4. Natuur en biodiversiteit 4A. Huidige Situatie De uiteenlopende landschapstypes in het Rijk van Nijmegen bieden leefruimte aan zeer vele soorten. Nijmegen heeft door haar groei sinds 1880 nauwelijks nog open ruimte: daarom investeert Nijmegen volop in de groene ring rondom de stad. Haar nevengeul wordt slagader voor natuur en biodiversiteit. ‘Riverscape Nijmegen omarmt de Waal’: de stad nog toegankelijker en aantrekkelijker maken voor natuur en biodiversiteit.
Indicator Aantal en de totale oppervlakte van Natura 2000 sites die zijn gevestigd in de stad of in de buurt (dwz binnen 10 km) Aantal en de totale oppervlakte van aangewezen gebieden van nationaal biodiversiteitsbelang binnen de stad (habitat / soortbeheergebieden) Aantal en de totale oppervlakte van aangewezen gebieden van lokaal (stads)biodiversiteitsbelang in de stad (habitat / soortbeheergebieden)
Datum- en tijdshorizon van het biodiversiteitsactieplan van de stad
Aantal
2
Gelders Natuurnetwerk binnen stadsgrenzen (Natuurgebieden worden niet apart gedefinieerd door de provincie/Rijk)
10 + 9 hotspots
1 + uitwerkingen (zie voetnoot en 4D)
Totale oppervlakte (ha) Gelderse Poort totaal 6105 ha Rijntakken Waal totaal 5525 ha
Jaar van de verstrekte gegevens 2014 (zie figuur 2)
Circa 800 ha categorieën: Natura 2000 Natuur Verweven Ecologische Verbindingszone
2015 (zie figuur 2)
1 - 10: ca 600 ha A - I: ca 20 ha
2015 (zie kaart 4)
Geheel Nijmegen grondgebied (5760 ha)
Groene Draad vastgesteld 2007 (inclusief alle uitwerkingen 2020)
Natura 2000 Waaluiterwaarden ten westen en oosten, deels op Nijmeegs grondgebied, zijn in 2014 definitief bestemd als Natura 2000-gebied (figuur 2)(open water, moerassen, slikoever, ruigten, wilgenbossen, typen grasland)(figuur 1). Grotendeels zijn ze ook Habitat en Vogel Richtlijn gebied.
Figuur 1: Natuur Waaluiterwaarden Ecologische Hoofdstructuur/Gelders Natuurnetwerk De groene ring om Nijmegen valt grotendeels binnen beschermingsregime van de landelijke Ecologische Hoofdstructuur, en de provinciale bescherming (=Gelders Natuurnetwerk)(figuur 2). Westelijk van Nijmegen is groene ring deels verstedelijkt, deels agrarisch.
Nijmegen kent geen afzonderlijk biodiversiteitsplan. Groenbeleid is vastgelegd in Beleidsplan De groene Draad met uitwerkingen: Handboek Stadsbomen, Groene Allure Binnenstad, Groenaanpak Dukenburg en Lindenholt; Groen Verbindt; en in groenbeheerplannen.
.
Binnen Nationaal Landschap Gelderse Poort ligt Millingerwaard: bakermat (1983) van grootschalige natuurontwikkeling langs Nederlandse rivieren en van samenwerking tussen Rijkswaterstaat, baksteenindustrie, boeren, ontgronders en natuurorganisaties. Natuurgebieden in Gelderse Poort sluiten aan op natuur en landschap, incluis Natura 2000-gebieden, langs Duitse Niederrhein. De bos- en heiderijke stuwwal zuidelijk en oostelijk van Nijmegen behoort tot Gelders Natuurnetwerk, en is deels Nijmeegs eigendom, geheel beheerd door natuurbeschermingsorganisaties. Essentieel in groene ring is bufferzone tussen Arnhem en Nijmegen. Hier realiseren Arnhem, Nijmegen, provincie Gelderland en waterschap Rivierenland het Park Lingezegen (1700 hectare) (figuur 2), een ecologische verbindingszone van het Gelders Natuurnetwerk.
Figuur 2: Ecologische Hoofdstructuur Gelders Natuurnetwerk Stedelijk ecologisch netwerk Ruimtelijke structuur en vorm van groen zijn resultante van geomorfologie/geologie, (cultuur)historie en stedelijke ontwikkeling. Stuwwal en Waal (figuur 3) domineren met de glorieuze, Parijse allure van de singels en de heuvelachtige, monumentale parken in het centrum en oude bossen en brongebieden op stuwwal in Nijmegen-Oost. Op de spoelzandvlakte ligt parkachtig groen in voormalige dorpskernen als Brakkenstein, Hatert en Hees en ‘verstedelijkte’ landgoederen zoals Heijendaal en Winkelsteeg. Park-West is het sinds 1995 gerealiseerde, groene kralensnoer van ste kleine en grote parken in vroeg 20 eeuw gebouwde en stenige wijken van Nijmegen-West. Overdadig groen en water in jonge (= na 1965) westelijke stadsdelen Dukenburg en Lindenholt dringt diep door in de woonwijken.
Waal, kanaalzone en spoorlijnen vormen belangrijke ecologische routes dwars door de stad; boomstructuren langs radiale wegen en singels rond centrum vormen ecologische verbindingen.
Figuur 3: Landschappelijke situering Door haar bijzondere geomorfologie en geologie bezit Nijmegen met omgeving grote verscheidenheid aan leefmilieus voor plant- en diersoorten. Onderzoek (Flora van Nijmegen en Kleef 1800 – 2006) toont dat er ongeveer 1500 plantensoorten zijn waargenomen. Nederland telt momenteel 1536 inheemse plantensoorten. In de nationale benchmark Atlas van Nederlandse Gemeenten 2013 scoort Nijmegen als eerste op vogelrijkdom. Ecologische hotspots zijn waardevolle natuurplekken die een relatie hebben met natuur buiten de stad. Hier zetten we in op de verdere ontwikkeling van natuur, beheer is afgestemd op aanwezige en potentiële natuurwaarden. Ook bezit Nijmegen verschillende waardevolle wijkhotspots veelal beheerd door bewoners (figuur 4).
Figuur 4: Ecologische structuur Nijmegen
De nevengeul wordt ecologische verbinding door stadshart, met uitdagende mogelijkheden voor natuur in uiterwaarden en op stadseiland (figuur 5); streefbeeld en beheer vastgelegd in nota Beheer en Onderhoudsplan Ruimte voor de Waal.
Figuur 5: Beheerplan Nevengeul, globaal (boven), in detail (onder) Invasieve soort: Japanse Duizendknoop; bestrijding op nu 45 locaties (Biodiversiteitsstrategie 2020, Streefdoel 5). Van overige invasieve soorten is nog weinig last voor het groen in de stad. Natuurbeschermingsorganisaties en natuurmonitoringsorganisatie hebben een goed beeld hiervan. Pesticides: sinds 1995 geen pesticides in groenbeheer. Gentechvrij: Nijmegen is eerste gentechvrije gemeente (2012). Groendaken en afkoppelen regenwater: Nijmegen promoot en subsidieert sinds 2009 en realiseert voorbeeldprojecten (zoals groendak stadhuis). Nijmegen ondersteunt talrijke educatieve organisaties en projecten voor bescherming biodiversiteit (zie ook 4C Groen Verbindt).
4B. In het verleden gestelde prestatiedoelen Dwars door Nijmegen loopt Natura 2000-gebied Rijntakken. De uiterwaarden zijn Vogelrichtlijn en/of Habitatrichtlijngebied. De natuur in de Ecologische Hoofdstructuur/Gelders Natuurnetwerk, in de groene ring om de stad, voor een klein deel Nijmeegs grondgebied, wordt beheerd op basis van natuurbeheerplannen. Beheer en monitoring zijn in professionele handen van gerenommeerde natuurorganisaties. Nijmegen is compact, omgeven door een natuurrijke, groene ring, aantrekkelijk en per fiets goed bereikbaar. Binnen de compacte stad onderscheiden wij hoofdgroenstructuur en wijkgroen: vanuit de natuurlijke potenties en binnen de mogelijkheden die stedelijkheid biedt, en rekening houdend met belangen en wensen van bewoners, is de uitdaging en doel: behoud en ontwikkeling van natuurwaarden. Natuur en landschap buiten gemeentegrenzen Gemeente Nijmegen investeerde afgelopen jaren €0,6 miljoen aan verbetering van biodiversiteit in het aangrenzende landbouwgebied Ooijpolder (deel Nationaal Landschap Gelderse Poort) (figuur 6). Samen met boeren, natuurorganisaties, gemeenten, Provincie Gelderland en Rijk zijn struinpaden en ecologische verbindingszones gerealiseerd. Grondeigenaren beheren landschapselementen contractueel voor 30(!) jaar, tegen marktconforme(!!) vergoeding (Biodiversiteitsstrategie 2020 Streefdoelen 2 3). Monitoring (zie 4D: ‘’Wie in landschap investeert, zal natuur oogsten’’) toont de toenemende natuurrijkdom: Nijmegen heeft met haar steun voor landschaps- en natuurwaarden buiten haar gemeentegrenzen een nationaal erkende voorbeeldfunctie.
Figuur 6: Landschapsontwikkeling in de Ooijpolder De wandelontsluiting van Ooijpolder verbeterde door brugpassage (2012) over provinciale weg Nijmegen-Kleve (figuur 6: ter hoogte van rode stippellijn), annex aan de gerealiseerde ecologische verbindingszone tussen stuwwal en polder. 2013 Realiseerde Nijmegen de 60 meter lange wandelbrug (€0,5 mln) tussen haar centrum, over een zijarm van Waal, rechtstreeks Ooijpolder in. Motto: ‘uitgaan in de stad, wandelen in de polder’. Momenteel ontwikkelen we plannen voor park ‘de groene loper’, tussen natuurcentrum De Bastei (gereed 2017) en deze brug.
Nijmegen bezat tot 2013 circa 625 hectare bos/natuur, direct buiten haar gemeentegrenzen, vroeger grotendeels militair oefenterrein. Deze bossen behoren tot het Gelders Natuurnetwerk en er zijn beheervisies voor opgesteld. Tot 2013 beheerde Nijmegen zelf, medegefinancierd door Rijk, inhoudelijk getoetst door provincie. Samen met beheerders van aangrenzende natuurgebieden, en in samenspraak met vrijwilligers, aangrenzende gemeenten en provincies (Gelderland en Limburg) is afgelopen jaren heide (figuur 7) hersteld. Er zijn corridors aangebracht en barrières opgeheven waardoor een grote, aaneengesloten heide is ontstaan. Doelsoorten: Zandhagedis, Gladde slang, Nachtzwaluw, Zadelsprinkhaan. Een schaapskudde wordt ingezet bij het beheer. Monitoring toont de goede resultaten (zie 4D). Het beheer van circa 80% van dit natuurbezit hebben we in 2013 overgedragen aan Vereniging Natuurmonumenten. Zij richt het beheer op verdere ontwikkeling van natuurwaarden en op benutten van aanwezige potenties (figuur 7). Zij schakelt vrijwilligers in en maakt veel werk van educatie. Voor ons overige bosgebied actualiseren we momenteel de visie en beheerplan, met als beoogde doelsoort onder meer Vliegend Hert.
Figuur 7: Heidegebied tussen Mook en Nijmegen Gemeente Nijmegen participeert in Park Lingezegen, 1700 hectare groene buffer tussen Nijmegen en Arnhem, met investering €3,8 miljoen (totale investering €68,5 miljoen) en met bijdrage beheer (jaarlijks €0,23 miljoen). Belangrijke natuurpartners zijn Staatsbosbeheer en Waterschap Rivierenland. Dit overwegend agrarisch gebied ondergaat metamorfose naar natuur en recreatie,
verbonden met en van belang voor groene kwaliteit binnen Nijmegen-Noord (nevengeul, uiterwaarden, De Waaijert, wijkgroen) en uiteraard voor onze inwoners. De Gebruikersraad van Park Lingezegen is wezenlijk voor de betrokkenheid van tal van groepen. In deelgebied De Woerdt van Park Lingezegen, grenzend aan Nijmegen-Noord, liggen ‘Akkers van Doornik’ (circa 30 hectare), met ontwikkeling natuurlijke akkerflora en –fauna (de voortdurende monitoring toont soorten als geelgors, gekraagde roodstaart, veldleeuwerik, bosrietzanger), recreatie en natuureducatie. In 2014/2015 ontwikkelt Stichting Akkers van Doornik plannen voor permacultuur/voedselbos, onder meer door middel van een internationale studieweek november 2015. Onderzocht wordt hoe Spiegelbos (10 hectare; Nijmeegs eigendom; in buurgemeente Lingewaard) daarin een rol kan spelen. De stichting beheert ook 25 hectare van uiterwaarden oostelijk van Nijmegen.
Figuur 8: Luchtfoto en Plankaart Park Lingezegen, deelgebied De Woerdt
Natuur en landschap binnen gemeentegrenzen Natuurwaarden binnen de stad worden bepaald door natuurlijke potentie en mate van stedelijkheid, en niet te vergeten: door de wensen en op basis van de inzet van onze inwoners. Hierbij is de relatie tussen groen/ecologie/biodiversiteit met gezondheid en sociale cohesie essentieel. Hieronder noemen we enkele aansprekende voorbeelden (figuur 9 en 10). Ons groenstructuurplan ‘De Groene Draad’ (2007) legt de ecologische structuur vast. Bij groenbeheer wordt nauw samengewerkt met tientallen buurtgroepen en met lokale organisaties voor natuurbeheer en natuureducatie. Zij beheren enkele bijzondere natuurhotspots zoals de Natuurtuin Bottendaal, het Patersbos, Natuurtuin De Goffert en het Javabosje (zie figuur 4). We stimuleren de verbinding tussen stad en ommeland. Dankzij het Limospark (voormalig kazerneterrein) trekt natuur nu de stad in. Enkele jaren geleden wroette er zelfs een everzwijn, zichtbaar vanuit de lagere school (gevestigd in de voormalige kazerne). De aankoop van het landgoed Driehuizen (30 hectare; 2005) en de omvorming (2009) van traditioneel in natuurlijker groen zoals het Geologenpark (Dukenburg) en het Randpark (Hatert) brengt de natuur in de stad. In stadsdelen Dukenburg en Lindenholt grazen schapen; sinds 2014 ook op dijken Nijmegen-Noord, sinds 2015 op helling direct grenzend aan stadscentrum.
Figuur 9: Randpark Hatert (linksboven), schapenbegrazing in de stad (rechtsboven) natuurlijk spelen op school (linksonder) en Bijencentrum in Volkspark De Goffert (geopend 2015)(rechtsonder) In onze waterrijke stadsdelen Lindenholt en Dukenburg hebben we sinds 2001 vele steile, beschoeide oevers van vijvers natuurvriendelijk gemaakt, in combinatie met natuurlijk spelen. Hier wordt de ijsvogel vaak gespot. Voor deze stadsdelen zetten we zeer bewust in op groen en water als unique selling point. Waterschap Rivierenland monitort de ecologische waarden en waterkwaliteit.
Dankzij vele rasters en tunnels langs wegen rondom Nijmegen is het aantal dassen rond Nijmegen sterk gegroeid. Ook in enkele woonwijken fourageren en vestigen zich inmiddels dassen. In samenspraak met omwonenden en natuurorganisaties passen we inrichting en groenbeheer aan en troffen we maatregelen om verkeersmortaliteit te beperken/voorkomen (2015) en bereiden we maatregelen voor in stadsdeel Dukenburg (realisatie 2016). In stenige woonbuurten stimuleren we bewoners samen geveltuinen aan te leggen en schuttingen te vervangen door hagen. De gemeente faciliteert de aanleg; de bewoners beheren. Dit bevordert gezondheid, belevingswaarde van de buurt en komt biodiversiteit ten goede.
Figuur 10: Geveltuinen en beleefbaar groen en water In samenspraak met en vooral op initiatief van lokale natuurorganisaties en bewonersgroepen ontstaan er projecten, zoals nestkasten voor gierzwaluwen, gebouwd door asielzoekers en geplaatst in volkswijken van Nijmegen-west. We streven met lokale imkers naar een netwerk van bijenstallen verspreid over de stad, ook met aanpassing van openbaar groen. Ter promotie van klimaatadaptatie is een vegetatiedak aangelegd op het stadhuis. De imkervereniging heeft er enkele bijenkasten geplaatst. Meerdere lokale organisaties (Natuurmuseum, Kinderboerderijen, Natuurtuin Goffert, Heemtuin Lent, Milieu-educatiecentrum, Instituut voor natuurbeschermingseducatie) bieden een veelzijdig aanbod over natuur in en rond de stad, voor jong en oud, variërend van praktisch groen- en natuurbeheer, tot cursussen (bijvoorbeeld tuinieren, fruitboomonderhoud) en lessen, wandelingen enzovoorts. In het 2010 gestarte schooltuinenproject De Wielewaal (Ooijpolder) leren schoolkinderen voedsel te verbouwen. De gemeente financiert een deel van deze organisaties en activiteiten. Het bereik is groot: Alleen al ruim 31.000 Nijmeegse schoolkinderen krijgen jaarlijks natuureducatie (figuur 9). In de voor Nijmegen iconische Stevenskerk huist de slechtvalk; ook in een koeltoren van energiecentrale Electrabel. In meerdere nieuwbouwprojecten, zoals de projecten Hessenberg en Plein ’44, midden in stadscentrum, zijn totaal 100 verblijven voor gierzwaluwen ingebouwd. In 2015 betrok Nijmeegse Bijenhoudersvereniging het totaal vernieuwde bijeninformatie/ opleidingscentrum in Volkspark Goffert (€0,125 mln; financier gemeente Nijmegen) (figuur 9). Waarneming.nl toont 1499 soorten inheemse planten en dieren in Nijmegen in 2013, en afgelopen 10 jaar 3143 soorten. .
4C. Toekomstplannen Landschap en natuur eindigen niet voor de muren van de stad, integendeel: Nijmegen ziet – conform de Ecopolisstrategie- zich meer en meer als integraal deel van het landschap. Kaders vormen haar Structuurvisie, Stadsvisie en Duurzaamheidsagenda, en uiteraard (internationale en nationale wet- en regelgeving (zoals Biodiversiteitsstrategie 2020). Nijmegen stimuleert landschappelijke kwaliteit buiten onze stad. En IN onze stad stimuleren we samen met bewoners, bouwers en natuurorganisaties de landschappelijke (groen-blauwe) netwerken en biodiversiteit. Uitdagend is dat Rivierpark Nijmegen in de economische corridor Rotterdam-Ruhrgebiet/Trans-European Transport Netwerk TEN-T ligt. Belangrijk zijn natuurontwikkeling in de uiterwaarden, de dijkteruglegging (figuren 11, 12) met nevengeul en toekomstige stadseiland en aanleg van duurzame waterhuishoudkundige inrichting met haar groen-blauwe netwerk bij de bouw van de woonwijken in Nijmegen-Noord.
Figuur 11: Kaart en Impressie Riverscape Nijmegen (vanuit oosten gezien)
Stadseiland en nevengeul worden een nieuwe schakel in de keten van natuurontwikkeling langs de Waal, en Rijn: Rivierpark Nijmegen. Westelijk van Nijmegen is natuurontwikkeling in Oosterhoutse en Beuningse Waard, oostelijk in de Stadswaard (figuur 12). Het Wereldnatuurfonds en Stichting Ark zijn krachtige motors achter deze natuurontwikkeling. Enkele jaren geleden introduceerde Stichting Ark de Steur in de Waal. Andere aansprekende soorten die profiteren zijn de Bever en de Zeerarend. Otters, jarenlang uit Nederland verdwenen, worden op meerdere plekken in Ooijpolder waargenomen. Voor beheerplannen Natura 2000 Rijntakken (conform Biodiversiteitsstrategie 2020 Streefdoel 1), dus ook binnen onze stadsgrens, is overigens Provincie Gelderland bevoegd gezag.
Figuur 12: Natuurontwikkeling uiterwaarden: Waalweelde
Figuur 13 Trans-European Transport Netwerk (TEN-T)
Overheden ontwikkelen natuur en recreatie langs de Waal in hun gezamenlijke programma Waalweelde. Waalweelde vindt plaats in de Gelderse Corridor (economische slagader: snelweg A12, Betuwespoorlijn, Waal, vestigingsplaats van bedrijven), deel van het Trans-European Transport Netwerk TEN-T (figuur 13). Aan de noordzijde van de Waal werken wij verder aan ontwikkeling van De Woerdt, deelgebied in het grotere Park Lingezegen, grenzend aan onze Waalsprong (zie ook 4B). Bij ontwikkeling van onze nieuwe woonwijken zetten wij in op een verbinding tussen spelen, natuur, cultuurhistorie (met name het verleden van fruitteelt), voedsel en gezondheid. Bovendien wil Nijmegen, als grootste stad langs de Waal, uitgroeien tot poort naar landschap langs rivier en op stuwwal Nijmegen-Kleve. Aan de oostzijde van Nijmegen, ten zuiden van de Waal, wordt verder gewerkt aan de ambitie van Ketelwald (figuur 14), een grensoverschrijdend project waarin Nederlandse en Duitse overheden, natuurorganisaties en natuurbeheerders samen werkafspraken maken voor ontwikkeling tot een samenhangend natuurgebied. Met haar 9.000 ha natuur, rijke cultuurhistorie en grote verscheidenheid aan biotopen kan Ketelwald uitgroeien tot Duits-Nederlandse natuurparel, met als een van de doelsoorten het Edelhert (reeds nu in het Duitse Reichswald) (Biodiversiteitsstrategie Streefdoel 3).
Figuur 14: Ketelwald Voor groen in Nijmegen ten zuiden van Waal zijn komende jaren onder meer van belang: • aanleg 2016/2017 natuurlijk wijkpark in stenige wijk De Biezen (0,5 hectare)(300 meter-norm) (investering €1,5 mln). • aanleg Noviopark, 2016, Nijmegen West, 0,5 hectare, op basis van principes permacultuur/ voedselbos (€0,4 mln). • samen met Natuurmuseum Nijmegen en Staatsbosbeheer bouwt Nijmegen Natuurcentrum De Bastei (rode punt figuur 12) (€6.000.000) in stadscentrum, aan stuwwal bij monumentale Valkhofpark; bovendien realisatie ‘groene parkloper’ van Bastei naar wandelbrug Ooijpoort.
De gemeentelijke meerjarige campagne Groen Verbindt (2015-2020; uitwerking van beleidsplan De Groene Draad (2007) en van Handboek Stadsbomen 2009) ondersteunt bewoners rond de thema’s biodiversiteit, gezonde en groene stad, leefkwaliteit en milieu en sociale cohesie. Naast reguliere budgetten voor beheer en inrichting van groen heeft het huidige gemeentebestuur (2014-2018) de ambitie van ‘groene linten en 10.000 extra bomen’: meer ecologie, minder verstening. En bovenal: groen van de burger, door de burger. Extra budget 2015 €200.000; 2016 en volgende jaren: €300.000/jaar. Momenteel werken we aan planvorming 10.000 extra bomen (oplevering plan november 2015; Nijmegen telt momenteel circa 60.000 bomen in openbare ruimte). De aanwezigheid van vijf landelijke natuurmonitoringsorganisaties, met 120 medewerkers en 20.000 vrijwilligers, op Natuurplaza Radboud Universiteit Nijmegen, en met landelijke natuurorganisaties gevestigd in buurgemeente Berg en Dal, plus organisaties betrokken bij natuurontwikkeling in de Millingerwaard, maken Nijmegen tot belangrijke broedplaats van wetenschappelijk denken over natuur, natuurontwikkeling en natuurbehoud. Vanuit deze organisaties worden honderden lokale vrijwilligers aangestuurd die natuurwaarnemingen doorgeven ten behoeve van monitoring (www.waarneming.nl). Doel van de campagne Groen Verbindt is wisselwerking tussen deze professionele organisaties en ‘de stad’, in twee richtingen: Organisaties hebben kennis en willen die valoriseren. Nijmegen kan voor hen een urban lab zijn. Wijkbewoners kunnen big data verzamelen, plannen uitvoeren, hebben vragen, enzovoorts. Bovendien willen wij met de campagne een directe verbinding bewerkstelligen tussen professionals en ons gemeentelijke groen- en waterbeheer. In 2015 resulteerde onze ‘Groen Verbindt’-uitvraag 50 bewonersvoorstellen op, en 49 voorstellen van 33 professionele organisaties. Specifieke soorten die genoemd werden: gierzwaluw, das, bijen, zwartblauwe rapunzel en muurplanten. Bewonersgroepen en organisaties, met name Stichting Akkers van Doornik (internationaal congres november 2015, met steun gemeente Nijmegen), ontwikkelen ambities voor voedselbossen (figuur 15), een thema waar de gemeente ruimte –zoals in het te realiseren Noviopark- voor wil maken. Het thema voedselbos staat ook centraal in doorontwikkeling Park Lingezegen (potentieel circa 50 hectare).
Figuur 15: Schema Permacultuur-Voedselbos
4D. Referenties
4A Natura 2000 http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=6&id=n2k67 http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=6&id=n2k68 Ecologische Hoofdstructuur/Gelders Natuurnetwerk http://www.gelderland.nl/eCache/DEF/20/540.html Stedelijk ecologisch netwerk http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/groen Flora en Fauna van Nijmegen en Kleve 1880-2006 http://www.geldersepoort.net/index.php?option=com_content&view=article&id=28:flora-van-nijmegenen-kleef-1800-2006&catid=21&Itemid=42 Biodiversiteitsstrategie 2020 http://ec.europa.eu/environment/pubs/pdf/factsheets/biodiversity_2020/2020%20Biodiversity%20Fact sheet_NL.pdf Invasieve soorten: Bestrijding Japanse Duizendknoop: https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CB8QFj AAahUKEwiCktrL6pvIAhXLmBoKHe3BCSk&url=http%3A%2F%2Fwww2.nijmegen.nl%2Fwonen%2F milieuenafval%2Fgroen%2Fbeheer%2Fjapanse_duizendknoop&usg=AFQjCNGA0UqYC2wonWQQq v2z9x49xXAJ1g&bvm=bv.103627116,d.bGg Groendaken en afkoppelen: https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CCEQF jAAahUKEwjo5MSM8JvIAhULfhoKHSejAn0&url=http%3A%2F%2Fwww2.nijmegen.nl%2Fmmbase% 2Fattachments%2F1555506%2FC20140311o_3.17_ML00_Programmering_krediet_Gemeentelijk_Ri oleringsplan_GRP2010-2016_jaarschijf_2014.pdf&usg=AFQjCNH_Ix_5u75qke1A3WwvSzFc9XvBmg Nijmegen gentechvrij http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1365991/C20121009o_3.04Rbr_OK30_Burgerinitiatief _Nijmegen_gentechvrij.pdf Handboek Stadsbomen (2009) http://www2.nijmegen.nl/gemeente/gemeenteraad/uw_raad/nieuws/_rp_center1_elementId/1_801868 Groen Verbindt (2015) http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1627925/C20150127o_3.04Rbr_ML20_Groen_Verbin dt_groene_linten.pdf Groene Allure Binnenstad (2007) http://www2.nijmegen.nl/nieuws/persberichten/_rp_center2_elementId/1_482769 Groenaanpakplan Dukenburg (2010) http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1013515/C20100928o_3.01Rbr_G610_Groenaanpakp lan_voor_Dukenburg.pdf Groenvisie Lindenholt (2012) http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1346194/C20120821o_3.07Rbr_ML10_Groenvisie_Lin denholt.pdf Structuurvisie 2013 http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/visies_op_stadsontwikkeling/structuurvisie
4B Ooijpolder: resultaten ‘wie in landschap investeert zal natuur oogsten’ http://www.vianatura.nl/uitgelicht/295-resultaten-voorbeeldgebied-landschapsontwikkeling-ooijpoldergroesbeek-2007-2015 Heiderijk http://www.heiderijk.nl/page/408/heide:-gevarieerd-leefgebied.html Heumensoord http://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/heumensoord Park Lingezegen, onder meer masterplan en Gebruikersraad http://parklingezegen.nl/ Groene Draad http://www2.nijmegen.nl/wonen/milieuenafval/groen/groen_zelf_beheren Participatiekaart https://www.participatiekaart.nl/nijmegen/ Schapenbegrazing in stadeeel Lindenholt (sinds 2007), nabij stadscentrum, stuwwalhelling (per 2015) en dijken Nijmegen-Noord (per 2014) http://www2.nijmegen.nl/nieuws/persberichten/_rp_center2_elementId/1_441659 http://www.wijkcomiteoost.nl/wordpress/schapen-op-de-stuwwal-2/ http://www2.nijmegen.nl/nieuws/persberichten/_rp_center2_elementId/1_1585419 Schooltuin De Wielewaal https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CB8QFj AAahUKEwiF767bmZzIAhWJXRoKHSpqBzg&url=http%3A%2F%2Fwielewaal.nijmeegseschooltuinen.nl%2F&usg=AFQjCNEiJoYcLSfJ6oF4sta5ivakBt70ew&bvm=bv.103627116,d.bGg Waalweelde https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0CB8QFj AAahUKEwiwzrGnnJzIAhVG1hoKHV7dCl8&url=http%3A%2F%2Fwww.waalweelde.nl%2F&usg=AF QjCNH0HZ8OP9Od0aPNKNks4x3U7BjKEw&bvm=bv.103627116,d.bGg
4C Structuurvisie 2013 http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/visies_op_stadsontwikkeling/structuurvisie Stadsvisie 2020 http://www2.nijmegen.nl/gemeente/beleid/stadsvisie Stadsbegroting 2015-21018 http://www2.nijmegen.nl/gemeente/belastingen__financien/stadsbegroting_jaarstukken Dijkteruglegging http://www.ruimtevoorderivier.nl/waar-doen-we-dit/projecten/gelderland/dijkteruglegging-lent/ De Waaijer http://www2.nijmegen.nl/wonen/ontwikkeling/Waalsprong/groen_en_water/landschapszone Park Lingezegen http://parklingezegen.nl/ D’Waalfilm http://www.dwaalfilm.eu/# Groen Verbindt
http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0C CAQFjAAahUKEwjZiLvZ6pnIAhVFvRoKHSPTCgw&url=http%3A%2F%2Fwww2.nijmegen.nl%2Fwon en%2Fmilieuenafval%2Fgroen%2Fgroen_verbindt&usg=AFQjCNHv2CHjDB50lJCSQ8bkMKNS0lo5Z w Natuurorganisaties en monitoring biodiversiteit, onder meer: http://www.arknature.eu/ark-en/about-us http://www.dasenboom.nl/ http://www.natuurplaza.org/ http://waarneming.nl/ Slechtvalk in Stevenskerk http://www.youtube.com/watch?v=o98LdEBAC64 Otter in Ooijpolder http://www.youtube.com/watch?v=nQ-peYnN1Gw Ketelwald http://www.ketelwald.de/nl/ GPR http://www.gprstedenbouw.nl/ Voedselbossen en permacultuur; Stichting Akkers van Doornik http://www.permacultuurnederland.org/wp/ www.doorniknatuurakkers.nl/ Voedselbossen en Park Lingezegen http://parklingezegen.nl/events/workshop-voedselbossen-park-lingezegen-boomgaarden-alsvoedselbos/
