een proni te verl,lmmen. Echter ze zagen over het hoofd dat dit gedrag (dat eerder aan Bl'llIwbaards gedrag doet d enken dan dat van de orchideeen) bij graafw ' pen VI' L1W lijk gedrag is, terwijl op de bloemen uitsillitend manne tje worden aangetroffen, een feit dat in Fordham 's publikatie in het voorwoord werd vermeld. Het is waarschijnlij' k dd t de wespen vooral ook behlllp­ zaam t:i/' n bij zelfbestuiving, omdat de tere po linia in stl1kj s bl' ken en er daardoor een dee va n op de stempel terecht komI van de bloem waaruit ze de pollinia halen. Als ze dllS geen volgende bloem bez ueken en zodoende geen kruisbestuivi ng bewer­ ken, is hun werk in de bloem toch niet Vllor ni e ts geweest. Waren deze fe iten allanger bekend , c.c. Bower en PBranwrute hebben onlangs kans aezien een en ander bij Caloc!zi/lis cnmpfst ris te fotograferen . In e n £raa ie e rie bee~d en laten ze he t paren van de wesp met de bloem in dIverse stadia Lien . Ze beschrijve n ook he t gedrag da t ze de wesp zage.n uitvoeren. Zulke fotoreeksen zijn van grote waarde om bestllivinge n goed te documen t ren , Zo kan iedereen min of m r getuige ..:ijn va n de wonderbare be ·tu i­ vingsmechani men van 's \,v erelds interessants te plantengroep als het om voortplanten gaat. Bron: C.C Bower fIl PBrnmvllitf. Observations 0/1 tile pol/illatioll ofCn/oelli/us campestris RBr. Tile Orcimdinn 11,21993: 68-71 STUIF ES IN

A butterfly flutters by Honds kruid, Anacamptis pyramidalis, een orchidee zonder nektar wordt bes toven door vlind ers, in de eers te plaats Zygaena's (bloedvlekvlinders), maar ook veel dagvlinders die tot de ymphalicfae behoren. Dit werd w eer eens bevestigd door een onderzoek van H enri k Lind die in Zweden op Oland 82 van de 91 plaatsen bezocht waar de 500rt ooit is gevonden. Op 36 plaats n vo nd hij de soort terllg. Elders bleek deze vailk verdwenen als gevolg van ver ruiging, door overbegrazing, door verdringing of door onbekende oorzaken. Waar de flanten boven de begroeing l1itstaken of ermee op gelijke hoogte kwamen was het aanta bevruchte bloemen groter dan waar de planten in de vegetatie onderdoken: een dliideUjk bewijs dat de vfinders op afstand gebruLk maken van hun ogen om ze op te sporen. Vooral waar de zon op de bloe men scheen aIs de bestu ive rs rondvloge n was de vruchtzetting hoog, dit in vergelijking met planten in de sd 1ad uw Er was een duidelijke correIa tie tllssen het aantal dagvfinders ter plaatse en het percentage bevruchte bloemen, niet tussen de aantallen vlinders en bloeiende planten. De vruchtzett ing is onafha nkelijk van de grootte van de populaties, maar hangt dus wei af van het aantal aanwezige vlinders. Volgens Lind zou de afwezigheid van nekt31' he t zg. AlJee-eHect verlagen. Oat is het negatieve effec t van opdeling van populaties in kleine eenhedcn (fragmentatie) in de vorm van de daanJit resulterende genetische erosie (weglekken van gent'll). Genetische e rosie is het verschijnsel dat bepaalde genetische variati uit een populatie verdwijnen. Vlmders transporteren over grote afstanden, grotere dan bij sociale insekten worden vastgesteld. Voor de w elrie kcnde en de b gnachtorchis vond Lind dat nachtvlinders gevangen op 2-4 km van een populatie deze afstanden als bestuiver vaak overbmg­ gen. Een t1ink aantal gevangen vlinders draagt pollinien en zo rg t dLls voor voldoende uitvvisseling va n ~enen tussen versc hillende.populaties van deze orchideeen, die ovengens weI nektar beZltten. Oat d e afweZlgheld van ne ktar een wI zou kunnen spelen baseert Lind op de gedachte dat het niet belonen de vlinders nie t za l stimuleren lang op dezelfde plaatsen te blijven ronclliangen. Dat vind ik een optimi5tische visie die onvoldoende rekening hOlldt met de aanwezigheid van voedselbronnen onder de niet-orchideeen. Metingen z ullen moeten lIitwijzen wie gelijk heeft. Bronnen: Hen rik Lind: 1992. Fiirekomst, bcstal1dslltveckling oclz frukt sattn ing ilOS saleprut pli

Oland. Svensk Bot. Tidskr. 86: 329-336.

Henrik Lind: 1994. Fjarilar-viktign for pol/inatiol1 iiver stora nvs til 11 d. SVl'llsk Bot. Tidskr. 88:

185-787.

(vdC)

19 Orchideeen '1/%

Geelbloemige (apoch­ rome) varieteiten van de vijfmidden-europese Ophrys-soorten (Oplrrys npifcrn, O. araneo/n, O. O. Iroloserica, O. illsectifem en O. plregodesJ C. A. J. Kre utz, Het zal d e lezcrs wei be ke nd Lijn, dat d e soorten van het orchideeengesl21cht p hrys ond er andere gekenmerkt worden door bloemen met een opvallende lip, die meesta l min of meer donker bruin is ge.kleurd en van een lichtere tel< ru ng is voorzien. Zelden eci'lte r ind t men zgn. apochrome exempla­ ren , d. w.z . planten, waa rvan de lip an d e bloem geel is gekleurd. Deze kleurafwijking ontstaat door een geringe aan­ we igheid of gereduceerd · vorrrung va n de VOOr het type pi nt ka rakte ris tieke kleurstoff n of door de vorming va n klcu rs toffen, w, arva n d e kleuren in tegenstelling tot die van d e typi dle planten, hypochrooJ11 vers hoven of in h ' l zicht­ bare licht ""it zijn. Dit verscbijnsel kan in d • bladeren, i.n de blo m n of in andere delen van de plant optreden (Klein, 1.978). Ook van d e vijf Mjddeneuropese SOOl·ten zjjn apodlrome exem plaren bekend. D eLe varie teiten bloeien over het a[ge­ m een een tot twee we ken later dan d e typische vorm . De groeiplaatsen daar-van bevinden zich hoofdza kc.lijk in het Duits-Franse (onder andere de Saarstreek, de Ka iserstuhl n de Elzas en omae­ ving), en in het Frans-Belg ische (llmgeving Verdun en orgny /Vdosnes) grensgebied. Deze reeks van vijt artikelen, die .i n d e loop van he t jaa r in ons blad .wllen wor­ den geplaats!, heeft to t doe[ d e mees te vindplaa t­ sen, die bij velen bekend z ijn, maar nog zelden beschreven wer­ den, met een korte schets na der toe te [ich­ t n. Bovendien worden in kort bes te k de status

O.apifern jlavescCII s hamoloc.

20 Orchideeen 1/96

van het gebied beschreven en d e orchideesoorten, die door d e auteur gedurende veil" excursi ' gevonden werd en, op ge­ ·omd. OPflF.,YS APl FERA Hu nson Y.1R. FL1W ESCENS Rosb. OphJys apifera bezit in Europa een enorm groot versprei­ dingsgebied . Zij wordt noordeLijk tot Centraal-Engeland, ederland en M idden-Duitsland aangetroffen, maar groeit ook in vrijwel aile medite.rra ne landen, namel ijk van Portugal tl m Turkije. Ook is zij op aLle grotere eilanden, zoals Kreta, yprLls, Mallorca, Sardinie, Korsika, Sicilie en Rhod os gevon­ den. Omdal zij op zoveel vindplaatsen voork mt, zijn er ook overeenkomstig ved groeiplaatsen, waar gec!bloemiae vo r­ men word n aangetroffen. De bloeitijd van O. apife ra va.r. Ha­ vescens ligt meesta l elm week later dan di e van d e ty pi che vo rm, namelijk gl'.mid d e ld midd en juni. In een per iode va n ongeveer twintig jaar kon ik deze variteit in onderstaa nd e gebieden bestuderen. Naturpark Nordeifel (0) In d e Eifel in Duitsland is Ophrys apifera niet 2eldzaa m .

De varieteit flavescen groei l h ier hoofdza kelijk in (half)schra­

I ka lkg rasland en in d e volle zon. De laatste jaren w erden va n

deze va rieteit verscheidene nie uwc groeiplaatsen ontdekt,

vermoedc!ijk door de wa rmere zomers en milderc winters in

d ' jaren negentig. Twee groeipla a ts n bevinden z ich in hel

aturpar k ordeife!' let grote inte rvallen in tijd groe ien . n of twee exempla r n 212m d e rand van een kalkgrasland (MusdlE'lka lkkuppen) in de omgeving va n Embken. Dit te r­ re in wordt helae _ Il iet beheerd en de kans is aanwez ig, dat de desbetreffende groeiplaa ts door ( verwoekering m t struikge­ wa s binnen afz ienbare tijd verloren zal gaa n. De tweede vindplaats be vindt z ich op een kalk grasland ten westen van Keldenich, enke[e honclerden me ters van een kalkgroeve verwijderd. Deze groeiplaats i. zeer recent. De varieteit werd hier pas in 1992 voor het eerst aang troffen. Zij gr leit hier in verschillende emplaren, sommige in g roep­ jes van twee of drie planten, maar ook versprC'id in bet tenein. Het gebied heeft nog niet de s tatus van atUIschutzgebiet, alhoeweI de2e naar a ile waar:chijnJijkheid spoedig za l worden toegekend. InmiddeJs wordt he t kalkgras l31ld ~'xte n s i e f d oor runderen begraasd en d e vegetatie, waarin a nd r andl're Acera s anthropllphorum, Platan the ra bifolic en Salvia p raten­ sis voorkomen, vertoont al verscheidene ken merken van een ka lkgrasland . Helaas wordt he t gebied soms ook tijde ns de bloe.ltijd va n d e OTchideeen begraasd, waardoor in SOlllllli >e jaren de b[oe iende exe mplaren voortijdig worden afgevreten . Naturschutzgebiet Irreler Miihle bij Irrel (0) De mooiste vindplaats van Ophrys apifera Vilr. flavescens bevindt zich ongetwi jfeld in het aturpark Sudeifel en wei in de omgeving Ve n Irre!. In een relatief klein natuLU'reservaat, dat bij velen bekend is, worden in sOllllllige jarcn, waarin he t klimaat voor ). apifera g unstig is, soms w e i tien bloeiende planten g teld . De exemplmen worden hi r bijzonder groot en de stengel' drage n som s wei ze - bloe men . Bovendien zijn de bloem e.n uitzoflderlijk mooi gevonnd en prachtig gee! gekleurd. De planten worden op dcze groeiplaats dan ook vee [\Tlddig gefotografeerd. Het terrein is voor een deel op het zuiden geex poneerd en p[aa tselijk is struikgewas ilanwezig, dat uit inheems 10 fbout is samenges teld. Dit zijn idea Ie levensomstandigheden voor d e Bijenorchis en verscheidene andere soorten orchideeen. Het gebied word t lIitste kend behee:rd; vrijwel jaarlijks wordt de vegetatie gemaaid en afge­ voerd en het stntikgewas esnoeid. In dit gebiec! groeien ook nog andere orchideeen, z als ·pipactis heLle.b rOle, Gy mnadenia conopsea, Ophrys holoserica, Orchis purpllrea en Forse exemplaren va n Himantoglossum hircinllm.

Natuurterrein bil Ahn (ll

Bij Aim, gelegen ten westen van de Mosel in Luxemburg, bevindt zich een klein, langgerekt terrei.n op kalkhoudende bodem. Het gebied is plaatselijk met inhecms loofhout begroeid . Op beschaduwde plekken, hoofdza kelijk langs de bosrand, worden soms enkele exemplaren van Ophrys apifera var. f1avescens aangetroffen. De laatste jaren kon ik hier echter gee.n bloeiende planten meer vinden. Het gebied is tegen­ woordig ook vrijwe.l geheel dichtgegroeid met struikgewas, waarin orchideeen nauwelijks nog standhouden. Op diezelfde groeiplaats komt ouk O. apifera var. bicolor (Naegeli) Ne.lson voor.

O. api/em f!avesccns incl.

Natursehutzgebiet in de omgeving van Harste (D)

In de omgeving van Harste in de deelstaat N iedersachsen bevindt zich een complex van aaneengesloten kalkgraslanden, die plaatselijk door landbouwgebieden begrensd wordcn. Deze terreinen worden als vanouds ,lis natuurgebied behcerd. In eell verruigd gedeelte van het kalkgrasland worden enkele tientallen (in gunstige jaren soms meer dan honderd) bloeien­ de planten van Ophrys apifera var. flavescens geteld. Helaas is deze varieteit hier de laatste jaren sterk in aantal achteruit gegaan, hoofdzakelijk tengevolge van begrazing door ll.mde­ ren en dichtgroeien van de vindplaats met struikgewas. Vooral in de jaren tachtig werden hier bijzonder mllOic ex em­ plaren waargenomen. Op het eigenlijke kalkgrasland, dat aan­ zienlijk schraler is dan bovengenuemd gebied, is zij aanmer­ kelijk zeldzamer; hier groeienjaarlijks slechts enkele planten. He t is jammer dat op deze groeiplaats de planten zo sterk in aantal zijn afgenomen. De typische vorm is in dit gebied zeer zeldzaam. Daarentegen komen er weI enkele exemplaren van de zeer zeldzame varieteiten . apifera ssp. jurana Ruppt. var. botteronLi (Cllodat) Ruppt. en O. apifera ssp. jurana Ruppt. val'. friburgensis (Freyhold) Ruppt. voor. Overigens groeien hier ook nog Aceras anthrupophorum, ymnadenia conopsea, O. insectifera en de hybride tussen O. apifera en O. insectifera (Ophrys xpietzschii Kiimpel), w aa rv,n men zegt dat deze kunstmatig tot stand gekomen is. Natuurreservaat de Vl'akelberg in Zuid-limburg (Nl) In Zllid-Limburg, een gebied, rijk aan krijthellinggraslanden, is Ophrys ap ifera vanaf de jaren negentig enorm in aantal toe­ genomen. 2 0 werd de 500rt op een groot aantal nieuwe groei­ plaatsen ontdekt, boven ien hadden de populaties zich op reeds bekende vindplaatsen sterk uitgebreid. Het is opmerke­ lijk dat O. apifera var. flavescens slechts eenmaal werd aangc­ troffen. Op de rijkste groeiplaats in Zllid-Limburg bloeide in 1984 een exemplaar temidden van enkele tientallen planten van de typische vorm. In de jaren daarna werd de desbe­ treffende plant niet meer waargenomen. In dit natuurreser­ vaat komen ook nog Anacamptis pyramidalis, Dactylorhiza fu chsii, GymnadeniJ conopsea, Listera ovata, Orchis militaris, Orchis purpurea, Platanthera bifolia, P. chlorantha en P. xhy­ brida (P. bifolia x P. chlorantha) voor.

Pare du Vereors (Fl In het Natuurpark Vercors is Ophrys apife.ra plaatselijk niet zeldzaam; in sommige gebieden vi.ndt men haar 5amen met O. drumana Delforge in grote aantallen. Op een groe.iplaats in de omgeving van Chamaloc groeit O. apifeJ"a var. flavescens in de berm van de weg op kaLkhoudend c bodem. JaarLijks worden hier gemiddeld vijf exemplaren geteld. De vindplaats is bedreigd door verbreding van de weg. Bovenclien wordt de vegetatie in de berm gemaaid, waardoor de pLanten soms niet tot vrllchtzetting komen. Aansluitend aan boveng 10emd ter­ rein ligt een uitgestrekt kalkgrasland, waar ook nog enkele planten voorkomen . rlet mooiste terrein in de Vercors, waar deze apochrome vari­ teit van de Bijenorchis groeit, bevindt zich ten zlliden van Beaufort-sur-Gervanne in de omgeving van Chamarges . Hier liggen verschei.dene kaLkgras lmden, waar naast de typische vorm ook Ophrys a pifera var. flavcscens in grote aantal1en voorkomt. Op een kalkgrasland, dat sporen van verruiging vertoont, groeit zij slechts in enkele exemplaren. Op eell voor O. apifera vrij schraal kalkgrasland, da t zich ten widen van bovengenoemcl terrein bevindt, is deze geelbloemige varieteit met grote aantallen \rertegenwoordigd. P rachtige planten, in groe pjes of aUeenstaand, treft men hier verspreid over het gehele terrein aan. Dit is de rijks te plaats, waar ik deze varie­ teit tot nu toe aantrof. Andere orchideeen, die in be ide terrei­ nen nog voorkomen, zijn Aceras anthropophorum, Anacamptis pyramidalis, Cephalanthera longifolia, C. rubra, Dactylorhiza fuchsii, Epipact" :;; helleburine, Gymnadenia con­ opsea, Himantoglossum hircinum, Listera ovata, Ophrys ,lpifera ssp. jurana var. botteronii, O. Zlpifera ssp. jurana var. friburgensis, O. drumana, O. holoserica, O. scolopax, C rchis militaris, Orchis purpurea en Platanthcra bifolia. Ongetwijfeld bevinden zich in Frankrijk nog meer groeiplaatsen van deze geelbloernigc vorm van O. apifera.

Natuurgebied bij Kissi Kambos op Kreta (GR) et als op aile mediterrane eilanden groeit Ophrys apifera ook op Kreta in grote aan tallen. Hier vindt men de 500rt meestal in wegbermen en op grazige plekken in de macchie. Opvallend is dat de Bijenorchis hier 7eer fors E' afmetingen kan bereiken met som5 weI twintig bloe men; bovendien zijn de bloemen over het algemeen donkerder gekleurd dan in Midden-Europa. Geelbloemige vormen van O. apifera zijn in het Middel.lands -Zeegebied zeer zeldzaam. Tot op heden kon ik d aze varieteit aileen voor reta bevestigen, alhoewel het bekend is, dat zij ook nog in andere mediterrane gebieden v"erd gevonden. De kleur van de bloemen was okergecl, ter­ wijl de bloemklcur in Centraal-Europa over het algemeen dooiergeel is. Op de desbetreffende groeiplaats werden onge­ veer tien bloeiende planten gevonden. De typische vorm was hier niet vertegenwoordigd. Andere orchideeen, die op deze groeiplaats werden aangctroffen, waren Aceras anthropopho­ rum, Ophrys candica, O. cretica, O. fusca, O. heldreichii, O. lutea ssp. gaJilae ,0. sphegodes ssp. cretensis, O. tenthredi­ nifera ssp. villosa, Orchis coriophora ssp. frclgrans, Orch i.~ ita­ lica, Orchis lactea, Orchis laxiflora, Orchis papilionacea ssp. heroica, Serapias laxiflora, S. lingua en S. parviflora.

21 Orchideeen 1/96

Opvallende artikelen in orchideeenperiodieken in de periode september 1995-december 1995

Journal fUr den Orchideenfreund, Jahrgang 2, Heft 41995

-Dcndrobiwl! rigidum , Schettler,R., biz. 160-161;

-Gongora laglmac, eine neue Orchidee aus der eo tropis,

e rlach,G., biz. 161-169; - History ofT leurothallids. 3. PleurotizalLis, Jcnny,R., biz. 170-177; Die attung Canleya, Diekman,R., biz. 194-200; -Orgideejoernaal, Volume 26/3, September 1995

-Neofilletia falca la,and its intergeneric hybrids,

- Enigmatic Odontoglossums, part 1: The Epidendraid es com plex, Dalstrom,S., biz. 1217-1223; -Cyrlopodiwll in Brazil, part 5:Homages, Menezes,LC., bIz. 1228-1231;

Aus t~alian Orchid Review, October 1995, Volume 60-no.5 - The genus Phaius in Australia, Dockdrill,AW., bIz. 4-9; - Laboratory propagation of CYlllbidiu11l orchids, Cleghorn,A., biz. 56-59; NB. Dc bibliotheek kent eel) copiccrsl'rvicc. Wal1l1CCr U een artikel ill

copic tiwisgcstuurd wilt ontvangCI1, vraagt Udal schriftelijk aall,

l11et dllidelijke venneldillg VIII! Imal1l ell adrcs.

Koste1l: 10 ct pp, I!xc/ verzendkostel1.

Luke,!., biz. 76-80; Ventel~HJ, biz. 84; - A calendar of Flowering times of South African Orchid Species, Du kworth,A., biz. 91-100; - An introduclion to Polystacilia, species, hybridisation to date and culture, Townsend,DA., blz. 101-104;

- Diapizanant/u: xanthopollillia,

The Orchid Review,Volume 103, I1Llmber 1206, ov/ Dec 199 - Torthem expos ure in Madagasca r orchids in extr me, Hermans,J&C, bIz . 283-287; - Polystachya, an undo rrated genus, La Croix,I., bIz. 288-294; -Orchids in the Himalaya. Distribution and ecology, Sparrow,O., bIz. 305-313; - A newcomer's guide to rchids, Monk,R., biz. 322-325; -Polysttlcilya maculata 'Clare', Hermans,}., bIz. 326. L'Or chidophile, no 118, 26e annee, octobre 1995 - ntre mythes et rea lites: Les orchidees sacrifiees de la sexu alite, Lemoine,G ., biz. 157-163; -Paphiopedilu /tl anllt'lliaCllIll, Cavestro,W., bIz. 164-168; - Postliminium du genre Ocampoa, Yamayo,G., biz. 169-175; - Les orchidees d es Seychellen, Hervouet,c., bIz. 176-180; Die Orchidee, Jahrgang 46, Heft 5, September/Oktober 1995 - Heimatliche Standortmerkmale schon . Pes ato rca-Arten, Horich,CI., bLz.178-181;

-Cryptoccntmlll Lhmstcrvilleorwl1 lind Pi~Why/lll1J/ al1leSilll1UI7I, zwei sku rille lvIllxi/lllriiliae aus Venezuela, Speckmaier,M., bIz. 188-196;

-Cypropcdium 5lrallziense im Femen Osten Russlands, Perner e.a., bIz. 196-1 97; - Kunstlicht als Zusatzbelichtungin Ptlanzenkulturen, Krietsch,A., bIz. 203-204; -AlIlitostigl11a gracile, Bergel, ., bIz. 204-205; Orchid Digest, Vol 59-3, July-August-September 1995 Dit hcle nummer is gew ijd aan Paphiopl!dillllll, h t is los te bestellen bij de AOS, $ 12, excl kosten. Aanbevolen l Orchids in Ne w Zealand, Vol 21 no.3, septem ber 1995 -Par isepa lum Pahiopedilums, McCol m,!., bIz. 111-115; -Cattleya cultura l notes, jones,M., bIz. 136-137;

,

American Orchid Society Bulletin, Voillme 64, Number 9, September 1995 -Cyrtopodil11l1in Brasil, part 4. the ep iphytic species, Menezes,L ., bIz. 964-967; -Those other Miltonia , Baker,Ch&M., bIz. 967-985;

Number 10, oktober 1995

-Lepalltltes, Hermans,}., bIz. 1089-1095;

-Phmglllipcditlill klota,.;cizcalllll1l, Christensen,EA ., bIz. 1100-1101;

-Those other MUtonias, part2, Baker,Ch&M., bIz. 1102-1107;

-Parapizaiaellopsis, Chris t nson, EA., bIz. 1108-1113;

N umber 11, November 1995

- Bats, spiders and blossoms, Hersh,H., bIz. 1194-1202;

-The first decade of Selby Exploration, Besse,L., biz. 1210-1217;

22 Ord1ideeen 1/96

A. Klaassell

6 december 1995

etens aardigheden Arabische plantkundigen a de val van het Romeinse rijk en de volksverhui zinge n die erop volgden verdvveen de aandacht voor wetellschappelijke kennis als sneeLlw voor de zon. Deze periode wordt niet ten onredlte die vall de 'duister iddelee uwen' genoemd . Arabieren drongen I oord-Afrika en Spanje binnen. In Frankrijk \,v erden ze door Karel Martel in 732 bij Poi tiers ver­ s lagen en tegengehouden. De Arabieren hadden contacten met de Griekse en Romeinse cultuur en gebruikten de klassie­ ke medische kenn i.s alli v rzameld door Hippocrates, Dioskorides, Plinius, Ga lenus en anderen. VeeI nie uws dr e­ gen ze zelf niet bij aan de w etenschap maar dank zij hen bleef veel kennis bewaard. Later werden \veer werken uit he t Syrisch en Arabisch terugvertaald in he t Latijn. Tot voor kort rabiere n sommige orchideeen El-hay (de d de) en noemd EI-//lei! (de levende) naar hun ongelijke bulben. EI Razi (860- 9257), ook aangeduid met d namen Rhases, Abu Bah Mohammed IbLl Zaka rija en e rgi usBen Elias beoefende de medicijnen in Raj bij Teheran en in Bagdad. Hi.j was een Syrisch christen en had meer op met de ges hriften van Plato dan met di e van Mohammed . Hij schree.f "Twijfels omtrent Galenus" en wa dus erg kritisch ingesteld. Hij kende Satyrioll en vermeldd over het brouwsel dat het hee t is, d perma­ produktie verhoog t en jicht geneest. Ibn Mansoer introduceerde de fo rmulering Abu Beidall voor ('en orchidee die zenuwen geneest en mogelijk ll it Indie kwam. Via Bllzeidrlll \Nerd dit ver taald in Digiti:> citrine (= citroe ngelc vingers ?), wat met recht doet den ken aan onze handekenskrlliden of Dactylorhiza's. Ibn Baitar, die ook al vele namen dra g, reisde vanaf 1220 het hele Midden-Oosten door en was ok in Afrika, rieken land en Azie. Hij w erd directeur van d e ruinen van Dam ascus. In zijn w k is sp ra ke va n een orchid ee EJlbllkhtis, waarin we Ep ipactis herkennen. Serapias beval hij aan tegen bloedingen. De naam van em andere orcllidee CiIusa clthaiab of Qntel akhibi (betekent letterlijk 'broedennoord', \Vat s l aa~ op de jonge bulbe die de oude 'opeet') is \'va a rschijnlijk identiek aan de SatyriulIl van Dioskorides. KhosslI -el-Kelb [, weer hondekloot­ jes. Mohammed Al Ghafeqi nit Spanje tenslotte, kend e twee soor­ ten Opilrys uit Anda lu ' ie als Khossa-cth-tilalcb, waarvan Kreutzer denkt dat een Opftrys apifera, de bijenorchis, zou zijn. Bronnen: Jacqet. 1994. History of Orchids ill Europe de Wit. 7982.

Ontwikkelillgsgesciliedcllis van de biologic

22 Orchideeen 1/96

bij d e ,ecretans (II ll -6.j21 72 of dt, v\lo['ljtter 041511­

Veren iging Orchidcee n Vermee rd ering:

38297. Op ('Ike vl'rgadering wordt t!en pl
Sccrctilris: VV.1\I.

ell -verl oting georg",",i::;(:'l'rd , ,,·orden ditl 't' \"Crtoond of

])06 D,'1 Amsterdam, 020-696190.1. Belleerdl'r Lilad­

lezi n g<..'11 gei1lludcll, demonstralies gcge\"t:n, \'ragcn

beu~'5: .1 .K(l ni~, Veldekstcr\vcg 11,8 172 VZ Vaasscn, 0578­

Agenda NOV K ring bijeen k omsten

bes pm k<..'n

Nieuw('n h uy~l'n,

Hcnd r ik Hoss tr
51709. Vergad crin gen wOrlkn vier kE'er per j,ld r geo q;d ­ niSl.'t'rd in het geboU\v'Dl' \ 'Iagnce t", Juiia naic1J Il 44 t

Noord-Oos t-B rabant: i3ijcenkomstl'll elke d~rde vrijdag \·illl de ITIllcllld (m.ll ,\·. ClUg.) in hd buurthub'Dc

Agenda k ri ngbij eenkoms len IOV

N DERLA ND

Ams te rd,am: De bijcC'llknm~t('n worden gl'houden in

gebouw Vrije Univ('r~iteit, dL' [~x~Jd<1()Jl lOH.3-1087, L<.lal

G 0 76, m stcrd
~('n over berl.:'ikb~lclrh ei d V.1I1 het ge.bouw en de ver o ,)­

dcr7aa i tel. {l2D-bStJ .3::;7"}' ell 020-6432931.

D3t:~ 1990: 21 fe'br., 29 mrt(jaarv.), 26
(T.Rei jnd L'rs :\rbdag.ascar), 3 1 111ei (veiling, hr ell lllt.'vr.

Pi Jl1cl kkt:!r: v€ ll sterb.1I1kkw eek), 30 aug. (J j\;ieuwL'l1hui s:

Odnn tog/0Sf;Unl l'll ~:li ltoni a), 27 sept. (Ol1dL'rl. knt.st.),

2.5 okt., 29 nov.(vcrlo ti ng) Ar.nh t'm : Gi j(,;'c nkol1l ~tl'n L'lke

hY L'edt.' \'r ijJ .1~ Y<1/l

dt:.'

O1d
Arnhcm ( 026-44~64:;2). Dit gf!'bou \\" ligt vlakb ij hd N~­ station VC ipt.:q)(lort. Ruiml' p,lrkt.:'t'rgt:.'Il'g l~nhe i d.f\ cll1\"'lllg

len op de

bij('(' nkom s t (~J1

spn~.ki ng('n,\· e.rl oting l'!1

ltl .OO 1..1 1..1 r. \',,:--;tc onck'rd t'­ .LiJn : ('en (di,"l )lezi l1 F;, pi,lntbe­

vl'r koo p

\·"'Ill

pbn tell, pot- t.> n

Vilste ond erdelen \',In de

VOL'g',Spri n gtou\\' 2 t~ Ut!s t. Aclll\"1 ng 20.00 uur, Zil
tot \Tagcll std lt'll, PilUZ(' \"(lo r u it w isseie.n \,.lll e r \'arin ­ gen en \·erkoop \·.:rn l.lai lingen ell l 'en s p rc ker over een

kO l1l st is vl'nneld in h(.· t kringbiad

'O rchid(~c',dilt

niln

TlJdcr tl' bep,llcn ol1dcn\"l.c'rp. oeldllgstcl1enden zij n \.vel­ ko m

a ile iedell wQrd t toegl'zond L'n. 13L'1 i1ngstdk'nden kUllnl'll v rijbli jvend t'('l1 l'xcmp la,)I" na m ' ra gen bij het SL'c rclari­ aM L'n .lij ll we lkol1l op LiL' bijee flkol1lst. Tijden:-; de bij­ ~enk() m sten w ord t zeer \"(:,(:1tijcl bcs tel'd ,Mil onJerli ng kontZlkt, \·oorlich ti ng Cll plantbcsprc.kinge.n

he t Centrum Zll renborg, Dagt.:.'ra
Noo rd -Holiand-Noord: Uijccnkom:; ten kdefl' 3l' 7.,ltcr­

op vrijda ga vllnd om 20.00 llur. He t bt.'stuur nodig t

dag V~1n de m
lIW

bije.i.:'nkorns tl:.'rl de ,l.;t.'.b rujkl'..!ijkl.:' ,1cth·itci t"Cll, l.{k1 1 ~ plant­ bl..'sprckirtg ell ,·('rloting, p l,l.lt villden. i3ije(;' nkl1n1stt'n \ ·.) 11 14.00 -17.00 uur in wijkccntnm1 Ri ~d[lm, Schcf' rd(,1" 1 k' I lo om. De /,':lal i..; upen om n.l0 Llllr 17 feb r. Uit.\v1.!36l'l ing \·il n en·aringt'!l 16 nut I-Ir. :; 13 . \'Vl'ts, p IJI1tbesprc kin g 20 (lpr. JilJ!YCrg. + R. Vnge!':-;,ln g 1H I1lt.'i t:·x cur~ii.:.'.

probl ee mpbnten , blcx' ien c1c pl,lnten , plt111te!l voor

BELGIE Anh\'crpcn: Orch id ee·vriend BcIgit': Vcrg,1dc r ingL'1l in Anh,·e.rpl'n . Op zatcrdagmidd agt.'t1, atlm'an g 14 ..iO uur; p l,mtf:'11 nlf'e tl'

br('n~l'n

!laa r d e

II

\ ·('['gi1dcr in ~l'n

uit

( \""('1"­

koop of ruil etc.) . C~t:'.11 opgave Vi.1nli.J t(1 onh',lngcn Brabant: Uij cl'"J1 kllm ~ lL'n op de d erdl' -z,ltcrd,lg V,l11 de 111(1a nd, om 14.()O uu r in het Recrcatlc-c(,lltn.ll1l

it terbcc.k,

Kl'p c. re.nbcr ~

tc [ttcrbl:'t:'k

limburg: 13ijCt.'nkomst op de d N de \'Tijd,lg \'<) n de m aa nd in Cc1tt.:' Ue SI(lgmoicn tc Cenk,'l'lIlV
~J oord -

Eindhoven 1990: Alle b ij t:'(:'nko lll ~ tl'n word ell ge houdcll in GLtrncl'!ls(hap~11l1 i < Hl't K l()o~ t e.r ', H oogst riMt K te WlI (l ir(', t('J. O-t.O-221 49HY. A.H1 \",mg bijt'cn komskn 20.00 o ur zil
's-Gravenhagc: 13ijel>nkolll:-.tcl1 \·,I n de kring Den I-I<1c1g

worden g,:'hnud('l1 op d& l.:latste m ,lan d,lg

v ~m

de

F3ije (' nkorn ~ t i(;'dc.rc dercle in 'tCC'StZ,1(11 /\polto' VI,l <1:-;brC'(.oo;;;e.;; t!"
en Middt2l1- Limbu rg:

11li1
Noord-Nederland: Bijl'cnkoJn::-;ten clkc 2(' z~lterd.c1g van de m il2Hld, (m.u.v.jlli i en
:\,lmr.1ng

ill He t Bcnoorde.n I-i uis, 13iW" 'pslr.:lil t 5 h: De n Htlilg .

20,00 UUf. On7(, kd pll nnt\'.l ngrrn clke kl't.~r

een cnrwoctltic, nl .1,H icderl' bdangs tellendt, is htlrteli jk

d.en in het P o~hl1i s, \ ')unni kt.'n wl'g 58,'1 1 larde. 20.00 u ur, z~1 al open 19. 13 utlr

wc.l.ko m

Oos t-Nederland: Dc pla" ls B. I~

\Tlor

il n vdng

de bij ·cnkOI11.stl'll is de

l lofstt:'dc IvITS, Industriep lein 2 te I Icngl.'lo (i1chte.r

't Cooi: De leden \ ·
~S-stati on ).

vnor e lkc bijc'cnkoOl :o;t cen (ol1'vocatic.

Ingang ,ieskesstraat.

11 c1pri l lezing, 2{l jlln i bi ngo, 12 ,nlg. ond e rl in ge shm,v,

fc'br. ('xcur~iL' nc1 cl r Bad Salzu ilcn (0)

A

13 april dia le.l.i ng hr L3 ruynillckx (A kt'rne 11 ml;i ondl'rlingl' tl'n t(l(l n ~tt' l li[lg

bobby-ma rkt

ll Ur.

Orch i d~)

II

om 20.011ll ur. V
geopcnd , N Jderc in iich tin gcn o\'er de krin g, de bercik­ lKli:lrlwid '-11n het El-mO-geb("luw of de onden\'crpL'n \-.111 d~' lezingen kun t 1I \'erkrijgt.'l1 bj de s<..'Cre tarb V,ll1 d e krin~, teldollbch berL'i kb,'M ollder Ll247-3207L17 d de iezingen worden cell \ ()rloting en ee.n p lantE·nbe­ "'p reki ng gChlluctCil ,ran dc dCl('"lr de !eden mcegebrachtc pl.lIl t(·n. In de cOl1 \'oca tic, wclk l' md(md clijk~ ;:I ,111 de ledt.'" wurdt gezunde n, L.., 0 ..:1. een ndd(~re tocJ ichting over de kLing opgt..:'\1nn1en

Rotterd a m: Bijl'cnknm ~ tcn V
Ro tterd am elkc tWE'cde m.a,:lJ1cbg V.1n de m,1.1nd (m.lI.\'. ju li e ll aug.) in de pcrsoneelskantinl.' \'d !l Dicrgaard l3lijdorp, van t\l' r~si...'n l" i.ln l) tc Rutterdam, aanv ilng 19 ..10 UU f, laal open 19.00 llur. Op e lkc b ije<:.'nknm s t E>c.u

\"i.:,r loting

11 mrt. H r. H. ter Uorch [) v('r Dracu!a ':-;

H apr il Ncder tc bepzllen.

U mei Hr. A . \'an dE' Kon i o ve r de du infl orcl van dt'

7 uidho Jl,1nds.1' ('it
C trec ht: Mij l"enkornst in 'l.k:

m
\· ;.111 de nt,l a nd I11,U.\·. ju 1i en .1 U g. in Z
in het Cul tu re(;'i Cen trum, D rip

l2b te 2600 Berchem-An twcrpcn, lel­

ken::; om 1930 L1l1f

dilta: 23 feb r., 29 mililrt, 26 april, 3 1 mei, 2J juni ]996.

Papilio: Bijt'C.nkomst iedere v ierde \T ijd<1g \ 'all de (m.u.v. ju Ji en ilug.) in 'de Bicknrf, Steenveldslri1al 2J{S211 Torholl l, ilanvang 1930 uli r. Leder lid \'J.Il de k ring o lltVi1ngt ~n co n vocatie m.land

TEr'HOONSTElLING

E.D.

~d'lg nl'€' t',Ju)i(1l1<1!<"lcln

44 tr

Lummens.

7-10 Illailrt: 30c UOG-congres n1l't in tt'rn . ten toon.s t., ~t:.'u-Ulm. Silcht:.'r~t r. [d.win-Sch.1rff- H ~l\1~

8-18 mrh1rt. Floriss im o. V.1kten.tool1ste.ling Exo tische

plnnt('11 t'll bl()l'lnen in P<1rc dl's Exposit ions de 'I

Horticulture, Dijon (Fr.)

1:1-17 maar t. Orchidt:'t..:.-en tc:nt. Ure mc r Rath,ll.1 S, AJll

M.lJ"ktpl
S-S <1pri!: Tent. krin g ML'rge lbnd. Tuincentrulil Ti.l11,

Voesr,l dl' 100 te :\futil

27 .lp ri ) tim."; mei. Cro tc orcl1idl'(,('nshow Belg. O rch.

Vrie.nd . in d.l' Pi.1ntc.n tuin Viln de UllIv t' rsitc il Ie Gent

Di1t,l 1l)96: 9 nut, 2U
14-24 sept Ri o de JclI"lt..' iro. llraz ili c. 15e intern.

dcc N,ll1erc iqlichtingl'l1: J. Berg, tel. 030-60316 J6

Orchid E'cencon g r~~ .

lnlichtingt:n: sek retJ ri.1Jt I-Jo::. t.

Turismo de E\ ·t.'ntos .

nh1 S.lQ

Clemente 407, I3ot(l fogo,

22.260-001 Rio de ,Ianeiro

\3ijt::t:' n k [) J11~t

e.l ke l:y r:-;t e din sd,l S \',1 11 de ju li l'll (lllgl1"tl\~) in GlIlik!":i hoc~­ h0Ck Agrico l(ls tr.; I'.w. d e \lr",,- tel. 04 0-3723379. Z uid-Limburg: matInG

No ord-Brabil.n t-Wes t: E.Jkc. de.rde

B i j(:enk ~ )lnste.l l

R-lO maart: Te n t. Kring Zui d -Limbwg. fuinccntrl1.l11

Bilthove,l1 . A'lnvi1l1g U. 30 u ur; ZJ ,)\ ()pen 13.00 llll r.

rvl ergc lIand : Bi j<..'c nkol1l ~h' n 0]1 d e de rd e din~(bg v,m de l11f1 dnd om H lIur ' ~ ,l\"o nds in gl'mel'n~chnp!?hlli:-;'Ut Pot hu u ~ ke', N iL'uwl!nhu),!'"!st r,Mt 17, 6336 XV I\ ~ll.bl't..:'k, ~em l?(.'n t l2 j u th, In form.ltie bi} :-.eCf. PH .J. Engl'l s. IkrkC'"hol'on 1(1,622." H L Moo< tricht, OH-162 14.'-,

Orchika: Lidgcld 1996: 350 BtL inbcgrepell 6 nrs

O rchika. Orchika + O rchidl'l'(! n: 1300 Bfr.

1996

Haarlem e n omstreke.n: De mc1
Oos t-Vl aa nd ere n: Gl'en opgave on tv,mgen

K o ni.n~ens trilat

Noord -\'Vest Ve luwe: Dc b ijc('nkom~l en wordell gehou ­

ker~t

Lycas te: Bi jcE'llkomstcll elkc l-'t' r~t(' nijdag \',In dl' Illaalld: St(;'l'n~ tr
\,oorwilbtt;' maandilg. Bijl:'...'.nkol11 ~t en worden gdlOuden

10 okt. lezing, 19 dec.

L1llr

l1l(1c1lld

m •.h1l1d , ui tgt'zondl'rd LiP lll.)cll1d julio in december op d e

,

UU f .

opell ([1.19.30 lIlir. Het progrc1mm il van de kringbijeen­

m e~ tI1l(ltc.ria l ell

~tel1 b~g i nn
Bi ltho\·en. f\,lIwa ng 13.00

b ije('n koms tcn zij n: CC'1l o fficieel gedeeltc, gelcgl'nhc id

(l1 i t ~cz(l ndcrd

1997

April Fl'uw fcest 's \\:crl' lds o udstL' o rc.hid Q~ nve rcni ­

g ing, dl' N orth of En gl.1nd Orch id St1ci'Vty ill Sou thport,

Enge.li1nd

m.l'lIld ee n kringhl.lcl Werkgroepen oord~ BrabJnt, ~c n k oll1st

\\·o rdt ,11.::. re.ge l op de viL'rdC' \' r jidil~ \(.1n de

ma~nd gehuuden in

w ijkccntn llll 'Dc YPc!i)(lI"', Corell i!"trtlllt 10 ti:' Tilbllrg. Aall\ .lIlg 20.00 L1Ll r . D-..· l'X.lr;te datu m k•.H1 ni~ t 1.tmg tevoren "" orden vi\. tgestCld , Telefonisch

<1 c1n

V·i11)

te vr..1 f;el1

1998

K-J ~ sept. he Asiil Pil cific O rchid Con iercncl'.

Hart van Br"bant: Dc m.1clllddijks(' bij­ Werkgroep i\1asdevillliCl: N
Towll.<>v ill e, Queensland . Aust rJ lie. Inform. b ij T. v.d.

oa t:050-3343018

He.und.

Praktijkw e rkgroep Zwaagdijk: Bi jccnkolllst l'lke eer:;te \ ·,lll de m J.ilild in dt> ka.........,e n \·,m O rchideeen Br ui n , Zwaagd ijk 420. JilnViH1g 14.00 uu r

/..d tl'rdZlg

23 Orchideeen 5/ 95

•

Ophrys apz/era var. flavescel1s. Fow: G.A.] Kreutz