4-5 WaterBalans 2011

Werken bij de overheid 4-5 Ondernemersvertegenwoordiging in bestuur 6 Innovatieve aanbesteding krekenherstel 7 Uitdagende droogte 10 Rondvraag: LEAN werken 11 Relatiemagazine van Waterschap Rivierenland

WaterBalans 2011 3|

José Ziekenheiner, gemeente Tiel: ‘Samenwerken is kijken met de ogen van de ander’

Waterbalans is het relatiemagazine van Waterschap Rivierenland en verschijnt 3 maal per jaar. Belangstellenden krijgen het blad op aanvraag gratis toegezonden. Redactie en eindredactie Team Communicatie, Waterschap Rivierenland • Tekstbijdrage Richard Derks, www.hetverreoosten.nl



Vormgeving Het Lab grafisch ontwerpers bno, Arnhem • Fotografie Waterschap Rivierenland, tenzij anders vermeld • Drukwerk OBT, Opmeer • Oplage 2.900

Contact Waterschap Rivierenland | Postbus 599 | 4000 AN Tiel | Telefoon (0344) 649 090 | www.waterschaprivierenland.nl | [email protected]

Werk

in uitvoering

Op diverse plaatsen in het rivierengebied werkt Waterschap Rivierenland aan de uitvoering van projecten. Op deze pagina een foto-impressie van een viertal projecten.

+ De dijk maaien met schapen Het gras op de Spijksedijk in Gorinchem wordt dit jaar drie maal ‘gemaaid’ door de schaapskudde van herder Huug Hagoort. Het betreft een proef op verzoek van de gemeente Gorinchem. Die wil graag weten of het mogelijk is om op meer plaatsen in de gemeente schapen in te zetten bij het onderhoud van het groen. De proef moet duidelijkheid geven over de kosten, over reacties van bewoners en over de verkeers­ veiligheid. Het waterschap, eigenaar van de dijk en verantwoordelijk voor het dijkbeheer, werkt en betaalt mee.

+ Zomerschouw uitgevoerd De zomerschouw is weer uitgevoerd. Tijdens deze controle-ronde kijken medewerkers van het waterschap of de dijken en primaire keringen zijn onderhouden. Want op veel plaatsen in het rivierengebied zijn rivier­ dijken in bruikleen bij particulieren. Zij mogen op de dijk bijvoorbeeld hun schapen laten grazen, in ruil voor het onderhouden van de grasmat op de dijk. Het waterschap controleert het onderhoud omdat stevigheid van de grasmat van groot belang is voor de stevigheid van de dijk.

> Partner in verbetering waterkwaliteit grensgebied Waterschap Rivierenland is partner in het project “Natuurlijke Grenswateren”. Samen met twee Duitse en twee Nederlandse waterschappen gaat het waterschap de komende twee jaar aan de slag om de waterkwaliteit in het grensgebied te verbeteren. Dit gebeurt onder andere door de aanleg van akkerranden te stimuleren. Dat zijn slootranden van vier meter langs bouw- of grasland die agrariërs niet mogen bespuiten en bemesten. Daardoor komen er minder meststoffen en bestrijdingsmiddelen in het water. Voor het aanleggen van een akkerrand krijgt een agrariër een vergoeding. Daarnaast laat het waterschap tijdens verschillende activiteiten zien hoe agrariërs met behulp van duurzame bedrijfsvoering hun bedrijfsresultaten kunnen verbeteren.

2 Waterbalans | september 2011

Voorwoord

Roelof Bleker,

dijkgraaf Waterschap Rivierenland

Watergemeenten

+ Ontwikkelingswerk in Senegal In het stroomgebied van de rivier de Senegal zet Waterschap Rivierenland zich al enkele jaren in bij het oplossen van lokale waterbeheerproblemen. De landen in het stroomgebied van de rivier (Mali, Mauritanië, Senegal en Guinee) hebben enkele jaren geleden het waterschap benaderd voor advies bij het bestrijden en beheersen van een woekerende rietsoort. Deze zogeheten typha heeft een negatief effect op water en is daardoor schadelijk voor mens, dier en landbouw. Het ontbrak de landen aan kennis en ervaring om dit probleem op te pakken. Inmiddels heeft het waterschap na een uitvoerige voorbereiding een start gemaakt met de typhabestrijding. Ook is ondersteuning aan lokale landbouworganisaties georganiseerd. Het waterschap heeft daarnaast Nederlandse partners benaderd die inmiddels op andere terreinen hun expertise aanbieden.

Als dijkgraaf ben ik nu bijna een jaar aan de slag. In dat jaar heb ik het rivierengebied goed leren kennen. Wat me opvalt is hoe sterk de inwoners er letterlijk leven met water. Veel gemeenten in het rivierengebied zijn echte ‘watergemeenten’. Ondanks het feit dat ze voor een groot scala aan taken ver­antwoordelijk zijn, hebben ze water hoog op de agenda staan. Neem bijvoorbeeld Tiel, stad die leeft met de Waal. Met kwelwaterproblematiek waar oplossingen voor gezocht worden, en met ambitieuze plannen voor een innovatieve dijk. De afgelopen tijd is er, door waterschap en gemeente, ook hard gewerkt aan de overdracht van stedelijk water, zodat een overzichtelijker en efficiënter waterbeheer ontstaat dat de burger ten goede komt. Maatregelen bij droogte, waterberging, onderhoud van sloten en vijvers, baggeren: het zijn zaken waar elke gemeente in het rivierengebied mee te maken heeft. Al die gemeenten hebben met het waterschap hierover afspraken gemaakt in het water­plan. Voor burgers is een waterplan natuurlijk nogal abstract. Sommige gemeenten organiseren activiteiten om het concreter te maken en om hun inwoners meer ‘waterbewust’ te maken. De water­ markt in Woudrichem, vestingstad aan het water, is er een mooi voorbeeld van. Voor groot en klein presenteren waterschap en gemeente er op een aantrekkelijke manier maatregelen die nodig zijn om de waterhuishouding op orde te houden. Want met elkaar moeten we alert blijven en klaar staan. Soms ook midden in de nacht, zoals deze zomer in Beesd. Bij extreme buien waren gemeente­ ambtenaren en waterschappers ’s nachts druk bezig met het beperken van de wateroverlast. Water en polders. Het heeft ons van oudsher kansen ge­boden, ook op economisch gebied. Mijn ‘eigen’ Culemborg is er als handelsstad wel bij gevaren. Tegen­ woordig is die economische rol van de rivieren voor ons gebied beperkter. Het accent verschuift naar wonen en recreatie. Om dat mogelijk te maken, ook in de toekomst, moeten we waakzaam blijven en vooruit denken. En dat doen we, samen met onze partners in het rivierengebied.

3 Waterbalans | september 2011

Tafelgesprek Annemarie Hooijmans, Stef van Kessel en Bart Terken over werken bij de overheid

Een goede mix tussen fris en ervaring Ze zitten in een ‘talentklas’ van de overheid: drie trainees in het rivierengebied. Ze zijn klaar met hun studies en volgen nu een tweejarig opleidingstraject bij verschillende overheidsorganisaties. We vragen Annemarie Hooijmans (27), Stef van Kessel (26) en Bart Terken (26) naar hun ervaringen met ‘werken voor de overheid’. ‘Talent’ zijn, dat betekent vooral hard werken. Dat doen de drie nu bij respec­ tievelijk de gemeente Buren, de gemeente Culemborg en Waterschap Rivierenland. Annemarie werkt aan de professionalisering van het Grond­ bedrijf, Stef bij Stadsontwikkeling. Trainees bij de gemeente wisselen regelmatig van standplaats. Bart blijft binnen het waterschap, maar werkt op verschillende plekken in de organisatie. Daarnaast werken de trainees in de talentklas aan hun competenties. In aanvulling daarop hebben ze een jong ambtenarennetwerk opgezet, ‘Stroom!’, waarin ze ervaringen uitwis­ selen. Werken voor de overheid is voor alle drie een bewuste keuze. Maar dan liever niet heel lang op één plek. Als typische exponenten van hun genera­ tie willen ze veel doen, veel zien, veel proeven. Kunnen overheidsdiensten die honger wel stillen? Aan tafel met de trainees! Stelling 1: Talenten gaan niet werken bij de overheid, maar in het bedrijfs­ leven. Je verdient er meer en het werk is interessanter.

alleen al waren er meer dan honderd sollicitaties. Voor vijf plaatsen! Er zijn juist heel veel getalenteerde mensen die voor de overheid willen werken.” Annemarie Hooijmans (AH): “Ik heb bewust gekozen voor werken in de publieke sector. Het is in zekere zin een ideologische keuze om niet in de commerciële sector te gaan werken. Ik kan niet gemotiveerd blijven voor een organisatie die alléén geld verdie­ nen als doel heeft. Ik wil het idee heb­ ben dat ik iets nuttigs doe. Ik ben het ook niet eens met de stelling dat het werk niet interessant zou zijn. Integen­ deel, ik denk niet dat ik een dynami­ scher werkgever zou kunnen vinden dan de gemeente waar ik nu voor werk. SvK: “Het taakveld is heel divers. Ruimtelijke ordening, maatschappelijke vraagstukken, organisatievraagstuk­ ken, er is een link met de politiek…” AH: “Het werk is zeker niet een­ zijdig. Als je het druk wil hebben moet je bij de overheid komen werken!”

Bart Terken (BT): “Volgens deze rede­ nering zijn wij dus geen talenten!” Stef van Kessel (SvK): “Het is ook aantoonbaar onjuist. Voor onze traineegroep

4 Waterbalans | september 2011

Stelling 2: Waterschappen en gemeenten zijn geen aantrekkelijke werkgevers. Er zijn weinig ontwikkelingsmogelijkheden en er komen bovendien grote bezuinigingen aan. SvK: “Het is inderdaad nog maar de vraag of we na ons traineeship een interessante baan kunnen vinden. Het aantal functies wordt teruggebracht, er worden regelmatig vacaturestops afgekondigd. Dat zorgt ervoor dat oudere generaties langer een functie bezet houden. Dat is onaantrekkelijk voor jonge starters.” BT: “Maar bezuinigingen zijn er in het bedrijfsleven ook. Ik zie juist kansen bij bezuinigingen. Het is een aansporing om

V.l.n.r.: Annemarie Hooijmans, Stef van Kessel en Bart Terken

slimmer en efficiënter te werken en daar kunnen jonge talenten een bij­ drage aan leveren. En een bedrijf kan failliet gaan, een overheid niet. Wat dat betreft is er altijd werk. En dat werk moet toch gedaan worden. Een water­ schap is groot genoeg om interessante doorstroommogelijkheden te bieden. Er is ook een vast budget voor opleidin­ gen, dat is bij kleinere overheidsinstel­ lingen wat lastiger. Minder kans op doorgroei, minder begeleiding en variatie.” SvK: “Overheden kunnen hun aantrek­ kelijkheid als werkgever verhogen door meer opleidingsmogelijkheden te bie­ den en flexibeler te gaan werken. Wat dat betreft kan de gemeente leren van het waterschap.” Stelling 3: Publieke organisaties hebben een slecht imago. De overheid is log en bureaucratisch en er wordt nauwelijks samengewerkt. BT: “Dat imago bestaat, maar ik wil het wel meteen relativeren. Stroperigheid heb je overal, ook binnen grote bedrij­ ven. Hoe groter een organisatie, hoe

langer dingen nu eenmaal duren. Het waterschap doet veel moeite om dat imago bij te stellen, onder meer met het helpen opzetten van wateroplei­ dingen.” AH: “Daar hebben kleinere gemeenten bijvoorbeeld veel minder budget en mankracht voor. Een gemeente heeft te maken met wetgeving en met regel­ tjes, enige bureaucratie is onvermijde­ lijk. Maar aan de manier waarop je je werk doet, met flexibel werken bijvoor­ beeld, daar trek je jongeren mee. Het imago is aan het veranderen, maar het duurt even.” SvK: “Het slecht samenwerken van overheden, daar zit wel een kern van waarheid in. Waterschap en gemeen­ ten werken voor dezelfde burger, maar de gemeente heeft meer belangen af te wegen dan alleen water. Bij gebieds­ ontwikkeling bijvoorbeeld kunnen ze in elkaars vaarwater terechtkomen. Ik zie veel winst in het vroeger op elkaar afstemmen van projecten.”

AH: “Dat hoeft niet alleen in formele overlegstructuren. In feite is ons net­ werk Stroom! al een voorbeeld van het beter samenwerken van overheden in het rivierengebied. Ik denk dat onze generatie op een andere manier om­gaat met samenwerken en netwer­ ken. We zijn daar actiever mee bezig. Daar kunnen onze werkgevers hun voordeel mee doen.” BT: “Het werkt ook in de praktijk. Het waterschap neemt nu deel aan het gemeentesecretarissenoverleg van de gemeenten in de regio. Dat is weer een stapje naar een efficiëntere samen­ werking. Dat heeft ons netwerk al voor elkaar gekregen.” Stelling 4: Waterschappen en gemeenten steken hun kop in het zand voor de vergrijzing van het personeelsbestand. BT: “Nou, bij het waterschap in ieder geval niet. Men is zich heel goed bewust dat verjonging nodig is. Daar wordt ook actief aan gewerkt, door contacten met ROC’s bijvoorbeeld. Het is alleen lastig om hoger opgeleid technisch personeel te krijgen, op dat gebied is er schaarste. Die mensen kunnen ook op veel andere plaatsen aan de slag.” SvK: “Bij de gemeente zit je met het gegeven dat het aantal functies krimpt en dat veel werknemers een vast con­ tract hebben. Dat is de realiteit, daar­ door wordt verjonging tegengehou­ den. Oudere medewerkers zijn belangrijk voor een organisatie, er zit veel gebiedskennis en historische kennis, maar een frisse blik is ook nodig. Een goeie mix tussen fris en erva­ ring is ideaal.” AH: “Doorstromen of roule­ ren is belangrijk voor een organisatie. Ook voor ons. Kijk, wij stromen nu in, maar we moeten ook niet vijf jaar op één functie blijven zitten. Als je lang op een plek zit, dan heb je op den duur alles al een keer langs zien komen. Dan denk je bij iedere verandering of vernieuwing ‘het zal wel’. Vaste arbeidscontracten werken verzuring in de hand als je niet rouleert.”

5 Waterbalans | september 2011

Ondernemersvertegenwoordiging in bestuur waterschap Voldoende water is voor het bedrijfsleven erg belangrijk. De economie is deels afhankelijk van de aanwezigheid van productie- koel- of beregenings­water. Ondernemers nemen dagelijks beslissingen over de ontwikkeling van hun bedrijf. Soms hebben ze daarin alle vrijheid, maar soms worden mogelijkheden beperkt door wet- en regelgeving. Ook hierin hebben ondernemers met het waterschap te maken. Dit vraagt om samenwerking en dialoog.

O

m de dialoog tussen waterschap en ondernemers te stimuleren, heeft de Kamer van Koophandel Midden-Nederland drie bestuurders van het waterschap benoemd: Arend Fernhout, Gerald van Ooijen en Fré Vorselman. Ze willen een sleutelrol vervullen tussen bedrijfsleven en waterschap. Want zo is de gedachte, als waterschappen en ondernemers beter met elkaar samenwerken, ont­ staan er mogelijkheden in plaats van beperkingen. Projecten op gebied van watercompensatie of de aanleg van bedrijventerreinen verlopen dan sneller. Waterschappen kunnen beter gebruik maken van de innovatieve kennis van ondernemers. Een manier om huidige en toekomstige taken efficiënter en kosteneffectiever uit te voeren.

Gedeelde belangen Een goede samenwerking vraagt om gedeelde belangen. Want er moeten wel aanknopingspunten zijn voor een dialoog. Waterschap en bedrijfsleven

hebben daarom onlangs gedeelde belangen verkend. Die bleken er volop te zijn. De belangrijkste: - Ondernemers hebben behoefte aan een afhandeling van vergunnings­ aanvragen die uitgaat van mogelijk­ heden in plaats van onmogelijkheden. Het waterschap wil zich daarin klant­ gerichter opstellen. - Ondernemers hebben behoefte aan vaste contactpersonen bij het water­ schap. Door dit regionaal in te richten kan het waterschap de afstand tussen ondernemers en waterschap verkleinen. - Ondernemers willen snel weten waar ze aan toe zijn. Wanneer het waterschap bedrijven specifieker over de gevolgen van veranderingen infor­ meert, scheelt dat ondernemers veel werk.

Doelgericht De ondernemersvertegenwoordigers uit het waterschapsbestuur hebben een duidelijk beeld over hun rol. 6 Waterbalans | september 2011

Dagelijks bestuurder Arend Fernhout: “We moeten regelgeving omzetten in een doelgerichte en efficiënte werkwij­ ze. Dat betekent dat er keuze gemaakt moeten worden. Want efficiency­ verbetering voor de één betekent vaak een bezuiniging voor de ander.” Gerald van Ooijen vult aan: “Zonder water of met teveel water komt onze economie tot stilstand. Goed waterbeheer en -bestuur is dus van levensbelang voor inwoners en bedrijven. Ondernemers willen ook vooruit met hun bedrijf. Het waterschap heeft vaak invloed op die plannen. Het is belangrijk dat die invloed ondernemers niet in de weg zit.” Fré Vorselman sluit af: “Er moet een goede afstemming zijn tussen ver­ antwoordelijke (overheids)organisaties en de waterbehoeften van inwoners en bedrijven. Dat betekent dat het water­ schap transparant moet zijn in beleid en uitvoering en zich dienstverlenend moet opstellen.” De waterschapsbestuurders staan in hun vertegenwoordigende rol onder­ nemers graag te woord. Hun gegevens: Arend Fernhout: [email protected], Gerald van Ooijen: [email protected] en Fré Vorselman: [email protected].

Innovatieve aanbesteding Krekenherstel Biesbosch

Waterschap verkent samenwerking met marktpartij

Waterschap Rivierenland gaat een aantal Biesbosch­ kreken herstellen. Dat doet het waterschap niet zelf, maar gebeurt bij wijze van pilot door een ingenieursbureau. Samenwerken met een professionele marktpartij als verantwoordelijke partner.

I

n de Brabantse Biesbosch liggen kreken die vroeger in verbinding stonden met de Biesbosch. De kreken liggen in de gemeente Werkendam (in de Oostwaard) en zijn in het kader van de uitvoering van de Deltawet in 1969 via een dijk afgesloten. Dat is in de loop van de jaren ten koste gegaan van de waterkwaliteit. Omdat de kreken zo­wel in ecologisch als in cultuur­historisch opzicht zeer waar­ devol zijn, is het waterschap door de provincie Noord-Brabant gevraagd om de Biesboschkreken te herstellen. In de tweede bestuursovereenkomst met met de provincie is hiervoor subsidie uitgetrokken.

Prestatie-inkoop Kees Vonk (waterschap) en Frank Goossensen (Arcadis) ondertekenen het samenwerkings­ contract

Het waterschap gaat samen met ingenieurs- en adviesbureau Arcadis aan de slag om de opdracht succesvol uit te voeren. Na het opstellen van een ontwikkelingsvisie,

zijn ontwerp, voorbereiding en realisa­ tie ondergebracht in een zogeheten UAV-GC 2005 contract. Deze vorm van prestatie-inkoop betekent dat niet het waterschap, maar Arcadis vanuit hun eigen expertise het project leidt. Het is voor het eerst dat het waterschap de gehele projectleiding van voorbereiding tot uitvoering bij een opdrachtnemer neerlegt. Het waterschap blijft wel betrokken, maar voert regie op afstand. Verantwoordelijkheid en risico’s liggen met deze contractvorm grotendeels bij de opdrachtnemer.

Cultuuromslag Directeur Kees Vonk, die namens het waterschap onlangs het contract voor de opdracht tekende, noemt de nieuwe samenwerkingsvorm ‘spannend’. “Waar we gewend zijn om de touwtjes stevig in handen te hebben, doen we nu een stapje terug. Dat voelt onwennig. In­houdelijk sturen we niet aan, we geven signalen af en keuren het project op onderdelen goed of af. Dat vraagt om een cultuuromslag.” Projectleider Pieter Sollie vult aan: “De manier waar­ op Arcadis het project gaat uitvoeren ligt voor ons nog open. Opleverdatum en prijs liggen vast, verder geeft Arcadis naar eigen inzicht invulling aan het project. Het bureau zet daar­ voor eigen kennis en kunde in. Dat is wennen. Gelijktijdig hoop ik dat wij

7 Waterbalans | september 2011

met dit kijkje in de keuken van een ander kunnen leren.”

Geest van de tijd Samenwerken met een commerciële marktpartij past wat Kees Vonk betreft in de geest van de tijd. “Het waterschap heeft een enorm pro­ gramma met uit te voeren water­ maatregelen. Het Nationaal Bestuurs­ akkoord Water vraagt om maatrege­ len voor waterberging, de Kader Richt­ lijn Water om ingrepen ten behoeve van waterkwaliteit en dan zijn er de omvangrijke dijkverbeteringsprojecten waarvoor we aan de lat staan. Het kost ons moeite om al deze projecten op tijd te realiseren. We moeten voor­ komen dat we belastinggeld ophalen dat we niet uitgeven omdat het ons ontbreekt aan capaciteit. Dat voor­ komen we met deze innovatieve aanbesteding. Als dit project naar tevredenheid verloopt overweegt het waterschap dit vaker toe te passen.” “Maar”, benadrukt Vonk, “vertrouwen in de samenwerkende marktpartij is wel een voorwaarde. Hoewel we als waterschap meer op afstand staan, moeten we als één team functioneren en gericht taakstellend werken. Samenwerken is noodzakelijk om tot het beoogde resultaat te komen. Dat lukt alleen met wederzijds ver­ trouwen.”

Samenwerken

José Ziekenheiner: ‘Kijken met de ogen van de ander’

De overdracht van stedelijk water De gemeente Tiel heeft het beheer en het onderhoud van het stedelijk water begin dit jaar overgedragen aan Waterschap Rivierenland. Dat vroeg om veel voorbereiding. Bestuurlijk, ambtelijk en vooral op uitvoerend niveau. Beleidsmedewerker water José Ziekenheiner was betrokken als projectleider van de gemeente Tiel.

“E

en project als dit is groepswerk” vertelt ze vooraf. “Ik heb dit niet alleen gedaan. Er zijn veel mensen bij betrokken geweest. Teams van zowel de gemeente als het waterschap. Het is geen kwestie van even een contractje opstellen, handtekening eronder en klaar.”

Voordeel voor de burger Ziekenheiner legt een plattegrond van Tiel op tafel. Een wirwar van lijntjes, sommige blauw, sommige rood. De blauwe lijntjes –de grotere waterwe­ gen, deels in het buitengebied– waren al in beheer van het waterschap. De rode lijntjes –het grootste deel van het stedelijk water in Tiel– zijn nu overge­

dragen. Ziekenheiner: “Het gaat om stedelijk water dat onderdeel uitmaakt van het hoofdwatersysteem. De afwa­ tering dus. Door al het water te laten beheren door één organisatie voorkom je versnippering en kun je het onder­ houd efficiënter uitvoeren. Het beheer waterpeil en waterkwaliteit is zo beter geregeld. Efficiënter onderhoud bespaart kosten en de verantwoorde­ lijkheden zijn duidelijker. Uiteindelijk is dat allemaal in het voordeel van de burger.”

Uitgebreide inventarisatie Veel gemeenten zijn met de overdracht van stedelijk water bezig. In 2009 huur­ de de gemeente Tiel Ziekenheiner in voor de klus. “Een van de voorwaarden was dat het water in goede staat werd overgedragen. Dat betekent: baggeren, maar ook de oevers bereikbaar maken. Dat kost tijd. De stedelijke baggercyclus was al ingepland en zou in 2010 klaar zijn. Daarna volgde een uitgebreide inventarisatie. Inspecteurs van het

‘Af en toe heb je een stevige discussie’ 8 Waterbalans | september 2011

Stedelijk water, van wie is het? Met ‘stedelijk water’ wordt het oppervlaktewater in de stad bedoeld. Vijvers, sloten, grachten: alle waterlopen die onderdeel uitmaken van het hoofdwatersysteem. De gemeente Tiel was als eige­ naar verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van dit water. Sinds de over­ dracht ligt dat bij het water­ schap. Het gaat vooral om baggeren, maaien van de waterloop en ‘vuilvissen’. De gemeente blijft eigenaar van de oevers en de grond onder de waterlopen. Er wordt op dit moment geke­ ken of de overdracht van eigendom wenselijk en haal­ baar is. De ‘peilregulerende kunstwerken’ (stuwen) in het water veranderen wel van eigenaar: ze worden door het waterschap in eigendom overgenomen.

Het ‘stedelijk water’ van de gemeente Tiel wordt sinds begin dit jaar onderhouden door Waterschap

waterschap en van de gemeente zijn samen op pad gegaan om alles in kaart te brengen. De staat van de waterlo­ pen, de oevers, de begroeiing, de staat van het technisch onderhoud van de ‘kunstwerken’ in het water zijn opge­ nomen. Dat is een arbeidsintensief tra­ ject waar veel technische kennis voor nodig is. Mijn tip voor gemeenten die hiermee aan de slag gaan: begin op tijd en maak voldoende capaciteit vrij.”

Stevige discussie De mensen in het veld stelden bij de inspecties een reeks knelpunten vast. Het waterschap vroeg de gemeente deze op te lossen voor het tot over­ dracht kon komen. Ziekenheiner: “Daar is een aantal sessies voor nodig geweest. Dan zit je met een team van de gemeente en een team van het waterschap in een zaaltje, detailkaart aan de muur, om de knelpunten één voor één door te nemen. Die samen­ werking verliep heel goed en construc­ tief, maar dat betekent ook dat je af en toe een stevige discussie hebt. Is het baggeren goed gedaan? Moet die hout­ wal nou wel of niet weg? Is die oever goed bereikbaar? Je kunt daarbij niet je hakken in het zand zetten. Samenwer­ ken is vooral ook leren om met de ogen van de ander te kijken. De gemeente zegt: ‘Ja, die paar struiken, daar gaan we altijd omheen. Dat hebben we altijd zo gedaan…’ Maar het waterschap wil vooral efficiënt maaien. Dat betekent onder meer: geen bomen te dicht langs de oever. Bij de overname is afgespro­ ken dat de huidige situatie behouden blijft. Maar als er in de toekomst

bomen vervangen moeten worden, komt er dan nog wel toestemming van het waterschap? Je raakt daarmee aan ander beleid van de gemeente, het groenbeleid. Je moet je bij zo’n knel­ punt verplaatsen in het belang van de ander, anders kom je er niet uit. De ene keer zal de boom leidend zijn, de andere keer het onderhoud van de watergang. Beide partijen hebben uiteindelijk belang bij een goed functionerend watersysteem.”

Rivierenland.

‘Maatwerk maak je met elkaar’

Openbare ruimte “Je merkt dat het waterbelang en de belangen van de gemeente soms bot­ sen. Bijvoorbeeld bij de bomen aan de stadsgracht en de Kleine Plantage. Die hebben historische waarde, ze zijn beeldbepalend voor de stad. We heb­ ben samen besloten dat de bomen blijven staan, ook als ze in de toekomst vervangen moeten worden. Dat is een apart artikel in het overnamecontract geworden. Aan de andere kant zijn er ook artikelen opgenomen over inrich­ tingsmaatregelen voor het onderhoud door het waterschap. Rond te-waterlaat-plaatsen bijvoorbeeld.” Het water­ schap en de gemeente zijn bij die onderhandelingen geen tegenstanders: “Nee, zeker niet. De contacten met het waterschap, ook op andere onder­ werpen, verlopen goed. Je werkt met elkaar aan een plezierige openbare ruimte, zonder wateroverlast. We hebben daar onze eigen instrumenten voor, die kunnen verschillen, maar je moet er toch met elkaar uitkomen. Zo’n project als dit is maatwerk. En maatwerk maak je met elkaar.”

9 Waterbalans | september 2011

In deze serie vertelt een externe relatie over samenwerking met het waterschap. Daarnaast vragen we naar de relatie met water.

Over de cover Waar? José Ziekenheiner staat bij de Kleine Plantage in Tiel. Waarom deze locatie? “Het beheer en onderhoud van dit ‘stedelijk water’ heeft de gemeente overgedragen aan het waterschap. In het overdrachts­ contract is geregeld dat de beeld­ bepalende bomen hier –ook in de toekomst– blijven staan.” Relatie met water? “Mijn vader werkte in de civiele techniek, in de waterbouw. We brachten vroeger alle vakanties op het water door. Ik zeilde al voor ik kon lopen. De vaarten, de dijken, sluiscomplexen: mijn vader kon dat allemaal prachtig uitleggen. Ik heb eigenlijk nooit getwijfeld over wat ik zou gaan studeren. Dit zou m’n vak worden. Water trekt me geweldig. We werken hier vlak bij de Waal, tijdens de lunchwandeling probeer ik meestal mijn collega’s over te halen om naar de rivier te wandelen in plaats van naar de stad.”

Uitdagende droogte Wat voor de meeste mensen erg prettig is, kan voor het waterschap een uitdaging betekenen: droogte in de zomer. Als beheerder van een uitgebreid water­ systeem willen we graag voldoende water voor iedereen. Maar als er steeds minder water kan worden aangevoerd, wat doen we dan? En hoe houden we hiermee rekening in de toekomst? In periodes van droogte houdt het waterschap het neerslagtekort scherp in de gaten. Daarnaast spelen andere weersomstandigheden ook een rol: is het warm, dan is er meer verdamping, als er neerslag valt, in hoeveel tijd valt dit dan? Ook letten we goed op de waterafvoer (uitgedrukt in m3) in onze grote rivieren. Want neerslag en smelt­ water uit andere delen van Europa bepalen hoeveel water er door de Nederlandse rivieren gaat.

Maatregelen Waarom is droogte een uitdaging? Door droogte en warmte kan er zuur­ stoftekort ontstaan in water, waardoor er meer vissen sterven. Ook is er een grotere kans op botulisme en blauwalg. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat dijken en kades gaan uitdrogen en scheuren. Dat is met name het geval in

de Alblasserwaard, waar de kades van klei op een veenondergrond liggen. Deze kades houden we tijdens droge periodes extra in de gaten. Door het inlaten van water uit de grote rivieren zorgen we voor voldoende water in de sloten en plassen. Zo kunnen agrariërs hun gewassen blijven beregenen en blijft het vochtgehalte van de bodem op niveau. Ook voor veel ondernemers is voldoende en goed water van levens­ belang.

Zelfvoorzienendheid Maar kunnen we zorgen voor meer wateropslag in ons gebied, zodat we een watervoorraad hebben in tijden van droogte? Of zijn er initiatieven in het gebied die zich hiermee bezig hou­ den? Een voorbeeld om zelf voor vol­ doende water te zorgen voor besproei­ ing vinden we in glastuinbouwgebied Bergerden. Een eigen plas naast de kassen zorgt voor de opvang van het regenwater. De tuinder gebruikt dit als gietwater in zijn kassen. Een mooi voorbeeld van zelfvoorzienendheid, maar niet voor iedereen binnen hand­ bereik. 10 Waterbalans | september 2011

Strategisch waterbeheer Droogte is redelijk nieuw op de maat­ schappelijke agenda: we zien sinds een paar jaar de noodzaak om als gezamen­ lijke overheden deze problematiek in landelijke of stedelijke gebieden aan te pakken in het strategisch waterbeheer. Binnen het Deltaprogramma komt dit terug: in de doorkijk naar 2050 en 2100 is er een onderdeel dat zich specifiek met het zoetwater in het rivieren­ gebied bezig houdt. We willen graag weten hoeveel zoetwater in de komen­ de eeuw nodig is. Daarbij houden we rekening met verschillende mogelijke klimaatsveranderingen, maar ook met het inschatten van de behoefte van alle watergebruiksfuncties. En die water­ behoefte is weer nauw verbonden met bijvoorbeeld verstedelijking of met ver­ bouw van gewassen. Als we die water­ behoefte goed inschatten, kunnen we beter daarop inspelen in de toekomst. Door zelfvoorzienendheid, het sturen op watervoorraden en dynamische peil­­beheer kunnen we de flexibiliteit en de veerkracht van ons watersysteem vergroten. Zodoende zijn we beter voorbereid op droogte in de toekomst.

Rondvraag

LEAN werken in ‘leane’ tijden? Het begrip is afkomstig uit de auto- en proces­ industrie. ‘Lean’ werken. Overtollige handelingen worden uit het werkproces gehaald. De aanpak werkt bij auto’s, maar óók bij diensten. Een rondvraag naar ervaringen. Waterschap Rivierenland behandelt sinds begin 2010 vergunningaanvragen ‘aan de lopende band’. Doorloop­tijden zijn verkort en de personeelskosten zijn lager. Actueel in tijden van bezuinigingen. Wordt het tijd dat ook andere overheden met deze methode gaan werken? We bellen een rondje aan de hand van de stelling: “Overheden moeten efficiënter gaan werken. De ‘lean’-aanpak is daarvoor een geschikte methode.” Marion Wierda, afdelingshoofd Vergunningen Waterschap Rivierenland “Zonder meer mee eens. Het is wel een voorwaarde dat je de lean-methode consequent toepast en niet willekeurig in de lean-toolbox gaat grabbelen. Lean management kan de klantgericht­ heid en efficiency dan sprongen voor­ uit helpen. De overheid is dat aan burgers verplicht. Die mogen dat ver­ wachten voor hun belastinggeld.”

Margo de Wolf, afdelingshoofd Vergunningen Rijkswaterstaat Oost-Nederland “Op zich is het een geschikte methode. Wij noemen het bij Rijkswaterstaat ‘Kr8’, maar het is gebaseerd op de lean-methode. Ik vind twee zaken heel belangrijk: het is oplossingsgericht, je gaat uit van het ideaal dat je wil berei­ ken en niet alleen van het probleem. En

Frank Uithol, teamleider Engineering Waterbedrijf Oasen “Ik ben onder de indruk van de manier waarop Waterschap Rivierenland met lean aan de slag is gegaan. Voor het aan­ leggen van waterleidingen zijn vaak ver­ gunningen nodig. De doorlooptijd van zo’n aanvraag is aanzienlijk afgenomen. Daarnaast hoeft Oasen bij kleinere werk­zaamheden niet meer het volledige

‘Lean kan de klantgerichtheid sprongen vooruit helpen’ het doet een beroep op de deskundig­ heid van de medewerkers. Die zijn nu onze werkprocessen aan het analyseren. We hebben de manier waarop we omgaan met inkomende post en met intern advies al aangepast volgens lean. Nu handelen we 90% van onze vergun­ ningen af binnen de gestelde termijn. Ik wil lean gebruiken om daar 95% van te maken. Maar ik wil het inzetten voor veel méér: voor interessanter werk en tevredener klanten.”

11 Waterbalans | september 2011

administratieve traject te doorlopen. In vergelijking met andere vergunning­ verlenende instanties krijgt het water­ schap dan ook een dikke pluim! Veel organisaties –niet alleen overheid– moeten de broekriem aanhalen. Daarbij wordt vaak alleen gekeken naar bespa­ ringen op de korte termijn. Minder fte’s, minder kosten zonder dat er een goed plan aan ten grondslag ligt. De lean-aan­ pak dwingt je om éérst met elkaar pro­ cessen kritisch te analyseren. Deze tijd van bezuinigingen kunnen we aangrij­ pen om zaken slimmer aan te pakken.”

Uitgelicht 2011 September 24 Dag van de Dijk, publieks­evenement over waterveiligheid (locaties door het hele land). Meer informatie: www.dagvandedijk.nl

24 september Watermarkt gemeente Woudrichem





29 Nationaal bedrijven­ terreincongres economische gebieds­ ontwikkeling. Locatie Amsterdam, informatie: www.bedrijven­terrein.biz

Oktober 1 Boerenlandfeest, Hoornaar (gemeente Giessenlanden): thema ‘Leve de molen’ Meer informatie: www.fokveedag.nl

Tijdens de Dag van de Dijk organiseren Waterschap Rivierenland en gemeente Woudrichem voor inwoners van deze gemeente een watermarkt. In de oude haven van Woudrichem krijgen bezoekers een indruk van de waterhuishouding in Woudrichem. Waterschap en gemeente presenteren maatregelen die nodig zijn om de waterhuishouding op orde te houden. Afspraken hiervoor zijn gemaakt in het waterplan. Tijdens de watermarkt leren kinderen via waterspeeltafels iets over waterbeheer in Nederland. Basisscholen krijgen

de mogelijkheid om via een lespakket alvast kennis te maken met het thema water en riolering en kunnen aansluitend een tentoonstelling over de werking van het riool bezoeken. Deze tentoonstelling staat van 26 tot 29 september op het gemeentehuis en is voor iedereen toegankelijk. Het waterschap heeft met iedere gemeente in het beheergebied een waterplan gemaakt. Maatregelen uit het waterplan zijn of worden de komende jaren uitgevoerd.

Onderzocht

November 11 Dag van de duurzaam­ heid (lokaties door hele land). Meer informatie: www.dagvandeduur­ zaamheid.nl 24 Najaarscongres Konin­ klijk Nederlands Water­ netwerk over it-trends in de watersector. Locatie: Burgers’ Zoo Arnhem, informatie: www.water­ netwerk.nl Meer info op onze website: www.waterschap­­rivierenland.nl/ actueel/kalender

Gegevens van 1048 km waterkeringen online U werkt of woont in de buurt van een dijk en u wilt weten of u op uw grond iets mag bouwen? Dit kunt u nagaan via de legger waterkeringen van het waterschap. Om het u makkelijk te maken staat de belang­ rijkste informatie uit de legger sinds kort op onze website: www.

waterschap­rivierenland. nl/digitaal_loket/legger_ dijken. Hier kunt u de keurzones van een dijk bekijken. Er zijn er drie: de kernzone (maximale dijkbescherming) en de beschermingszone (zware dijkbescherming) en de buitenbescher­ mingszone (lichte bescherming). Binnen 12 Waterbalans | september 2011

deze zones is het in veel gevallen ver­boden om zonder een waterver­ gunning bepaalde werk­ zaamheden uit te voe­ ren. Op de leggerkaar­ ten kunt u zien waar welke keurzone ligt en wanneer u dus toestem­ ming nodig heeft van het waterschap. Per regionale kering ziet u

een over­zichtskaart en bijbe­horende detailkaar­ ten. Nog niet alle gege­ vens van onze in totaal 1.048 km keringen zijn online beschikbaar. Naar verwachting is alles in 2012 compleet. Staan de gegevens van de kering die u zoekt nog niet online? U bent en blijft natuurlijk altijd welkom bij het waterschap om de gegevens in te kijken.