21 juni a

www.tuinenlandschap.nl 21 juni 2012

13a

Tuin&Landschap uin&Landschap

Ontwerpwedstrijd 2012

Ontwerpwedstrijd

www.tuinenlandschap.nl

2012

Uitdagende opdracht D

it jaar is het jaar van de Historische Bui-

tijdgeest van toen. Je moet je als ontwerper

tenplaatsen. Voor Tuin&Landschap reden

dus goed kunnen verplaatsen in het geestelijk,

om dit Nederlands cultureel erfgoed in de

cultureel en maatschappelijk leven van die tijd

schijnwerpers te zetten. Het voor u liggende

en hoe de mens zich daar destijds in bewoog.

nummer is een van de T&L-uitingen die aan-

Vervolgens gaat het erom dat te vertalen naar

haken op het jaarthema. De relatie met ’t Huys

een eigentijds ontwerp dat past bij het karak-

Dever was snel gemaakt, want onze web

ter van ’t Huys Dever.

redacteur kende als inwoner van Lisse en als bestuurslid van De Vriendenstichting van ’t Huys Dever de inrichtingsplannen van het terrein om de oude donjon heen.

durfden deze uitdaging aan en dat leverde

een gemêleerd beeld van ontwerpen op: inspirerend, soms vernieuwend, meer behoudend,

O

ntwerp een laat-middeleeuwse tuin, zo

een enkele gewaagd. Voor de jury was het een

luidde de opdracht. Een knappe kop die

hele klus om deze ontwerpen op hun merites te beoordelen. Voor u ligt de weergave van hun

bekend over tuinen uit die periode. Er zijn

beoordeling: negen genomineerde tuinontwer-

geen tuinen in Nederland en Europa uit die

pen waaronder een studenteninzending. Laat

tijd behouden gebleven. De middeleeuwse

u inspireren door wat uw vakgenoten als dé

tuin is er een van symboliek, passend in de

middeleeuwse tuin beschouwen.

Schipholweg 1, Postbus 9324, 2300 PH Leiden I www.tuinenlandschap.nl Secretariaat (geen abonnementen): Linda Laman en Alice Hoogenboom T (071) 565 96 78 E [email protected]

Abonnementen Aanvraag en wijziging abonnement naar Koninklijke bdu Uitgevers, afdeling Vak- en Publieksmedia, Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 49 42 99 E [email protected] I www.bdu.nl Abonnementsprijs per jaar €254,42 (incl. 6% btw). Studenten en scholieren €190,82 (25% korting). Los nummer en abonnement in het buitenland krijgen een toeslag voor extra portokosten. Los nummer €8,00 (incl. 6% btw, excl. verzendkosten).

Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2012

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Colofon

deze uitdaging aandurft, want er is niet veel

Tuin&Landschap thema is een bijlage bij de tweewekelijkse uitgave Tuin&Landschap van de Stichting Vakinformatie Sier gewassen en Koninklijke bdu Uitgevers, Vak- en Publieksmedia. Issnnummer 016 533 50

2

D

rieënzestig ontwerpers en architecten

Wendy Bakker Hoofdredacteur (071) 565 96 55 [email protected]

Jacqueline van Wetten heeft als freelance redacteur de teksten voor deze uitgave verzorgd (tenzij anders vermeld)

Jacques Verduijn Eindredacteur (071) 565 96 76 [email protected]

Gerrie van Adrichem Vormgever (071) 565 96 47 [email protected]


Inhoud

4

Dé middeleeuwse tuin bestaat niet

Over de historie van de middeleeuwse tuin

6

Ontwerp een laat-middeleeuwse siertuin

9

Het oordeel

De opdracht en de voorwaarden

De jury en de beoordeling van de inzendingen

12 Deverse Lusten 16 Buitenfeesttuin

/ DERDE PRIJS

Peter Lubbers

/ TWEEDE PRIJS Marchel-Wim van Dongen en Sander Lap

20

Tuin der Zinnen / EERSTE PRIJS

Joost Emmerik en Tomas Degenaar

24

Een Tweede Leven Mariejanne Vorenholt

28

Lusthof Dever

Bram J. van Beurden en Wiebe Rovers

32

36

Machtig

Sander Stam

Middeleeuwse lusttuin Peter Duerinck

40

Klavertuin Leonie Heutinck en Bart Oude Weenink

44

Hoefijzer en hart / STUDENTENPRIJS

Lars Reyniers Tuin&Landschap [ 13 thema ] 2012

3

Ontwerpwedstrijd


2012

Dé middeleeuwse tuin bestaat niet

 De omsloten tuin Rob Aben en Saskia de Wit Uitgeverij 010, Rotterdam 1998  Tuinen in de middeleeuwen R.E.V. Stuip en C. Vellekoop (ed.) Uitgeverij Verloren, Hilversum 1992.  De natuur bezworen A.M. Backer, E. Blok en C.S. Oldenburger-Ebbers Uitgeverij De Hef, Rotterdam 1998.  Gärten des Mittelalters D. Hennebo Artemis Verlag, München/Zürich, 1987

Ontwerp een laat-middeleeuwse tuin. Maar liefst 63 ontwerpers gingen deze uitdaging aan. Een moeilijke opdracht, want er is op tuinhistorisch gebied weinig uit die tijd overgebleven. Ontwerpers zijn slechts aangewezen op afbeeldingen vol symboliek. En hebben een flinke dosis inlevingsvermogen nodig in de toenmalige mens, diens zienswijze op het leven en kijk op de natuur rondom hem. Want dé middeleeuwse tuin bestaat niet.

Literatuur

Tekst Eric Blok

I

n de onrustige tijd na het uiteenvallen van het Romeinse Rijk is het in de vroege middeleeuwen vooral de kerk die met haar strenge, religieuze opvattingen orde en regelmaat schept in het dagelijks leven, maar ook bepalend is voor de beleving van natuur en tuin. Naast productietuinen met fruit, groenten en kruiden, kennen de kloosters bezinnings- en belevingsplekken in de vorm van bloementuinen en kruisgangtuinen. Er ontstaat een verlangen naar de oudheid met haar beschaving en terugkeer naar het paradijs. Onder Karel de Grote komt dit deels tot stand in een samenleving die gestructureerd is rondom kastelen en kloosters, waarbij natuur, landbouw en kasteelleven sterk met elkaar verbonden zijn. Later ontwikkelen het bisdom Utrecht (Het Sticht) en ook graafschappen zich tot zelfstandige vorstendommen, die onderling veelvuldig ten strijde trekken. Kastelen en steden worden daarom goed verstevigd met grachten en ringmuren. Van groot belang was dat in tijden van oorlog of belegering de eigen voedselvoorziening niet in gevaar kwam, zodat een deel van de productietuinen binnen de omwalling of ommuring werd gelegd. Tegelijkertijd waren hier ook plekken ter verpozing en vermaak. Aan het eind van de middeleeuwen kan men rondom

4


kloosters en kastelen daarom complexen van verschillende tuinen vinden, waar de bescherming door omslotenheid het gemeenschappelijke kenmerk is.

Hortus Conclusus Binnen de ’Hortus Conclusus’ (de omsloten tuin) zijn verschillende typen te onderscheiden met elk een eigen vorm en een eigen programma, passend bij ridders, burgers of kloosterlingen. In recent onderzoek (Aben en De Wit, 1998) zijn deze helder benoemd en beschreven als:  De Hortus Ludi als lusthof van het hoofse ridderleven, bedoeld als aangename verblijfsruimte voor spel en verwijzend naar het paradijs als gelukzalige plek.  De Hortus Catalogi met rechthoekige plantbedden waarin planten geordend en gecategoriseerd worden gekweekt als uiting van kennis en rijkdom van het klooster of van de gegoede burgerij.  De Hortus Contemplationis die als tuin der beschouwing de hiërarchie van het universum met God als middelpunt verbeeldt, waarbij de omliggende galerij de koppeling is met het klooster en het kloosterleven. Bij een kasteel of klooster konden meerdere typen gevonden worden, maar dan wel ruimtelijk van elkaar gescheiden.

De voor bezinning bedoelde kruisgangtuin van een klooster kent idealiter een vierkante grondvorm (als verwijzing naar de tabernakel) en een vierendeling door paden. In de zeer eenvoudig beplante tuin (gras, klimop en een enkele struik of boom) kan in het midden een fontein of put staan (verwijzing naar de levensbron) of een boom (levensboom). De vier paden verbeelden de vier waterstromen waarin de rivier in de Hof van Eden zich splitste. De tuin op een tekening van de kloosterplattegrond van St. Gallen van omstreeks 1820 is het bekendste voorbeeld hiervan en heeft eeuwenlang als prototype voor Benedictijner kloosters gediend.

Tuin als buitenkamer De rechthoekige, soms verhoogde, en strak geordende plantbedden van kruiden- en collectietuinen kwamen in eerste instantie voort uit de vraag naar gemakkelijke bewerking; later wordt de vorm een doel op zich. Van deze tuinen zijn al vroeg inventarissen en beschrijvingen gemaakt. Zo verordonneerde Karel de Grote in de negende eeuw een lijst met 89 te kweken groenten en kruiden en ook Albertus Magnus gaf in de 13e eeuw richtlijnen. De individuele plant en zijn eigenschappen staat in deze tuinen centraal.

Illustratie bij het middeleeuwse gedicht Roman de la Rose.

Een aangenaam visueel totaalbeeld is niet van direct belang. Wel toont de tuin in zijn geheel de welvaart of geleerdheid van de eigenaar of kloosterorde. Lusthoven bij kastelen lagen als besloten tuin los van hun omgeving. Ze hebben geen relatie met het omringende landschap of architectonische samenhang met de gebouwen, zoals bij latere siertuinen wel het geval is. Beschermd tegen onheil van buiten kon de bewoner in zijn lusthof in alle rust genieten van het buiten zijn. De tuin als buitenkamer stond in contrast met het besloten, donkere en kille kasteelinterieur. Het was een speeltuin van ridders en jonkvrouwen; de plek voor muziek, dans en minneliefde. De tuin vormt als het ware een toneel met decorstukken. Van een vaste indeling, ordening of grondvorm is bij deze tuinen geen sprake. Frisgroen gras, geurende planten, een zodenbank, een stenen tafel, een bron en enkele bomen (waarin zingende vogels) zijn terugkerende elementen. Afbeeldingen van lusthoven kennen

we vooral uit de ruim 300 verschillende handschriften in de ’Roman de la Rose’. De illustraties bij het Verhaal van de Roos proberen uiteenlopende aspecten van de vertelling in één beeld te schetsen en te duiden. Het zijn zeer zeker geen waarheidsgetrouwe weergaven van een tuin uit die tijd. De afgebeelde elementen zullen echter wel op een of andere wijze aanwezig zijn geweest in de tuin die in de late middeleeuwen steeds belangrijker werd als lustoord en decor voor hoofse liefde. Eenzelfde vertekende weergave is ook aan de orde bij de bloemen en planten. De aan een soort toegekende eigenschap of betekenis was mede bepalend voor de plek op de illustratie. Zo worden witte lelie (maagdelijkheid), roos (liefde voor God), akelei (de zeven gaven van de Heilige Geest) en blauwe iris of viooltje (nederigheid) in de buurt van de vrouw (Maria) geplaatst. Ter prikkeling van de zintuigen kwamen daarnaast aromatische kruiden als wijnruit, salvia en basilicum en welriekende bloesembomen voor in de lusthof.

Een middeleeuwse tuin bij ’t Huys Dever Wanneer bij het uit omstreeks 1375 daterende kasteel ’t Huys Dever in Lisse een nieuw ontwerp voor een laat-middeleeuwse tuin moet komen, zullen bovenbeschreven kenmerken en opvattingen in beschouwing moeten worden genomen. Het gevraagde programma (onder meer plek om te vertoeven en geschikt voor ontvangsten, recepties en trouwpartijen) duidt op een lusthof (Hortus Ludi), waar men kan spelen en dansen en van de buitenlucht genieten. De tuin moet in contrast staan met het naastgelegen terrein, dat omgevormd zal worden tot een moestuin met boomgaard waar planten in strak gelid worden gekweekt (Hortus Catalogi). Een exact regelmatige grondvorm is voor een dergelijke tuin niet van primair belang en een vast voorgeschreven inrichting is niet aan de orde. Maar wel moet het een alleszins aangenaam zinnenprikkelende plek worden, een plek om verliefd (op) te worden. 


5

Ontwerpwedstrijd


2012

De opdracht

Ontwerp een laat-middeleeuwse siertuin Dat er belangstelling is onder vakmensen voor de geschiedenis van de tuinarchitectuur, en in het bijzonder voor de middeleeuwse tuin, dat is gebleken. De oogst is 63 inzendingen, ingestuurd door hoveniers, ontwerpers en architecten voor de wedstrijd van Tuin&Landschap.

’Caerten’ van ’t Huys Dever uit 1580. De oorspronkelijke boomgaard en moestuin rechts behoren niet meer tot het grondgebied van de ridderhofstad.

Tekst Jacqueline van Wetten Foto Ferry Noordam

O

ntwerp een laat-middeleeuwse tuin bij ridderhofstad ’t Huys Dever in Lisse die de sfeer en symboliek van de vijftiende eeuw combineert met hedendaagse functionaliteit. Zo luidde de opdracht. Voor de ontwerpwedstrijd kreeg de redactie van Tuin&Landschap (T&L) 63 inzendingen binnen. „Een onverwacht hoog aantal”, vindt hoofdredacteur Wendy Bakker. „Het is een groot project dat van ontwerpers extra inspanningen vergt omdat ze zich moeten verdiepen in een historische periode. Maar blijkbaar zijn veel vakmensen toch

Na 600 jaar een tuin voor ’t Huys Dever bereid om daar tijd in te investeren. Dat waarderen we enorm.”

Historische tuin Meer belangstelling kweken voor de geschiedenis van de tuinarchitectuur was voor T&L een van de redenen om dit keer het ontwerp van een tuin met historische kenmerken aan te wijzen als opdracht voor de wedstrijd. Het vakblad sloot daarmee aan op het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 dat met tal van activiteiten aandacht vraagt voor het

historisch groen. Daar komt bij dat het behoud en beheer van het groene erfgoed op dit moment sterk in beweging is. Om kennis en kunde niet verloren te laten gaan hebben hoveniers zich verenigd in onder meer de Vakgroep Erfgoedhoveniers en het Gilde van Tuinbazen. Onderzoekers, architecten en ontwerpers zijn op dit moment bezig een Vakgroep Groen Erfgoed op te richten. Bakker: „Deze wedstrijd is voor een aantal ontwerpers een eerste kennismaking met historisch groen. Als we met deze opdracht bij vakmensen de interesse in historische tui-

nen kunnen bevorderen, is dat een mooi neveneffect van de wedstrijd.” Praktisch was de verbinding tussen de tuinontwerpwedstrijd van T&L en de opdrachtgever snel gemaakt: een van de redacteuren kende als inwoner van Lisse en als ’Vriend van ’t Huys Dever’ de plannen om het terrein bij de ridderhofstad aantrekkelijker in te richten met onder meer een siertuin. Deze prijsvraag levert het ontwerp van de tuin op. Met de viering van het vijftigjarig bestaan van de Stichting Vrienden van ’t Huys Dever in 2013 zal de tuin worden geopend. 

Hoe de gronden rond ’t Huys Dever in de late middeleeuwen werden benut en of er ook sprake was van een middeleeuwse siertuin, daarover bestaat maar weinig documentatie. In een lijst van leengoederen van de abdij van Egmond wordt Dever al in 1355 genoemd als ’een acker in den boemghaert daer die hulst op stond’. Omstreeks 1375 bouwde ridder Reinier d’Ever het versterkte woonhuis in Lisse. De oudste afbeelding van deze ridderhofstad dateert uit 1580. Op dit ’Caertgen van thuys te Dever’ zijn twee tuinen te zien: rechts een grote moestuin en een torentuin achter de burcht met appelen perenbomen. Na Reinier d’Ever gaat de ridderhofstad over van vader op zoon, op dochter, broer, zus, neef, nicht. Perioden van bloei (1631-1634) en verval wisselen elkaar af. De ruïne van ’t Huys Dever is veelvuldig te zien op prenten van kunstenaars als Roelant Roghman, P.J. Lutgers en Gerard Leembruggen Jz. Uit die tekeningen en schilderijen valt op te maken dat er rond Dever veel bomen hebben gestaan, vooral

voor de houtopbrengst. Op de voorburcht stonden oude, zware walnoten en later beuken. Uit de periode 1710-1745 zijn wat nota’s bewaard gebleven voor ’beuckeheysters, ypen, eyken en elsenhout’ en het werk dat ’gaardenier’ Jacob Symonsz Duyndam had aan ’het inboeten van den elst ende het schoonhouden van denselve’. Daarvoor moest hij de hop afmaaien die overal doorheen slingerde. Historicus A.M. Hulkenburg, de oprichter van de Stichting Dever en in het dagelijks leven leraar plantkunde aan de Rijks Middelbare Tuinbouwschool, inventariseerde bij Dever in de jaren zeventig een aantal ’historische’ bodembedekkers: lievevrouwebedstro (uit 1500), maagdenpalm (1596), kruipend zenegroen, gele en gevlekte dovenetels in diverse kleuren, adderwortel (1574) en een grote plek klimop. Vanaf 1978 startte de Stichting Dever met de restauratie van de gebouwen. In 2012 richt de blik van het stichtingsbestuur zich naar buiten, want een tuin waar het prettig toeven is, ontbreekt nog bij Dever.

Markante data van ’t Huys Dever

C

1978 Start restauratieplannen 1989 Fundamenten van het oude voorhuis worden opgemetseld 1999 Reconstructie van het voorterrein 2000 Devergracht opnieuw uitgegraven 2003 Bouw ophaalbrug over de slotgracht 2008 Constructie van loopbrug van het voorterrein naar de ingang van de woontoren 2012 Ontwerp voor laat-middeleeuwse lusttuin



irca 1375 Reinier d’Ever bouwt de ridderhofstad in Lisse 1631-1634 De woontoren wordt uitgebreid met een voorhuis. De gracht wordt vergroot en de poortwachterswoning gebouwd 1848 Verval. De noordgevel van het voorhuis stort in en in 1862 begeven het dak en de gewelven het 1949 Gemeente Lisse wordt eigenaar van de ruïne 1963 Oprichting van de Stichting Dever Op deze plek moet volgend jaar de siertuin aangelegd zijn. De greppel op de voorgrond vormt de grens aan de westzijde. Het bosje op de achtergrond vormt de scheiding met de moestuin. De drie eiken moeten in het ontwerp blijven staan, tenzij het echt niet anders kan.

6



7

➤


N

Gr ep pe l

Poel

Toern realis

realis

eren)

eren)

= Wilg

Kruiden/ moestuin

= Eik = Te realiseren brug

Beukhagen

= Te realiseren pad

ht

Par (te keerp l rea lise aats ren )

g (te

ld (te

Grac

Ingan

ooive

Te ontwerpen siertuin

Voorhof (ommuurd)

Boomgaard

Gra

cht

Loo

pbr

Op

ha

ug

’t Huys Dever

alb

rug Wandelpad Gazon

De terreininrichting bestaat in het nieuwe plan uit een moes- en kruidentuin, de boomgaard en de siertuin, welke laatste onderwerp is voor de wedstrijd. De lange strook langs de siertuin en gracht is bestemd voor middeleeuwse toernooien.

Ontwerpvoorwaarden

De Stichting ’t Huys Dever wil dat de ridderhofstad in de toekomst meer bezoekers trekt en dat de mensen dan er ook langer vertoeven. Daartoe is een nieuw inrichtingsplan gemaakt. Een deel van het terrein ten noorden van de voorhof wordt ingericht als toernooiveld. Een ander deel dat nu als volkstuin in gebruik is, krijgt een invulling als kruiden-/moestuin en boomgaard. Direct ernaast is ruimte gereserveerd (ca. 800 m2) voor een laat-middeleeuwse lusttuin. Aan het ontwerp voor deze siertuin stelt de prijsvraag een aantal voorwaarden die hieronder op een rij zijn gezet:  Het tuinontwerp, de beplantingskeuze en het materiaalgebruik verbeeldt de sfeer, de symboliek en de kenmerken van een laat-middeleeuwse (15e eeuw) tuin  De tuin heeft een duidelijke relatie met de ridderhofstad. Deze relatie mag niet genegeerd worden;  De tuin mag een betere aanhechting krijgen met de naastgelegen kruiden-/moestuin. Om dat te bewerkstelligen mag de ontwerper het pad tussen de lusttuin en de kruiden-/ moestuin opnieuw inrichten;  De tuin kent beslotenheid;

8


De tuin is aantrekkelijk om er langere tijd te verblijven; De tuin is functioneel naar hedendaags gebruik (recepties, trouwpartijen, ontvangsten, educatie);  Duurzaamheid in materiaalgebruik wordt gewaardeerd. Eenvoud is het uitgangspunt;  De tuin is te onderhouden door vrijwilligers;  De tuin is te allen tijde voor iedereen goed toegankelijk;  De tuin heeft een duidelijke routing, waarbij de ingang ook de uitgang is;  De tuin loopt aan de achterzijde door tot aan de sloot, waarbij rekening dient te worden gehouden met een onderhoudsstrook van 3 m en met het feit dat dit een ecologische zone is;  De bosschages op het terrein mogen worden verwijderd. De aanwezige drie eiken en de rijen knotwilgen die het terrein aan twee kanten omzomen, mogen alleen wijken als hiervoor argumenten worden aangedragen die het ontwerp verbeteren. Het heeft de voorkeur de eiken en de wilgen te behouden;  De tuin wordt gerealiseerd voor een budget van €40.000 (aanlegkosten, inclusief begeleidingskosten bij de uitvoering).  

Ontwerpwedstrijd


2012

Het oordeel Het maken van een ontwerp voor een tuin die de sfeer en symboliek van de 15e eeuw combineert met functionaliteit naar hedendaags gebruik, blijkt niet eenvoudig. Aan de gemiddelde kwaliteit valt wel wat te verbeteren, echte originaliteit is schaars. Tekst Jacqueline van Wetten / Beeld Ferry Noordam

00


zonder originele ontwerpen kunnen zitten, heeft de redactie ervoor gekozen de inzendingen die laag scoorden omdat ze niet volledig aan de opdracht voldeden, wel mee te nemen in de bespreking, mits de scores van de andere juryleden ruim voldoende waren. Na bespreking van de door de redactie geselecteerde inzendingen stelde de jury een lijst met acht genomineerden samen. Bij nadere beschouwing werden deze acht genomineerde ontwerpen in



De selectie door de redactie is volgens twee stappen gegaan: 1 Geselecteerd zijn die inzendingen die door een van de juryleden zijn beoordeeld met een 7,5 of hoger. 2 Van deze geselecteerden zijn de scores van de juryleden bij elkaar opgeteld en op grond van drempelwaarden verdeeld in drie groepen: a Laagscorende inzendingen: deze inzendingen vallen af en worden verder niet besproken. b Middelscorende inzendingen, deze inzendingen gaan door voor bespreking. c Hoogscorende inzendingen, deze inzendingen gaan door voor bespreking. Een aantal inzendingen viel op doordat ze van het ene jurylid hoge cijfers kregen, maar bij een andere juist onder de maat scoorden. De verschillen in de beoordelingen zijn deels te verklaren door de variatie in achtergrond en expertise

van de juryleden. Bovendien is het ene jurylid strenger dan het andere: wanneer een inzender zich niet volledig aan de opdracht houdt, is dat voor het ene jurylid aanleiding om het ontwerp direct een 1 te geven en terzijde te schuiven, terwijl een ander jurylid dat niet meteen als een struikelblok ziet en het ontwerp toch van een realistisch rapportcijfer voorziet. Omdat in de jaren dat T&L de ontwerpwedstrijd organiseert, is gebleken dat onder dergelijke inzendingen toch bij-

De jury

D

e vier juryleden beoordeelden eerst ieder afzonderlijk elk van de 63 ontwerpen. Daarbij keken ze naar de volgende punten: sfeer en symboliek laat-middeleeuwse tuin; tuinarchitectonische kwaliteit; bruikbaarheid; aansluiting van de tuin op de omgeving; materiaalgebruik (dode materialen en beplanting); realiseerbaarheid, duurzaamheid en uitvoeringskosten; presentatie en leesbaarheid inzending. Elk jurylid kende elke inzending een rapportcijfer toe van 1 (zeer slecht) tot 10 (uitmuntend). Op basis van de rapportcijfers selecteerde de redactie de ontwerpen die op een speciaal belegde jurybijeenkomst nader zijn besproken.

Jan Beenakker (juryvoorzitter) is voorzitter van Stichting ’t Huys Dever en was tot voor kort als historisch geograaf verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij draagt de historie van ’t Huys Dever, het oudste monument van Lisse, actief uit via tal van publicaties en voordrachten. Eric Blok is landschapsarchitect en tuinhistoricus bij SB4 Bureau voor Historische Tuinen, Parken en Landschappen in Wageningen. Hij is betrokken bij de herontwikkeling van bestaande buitenplaatsen en de aanleg van nieuwe landgoederen. Zo is hij lid van het planteam dat het Valkhofpark in Nijmegen herstelt en maakte hij het ontwerp voor de Snippendaaltuin in de Hortus Amsterdam. Gerard Rutgrink is hovenier en met zijn vrouw Marian eigenaar van Hoveniersbedrijf G. Rutgrink in Sassenheim. Hij heeft vijf hoveniers in dienst en is tevens beheerder van de ruïne van Teylingen in Voorhout.

Kees Beelaerts van Blokland is hovenier en runt samen met tuinarchitecte Melle Wierper het bedrijf Groenpartners in Vreeland. Beelaerts van Blokland is lid van het Gilde van Tuinbazen en woont en werkt vanuit buitenplaats Vreedenhorst.


9


drie categorieën gerangschikt: klassiek middeleeuwse tuinen, tuinen waarin de moderne vertaling van middeleeuwse kenmerken in het oog sprong en tuinen waarin de eenvoud van de middeleeuwen vooral tot uitdrukking kwam. Uit deze drie categorieën koos de jury de winnaars van de eerste, tweede en derde prijs. Onder de 63 inzenders waren er zes student. Deze studenteninzendingen zijn apart beoordeeld en vanwege het beperkte aantal, alle zes kort besproken. Daarna heeft de jury de winnaar van de studentenaanmoedigingsprijs aangewezen.

Kees Beelaerts van Blokland en Eric Blok

Jan Beenakker en Gerard Rutgrink

Lof en kritiek De jury spreekt vol lof over het aantal inzendingen. Een heleboel mensen hebben zich in het onderwerp verdiept en er veel tijd en aandacht in gestoken. De jury concludeert dat de historische tuin als onderwerp leeft en is daar bijzonder positief over te spreken. Het grote aantal inzendingen, levert ’t Huys Dever een grote variëteit aan ontwerpen op en een interessante inkijk in hoe tuinontwerpers te werk gaan en wat er allemaal mogelijk is. Daarbij werd niet uit het oog verloren dat de tuin inpasbaar moet zijn in de omgeving en dan met name bij ’t Huys Dever. En natuurlijk werd ook de begroting aan een kritische blik onderworpen. Het viel de jury op dat kostenramingen niet altijd even realistisch zijn. ,,Om uit te komen op het bedrag worden posten soms ’vergeten’ en wordt standaard de btw niet berekend.’’ Tot hun verbazing merkt de jury dat sommige inzenders nog steeds kiezen voor buxus in beplantingsplannen. ,,In verband met ziekten kan dat gewoon niet meer. Het gaat dood. Overigens past buxus niet in een laat-middeleeuwse tuin.’’ Over het algemeen vindt de jury dat de presentaties professioneler kunnen. Dus zonder spelen taalfouten en met eenheid in tekenstijl. ,,Combineer niet een plattegrond in SketchUp met een handmatige detailtekening. Dat toont

10


niet. En als je materieel huurt bij Bo-rent, waarom zou je dat dan melden in de begroting?’’ Alle juryleden storen zich aan het zonder nadenken kopiëren van grote lappen tekst van internet. ,,Met als resultaat presentaties als dikke boekwerken waar niemand op zit te wachten.’’ Natuurlijk is het van belang dat een ontwerper zich verdiept in zijn onderwerp, maar het gaat er vooral om die kennis te vertalen in een creatief ontwerp. En juist daar schort het nogal eens aan, stelt de jury. Het merendeel van de inzenders doet netjes wat ze geleerd is in hun opleiding, maar originaliteit ontbreekt. Over de gemiddelde kwaliteit toont de jury zich teleurgesteld. ,,Als dit de huidige stand van zaken is op het gebied van tuinontwerpen in Nederland dan valt er wel wat te verbeteren. Te vaak wordt een reconstructie van een middeleeuwse tuin gemaakt, terwijl juist gevraagd wordt om een verbeelding naar de huidige tijd.’’ Toch zitten er onder de inzendingen bijzondere ideeën. ,,Een aantal deelnemers slaagde er wel degelijk in om een moderne tuin te maken met toch een middeleeuwse sfeer.’’

Eervolle vermeldingen Een van die bijzondere ideeën komt van André van den Eerenbeemt uit ’s-Her-

togenbosch. Hij maakte het ontwerp ’Nieuwe tenen’ waarin hij de betekenis van de tuin als omheining oftewel omtuyning vertaalt in een abstractie: in het landschap omtuinen 4 m hoge houten staken een halfverharde binnenruimte van 12 bij 7,5 m. Centraal in de lege binnenruimte ligt een iets verhoogde vijver met een natuurstenen rand. De vijver weerspiegelt de hemel: de grote leegte. Het ruimtelijk ontwerp is een verbeelding van achtereenvolgens: openheid, veiligheid, afzondering, ingetogenheid, rust en leegte. Tussen alle andere inzendingen springt dit ontwerp eruit. Het ontwerp is een interessante kunstzinnige interpretatie van het begrip omtuining, meent de jury. Maar de jury vindt ook dat het hier niet op zijn plek is. ,,Dit ontwerp zal door ’t Huys Dever niet begrepen worden.’’ Een ander bijzonder ontwerp is afkomstig van Sarah Hamming van ahHa Ontwerp uit Zutphen. Het ontwerp ’Herinneringen aan een tuin’ stelt de drie eiken centraal. Cirkels van hagen rond de eiken vormen een ’driepas’, een herkenbaar figuur uit de laat-middeleeuwse bouwkunst. Door de ligusterhagen lijkt het alsof de restanten van een siertuin uit de middeleeuwen nu nog zichtbaar zijn, zoals ook de opgemetselde muren in de voorhof de oude fundering reconstrueren. Het patroon van de hagen

Eervolle vermelding: André van den Eerenbeemt, ontwerp ’Nieuwe Tenen’

roept tevens de herinnering op aan een doolhof. Ook voor deze inzending geldt dat het uitblinkt in originaliteit en eenvoud: met weinig middelen is een ontwerp gerealiseerd dat je bijblijft. Tegelijkertijd tekent de jury aan dat ,,een dergelijk land-artobject niet wordt gevraagd’’. In het totaal aan inzendingen vallen bovenstaande ontwerpen de jury direct op. En hoewel beide inzendingen niet in de prijzen vallen, waardeert de jury de creativiteit, de verbeelding en de eenvoud die in beide ontwerpen tot uitdrukking komen. Om die redenen krijgen beide ontwerpen een eervolle vermelding. 

Eervolle vermelding: Sarah Hamming liet zich inspireren door de ’driepas’.


11

Ontwerpwedstrijd

D ER D E

2012

P RI J S


E

< Entree

Pergola met slingerplanten

Vaste tafel

Omloop loofgang

Stapstenen

Vlonder of betontegels

Gazon

Bestaande wilgen

Appelboom

➤

Bordesbeplanting

N

Zitelementen

Halfverharding van schelpen

en dienblad waarop verschillende objecten: centraal de woontoren, ervoor de voorhof met ophaalbrug, en alle andere onderdelen, waaronder een tuinencluster, zonder formele relatie los in de landschap gepositioneerd. Zo kenmerkt Peter Lubbers van Buro Lubbers uit ’s-Hertogenbosch het terrein. In zijn ontwerp richt hij zijn oog op het tuinencluster, bestaande uit een lusttuin, moestuin en boomgaard, waarin hij meer samenhang wil brengen. Een lange, rechte entreezone speelt als verbindende schakel tussen de tuinen een belangrijke rol. Deze zone wordt in eerste instantie uitgevoerd als halfverhard pad van betontegels in wildverband, maar de ontwerper wil de zone bij voorkeur in een latere fase aanleggen als vlonderpad van naaldhout. Verheven tussen de hagen die zowel de lusttuin als de moestuin omkaderen, en langs de bestaande rij knotwilgen flaneert de bezoeker dan tussen de moes- en de lusttuin door helemaal tot aan het eind waar de entree van de buitenfeesttuin lonkt.

Slingers In het ontwerp van de buitenfeesttuin brengt Lubbers de middeleeuwse omsloten tuin en de hedendaagse feestzaal samen. Bij het betreden van het grote terras aan de noordkant van de tuin hangen bloeiende klimplanten (Clematis montana ’Elizabeth’ en Lonicera henryi)

Beukenhaag met kijkgaten

als slingers op een filigrane stalen klimconstructie. Er is een vaste tafel met een aantal zitelementen waar gasten van drankjes en hapjes worden voorzien. Vanaf het terras is een omloop gemaakt. Deze kreeg schelpen als halfverharding, verwijzend naar de ligging van de ridderhofstad niet ver van zee. Aan de beide lange zijden van de tuin is de omloop voorzien van een stalen leiconstructie voor het creëren van een loofgang. In nisjes nodigen banken uit om even te verpozen in het groen. Vanonder de loofgang heeft de bezoeker over de organisch golvende bloemborders heen zicht op het open middenterrein met gazon. Stapstenen van beton in het schelpenpad en de borders vormen vanaf de omloop een informele toegang naar de ’feestzaal’.

Dansen Het middenterrein biedt ruimte voor verschillende activiteiten: dansen, spelen, recepties. Terras en gazon kunnen ook als openluchttheater functioneren, waarbij het terras als toneel, podium of zelfs als altaarruimte dient, en het publiek op stoelen op het gazon kan zitten. Wanneer er geen evenementen plaatshebben, wordt de tuin een plek waar bezoekers zich terug kunnen trekken en tot rust kunnen komen. Het vaste meubilair in de tuin zoals de banken in de nisjes onder de loofgang bieden een besloten zitplaats. Ze zijn gemaakt van herge-

Dienblad

bruikt betonmateriaal dat door vrijwilligers zelf is gestapeld. De massieve vorm van dit solide meubilair doet denken aan de middeleeuwse zodenbanken. Een 3 m hoge beukenhaag (Fagus sylvatica) omsluit de buitenfeesttuin. Om een relatie te leggen naar de huidige tijd en om de tuin op de locatie te verankeren, is de haag niet helemaal dicht: gaten in de haag bieden zicht op het huis, de moestuin, de ophaalbrug, het bollenveld, het toernooiveld, het ooievaarsnest en de bebouwde omgeving. Vanuit de omloop langs de haag heeft de bezoeker afwisselend een versluierd, overdekt, half open en vrij zicht op de tuin en de hemel. Door het zicht naar buiten en naar binnen, en door de haag te verbreden met een loofgang en in te richten als verblijfsplek met nisjes, functioneert de groene omheining als schakel tussen de omgeving en de tuin als ’feestzaal’.

Inzender

Inzender Peter Lubbers / Buro Lubbers Vestigingsplaats ’s-Hertogenbosch Kenmerkend Ontwerpbureau met een veelzijdige opdrachtenportefeuille; realiseerde met Kinkorn uit Tilburg een cultuurhistorische route op de Floriade 2012.



Buitenfeesttuin www.burolubbers.nl Het entreegebied tot de buitenfeesttuin, de moestuin en boomgaard.

12


Sfeerbeeld van de buitenfeesttuin.


13


Beplantingsplan Buitenfeesttuin

’Aardige ideeën, maar niet altijd erg praktisch’

Doelstelling van de beplanting is om

Df Df OsR

Ts

RND CmG

OhN

Df

AKC OsR

AKC

CmG

OhN RND

Df

Mp

SnM

Df

Ts

Vb

SnM

AKC

Sb OsR

AKC

Fs Fagus sylvatica, hoogstam 3,6 m hoog, 2,5 st/m

Nm AKC

Vb OhN

Mp

Ls Sb Df

Bm

AKC

Df

Varen Df Dryopteris felix-mas, P9, 5 st/m²

OsR

Mf Ls Nm

CmG Df

Ts

Vaste planten en roos, 50-120 cm hoog AKC Anemone × hybrida ’Königin Charlotte’, P9, 7 st/m² Ls Lythrum salicaria, P9, 9 st/m² SnM Salvia nemorosa ’Mainacht’, P9, 9 st/m² RND Rosa ’New Dawn’, 30-40 cm, 2 st/m²

Nm AKC

Ls

Ls CmG

Mp

Bm

AKC CmG Df

Ls Nm

Clematis montana ’Elizabeth’, 150-175, 2 st/m² Vitis ‘Boskoop Glory’, 150-175, 2 st/m²

CmG

Mp

paars en blauw symboliseren de oevers van een watergang die ook in de middeleeuwse tuinsymboliek wordt aangetroffen. De borders worden ingevuld met vaste planten in verschillende hoogten (hoog, middel, laag) om dieptewerking te bereiken. Centaurea, Lythrum en Nepeta zijn gekozen om hun vlinderaantrekkende werking. Salvia, Mentha, Origanum en Thymus om hun kruidige geur: door de omslotenheid is de tuin windluw en blijft de aangename geur lang hangen.

Mf Malus floribunda, hoogstam ø 300-350 cm

SnM

Bm Mf Ls

een verschil te maken ten opzichte van de moestuin en de bollenvelden ernaast. Zo wordt de buitenfeesttuin een plek op zichzelf. De drie eiken worden vanwege hun (potentiële) omvang en schaduwwerking vervangen door een appelboom, een symbool van liefde, vruchtbaarheid en onsterfelijkheid. Tussen de nisjes onder de loofgang zorgen varens voor privacy en een groen beeld. De organisch golvende borders in roze,

Ts

Df

Vaste planten, 30-60 cm hoog BM Brunnera macrophylla, P9, 9 st/m² CmG Centaurea montana ’Grandiflora’, P9, 9 st/m² Mp Mentha piperita, P9, 9 st/m² Vaste planten, tot 25 cm hoog Nm Nepeta mussinii, P9, 9 st/m² OhN Origanum × hybridum ’Nymphenburg’, P9, 9 st/m² OsR Oenothera speciosa ’Rosea’, P9, 9 st/m² Ts Thymus serpyllum, P9, 9st/m²

E

en tuin met heel aardige ideeën, vindt de jury. De nisjes onder de loofgang spreken Jan Beenakker erg aan. Ook het verwerken van hergebruikt betonmateriaal in het gestapelde tuinmeubilair is een verrassende toepassing. De jury twijfelt echter of je dat stapelen kunt overlaten aan vrijwilligers. Ook rijst de praktische vraag: hoe houd je die stapelbankjes schoon als je een overwoekerde Louis le Royuitstraling wilt voorkomen? De lange vlonder als entreezone valt niet in de smaak. ,,Uitgevoerd in hout is het een erg dwingend element in de context van de hele tuin’’, vindt Eric Blok. Kees Beelaerts van Blokland vindt de uitvoering in naaldhout niet duurzaam. ,,Bovendien heeft een vlonder op het land geen pas.’’ De golvende borders spreken de jury erg aan. Maar je maakt het erg kwetsbaar als je daar mensen via stapstenen doorheen leidt. Het grote struikelblok voor de jury is de omringende haag. Hoewel er via de gaten vanuit de tuin wel zicht is op de omgeving, is de haag erg fors en 3 m hoog. Het maakt dat de tuin van buitenaf gezien heel erg op zichzelf staat. Mensen moeten vanaf de woontoren ver lopen om de entree van de tuin te bereiken. Dat lokt niet uit om er te gaan kijken. Bovendien is de haag alleen met een hoogwerker te onderhouden. Doordat er ook nog eens een staalconstructie in is verwerkt voor de loofgang, is de haag praktisch gezien niet te snoeien.

Oordeel van de jury

Globale kostenraming €40.000 excl. btw

14



15

Ontwerpwedstrijd

2012

TW EE D E

P RIJ S


B Zonnewijzer

ij een bezoek aan ’t Huys Dever waan je je bijna een ridder. Je blikt dwaalt af naar de restanten van de ridderhofstad. Je kijkt omhoog naar de donjon en stelt je voor hoe je een jonkvrouwe belooft de vesting te verdedigen. Maar niet vandaag. Vandaag vier je hier je bruiloft. Tussen het huwelijksfeest van nu en het ridderleven van toen trekken Sander Lap en Marchel-Wim van Dongen een parallel: in beide is de tuin het toneel waar de liefde wordt gevierd, van het buitenleven wordt genoten en de tijd even stilstaat.

Tuingedeelte met plantbedden

Twee appelbomen flankeren uitgang

Beleven Rozengang

➤

Tuingedeelte met drie bestaande eiken en bloemrijk grasland

N

< Entree

Van oudsher is ’t Huys Dever een versterkte, verdedigbare woontoren, het middelpunt in een ruig landschap, afgesloten van de buitenwereld met muren en een gracht. Hoewel het landschap anno 2012 sterk veranderd is, vormt ’t Huys Dever nog steeds een middelpunt en is op deze plek de historie te beleven in een hedendaagse context, bijvoorbeeld bij de viering van een bruiloft. Die beleving wint aan kracht, menen de ontwerpers, door samenhang te creëren tussen ’t Huys Dever, de gereconstrueerde voorhof, de bruggen en de (te realiseren) ruimtes daar omheen. Het gaat de ontwerpers erom een totaalbeeld neer te zetten waarin onderdelen logisch

met elkaar zijn verbonden en een geloofwaardig, maar hedendaags verhaal vertellen. Eén van die onderdelen is de middeleeuwse moes-/lusttuin. De twee tuinen verbinden het nuttige met het aangename op de landschappelijke as tussen ’t Huys Dever en het voorterrein. De opgave die de ontwerpers zichzelf stellen is het ontwerpen van een lusttuin die complementair is aan de aanwezige moestuin.

Wandelen Moestuin en lusttuin krijgen een identieke erfafscheiding van 1,5 m hoge gevlochten schermen van wilgentenen. Vanaf het voorterrein over de brug loopt een graspad voorzien van begeleidende keien dwars over het toernooiveld naar het begin van een rozengang die de entree van de lusttuin markeert. Door de rozengang, geïntegreerd met de wilgenschutting, wandelen bezoekers om de tuin heen. Aan een zijde is de rozengang open en kan de tuin worden overzien. De witte (Rosa ’Iceberg’) en rode (Rosa ‘Sympathie’) klimrozen zijn middeleeuwse verwijzingen naar Maria en martelaar Jezus en staan in de huidige tijd vooral symbool voor de liefde. Pas aan het einde van de rozengang kan de bezoeker de tuin echt binnentreden: een graspad met aan weerskanten

verhoogde plantbedden (+70 cm) leidt de tuin in. In de verhoogde bedden met kantopsluitingen van gevlochten wilgentenen staan aardbeiplanten (vrucht van de liefde) en rode klaver. Verzonken zodenbanken bieden een zitplaats.

Stilstaan Een rij coniferen scheidt dit deel van de tuin af van het graspad dat aan de ene kant toegang biedt naar een grasweide met madeliefjes en aan de andere kant naar een bloemrijk gazon met zonnewijzer. Zowel het grasland als het bloemrijke gazon zijn 30 cm verhoogd aangelegd en voorzien van kantopsluitingen van wilg. In het grasland onder de bestaande eiken staan zitelementen gemaakt van gebogen wilgentakken. In het bloemrijke gazon met onder andere lelietje-vandalen en bosanemoon is een horizontale, analemmatische zonnewijzer aangelegd: de schaduw van de persoon die op de datumschaal gaat staan geeft aan hoe laat het is. Je vraagt je af of de tijd even heeft stil gestaan in deze aardse representatie van het paradijs. Tijd voor de kruidentuin, terug naar het graspad waar aan het einde twee appelbomen de weg wijzen er naar toe.



Inzenders Marchel-Wim van Dongen en Sander Lap Vestigingsplaats Bloemendaal / Rotterdam Kenmerkend Landschapsarchitect Van Dongen ontwerpt buitenruimtes en maakt tevens meubels en objecten voor tuin en landschap. Lap is stedebouwkundige, zijn inzending Haagse jungle werd genomineerd voor de Jantje Beton Speelaward 2012. www.mwvd.nl / www.laplab.eu

16


Inzenders

Deverse Lusten Stap 1 Entree, de zoete geur van rozen Verleid elkaar, pluk een roos Spanning, wat gaat komen?

Stap 2 Kom binnen en verwonder Zit, geniet, pluk de vrucht van de liefde uit en bed van aardbeien Eet uit elkaars hand onder de schaduw van de appel

Stap 3 Kijk naar de lucht, ontdek figuren in de wolken Geniet van elkaar op een gazon van madeliefjes Lees een liefdesgedicht op de stoel onder de eik

Stap 4 Heeft de tijd stil gestaan? Even waande je je in het paradijs Tijd voor de kruidentuin...


17

Beplantingsplan Deverse Lusten

www.tuinenlandschap.nl ’Sfeervol, interessant en eigentijds maar behoeft meer uitwerking’ 1

1

De ontwerpers hebben veel aandacht 1

44

22

55

1

1

3

Het schilderij Paradiesgärtlein, van een onbekende Duitse meester

O

p zoek naar beplanting met een laatmiddeleeuwse sfeer en symboliek namen de ontwerpers het schilderij Paradiesgärtlein uit 1410 van een onbekende Duitse meester uit Boven Rijnland als inspiratiebron. Het schilderij toont een lusthof, een tuin van plezier (Hortus Ludi), waar een vrouw een boek leest, waar mensen op een grasveld genieten van zinnenprikkelende beplanting en tjilpende vogels, waar muziek wordt gemaakt en waar een man fruit plukt van een boom. Een robuuste muur met kantelen biedt veiligheid en bescherming.

1 Rozengang Rosa ’Sympathie’ Rosa ’Iceberg’ 2 Tuingedeelte met plantbedden Fragaria × ananassa ’Korona’ Fragaria vesca Trifolium pratense 3 Tuingedeelte met bloemrijk grasland Quercus robur (al aanwezig) Bellis perennis

4 Tuingedeelte met kruiden, gazon en zonnewijzer Convallaria majalis Iris sibirica Mentha × piperita Lilium × hybridum Salvia officinalis 5 Bij verlaten lusthof richting kruidentuin Malus domestica

voor de plaats van de lusthof in het geheel: de lusttuin complementair aan de moestuin is een goede zet. Eigenlijk bestaat de lusttuin uit drie delen die aan elkaar zijn geknoopt met een berceau. De afscherming van de tuintjes en tegelijkertijd de verbondenheid met elkaar, roepen samen wel een middeleeuwse sfeer op. Interessant is dat de drie tuintjes echt verschillend zijn in grootte, invulling, thematiek en bruikbaarheid. Ook de middeleeuwse symboliek is op een eigentijdse en sfeervolle manier verbeeld. Kritiek heeft de jury op de rozenboog: een boog die deels uit wilgen is opgebouwd zul je elke drie jaar opnieuw moeten construeren, dat is niet duurzaam. Tevens is de maatvoering van de rozengang te krap; die moet breder en hoger. De zonnewijzer is een leuk element. De beplanting is aantrekkelijk maar erg summier omschreven. Ook de kostenraming is te vaag. En doordat details niet verder zijn uitgewerkt is onduidelijk of dit ontwerp wel haalbaar is. Jammer dat veel informatie mist, vindt de jury. Het ontwerp is dermate interessant dat het zeker de moeite waard is om verder uit te werken.

Oordeel van de jury


Met de klok mee: Rozengang, kantopsluiting, plantvakken, alle drie van gevlochten wilgentenen en de analemmatische zonnewijzer.

18



19

Ontwerpwedstrijd

2012

E ER TE S

PRI JS


I

n de middeleeuwen zijn er tuinen in soorten en maten, elk met een eigen betekenis en beeld. Zo toont het schilderij Paradiesgärtlein uit 1410 de locus amoenus, een heilige plek waar het slechte wordt buitengesloten en waar de tuin maagdelijkheid en puurheid symboliseert. In deze tuin wordt ogenschijnlijk niet gewerkt; ’er zijn’ is voldoende. Behalve dit aardse paradijs waren er de kloostertuinen: streng en sober, geschikt voor de aanbidding van God en contemplatie over zin, zonde en zaligheid. En naast de kloosters lagen de nutstuinen van de monniken en verderop de boerentuinen van het volk. In deze tuinen werd wel gewerkt; voor de bloemen op het altaar en voor de maaltijd op tafel.

➤

Zes essenties

N

Dé middeleeuwse tuin bestaat niet, constateren Joost Emmerik en Tomas Degenaar. Een reconstructie van een middeleeuws beeld op basis van prenten of plattegronden, doet daarom geen recht aan de overdrachtelijke betekenis die tuinen uit die periode hebben. Want belangrijker dan het beeld, zijn de symboliek, de handeling, de schikking der elementen en de sociale betekenis van de tuin. Emmerik en Degenaar onderscheiden zes essenties die tuinen in de middeleeuwen kenmerkten:  een omtuining van een haag , muur of

wilgenvlechtwerk (afsluiting en bescherming)  een vloer van bloemen kruidenrijk grasland (getemde wildernis)  gemetselde banken (ontmoeting, ’er zijn’, geneugten van het leven)  water (symbool van reinheid, maagdelijkheid en het leven)  bomen (symbool van oorsprong, refererend naar de boom in de Tuin van Eden)  verhoogde plantvakken vol bloemen en kruiden (geneeskunde, religieuze en alledaagse esthetiek). Met deze essenties schikten de ontwerpers een nieuwe tuin. Net als in de middeleeuwen heeft deze tuin geen overheersend ruimtelijk concept. Alle losse onderdelen zijn genomen voor wat ze waren en in de omheinde ruimte geplaatst; daar waar ze het best op hun plek zijn.

Buiten sluiten Een brede, gemengde haag van meidoorn en beuk omheint de tuin van Emmerik en Degenaar en sluit de wereld buiten. Een eenvoudige houten poort maakt van het binnenkomen in de tuin een bewuste handeling. Vanuit de tuin kan door in de haag uitgesnoeide kantelen aan de noordwestzijde naar het omliggende landschap gekeken worden. Een groot vlak vol bloemen, kruiden en andere planten met een omranding van

wilgenvlechtwerk geeft aanleiding tot het gedetailleerd bestuderen van plantensoorten. Dit vlak speelt door grootte op de schaal van de tuin ook een bijzondere rol. Een lange gras-/kruidenbank, gunstig in de zon gelegen, is er om te zitten, te lezen, te musiceren of gewoon wat te kletsen. De ronde vijver weerspiegelt de lucht in de tuin en brengt daarmee de hemel op aarde. Als een oog in het bloemrijke gras is het een symbool voor de oorsprong van het leven en brengt het leven in de tuin. Rond de vijver ligt een ring met daarin uitgesneden een welbekende zinsnede uit de middeleeuwen: Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hic anda thu uuat unbidan uue nu. Deze tekst spreekt over geliefden die voornemens zijn net als de vogels een liefdesnest te bouwen. Dit thema past binnen de omheining van de middeleeuwse tuin: liefde, reinheid en aandacht voor het detail. Een schaduwrijke plek met wat ruiger gras onder de bestaande eiken vormt het ruimtelijk zwaartepunt en geeft alle andere onderdelen houvast. De tuin is geschikt voor ontvangsten, recepties, trouwerijen en educatieve doeleinden. Het is een tuin voor activiteit en ontmoeting, maar ook voor rust en stilte. De diverse aspecten van middeleeuwse tuinen worden op deze manier verenigd in één actueel ontwerp.

Inzenders

Inzenders Joost Emmerik en Tomas Degenaar Vestigingsplaats Rotterdam / Hilversum Kenmerkend Emmerik ontwerpt rustige, robuuste buitenruimtes geïnspireerd door de Deense landschapsarchitect Sørensen. Degenaar werkt op dit moment bij Karres en Brands Land schapsarchitecten.



Tuin der Zinnen www.joostemmerik.nl / www.tomasdegenaar.com De siertuin kan ook dienen als middeleeuws decor

20



21

Beplantingsplan Tuin der Zinnen

www.tuinenlandschap.nl ’Verbluffende eenvoud in combinatie met interessante ruimtelijke indeling’

Het plantvak is rondom omsloten door een 60 cm hoog hek van wilgentenen. De kleinere vakken aan de binnenzijde zijn omsloten door een rand wilgentenen van 30 cm hoog. In het plantvak worden onder andere planten en bloemen aange plant die te zien zijn op het schilderij Paradiesgärtlein. Dit schilderij geeft een beeld van een typische middeleeuwse beplanting en dient als referentie. De planten zijn willekeurig verdeeld over de plantvak ken. Daarbij moet wel zorgvuldig naar de verdeling van de planten worden gekeken. Kenmerken als groeisnelheid, concurrentie en standplaats zullen met aandacht moeten worden vertaald in het uit eindelijke beplantingsplan. Rond de tuin staat een 1 m brede, gemengde haag van meidoorn en beuk. De haag heeft een uiteindelijke hoogte van 1.80 m. In een deel van de noordwestzijde van de haag worden kantelen uitgesnoeid. De haag wordt aangeplant in twee rijen, zeven planten per strekkende meter. De vloer bestaat uit goed begaanbaar, laagblijvend bloemen krui denrijk grasland, zonder verharding of uitgemaaide paden. Onder de bestaande eiken zal wat ruiger gras groeien door hier minder vaak te maaien.

Het schilderij Paradiesgärtlein uit 1410, van onbekende meester

Verhoogde plantvakken beplant met Aquilegia, Veronica, Fragaris, Alchemilla, Bellis perennis, Cheiranthus, Vinca, Prunus, Trifolium, Lilium, Convallaria, Malva, Dianthus, Paeonia, Rosa, Primula veris, Iris, Viola, Chrysanthemum, Aster, Hypericum, Matthiola.

E

en ontwerp dat naarmate de bestudering voortduurt, juryleden steeds enthousiaster maakt. De heldere manier waarop de sfeer en symboliek van een laatmiddeleeuwse tuin is geïnterpreteerd en verbeeld spreken de jury aan. Jammer dat de ontwerptekening in zwartwit is uitgevoerd, in kleur zou beter over komen. De drie kenmerkende middeleeuwse elemen ten water, zodenbank en bloemvakken, zijn ogenschijnlijk willekeurig over de ruimte ver spreid. Maar door de gedraaide lijnen van de zodenbank en het beplantingsvak, en door het zwaartepunt bij de drie eiken ontstaat een in teressante ruimtelijke indeling. Erik Blok: ,,Een verbluffend eenvoudig ontwerp dat architecto nisch gezien tegelijkertijd zeer krachtig is.’’ De kantelen in de omringende haag kunnen wat breder en hoger. Door ze sterker uit te voeren, wint het ontwerp mogelijk nog iets aan kracht. De inscriptie in de stalen ring rond de vijver is een aardige toevoeging. Het gebruik van osb-platen voor de vijverconstructie is niet duurzaam. De willekeurige verdeling van de bloemen in de vakken spreekt aan, maar vergt nog wel veel aandacht bij de aanplant. ,,En is de beplanting door het jaar heen aantrekkelijk?’’, vraagt Gerard Rutgrink zich af. De combinatie van meidoorn en beuk in de haag is apart. Het eindresultaat heeft geen overdreven pre tenties, is goed bruikbaar en makkelijk te on derhouden door vrijwilligers.

Oordeel van de jury Globale kostenraming €24.000 excl. btw

Aquilegia, Veronica, Fragaria, Alchemilla, Bellis perennis, Cheiranthus, Vinca, Prunus, Trifolium, Lilium, Snowflake, Convallaria, Malva, Dianthus, Paeonia, Rosa, Primula veris, Iris,Viola,Chrysanthemum, Aster, Hypericum, Matthiola.

T&L tuinontwerpwedstrijd 2012

Buiten trouwen in de siertuin van ’t Huys Dever.

22


De drie plantvakken vormen een mooi decor voor het maken van groepsfoto’s.


23


Ontwerpwedstrijd 2012

Be

uk en ha ag

o Zitbank

Co

rte

nst

ale

ns

trip

s

Boom nieuw

g haa

Tax u

Beu

Ha

ken

svo

rm en

rm en svo Tax u

lfve

rha

rdi ng

,B

rel ux

Meubilair

Bestaande eiken

➤ N

Inzender Mariejanne Vorenholt / Poortvliet & Partners Vestigingsplaats Beekbergen Kenmerkend Mariejanne Vorenholt werkt samen met Jaap Poortvliet aan ruimtelijke vormgevingsprojecten op verschillende schaalniveau’s.

www.poortvlietenpartners.nl

24


Inzender

Een Tweede Leven

verblijfsplekken in de siertuin met elkaar verbindt. Zo staat er rechtsachter in de tuin, in de buurt van een nieuw aangeplante meerstammige Liquidambar styraciflua, een aantal losse stoelen voor een zitplek in de zon. In de randbeplanting aan de noorden oostkant van de tuin zijn zitbanken geïntegreerd. Het grondvlak is verder opgedeeld in een grafisch ritme van rechtlijnige plantvakken in noord-zuidrichting. De oriëntatie refereert aan de landschappelijke opbouw van de provincie Zuid-Holland waarbij onder invloed van de zee duinen en strandwallen in noord-zuidelijke richting zijn gevormd. De iets verhoogd aangelegde plantvakken, verwijzend naar de verhoogde plantvakken die ook in de late middeleeuwen werden toegepast, zijn omsloten door een 10 cm hoge cortenstalen rand en worden van elkaar gescheiden door halfverharde paden met Brelux.

Vloeiende lijnen Aan zowel de oost- als de westzijde worden de plantvlakken doorbroken:

de vloeiende lijnen van de doorsteken vormen een contrast met het orthogonale karakter van de plantvakken en bieden de bezoeker de mogelijkheid door de tuin te slenteren. Nabij de meerstammige amberboom zijn de vormen van de plantstroken op het maaiveld middels cortenstalen strips in de halfverharding doorgezet zodat zowel de rechte vorm van het plantvlak als de draaiing van de lijn op een speelse manier zichtbaar blijven. De vloeiende lijnen komt ook terug in de beplanting die met golvende bewegingen over het vlak is verdeeld. Achter de gedoseerde chaos schuilt een heldere ordening waarbij de zes plantvakken zijn verdeeld in drie hoofdzones. Als luchtige toets slingert een beplanting van siergras (Calamagrostis  acutiflora ’Karl Foerster’) zich door de drie zones heen. Het lichte, hoge gras vormt een mooi contrast met de groene nuances van de taxusvormen die in elk plantvlak als een golvende ruggengraat is aangeplant. De groenblijvende structuren symboliseren de vroeger op deze plek aanwezige Zuid-Hollandse strandwallen en brengen het heden en het verleden met elkaar in verband. 

Plantvakken borderbeplanting

ntwerper Mariejanne Vorenholt van Bureau Poortvliet&Partners gaat methodisch te werk. Door allereerst het landschap van de provincie Zuid-Holland te ontleden, onderzoekt ze de ruimtelijke kenmerken van heden en verleden om deze later in het ontwerp met elkaar in verband te brengen. En alvorens het ontwerp daadwerkelijk in te vullen, analyseert ze het plangebied en stelt ze een aantal aanpassingen voor op het masterplan. Een van de aanpassingen is het verplaatsen van de nog te realiseren toegangsbrug van de voorhof naar de siertuin recht tegenover de drie bestaande eiken. Deze aanpassing is voor het ontwerp van Vorenholt van groot belang; ze creëert zo een directe verbinding tussen de entree van de siertuin en de voorhof en geeft daarmee de eiken die de entree markeren een centrale rol. Ten bate van de eiken verwijdert de ontwerper ook de wilgenrij aan de kant van de kruidentuin. Deze wilgen staan los in de ruimte en concurreren visueel met de eiken, is het argument. De drie eiken vormen het middelpunt van een ovaalvormig entreeplein waar de bezoeker op uitkomt als hij via de rond afgewerkte opening in de brede beukenhaag (Fagus sylvatica) de giardino secreto (verborgen tuin) binnentreedt. Het plein met zandkleurig Brelux als halfverharding wordt gemarkeerd door een 10 cm brede cortenstalen band die ook buiten de entree van de tuin in het grondvlak is doorgetrokken. In de band is het logo van ’t Huys Dever weergegeven en zijn ovaalvormige zitelementen van fsc-eiken geïntegreerd. Vanaf deze schaduwrijke plek heeft de bezoeker een prachtig uitzicht over de bloeiende siertuin.

De drie al aanwezige eiken vormen het middelpunt van de entree.

Vierkant grondvlak Het hart van de siertuin bestaat uit een vierkant grondvlak. Het grondvlak is iets verdraaid ten opzichte van de brede beukenhaag die de tuin volledig omlijst, en ligt los in de ruimte. De vrije zone om het grondvlak heen is bedoeld als flaneerstrook. De strook ontsluit de siertuin en is de schakel die de diverse

De opzet van de entree zuigt als het ware de bezoeker naar binnen toe.


25


Beplantingsplan Een Tweede Leven

De pastelkleurige beplanting in deze tuin bestaat uit een sober sortiment, maar de rijke contrasten en subtiele accenten verrassen in alle seizoenen. De gedoseerde chaos van het beplantingsplan verhult een heldere ordening. Over het strakke plantvakkenraster is een golvend patroon van zes plantencombinaties gelegd (I t/m VI). De plantvakken zijn ingevuld met rijk bloeiende (vaste) planten. Elke combinatie bestaat uit een stevige, karaktervolle basisplant. Deze domineert (zo’n 75%) en bepaalt in hoofdlijnen het aanzicht van een vak. De combinaties bewegen zich als golven over de tuin, waarbij de golf als het ware van het enen naar het andere vak springt. De basisplanten in de banen zijn geselecteerd op bloeiwijze en hoogte. De bloeiwijzen van de basisplanten in baan I t/m IV worden gekenmerkt door pluimen (I), margrieten (II en VI), aren (III en V) en schermen (IV). Aan elke baan met basisplant zijn twee soorten luchtige strooiplanten toegevoegd in een lager percentage (15%), soms individueel, soms in kleine groepen van drie. De strooiplanten zijn geselecteerd op bloeiperiode, transparantie en losse groeiwijze. Basisplanten en strooiplanten vormen samen een harmonisch geheel. Als een luchtige toets slingert een beplanting van hoge siergrassen (oranje ’golf’) door de plantvakken heen. In elk plantvak dienen haagvormen van Taxus voor structuur en als symbolische verwijzing naar de vroeger aanwezige strandwallen.

Fs

Ls Liquidambar styraciflua

Ta

Fs Fagus sylvatica Ta Taxus baccata

Ta Ls Ta Ta Ta

Ta

I

II

3 bestaande eiken Ta

Ta III

Fs

Fs

Kwaliteit

1

16/18

Drkl

Meerstammig (3 tot 4 st) goed vertakte kroon, lange maat

470 540

40/60 W 40/60 Mk

7 st/m verspringend aanplanten, dubbele rij 7 st/m² verspringend aanplanten, vakbeplanting

Vakbeplanting Ta

Ta

Maat

Hagen Volle bossige struiken aanplanten

Ta Fs Ta

Ta

Aantal

Bomen

IV

Fs

V

VI

I

Vakbeplanting 38 m² / 5 st/m² / driehoeksverband Calamagrostis × acutiflora ’Karl Foerster’ 190 Lev P9 Allium ‘Mount Everest’ 75 Allium ’Globemaster’ 220

Structuurplant, accentplant, (48 m), 2 soorten gemengd planten Accentplant, randen van Calamagrostis, 6 st/m Accentplant, randen van Calamagrostis, 6 st/m

II

Vakbeplanting 28,5 m² / 7 st/m² / driehoeksverband Echinacea purpurea ’Magnus’ 140 Lev Gillenia trifoliata 30 Lev Verbena bonariensis 30 Lev

P9 P9 P9

70% van vakbeplanting, basisplant 15% van vakbeplanting, strooiplant, in groepen van 3 15% van vakbeplanting, strooiplant, enkel gestrooid

III

Vakbeplanting 38 m² / 7 st/m² / driehoeksverband Salvia verticillata ’Purple Rain’ 186 Calamintha nepeta subsp. nepeta 40 Astrantia major ’Lars’ 40

Lev Lev Lev

P9 P9 p9

70% van vakbeplanting, basisplant 15% van vakbeplanting, strooiplant, in groepen van 3 15% van vakbeplanting, strooiplant, in groepen van 5

IV

Vakbeplanting 22,5 m² / 7 st/m² / driehoeksverband Eupatorium dubium ’Little Joe’ 118 Lev Anemone × hybrida ’Honorine Jobert’ 16 Lev Molinia caerulea subsp. arundinacea 24 Lev ’Transparent’

P9 P9 P9

75% van vakbeplanting, basisplant 10% van vakbeplanting, strooiplant, enkel gestrooid 15% van vakbeplanting, strooiplant, enkel gestrooid

V

Vakbeplanting 33,5 m² / 5-7 st/m² / driehoeksverband Persicaria amplexicaulis ’Early Pink Lady’ 140 Lev Cimicifuga racemosa ’Atropurpurea’ 30 Lev Phlomis russeliana 30 Lev

P9 P9 P9


P9 P9 P9


VI Vakbeplanting 22 m² / 7 st/m² / driehoeksverband Geranium renardii ’Philippe Vapelle’ 116 Sedum ’Matrona’ 15 Pennisetum alopecuroides ’Woodside’ 23

Lev Lev Lev

Een laat middeleeuwse tuin is omheind; daarbinnen is een grondvlak, op het middelpunt gericht; dit vlak is opgedeeld in een eenvoudige structuur en gericht op effectief gebruik en vormt een architectonische eenheid (v.l.n.r).

Bij de planopbouw is de siertuin geheel omsloten; binnen de omheining ligt een grondvlak, los van de omheining; In het grondvlak zijn losse plantstroken aangebracht, kenmerk van een laat middeleeuwse tuin, namelijk het op eenvoudige wijze effectief gebruiken van de grond (architectonische eenheid).

26


Oordeel van de jury


’Heldere analyse, mooie lijnvoering’

E

en ontwerp waaraan een heldere analyse en doordachte aanpak ten grondslag ligt. De ontwerper neemt de landschappelijke kenmerken van het gebied in ogenschouw en denkt ook goed na over de siertuin als onderdeel van het totale terrein. Echter, door de ingang van de tuin bij de drie eiken tegenover de nog te realiseren brug te positioneren, is het noodzakelijk dat die brug daar ook daadwerkelijk komt te liggen en niet, zoals de plannen waren, even verderop.

Het tuinontwerp heeft meerdere lagen: er zijn zowel laat-middeleeuwse kenmerken in te herkennen als vroeger aanwezige landschappelijke elementen (stuwwallen). Die gelaagdheid maakt het ontwerp interessant. Maar waarom zou je plantstroken in noordzuid-richting oriënteren aansluitend op de landschappelijke opbouw van Zuid-Holland als je de tuin volledig omhaagt en beschouwt als een naar binnen gekeerde ruimte? Ook stelt de jury de vraag of bezoekers de vloeiende lijnen

van de vroeger aanwezige strandwallen wel zullen herkennen. Ga je dat ruimtelijk ervaren? Kees Beelaerts van Blokland: ,,Nee, maar het idee levert wel een mooie lijnvoering op.’’ De verdraaiing van het grondvlak ten opzichte van de omlijstende haag is te flauw uitgevoerd. Een grotere draaiing had meer spanning geleverd. De eenvoud en middeleeuwse sfeer komen in het ontwerp onvoldoende naar voren.


27

Ontwerpwedstrijd


2012

’Slimme en gedurfde vondsten, eiken kunnen weg’

D Autochtone heesters

Gazon

Roze parterre

Bedriegertjes Met deze folly wordt een heel lange zichtas gevormd waardoor de tuin veel langer lijkt

Gazon

Blauwe parterre

In de moestuin komt een extra prieel te staan die deze met de tuin verbindt

Deze obelisk verlengt een zichtas

De wilgen worden omtuind met hun eigen tenen waarin wilde planten groeien Bestaande eiken worden gesnoeid in een kleiner model en krijgen gezelschap van een klimroos

Klein voorhof

➤

Gazon

N

Hekwerk van kastanje


Beslotenheid en openingen Een 60 cm hoge ligusterhaag omlijst de vier parterreruimtes. Een tweede, hogere haag (1,8 m) daar omheen biedt beslo tenheid. Om toch binding te houden met de rest van het terrein heeft deze hoge, gemengde haag van veldesdoorn en mei doorn verschillende openingen en door kijkjes. Bovendien staat de haag soms los van de erfgrens waardoor meerdere routes en aantrekkelijke aanzichten wor den gecreëerd. In het oog springen de twee priëlen op de kruispunten waar zichtassen en belangrijke routes in de tuin samenko men. De zichtlijn die de twee priëlen met elkaar verbindt, wordt nog eens verlengd door buiten de erfgrens van de tuin, aan zowel de oost- als de westkant, twee extra priëlen te bouwen. Het oostelijke prieel is begroeid met druif en versterkt

de binding van de tuin met de moestuin. Het met hop begroeide prieel aan de westzijde is bedoeld als folly en verbindt de tuin met de aangrenzende natuurlijke omgeving. Op de spits van elk prieel wappert de vlag van ridderhofstad Dever.

Integreren en toevoegen Hoewel de aanwezige bomen op het ter rein de ontwikkeling van een tuin in de weg kunnen staan, kiezen de ontwerpers ervoor alle bestaande bomen in hun ont werp te integreren. De bestaande wilgen rij ten noorden van de tuin wordt aange vuld met een beplanting van autochtone heesters om een zone met ecologische waarde langs het water te realiseren. Ten oosten van de tuin worden de wilgen omtuint met hun eigen tenen, en groeien in de omtuining extensief beheerde, wil de planten aangevuld met stinzenbollen en wilde kruiden. Ook de eiken hebben, weliswaar gekandelaberd om hun scha duw in te tomen, een plaats gekregen in het ontwerp. De obelisken van Taxus die de ontwer pers aan het ontwerp toevoegen, vormen twee opvallende diagonale zichtassen: één schuin in de richting van de woonto ren, en één naar de nieuwe hoofdingang van de tuin waar met een gemetseld muurtje en een iets doorgetrokken grep pel een kleine voorhof is gevormd als verwijzing naar de voorhof van ’t Huys Dever.

I

n dit ontwerp, getekend in een heel aardige stijl, is veel te zien en te ontdekken. Bezoekers zullen in deze tuin zeker langere tijd doorbrengen. De ogenschijnlijk nonchalante groepering van de planten in de parterreruimtes met borders spreekt aan, vooral in contrast met de strakke lijnen van de hoofdopzet. Het kandelaberen van de eiken stuit de jury tegen de borst. Ze groeien toch weer uit, waarom dan niet gewoon verwijderd? Het waterelement in de vorm van bedriegertjes is een leuk spelelement, maar dateert uit een andere tijd. Ook de keuze voor de Lutyensbank (20e eeuws) is discutabel. Veel waardering is er voor de keuze om de tuin iets kleiner te maken en de priëlen buiten de tuingrens te plaatsen. Gerard Rutgrink: ,,Dat getuigt van durf.’’ Erik Blok: ,,Op een subtiele en slimme manier is de omgeving bij de tuin betrokken. Het maakt de tuin groter, terwijl het gevoel van beslotenheid is behouden.’’ Het grote bezwaar van de jury is dat de ontwerpers meteen de overstap maken naar de barok en de middeleeuwen terzijde schuiven. Daarmee voldoet de tuin niet aan de vraagstelling.

Oordeel van de jury

Bijs 

28

Inzenders

Lusthof Dever Inzenders Bram Janszoon van Beurden en Wiebe Rovers Vestigingsplaats Tilburg / Zandvoort Kenmerkend Ontwerpers kennen elkaar van de landschapsarchitectuuropleiding te Vilvoorde (B). In hun werk combineren ze een praktische aanpak met een interesse in tuinfilosofie.

e barok, dat is waar Wiebe Rovers en Bram Janszoon van Beurden bij de late middeleeuwen meteen aan denken. Om het beeld van een baroktuin te scheppen nemen de twee ontwerpers de symmetrische basis van een parterre met vier ruimtes als uitgangspunt. Het middelpunt wordt gevormd door een cir kelvormig waterornament, als verwijzing naar de Bijbelse bron. Door het water ornament uit te voeren als bedriegertjes kan de cirkel ook als podium of dans vloer dienen. Twee van de vier parterreruimtes krij gen een open invulling met gazon en bieden plaats voor kleinschalige evene menten en recepties. In de andere twee ruimtes leidt een natuurlijk ogend pad met halfverharding bezoekers tussen borders door. In de blauwgrijze borders van de zuidwestelijke parterre zijn geu rende kruiden als rozemarijn, alsem en salvia verwerkt. Als contrast kreeg de noordoostelijke parterre een romanti sche borderbeplanting met roze bloemen (onder andere Echinacea purpurea ’Hot Summer’, Geranium endressii ’Wargrave Pink’) , rozen (onder meer Rosa Geoff Hamilton) en planten die vooral een symbolische waarde hebben zoals ma donnalelie (Lilium candidum) en hemel sleutel (Sedum spectabile). Grassen zorgen in beide parterres voor structuur.


29


Beplantingsplan Lusthof Dever Persicaria amplexicaulis ’Alba’ Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 12 x

Rosa ’Ausham’ Stipa gigantea Geoff Hamilton Deschampsia 3x cespitosa ’Goldtau’ Achillea mill. Achillea mill. ’Summer Wine’ 6x 3x ’Summerwine’ 3x

Rosa ’Mme Alfred Carrière’ Clematis ’Perle ’d Azur’

Sedum spectabile 8 x

Deschampsia cespitosa ’Goldtau’ 3x

Geranium endressi ’Wargrave Pink’ 3 x

Stipa tenacissima 5 x

Geranium ’Rozanne’ 3x Echinacea pur. ’Hot Summer’ Geranium ’Rozanne’ 2x

Echinops ritro ’Veitch’s Blue’ 4x Callamagrostis ’Karl Foerster’ 5 x

Desschampsia secpitosa ’Goldtau’ 3x

Lonicera periclymenum ’Graham Thomas’ Rosa ’Golden Wings’

Callama- Rosa ’Veilchenblau’ Rosa ’Golden Wings’ grostis 3x ’Karl Foerster’ 3x

2x

Rosmarinus officinalis

Lavandula angustifolia 5x


Iris ’Empress of India’ 5x

Callamagrostis ’Karl Foerster’ 5x

Artemisia absinthium 4x



Cathedral’ 3x

Salvia officinalis 5x

Stachys byzantina Callamagrostis 3 x ’Karl Foerster’ 4x


Nepeta faassenii ’Walker’s Low’ 5x

Sedum spectabile 12 x

Geranium ’Brookside’ 5x

Persicaria amplexicaulis ’Pink Cloud’ 3x

Foeniculum vulgare Geranium endressi Stipa Geranium × ’Giant Bronze’ ’Wargrave gigantea 3x cantabrigiense Pink’ 5x ’Cambridge’ Lavatera barnsley 8x 3x Lilium candidum Desschampsia secpitosa ’Goldtau’ 3x


Acanthus spinosa 5x

Calamintha ’Walkers Low’ 9x

Alchemilla mollis 4x

Callamagrostis ’Karl Foerster’ 8x

Chamaemelum nobile ’Treneague’ 12 x

Lilium candidum

Cathedral’ 3x

Agastache ’Black Adder’ 3x



Stipa gigantea

Rosa ’Auscat’ ’Winchester Stachys byzantina 7x

Rosa ’Auscat’ ’Winchester

Stipa gigantea Echinacea pur. ’Hot Summer’ Echinacea pur. ’Hot Stipa tenacissima Summer’ 12 x

Alchemilla mollis 5x

Nepeta faassenii ’Walker’s Low’ 5x

Geranium × cantabrigiense ’Cambridge’ 9x

Echinacea Geranium ’Rozanne’ 1 x pur. ’Hot Stipa Summer’ tenacissima Geranium Echinacea pur. 7x ’Rozanne’ ’Hot Summer’ Lilium candidum 3x

Stipa gigantea

Iris ’Empress of India’ 4x

Nepeta faassenii ’Walker’s Low’ Agastache 4x ’Black Adder’ 5x Rosmarinus officinalis

Chamaemelum nobile ’Treneague’ 12 x

Achillea mill. ’Summer Wine’ 3x Alchemilla mollis 3x

Lavatera ’Barnsley’ 3x

Buddleja davidii ’Pink Delight’

Rosa ’Albertine’

Lonicera periclymenum ’Graham Thomas’

Hosta sieboldiana ’Elegans’ 5 x

Calamintha ’Walker’s Low’ 11 x Agastache ’Black Adder’ 3x

Calamintha ’Walker’s Low’ 9x

Hosta ’Halcyon’ 3x

Hosta ’Halcyon’ 7x

Rosa ’Auscat’ ’Winchester

Callamagrostis ’Karl Foerster’ 6 x

Cathedral’ 3x

Clematis montana

Rosa ’Cécile Brünner’ Pulmonaria officinalis 3x

Hosta sieboldiana ’Elegans’ 8x Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 14 x

Geranium macrorrhizum ’Spessart’ 12 x Persicaria amplexicaulis

Blauwe parterre

Roze parterre

Globale kostenraming €27.500 excl. btw Zichtlijnen

Solitairen op één lijn

Greppel Haag met zichtas

Bedriegertjes

Grind Border

Greppel doorgetrokken

Haag met gat voor zichtlijn

30

Prieel


Grind

Border

Folly Muurtje

Gras

Greppel Haag met zichtas

Bedriegertjes

Haag met daarachter roze parterre

Knotwilg

Prieel


31

Ontwerpwedstrijd


2012

E

en tuin die aansluit op het hui dige, natuurlijke karakter van het terrein en die tevens als nieuw inrich tingselement reageert op de aanwezige historische elementen. Dit is wat San der Stam van Stam Tuinvormgeving uit Veenendaal met dit ontwerp beoogt. Op twee manieren heeft hij zijn bedoelingen vorm gegeven. De breed uitgevoerde hagen vormen weliswaar een stoere ommuring van de tuin, maar zijn niet bij machte de groei van grassen en kruiden uit het omlig gende terrein in de halfverharde paden tegen te gaan. Op deze manier ontstaat een relatie tussen de siertuin (cultuur) en de rest van het terrein (natuur) en wordt symbolisch een beeld getoond van de beperkte macht van de mens. En met de introductie van het begrip macht, krach tig verbeeld in het stalen hek met schild vormige vensters, reageert de nieuwe tuin op de historische ridderhofstad.

Gazon

Gravier d’Or

Klinkerpad

Greppel

Knotwilgen

➤

Beukenhaag tot 2 m

N

3 eiken Paviljoen

Graspaden Grasruigte Beukenhaag tot 1,2 m

Nieuwsgierig Vanaf de ridderhofstad lopen graspaden naar de siertuin. Voor de ingang van de tuin is een royaler stuk gras gemaaid en maken twee strakke maar uitbun dig beplante vakken de bezoeker alvast nieuwsgierig naar de, met een haag van beuk, afgesloten tuin. Vanaf dit punt leidt een recht, verhard pad van gebakken klinkers de tuin in. Centraal in de tuin ligt een strak, ver

hoogd (+0,15 m) gazon opgesloten in betonbanden. Door de verhoogde ligging kan een goede drainage worden gereali seerd en is het gazon ook in natte perio den bruikbaar. Ook de vier plantvakken aan weerszijden van het klinkerpad zijn verhoogd aangelegd als verwijzing naar de laatmiddeleeuwse nutstuinen met verhoogde plantbedden. De aanwezige rij knotwilgen achter in de tuin is door Stam aangevuld met een tweede rij wilgen, deels nieuw aan geplant en deels verplante exemplaren, zodat een loofgang ontstaat. De wilgen camoufleren de achterliggende, moderne bedrijfspanden en maken de tuin be sloten. Onder de wilgen is een geborgen verblijfsplek gemaakt met een aantal bankjes. Ook is het een plek voor kleine evenementen of recepties.

Blikvanger Onder de loofgang ligt een halfverhar ding (Gravier d’Or). Dit natuurlijk ogende pad loopt om het gazon heen. De half verharde omloop eindigt bij een ver hoogd paviljoen, dat door het stalen hek met schildvormige vensters een echte blikvanger is. De schilden symboliseren de macht. Door de vensters is er boven dien zicht over het hele terrein: de oude gracht, de ophaalbrug met achterlig gende landerijen en natuurlijk ’t Huys Dever zelf van waaruit ridder Reinier de Ever zijn macht uitoefende. Door enkele

vensters te voorzien van glazen platen met teksten of afbeeldingen kunnen be zoekers van de tuin uitleg krijgen over de historische elementen in het landschap. Op het halfverharde pleintje binnen het paviljoen staan de drie aanwezige eiken. De toegepaste sierbeplanting (onder andere Rheum rhabarbarum, Rosmarinus officinalis) bestaat uit soorten die een link leggen met de nutstuin van weleer. De beplanting, de wilgen en hagen mogen nonchalant en een tikje rommelig ogen. De natuurlijke uitstraling van het groen vormt een mooi contrast met het strakke, verharde pad, de betonbanden die de geometrische gevormde tuinelementen omlijsten en het centraal gelegen strakke gazon.

Opening De tuin wordt bijna volledig omsloten door hagen (Fagus sylvatica) variërend in hoogte van 1,2 tot 2 m. Een opening in de heg zorgt voor een zichtlijn van oost naar west: van de moestuin dwars door de siertuin naar de vijver elders op het ter rein. De L-vormige wilgenrijen die zowel in de siertuin als in de moestuin aan wezig zijn vormen een extra verbindend element tussen de twee aangrenzende tuinen. Een tweede zichtlijn loopt van noord naar zuid: zittend onder de knot wilgen met de rug tegen de brede haag kijkt de bezoeker langs de ophaalbrug het achterliggende landschap in.

www.stamtuinvormgeving.nl

32


Inzender

Inzender Sander Stam / Stam Tuinvormgeving Vestigingsplaats Veenendaal Kenmerkend Tuin- en landschapsontwerper die graag met pen en papier werkt, maar zeker ook met schep en schoffel.



Machtig Zicht vanaf ’t Huys Dever. Links het paviljoen, rechts de gang tussen siertuin en moestuin. Een sierhek maakt doorgang onmogelijk. Dit maakt dat er een gesloten routing is binnen de siertuin en de moestuin.


33


Beplantingsplan Machtig

’Geweldig hek, maar waar is de zon?’

Ane.

Rhe.

Nep.

Bux. Foe.

Sal.

Ast. Aga.

Hem. Ger.

Sym. Ros.

Ger.

Pio.

Nep.

Pio.

Nep.

Bux.

Ane.

Sym.

Rheum rhabarbarum Aster umbellatus Anemone hupehensis ’September Charm’ Nepeta x faassenii Rosmarinus officinalis Fagus sylvatica (+200) Agastache ‘Blue Fortune’ Echinacea purpurea ’Green Edge’ Geranium ’Rozanne’ Buxus sempervirens ’Rotundifolia’ Fagus sylvatica (+120) Paeonia ’Duchesse de Nemours’ Foeniculum vulgare ’Giant Bronze’ Salvia officinalis Symphytum grandiflorum ’Wisley Blue’

6 m² 5 m² 5 m² 6,5 m² 4 m² 70 m 4 m² 3 m² 4,5 m² 8 m² 22 m 3 m² 2,5 m² 3,2 m² 6,5 m²

Stipa gigantea

2x

Allium schoenoprasum

7x

Ast.

De diverse beplanting wordt geplant in wildverband (maat: P9, 7 st/m²). Buxus wordt aangebracht en onderhouden als losse struiken (maat: 80/100, 5 st/m²). Beukenhagen (Fagus sylvatica) worden aangebracht en onderhouden op 1,2 m (maat: 120/140, 3 x 5 st/m) en op 2 m (maat: 180/200, 3 x 3 st/m). Pio.

Sym.

Ane. Bux.

Aga. Ech.

Sym. Nep.

Ros.

Hem.

Pio. Nep.

Foe.

Aga.

Ger.

Sal.

Ast.

Ros.

Rhe.

Bux. Sym.

E

en inzending die bij de jury wisselende reacties oproept. Het stalen hek met schildvormige vensters rond het paviljoen is geweldig. Met name Kees Beelaerts van Blokland is enthousiast: ,,Door die wapenschilden scheef te zetten geeft dat een gedurfd effect.’’ Toch ontbreekt er nog iets op het verhoogde terras c.q. paviljoen. Het is bij uitstek een plek om te zitten, maar stoelen staan er niet. De andere ontwerpelementen in de tuin zijn ,,minder sterk, maar zeker niet verkeerd’’ uitgevoerd. Eric Blok zet vraagtekens bij de samenhang ervan. Niet iedereen kan het materiaalgebruik waarderen. ,,Beetje veel beton’’, merkt Jan Beenakker op. Ook de combinatie van beton met klinkerverharding, Gravier d’Or en graspaden maken het materiaalgebruik te divers. Het beplantingsplan wordt als ,,lastig’’ ervaren. ,,Omdat de hagen om de beplantingsvakken grijpen ontstaat wel spanning.’’ Een groot nadeel in deze tuin is dat bezoekers nergens in de zon kunnen zitten. Door voor de bankjes een extra rij knotwilgen aan te planten zit je altijd in de schaduw. Wat de jury betreft kan die nieuwe knotwilgenrij achterwege blijven.

Hem. Ger.

Oordeel van de jury Globale kostenraming €40.000 excl. btw

Zicht van onder de loofgang richting ’t Huys Dever. Zitelementen onder de wilgen. Rugdekking door hoge hagen en knotbomen. Vrij uitzicht over siertuin en ’t Huys Dever.

34


Zichtlijn van noordwestelijke zijde, richting de moestuin. Zichtas verbindt de omgeving met de siertuin. Een sierhek zal de doorgang tussen deze hagen blokkeren maar het zicht zeker niet belemmeren. De doorgang naar de moestuin zal wel open blijven en onderdeel zijn van de tuinroute.


35

Ontwerpwedstrijd


2012

S

childerijen, prenten, boeken en verhalen van middeleeuwers inspireerden Peter Duerinck bij het maken van een eigentijds ontwerp voor de lusttuin. Binnen een omheining op een basispatroon van een kruis trekken drie elementen in de tuin de aandacht. De ontwerper van Atelier Artisjok uit het Belgische Stalhille werkte het concept uit met gebruikmaking van hedendaagse materialen en veel gevoel voor de middeleeuwse sfeer. Bovenal dient het concept eenvoud uit te stralen, vindt Peter Duerinck. Perspectiefwerking en vormelijkheid zijn vreemd aan de middeleeuwen. De openheid in het concept laat een multifunctioneel gebruik toe. Toch is de opzet zodanig dat ook een eenzame bezoeker zich niet verloren waant.

9

8 7

8

4

Gre ppe l

2

5

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Entree – Toegang tot de pergola Pergola Patio in wilgenvlechtwerk De bron De grasbank – rust- en verzamelplaats onder de drie eiken, uitzicht op ’t Huys Dever en op het toernooiveld Eikenhouten trellis Tableau vivant Vormbomen Eco-bosje

➤

Pierre de Crescens

2

N

6

1

Bestaande moestuin te oriënteren op nieuwe toegang

Om niet het zicht op ’t Huys Dever en het toernooiveld volledig af te sluiten maar wel het idee van een omsloten tuin te creëren is de tuin omheind met eikenhouten trellis, begroeid met rozen en met iris en lelie aan de voet. Een eenvoudige pergola begroeid met druiven en geurende rozen, zoals is terug te vinden op prenten in het boek ’Opus ruralium commodorum’ van Pierre de Crescens, leidt de bezoeker tussen de lusttuin en de moestuin door. Halverwege is met vlechtwerk van wilgentakken en eikenhouten staanders een cirkelvormige,

opengewerkte ontvangst-/tuinkamer geconstrueerd met een randbeplanting van Aquilegia vulgaris. De toegang rechts gaat naar de moestuin, links treedt de bezoeker de lusttuin binnen. Het basispatroon van de tuin is een kruisvorm. Eén as is nonchalant uitgewerkt met een verharding in boven- en ondergezaagde flagstones. De grasvoegen in dit opus incertum, zoals dit steenwerk heet, geven een robuuste toets maar dit gaat niet ten koste van het gebruiksgemak van het pad. Op elk uiteinde van het kruis plaatste de ontwerper een element dat de aandacht trekt. Rond de drie eiken staat een middeleeuwse grasbank, modern uitgevoerd in cortenstaal. Het is een plek om groepen te ontvangen en toe te spreken met ’t Huys Dever op de achtergrond, gezien door de open trellis. Door de ronde grasbank aan weerskanten te voorzien van een extensie parallel aan het toernooiveld, kan de grasbank ook als tribune dienen voor de toernooispelen. Tegenover de grasbank aan het andere uiteinde van deze as staat een 70 cm hoge bron, die uitgevoerd als zeshoek middeleeuwse betekenis krijgt. Het waterobject van cortenstaal is van alle franje ontdaan en bewust wat verweesd ingeplant in het gazon. Het doornige bos in de achtergrond (de bestaande knotwilgen aangevuld met sleedoorn en een soortenrijke kruidlaag) en de nabijheid van een in etages gesnoeide vormboom als verwijzing naar God (bovenste etage)

en de mens (onderste etage) geven de plek een mystieke sfeer.

Renaud de Montauban In een lusttuin mag ook een prieel niet ontbreken. Maar omdat binnen het budget geen volwaardig uitgewerkt prieel gebouwd kan worden, nam de ontwerper een illustratie uit de ridderroman van Renaud de Montauban als uitgangspunt voor het maken van een tableau vivant gelegen aan het eind van het flagstonepad. Lasergesneden silhouetten uit cortenstaal lijken tot leven te komen in de tuin en vormen een gloriette ofwel paviljoen van vermaak. De bezoeker kan zich in het schilderij begeven wat de plek tot leuke fotolocatie maakt. Er naast staat een reproductie van de originele prent om het geheel in zijn context te plaatsen.

Jeroen Bosch Cortenstalen silhouetjes uit het schilderij ’Het aardse paradijs’ van Jeroen Bosch zouden als leuke toevoeging her en der in de tuin kunnen worden geplaatst, stelt de ontwerper voor. De figuren spreken tot de verbeelding en kunnen als educatiemateriaal dienen voor scholieren. Om budgettaire redenen, wordt het idee verder niet uitgewerkt maar geeft Duerinck het mee voor uitwerking op een later moment.

Inzender

Inzender Peter Duerinck / Atelier Artisjok Vestigingsplaats Stalhille (B) Kenmerkend Tuin- en landschapsarchitect met speciale belanstelling voor ’vergeten’ tuinplanten en de historiek van gebouwen en locaties.



Middeleeuwse lusttuin www.atelierartisjok.be Tableau vivant

36


Zomerbeeld


37


Beplantingsplan Middeleeuwse lusttuin

De bestaande knotwilgen en eiken in

11 Prunus spinosa

Bestaande knotwilgen

1

1 Rosa × alba ’Alba Semiplena’

2

4 35 Iris germanica

5

Onderbeplanting in groepjes van dezelfde soort: 300 Galium odoratum 600 Vinca minor 300 Convallaria majalis 600 Fragaria vesca plus 750 Galanthus nivalis

3 Rosa damascena

10 Lilium candidum 1 Taxus baccata vormboom

Grasbank, pergola

3 x 3 Lilium candidum

1 Clematis montana

3 Rosa rubigonosa

9 Viola tricolor 1 Taxus baccata vormboom 9 Viola tricolor

9 Viola tricolor 12 Iris germanica 1 Rosa × alba ’Alba Semiplena’

4 12 Lilium candidum

5

24 Iris germanica

3 Paeonia officinalis


4

1 Vitis ’Boskoop Glory’

72 Fragaria verschillende rassen langs en op pad

3

Vormbomen

3 Bestaande hoogstammige zomereiken

1 Grazige vegetatie biologisch te beheren als

bloemrijk hooiland, in te zaaien

2 Eco-bosje van sleedoorn met soortenrijke

5

160 Iris germanica

De berm langs de waterloop wordt ingezaaid en ecologisch beheerd als bloemrijk hooiland. De gazons worden tweewekelijks gemaaid. Voor een nonchalante uitstraling loopt het gazon naadloos over in randbeplanting.

6

3

4 Bestaande knotwilgen elke boomspiegel beplant met 18 Aquilegia vulgaris

4



5

met onder meer de grasbank


middeleeuwen werden geïntroduceerd

5 Trellis begroeid met rozen gecombineerd met

iris aan de voet

6 Pergola met geurende rozen en druiven 7 Vlechtwerk van wilgentenen (afkomstig van de

Een in etages gesnoeide vormboom (Taxus baccata) wordt bij de bron geplaatst en optioneel bij het tableau vivant. In de middeleeuwen verbeeldt de bovenste etage God, de onderste is de mensheid en soms is er een tussenetage die verwijst naar de clerus.

kruidlaag

3 Frequent gemaaid gazon, soortenrijk, 4 Randbeplanting met vaste planten die in de

6

de tuin worden behouden en in het concept ingepast. Achterin worden de wilgen aangevuld met inheemse sleedoorn (Prunus spinosa) om een ondoordringbaar stekelig bosje te creëren ‘dat vreemden en wilde dieren weert’. Als onderbeplanting wordt een bostapijt aangeplant met maagdenpalm, bosaardbei, meiklokje, sneeuwklokje en onzelievevrouwebedstro. De planten worden in groepen van dezelfde soort aangeplant in een willekeurig patroon. De concurrentiekracht van de planten onderling bepaalt het eindresultaat.

knotwilgen) en kastanjehouten palen

Rozen als verwijzing naar de maagd Maria worden toegepast bij de trellis en de pergola (Rosa  alba ‘Alba Semiplena’). De geurende Rosa  damascena, meegebracht door de kruisvaarders en nu nog steeds geteeld voor de parfumindustrie, wordt geplant in de overgang tussen de tuin en het doornig bosje. Daar krijgt ook de egelantier

(Rosa rubiginosa), waarvan de blaadjes bij kneuzing naar frisgroene appelen ruiken, een plek. De lelie (Lilium candidum) is het teken van maagdelijke zuiverheid en wordt geplant bij de bron en bij het tableau vivant. De bloem van de gele iris is bekend als ’fleur de lys’, een symbool op veel vlaggen en schilden. In deze tuin wordt gewerkt met zwaardiris (Iris germanica), welke in de vijftiende eeuw werd geschilderd door Hugo van der Goes, als randbeplanting bij de trellis. Op het schilderij uit de ridderroman van Renaud de Montauban waarvan een reproductie hangt bij het tableau vivant zijn de aardbei en het viooltje duidelijk afgebeeld. In deze tuin wordt het driekleurig viooltje (Viola tricolor) geplant aan de randen van het gemaaide gras in combinatie met de witte lelie (Lilium candidum). Het hoofdpad van flagstones wordt speels omringd door verschillende rassen aardbeien (Fragaria). Akelei (Aquilegia vulgaris) worden ter hoogte van de boomspiegels van de wilgen en in de ontvangst-/tuinkamer verweven in het gazon. De pioen (Paeonia officinalis) krijgt een plek langs het hoofdpad. Fruit staat in de lusttuin voor rijkdom en luxe. Druiven (Vitis ‘Boskoop Glory’) krijgen een zongerichte plek op de pergola, die een brug vormt met de moestuin.

Oordeel van de jury


Trellis

38


’Doordachte eenvoud, maar mist body’

Dit ontwerp bevat een heldere vertaling van de kenmerken en principes van een middeleeuwse lusttuin naar de huidige tijd. De doordachte eenvoud in het ontwerp die de middeleeuwse sfeer goed verbeeldt en de nonchalance waarmee de beplanting is uitgestrooid, zijn aspecten die de jury aanspreken. ,,Het is niet te keurig allemaal. In een middeleeuwse tuin stonden de planten

ook niet allemaal netjes in bedjes.’’ De tuin toont een interessante combinatie van symboliek en spelelementen. Het maakt dat de tuin goed bruikbaar is voor verschillende gezelschappen. Ook aan de aansluiting van de tuin op de omgeving is gedacht. Het idee om op een later moment nog iets toe te voegen aan de tuin waardoor de tuin nog kan groeien, is een goede zet.

Niet elk jurylid kan het materiaalgebruik van de drie tuinelementen waarderen. ,,Wel erg veel cortenstaal’’, wordt opgemerkt. Ook vraagt de jury zich af of de gemiddelde bezoeker de tuin wel interessant genoeg vindt. ,,Heeft het ontwerp voldoende zeggingskracht? Is het driedimensionaal genoeg?’’ Architectonisch kan het ontwerp wat meer body gebruiken, stelt de jury.

Winterbeeld


39

Ontwerpwedstrijd


2012

’Veel symboliek, maar het ontwerp kan spannender’ Knotwilgen

L

Ecologische zone Knotwilg

Beukenhaag

Sierbeplanting Prieel

Halfverharding Verharding Gazon

➤

Zitelement Siergrassen

N

Eik


Licht en kwaad

In het middelpunt van de vier hartvormige bladeren staat een prieel – een perfecte trouwlocatie – als symbool van de liefde. De blauwe en paarse accenten in de beplanting die het prieel omsluit verwijzen naar water als teken van leven. Rondom deze beplanting is een cirkelvormig verhard pad aangelegd van waaltjes. Het 1,5 m brede hoofdpad, eveneens uitgevoerd in waaltjes, sluit hier op aan en maakt de tuin tot in de kern toegankelijk voor iedereen.

De hagen met een hoogte van 1,4 m bieden een beschutte zitplaats en scheidt de ’veilige en geborgen’ tuin van de buitenwereld. Halfverharde (Gravier d’Or) voetpaden rond de vier klaverbladen benadrukken nog eens de hartvorm en bieden een sfeervolle rondwandeling langs vaste planten (waaronder roos, akelei, lavendel, ijzerhard, salie) en struweel. Het struweel met enkel inheemse soorten refereert naar het omringende landschap en zorgt voor een subtiele overgang. In het struweel staan onder andere Ilex als symbool voor vreugde en licht en Hamamelis als bescherming tegen het kwaad. 

De jury waardeert de manier waarop de symboliek van het klavertje vier in dit ontwerp is uitgewerkt. Het basisidee van het klavertje vier is goed, maar kan ruimtelijk sterker. Door de blaadjes van het klavertje niet identiek aan elkaar uit te werken, is het ontwerp spannender te maken, denkt de jury. Het feit dat de aanwezige eiken en wilgen behouden blijven in het symmetrische ontwerp wordt positief beoordeeld. Ook de functionaliteit van de zitelementen met beplanting spreekt de jury aan. De begroting is niet volledig. Is e7.500 realistisch voor een prieel? Om die vraag te kunnen beantwoorden had de constructie van het prieel verder uitgewerkt moeten worden. Kees Beelaerts van Blokland is enthousiast over de ,,beslotenheid van de tuin zonder dat de tuin helemaal is dichtgetimmerd.’’ Desondanks blijft de aansluiting van de tuin op de omgeving onderbelicht. ,,Er is geen interactie’’, wordt gezegd. ,,Wat doen die twee parallelle paadjes op de grens met de moestuin met elkaar? En hoe kom je van de woontoren naar de tuin?’’ Een tekening waarop de tuin in de wijdere omgeving wordt geprojecteerd had daarover meer duidelijkheid kunnen geven.

Oordeel van de jury

Inzenders



40

Liefde en water

In de open gazonruimtes van de vier hartvormige klaverbladeren kunnen bezoekers plaats nemen op met zitranden uitgevoerde bloembakken. De strakke belijning van de bakken van cortenstaal en een zitvlak van hout contrasteert met het organisch gevormde klaverblad.

De Klavertuin www.hanninkadvies.nl

In de bakken zijn grassen (Carex) verwerkt. Het siergras symboliseert leven en schoonheid en zorgt voor massa en structuur. De identieke vorm van de vier plantenbakken versterken de vierdeling en benadrukken het centrum van de tuin. De bakken inclusief de beplanting zijn niet hoger dan 1 m, daardoor blijft er vanaf het prieel zicht op de hagen (Fagus) die de vorm van de klaverbladen accentueren. Om contact te houden met het omliggende terrein zijn de hagen niet als een volledig gesloten omranding uitgevoerd en wordt op die manier een semi-omsloten tuin gecreëerd.

Leven en schoonheid

Struweel

Inzenders Leonie Heutinck en stagiair Bart Oude Weernink / Hannink Landschaps- en Tuinadvies Vestigingsplaats Geesteren Kenmerkend Bedrijf is actief op een breed terrein: tuin ontwerp, landschapsontwerp, herinrichtingsvraagstukken, beplantingsplannen en advies voor subsidietrajeten.

eonie Heutinck en Bart Oude Weernink van Hannink Landschaps- en Tuinadvies in Geesteren hebben in hun tuinontwerp veel aandacht voor symboliek. Het geluk, de vierdeling en het middelpunt; in het klavertje vier dat de basis van de tuin vormt, komen die karakteristieken van de middeleeuwse tuin samen. Vanuit ’t Huys Dever is het klaverblad duidelijk zichtbaar. In de tuin kan de bezoeker de verborgen symboliek in het ontwerp zelf beleven, en kan hij middels educatieve wandelingen onder leiding van een gids de verhalen die schuilgaan achter de beplanting ontdekken.

De siertuin is ook toegankelijk voor minder validen.


41


Beplantingsplan De Klavertuin

B B

B B

I

8

7 + 13

VII

VII

I

12

VII

I

II

B

VII

12

VII

IX

6+9

a

II

7 + 13

IX a

14

IX

II

14

8

II B

II

II

a

a a 4+5

4+5

B

7 + 13 2

7 + 13 12

8

1+3

2

12 B

6+9

6+9 12

7 + 13

2

1+3

12

2

8

7 + 13 B

4+5

4+5

a

I

A

11

I I

6+9

I

VI VI

A

IV VI

IV

IV

7 + 13 11

12

12

IV 7 + 13

8

V

B

VIII

IV

III

a

VIII

a

A

B

VIII

11

a

I

I

10

a

IV

Symbool/Latijnse naam

Nederlandse naam

Bomen A Quercus robur B Salix alba

Zomereik Knotwilg

Hagen a Fagus sylvatica

Beukenhaag

Aantal stuks

Plantverband

Symbolische betekenis

3 Bestaand 12 Bestaand (2 buiten de tuin) 490

Rij (haag)

Heesters I Sambucus nigra Vlier 8 Driehoeksverband II Euonymus alatus Kardinaalsmuts 8 Driehoeksverband III Amelanchier lamarckii Krentenboompje 3 Driehoeksverband IV Viburnum opulus Gelderse roos 7 Driehoeksverband V Ilex aquifolium Hulst 5 Driehoeksverband VI Corylus avellana Hazelaar 3 Driehoeksverband VII Hydrangea pan. ’Grandiflora’ Pluimhortensia 14 Driehoeksverband VIII Hamamelis mollis Toverhazelaar 3 Driehoeksverband IX Mespilus germanica Mispel 3 Driehoeksverband

Sambucus biedt bescherming tegen hekserij Biretta (bonnet) staat in de middeleeuwen symbool voor priesterschap. De kardinaalsmuts dankt zijn naam aan de gelijkenis van de vruchten aan deze bonnetten De krent werd in de 16e eeuw veel gecultiveerd In de middeleeuwen werd de Gelderse roos ook wel de watervlier genoemd. Dit refereert naar het water, wat als symbool staat voor ‘leven’ De Ilex staat voor vreugde en licht Hazelaartakken werden gebruikt vanwege de bijzondere krachten. Volgens oude sagen kan men in de takken van de hazelaar zilveren sleutels vinden om schatkisten te openen Symbool dat staat voor verrassend, impulsief en begripvol De toverhazelaar wordt al lange tijd gebruikt als wichelroede. De bast en de twijgen werden ook gebruikt als bescherming tegen kwade invloeden De mispel werd met name in de middeleeuwen in kloostertuinen aangeplant

Vaste planten 1 Rosa ‘Climbing Iceberg’ Klimroos 6 Tegen prieel 2 Nepeta faassenii ‘Walker’s Low’ Kattenkruid 70 Driehoeksverband 3 Lilium candidum Witte lelie 18 Driehoeksverband 4 Carex morrowii Zegge 60 Driehoeksverband 5 Carex morrowi ‘Ice Dance’ Zegge 60 Driehoeksverband 6 Rosa ‘White Fairy’ Roos 60 Driehoeksverband 7 Salvia nemorosa Salie 100 Driehoeksverband 8 Poa labillardierei Beemdgras 40 Driehoeksverband 9 Aquilegia vulgaris Akelei 28 Los verband 10 Alchimilla mollis Vrouwenmantel 50 Driehoeksverband 11 Brunnera macrophylla Vergeet-mij-nietje 120 Driehoeksverband 12 Lavendel angustifolia Lavendel 125 Driehoeksverband 13 Verbena officinalis IJzerhard 36 Los verband 14 Vinca minor Maagdenpalm 120 Driehoeksverband

De roos staat voor liefde Nepeta refereert aan water. Het water staat symbool voor ‘leven’ De lelie staat voor reinheid en maagdelijkheid Siergrassen staan voor schoonheid Siergrassen staan voor schoonheid De roos staat voor liefde De kruiden van de Salvia-familie staan van oudsher bekend om de magische krachten. Salvia werd in de middeleeuwen door kloosterorden over de rest van Europa verspreid en stond in elke kruidentuin Siergrassen staan voor schoonheid In de middeleeuwen staat de akelei voor de zeven gaven van de heilige geest. Ook staat het symbool voor het lijden van Christus De vrouwenmantel werd in de middeleeuwen als wondermiddel beschouwd Brunnera staat voor trouw en oneindige liefde Lavendel is een geneeskrachtige plant In de middeleeuwen werd het gebruikt door tovenaars om maliënkolders en pantsers ondoordringbaar te maken voor pijlen en andere wapentuig De Vinca staat symbool voor onsterfelijkheid. Voor gebruik bij godsdienstige ceremonies vlocht men kransen voor op het hoofd

2

V 12

B

Globale kostenraming €38.467,50 excl. btw

Verschillende impressies van de tuin. met de zitbank, een indruk van de klaverbladen en een rondleiding met een gids..

42



43

Ontwerpwedstrijd

2012

P R IJ S

S TU D E N T E N


Gracht noordzijde

L

0,75

1,05

0,50

0,15

0,75 0,50 0,00 0,00 0,00 1,20

0,90

0,50

➤

0,15

N

0,70 0,80 Kruiden/moestuin 0,00

Toernooiveld

ars Reyniers, student landschaps- en tuinarchitectuur aan de Hogeschool Gent, bouwde zijn ontwerp op uit verschillende vormen met een strakke lijnvoering. De tuin is verdeeld in vier kamers met gazon. De vorm van de kamers ontleende de ontwerper aan de specifieke vorm van de historische woontoren: hoefijzervormige muren verdedigden de bewoners tegen vijandelijke aanvallen vanuit het noorden en het westen, de achterzijde van de toren, richting de Lisser Poel, was vlak omdat vanaf die kant geen aanvallen te duchten waren. De 10 cm brede muurtjes die de vier hoefijzervormen in de tuin afbakenen, kunnen als zitgelegenheid dienen en zijn opgetrokken uit metselwerk, gelijk aan het materiaal van de woontoren en de fundamenten van het voorhuis. De muurtjes zijn maximaal 1,2 m hoog. Delen van de muurtjes lopen geleidelijk af in hoogte. Ook de vier kamers zijn verschillend in hoogte aangelegd om in de tuin een sfeer van geborgenheid te realiseren. De entreekamer is samen met de meest noordelijke kamer 15 cm verhoogd, waardoor de twee andere kamers en de centrale ruimte lager komen te liggen. Het hoogteverschil wordt overbrugd door middel van enkele traptreden die overlopen vanuit de ommuringen.

Boom der geliefden Het geheel van de vier hoefijzervormige kamers vertoont in het grondplan de vorm van een bloem als knipoog naar de bollenteelt waar deze streek zo bekend om is. Centraal in de bloemvorm ligt een ovale constructie met middeleeuwse kantelen, uitgevoerd in cortenstaal. Het ovaal vormt een besloten ruimte waar trouwrecepties kunnen plaatsvinden. Binnen de ovale ruimte pronkt een lindeboom, welke in de middeleeuwse symboliek als boom der geliefden wordt omschreven. Door rond de lindeboom een strakke hartvorm te plaatsen wordt de symboliek en de functie van de plek nog eens extra benadrukt. Bij een huwelijksfeest kan de plek als romantische fotolocatie dienen. De centrale, ovale ruimte wordt met de buitenruimte verbonden door middel van vier doorgangen in de cortenstalen wand. Rondom de wand zijn plantvakken met bloembollen aangelegd. De drie bestaande eiken krijgen aan de noordkant van de tuin een tegenhanger door daar twee extra eiken aan te planten, aangevuld met twee meerstammige berken. Deze beeldbepalende berken komen her en der rond en in de tuin terug, en steken met hun witte stammen af tegen het in de tuin gebruikte cortenstaal. De twee bestaande wilgenrijen moeten

wijken omdat ze niet passen in het vooropgestelde beeld dat verkregen wordt met de witte berkenstammen.

Witte bloemen Rondom de tuin, direct grenzend aan de hoefijzervormige muurtjes zijn strak geschoren monotone volumes met Euonymus fortunei Winterpride aangeplant. In deze groenstructuur zijn verschillende hogere volumes met een opvallende bloei geplaatst: Hydrangea arborescens ’Annabelle’ waarvan de uitbundige, witte bloemen bijdragen aan de sfeer als de tuin als trouwlocatie wordt gebruikt, en Cornus alba ’Sibirica’ met witte bloemen in mei en juni en rode twijgen als eyecatcher in de winter. Een 1,5 m hoge haag van Carpinus betulus omlijst het geheel. Deze haag daagt bij aan de beslotenheid, maar door de haag aan de zijde van het toernooiveld niet helemaal door te trekken blijft contact met de omgeving mogelijk. Richting de kruidentuin is de haag en de beplanting (Cotoneaster dammeri) laag gehouden, zodat een visuele relatie gehandhaafd blijft.

Inzender

Inzender Lars Reyniers Vestigingsplaats Lokeren (B) Kenmerkend Reyniers is student landschaps- en tuinarchitectuur aan Campus Bijloke te Gent (B) en heeft in het voorjaar van 2012 stage gelopen bij ontwerpen adviesbureau Kragten in Herten (bij Roermond).



Hoefijzer en hart De strakke lijnvoering, grotendeels gevormd door de zitmuurtjes, toont als een middeleeuwse tuin in een modern jasje.

44



45


Beplantingsplan Hoefijzer en hart

Gracht noordzijde

B1

S2

S2

S1 S1 S2

Onderhoudsstrook min. 3 m

B2 S1

S1

S1 V1

B2

B1

B2

B2

B2 G1

B2

S2 S1

S2

S1

K9

B2

K9

S2

S1

G1 K9 G1

B2

S2

S1

K9

B2

B2

B3

K9

G1

B1

S1

S1

B1

K9

H1

V1

S1

S1 S2

K9

Bestaande eik

B2

K9

S2

S1 Bestaande eik

Bestaande eik

S2 B2

H1 Carpinus betulus (1,5 m hoog) H2 Carpinus betulus (1,0 m hoog)

K9 40% Galanthus nivalis 20% Frittilaria meleagris 40% Leucojum aestivum

S2

S1

Gras

S2

S1

V2

Kruiden/moestuin

zekere gelaagdheid in strakke volumes. Zo is gekozen voor een strak geschoren Euonymus fortunei Winterpride die heel monotoon rondom de tuin terugkeert. Vanuit deze groenstructuur zijn verschillende hogere volumes met een opvallende bloei geplaatst, Hydrangea arborescens ‘Annabelle’ die met uitbundige witte bloemen goed aansluit bij de trouwsfeer en Cornus alba ‘Sibirica’ als eye-catcher in de winter. Heel beeldbepalend zijn de meerstammige berken (Betula utilis var. ’Jacquemontii’) die met hun witte stammen heel goed aansluiten bij het cortenstaal. Daarom zullen de bestaande wilgen moeten wijken, omdat zij niet passen in het vooropgestelde beeld dat verkregen wordt met de witte berkenstammen. De drie bestaande eiken worden wel behouden en zelfs nog eens herhaald

G1 Recreatiemengsel R1

aan de noordelijke kant van de tuin. Door de soberheid in het gebruik van bomen wordt er een zekere rust gecreëerd, die wenselijk is voor een Middeleeuwse tuin. Om het geheel wat frisser te maken zijn er nog enkele plantvakken geplaatst rondom de cortenstalen constructie met de witbloeiende bolgewassen Galanthus nivalis en Leucojum aestivum en Frittilaria meleagris met een opvallend patroon op de bloemen. Rondom de tuin wordt een Carpinus-haag van 1,5 m hoogte geplant, die bijdraagt aan de gewenste beslotenheid, maar tegelijkertijd het contact met de omgeving niet helemaal onmogelijk maakt. Richting de kruidentuin is de beplanting laag gehouden, zodat een visuele relatie tussen beide tuinen gehandhaafd blijft. Ook met de onderhoudsstrook van 3 m aan de achterliggende sloot is rekening gehouden.

G1

S2 H2

Haag

Bollen

S1

G1

Toernooiveld

S1 Hydrangea arborescens ’Annabelle’ S2 Cornus alba ’Sibirica’

B2

S1

B2

V1

Solitaire heesters

V1 Euonymus fortunei Winterpride (0,5 m hoog) V2 Cotoneaster dammeri (0,15 m hoog)

S2

S2

S1 S1

B1 Quercus robur B2 Betula utilis var. jacquemontii (driestammig) B3 Tilia tomentosa ’Brabant’

Vakbeplanting

K9

S2

De beplanting is opgebouwd vanuit een

Bomen

S2 V2

Oordeel van de jury


Strakke hartvorm als centraal punt.

46


’Creatieve ideeën, veel concurrerende vormen’

E

en ontwerp met veel creatieve ideeën en een vooruitstrevende vormgeving. Maar het oogt wat dwangmatig en het is wat veel. ,,Is de vorm van de kasteeltoren zo belangrijk dat je deze als basis voor de tuin moet nemen?’’, vraagt de jury zich af. Het hart, het ovaal en de hoefijzervormige kamers concurreren met elkaar. ,,Dat het samen een

bloem vormt, is aardig, maar zo zou een middeleeuwer de tuin niet hebben bedacht of begrepen.’’ De veelheid aan vormen en dan ook nog eens de hoogteverschillen in het terrein, in de muurtjes en in de kantelen van de cortenstalen wand, maken de tuin tot een onrustig en onoverzichtelijk geheel. En dat is in contrast met de

eenvoud die zo kenmerkend is voor een middeleeuwse tuin. Bovendien is door de hoogteverschillen de tuin niet meer goed toegankelijk en bruikbaar. Het gekozen plantensortiment is beperkt en compleet modern. Ook valt het de jury op dat een deel van het grondwerk buiten de begroting wordt gehouden.

Deelkamers verbonden met telkens één traptrede, die overlopen uit de muurtjes.


47

21 juni a

Recommend Documents