2014

Symposium Meertalig, minder talig?

07/02/2014

UITGANGSPUNT DIAGNOSTIEK VELE TESTS, ÉÉN INTERPRETATIE! OMGAAN MET TESTMATERIAAL BIJ MEERTALIGE KINDEREN

“Een meertalig kind vergt een meertalig onderzoek”

Kirsten Schraeyen Opleiding Logopedie en Audiologie, Thomas More, team taalontwikkeling, ontwikkelingsdysfasie en meertaligheid Code

Een meertalig kind met een taalstoornis vertoont immers tekorten in elke taal (Hakansson, Salameh & Nettelbladt, 2003) Een taalstoornis omvat in de eerste plaats een stoornis in de moedertaal (CUP) (Wagenaar, 2003)

2

UITGANGSPUNT DIAGNOSTIEK

UITGANGSPUNT DIAGNOSTIEK

Voorwaarden voor een onderbouwde diagnostiek

Voorwaarden voor een onderbouwde diagnostiek

Inzicht in de rol van individuele factoren versus omgevingsfactoren

3

Meertalig, minder talig?

Inzicht in de rol

Niet elke hulpverlener is klaar voor een van individuele meertalig kind

Betrekken primaire en secundaire omgeving

Onderzoek taal, gehoor & cognitie

factoren versus omgevingsfactoren Betrekken

Inzicht in normale T2-taalverwervingsaspecten bv. interferentie-aspecten, conceptuele woordenschat, DAT vs. CAT-taal…

Inzicht in normale T2-taalverwervingsaspecten bv. interferentie-aspecten, (in)formele conceptuele woordenschat, DAT vs. CAT-taal… tolken/taalanalisten

Aandacht voor alle talen van het kind

Aandacht voor alle talen van het kind


4

DIAGNOSTISCH PROCES


DIAGNOSTISCH ONDERZOEK

Diagnostisch Aanmelding

onderzoek

Intakegesprek

Diagnostisch Adviesgesprek

Aanmelding

Verwerking en interpretatie

onderzoek

Intakegesprek

Adviesgesprek


Cognitief vaardigheidsprofiel Gehooronderzoek Taalonderzoek

5


Kirsten Schraeyen

6


1


07/02/2014

VERWERKING EN INTERPRETATIE


Diagnostisch Aanmelding

Diagnostisch Adviesgesprek

onderzoek

Aanmelding


Intakegesprek

Advies op maat


COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL •

Diagnostiek

•

Verwerking en interpretatie − sterkte-zwakte profiel

•

Advies op maat

Cerillo, 2011).

− klassieke IQ-test » »

Testtaal kan resultaten negatief beïnvloeden MAAR… Zuivere non-verbale test te enge kijk op cognitieve mogelijkheden (Lee et al., 2007)

− In kaart brengen van cognitieve vaardigheden?


10

COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL


COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL Multidisciplinair karakter!

Kortetermijngeheugen

Visuele infoverwerking

Auditieve infoverwerking

Langetermijngeheugen

Verwerkingssnelheid

Reactiesnelheid

Schoolvorderingen (Grw)

Kwantitatieve kennis (Gq)

Gekristalliseerde intelligentie (Gc)

(CHC-model – Flanagan, McGrew & Oritz, 2000) (Voor toepassing zie o.m. Schraeyen et al., 2013 ; Mostaert et al., 2013)

G Vloeiende intelligentie (Gf)

Doel? − Inzicht in sterktes en zwaktes van de cliënt (aanknopingspunt advies op maat) (zie ook Olvera & Gomez-

− Cognitief vaardigheidsprofiel − Gehooronderzoek − Taalonderzoek

9

Totaalprofiel


8

OUTLINE •

Adviesgesprek

Intakegesprek

SWOT-analyse

7

onderzoek

Gsm

Gv

Ga

Glr

Gs

Gt

Model wordt samengesteld vanuit verschillende testbatterijen: •Fonologische WNV (Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence - Third vaardigheden edition; J. Hendriksen en P. Hurks, 2009) • WISC-III-NL (Wechsler Intelligence Scale For Children®- Derde editie, Nederlandse bewerking Kort et al., 2005)

• DST (Dyslexie Screening Test; Fawcett

& Nicolson, Nederlandse

bewerking Kort et al., 2005)

• CB&WL (Continu Benoemen & Woorden Lezen; van den Bos, 2003) • SON-R (Snijders-Oomen niet-verbale intelligentietest – 5 ½-17; J.TH. Snijders, P.J. Tellegen & J.A. Laros, 1988)

Gf

11

Gc


Kirsten Schraeyen

Taal of Language • CELF-4-NL (Clinical Evaluation

Fundamentals; E. Semel, E.H. Wiig, W.A. Secord; Nederlandse bewerking, Pearson, 2008)

12


2


07/02/2014

COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL

OUTLINE

• Ook eerste zicht op algemene Nederlandse taalvaardigheid

•

− Bepalen van kernscore voor algemene taalvaardigheid in het Nederlands (aanknopingspunt logopedisch onderzoek) » Taalonderzoek vs. lees- & spelonderzoek

13


Diagnostiek − Cognitief vaardigheidsprofiel − Gehooronderzoek − Taalonderzoek

•


•

Advies op maat

14


DIAGNOSTIEK- GEHOORONDERZOEK

OUTLINE

• Doel?

•

− Uitsluiten van eventuele gehoorproblematiek (cf. input vs. outputprocessen)


• Cruciale elementen? − Anamnese − Impedantiemetrie » Functioneren middenoorsysteem − Toon- & spraakaudiometrie » Toonaudiometrie: detectievaardigheden m.b.v. zuivere tonen bepalen gehoordrempel » Spraakaudiometrie: meten spraakdiscriminatievaardigheden obv NVA-lijsten (Wouters,

Diagnostiek

•


•

Advies op maat

Damman & Bosman, 1994)

15


16


TAALONDERZOEK

OUTLINE

• Doel? − Nagaan van de receptieve en expressieve vaardigheden en dit in de verschillende talen

•

• Cruciale elementen? − Onderbouwd onderzoek van het Nederlands − Onderbouwd onderzoek van de andere talen die het kind actief verwerft

17


Kirsten Schraeyen

Diagnostiek − Cognitief vaardigheidsprofiel − Gehooronderzoek − Taalonderzoek » Nederlands » Thuistalen

•


•

Advies op maat

18


3


TAALONDERZOEK - NEDERLANDS •

Knelpunten in het gebruik van bestaand testmateriaal (Laing & Kamhi, 2003) −

Inhoudelijke/culturele bias »

−

−

07/02/2014

CASUSVOORBEELD Andreas – 3e kleuter • Taalmoeilijkheden op school − Receptief − Expressief

Wanneer testitems, methodes of procedures gebaseerd zijn op de idee dat alle kinderen dezelfde woordenschat en concepten hebben geleerd of gelijkaardige ervaringen delen

Afname subtest voor passieve woordenschat (uit Taaltoets Alle Kinderen)  ruwe score = 48 • T.o.v. eentalige kinderen: pc <10 • T.o.v. anderstalige kinderen: pc 50

Taalkundige bias » » »

Eigen taal van de testleider Taal waarin het kind verwacht wordt te antwoorden Noodzakelijke basis aan CAT-taal

» »

Eentalige normgroep niet representatief voor meertaligen Bestaande tests met normering voor anderstalige kinderen

Psychometrische bias

bv. Taaltoets Alle Kinderen Manders et al., 2009)

(Verhoeven, 2001; Vlaamse normering,

 Bedenkingen bij dergelijke normeringen?

19


TAALONDERZOEK- NEDERLANDS

20


TESTMODIFICATIE-NEDERLANDS • = Aanpassing bestaand (genormeerd) testmateriaal

• Alternatieve testprocedures?

• Algemeen • • • • • • •

− Statisch onderzoek » Testmodificatie

− Dynamisch onderzoek » Test-teach-retest

21


22

Herhalen van instructies indien nodig ( HL) Herhalen van de instructie in de moedertaal van het kind Instructies uitbreiden Ondersteunen met concreet materiaal Testen voorbij plafond Extra voorbeelden geven bv. extra oefenitems Eventueel testing spreiden over verschillende testmomenten


DYNAMISCH ONDERZOEK - NEDERLANDS


• = parapluterm voor een wijde variëteit aan onderzoeksprocedures die méér dan het statisch niveau van prestatie bepaalt (Hasson & Botting, 2010)

• Kernprincipes: • Evalueren van de vaardigheden en leerbaarheid van het kind • We gaan niet op zoek naar wat het kind al weet (voorgaande kennis) maar wel HOE het kind zaken leert • Interactief en procesgericht

• Oorsprong:

− ~therapiesessie: centrale interactie tussen logo en kind − Streven naar een evolutie in vaardigheden en leerstrategieën van het kind − Observatie (klassiek) vs. actieve participatie (dynamisch) − Via het inoefenen van cognitief-linguïstische strategieën − Nadruk op de observatie van leerprocessen en strategieën

• Gebaseerd op modellen van Vygotsky en Feuerstein • Relatief nieuw binnen spraak- & taalonderzoek (zie o.m. Hasson & Joffe, 2007; Lidz & Pena, 2009)

23


Kirsten Schraeyen

(zie

o.m. Laing & Kamhi, 2003)

24


4


07/02/2014


DYNAMISCH ONDERZOEK- NEDERLANDS

• Meerwaarde:

• Beperkingen:

• Reductie culturele en linguïstische bias • Handelingsgericht  advies op maat

• Tijdsintensief: onderzoek gespreid over verschillende testmomenten • Betrouwbaarheid pre-post test • Informeler dus minder ‘gestandaardiseerd’

• Verschillende modellen, één belangrijk concept ‘testteach/intervene-retest’: • Pretest: Klassieke testafname • Teach: ‘Oefen’periode • Posttest: Hertesting

• Uitgewerkte voorbeelden:

• Mediated Learning Experience (MLE)

• Receptief taalonderzoek – o.a. Camilleri & Law (2007) • Expressief taalonderzoek – o.a. Peña et al. (2006); Haywood &

(Feuerstein, 2002)

Lidz, (2007); Patterson, Rodriguez & Dale (2012); Hasson, Camilleri, Jones, Smith & Dodd, (2013).

• = in kaart brengen van de adaptatie van het kind ten aanzien van een specifieke ‘interventie’ 25


26


ALGEMEEN - SEMANTIEK Ideaal streven?

• •

ENKELE CASUSVOORBEELDEN Semantiek Fonologie Morfologie Metalinguïstische vaardigheden

Zoeken naar de conceptuele woordenschat: − −

•

Motiveren van “foute” antwoorden en indien nodig score aanpassen

Reden?

• •

28

Kennis Nederlands + aanvullend moedertaal Cumulatieve score berekenen

Aanknopingspunt voor begeleiding: woorden waarvan het kind al een concept heeft in de moedertaal, zullen makkelijker verworven worden


SEMANTIEK

SEMANTIEK

Asra (Turks-Nederlands)

Neylan (Turks-Nederlands)

• Taak: receptieve woordenschat (TAK)

• Taak: receptieve woordenschat (WPPSI-III)

• Testmodificatie: ondersteuning in moedertaal via informele

• Testmodificatie: instructie herhalen in de moedertaal (Turks)

tolk in kaart brengen conceptuele woordenschat

29


Kirsten Schraeyen

30

Afname

Ruwe score

Geschaalde score

Strikte afname

10

SS5

(= lage score)

Met testmodificaties

17

SS 8

(= gemiddelde score)


5


07/02/2014

SEMANTIEK

SEMANTIEK

Omar (Libanees-Nederlands)

• Pretest - Klassieke testafname: Subtest ‘geven van omschrijvingen’  Observatie: telkens 1 algemeen kenmerk van het targetwoord

• Taak: productieve woordenschat (LDA-cards) • Testmodificatie: bijkomende instructies geven, verduidelijken • • • •

31

Wat is dit? Targetwoord: fiets Antwoord kind: fietsen Bijkomende instructie: “ en waarmee kan je fietsen?”


» Appel: opeten

• Teach -‘Oefen’periode: Actief ondersteunen van het leerproces

− ‘opeten’ kan een appel niet van een banaan onderscheiden bijvoorbeeld − Je kan veel dingen ‘opeten’ − Andere karakteristieken (kleur, vorm, grootte, groeiwijze,…) om dit fruit van ander fruit te onderscheiden − Niet de bedoeling dat de karakteristieken van een ‘appel’ gememoriseerd worden; wel inoefenen van strategieën om nadien na te gaan hoe ‘vatbaar’ het kind hiervoor is − = focus op metacognitief proces/leerpotentieel van het kind

32


SEMANTIEK

ALGEMEEN - FONOLOGIE

• Retest - Hertesting

•

− Soortgelijke test als pretest − Nagaan ‘proces’ (betere strategieën?), los van ‘product’ (effectieve antwoorden)

Principes? • •

Aandacht binnen onderzoek?

• • •

• Meertalig, minder talig?

34

Inventarisatie van gekende en niet-gekende fonemen Inventarisatie van gebruikte fonologische processen

Reden?

•

33

Fonemen kunnen gemeenschappelijk zijn dan wel taalspecifiek Fonologische processen kunnen een verschillende uitingsvorm hebben in de verschillende talen (~fonotaxis)

Differentiatie tussen stoorniskenmerk vs. transferfout


FONOLOGIE

FONOLOGIE

Mo (Cantonees-Nederlands)

Mo (Cantonees-Nederlands)

• Taak: AFPO

zeer weinig consonantclusters in het Cantonees − Mo kan deze in het Cantonees − Aanknopingspunt begeleiding: » Makkelijk trainbaar − Initiële consonanten zijn steeds stemloos in Cantonees » Transfer’fout’

• Kwalitatieve analyse: − Geen fonemische fouten, wel toepassen fonologische processen − Vraag: afwijkend of sprake van transfer?

Kirsten Schraeyen

•

The International Guide to Speech Acquisition (2007) (Sharynne McLeod)

−

− b/p verwarring − Weglaten initiële clusters: /sn/ /n/


The Routledge Concise Compendium of the World's Languages, Second Edition (2011) (George L. Campbell, Gareth King) & Compendium of the World's Languages, 3rd Edition (2013) (George L. Campbell, Gareth King)

• Opzoekingswerk T1 noodzakelijk:

• geïdentificeerde fouten:

35

•

36


6


07/02/2014

ONDERZOEK MORFOSYNTAX

ALGEMEEN- METALINGUÏSTISCH

• Gebruik maken van klassieke tests

• Principe?

• Let op gebruik van CAT-instructies!

• “de vaardigheid om te kunnen reflecteren op de structurele kenmerken van taal, onafhankelijk van hun betekenis, en deze ook zo te kunnen manipuleren (Bruck &

• Gebruik maken van niet-gestandaardiseerd materiaal • Spontane taalanalyse − Logische reeksen − Verteltaken − …

37

Toelichting Ellen Vandewalle



Genesee, 1995, p. 307)

• Meerwaarde • eventuele tekorten geven directe aanknopingspunten voor het interventieproces.

38



• Deelaspecten?

• Semantisch bewustzijn − Ik zit op de bank in de tuin/ Ik ga naar de bank om fruit te kopen/Ik ga naar de bank om te betalen: kan dit? − Mama kookt soep/ mama maakt de soep klaar: hetzelfde? − Leugenverhalen

• Semantisch bewustzijn − besef van homoniemen (bank, bank), synoniemen ( schip, boot)

• Morfologisch bewustzijn − regels begrijpen waardoor woorden gevormd worden

• Morfologisch bewustzijn

• Syntactisch bewustzijn

− Is deze zin correct bv. opa vertellen

− besef dat zinnen bestaan uit opeenvolgende woorden grammaticale en ongrammaticale zinnen

• Syntactisch bewustzijn

• Fonologisch bewustzijn

− − − −

− besef van klankstructuur van een taal ( fonemen, syllaben)

• Pragmatisch bewustzijn − manier waarop taal gebruikt wordt

39


OUTLINE •

Diagnostiek

40


•

Advies op maat

41


Kirsten Schraeyen


TAALONDERZOEK- THUISTALEN • Analyses van de spontane taal

− Cognitief vaardigheidsprofiel − Gehooronderzoek − Taalonderzoek » Nederlands » Thuistalen •

Hoeveel woorden telt deze zin? Woordvolgorde inschatten: melk ik lust Welk woord is er teveel? Ik hij geef je een bloem Een woord/zinsdeel in een zin vervangen: ik kocht een appel

• Hoe beoordeel je een taal die je zelf niet beheerst? − Ondersteuning door een tolk, maar… » Het uitvoeren van een taalanalyse verschilt wezenlijk van het uitvoeren van een tolkopdracht.

• Aanpak − Toelichting Ellen Vandewalle

42


7


07/02/2014

CONCLUSIE TAALONDERZOEK

OUTLINE

• Tijdens het onderzoek van het Nederlands, krijgt ook de moedertaal een plaats

•


• Onderzoek van de thuistaal is cruciaal • De ideale mix bestaat uit het gebruik van klassieke testbatterijen (vaak met testmodificaties en/of dynamisch onderzoek) en observatie van de communicatieve vaardigheden • We spreken pas van een taalstoornis indien er stoorniskenmerken zijn in alle talen die het kind actief verwerft • De kwalitatieve analyse staat voorop! Neem nooit genoegen met kwantitatieve ‘scores’, die dragen niet bij tot het samenstellen van het totaalprofiel!

43


•


•

Advies op maat

44


Diagnostiek


STERKTE-ZWAKTEPROFIEL

• Vanuit de verschillende ‘testings’(cognitief vaardigheidsprofiel,

Mogelijkheden van het kind

taalonderzoek) en ‘observaties’ (communicatieve vdh) komen tot een sterkte-zwakteprofiel (SWOT):

− Interne of individuele kenmerken: »

(S)Sterktes bv. communicatiedrang, voldoende T2-begrip

»

(W)Zwaktes bv. zwakke expressieve taalvaardigheden, laag zelfvertrouwen

Bedreigende factoren van de omgeving

SWOT

Beperkingen/ moeilijkheden van het kind

− Externe of omgevingskenmerken: »

(O)Kansen vanuit de omgeving bv. school met sterk zorgkader

»

(T)Bedreigingen vanuit de omgeving bv. weinig taalstimulatie van thuis uit

Beschermen de factoren van de omgeving

(taalarme omgeving)

45


Mogelijkheden van het kind

46

Beperkingen/moeilijkheden van het kind

Goede visuele informatieverwerking

Begrijpen schooltaal

Goede verwerkingssnelheid

Taalproductie T1/T2

Visueel KTG

Auditief KTG

Begrip DAT

Weinig initiatief Metalinguïstisch bewustzijn

ADVIES • Gebaseerd op sterktes en zwaktes van de cliënt en zijn omgeving = op maat van het meertalige kind • Specifiek voor taal: adviezen moeten breed ondersteund en gedragen worden! − Teamwork vanaf het begin van de diagnostiek is de sleutel tot een correcte diagnosestelling

Betrokkenheid ouders Positieve houding t.o.v. Nederlands door moeder en vader Aandacht voor samen spelen thuis Kansen/protectieve factoren uit de omgeving

Kirsten Schraeyen


Codewisseling door ouders Onvoldoende gestructureerd taalaanbod thuis Bedreigende factoren uit de omgeving

48


8


Elk meertalig kind verdient een meertalig taalonderzoek: misschien complex en tijdrovend, maar realiseerbaar!

Kirsten Schraeyen

07/02/2014

Contactpersonen: Kirsten Schraeyen [email protected] Charlotte Mostaert [email protected]

• Tel. 03 241 08 09 • E-mail: [email protected] • Website: www.thomasmore.be/code

9

2014

Recommend Documents