De schoonmaaksector verkeert in een crisis. Een kwaliteitscrisis. De schoonmaakbedrijven zijn verwikkeld in een onmogelijke concurrentiestrijd. Hun prijzen dalen terwijl hun beloftes aan klanten groeien. Ze kunnen niet aan hun afspraken voldoen. Hun schoonmakers, hun opdrachtgevers en niet in de laatste plaats zij-zelf zijn de dupe
7 dagen in de week. Een grote meerderheid is vrouw, laag-opgeleid en werkzaam in meerdere banen op een groot aantal gebouwen. In de grote steden is de schoonmaak een belangrijke manier voor migranten om een start te kunnen maken op de arbeidsmarkt. Om hun families te onderhouden en een toekomst op te bouwen.
van die trend. De kwaliteit van de schoonmaak staat onder druk, de rechten en
Schoonmaakbedrijven kenmerken zich inmiddels
de persoonlijke integriteit van schoon-
niet meer door hun deskundigheid van het vak, maar
makers worden voortdurend met
door de financiële flexibiliteit. Schoonmaakbedrijven
voeten getreden en het imago van de schoonmaaksector
hebben zichzelf immers gedegradeerd tot goedkopehanden-clubs die altijd nóg wel ietsje goedkoper kunnen.
loopt met elke nieuwe mis stand een nieuwe deuk in de toch al beschadigde uitstraling op.
En toch zijn veel schoonmakers trots en vastberaden. Trots op hun werk en trots op hun successen. En bovenal vastberaden om hún vak en sector beter te maken. Zij weten dat het kán. Zij weten dat het mogelijk is
Schoonmakers komen op steeds meer plekken in opstand, want het voortduren van de huidige situatie is onacceptabel. De omzethonger van de schoonmaakbedrijven en
opdrachtgevers en eigenaren verantwoordelijkheid te laten nemen voor fatsoenlijke schoonmaakcontracten. Zij weten dat stabiele banen, goed opgeleid, op normale tijdstippen en met genoeg (fulltime)uren om
de bezuinigingsdrift van de opdrachtgevers leiden tot
een leefbaar loon mee te kunnen verdienen, in ieders
een ‘race to the bottom’ in de schoonmaaksector. Hoe-
belang en voordeel zijn. De mate van deskundigheid
wel de bodem van de marktprijs al enige tijd geleden
van schoonmakers zal toenemen en de ontevredenheid
is bereikt, graaft de sector toch dieper. Ten koste van
en uitstroom uit de sector zullen afnemen. Met voorde-
kwaliteit én mensen.
len voor iedereen: hogere kwaliteit, lagere startkosten, toegenomen stabiliteit en betrokkenheid en een beter
Vooral wie ’s avonds overwerkt of ’s ochtends veel te
aanzien van de sector.
vroeg op kantoor zit, komt de schoonmakers tegen. De kaboutertjes die niemand ziet, maar die de samenleving
En dáárover gaat dit Witboek. Schoonmakers die
wel fris houden. Een onzichtbaar leger van zo’n
de sector aan de hand nemen, met de neus op de feiten
150.000 schoonmakers werkt in uiteenlopende diensten,
drukken en alternatieven bieden. Van lose-lose naar
op ongewone en vaak wisselende uren. 24 uur per dag,
win-win. Op naar een betere toekomst!
/ inleiding /
2
T
heresse Baros is 43 jaar en woont in
hún kwaliteit omlaag gaat. Want die hoge
misbruik van. We moeten samenwerken.
Rotterdam. Ze is geboren in Brazilië en
werkdruk maakt kwaliteit onmogelijk. Maar,
En als praten niet helpt, dan komt er een
trouwde in 1995 met een Nederlandse man.
vergis je niet Braziliaanse mensen zijn sterk.
moment waarop het tijd is voor actie!”
Ze werkt inmiddels 10 jaar als schoonma-
We komen graag op voor onze rechten. Wij
Theresse heeft inmiddels ervaring.” We
ker bij het Erasmus Sofia kinderziekenhuis.
kunnen voor verandering zorgen.” zegt The-
werden onderdrukt en hadden een te hoge
Op dit moment werkt ze voor iss. Theresse
resse stellig. “Schoonmakers worden bijna
werkdruk. We zijn met elkaar gaan praten
werkt fulltime. “Het is een belangrijke plek.
gezien als slaven, maar dat zijn we niet!”
en ik heb een petitie opgesteld en in totaal
Het is een kinderziekenhuis. Het is ongelofe-
Op de vraag hoe dat kan bij zulke krachtige
28 handtekeningen verzameld. We hebben
lijk dat het ziekenhuis zo slecht omgaat met
mensen, antwoordt Theresse:”Wij schoon-
die petitie bij iss bezorgd. Eerst kwam er een
de schoonmaak. Leidinggevenden worden
makers hebben het allemaal nog altijd geac-
dreigbrief, daarna werd er geluisterd en ging
van bovenaf gepushed om de schoonmakers
cepteerd. Omdat de meesten van ons slecht
het wat beter. Nu gaat het weer achteruit.
harder te laten werken. En de opdrachtgevers
Nederlands spreken. We wisten niet wat onze
Maar stil zijn doen we niet meer. Dat zat
die doen alsof het allemaal normaal is terwijl
rechten waren. En daar maken de bazen
toch al niet in mijn Braziliaanse bloed!”
/ theresse baros /
3
Schoonmaakbedrijven zijn niets meer of minder dan
Opdrachtgevers van schoonmaakbedrijven sturen
‘lege’ ondernemingen. Ze hebben weinig bezittingen
vooral op de prijs. Door het enorme aanbod aan
en verrichten werkzaamheden op de vloer van anderen.
schoonmaakwerk- er zijn zo’n 6.500 schoonmaak-
Hun enige ‘bezitting’ is de loyaliteit en opdracht van
bedrijven actief- en door de honger naar omzet bij
de klant. En dus is de Klant in de schoonmaaksector
prestigieuze opdrachtgevers, wordt de standaard niet
Koning met de hoofdletter K. Die klant wil tegelijker-
bepaald door de euro, maar door het dubbeltje.
tijd een Koninklijke uitstraling. De klanten- bijvoor-
En voor dat dubbeltje wordt de eerste rang beloofd.
beeld grote multinationals- hechten veel waarde aan superdeluxe uitstraling. Alle ingrediënten voor een hoge mate van schoonmaakprofessionaliteit en
Schoonmaakbedrijven hebben hun organisatie bovenal
-kwaliteit. En toch gaat het mis…..
ingericht op overleven. Dat heeft allereerst geleid tot schaalvergroting. Fusies en overnames of andere samenwerkingsverbanden zijn nodig om te overleven
1 // Ewald Wagenaar, Verzadigde schoonmaak, Service Management
De schoonmaaksector is in een mum van tijd sterk
op de inkopersmarkt. 4 Naast schaalvergroting wordt in
gegroeid. Dat komt doordat veel bedrijven schoon-
branchevervaging een oplossing gezien: samenwerking
maakwerk uitbesteden. Voor de sector is dit gunstig,
met beveiliging en gebouwbeheer. Er wordt dan een
het betekent meer werk voor schoonmaakbedrijven.
compleet pakket aan diensten aangeboden door een
De omzet van de sector is dan ook gestegen tot zo’n
grote onderneming of een samenwerkingsverband van
3,2 miljard per jaar.1 Het laatste jaar lijkt het er op
een aantal ondernemingen. 5
dat de markt verzadigd raakt.2
Een tweede gevolg van het sturen op de prijs is dat
Door het uitbesteden van schoonmaakwerk zijn
het gepaard gaat met veel wisselingen van de wacht.
Ibid.
inkopers heel belangrijk geworden. Zij zoeken steeds
De schoonmaakbedrijven hebben met zeer onzekere
3 //
naar de goedkoopste schoonmaak. Schoonmaken is
contracten met hun opdrachtgevers te maken. gom-
voor inkopers niet interessant, niet zoals bijvoorbeeld
directeur Alsema zegt daarover: ‘De retentiegraad daalt
lease auto’s waarvan de harten van medewerkers
in deze branche: tot wel 85 procent. Dat betekent dat
sneller gaan kloppen. Daarom let men bij inkoop van
het klantenpalet zich elke vijf, zes jaar compleet ver-
nummer 3 maart 2009. 2 //
Inkoperscafé.nl 28 april 2009, Dennis Mensink, Inkoop schoonmaak niet sexy genoeg. 4 // De Ruig en Grijpstra 2007, p. 59. 5 //
schoonmaak vooral op de prijs. Minder schoonmaken
nieuwt. Bedrijven lijken schoonmaak te zien als een
6 //
doet minder pijn dan met minder verpleegkundigen
commodity.’6 De vele wisselingen van schoonmaak-
Commodity: noodzakelijk kwaad,
werken, volgens bestuursvoorzitter Jaap van den Heu-
bedrijf betekenen dat werknemers- die op basis van de
vel van de Zuid-Hollandse ziekenhuizengroep Reinier
cao na anderhalf jaar het werkzekerheidsrecht heb-
de Graaf.3
ben het gebouw van de opdrachtgever te mogen blij-
Rabobank oktober 2009.
Jaarverslag Facilicom 2008, p.27.
ven schoonmaken- met grote regelmaat van werkgever
1 //
1
Ewald Wagenaar, Verzadigde schoonmaak, Service Management nummer 3 maart 2009. 2 // Lennart de Ruig en Douwe Grijpstra, Werken in de schoonmaak- en glazenwassersbranche, onderzoek van Research voor Beleid in opdracht van de Raad van Arbeidsverhoudingen voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche april 2007, kortweg de Ruig en Grijpstra 2007. p. 23. 3 //
80%
totale beroepsbevolking
werknemers
70%
schoonmaak
omzet (in miljoenen euro’s)
60% 50% 40% 30% 20%
Ibid. p. 29 4 //
10%
Ibid. p. 30
2007 2008
5 // Ibid. p. 30 en 6 //
31
lager onderwijs (VMBO-T of lager)
middelbaar onderwijs
2007 2008
2007 2008
2007 2008
2007 2008
hoger onderwijs
Ibid. p. 39
/ kwaliteit onder druk /
4
wisselen. Resultaat: een sterke tegenzin te investeren in werknemers.7 Alleen… als de klant het eist.
minder geld.13
7 //
Hoogleraar Jacques Reijniers (Nyenrode Business Universiteit) vindt dat de kritiek van de vakbonden op
De Ruig en Grijpstra 2007, p. 59. 8 // Rabobank oktober 2009
de manier waarop schoonmaak ingekocht wordt hout Door de economische crisis wordt dit proces van on-
snijdt. “Ik herken dat schoonmaakbedrijven elkaar
mogelijk mooie beloftes versterkt. Als het economisch
steeds meer op prijs beconcurreren en dat straalt af op
wat minder gaat, wordt er op zaken als schoonmaak
de werkdruk op werknemers.” Hij bepleit een oplos-
bezuinigd. Opdrachtgevers kijken kritischer dan ooit
sing die inmiddels ook door veel gemeenten wordt
naar uitbesteed werk.9 De trend van meer schoonma-
toegepast bij de inkoop van thuiszorg: het zogenaamde
9 //
ken in minder tijd zal versterkt worden. “Grote multi-
‘Zeeuwse model’. Hierbij worden uitvoerders niet
schoonmaak, Service Management
nationals vragen momenteel maar één ding: bezuinigen.
geselecteerd op basis van de allerlaagste prijs, maar op
nummer 3 maart 2009.
Het gaat ze puur om de prijs,” volgens Hans Genissen,
basis van kwaliteitscriteria. Op die manier worden de
Jan Verbeek, Schoonmaakbedrijf
president directeur van Facilicom.10 Aan de andere
uitvoerders niet gedwongen om mee te doen aan een
kant toont het gemiddelde rendement van de groot-
destructieve race to the bottom. 14
8
Ewald Wagenaar, Verzadigde
10 // Facilicom gaat uit van lagere marges, Het Financieele Dagblad 4 juni 2009.
ste schoonmaakbedrijven tot het verschijnen van dit witboek in 2009 geen tot amper daling ten opzichte van het jaar ervoor: tussen 5 en 8%. Facilicom liet in
De Arbeidsinspectie beschouwt de schoonmaaksector
z’n jaarverslag 2008 over de eerste maanden van 2009
als een risicosector. De concurrentie tussen bedrijven is
een gelijke trend in de schoonmaak aantekenen als in
groot en de prijzen en marges staan onder druk. Om-
het jaar ervoor. In 2008 heette de groei van Facilicom-
dat de personeelskosten de grootste kostencomponent
exclusief overnames- nog bijzonder goed (12%).11 Ook
zijn, proberen de bedrijven hun personeel zo efficiënt
de concurrenten in de top 5 van het schoonmaakwerk
mogelijk te laten werken wat leidt tot een hogere werk-
doen het helemaal niet slecht met marges vergelijkbaar
druk. In 2008 heeft de Arbeidsinspectie 252 controles
11 //
met het jaar ervoor.
uitgevoerd in de schoonmaakbranche. In 37% van die
12 //
Jaarverslag Facilicom, p.27
Schoonmaakbedrijven spreken over de Crisis, hun
controles zijn overtredingen van de Wet Arbeid Vreem-
Peter Strelitski, Steeds meer meters
opdrachtgevers gaat het ‘puur om de prijs’ en toch zijn
delingen geconstateerd. Op 25 november 2009 kondigt
augustus 2009.
de rendementen van de grote schoonmaakbedrijven
de Arbeidsinspectie via een persbericht met de titel
goed te noemen. Hoe kan dat?
Fraude in schoonmaaksector extra aangepakt aan ruim
per uur, Het Financieele Dagblad 13 13 // OSB, Schoonmaakbedrijven geven
1.500 controles te zullen uitvoeren in het volgende jaar.
weerwoord, persbericht OSB 19 november 2009
Op cao-naleving controleert de Arbeidsinspectie niet.15 Het aantal vierkante meters dat moet worden schoon-
Dat doet de schoonmaak-sector steekproefsgewijs
gemaakt in een uur neemt toe. Ronald Kranenburg,
zelf. Uit controles van abab in 2007 in opdracht van
directeur van gca zegt: “Rond 2004 moest er in een
sector-organisatie ras bleek dat 3.215 gecontroleerde
uur ongeveer 375 m² kantoor zijn schoongemaakt. Nu
loonstroken in totaal 3.234 fouten bevatten. Ruim 1
wordt verwacht dat hij [de schoonmaker red.] rond de
fout per loonstrook. Bij de grote bedrijven (de contro-
575 m² haalt.”
Ook werkgeversvereniging osb stelt
lecategorie met een omzet van 5 miljoen of meer) is het
14 //
dat er steeds meer schoongemaakt moet worden voor
gemiddeld met 1 fout op 4 loonstroken iets lager, maar
verantwoord aanbesteden in de
12
Jarco de Swart, Bonden eisen schoonmaak. De Financiële Telegraaf, 7 november 2009. 15 // Arbeidsinspectie, Verslag programma
60% 50%
// 63% van de bedrijven met meer dan 100 werktotale beroepsbevolking
nemers maakt gebruik van uitzendkrachten.
2
// De jaarlijkse in- en uitstroom wordt geschat op
schoonmaak
// Schoonmakers zijn vooral vrouwen
Naleving Wet arbeid vreemdelingen en Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag in de detailhandel, bouw, schoonmaak, land- en tuinbouw, vlees & vis, horeca en au-
20.000 tot 40.000 mensen.
40%
directie Arbeidsmarktfraude 2008:
tobedrijven. Den Haag, 21 april 2009.
(61%).3
laag
opgeleid (70% heeft VMBO-T of lager, 30% daar 30%
van alleen lager of helemaal geen onderwijs) 4 en vaker dan gemiddeld niet Nederlands.
20%
De schoonmaak is een opstap voor nieuwelingen in Nederland: de sector schat het aantal migran-
10%
ten op zo’n 25%.5 In de grote steden wordt het aandeel migranten 2 keer zo groot geschat. De < 12 uur per week
12 - 36 uur per week
36 uur > per week
meeste schoonmakers werken in deeltijd: 61% werkt minder dan 20 uur per week. 6
/ kwaliteit onder druk /
5
nog altijd erbarmelijk hoog.16 De foutmarge in een
In 2008 deed onderzoeksbureau Synovate/Inter-
Arbeidsverhoudingen voor de
tussencontrole van september 2009 blijkt zelfs verder
view NSS in opdracht van schoonmaakbedrijf
Schoonmaak- en Glazenwassers-
te zijn opgelopen. Gemiddeld 1,3 fout per loonstrook
Hago onderzoek naar de wensen omtrent de
en bij de grote bedrijven inmiddels bijna 1 fout per
werkomgeving van Nederlandse werknemers.
2 loonstroken.17 Opgemerkt dient te worden dat het
Daaruit bleek dat:
16 // Abab, in opdracht van Raad van
branche augustus 2008, p.6 17 // Abab, in opdracht van Raad van Arbeidsverhoudingen voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche november 2009, p.2 en p.4
administratieve controles betreft, oftewel: niet-naleving van de cao die niet ontdekt kan worden in de administratie is niet (eens) meegerekend.
Per 1 april 2008 zijn schoonmaakbedrijven verplicht nieuwe schoonmakers op te leiden in werktijd. Daar
94%
staat tegenover dat schoonmaakbedrijven een nieuw-
84%
komer in de schoonmaak gedurende het eerste jaar een lager loon hoeven te betalen. Daarnaast ontvangen de schoonmaakbedrijven een bijdrage van het paritaire orgaan ras wanneer de schoonmaker slaagt voor het
84% zegt beter te kun-
examen. Ook voor schoonmakers die reeds in dient
nen presteren in een
zijn op die datum, geldt een opleidingsrecht. Het aantal
schone werkomgeving.
sersbranche, RAS-examenbureau-
opgeleide personen op z’n zachtst gezegd nogal tegen.
94% van de werknemers
18 november 2009 19 //
Van 1 januari 2009 tot 1 november 2009 volgden
vindt een schone werk-
Weekblad Facilitair, nr. 135, 2008
slechts 367 een vakopleiding.18 Eind 2009 zullen waar-
plek zeer belangrijk.
schijnlijk zo’n 500 nieuwe schoonmakers een vakop-
24% van de werknemers
18 // Cijfers stichting Raad Arbeidsverhoudingen Schoonmaak- en Glazenwas-
interview met Facility Manager Marc Claassen.
leiding gevolgd hebben. Het aantal nieuwkomers in de
24%
sector- en daarmee het aantal mensen dat opgeleid had
bereid is een euro per maand meer te betalen aan schoonmaak
moeten worden- bedraagt zo’n 20.000 mensen.
Hago-directeur Rob Westerlaken concludeerde:
20 // www.nedtrain.nl/nl/261/nieuws/ nieuws/nieuwsitems/schoonmaakcampagne-voor-meer-klanttevredenheid.html 21 //
www.bndestem.nl/algemeen/ binnenland/4166213/Als-hetmaar-schoon-lijkt-in-het-ziekenhuis.ece 22 // B.H.B. van Benthem, T.I.I. van der Kooi, J. Manniën en J.C. Wille (2008), Landelijk prevalentieonderzoek naar ziekenhuisinfecties. Infectieziekten Bulletin 19(2): 87-9. 23 // Zembla, 19 april 2009. 24 // Intersafe Groeneveld, Veiligheidsnieuws, nr. 3 2008. 25 // Richard Mooi, Binnenklimaat beïnvloedt productiviteit en ziekteverzuim. Gebouwbeheer 4: 18-9, juni 2005. 26 // www.grieppandemie.nl/home/ voorkomen
Niet alleen de schoonmaker is de dupe van de Schoon-
“Veel bedrijven hebben te maken met krimpende
maak-crisis. De opdrachtgever heeft evenmin baat bij
schoonmaakbudgetten. Schoonmaak wordt voor-
de prijzenslag. Want die prijzenslag gaat namelijk ten
al gezien als kostenpost. Maar ze vergeten daarbij
koste van de kwaliteit van het werk. De onmogelijke
dat een schone werkomgeving bijdraagt aan de
afspraken leiden tot prioriteiten in het werk. Het gaat
prestaties van medewerkers. Het onderzoek laat
er niet zo zeer om hoe schoon het werkelijk is maar
zien dat 84% van de medewerkers zegt beter te
hoe schoon het er uit ziet. Bedrijven laten wachtkamers
kunnen werken in een schone werkomgeving.
in het bijzijn van klanten uitgebreid schoonmaken zo-
Daaruit zou je kunnen concluderen dat een scho-
dat de indruk is dat overal hard gepoetst wordt. Huur-
ne werkplek een organisatie juist geld oplevert.”
ders wordt gevraagd hoe schoon ze het gebouw vinden.
19
Bij het schoonmaken van treinen wordt de beleving van de reiziger centraal gezet: ”Want wat de reiziger als een
toename in kosten.22 Juist in de ziekenhuizen is goed
schone trein ervaart, heeft lang niet altijd te maken met
schoonmaken van levensbelang. Toch bleek uit een
hoe schoon die trein werkelijk is.”
recente uitzending van Zembla dat de kwaliteit van
20
Min of meer openbare ruimtes als wachtkamers en kantoren die wel schoon lijken maar niet zijn, leiden tot problemen. “Het gaat niet om de beleving, het gaat
de schoonmaak in de ziekenhuizen ernstig onder druk staat. 23 Niet alleen in ziekenhuizen heeft minder (goed)
om schóón. […] wachtkamers zijn niet de plaatsen
schoonmaken gevolgen. Bezuinigen op schoonmaak
waar het om gaat […] Leuk dat je een prettige indruk
kan makkelijk leiden tot meer klachten en een verho-
wilt maken, maar het voorkomen van infecties doe je
ging van het ziekteverzuim.24 Uit eerder onderzoek
op de plekken waar patiënten liggen.” zegt Roel Cou-
blijkt dat onhygiënische werkplekken leiden tot 10
tinho van het rivm.
tot 15% minder productiviteit en tot 1½ tot 2% meer
21
Uit onderzoek blijkt dat 6,9% van de ziekenhuis-
ziekteverzuim.25 Daarnaast adviseert het rivm om
patiënten een infectie heeft, Dit veroorzaakt een ver-
verspreiding van ziekten, zoals de Mexicaanse griep,
hoogde morbiditeit, een langere opnameduur en een
te voorkomen door regelmatig schoon te maken.26
/ kwaliteit onder druk /
6
I
n 1988 kwam hij vanuit Turkije naar Ne-
worden. Ze gingen door de knieeën voor be-
klanten? Ons mensen dan maar als robots
derland. Turgay Sahin is 44 jaar, getrouwd
dreigingen van de bazen. Opkomen voor mijn
gebruiken. Ze persen ons uit als een sinaas-
en heeft 3 studerende kinderen. Hij woont in
rechten zal ik altijd blijven doen want ik heb
appel. En daar wordt de vloer echt niet
Amsterdam. Turgay werkt op Schiphol voor
mijn eer en trots! Op Schiphol hebben we dat
schoon van!
schoonmaakbedrijf Asito. Hij werkt al 11
gedaan. Dat maakt mij trots. We hebben onze
jaar in de schoonmaak en sinds 2000 op
reiskostenvergoeding en een eenmalige beta-
de president zijn taken vindt, zo belangrijk
Schiphol. “Schoonmakers pikken te veel van
ling voor álle schoonmakers van Nederland
en trots voel ik me ook voor mijn taken.
werkgevers. Geen respect, hoge werkdruk.
als succes behaald. Dat zegt toch genoeg!”
Elke dag komen en gaan er passagiers op
Geen reiskosten. We zijn jaren onzichtbaar geweest.”
Wij verdienen beter. Want hoe belangrijk
Schiphol. Zij lopen op een vloer die glimt Turgay vervolgt: “We zijn geen robots, we
dankzij mijn collega’s en mij! Ik geloof dat
zijn niet van metaal. We zijn van botten en
elke schoonmaker trots moet zijn want wij
vlees! Hoe ver de technologie ook is je kan
zijn een belangrijk onderdeel van deze maat-
den te veel omdat we taalproblemen hebben.
geen robot maken die schoonmaak werkzaam-
schappij.”
Sommigen waren ook bang om ontslagen te
heden uitvoert. Wat doen de bazen en hun
Maar waarom dan? Turgay: “We accepteer-
/ turgay sahin /
7
Sommige van de bedrijven die tot de opdrachtgevers
VU MC //
van schoonmaakbedrijven horen, willen graag het neus-
VU medisch centrum komt voort uit een christe-
je van de zalm zijn als het gaat om bedrijfsvoering met
lijke traditie waarin menselijke waardigheid en
een sociaal imago. Ze willen niet alleen winst maken,
respectvolle behandeling essentieel zijn. VU me-
ze willen ook een goede werkgever zijn en op een ver-
disch centrum staat voor duurzaamheid en heeft
antwoorde manier omgaan met de invloed die ze heb-
oog voor mens en omgeving. (Visie & Ambities,
Intermediair Beste Werkgeversonder-
ben op het milieu en op sociale omstandigheden.
website)
zoek 2008; PriceWaterHouseCoopers
Daarbij beperken ze zich niet tot wat er binnen hun
1 // Intermediair Imago Onderzoek 2009;
(2009), Transparantiebenchmark Maatschappelijke verslaglegging (onderzoek in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken); E. van Weperen en J.M. van Lakerveld (2009), Benchmark Verantwoord Ketenbeheer, Culemborg: Verenig-
eigen organisatie gebeurt, maar willen ze ook ver-
Reed Elsevier //
antwoordelijkheid nemen voor hun leveranciers en
Nummer 7 in de Transparantiebenchmark 2008
dienstverleners. En dat komt goed uit. Sociale amibties:
Maatschappelijke Verslaglegging en nummer
enkele voorbeelden.
1
4 in de Benchmark Verantwoord Ketenbeheer. In het Jaarverslag 2008 schreef toenmalig CEO
ing van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling.
Crispin Davis: “Binnenkort neem ik afscheid van ING //
Reed Eslevier. Eén van de dingen waar ik het
Nummer 2 in de Transparantiebenchmark 2008
meest trots op ben is wat we onder mijn verant-
Maatschappelijke Verslaglegging. Verder num-
woordelijkheid hebben bereikt als het erom gaat
mer 12 van het Beste Werkgeversonderzoek en
maatschappelijk verantwoord ondernemen te
op nummer 6 van het Imago Onderzoek 2009
integreren in het hele bedrijf.”
ABN Amro // Nummer 11 in het Imago Onderzoek 2009. De
Reed Elsevier:
bank ziet verantwoord ondernemen als onder-
Net zo streng voor leverancier als voor zichzelf.
deel van een goed risicobeheer. “Als bank staan
Reed Elsevier zet zich onder meer in voor het res-
wij bloot aan ESE-risico’s.
pecteren van mensenrechten en eerlijke en niet-
Wanneer wij bijvoorbeeld krediet verstrek2 // Reed Elsevier Code of Conduct for Suppliers. December 2008.
discriminerende arbeidspraktijken. Het bedrijf
ken aan een bedrijf dat zich schuldig maakt aan
vraagt alle leveranciers, producenten en dienstver-
dwangarbeid, lopen wij een ethisch risico, met
leners, inclusief dochterondernemingen, afdelingen
mogelijke reputatieschade als gevolg.”
en onderaannemers, om deze principes ook te onderschrijven. Enkele voorwaarden die Read Elsevier
WTC //
stelt: 2
De facilitaire dienstverlening wordt georganiseerd door ‘main contractor’ Prisma Facility Management (Vebego). “Als familiebedrijf legt
// Geen intimidatie – werknemers met respect behandelen.
Vebego al sinds jaar en dag de nadruk op het
// Geen discriminatie.
welzijn van mensen. Dat komt terug in de (aard
// Vakbondsvrijheid en recht op collectieve onder-
van) de dienstverlening van Vebego, in haar re-
handelingen.
latie met mensen, klanten en leveranciers, maar
// Veilige en gezonde werkomstandigheden.
ook in haar personeelsbeleid, het Family State-
// Geen repercussies voor klokkenluiders.
ment en de maatschappelijke activiteiten van
// Leefbaar loon, geen dwang om meer dan 48 uur
de Vebego Foundation”
te werken, overwerk adequaat betalen. // Milieu beschermen.
Nedtrain (NS) //
// Geen onderaanbesteding zonder toestemming
NS omschrijft zijn visie als volgt: “Duurzaam en
Reed Elsevier; subcontractor onderschrijft Code
maatschappelijk betrokken ondernemen is voor
of Conduct.
NS vanzelfsprekend.” (website)
// Reed Elsevier mag naleving controleren (als dit wordt geweigerd boete) Als de leverancier zich niet aan de Code of Conduct houdt kan Reed Elsevier het contract ontbinden.
/ verantwoordelijkheid nemen? /
8
Ook de overheid wil het goede voorbeeld geven. Er is
Noreena Hertz tegen ING:
afgesproken dat het Rijk per 2010 alle inkoop op een
Juist nu verantwoordelijkheid nemen.
duurzame manier gaat organiseren. Ook lagere over-
De ING Groep erkent in een persverklaring
heden en instellingen zoals universiteiten zullen bij een
dat er vanuit de samenleving veel vraagte-
steeds groter deel van hun inkoop sociale en milieucri-
kens worden geplaatst bij de rol van financiële
teria gaan hanteren.
instellingen. De instelling besloot het initiatief
Op de sociale criteria die men gaat hanteren valt nog
naar zich toe te trekken door een serie discus-
wel het een en ander af te dingen. Zo worden deze nor-
siebijeenkomsten te organiseren met onder
men alleen gehanteerd bij grote opdrachten. Een aantal
andere globaliseringseconoom Noreena Hertz.
essentiële normen – bijvoorbeeld dat leveranciers een
Hertz riep de ING-bestuurders op juist nu se-
leefbaar loon moeten betalen aan hun personeel en dat
rieus aan de slag te gaan met maatschappelijk
ze zorg moeten dragen voor veilige en gezonde werk-
verantwoord ondernemen. Bestuursvoorzitter
omstandigheden – zal slechts bij een beperkt aantal
Jan Hommen zei dat de bank al het een en an-
producten worden gehanteerd. Ook is onduidelijk hoe
der doet op dit terrein, maar dat er inderdaad
de naleving van de criteria gecontroleerd gaat worden.
nog ruimte is voor verbetering.6
Ondanks deze beperkingen stelt de regering dat Nederland vooroploopt in Europa als het gaatom het hanteren van sociale criteria bij de besteding van publiek
moment in de praktijk? Hoe verhoudt zich bijvoorbeeld
geld. 3
de behoefte naar een sociale uitstraling met de hoogte van de beloning van topbestuurders? Topinkomens, enkele voorbeelden: 7
Zowel de overheid als belangrijke ondernemingen geven dus aan dat ze een voorbeeldrol willen vervullen
ABN Amro / Gerrit Zalm / € 750.000 excl. bonus
als het gaat om maatschappelijk verantwoord onderne-
ABN Amro / Joop Wijn / € 600.000 excl. bonus
men. Als het gaat om sociale criteria dan is de aandacht
ING Groep / Patrick Flynn / € 666.000 exclusief
vooral gericht op de derde wereld: denk aan Max
welkomstbonus van 100.000 aandelen uit te
Havelaarkoffie en ‘schone kleren’ die zonder uitbuiting
betalen tussen 2010 en 2012 met maximum van
en kinderarbeid zijn geproduceerd. Dat roept de vraag
1,3 miljoen euro.
op of bedrijven en instellingen ook oog hebben voor de
ING Groep / Jan Hommen / wacht tot het
sociale omstandigheden dichter bij huis.
nieuwe beloningsbeleid is vastgesteld.
Soms wel, zo lijkt het. Zo heeft de ns een campagne gevoerd waarbij op stations afbeeldingen van schoon-
Instellingen die met publiek geld werken zouden
makers werden opgehangen, ‘om ze een gezicht te ge-
extra terughoudend moeten zijn als het gaat om de
ven’. In het Amsterdamse World Trade Centre (wtc)
beloningen aan de top, zo is de algemene opvatting.
was dit voorjaar Ballad of Caution te zien, een kunst-
In principe moeten zij zich houden aan de Balkenende-
werk van Sachi Miyachi dat onder meer is bedoeld als
norm, een norm die is gerelateerd aan het salaris van
“een hommage aan schoonmakers, die hun werk veelal
de minister president. In 2008 ging het om een bedrag
ongezien en weinig gewaardeerd verrichten”.
van 181.000 euro. In de praktijk blijken instellingen in
4
5
Sommige opdrachtgevers brengen dus hun waarde-
de (semi-) publieke sector zich lang niet altijd aan deze
ring voor de schoonmakers tot uiting. Uitzonderingen
norm te houden. Meer dan de Balkenendenorm: enkele
daargelaten, vertaalt zich dat nog niet in een verant-
voorbeelden: 8
woord inkoopbeleid. Bij de inkoop van schoonmaak worden nog altijd afbraakprijzen bedongen, met alle
NS / A.W. Veenman / € 680.806
negatieve gevolgen voor de hygiëne, kwaliteit en voor
UWV / Joop Lindhorst / € 232.173
de positie van het schoonmaakpersoneel.
Erasmusuniversiteit / Hans Büller / € 284.271 Vrije Universiteit / René Smit / € 276.700
3 // Uitwerking internationale sociale criteria Duurzaam Inkopen. Brief van de ministers Cramer, Donner en Koenders aan de Tweede Kamer, 16 oktober 2009. 4 // Marja en Liny op schoonmaaktour langs stations. Persbericht 30 januari 2008. 5 // http://www.virtueel-museum.nl/ nl/hommage-aan-schoonmakers/ 6 // ING zoekt dialoog over haar rol in de samenleving. Persbericht 9 oktober 2009. 7 // Trouw 28 april 2009, NRC Handelsblad 19 februari 2009. 8 // Jaarverslag 2008 van de betreffende instellingen.
Vrije Universiteit MC / E.B. Mulder / € 287.687 Prachtig natuurlijk, dat de grootste bedrijven van dit land het neusje van de zalm willen zijn als het gaat om
De afgelopen maanden hebben politici van cda en
sociale doelstellingen. Prachtig dat de crisis kansen
pvda stelling genomen tegen bestuurders van (semi-)
biedt voor maatschappelijke verantwoord ondernemen.
publieke instellingen die meer verdienen dan de Bal-
Maar hoe serieus nemen zij die opvattingen op dit
kenendenorm. pvda-staatssecretaris Sharon Dijksma
/ verantwoordelijkheid nemen? /
9
zei dat zulke personen maar een andere partij moeten
Joop Wijn:
zoeken. Ook haar collega Marja van Bijsterveldt (cda)
Economische crisis biedt kansen voor MVO
nam stelling tegen overschrijding van deze norm.
Joop Wijn (CDA) is tegenwoordiger bestuurder
Toch zijn verschillende van deze met publiek geld
9 // NRC Handelsblad, 29 augustus 2009.
bij ABN Amro. In het verleden was hij staats-
betaalde veelverdieners actief (geweest) voor de pvda
secretaris voor Economische Zaken en in die
of het cda. Voorbeelden zijn Joop Wijn (voormalig
rol bepleitte hij maatschappelijk verantwoord
staatssecretaris en minister voor het cda, bestuurder bij
ondernemen: “People, planet, profit, die drie
‘staatsbank’ abn Amro), René Smit (schreef het vorige
moeten samen kunnen gaan.” Hij merkte ech-
cda-verkiezingsprogramma, bestuursvoorzitter Vrije
ter op dat mensen vaak allerlei goede bedoe-
Universiteit) en Joop Linthorst (voormalig wethouder
lingen hebben, zonder deze zelf in de praktijk
voor de pvda, bestuursvoorzitter uwv). Toen nrc
te brengen. “Wat mij opvalt als je met mensen
Handelsblad deze bestuurders vroeg om te reageren op
over normen en waarden praat, is dat mensen
de kritiek van hun partijgenoten, besloten ze geen com-
het er in abstracte vorm mee eens zijn. Ze we-
mentaar te geven.9
ten precies hoe een ander zich moet gedragen, maar ze weten altijd weer een uitzondering te vinden om eigen gedrag goed te praten.”10
De topinkomens van vele honderdduizenden euro’s
10 // Interview in Intermediair, 11 oktober 2002. 11 // Brief aan de Tweede Kamer, 18 maart 2003
Interessant is dat Wijn in 2003 opmerkte dat
contrasteren met de beloning van schoonmakers, die
de economische crisis bedrijven kansen biedt
hun werk doen voor 10 euro bruto per uur. Een voltijd
om hun imago op te vijzelen door zich te richten
schoonmaker verdient daarmee zo’n 1.520 euro bruto
op maatschappelijk verantwoord ondernemen.
per maand. Op jaarbasis is dat zo’n 20.000 euro bruto.
“Ook in deze economisch minder gunstige
Zonder reiskostenvergoeding, want dat recht ontstaat
periode, die invloed heeft op de prestaties van
vanaf 60 kilometer woonwerkverkeer per dag. De por-
bedrijven, zijn er kansen voor bedrijven om
tretten van schoonmakers in dit rapport laten zien wat
door maatschappelijk verantwoord te onderne-
het betekent om rond te moeten komen van een schoon-
men het vertrouwen van consumenten, burgers
makerssalaris. De vakbond van Schoonmakers wil zo
en non gouvernementele organisaties (NGO’s)
snel mogelijk naar een schoonmakersloon van 130%
te herstellen.”11
van het minimumloon. Het laagste loon van de vakvolwassen schoonmaker moet met ruim één euro per uur stijgen om aan de 130%-standaard te kunnen voldoen. Van topmanagers met over-de-top-beloningen ver-
uren alleen werken om óp het werk te kunnen komen)?
wacht de vakbond dat zij hun verantwoordelijkheid
Hoe mooi de sociale doelstellingen van Nedtrain ook
nemen. Niet alleen zouden ze voor zichzelf een salaris
zijn, Nedtrain zorgt er niet voor dat de cao op het vlak
moeten vragen dat in een redelijke verhouding staat
van arbeidstijden en roosters goed wordt nageleefd,
tot wat anderen (inclusief de schoonmakers!) binnen
laat staan dat de schoonmakers meer krijgen dan hun
hun bedrijf verdienen; ook zouden ze de schoonmakers
minimale norm. En de schoonmakers van het Erasmus
kunnen steunen bij het realiseren van een rechtvaardige
Sofia kinderziekenhuis hebben te maken met een fors
beloning voor hun Gewoon Goed Werk!
verhoogde werkdruk in plaats van meer tijd om kwaliteit te kunnen leveren.
Aan de top wordt niet gekeken naar een euro meer of
De slechte cao-naleving en extreme werkdruk zijn
minder. Een norm? Ach, daar kan best van worden
bij die opdrachtgevers niet anders dan in de rest van
afgeweken. Hoe zit het dan op de werkvloer? Welke
de sector. Geen van de opdrachtgevers controleert op
verantwoordelijkheid nemen opdrachtgevers- die het
werkdruk of cao-naleving. De ervaringen van gepor-
neusje van de zalm willen zijn op het gebied van sociale
tretteerde schoonmakers in dit witboek tonen de cons-
uitstraling- bijvoorbeeld voor schoonmakers?
quenties. In de navolgende casestudies worden omstan-
Krijgen schoonmakers bijvoorbeeld net als hun top-
digheden bij grote opdrachtgevers weergegeven. Van
bestuurder een beloning die hoger ligt dan de afgespro-
Nedtrain- de grootste individuele opdrachtgever in de
ken norm? Het antwoord luidt vrijwel altijd en overal:
schoonmaaksector- tot de Schiphol Groep die ervaring
nee. De schoonmakers van de vu ontvangen geen reis-
heeft met de kracht van fnv Bondgenoten, de Vakbond
kostenvergoeding voor de eerste 59 kilometer woon-
van Schoonmakers.
werkverkeer per dag (wat betekent dat ze de eerste
/ verantwoordelijkheid nemen? /
10
A
d van der Schaaf uit Heerlen is ge-
zijn schouder. “Het werk is zo zwaar dat je
opdrachtgevers kiezen altijd voor de laagste
trouwd en is ‘super trots’ op zijn 3
geest wel wil, maar je lichaam af en toe stop
prijs. Zij zijn voor mij de hoofdschuldige
kleinkinderen. Ad is treinschoonmaker. Hij
zegt.”. Hij vindt dat er veel moet veranderen:
want ze verschuilen zich achter de schoon-
was 9 jaar geleden mede-eigenaar van een
”Er is nog veel te weinig respect voor het
maakbedrijven. En dat is dom, want wat ze
bekende shoarma-zaak in Heerlen-centrum.
werk en het vak. Het is nuttig werk, gewoon
afspreken kán gewoon niet. Hun treinen zijn
Over zijn carriere-switch zegt hij: “In die tijd
een goed vak en toch wordt er op ons neer-
gewoon niet schoon. Als Nedtrain de kwa-
werkte ik 16 uur per dag, ik was nooit thuis.
gekeken. Ook wordt de cao op grote schaal
liteit van de schoonmaak belangrijk vindt,
Ik wilde meer bij mijn gezin zijn en dus koos
niet nageleefd en is er sprake van intimida-
dan maken ze met ons afspraken. Dan kiezen
ik voor de treinschoonmaak.” Nu werkt Ad
tie van mensen die hun rechten opeisen.”
ze eindelijk voor kwaliteit en niet voor prijs!
als meewerkend voorman voor schoonmaak-
Ad wordt boos als hij het over de oorzaak
Als de grootste opdrachtgever van Neder-
bedrijf csu bij ns-Nedtrain in Heerlen. Hij
heeft “De schoonmaakbedrijven laten zich
land verantwoordelijkheid neemt, kan er iets
herstelt momenteel van een evenwichtstoor-
gebruiken door de opdrachtgevers. Ze con-
veranderen.”
nis en kort daarvoor is hij geopereerd aan
curreren elkaar over onze ruggen kapot. De
/ ad van der schaaf /
11
Universiteit is René Paas, in een eerder leven voorzitter Omzet / 400 miljoen euro
van de christelijke vakcentrale cnv. In die hoedanig-
Aantal medewerkers / 4.381
heid zette hij zijn handtekening onder een ser-verkla-
Aantal studenten / 20.984
ring over maatschappelijk verantwoord ondernemen. In die verklaring worden bedrijven opgeroepen om niet
1 // Jaarverslag 2008; website Vrije Universiteit.
2 // Vertrouwen in Nederland. Vertrou-
De universiteit laat zich inspireren door “christelijke
alleen in hun eigen organisatie duurzaam te werken,
waarden, en de daarin gewortelde levensbeschouwelijke
maar om ook een ‘niet-vrijblijvend commitment’ aan
overtuigingen en maatschappelijke opdracht”.
te gaan ‘om een positieve invloed uit te oefenen op het
1
De bestuursvoorzitter van de Vrije Universiteit is René Smit. Smit schreef in 2006 het verkiezingspro-
commitment zou des te groter moeten zijn als het gaat
gramma van het cda. In dat programma zijn onder
om toeleveranciers waar de onderneming direct contact
meer de volgende punten terug te vinden:
mee heeft.4
2
In de praktijk blijkt het nog niet mee te vallen om
wen in elkaar. Verkiezingsprogramma 2006-2011. CDA. 3// NRC Handelsblad 29 augustus 2009. 4 // SER-Verklaring internationaal
sociaal en milieubeleid van hun toeleveranciers’. Dit
// Werknemers moeten de kans krijgen om deeltijdbanen uit te breiden tot voltijdbanen; // Bedrijven en instellingen moeten transparant
duurzame inkoop te realiseren, zo valt te lezen in het Jaarverslag 2008 van de Vrije Universiteit. “Bij iedere faculteit en dienst zijn decentrale bestellers actief die
maatschappelijk verantwoord
zijn over de manier waarop zij maatschappelijk
nog niet altijd duurzaamheid meewegen in een aan-
ondernemen. 19 december 2008.
verantwoord ondernemen in de praktijk brengen;
koopbeslissing.” Het is de bedoeling dat de inkopers
5 // Christine Otten (2009), ‘Ik had nooit de droom om schoonmaker te worden’. Ad Valvas, 18 juni 2009.
// Excessieve topbeloningen moeten worden tegengegaan. In de publieke sector is het minister-
op cursus gaan om zich meer bewust te worden van het belang van duurzame inkoop. Of de schoonmakers ook iets gaan merken van deze
salaris ‘richtinggevend’.
duurzame inkoop, is afwachten. Vooralsnog lijken ze Dat laatste punt lijkt op gespannen voet te staan met
niet echt in beeld te zijn – letterlijk. Writer in residence
het feit dat Smit zelf als bestuursvoorzitter van een semi- Christine Otten schreef onlangs een artikel over de publieke instelling anderhalf keer de Balkenendenorm
schoonmakers die ze sprak op de Vrije Universiteit.5
verdient. Toen nrc Handelsblad hem hierover om com-
“Mensen merken ons pas op als er niet wordt schoon-
mentaar vroeg, koos Smit ervoor niet te
reageren.3
Eén van de leden van de Raad van Toezicht van de Vrije
gemaakt,” vertelde Brian (34). “Ze nemen ons voor lief. Soms is het net alsof ze ons echt niet zien.”
Netto omzet / 1.154 miljoen euro
Van de website
Netto resultaat / 173 miljoen euro
Goed werkgeverschap Wij zien onze medewerkers als belangrijke
President directeur sinds 1 januari 2009
schakels van onze onderneming en willen
J.A. Nijhuis, daarvoor Gerlach Cerfontaine.
in hen investeren. Met gemotiveerde, betrok-
Andere directieleden:
ken, goed opgeleide medewerkers kan de
APJM Rutten
sterke concurrentiepositie van Schiphol verder
PM Verboom
worden uitgebouwd.
MM de Groot De Schiphol Group kreeg het begin 2009 aan de salaris 2008
bonus
stok met z’n eigen schoonmakers. De schoonmakers
Cerfontaine
€ 375.459
€ 150.183
wezen Jos Nijhuis al in januari op de nadelige gevolgen
Verboom
293.285 €
€ 107.782
van nog scherpere inkoop van schoonmaak en afwezig-
Rutten
€ 293.285
€ 113.648
heid van de behoefte bij Schiphol om verantwoorde-
De Groot
€ 293.285
€ 98.491
lijkheid te nemen. Op 16 maart 2009 legden zo’n 400 schoonmakers een uur het werk neer. In een grote stoet
Schiphol heeft totaal 2617 FTE’s in 2008 waar
trokken ze vanaf Schiphol Plaza naar het kantoor van
van 2463 op Schiphol, rest op andere luchtha-
de Schiphol Group. Later zouden nog 4 stakingsdagen
vens. Andere gegevens over aantal medewer-
volgen. De eerste staking van schoonmakers van Schip-
kers is niet te vinden.
hol in de geschiedenis.
/ case studies // VU / schiphol /
12
Hun opstand bleek succesvol, want de Schiphol-
wijn moeten doen. Later werd bekend dat de Schiphol
schoonmakers spraken een betere reiskostenvergoeding
Group bij scholingsbedrijf svs ruim 60 vakopleidingen
af dan hun collega’s elders, er kwam een afspraak over
schoonmaak besteld heeft. Daarmee bevestigt de Schip-
het behoud van werk én oude rechten. De schoonma-
hol Group de gewijzigde houding en verantwoordelijk-
kers wisten zelfs af te dwingen dat er een eenmalige
heid ten aanzien van de schoonmakers.
uitkering zou plaatsvinden voor álle schoonmakers in Nederland van 100 euro voor een fulltimer.
Schiphol zegt over het belang voor opleidingen voor schoonmakers: “Het maakt ze zelfverzekerd en geeft
Begin 2009 meldde de Schiphol Group nog dat zij
ze meer plezier in het werk. De eerste reacties van de
geen partij was in de schoonmakersopstand. Later
deelnemerszijn dan ook positief. Het initiatief is het
nam de Schiphol Group toch verantwoordelijkheid.
resultaat van een goede samenwerking tussen Schiphol,
De Schiphol Group voerde de druk op de schoonmaak-
svs en het Schiphol College.” Harriet Butter, Manager
Harriet Butter, Schiphol Group, in
bedrijven op om tot een oplossing te komen. Hoogst-
Facility Services van Amsterdan Airport Schiphol.1
Bondgenoten over het belang van
een reactie op een e-mail van FNV opleidingen voor schoonmakers,
waarschijnlijk heeft de opdrachtgever ook water bij de
Nedtrain is een bedrijfsonderdeel van NS.
1 //
dinsdag 24 november 2009.
Limburger/Limburgs Dagblad met de kop ‘Misstanden bij poetsen treinen’. De cao werd niet toegepast, de
Beloning bestuurders 2008
werkdruk was te hoog en de veiligheidssituatie was
A.W. Veenman (vorige president directeur)
twijfelachtig. Schoonmaakbedrijf csu- die de opdracht
Vast salaris / € 521.291
bij Nedtrain uitvoerde- kreeg later een gigantische boe-
Variabele beloning 2008 / € 159.515
te. ns-Nedtrain ontving eveneens een boete. Die boete
A. Meerstadt (directie)
werd nota bene in rekening gebracht bij schoonmaak-
Vast salaris / € 459.603
bedrijf csu. Maanden daarvoor hadden honderden
Variabele beloning 2008 / € 140.639
treinschoonmakers uit het hele land al geprotesteerd te-
M. Niggebrugge (directie)
gen bezuinigingen op de schoonmaak bij ns-Nedtrain. Naast problemen met cao-naleving is het ziekte-
Vast salaris / € 459.603 Variabele beloning 2008 / € 140.639
verzuim gemiddeld in de schoonmaak bij ns-Nedtrain veelzeggend. De verschillende veiligheidscommis-
ns-Nedtrain kent een haat-liefde-verhouding met de
sies van schoonmaakbedrijven laten over 2008 een
schoonmaak. Aan de ene kant is ns-dochter Nedtrain
verzuimcijfer van ruim 8% zien. Inmiddels lijkt het
met ruim 25 miljoen euro de grootste individuele
verzuimcijfer verder te zijn gestegen naar 10%. Bij
2 //
schoonmaakopdrachtgever. Aan de andere kant was de
werkzaamheden met roosters zoals in de trein- of vlieg-
AWVN, CNV Bedrijvenbond, FNV
2
Aan de slag met slimmer werken-
schoonmaak bij ns-Nedtrain vaak onderwerp van discus- tuigschoonmaak zijn de lichamelijke en sociale gevol-
Bondgenoten, de Unie, mei 2004
sie. In 2008 ontving ns-directeur Blokland namens
Ibid.
gen 2,5 keer zo groot als bij andere werkzaamheden.
4 //
de gehele directie de Gouden Drol-award van fnv Bondgenoten. “Voor de goedkoopste schoonmaakopdrachtgever per toilet”. In september 2007 opende Dagblad de
W
3 //
DDL/LD - 4 september 2007
Over de opdracht bij Nedtrain en het bestek van concurrent csu stelde Asito-directeur Sleumer in 2007: 3
e vroegen schoonmaak-
wil niet zo’n contract aannemen
veer 85 procent van de kosten
verschil maken. Het enige dat
bedrijf Asito (13.000 me-
over de ruggen van mijn mede-
in zo’n contract zijn loon-gere-
nog overblijft is dat de produc-
dewerkers) of de schoonmaakor-
werkers, of het ten kosten laten
lateerde kosten. Die zijn voor
tienormen die csu hanteert veel
der van de ns voor tien miljoen
gaan van de veiligheid. Als het
iedere onderneming ongeveer
strenger zijn dan de onze. Met
uitvoerbaar is. Directeur Gerard
csu lukt om het voor die prijs
gelijk. Die liggen immers vast
andere woorden dat de schoon-
Sleumer is stellig: „Asito kan die
te doen en er ook nog wat aan
in cao’s. Bij het ene bedrijf zal
maker van csu in een uur veel
treinen niet schoonmaken voor
te verdienen, dan hebben ze bij
er misschien iets meer verzuim
meer kunnen schoonmaken dan
die prijs. We willen er immers
csu iets bedacht wat wij nog
of ziekte zijn dan bij een ander
onze schoonmakers.“4
ook nog iets aan verdienen en ik
niet hebben uitgevonden. Onge-
bedrijf. Maar dat zal geen groot
/ case studies // nedtrain /
13
Reeds in 2004 schetste een rapport van vakbonden
genoemd; verkokerde organisaties en het niet serieus
en werkgeversvereniging awvn het volgende beeld ten
nemen van de bestaande problemen. De bedrijven dur-
aanzien van de treinschoonmaak:
ven ook niet goed snel ‘slecht nieuws te verkopen’ aan een belangrijke opdrachtgever als Nedtrain. Daardoor
Een grote uitdaging ligt er nog op het gebied van de
kan de bestaande situatie voortduren.
treinschoonmaak dat ongeveer de helft van de schoonmaak van vervoermiddelen uitmaakt. Deze markt kent
Voor 1 april 2010 vindt een nieuwe aanbesteding
maar één opdrachtgever: Nedtrain. Dit bedrijf zorgt
voor de schoonmaak bij ns-Nedtrain plaats. De op-
namens de ns voor de uitbesteding van de treinschoon-
drachtgever wil het gehele pakket per werkzaamheid
maak. In deze tak van schoonmaak wordt in de regel
(met bijvoorbeeld per treintype een ander schoon-
nog in permanente nachtarbeid gewerkt, wat in strijd
maakbedrijf) uitbesteden. Er wordt een nog extremere
is met de Arbeidstijdenwet en het onlangs afgespro-
prijsconcurrentie verwacht. De diversiteit in het werk
ken arboconvenant. De oorzaken hiervoor zijn reeds
wordt bovendien uitgekleed.
De onmogelijke concurrentie op prijs kent extreem
fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers,
nadelige gevolgen voor schoonmakers, schoonmaakbe-
nodigt opdrachtgevers en schoonmaakbedrijven uit
drijven, opdrachtgevers en gebouweneigenaren.
mede-verantwoordelijkheid te nemen voor de eerste
De race to the bottom leidt tot een onmogelijke werk-
stap op weg naar een betere toekomst.
druk, onacceptabele behandeling van mensen en een rem op elke vorm van ontwikkeling. Daarnaast is de kwaliteit onder de maat en doemen er daardoor allerlei
Schoonmaakbedrijven en opdrachtgevers die de
risico’s op voor opdrachtgevers.
kwaliteit van de schoonmaak, de behandeling van de schoonmaker en het aanzien van de sector willen
De schoonmaaksector heeft behoefte aan verandering. De negatieve spiraal moet doorbroken worden
verbeteren ondersteunen de volgende criteria voor professionele schoonmaak.
om van een professionele sector te kunnen spreken. Op dit moment hebben schoonmaakbedrijven zichzelf
Professionele schoonmaak is:
gedegradeerd tot goedkope-handen-clubs en ze zijn bereid nog veel verder door de bodem te zakken.
1 // een schoonmaker die een vakopleiding afgelegd
fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers,
heeft en Nederlands spreekt;
wil in de nabije toekomst een nieuwe kwaliteitsstan-
2 //
daard ontwikkelen. Topkwaliteit die ten goede komt
een werkgever die alle regels naleeft en geor-
aan bedrijven, opdrachtgevers én schoonmakers. Zo’n
ganiseerd is in de werkgeversorganisatie;
nieuwe gouden maatstaf heeft alleen kans van slagen
3 //
als opdrachtgevers, schoonmaakbedrijven en schoon-
een grote groep schoonmakers die zich kan
makers de bereidheid hebben de meest simpele om-
organiseren in de vakbond- zonder bedreigingen
buiging te maken. De reuzensprong naar topkwaliteit
en intimidatie;
vereist een tussenstap: de aanwezigheid van professio-
4 //
naliteit.
het redelijk houden van de werkdruk door jaar lijkse inzet van de werkdrukmeter;
Het naleven van afspraken
5/
Het leveren van kwaliteit
een schoonmaker met een fatsoenlijk loon en
Het verbeteren van omstandigheden
een reiskostenvergoeding.
Het hebben van een toekomstvisie
/ op naar een betere toekomst... /
14
Z
e hebben ons nodig, maar denken dat
liefde en is getrouwd met een Nederlandse
met steeds minder mensen en uren werkt,
we niks zijn. Zonder schoonmaker
man. Ze hebben samen 4 kinderen. Maria
dan kan de kwaliteit niet hetzelfde blijven.
geen ziekenhuis, weet je. Als je naar Neder-
werkt sinds 5 jaar in de schoonmaak. Ze
Ik ben soms wel bang voor virusinfecties
land komt en de taal niet spreekt, is de kans
werkt nu voor csu en iss. Onder andere in
bijvoorbeeld. Maar ik vind wel dat als je
groot dat je in de schoonmaak terecht komt
Amsterdam bij de vu polikliniek. Ze woont
opeens meer moet doen en het wordt te veel,
Van dat taalprobleem wordt misbruik ge-
in Haarlem. Op- en neer reizen kost haar
dan moet je je gewoon aan je taak houden en
maakt, dat zie je gebeuren. Als jij niet wil,
maandelijks 97,65 euro. Ze krijgt daarvan
niet meer. Het wordt te zwaar.” Maar Maria
dan komt er wel een ander voor je in de
helemaal niets vergoed. Maria verdient per
gelooft dat het beter wordt. Ze sloot zich
plaats. We zijn in de schoonmaak veelal naar
maand zo’n 400 euro bij de vu polikliniek.
aan bij de Vakbond van Schoonmakers. “We
Nederland gekomen voor een betere toekomst
Met haar baan bij iss erbij verdient ze in
willen hier allemaal dat de schoonmaak als
voor ons en onze families en als je dan ziet
totaal bijna 1.200 euro per maand.
goede baan behandeld wordt. In de Domini-
hoe migranten tegen elkaar worden opgezet.” Maria Garcia is geboren in de Dominicaanse Republiek. Ze kwam naar Nederland voor de
caanse Republiek was ik ook lid van de vakMaria ziet dat opdrachtgevers steeds meer willen voor minder. “Als je in een ziekenhuis
bond, ik werkte in een handdoekenfabriek, ja daar hebben we actie gevoerd.”
/ maria garcia /
15
Een uitgave van fnv Bondgenoten, de Vakbond van Schoonmakers, december 2009. onderzoek Een bijzonder woord van dank aan de onderzoekers. Zij hebben zich met hun enorme inspanning ware vrienden van de schoonmakers getoond. Margriet Kraamwinkel / fnv Bondgenoten Dirk Kloosterboer / Vakcentrale fnv schoonmakers Theresse Baros / Turgay Sahin Ad van der Schaaf / Maria Garcia fotografie Rob Nelisse // pag 3 / 11 / 15 Frits Widdershoven // pag 7 eindredactie Ron Meyer / fnv Bondgenoten grafisch & illustratief ontwerp takeadetour.eu druk Graficiënt, Almere oplage 500
www.fnvbondgenoten.nl/schoonmaak www.wijhebbenerschoongenoegvan.nl
