CCN VOGELZANG CBN C
Belgique-België P.P. / P.B.
C
1050
N VOGELZANG
Bruxelles Brussel 1/7854
5
PERIODIQUE TRIMESTRIEL DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT Edition spéciale 2013/ Speciale uitgave 2013 Bur. Dépôt / Afgiftekantoor : Bruxelles / Brussel 5 Edit. resp. / Verantw. uitg.: Peter VANBELLINGHEN - P 002851 Bld. Gen. Jacqueslaan 155, 1050 Bruxelles / Brussel BE17 2100 0621 4621 CCN VOGELZANG CBN INFO : 02.640.19.24 @:
[email protected] : http://users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/
CCN VOGELZANG CBN C
B
N VOGELZANG
ANNONCE GESTION 2013/2014 AANKONDIGING BEHEER
Sommaire EDITORIAL LETTRE OUVERTE au Collège des Bourgmestre et Échevins La SENNE en Région Bruxelloise GESTION & PROJETS RAPPEL COTISATION ! Formulaire MEMBRE EFFECTIF Programme GESTION 2013-2014
page/blz. 2-4 4 - 11 12 - 23 24 - 27 29 30 annexe
- Overzicht HOOFDARTIKEL OPEN BRIEF aan het College van Burgemeester en Schepenen De ZENNE in het Brussels Gewest BEHEER & PROJECTEN HERINNERING BIJDRAGE! Formulier WERKEND LID Programma BEHEER 2013-2014
Avec le soutien de / Met de steun van:
PROTECTION DES OISEAUX
VOGELBESCHERMING
5/2013 - 1 -
Chers amis de la Nature,
Beste Natuurvrienden,
Lors de la fondation de notre association en 1995, la gestion du patrimoine naturel de la Vallée du Vogelzangbeek était un des objectifs principaux et a été inscrite dans nos statuts. Le nom complet annonce clairement ces objectifs. La hiérarchie dans ce nom définit aussi les priorités, car sans garantie de conservation, les efforts de gestion risquent d’être vains. D’autre part, sans gestion, il y a très peu de chances que les valeurs esthétiques et scientifiques de ce patrimoine connaissent un développement satisfaisant. Un objectif complémentaire, mais qui n’est pas énoncé dans le nom, est l’éducation et/ou la sensibilisation relative à ce patrimoine. Pour nous, cela semble évident, car si on ignore sa valeur, on ne viendra pas à son secours. Depuis bientôt 20 ans, et par tous les moyens, la CCN (*) Vogelzang CBN s’efforce d’appliquer ces principes et de les faire appliquer par nos décideurs. C’est un combat permanent qui demande de la persévérance et, bien souvent, beaucoup de patience. Mais c’est le patrimoine de tout le monde et on peut donc espérer que tout le monde approuvera nos objectifs.
Bij de stichting van onze vereniging in 1995 was het beheer van het natuurlijk erfgoed van de Vogelzangbeekvallei een van onze voornaamste doelstellingen en zo verscheen het dus in onze statuten. In de volledige naam zitten overduidelijk deze doelen vervat. De rangorde in deze naam bepaalt ook wat prioritair is, want zonder waarborg voor het behoud dreigen de beheerinspanningen vruchteloos te worden. Anderzijds, bij ontstentenis aan beheer, bestaat er slechts weinig kans dat de esthetische en wetenschappelijke waarden van dit erfgoed uitmonden in een ontwikkeling die voldoening schenkt. Een bijkomend doel, alhoewel niet vermeld in de naam, is educatie en/of sensibilisering met betrekking tot dit erfgoed. Voor ons lijkt dit vanzelfsprekend, want indien men zijn waarde niet kent zal men ook niet ter hulp komen. Het is nu al ongeveer 20 jaar dat CCN (*) Vogelzang CBN met alle middelen poogt die principes toe te passen en ze doen toe te passen door onze beleidsmakers. Het is een gevecht zonder verpozing dat heel wat doorzettingsvermogen vraagt en, zo dikwijls, oneindig veel geduld. Doch, het gaat hier om het erfgoed van iedereen en men kan dus hopen dat iedereen zal instemmen met onze doelstellingen.
La non-reconnaissance du patrimoine et de sa valeur mène inévitablement vers un désintérêt du public et, pire, de ceux qui sont sensés soutenir les actions de sauvegarde et prévoir les moyens financiers pour la gestion et les projets de réhabilitation. Ceci cause évidemment des dégâts, car un patrimoine négligé devient vite un patrimoine dégradé ! Les exemples sont multiples et nous en parlons régulièrement dans notre périodique, mais tous ceux qui ont le sens de l’observation remarqueront que certains bâtiments restent inoccupés et tombent en ruines, que certaines zones hors Réserve Naturelle sont occupées, mais qu’il y a un manque de respect pour le patrimoine, que certains vergers au Meylemeersch sont inoccupés et négligés et/ou qu’ils sont utilisés pour se débarrasser de déchets, que les extensions successives du Campus ULB rongent le paysage, … Nous nous efforçons cependant de rester positifs, car nous constatons que les effets de gestion dans la Réserve Naturelle ont des résultats bénéfiques pour la Nature.
De ontstentenis van erkenning van het erfgoed en haar waarde leidt onvermijdelijk tot een afhaken van de publieke interesse en, wat nog erger is, van hen die geacht worden de beschermingsacties te ondersteunen en geldelijke middelen te voorzien voor het beheer en de herwaarderingsprojecten. Met vanzelfsprekend brokken omdat een verwaarloosd erfgoed ook vlug een wegkwijnend erfgoed wordt! Voorbeelden te over en wij hebben het er regelmatig over in ons tijdschrift. Al wie zijn ogen de kost geeft merkt voorzeker op dat sommige gebouwen onbezet blijven en vervallen, dat sommige percelen buiten het Natuurreservaat bezet worden doch dat er een gebrek aan eerbied is voor het erfgoed, dat sommige boomgaarden in de Mijlemeers niet bezet zijn, verwaarloosd worden en/of gebruikt worden om afval te dumpen, dat opeenvolgende uitbreidingen van de ULB-Campus het landschap aantasten, … Toch doen wij inspanningen om positief te blijven denken want wij merken dat de uitwerking van het beheer in het Natuurreservaat gunstige gevolgen heeft voor de Natuur.
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 2 -
Afin de susciter un meilleur engagement des autorités communales, nous publions dans cette édition notre « Lettre ouverte » au nouveau Collège des Bourgmestre et Échevins de la Commune d’Anderlecht où nous énumérons nos nombreuses attentes pour le patrimoine de la vallée. Cette lettre a été expédiée le 22 mars 2013 et, jusqu’à ce jour, le résultat est plutôt décevant. Seul l’Échevin de l’urbanisme a réagi immédiatement et nous a proposé de voir ensemble comment il pouvait intervenir tout en respectant les compétences des autres. Les deux réunions qui s’en suivirent nous donnent l’espoir que nos remarques relatives aux différents projets qui touchent le patrimoine classé seront mieux écoutées que par le passé. Nous espérons qu’après la publication de cette « Lettre ouverte » dans notre périodique, les autres membres du Collège réagissent également et tiendront compte de nos demandes y exprimées. Il va de soi que le projet de rénovation pour le Kattekasteel et une intégration durable de notre projet ERNB (*) dans ce patrimoine figurent en tête de liste.
Teneinde tot een betere inzet van de gemeentelijke overheid te komen, publiceren wij in deze uitgave onze « Open brief » aan het College van Burgemeester en Schepenen van de Gemeente Anderlecht. Hierin sommen wij onze talrijke verwachtingen op voor het erfgoed van de vallei. Die brief werd op 22 maart 2013 op de post gedaan en, tot op heden, is de uitslag eerder ontgoochelend. Enkel de Schepen voor Stedenbouw reageerde onmiddellijk en stelde ons voor samen te bekijken hoe hij kon tussenkomen, rekening houdend met de bevoegdheden van de anderen. De twee vergaderingen die erop volgden geven ons hoop op een beter gehoor dan in het verleden voor onze opmerkingen omtrent de verschillende projecten die een effect kunnen hebben op het beschermd erfgoed. Wij hopen dat het publiceren van deze « Open brief » in dit nummer van ons ledenblad de andere leden van het Schepencollege ertoe aanzet te reageren en rekening te houden met onze verlangens die erin vermeld worden. Het spreekt voor zichzelf dat het project tot restauratie van het Kattekasteel en een duurzame integratie van ons NBE(*)-project in dit erfgoed bovenaan de lijst komen.
Autre attente qui nous préoccupe est celle pour la décision du Gouvernement, si oui ou non il estime que le patrimoine du Meylemeersch mérite classement. Notre demande et celle des +/- 500 signataires pour protéger 8ha20a complémentaires de la vallée a été déposée une nouvelle fois le 27 novembre 2012. L’AATL/DMS a jugé que cette demande était justifiée et l’a transmise au Gouvernement. Celui-ci a notifié sa prise d’acte le 7 mars 2013.
Een andere verwachting die ons onder spanning houdt is die omtrent de beslissing van de Regering, of zij al dan niet achter de bescherming van het erfgoed van de Mijlemeers staat. Onze vraag, en die van de +/- 500 ondertekenaars, om bijkomend 8ha 20a van de vallei te beschermen, werd andermaal neergelegd op 27 november 2012. De BROH/DML oordeelde dat die vraag gerechtvaardigd was en maakte ze over aan de Regering. Die op 7 maart 2013 bekend maakte dat zij er nota van neemt.
Selon le COBAT/Code Bruxellois pour l’Aménagement du Territoire, la décision du Gouvernement aurait dû intervenir 3 mois après cette prise d’acte – aujourd’hui, nous sommes sans nouvelle. Pas de nouvelle : bonne nouvelle ?
Volgens het BWRO/Brussels Wetboek van Ruimtelijke Ordening, moest de beslissing van de Regering genomen worden 3 maanden nadat zij er nota van nam – op heden wachten wij nog steeds op nieuws. Geen nieuws: goed nieuws?
Après l’installation des collecteurs qui traversent la Réserve Naturelle, le permis et l’Avis conforme CRMS imposaient un suivi du fonctionnement par le Comité d’Accompagnement, mais nos demandes pour ce faire sont restées sans réponse. Apparemment, le non-respect du permis et de l’Avis conforme de la CRMS ne semble pas être un problème pour les organisateurs. Pourtant, nous avons constaté qu’à certains endroits, il pourrait y avoir bel et bien un problème et d’autre part, que ce Comité ne semble pas être en mesure d’accélérer l’installation des égouts manquants – d’où la persistance de certains déversements d’eau usée dans le Vogelzangbeek ! Les effets polluants de ces déversements dans les ruisseaux du bassin de la Senne se font sentir dans la rivière même et pèsent lourdement sur la qualité de nos cours d’eau en aval. En bref, l’assainissement de la Senne est utopique si les affluents continuent à amener des eaux polluées vers la rivière. Nous avons donc saisi l’occasion qui nous était offerte par Guillaume de Wouters pour mettre plus loin dans cette édition ce problème dans un contexte élargi au niveau de la Senne en Région bruxelloise.
Na de aanleg van de collectoren doorheen het Natuurreservaat verplichtten de vergunning en het Eensluidend Advies van de KCML tot een opvolging van de werking door het Begeleidingscomité, doch onze vragen om dit te bespreken bleven onbeantwoord. Blijkbaar is het niet respecteren van de vergunning en het Eensluidend Advies van de KCML geen probleem voor de organisatoren. Nochtans stelden wij vast dat op sommige plaatsen er wel eens een probleem zou kunnen bestaan en, anderzijds, blijkt dat Comité niet in staat de aanleg van de ontbrekende rioleringen te bespoedigen – wat leidt tot aanhoudend lozen van afvalwater in de Vogelzangbeek! De vervuilende gevolgen van die lozingen in de beken van het Zennebekken laten zich voelen in de rivier zelf en wegen zwaar door op de kwaliteit van onze waterlopen stroomafwaarts. Kortom, de zuivering van de Zenne blijft een utopie zolang de zijrivieren en beken verder vervuild water naar de rivier blijven voeren. Wij maakten dus van de gelegenheid die ons geboden werd door Guillaume de Wouters gebruik om elders in deze uitgave dit probleem aan te kaarten in een bredere context op het niveau van de Zenne in het Brussels gewest.
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 3 -
Comme vous pouvez vous en rendre compte, les bénévoles de la CCN Vogelzang CBN (*) sont actifs à tous les niveaux et ils font un travail formidable pour conserver, gérer et réhabiliter le patrimoine de la Vallée du Vogelzangbeek. De plus, ils gèrent de façon remarquable les valeurs biologiques de sa Réserve Naturelle. La réussite de leurs actions dépend cependant des moyens financiers et humains pouvant être engagés et nous faisons donc un nouvel appel chaleureux à votre aide.
Je kan vaststellen dat de vrijwilligers van de CCN Vogelzang CBN (*) actief zijn op alle niveaus en een fantastisch werk verrichten om het erfgoed van de Vogelzangbeekvallei te bewaren, te beheren en te herwaarderen. Daarenboven beheren zij op merkwaardige wijze de biologische waarden van haar Natuurreservaat. Het welslagen van hun acties is nochtans afhankelijk van de geldelijke en menselijke middelen die kunnen ingezet worden en dus doen wij een nieuwe en warme oproep om ons te steunen.
VENEZ DONC NOUS REJOINDRE !
SLUIT JE DUS AAN BIJ ONS!
A cet effet, vous pouvez nous renvoyer le formulaire de candidature qui figure à la page 30 de cette édition.
Hiervoor kan je ons je kandidaatstelling aankondigen door het formulier op blz. 30 van deze uitgave terug te sturen.
Avant de clôturer cet éditorial, nous vous invitons bien sûr à lire la suite de cette édition qui est dédiée à la gestion de notre patrimoine naturel et à sa biodiversité. Plus loin, vous trouverez également d’autres articles et une rubrique concernant la motivation de nos actions.
Vooraleer een punt te zetten achter dit editoriaal nodigen we je natuurlijk uit om het vervolg van deze uitgave te lezen. Het handelt over het beheer van ons natuurlijk erfgoed en zijn biodiversiteit. Verder zijn er ook nog andere artikelen en een rubriek gewijd aan de drijfkracht achter onze acties.
La version imprimée de notre périodique est, pour des raisons budgétaires, toujours réalisée en noir & blanc, mais une version couleur est disponible et chargeable sur notre site Internet – allez donc voir sur : http://users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/#Periodique
De gedrukte uitgave van ons tijdschrift wordt, om budgettaire redenen, nog steeds in zwart-wit uitgegeven, maar je kunt een kleurenversie lezen en downloaden op onze website – neem dus eens een kijkje op: http://users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/#Periodique
LETTRE OUVERTE
OPEN BRIEF
AU COLLÈGE DES BOURGMESTRE ET ÉCHEVINS DE LA COMMUNE D’ANDERLECHT
AAN HET COLLEGE VAN BURGEMEESTER EN SCHEPENEN VAN DE GEMEENTE ANDERLECHT
Mesdames, Messieurs,
Geachte Dames en Heren,
Sur proposition de l’ancien Collège, le Conseil communal a adopté le 16 décembre 2004 à l’unanimité, une demande au Gouvernement pour ériger la partie centrale de la Vallée du Vogelzangbeek en RÉSERVE NATURELLE.
Op voorstel van het voormalige College keurde de Gemeenteraad op 16 december 2004 unaniem een aanvraag goed om voor het centrale gedeelte van de Vogelzangbeekvallei de erkenning als NATUURRESERVAAT te bekomen bij de Regering.
Auparavant, le site fut classé le 12 novembre 1998 par un Arrêté du Gouvernement et depuis 1998, des conventions signées avec la CCN Vogelzang CBN ont permis la réalisation de plusieurs projets de réhabilitation. Grâce à cette collaboration fructueuse, aux financements des sponsors de la Fondation Roi Baudouin, aux subventions et subsides accordés à l’ASBL par les autorités et à la générosité de ses donateurs, le patrimoine anderlechtois et les actions pour sa réhabilitation ont pu bénéficier jusqu’à ce jour d’un investissement important d’environ 150.000 €. Depuis la fondation en 1995 de la CCN Vogelzang CBN, de nombreux visiteurs ont participé aux visites guidées organisées par celle-ci. Bien souvent, ils ont exprimé leur admiration et leur étonnement quant à la valeur esthétique et la richesse faunistique et floristique de la vallée. On pourrait donc croire que tout va bien et pourtant …
Voordien was het gebied al beschermd door het Regeringsbesluit van 12 november 1998 en sindsdien werden overeenkomsten gesloten met de CCN Vogelzang CBN. Dat maakte de uitvoering van verschillende herwaarderingsprojecten mogelijk. Dankzij die vruchtbare samenwerking, de financiering door de sponsors van de Koning Boudewijnstichting, de hulp en de subsidies van de overheden aan de VZW en de vrijgevigheid van haar donateurs, kon het Anderlechts erfgoed en de acties voor zijn herwaardering tot heden genieten van een belangrijke investering van ongeveer € 150.000. Sinds de oprichting van de CCN Vogelzang CBN in 1995 hebben vele bezoekers deelgenomen aan de geleide bezoeken. Vaak hebben ze daarbij hun bewondering en verbazing geuit met betrekking tot de esthetische waarde en de rijke fauna en flora van de vallei. Men zou dus kunnen denken dat alles goed gaat, maar…
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 4 -
L’Arrêté de Classement du 12 novembre 1998 fut annulé par le Conseil d’Etat suite à un recours du CPAS de la Ville de Bruxelles (!). Cette action spéculative a été contrée par un nouvel Arrêté de Classement du Gouvernement le 19 mars 2009. Le périmètre de classement fut conservé, mais toutes les zones de protection ont disparu. Résultat : le patrimoine classé pour son intérêt esthétique et scientifique est menacé par des projets qui s’implantent sans prendre en considération la valeur du site protégé et sans veiller à une transition harmonieuse avec ses abords. Le Meylemeersch est particulièrement sollicité pour accueillir les extensions successives du Campus Erasme /ULB et pour l’installation du New Bordet à quelques mètres seulement (!) du périmètre de classement. D’autre part, les zones de construction du zoning d’industrie urbaine Erasmus Sud sont définies par le permis délivré à la SDRB et celui-ci tient compte des remarques formulées par la CCN Vogelzang CBN en vue de permettre la conservation du vallon qui longe le cimetière et le bas du site. Cependant, le projet de PRAS démographique du Gouvernement risque de modifier ces acquis. Toujours au Meylemeersch, les cultures maraîchères intensives (utilisation de pesticides et produits fertilisants chimiques) et l’abandon par l’ULB de la gestion des vieux vergers sont à la source d’une dégradation importante des qualités de ce vestige rural. Vu ces menaces, la CCN Vogelzang CBN a rappelé au Gouvernement ses intentions de protéger également une partie du Meylemeersch par une seconde phase de classement et une nouvelle demande en bonne et due forme dans ce sens fut déposée le 28 novembre 2012.
Het Beschermingsbesluit van 12 november 1998 werd door de Raad van State nietig verklaard na beroep van het OCMW van de Stad Brussel (!). Die speculatieve actie werd op 19 maart 2009 door de Regering gecounterd met een nieuw Beschermingsbesluit. De beschermingsbegrenzing bleef gehandhaafd, maar alle vrijwaringzones zijn verdwenen. Resultaat: het esthetische en wetenschappelijke belang van het beschermde erfgoed wordt bedreigd door projecten, die neergepoot worden zonder de waarde van het beschermde landschap in overweging te nemen en zonder te waken over een passende overgang met de randen. In het bijzonder wordt de Mijlemeers geviseerd om de opeenvolgende uitbreidingen van de Campus Erasmus/ULB op te vangen en voor de vestiging van New Bordet op slechts enkele meters (!) van de beschermingsgrens. Anderzijds worden de bouwzones van de stedelijke industriezoning Erasmus Zuid bepaald door de vergunning afgeleverd aan de GOMB. Die houdt rekening met de opmerkingen geformuleerd door de CCN Vogelzang CBN, met het oog op de bewaring van het zijvalleitje langs de begraafplaats en van de benedenkant van de site. Het project van het Demografisch GBP van de Regering riskeert echter die verworvenheden te wijzigen. In de Mijlemeers zijn ook de intensieve tuinbouw (gebruik van pesticiden en chemische meststoffen) en de verwaarlozing van het beheer van de oude boomgaarden door de ULB de oorzaak van een belangrijke aftakeling van de kwaliteiten van dit landelijk overblijfsel. Gezien deze bedreigingen heeft de CCN Vogelzang CBN de Regering herinnerd aan haar voornemen om ook een stuk Mijlemeers te beschermen in een tweede beschermingsfase. Op 28 november 2012 diende de CCN Vogelzang CBN volgens de regels een nieuwe aanvraag in.
Autre revendication : malgré tous les efforts produits par les bénévoles de l’ASBL et l’aide de la Commune et de la Région, certaines revendications de l’association ne sont toujours pas prises en considération et les demandes pour s’investir davantage dans une réhabilitation globale du site restent trop souvent sans réponse. Par cette voie, nous nous permettons donc de rappeler au nouveau Collège les problèmes les plus urgents qui persistent.
Andere eis: ondanks alle geleverde inspanningen door de vrijwilligers van de VZW en de hulp van de Gemeente en het Gewest, worden bepaalde eisen van de vereniging nog steeds niet in overweging genomen. De vragen om zich meer in te zetten voor een algemene herwaardering van het gebied blijven veel te vaak onbeantwoord. Via deze weg veroorloven wij ons dus het nieuwe College te herinneren aan de dringendste aanhoudende problemen.
Sans vouloir entrer dans les détails, nous voulons également démontrer que la conservation, la gestion et la réhabilitation de notre patrimoine, classé ou non, concernent toutes les compétences et notamment : - Police – vandalisme, vol, stationnement sauvage, surveillance, … - Environnement – qualité de vie, biodiversité, évacuation des eaux usées et assainissement des cours d’eau, conservation de la nature, conservation des valeurs esthétiques et biologiques, récréation douce, développement durable, … - Propreté publique – gestion de l’espace public, dépôts clandestins, déchets, … - Développement durable – protection des richesses naturelles locales, qualité de l’eau, OGM, agriculture & culture maraîchère, espaces ruraux, espaces naturels, utilisation de pesticides et de fertilisants, … - Urbanisation – aménagement du territoire (utilisation et densification des zones déjà urbanisées pour pouvoir conserver une commune verte), permis d’urbanisme, maillage vert et maillage bleu, égouts et raccordement des eaux usées, espace public, respect des sites classés et leurs zones de protection, …
Zonder in details te treden willen we ook aantonen dat het behoud, het beheer en de herwaardering van het erfgoed, geschermd of niet, alle bevoegdheden betreft, en meer bepaald: - Politie – vandalisme, diefstal, wild parkeren, toezicht, … - Milieu – leefmilieu, biodiversiteit, afvoer van het afvalwater en sanering van de waterlopen, natuurbehoud, behoud van de esthetische en biologische waarden, zachte recreatie, duurzame ontwikkeling… - Openbare reinheid – beheer van de publieke ruimte, sluikstorten, afval, … - Duurzame ontwikkeling – bescherming van de lokale natuurlijke rijkdommen, waterkwaliteit, GGO’s, land- en tuinbouw, landelijke gebieden, natuurgebieden, gebruik van pesticiden en meststoffen, … - Stedenbouw – ruimtelijke ordening (gebruik en verdichting van de reeds verstedelijkte zones om een groene gemeente te kunnen behouden), stedenbouwkundige vergunning, groen en blauw netwerk, riolen en aansluiting van het afvalwater, openbare ruimte, eerbied voor de beschermde gebieden en hun vrijwaringzones, …
5/2013 - 5 -
- Espaces verts – aménagement des espaces verts, gestion différenciée des espaces verts, entretien des bords de routes, plantations, utilisation de pesticides, biodiversité, maillage vert et maillage bleu, … - Permis d’environnement – protection et amélioration de l’environnement, conservation de la nature et de la qualité de vie, évacuation des eaux usées et épuration, … - Cimetière – aménagement et gestion différenciés, … - Action sociale – réinsertion des personnes handicapées, accompagnement des bénévoles, … - Santé & hygiène – utilisation de pesticides (rodenticides), OGM, pollution des cours d’eau, risques suite à l’insalubrité des propriétés abandonnées, … - Unité Logement Sociale – rénovation et utilisation des logements existants avant de consommer nos derniers espaces ouverts (et verts), … - Economie – convergences entre un développement économique respectueux de l’environnement et la conservation de la Nature, OGM, cultures biologiques, développement durable, … - Enseignement – éducation à l’environnement et à la nature, découverte et protection de la nature, respect du patrimoine commun, … - Finances – subvention du fonctionnement des associations et financement des projets, … - Culture – connaissance, restauration et réhabilitation du patrimoine naturel et paysager, … - Jeunesse – éducation à l’environnement et à la nature, découverte de la nature, respect du patrimoine commun, … - Vie associative – aide et subvention des associations, local de rassemblement, diffusion & annonce d’activités, … - Sport – aménagement et gestion différenciés (biodiversité) des infrastructures sportives, de la Promenade Verte Régionale, récréation douce, … - Monuments et Sites – conservation et gestion du patrimoine, subvention pour la restauration, conservation des propriétés communales classées (Kattekasteel et n° 200 de la rue du Vogelenzang !),… - Tourisme – information concernant la valeur du patrimoine (site classé & réserve naturelle), promenade verte régionale, récréation douce, … - Travaux publics – signalisation, aménagement de connexions entre les vallées et entretien des chemins vicinaux et des sentiers de promenade, maillage vert et bleu, promenade verte régionale, égouts et raccordement des eaux usées, … - Mobilité – signalisation, aménagement des zones de stationnement en bordure des zones vertes, voierie et trafic routier aux abords des zones protégées, … - Espace public – mise en valeur de l’espace public, aménagement, entretien, maillage vert et maillage bleu, … - Logement – rénovation et utilisation des logements existants avant de consommer nos derniers espaces ouverts (et verts), … - Propriétés communales – affectation et réaffectation, abandon des habitations, insalubrité & chancres, entretien, protection et mise en valeur des propriétés classées, …
- Groene ruimtes – inrichting van de groene ruimtes, gedifferentieerd beheer van de groene ruimtes, onderhoud van de wegbermen, aanplantingen, gebruik van pesticiden, biodiversiteit, groen en blauw netwerk, … - Milieuvergunningen – bescherming en verbetering van het leefmilieu, natuurbehoud en behoud van het leefmilieu, afvoer van het afvalwater en zuivering, … - Begraafplaats – gedifferentieerde inrichting en beheer, … - Sociale actie – heropname van gehandicapte personen, begeleiding van vrijwilligers, … - Gezondheid en hygiëne – gebruik van pesticiden (rattenverdelgingsmiddelen), GGO’s, vervuiling van de waterlopen, risico’s als gevolg van het verkrotten van verlaten eigendommen, … - Eenheid Sociale Woongelegenheid – renovatie en gebruik van bestaande woningen vooraleer onze laatste open (en groene) ruimten in te palmen, … - Economie - samenloop tussen een economische ontwikkeling en het respect voor het leefmilieu en natuurbehoud, GGO’s, biologische landbouw en groentekweek, duurzame ontwikkeling… - Onderwijs – milieu- en natuureducatie, ontdekking en bescherming van de natuur, respect voor het gemeenschappelijk erfgoed, … - Financiën – subsidiëring van de werking van de verenigingen en de financiering van de projecten, … - Cultuur – natuurkennis, herstel en herwaardering van het erfgoed (natuur en landschap), … - Jeugd – milieu- en natuureducatie, natuurbeleving, respect voor het gemeenschappelijk erfgoed, … - Verenigingsleven – steun en subsidiëring van de lokale verengingen, verspreiding en aankondiging van activiteiten, … - Sport – gedifferentieerde inrichting en beheer (biodiversiteit) van de sportinfrastructuur, de Groene Gewestelijke wandeling, zachte recreatie, … - Monumenten en Landschappen – behoud en beheer van het erfgoed, subsidies voor het herstel, behoud van de beschermde gemeentelijke eigendommen (Kattekasteel en nr. 200 van de Vogelenzangstraat!), … - Toerisme – informatie over de waarde van het erfgoed (beschermd gebied en natuurreservaat), de gewestelijke groene wandeling, zachte recreatie, … - Openbare werken – signalisatie, inrichting van verbindingen tussen de valleien en het onderhoud van de buurtwegen en wandelpaden, groen en blauw netwerk, gewestelijke groene wandeling, riolering en aansluiting voor/van het afvalwater, … - Mobiliteit – signalisatie, inrichting van parkeerzones langs de rand van de groene zones, wegennet en wegverkeer in de omgeving van beschermde zones, … - Openbare ruimte – waardering van de openbare ruimte, inrichting, onderhoud, groen en blauw netwerk, … - Huisvesting – renovatie en gebruik van de bestaande woningen vooraleer onze laatste open (en groene) ruimten in te palmen, … - Gemeentelijke eigendommen – bestemming en herbestemming, verwaarloosde woningen, verkrotting en kankers, onderhoud, bescherming en herwaardering van de beschermde eigendommen, …
Comme vous pouvez le constater, prendre soin du patrimoine commun est un devoir commun qui concerne tout le monde !
Zoals u kan merken, is zorg dragen voor het erfgoed een gemeenschappelijke opdracht die iedereen aanbelangt !
5/2013 - 6 -
Dans la Vallée du Vogelzangbeek, nous pouvons cataloguer les priorités des devoirs comme suit :
In de Vogelzangbeekvallei kunnen we de prioriteiten van de taken als volgt rangschikken:
I – EXTRÊMEMENT URGENT
I – UITERST DRINGEND
A - Trois habitations situées en zone protégée du site sont des propriétés communales. Elles ont été abandonnées par la Commune et l’action des vandales et des intempéries les ont dégradées en véritables chancres. Depuis 1999 (!), la CCN Vogelzang CBN a dénoncé cette politique d’abandon, a demandé de prendre des mesures conservatoires et a proposé une réaffectation en relation avec le patrimoine dont elles font partie. Une demande précise et un rappel d’autres demandes en 2001 ont eu comme réponse que les immeubles seront rénovés et remis en location par la Commune ! Depuis lors, seulement une habitation (n° 1447, chaussée de Mons) sur les trois a pu bénéficier d’une rénovation.
A - In het beschermde gebied liggen drie woningen waarvan de Gemeente eigenaar is. Daar de Gemeente die verwaarloost en vandalen te werk gaan, maar ook slecht weer schade aanrichten, zijn die woningen echte kankers geworden. Sinds 1999 (!) klaagt de CCN Vogelzang CBN deze politiek van verwaarlozing aan, vraagt ze beschermingsmaatregelen te nemen en een herbestemming voor te stellen met betrekking tot het erfgoed waarvan de gebouwen deel uitmaken. Een welbepaalde aanvraag en een herinnering aan de andere aanvragen uit 2001 leverden als antwoord op dat de gebouwen zullen worden vernieuwd en verhuurd door de Gemeente! Sindsdien kon slechts één woning (Bergensesteenweg nr. 1447) op drie genieten van een renovatie.
Suite à la demande de la Commune, nous avons coopéré en 2002 à une étude (Mens & Ruimte) pour un projet INTERREG à Anderlecht. Dans une liste de 20 projets pour la Vallée du Vogelzangbeek, nous avons bien sûr rappelé la situation inquiétante des trois habitations et mis en évidence les opportunités pour y réaliser des projets. Malheureusement, le projet INTERREG est resté lettre morte. Mise à part la rénovation d’un bâtiment (n° 1447) et les mesures pour stopper le déclin du Kattekasteel, les dégradations continuent à faire des ravages. Les frais de remise en état obligatoire relative au patrimoine classé deviennent plus lourds de jour en jour. De plus, les risques de dégâts supplémentaires causés par des vandales ou des squatteurs imprudents qui boutent le feu aux maisons inoccupées sont réels ! D’autre part, l’état des maisons abandonnées et désaffectées dégrade également les valeurs esthétiques du patrimoine protégé ce qui témoigne de très peu de respect pour celui-ci. Lors des visites guidées, les participants nous posent à chaque fois les mêmes questions pour savoir qui en est le propriétaire et à chaque fois nous avons honte de notre réponse. Le cas du « Kattekasteel » est particulier, car cette villa remarquable avec son jardin et ses arbres fruitiers est mentionnée dans l’Arrêté de Classement comme point fort dans le paysage rural du site. C’est pourquoi, l’ASBL CCN Vogelzang CBN a proposé une réaffectation en relation avec le patrimoine dont il fait partie. Depuis 2009, un dossier détaillé qui associe le sort du Kattekasteel à celui de la ferme du Meylemeersch de la SDRB a été transmis à la Commune et au Gouvernement. Au niveau de la Commune, ce dossier a été pris en considération par la majorité précédente, mais les promesses d’intégration du projet proposé et de mise à disposition d’un pied à terre pour les bénévoles-gestionnaires de la Réserve Naturelle n’ont malheureusement pas encore trouvé de solution durable.
In gevolge van een vraag van de Gemeente hebben wij in 2002 samengewerkt aan een studie (Mens & Ruimte) voor een INTERREG-project in Anderlecht. In een lijst van 20 projecten voor de Vogelzangbeekvallei hebben wij uiteraard herinnerd aan de onrustwekkende toestand van de drie woningen en gewezen op de mogelijkheden om er projecten te realiseren. Helaas bleef het INTERREG-project dode letter. Buiten de renovatie van een woning (nr. 1447) en de maatregelen om het verval van het Kattekasteel te stoppen, blijft de verloedering schade aanrichten. De verplichtingen en de kosten om het beschermde erfgoed in de oorspronkelijke staat te herstellen, worden elke dag zwaarder. Daarenboven is het risico op bijkomende schade, aangericht door vandalen of onvoorzichtige krakers die in de leegstaande woningen brand stichten, reëel! Anderzijds brengt de verwaarlozing en de leegstand van de huizen de esthetische waarden van het beschermde erfgoed ook ernstige schade toe en getuigt van zeer weinig respect ervoor. Bij de geleide bezoeken stellen de deelnemers ons telkens opnieuw dezelfde vragen omtrent de eigenaar, en telkens zijn we beschaamd voor het antwoord dat we hierop moeten geven. Bijzonder aanstootgevend is het geval van het « Kattekasteel ». Deze merkwaardige villa met haar tuin en fruitbomen wordt immers vermeld in het Beschermingsbesluit als een opvallende verschijning in dit landelijke gebied. Daarom stelde de VZW CCN Vogelzang CBN een herbestemming voor die verband hield met het erfgoed waarvan het deel uitmaakt. Sinds 2009 werd een gedetailleerd dossier, dat het lot van het Kattekasteel verbindt met dat van de Mijlemeershoeve van het GOMB, overgemaakt aan de Gemeente en de Regering. Op gemeentelijk niveau werd het dossier al in overweging genomen door de voorgaande meerderheid. De beloften van de voorgestelde integratie van het project en van de terbeschikkingstelling van een lokaal en bergplaats voor de vrijwilligers-beheerders van het Natuurreservaat hebben echter helaas nog geen duurzame oplossing gevonden.
Nous demandons avec insistance que la Commune prenne de toute urgence, en concertation avec le Gouvernement, les décisions pour pérenniser ce patrimoine protégé en respectant les engagements précédents concernant le type de réaffectation pour le Kattekasteel.
Wij vragen met aandrang dat de Gemeente zeer dringend, in overleg met de Regering, de beslissingen neemt om dit beschermde erfgoed te bewaren, waarbij de voorgaande overeenkomsten betreffende het soort herbestemming voor het Kattekasteel moeten worden nagekomen.
5/2013 - 7 -
B - Dans le cadre de la nouvelle demande de classement pour la partie du Meylemeersch qui a été déposée par la CCN Vogelzang CBN le 28 novembre 2012,
B - In het kader van de nieuwe beschermingsaanvraag voor een gedeelte van de Mijlemeers, dat door de CCN Vogelzang CBN op 28 november 2012 werd ingediend,
nous demandons que la Commune insiste auprès du Ministre-Président Ch. Picqué et/ou son successeur afin que la nouvelle procédure de classement promise pour le Meylemeersch soit proposée au Gouvernement le plus vite possible.
vragen we dat de Gemeente bij Minister-President Ch. Picqué en/of zijn opvolger aandringt om de nieuwe in 1996 beloofde beschermingsprocedure voor de Mijlemeers zo snel mogelijk aan de Regering voor te stellen.
C - Depuis l’agréation de la partie centrale du site comme Réserve Naturelle par le Gouvernement, une convention de gestion a été conclue entre la Commune et l’ASBL CCN Vogelzang CBN afin d’organiser une cogestion efficace de cet Espace Vert de haute valeur biologique (PRAS). Nous rappelons que cette agréation permet aux propriétaires de bénéficier d’une exemption d’impôts immobiliers pour ce bien qui est en majeure partie une propriété communale.
C - Sinds het centrale gedeelte van het gebied als Natuurreservaat werd erkend door de Regering, werd een beheerovereenkomst gesloten tussen de Gemeente en de VZW CCN Vogelzang CBN om zo een daadwerkelijk gezamenlijk beheer te organiseren van deze Groene Ruimte met hoge biologische waarde (GBP). Wij herinneren eraan dat deze erkenning de eigenaars toelaat van een vrijstelling van vastgoedbelastingen te genieten voor dit goed, dat voor het grootste deel gemeenteeigendom is.
Nous demandons à la Commune de garantir une assistance optimale afin que la gestion puisse s’organiser dans les meilleures conditions, de renouveler annuellement sa subvention qui implique cette gestion, de maintenir un pied à terre pour les bénévoles au Kattekasteel, de garantir la disposition d’un local « matériel & outils » au sein de la réserve (chaussée de Mons n°1447) et de prévoir une assistance logistique qui doit répondre aux besoins de la gestion des 13ha41a de la Réserve Naturelle.
Wij vragen de Gemeente een optimale steun te garanderen zodat het beheer in de beste omstandigheden kan worden georganiseerd, om jaarlijks de subsidie te vernieuwen die het beheer met zich meebrengt, om een lokaal en bergplaats aan het Kattekasteel te behouden voor de vrijwilligers, om een “materiaal en gereedschap”-lokaal ter beschikking te blijven hebben in het reservaat (Bergensesteenweg nr 1447) en om een logistieke steun te voorzien die moet beantwoorden aan het beheer van de 13ha41a van het Natuurreservaat.
D - Lors de l’enquête publique pour le projet Erasmus Sud de la SDRB, la Commune a soutenu notre proposition pour réaffecter la dernière ferme du Meylemeersch comme « Ferme pour Enfants » ou une autre réaffectation qui permette de maintenir une activité qui respecte ce patrimoine rural.
D - Tijdens het openbaar onderzoek voor het project Erasmus Zuid van de GOMB heeft de Gemeente ons voorstel gesteund om de laatste hoeve van de Mijlemeers een nieuwe bestemming te geven als « Kinderboerderij » of een andere herbestemming die toelaat een activiteit uit te oefenen die het landelijk erfgoed eerbiedigt.
Nous demandons que la Commune déclare officiellement qu’elle est partenaire et qu’elle participe à l’élaboration du projet qui rassemblera Commune, Région, SDRB, ULB/Erasme, ainsi que les 3 associations concernées.
Wij vragen dat de Gemeente officieel verklaart dat ze partner is bij dit project en dat ze meewerkt aan de uitwerking van het project waarin Gemeente, Gewest, GOMB, ULB/Erasmus evenals de 3 betrokken verenigingen bijeen worden gebracht.
II – TRES URGENT
II – ZEER DRINGEND
A - Grâce aux subsides communaux et régionaux, ainsi qu’aux dons des membres de la CCN Vogelzang CBN, l’ASBL est en mesure de proposer régulièrement des projets de réhabilitation afin de mettre en valeur notre patrimoine.
A - Dankzij de gemeentelijke en gewestelijke subsidies alsook dankzij de giften van de leden van de CCN Vogelzang CBN, is de VZW in staat om regelmatig herwaarderingsprojecten voor te stellen om ons erfgoed tot zijn recht te laten komen.
Nous demandons à la Commune de soutenir ces projets de façon optimale et de favoriser la concertation avec les administrations (communales et régionales) afin d’éviter des tracasseries administratives inutiles et pour que les autorisations soient délivrées dans des délais raisonnables. B - Dans le même ordre d’idées, il est indispensable que d’autres projets, qui vont dans le sens opposé, soient rééquilibrés et compensés par des mesures spécifiques, généralement proposées par l’ASBL CCN Vogelzang CBN lors des enquêtes publiques. Ces propositions ne sont malheureusement pas toujours écoutées à 100% et donc insuffisamment prises en considération. La manière dont on propose d’implanter le projet New Bordet est particulièrement interpelant, car les valeurs esthétiques et scientifiques du patrimoine classé sont mal considérées et jugées de n’avoir qu’un intérêt secondaire.
Wij vragen de Gemeente om die projecten optimaal te steunen en het overleg met de besturen (gemeentelijk en gewestelijk) te bevorderen om nutteloze administratieve rompslomp te vermijden en opdat de goedkeuringen binnen aanvaardbare termijnen worden afgeleverd. B - In diezelfde gedachtegang is het onontbeerlijk andere projecten, die in de tegengestelde zin gaan, opnieuw in evenwicht te brengen en te compenseren door specifieke maatregelen, meestal voorgesteld door de VZW CCN Vogelzang CBN bij de openbare onderzoeken. Er wordt jammer genoeg niet steeds 100% geluisterd naar die voorstellen en ze worden dus onvoldoende in overweging genomen. De manier waarop men het New Bordet-project wil inplanten, is bijzonder interpellerend. Zowel de esthetische als de wetenschappelijke waarden van het beschermde erfgoed worden niet goed in aanmerking genomen en worden maar van bijkomend belang beschouwd. 5/2013 - 8 -
Nous demandons à la Commune de soutenir de façon optimale nos interventions lors des concertations et de favoriser une adaptation des projets à nos remarques car, en matière de protection du patrimoine anderlechtois, les intérêts communs ne peuvent être divergents.
Wij vragen de Gemeente onze tussenkomsten optimaal te steunen tijdens het overleg en een aanpassing van de projecten te begunstigen volgens onze opmerkingen, want op het gebied van bescherming van het Anderlechts erfgoed, mogen de gemeenschappelijke belangen niet verschillend zijn.
C - Lors d’une étude (subventionnée par la Commune), nous avons proposé un aménagement différencié du Centre Sportif du Vogelenzang et ceci en compensation des pertes de biodiversité suite à l’aménagement d’un terrain synthétique et de l’extension en cours. Ce Centre est situé à proximité du site classé et touche à sa Réserve Naturelle. Ceci mérite un aménagement et une gestion différenciés afin de renforcer les valeurs esthétiques et scientifiques du patrimoine.
C - Tijdens een studie (gesubsidieerd door de Gemeente) hebben wij een gedifferentieerde inrichting van het Sportcentrum Vogelenzang voorgesteld ter compensatie van het verlies aan biodiversiteit als gevolg van de aanleg van een synthetisch terrein en de huidige uitbreiding. Dit Centrum ligt in de nabijheid van het beschermd gebied en raakt aan het Natuurreservaat. Dit verdient een gedifferentieerd beheer om de esthetische en wetenschappelijke waarde van het erfgoed te versterken.
Nous demandons que la Commune donne son accord sur ce principe, qu’elle marque également son accord sur la nature des plantations et qu’elle prévoie la réalisation dès que possible.
Wij vragen dat de Gemeente haar akkoord geeft over het principe, dat ze ook akkoord gaat met de aard van de aanplantingen en dat ze de gevraagde uitvoering zo vlug mogelijk voorziet.
Aux alentours de ce Centre et probablement ailleurs (dans le Cimetière par exemple), le Service communal d’Hygiène mène irrégulièrement des actions de dératisation.
In de buurt van dit Centrum en waarschijnlijk ook elders (in de Begraafplaats bijvoorbeeld), voert de Gemeentelijke Hygiënedienst onregelmatig rattenbestrijdingacties.
Ces actions en milieu périurbain ne peuvent en aucun cas comporter des risques pour la faune sauvage protégée et doivent se conformer à l’esprit de la nouvelle Ordonnance Nature. Nous demandons que ces actions s’organisent en accord avec BE-IBGE et l’ASBL CCN Vogelzang CBN.
Deze acties aan de rand van het stedelijk gebied mogen in geen enkel geval risico’s meebrengen voor de wilde beschermde fauna en dienen zich aan te passen aan de nieuwe Ordonnantie voor Natuurbehoud. Wij vragen dat deze acties georganiseerd worden met akkoord van LB-BIM en de VZW CCN Vogelzang CBN.
D - Depuis l’ouverture de la procédure de classement en 1996, l’absence de permis et l’octroi de permis de façon irrégulière ont provoqué plusieurs fois la dégradation des valeurs esthétiques et scientifiques du site protégé.
D - Sinds het starten van de beschermingsprocedure in 1996, heeft het gebrek aan of het onregelmatig toekennen van een vergunning er verschillende keren toe geleid dat er schade werd veroorzaakt aan de esthetische en wetenschappelijke waarden van het beschermde gebied.
Nous demandons que la Commune donne des instructions précises à toutes les administrations qui doivent intervenir dans la vallée (voir ci-dessus) afin que notre association soit concertée et que les obligations relatives au site classé et sa Réserve Naturelle soient respectées.
Wij vragen dat de Gemeente aan alle administraties die in de vallei moeten ingrijpen (zie hierboven) nauwkeurige richtlijnen geeft betreffende het overleg met onze vereniging en met betrekking tot de verplichtingen voor het eerbiedigen van het beschermde gebied en zijn Natuurreservaat.
E - Les dernières décennies, l’absence d’une politique efficace qui prévoit la conservation des valeurs naturelles de nos cours d’eau a conduit à une pollution inadmissible des ruisseaux d’Anderlecht, c. à d. le Broekbeek, le Pedebeek et le Vogelzangbeek. Grâce à l’initiative d’Aquafin (Région flamande), à l’avis de la CRMS et aux interventions de la CCN Vogelzang CBN, on a installé un double collecteur dans la vallée du Vogelzangbeek et ce projet réunit enfin les possibilités pour assainir le ruisseau.
E - De laatste decennia was er gebrek aan een efficiënte politiek die in het behoud van de natuurwaarden van onze beken voorzag. Dat leidde tot een ontoelaatbare vervuiling van de Anderlechtse beken, namelijk de Broekbeek, de Pedebeek en de Vogelzangbeek. Dankzij een initiatief van Aquafin (Vlaams gewest) en de adviezen van de KCML en de tussenkomsten van de CCN Vogelzang CBN werd een dubbele collector in de Vogelzangbeekvallei aangelegd. Dit project biedt eindelijk de mogelijkheden om de beek te kunnen saneren.
Nous demandons que la Commune soutienne les efforts de l’ASBL CCN Vogelzang CBN pour susciter une suite à ce projet afin que toutes les eaux usées soient récoltées et évacuées vers les stations d’épuration. De plus, nous demandons un engagement ferme pour collaborer à une coopération interrégionale qui assurera, à moyen terme, l’assainissement complet et la réhabilitation du Vogelzangbeek.
Wij vragen dat de Gemeente de inspanningen van de CCN Vogelzang CBN ondersteunt om een vervolg te geven aan dit project, zodat al het vervuilde water opgenomen en afgevoerd wordt naar de waterzuiveringstations. Bovendien vragen wij een stevig engagement om samen te werken aan een intergewestelijke samenwerking die op middellange termijn de volledige sanering en herwaardering van de Vogelzangbeek moet verzekeren.
5/2013 - 9 -
III – URGENT
III – DRINGEND
A - L’urbanisation excessive et sans réserve des cinquante dernières années doit faire place à une gestion réfléchie des potentialités encore existantes.
A - De overdreven, buitensporige verstedelijking van de laatste 50 jaar moet plaats maken voor een weldoordacht beheer van de nog bestaande mogelijkheden.
Comme la CRMS, nous invitons la Commune à favoriser une gestion prudente et économe de ses potentialités urbanistiques existantes à travers l’élaboration d’outils, tels que les PPAS plutôt que de recourir à de simples lotissements qui ne peuvent rencontrer la complexité des problèmes.
Net zoals de KCML nodigen wij de Gemeente uit om voorzichtig en spaarzaam om te springen bij het beheer van haar potentiële stedenbouwkundige mogelijkheden via de uitwerking van werkinstrumenten zoals het BPA, eerder dan terug te vallen op gewone verkavelingen. Die laatste bieden immers geen antwoord op de ingewikkelde problematiek.
B - A chaque occasion, nous suggérons de mettre en œuvre des mesures pour assurer le développement durable de notre commune. On constate que les connexions vertes entre les vallées du Pedebeek et celle du Vogelzangbeek disparaissent l’une après l’autre. En cause : l’urbanisation galopante le long de la route de Lennik et autour du Campus ULB, le projet Erasmus Sud / SDRB, le futur projet « Chaudron », la ligne du chemin de fer jadis un couloir important pour le maillage biologique et devenu maintenant une barrière infranchissable pour certaines espèces, …
B - Bij elke gelegenheid stellen wij voor maatregelen in te stellen om de duurzame ontwikkeling in onze gemeente te verzekeren. Wij stellen vast dat de groene verbindingen tussen de vallei van de Pedebeek en die van de Vogelzangbeek een na een verdwijnen. Oorzaak: de op hol geslagen verstedelijking langs de Lenniksebaan, rond de ULB-campus, het Erasmus Zuid/GOMB-project, het komende “Ketel”-project en de spoorlijn die vroeger een belangrijke doorgang voor het biologische netwerk was en nu een onoverbrugbare barrière geworden is voor bepaalde soorten, …
Nous demandons que la Commune mette en place de façon durable des mécanismes qui garantissent une meilleure gestion de nos derniers espaces ouverts et leur interconnexion, la conservation et le développement de la biodiversité et la création d’un véritable maillage vert et bleu.
Wij vragen dat de Gemeente duurzame werkmechanismen ontwikkelt die een waarborg bieden voor een beter beheer van onze laatste open ruimtes en hun onderlinge verbindingen, voor de vrijwaring en de ontwikkeling van de biodiversiteit en voor de ontwikkeling van een reëel groen en blauw netwerk.
C - Les différents statuts existants et futurs qui sont sensés protéger le patrimoine naturel commun de la Vallée du Vogelzangbeek exigent une gestion et une attention permanente. Actuellement, la Convention pour le site ne permet pas cette permanence car, ni la Commune, ni notre association ne dispose de moyens pour l’assurer. Dans le cadre du Plan de Gestion pour la Réserve Naturelle Agréée, l'adaptation de la convention a garanti la continuité pour la durée de l’agréation (10 ans) et un élargissement avec Bruxelles Environnement – IBGE, mais la gestion permanente n’est toujours pas garantie de façon durable.
C - De verschillende bestaande en toekomstige statuten die het gemeenschappelijk natuurlijk erfgoed van de Vogelzangbeekvallei moeten beschermen, vereisen permanent beheer en aandacht. Momenteel is die vereiste niet gewaarborgd door de Overeenkomst voor het gebied, want noch de Gemeente, noch onze verenging beschikken over de middelen om ze te verzekeren. In het kader van het Beheersplan voor het Erkende Natuurreservaat heeft de aanpassing van de overeenkomst de continuïteit verzekerd voor de duur van de erkenning (10 jaar) en een uitbreiding met Leefmilieu Brussel – BIM, maar het permanente beheer is nog steeds niet verzekerd op een duurzame wijze.
Nous demandons qu’une collaboration permanente pour le suivi du plan et la gestion soit envisagée au-delà de l’agréation. Nous demandons qu’annuellement, ou chaque fois qu’un problème se pose, soient organisées avec les cogestionnaires des réunions pour évaluer les besoins et pour décider quelles démarches sont nécessaires afin de maintenir un état favorable de conservation.
Wij vragen dat een permanente samenwerking voor de opvolging van het plan en het beheer beoogd wordt ook na de erkenning. Wij vragen dat jaarlijks, of telkens er zich een probleem stelt, vergaderingen worden georganiseerd met de medebeheerders om de behoeften te evalueren en om te beslissen welke stappen nodig zijn om een gunstige staat van behoud te verzekeren.
IV – A PRÉVOIR
IV – TE VOORZIEN
Notre commune possède sur son territoire et donc en RBC les derniers espaces ruraux dignes de ce nom. Ces espaces peuvent rivaliser au point de vue biodiversité avec les espaces forestiers au sud de la Région ! Cette richesse n’est malheureusement pas estimée à sa juste valeur et si on n’y prend pas garde et que l’évolution des 5 dernières décennies se poursuit, Anderlecht aura perdu pour toujours cet atout capital de pouvoir offrir un cadre de vie exceptionnel à ses habitants.
Onze gemeente bezit op zijn grondgebied, dus in het BHG, de laatste landelijke gebieden, die die naam waardig zijn. Die gebieden mogen inzake biodiversiteit rivaliseren met de beboste gebieden in het zuiden van het Gewest! Deze rijkdom wordt jammer genoeg niet echt naar zijn waarde geschat. Indien we niet opletten en als de evolutie van de 5 laatste decennia zich doorzet, zal Anderlecht de belangrijke troef om zijn inwoners een uitzonderlijk levenskader aan te kunnen bieden, voor altijd verliezen. 5/2013 - 10 -
Nous demandons que la Commune organise de façon durable une sensibilisation des futures générations et du grand public à partir de la Maison Verte & Bleue pour Neerpede et à partir du Kattekasteel pour la Vallée du Vogelzangbeek. Dans ce cadre, il est indispensable de prévoir un budget conséquent pour faire fonctionner ces centres d’éducation et pour financer les animations organisées dans ce sens par l’ASBL Tournesol/CRIE. D’autre part, il est hautement conseillé que les élus anderlechtois fassent pression au niveau régional pour conserver le patrimoine rural et pour l’inscrire à la Convention Européenne du Paysage (*).
Wij vragen dat de Gemeente op duurzame wijze een sensibilisering van de toekomstige generaties en van het grote publiek organiseert vanuit het Groen en Blauw Huis voor Neerpede en vanuit het Kattekasteel voor de Vogelzangbeekvallei. In dit kader is het onontbeerlijk een consequent budget te voorzien voor deze instellingen en om de educatieanimaties in die zin, georganiseerd door de VZW Zonnebloem/GCEI, te financieren. Anderzijds is het ten stelligste aangeraden dat de Anderlechtse verkozenen op gewestelijk niveau druk blijven uitoefenen om het landelijk karakter te bewaren en om het in te schrijven in de Europese Landschapsconventie (*).
(*) La Convention Européenne du Paysage, restée lettre morte jusqu’à ce jour en Région de BruxellesCapitale, a été adoptée par le Comité des Ministres du Conseil de l’Europe le 17 juillet 2000 et a été signée par la Belgique le 20 octobre 2000. Il s’agit d’un traité mixte qui a obtenu l’assentiment des différents niveaux de pouvoir et qui
(*) De Europese Landschapsconventie, tot op heden dode letter gebleven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, werd op 17 juli 2000 aanvaard door de Europese Ministerraad en werd op 20 oktober 2000 ondertekend door België. Het gaat om een gemengd verdrag dat de goedkeuring kreeg van de verschillende machtsniveaus en
Les efforts qui ont été produits depuis 18 années par les bénévoles de l’ASBL CCN Vogelzang CBN en faveur de notre patrimoine naturel sont devenus un exemple dans notre Région et forcent admiration. Si au départ, l’écoute des autorités communales n’a pas toujours été à la hauteur de ces efforts, nous pouvons actuellement applaudir une collaboration de mieux en mieux adaptée. Les bénévoles espèrent donc que leurs demandes mentionnées dans cette « lettre ouverte » soient de nature à capter votre attention et surtout à vous inciter à chercher avec eux les réponses et les solutions. Nous vous demandons d’abandonner l’habituelle vision à court terme, de penser aux futures générations anderlechtoises et d’écouter davantage les préoccupations en matière d’environnement, cadre de vie et qualité de vie.
De vrijwilligers van de VZW CCN Vogelzang CBN hebben voor ons natuurlijk erfgoed de laatste 18 jaar inspanningen geleverd die een voorbeeld stellen in ons Gewest en bewondering verdienen. Kregen die inspanningen aanvankelijk misschien niet genoeg de verwachte waardering van de gemeentelijke overheden, dan kunnen wij tegenwoordig de steeds beter verlopende samenwerking alleen maar toejuichen. De vrijwilligers hopen dus dat wat zij in deze « open brief » vragen, de nodige aandacht van u krijgt en u aanspoort om met hen naar antwoorden en oplossingen te zoeken. We vragen u de gebruikelijke visies op korte termijn te laten voor wat ze zijn, meer te denken in functie van de toekomstige Anderlechtse generaties en voortaan meer te luisteren naar bekommernissen inzake milieu, levens-kader en -kwaliteit.
Veuillez agréer, Mesdames, Messieurs, l’expression de nos sentiments très distingués.
Hoogachtend.
Les bénévoles de la CCN Vogelzang CBN – ASBL.
De vrijwilligers van de CCN Vogelzang CBN – VZW. (*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
5/2013 - 11 -
La SENNE
De ZENNE
en Région Bruxelloise
in het Brussels Gewest
De la Senne honorée à la Senne mal aimée
Ooit edele Zenne, dan verguisde Zenne
1 – Lode De Potter (1894-1975): La Senne à Anderlecht-Paepsem / De Zenne te Anderlecht-Paepsem - © → p. 23
Si les Anversois ont avec l’Escaut, et les Liégeois avec la Meuse, deux fleuves majestueux le long desquels ils peuvent flâner et observer le ballet des bateaux transportant la marchandise, les Bruxellois n’ont guère qu’une rivière de 15 mètres de large qu’ils ne peuvent d’ailleurs plus apercevoir qu’en de rares endroits. Souvent confondue avec la Seine de Paris, la petite Senne bruxelloise a pourtant contribué au développement de la ville durant plusieurs siècles. Ses eaux firent ainsi tourner la roue de moulins pour la fabrication du papier, le sciage du bois ou encore la mouture du grain. Les blanchisseries, les tanneries et même les brasseries faisaient usage de son eau, tout comme les marchands de poissons près de la place Saint-Géry qui remplissaient, avec l’eau de la rivière, des bassins aménagés dans les caves afin d’y conserver le poisson. On y transporta de la marchandise jusqu’au 16 ème siècle, époque où la Senne fut remplacée pour cette activité par le canal de Willebroek, pour lequel elle fut encore mise à contribution puisqu’elle alimentait celui-ci en eau. Mais le 19ème siècle va marquer un tournant dans l’existence du cours d’eau. Avec la révolution industrielle, de nombreuses usines s’installent le long de la Senne, essentiellement à Cureghem et Molenbeek Saint-Jean, et la population voit son nombre augmenter fortement. La pression sur la Senne (et d’autres ruisseaux) devient énorme. Les saletés qu’elle doit recevoir finissent par rendre la vie quasi impossible dans une eau devenue pestilentielle. Les Bruxellois en paient aussi le prix puisque les odeurs deviennent de plus en plus incommodantes et que l’eau souillée est un vecteur de maladies. Outre ces soucis sanitaires, la Senne, qui draine une très large vallée et possède par conséquent un débit capricieux, quitte régulièrement son lit en cas d’averses soutenues pour provoquer des inondations parfois désastreuses. Celles-ci s’accentuent avec l’urbanisation croissante et la présence d’obstacles (ponts, moulins) qui empêchent le bon écoulement de l’eau.
2 – 1910 : La Senne à Anderlecht, rue des Goujons / De Zenne te Anderlecht, Grondelsstraat - © → p. 23
De Antwerpenaars hebben hun Schelde, de Luikenaars de Maas. Twee machtige stromen waarlangs ze kunnen slenteren en het ballet van goederenvervoer per schip kunnen gadeslaan. Brussel beschikt enkel maar over een rivier van 15 m breed, en dan alleen nog op een paar zeldzame plaatsen te bekijken. Zelfs al verwart men haar nogal eens met de Seine in Parijs, toch droeg de kleine Brusselse Zenne eeuwenlang bij tot de ontwikkeling van de stad. Zo diende het water om het rad van papiermolens houtzagerijen, of graanmolens in beweging te zetten. Niet alleen wasserijen, ook leerlooierijen en zelfs brouwerijen gebruikten haar water. En zelfs de viswinkels bij het Sint-Goriksplein vulden met het rivierwater de kuipen in de kelders waarin de vis bewaard werd. Tot in de 16de eeuw werden er goederen op vervoerd. Toen werd de Zenne voor dat doel vervangen door het kanaal van Willebroek. Toch diende ze dan nog altijd want ze moest het kanaal in water voorzien.
Het is de 19de eeuw die verandering brengt in het bestaan van de waterloop. Met de industriële revolutie komen heel wat fabrieken zich langsheen de Zenne inplanten, hoofdzakelijk in Kuregem en Sint-Jans-Molenbeek, en daarbij gebeurt een sterke toename van de bevolking. Met daarenboven een geweldige druk op de Zenne (en de andere beken). Het vuil dat zij te verwerken krijgt maakt het leven stilaan onmogelijk in het water dat uiteindelijk walgelijk geworden is. Daarnaast betalen de Brusselaars er ook de prijs van vermits de stank steeds hinderlijker wordt en het vervuilde water ziekten met zich meebrengt. Er zijn ook andere problemen want het stroomgebied van de Zennevallei is heel breed en hierdoor ontstaat een grillig debiet. De rivier verlaat regelmatig haar bedding bij aanhoudende stortregens en veroorzaakt hierbij soms rampzalige overstromingen. Deze worden nog erger door de toenemende verstedelijking en de aanwezigheid van hindernissen (bruggen, molens) die een goede doorstroming van het water in de weg staan.
5/2013 - 12 -
3 – Le Moulin Stockmans vers 1910 (actuel square Albert 1er à Anderlecht) / De Stockmansmolen rond 1910 (nu Albert 1ste square te Anderlecht) - © → p. 23
4 – 1942 : Petite Senne & pont rue des Mégissiers / De Kleine Zenne & brug over Zeemtouwersstraat - © → p. 23
Les pouvoirs publics doivent trouver une solution à ces problèmes. Un projet envisage de dévier le cours de la Senne et de la faire traverser le canal à plusieurs endroits afin qu’en cas de fortes pluies, celui-ci puisse absorber le trop plein d’eau de la rivière pour empêcher les inondations. Quant aux eaux usées, on imagine de les collecter via un réseau d’égouts pour les déverser dans la Senne1 au niveau de Vilvorde, en aval de Bruxelles, les habitants de la ville étant quittes de leurs mauvaises odeurs … au détriment de leurs voisins de la campagne.
Het is de taak van de openbare besturen een oplossing te vinden voor deze problemen. Een voorstel bestaat erin de loop van de Zenne om te leiden en haar op verschillende plaatsen onder het kanaal door te sluizen zodat bij hevige regen deze het overtollige water van de rivier kan opnemen en zo overstromingen vermijden. Terwijl het afvalwater kan opgevangen worden via een netwerk van rioleringen die het dan in de Zenne1 zou overstorten ter hoogte van Vilvoorde, stroomafwaarts van Brussel. Aldus worden de inwoners van de stad verlost van de kwalijke geuren… ten nadele van hun buren buiten de stad.
Finalement, c’est un projet de voûtement qui sera retenu. La Senne est ainsi mise sous terre sur un peu plus de deux kilomètres entre la gare du Midi et la place Rogier. Elle laisse la place à de grands boulevards (Lemonnier, A. Max, …) et à des immeubles prestigieux de type parisien. Les îles (la plus illustre étant l’île Saint-Géry) que les bras de la Senne formaient depuis des siècles dans la ville, disparaissent définitivement en 1871. Les problèmes d’inondations ne sont pour autant pas terminés en amont et en aval du voûtement, à Anderlecht et à Laeken. D’importants travaux sont donc entrepris pour dévier et rallonger le voûtement. Ceux-ci sont terminés au début des années ’50.
Tenslotte werd gekozen voor de overwelving van de rivier. Zo ging de Zenne ondergronds over een afstand van wat meer dan twee kilometers tussen het Zuidstation en het Rogierplein. Door deze oplossing kwam ruimte vrij voor grote lanen (Lemonnier, A. Max, …) en prestigevolle bouwwerken naar Parijs model. De eilanden (het meest bekende was dat van Sint-Goriks) die eeuwenlang door de armen van de rivier omgord werden binnen de stad, verdwenen voor eens en voor altijd in 1871. Nochtans waren daarmee de overstromingsproblemen niet van de baan, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts van de overwelving, zowel in Anderlecht als in Laken. Vandaar belangrijke werken om de overwelving om te leggen en nog langer te maken. Deze werden beëindigd in de jaren ’50.
5 – L’impasse de la Planète, longeant la coupure de la Senne à Anderlecht : carte postale vers 1900 / Het Planeetstraatje langs de aftakking van de Zenne te Anderlecht : postkaart rond 1900 - © → p. 23
6 – La Petite Senne, rue Prévinaire à Anderlecht lors des inondations du 22 novembre 1930 / De Kleine Zenne, Prévinairestraat te Anderlecht tijdens de overstroming van 22 november 1930 - © → p. 23
1
A l’époque, on décida de rejeter les eaux collectées dans la Senne plutôt que dans le canal que l’on voulait préserver. / Indertijd besliste men het opgevangen water naar de Zenne te loodsen eerder dan naar het kanaal dat zo gespaard bleef.
5/2013 - 13 -
La Senne ne traverse désormais plus le pentagone bruxellois, mais longe celui-ci de façon rectiligne en passant successivement sous la Porte d’Anderlecht, la Porte de Ninove et la Porte de Flandre, avant de s’éloigner de la ville au niveau de la place de l’Yser. Quant à l’ancien pertuis qui passait sous les boulevards centraux, il est aujourd’hui utilisé (en partie) par le tram.
Voortaan doorkruist de Zenne de vijfhoek niet meer, doch stroomt erlangs in een rechte lijn onder, opeenvolgend, de Anderlechtse Poort, de Ninoofse Poort en de Vlaamse Poort en dit vooraleer de stad achter zich te laten ter hoogte van het IJzerplein. De oude koker die onder de centrale lanen liep wordt tot op vandaag (gedeeltelijk) nog gebruikt door het openbaar vervoer.
Durant ces décennies, ce n’est pas seulement la Senne qui va s’effacer du paysage en Région bruxelloise, mais toute une série de ruisseaux qui seront entièrement ou partiellement recouverts, nombre d’entre eux étant transformés en égouts. C’est ainsi que le Maelbeek, qui prend sa source à l’abbaye de la Cambre, disparaîtra complètement. Seul le Vogelzangbeek à Anderlecht, à la frontière avec la Région flamande, sera totalement épargné et conservera son lit naturel. En l’espace d’un siècle, le réseau hydrographique bruxellois est donc profondément et durablement chamboulé, et la trace de l’eau se perd en de nombreux endroits. Cependant, des communes comme Molenbeek, Schaerbeek, Etterbeek ou encore WoluweSaint-Pierre témoignent toujours, par leur nom, de l’importance que les hommes accordèrent dans le passé à leurs cours d’eau.
Tientallen jaren lang is het niet alleen de Zenne die uit het landschap van het Brussels gewest verdwijnt, doch eveneens een hele reeks beken worden overwelfd en vele worden omgevormd tot riolen. Zo verdwijnt de Maalbeek, die aan de Abdij ter Kameren ontspringt, volledig onder de grond. Enkel en alleen de Vogelzangbeek in Anderlecht, op de grens met het Vlaams gewest, wordt dank zij deze grens volledig gespaard en behoudt daarbij haar oorspronkelijke bedding. Over een tijdspanne van honderd jaar wordt het Brussels hydrografisch net dus grondig en blijvend overhoop gehaald en op vele plaatsen zijn de bovengrondse sporen van het water volledig verdwenen. Nochtans, gemeenten zoals Molenbeek, Schaarbeek, Etterbeek of nog Sint-Pieters-Woluwe, getuigen nog altijd door hun naam van het belang dat de mens in het verleden hechtte aan zijn kostbare waterlopen.
Une rivière bien belge
Op-en-top een Belgische rivier
La Senne n’est évidemment et heureusement pas voûtée sur tout son parcours. Semblant ignorer les querelles linguistiques, elle est le seul cours d’eau de Belgique à traverser les trois régions. Elle prend ainsi sa source en Région wallonne à une altitude de 123 mètres dans le hameau de Naast, sur la commune de Soignies dont la traduction flamande, ‘Zinnik’, indique la parenté étymologique avec la Senne qui se dit ‘Zenne’ dans la langue de Vondel. Après avoir creusé son premier sillon dans une pâture, les eaux de ce qui n’est encore qu’un petit ruisseau vont suivre un parcours plutôt accidenté jusqu’à Tubize, où le ruisseau devenu respectable rivière est par ailleurs redouté par les habitants pour les graves inondations qu’il peut causer. A partir de là, le cours de l’eau se ralentit pour paresser en formant de larges méandres (où ils ont été conservés du moins) dans une vaste plaine.
Gelukkig werd de Zenne natuurlijk niet over heel haar lengte overwelfd. Zij lijkt de taalstrijd een neus te zetten want zij is de enige waterloop in België die de drie gewesten doorkruist. Zo bijvoorbeeld ontspringt zij in het Waals gewest op een hoogte van 123 meters in het gehucht Naast in de gemeente Soignies. De Vlaamse naam « Zinnik » duidt trouwens op een etymologisch verwantschap met de Zenne, aldus genoemd in onze taal. Haar eerste krabbel gebeurt in een graasweide, waarop het water, van wat daar nog maar slechts een heel klein beekje is, een nogal bewogen en kronkelig parcours volgt tot Tubize. De beek is hier al een aanzienlijke rivier geworden en wordt door de inwoners geducht omwille van de zware overstromingen die ze regelmatig kan teweeg brengen. Vanaf hier vertraagt de loop en slentert langsheen brede bochten (tenminste waar ze behouden werden) in een uitgestrekte vlakte.
La Senne pénètre ensuite en Région flamande à Lembeek, juste avant Halle. Elle entre en Région bruxelloise par Anderlecht où, à partir de Cureghem, elle continue son parcours en souterrain pour réapparaître sept kilomètres plus loin au pont Van Praet, à quelques dizaines de mètres de l’entrée de la déchetterie régionale, à la rue du Rupel, large rivière à laquelle elle fera don de ses eaux. Elle replonge ensuite sous le béton à l’arrière de l’incinérateur sur une distance de deux kilomètres. Sur un parcours de quatorze kilomètres en Région bruxelloise, la Senne est donc privée de lumière durant neuf kilomètres.
Daarop treedt de Zenne het Vlaams gewest binnen te Lembeek, juist voor Halle. De intrede in het Brussels gewest gebeurt langs Anderlecht waar ze, vanaf Kuregem, ondergronds gaat en dan zeven kilometers verder opnieuw zichtbaar wordt aan de Van Praetbrug, namelijk op enkele tientallen meters van het gewestelijk afvalpark, in de Rupelstraat, genoemd naar de brede rivier waaraan ze haar water zal schenken. Nadien duikt ze weer onder het beton achter de verbrandingsoven over een afstand van twee kilometers. Tijdens haar doortocht van veertien kilometers in het Brussels gewest wordt de Zenne aldus gedurende negen kilometers aan het daglicht onttrokken.
5/2013 - 14 -
7 – La Senne, rue Bollinckx à Anderlecht peu après son entée en Région bruxelloise / De Zenne, Bollinckxstraat te Anderlecht kort na het binnenkomen in het Brussels gewest - © → p. 23
8 – La Senne et le Canal à Vilvoorde, quittant la Région bruxelloise / De Zenne en het Kanaal te Vilvoorde, na het verlaten van het Brussels gewest © → p. 23
Passée Vilvorde, où elle retrouve la Région flamande, la rivière commence à ressentir les effets des marées côtières, qui créent des conditions appréciées par un bel oiseau, le Tadorne de Belon, qui vient parfois s’y nourrir. Finalement, après avoir parcouru 103 km, la Senne se jette dans les eaux de la Dyle au lieu-dit ‘de Zennegat’ au Nord de Malines, à une altitude de 5 mètres. Pour la petite histoire, c’est à cet endroit qu’au Moyen-âge, les petites embarcations à fond plat en provenance de Bruxelles qui faisaient commerce, étaient arrêtées pour payer une taxe à la demande des Malinois, ce qui n’était pas sans causer quelques tensions.
Eenmaal voorbij Vilvoorde, waar ze opnieuw het Vlaams gewest binnenstroomt, begint de rivier de eerste gevolgen van de getijden aan de kust te ondervinden. Deze scheppen omstandigheden die door een mooie vogel, de Bergeend, op prijs gesteld worden bij zijn tussentijdse zoektochten naar voedsel. Tenslotte, na 103 km, stroomt de Zenne in de Dijle ten noorden van Mechelen op een plaats bekend onder de naam « Zennegat », op 5 meters hoogte. Een anekdote: het is op deze plaats dat tijdens de Middeleeuwen de kleine boten met platte bodem afkomstig uit Brussel om handel te drijven, tot stilstand werden gebracht door de Mechelaars om belasting te betalen. Hieruit ontstonden vanzelfsprekend nogal wat spanningen.
De Tubize à son embouchure dans la Dyle, la Senne est ce que l’on appelle une ‘zone à brème’, c'est-à-dire un cours d’eau à courant lent et calme, au fond mou et à l’oxygénation naturellement plus faible que dans son cours supérieur plus accidenté. Comme son nom l’indique, cette zone présente des conditions typiques pour la brème, un poisson commun aux écailles grises et au corps aplati. Mais celle-ci n’est pas la seule à apprécier ce milieu de vie. En effet, on peut également retrouver d’autres poissons comme la carpe, le brochet, l’anguille, le gardon ou encore la petite bouvière … si du moins l’eau est de qualité et la végétation présente dans le lit et sur la berge de la rivière.
Van Tubize tot de monding in de Dijle is de Zenne wat men noemt een ‘brasemzone’, ttz een waterloop met trage en kalme stroming, met zachte bodem en een vanzelfsprekende zwakkere zuurstoftoevoer dan in zijn bovenloop die veel ruwer is. Zoals de naam het zegt stelt deze zone typische omstandigheden voor brasem voor. Het is een algemeen voorkomende vis met grijze schubben en afgeplat lichaam. Dit is nochtans niet het enige dier dat van dit milieu houdt. Men kan er immers ook andere vissen ontmoeten, zoals karper, snoek, paling, blankvoorn of ook nog de kleine bittervoorn… tenminste indien het water voldoet aan sommige vereisten en er op de bodem en de oevers van de rivier begroeiing voorkomt.
La qualité de l’eau : un problème qui refait surface
Waterkwaliteit: het probleem daagt opnieuw op
Si pendant des décennies, le problème de la qualité des eaux de la Senne et de ses affluents bruxellois a été occulté par la grâce d’un simple recouvrement, cela ne signifiait pas pour autant que ces voûtements seraient la solution ultime à la problématique de la pollution de nos cours d’eau. Si certains se sont souciés assez tôt de leur état devenu déplorable, il faudra toutefois attendre que l’Union européenne fasse pression sur les états-membres, par le biais de deux directives, pour que le problème soit pris à bras le corps.
Gedurende tientallen jaren kon men het probleem van de waterkwaliteit van de Zenne en haar zijrivieren verzwijgen dank zij de overdekking ervan en het wegstoppen van het probleem. Dit betekende nochtans niet dat daarmee het probleem van de vervuiling van onze waterlopen voor eens en voor altijd van de baan was. Sommigen maakten zich reeds tamelijk vroeg zorgen over de aftakeling van de kwaliteit, maar er diende gewacht op de druk uitgeoefend door de Europese Unie op haar lidstaten in het kader van twee richtlijnen om het probleem resoluut aan te pakken.
La première de celles-ci, dite ‘Directive européenne sur les eaux résiduaires urbaines’, date de 1991. Elle impose aux agglomérations d’épurer les eaux sales avant de les rejeter dans les cours d’eau. En Région bruxelloise, une première station d’épuration, située à Forest, est mise en route en 2001. En 2008, une station d’épuration plus importante est inaugurée au nord de la région.
De eerste ervan, genoemd ‘Europese richtlijn over het stedelijk afvalwater’ dateert van 1991. Zij verplicht de agglomeraties hun afvalwater te zuiveren vooraleer het in de waterlopen te lozen. In het Brussels gewest werd een eerste zuiveringsstation, in Vorst, in 2001 in werking gesteld. In 2008 werd een tweede belangrijker zuiveringsstation ingehuldigd in het noorden van het gewest. 5/2013 - 15 -
Aujourd’hui, la quasi-totalité des vallées bruxelloises est désormais équipée de collecteurs et raccordée à une de ces deux stations d’épuration, la vallée du Vogelzangbeek à Anderlecht étant une des dernières (2011).2 Il est à noter que les exigences imposées par la directive en termes d’efficacité d’épuration pour les stations situées dans la vallée de la Senne (et toutes celles du bassin de l’Escaut dont elle fait partie), sont relevées dans la mesure où nous sommes proches de la mer du Nord, dans laquelle du poisson est pêché et où les eaux de la rivière finissent par arriver. Il est donc indispensable que ces eaux soient de bonne qualité. La station d’épuration située à Forest va d’ailleurs devoir se moderniser pour rencontrer les exigences de l’Union européenne. Les limites des vallées dont il faut épurer les eaux usées ne coïncidant évidemment pas avec les limites administratives (la vallée de la Woluwe, par exemple, se trouve en Flandre et à Bruxelles), des accords ont été conclus entre les régions. C’est ainsi que des eaux sales provenant de communes flamandes sont épurées dans les deux stations bruxelloises pour lesquelles, en échange, la Région flamande contribue financièrement en proportion du nombre de ses habitants concernés.
Op de dag van vandaag zijn bijna alle Brusselse valleien voorzien van collectoren en aangesloten op een van die twee stations. De vallei van de Vogelzangbeek in Anderlecht was hierbij een van de laatste (2011).2 Er dient opgemerkt dat de eisen, die opgelegd zijn door de richtlijn betreffende een efficiënte zuivering voor de stations in de Zennevallei (en alle anderen van het Scheldebekken waarvan zij deel uitmaakt), vrij hoog liggen door onze nabijheid met de Noordzee waarin gevist wordt en waarin het water van de rivieren uiteindelijk terecht komt. De goede kwaliteit van het water is dus een dwingende vereiste waar men niet kan aan ontkomen. Het zuiveringsstation van Vorst zal zich trouwens moeten aanpassen en vernieuwen om te kunnen beantwoorden aan de eisen van de Europese Unie. De grenzen van de valleien waarvan het water dient gezuiverd te worden komen vanzelfsprekend niet overeen met de bestuursgrenzen (de Woluwevallei bijvoorbeeld bevindt zich zowel in Vlaanderen als in Brussel). Daarom werden er overeenkomsten gesloten tussen de gewesten. Zo wordt vervuild water afkomstig van Vlaamse gemeenten gezuiverd in de twee Brusselse zuiveringsstations. Ter compensatie draagt het Vlaams gewest dan financieel bij naargelang het aantal betrokken inwoners van de Vlaamse gemeenten.
9 –Travaux (collecteurs & déversoir) le long du Vogelzangbeek à Anderlecht / Werken (collectoren & overstort) langs de Vogelzangbeek te Anderlecht - © → p. 23
10 – Travaux (collecteurs) dans la Réserve Naturelle de la Vallée du Vogelzangbeek à Anderlecht / Werken (collectoren) in het Natuurreservaat van de Vogelzangbeekvallei te Anderlecht - © → p. 23
Pour la vallée du Vogelzangbeek, située à cheval sur Anderlecht et Sint-Pieters-Leeuw, les parties se sont entendues pour que les travaux de pose des deux collecteurs (l’un pour les eaux usées de la partie flamande de la vallée, l’autre pour la partie bruxelloise) se fassent au même moment. Cette initiative vivement appuyée par l’association CCN Vogelzang CBN avait entre autres pour objet d’éviter qu’une réserve naturelle, dont s’occupe cette association de bénévoles, ait à souffrir deux fois d’importants travaux.
Voor de Vogelzangbeekvallei, die zich uitstrekt over Anderlecht en Sint-Pieters-Leeuw, kwamen beide partijen aldus tot een vergelijk. Zo werden de twee collectoren (een voor het vervuild water van het Vlaamse deel van de vallei en een andere voor het vervuild water van het Brusselse gedeelte) tezelfdertijd aangelegd. Dit initiatief werd heel actief ondersteund door de vereniging CCN Vogelzang CBN omdat aldus kon vermeden worden dat een natuurreservaat, waarvoor die vrijwilligersvereniging zich inzet, tweemaal zou te lijden hebben van belangrijke werken.
La seconde directive dite ‘Directive Cadre-Eau’ date de 2001. Elle impose entre autres que les eaux de surfaces, à savoir les étangs, les lacs, les cours d’eau naturels et les canaux, soient dans un bon état chimique et écologique en 2015. Au niveau chimique, c’est la qualité de l’eau qui est
De tweede richtlijn genaamd ‘Kaderrichtlijn Water’ dateert van 2001. Zij bepaalt ondermeer dat de oppervlaktewateren, namelijk vijvers, meren, natuurlijke waterlopen en kanalen, in goede scheikundige en ecologische toestand verkeren in 2015. Op scheikundig niveau wordt de waterkwaliteit ontleed, waarbij
2
Seuls les quartiers de la vallée du Verrewinkelbeek, vallée qui s’étend notamment sur la commune d’Uccle, ne sont pas encore reliés à une station d’épuration. Cela devrait être chose faite pour le début de l’année 2014 / Enkel de wijken in de vallei van de Verrewinkelbeek, die zich uitstrekt over de gemeente Ukkel, werden nog niet met een waterzuiveringstadion verbonden. Dit zou echter moeten een feit zijn voor begin 2014.
5/2013 - 16 -
analysée. Quarante-et-une substances sont prises en compte, avec des concentrations qui ne peuvent être dépassées.3 Parmi ces substances, on retrouve des pesticides, des métaux lourds ou encore des hydrocarbures. La concentration en oxygène est également mesurée. Au niveau écologique par contre, c’est la vie dans l’eau qui est évaluée, les poissons naturellement, mais aussi les mollusques, les larves d’insectes (libellules, demoiselles, moustiques, …), les crustacées (crevettes de rivière, …) et les vers (sangsues, …), que l’on regroupe sous le vocable de ‘macro-invertébrés’. Le règne végétal est également inventorié. Au plus on retrouve des espèces diversifiées dans une rivière, avec en particulier la présence d’organismes vivants sensibles, les premiers à trépasser en cas de pollution de l’eau (la larve de libellule par exemple), au meilleur est sa qualité écologique.
eenenveertig bestanddelen weerhouden worden, in niet te overschrijden concentraties.3 Bij die bestanddelen vindt men pesticiden, zware metalen of koolwaterstoffen terug. De concentratie zuurstof wordt eveneens gemeten. Op ecologisch niveau daarentegen wordt het leven in het water gescreend, de vissen natuurlijk, doch ook de weekdieren, insectenlarven (libellen, waterjuffers, muggen, …), schaaldieren (rivierkreeften, …) en de wormen (bloedzuigers, …), allen samengebracht onder de benaming ‘macro-ongewervelden’. Het plantenrijk wordt eveneens geïnventariseerd. Hoe meer gediversifieerde plantsoorten in een rivier teruggevonden worden, hoe beter de ecologische kwaliteit ervan. Men denkt dan vooral aan de aanwezigheid van gevoelige levende organismen die als eersten verdwijnen in geval van vervuiling van het water (bijvoorbeeld: de larven van libellen).
11 – La Senne avec déversoir de la STEP Sud à Anderlecht, bld. International / De Zenne met overstort van WZS Zuid te Anderlecht, Internationale laan - © → p. 23
12 – La Senne à Haren avec les installations de STEP Nord / De Zenne in Haren met de instalaties van het WZS Noord - © → p. 23
La mise en place de stations d’épuration est un moyen important pour arriver à cet objectif de qualité chimique et écologique. Les stations parviennent à éliminer toute une série de pollutions provenant de nos maisons (toilettes, salle de bain, cuisine, buanderie) et des eaux ruisselant le long des trottoirs et sur les toitures. Elles permettent ainsi d’ôter de l’eau les déchets solides (plastiques, canettes, mégots, …), le sable, les graviers ainsi que les pollutions biodégradables (excréments, papier, nourriture, une partie des produits d’entretien) éliminées grâce à l’action de bactéries (ce qui se passe naturellement dans une rivière).
Het instellen van zuiveringsstations is een belangrijk middel om het doel, chemische en ecologische kwaliteit, te bereiken. De waterzuiveringstations slagen erin een hele resem vervuilingen, afkomstig van onze huizen (toilet, badkamer, keuken, washuis) en van de afloop van stoepen en daken, te verwijderen. Zo kunnen uit het water vaste stoffen (plastiek, drinkbussen, peukjes, …), zand, gruis, alsook afbreekbare vervuiling (uitwerpselen, papier, voedsel, een deel van de onderhoudsproducten) verwijderd worden. Deze laatste wordt verwijderd dankzij de werking van bacteriën (wat de natuurlijke werking is van een rivier).
Mais les substances chimiques, comme les hydrocarbures présents sur les routes, les métaux lourds des conduites, les médicaments de synthèse que nous absorbons, ou encore la part non biodégradable des produits d’entretien, ne sont à priori pas traitées. Néanmoins, une partie de ces pollutions sont piégées durant le processus d’épuration, mais une part non négligeable se retrouve quand même dans la nature. Même si les stations d’épuration effectuent un travail important pour la restauration des cours d’eau, ce n’est pas la solution miraculeuse. D’autres actions doivent être envisagées à d’autres niveaux.
Scheikundige stoffen daarentegen, zoals koolwaterstoffen aanwezig op de wegen, zware metalen uit de leidingen, synthesegeneesmiddelen die wij innemen, alsook het niet afbreekbaar gedeelte van de onderhoudsproducten, komen a priori niet in aanmerking. Toch wordt een deel van die vervuiling opgevangen gedurende het zuiveringsproces, alhoewel een niet onaardig deel ervan toch teruggevonden wordt in de natuur. Zelfs al voeren de waterzuiveringstations een belangrijke taak uit in het herstel van de waterlopen, het is geenszins de mirakeloplossing. Er dient gezocht naar andere oplossingen op andere niveaus.
3
D’autres substances que celles faisant partie de cette liste peuvent être présentes dans un cours d’eau. Leur absence sur la liste peut entre autres s’expliquer par leur très faible toxicité, la difficulté de les repérer (nouveaux produits, faibles concentrations difficilement détectables) ou encore par le manque de connaissances concernant leur toxicité réelle. Notons aussi que l’interaction de certaines substances entre elles sont des sources de toxicité supplémentaires pour le milieu aquatique, sans que les conséquences soient nécessairement bien connues. / Andere stoffen dan die vermeld in deze lijst kunnen aanwezig zijn in een waterloop. Hun afwezigheid in de lijst valt o.a. te verklaren door hun heel lage giftigheid, de moeilijkheid bij het opsporen ervan (nieuwe producten, zwakke, moeilijk op te sporen concentraties) of ook nog door de gebrekkige kennis omtrent hun werkelijke giftigheid. Op te merken valt eveneens dat de wisselwerking van sommige stoffen onderling een bron van bijkomende giftigheid zijn voor het watermilieu, zonder dat evenwel de gevolgen noodzakelijk goed gekend zijn.
5/2013 - 17 -
Le retour de la vie aquatique ?
Keert het waterleven terug?
Depuis la mise en route de stations d’épuration à Bruxelles, en Flandre et en Wallonie, la qualité des eaux de la Senne s’est considérablement améliorée. En Région bruxelloise, en 2009-2010, le taux d’oxygène dans l’eau était assez bon et les concentrations d’azote et de phosphore (provenant entre autres de nos excréments) et de carbone (présent notamment dans les rejets de nourriture) étaient proches des normes imposées par la Directive Cadre-Eau. C’est précisément la dégradation de ces substances par les bactéries présentes dans la rivière qui provoque, par leur respiration, une diminution de l’oxygène dans l’eau, ce qui entraîne l’asphyxie de toute une série d’êtres vivants.
Sedert de waterzuiveringstations in werking traden in Brussel, Vlaanderen en Wallonië, is de waterkwaliteit van de Zenne aanzienlijk verbeterd. In het Brussels gewest was, in 2009-2010, het zuurstofgehalte van het water tamelijk goed, terwijl de concentraties stikstof en fosfor (afkomstig o.a. van onze uitwerpselen) en koolstof (o.a. aanwezig in voedingsafval) dicht bij de normen lagen die opgelegd zijn in de Kaderrichtlijn Water. Het is namelijk de afbraak van deze stoffen door de bacteriën aanwezig in de rivier die door hun ademhaling een vermindering van de zuurstof in het water veroorzaken. Ten gevolge hiervan moeten een hele resem levende wezens er het loodje bij neerleggen.
Pour d’autres substances toxiques cependant, comme les hydrocarbures (voitures, chauffage), certains pesticides, le chlore résiduel (sel de déneigement, eaux domestiques) et le PCB (transformateurs électriques, …), les concentrations étaient encore en excès dans l’eau. La présence de certaines constitue un héritage historique qui s’est accumulé dans les boues qui tapissent le lit de la rivière. Ces substances sont d’ailleurs remises en mouvement dans l’eau lorsque les boues sont remuées à l’occasion de fortes pluies.
Voor andere giftige stoffen daarentegen, zoals koolwaterstoffen (wagens, verwarming), sommige pesticiden, achterblijvende chloordeeltjes (strooizout, huishoudelijk water) en PCB’s (elektrische transformatoren, …), waren de concentraties nog overtollig aanwezig in het water. Voor sommige betreft het een historische erfenis die opgestapeld werd in het slib op de bodem van de rivierbedding. Die stoffen worden trouwens opnieuw in het water in beweging gebracht wanneer het slib bij hevige regenval en een hoog debiet omgewoeld wordt.
L’amélioration de la qualité de l’eau n’a pourtant pas eu un impact significatif sur le développement de la vie dans la rivière. En 2009-2010, la qualité écologique de la Senne était qualifiée de mauvaise à son entrée en Région bruxelloise, tandis qu’elle était médiocre à la sortie. Ici, l’amélioration fut surtout marquée par la présence de quelques mollusques et plantes aquatiques.4 Plus loin vers Malines, à une quarantaine de kilomètres de la sortie de Bruxelles, le poisson a cependant fait sa réapparition dans la Senne à la faveur de la mise en route des stations d’épuration. En 2013, treize espèces de poisson (dont l’anguille, le gardon, la brème, la perche, le silure et le flet) ont ainsi été inventoriées dans une zone qui, il est vrai, a l’avantage de toujours subir l’influence des marées.
De verbetering van de waterkwaliteit had nochtans geen noemenswaardige invloed op de ontwikkeling van het leven in de rivier. In 2009-2010 werd de ecologische kwaliteit van de Zenne als slecht bestempel bij haar intrede in het Brussels gewest, terwijl die rampzalig was bij het verlaten van het gewest. Hier werd de verbetering vooral gekenmerkt door de aanwezigheid van enkele weekdieren en waterplanten.4 Verderop, naar Mechelen toe, zowat 40 kilometers na het verlaten van Brussel, deden vissen hun herintrede in de Zenne bij het in werking treden van de waterzuiveringstations. In 2013 werden aldus dertien soorten vissen geïnventariseerd (waaronder paling, voorn, brasem, baars, meerval en bot). Er dient wel aan toegevoegd dat het een zone betreft die het voordeel geniet nog steeds de invloed van de getijden te ondervinden.
13 – Sauvetage d’Épinoches dans la Grande Mare du Vogelzang / Reddingsoperatie voor Stekelbaars in de Grote Poel van Vogelzang - © → p. 23
4
14 – Végétation dans la Senne à Anderlecht, rue Bollinckx / Waterplanten in de Zenne te Anderlecht, Bollinckxstraat - © → p. 23
De nouvelles analyses, qui doivent en principe être effectuées en 2012-2013, indiqueront peut-être des améliorations qui permettront de se montrer plus optimiste pour l’avenir. / Nieuwe analyses die in principe in 2012-2013 dienen uitgevoerd te worden, tonen wellicht verbeteringen die ons toelaten de toekomst rooskleuriger te bekijken.
5/2013 - 18 -
Comment expliquer cette faible recolonisation du milieu par la faune et la flore aquatique en Région bruxelloise? Plusieurs hypothèses peuvent être avancées. La structure du lit de la Senne tout d’abord. En de nombreux endroits, les berges métalliques ou bétonnées ne permettent plus aux plantes de se développer. On peut aussi pointer le fait qu’une bonne partie des méandres ont disparu suite à la rectification du cours d’eau (on en retrouve cependant encore à Anderlecht). Or, les méandres offrent des conditions de vie variées favorables à la biodiversité : variété dans la vitesse du courant, différences de profondeurs, diversité de substrats (sable, gravier, limon). Quant au voûtement qui s’étend sur 9 kilomètres et où la lumière du jour est absente, il s’agit certainement d’un obstacle important pour la migration des espèces, qui limite les chances de repeuplement des parties de la rivière situées à l’air libre, en amont et en aval du pertuis.
Welke uitleg dient gezocht om die zwakke herkolonisering van het milieu door waterfauna en -flora te verklaren binnen het Brussels gewest? Meerdere hypothesen liggen voor de hand. Eerst en vooral de structuur van de Zennebedding. Op vele plaatsen werden de oevers bekleed met metaal of beton, waardoor planten zich niet kunnen ontwikkelen. Er kan ook verwezen worden naar de verdwijning van een groot deel van de meanders door rechttrekking van de waterloop (in Anderlecht bestaan er nog wel). Nu, men moet weten dat meanders gunstige leefomstandigheden bieden voor de biodiversiteit: afwisseling in de snelheid van de stroming, verschillen in diepten, afwisseling in de substraten (zand, grind, slib). Wat de overwelving over een lengte van 9 kilometers, met afwezigheid van daglicht, betreft, dat is voorzeker een belangrijke hindernis voor de soortenmigratie en het beperkt de kansen op herkolonisering van de rivierdelen in open lucht, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts van de koker.
15 – La Senne à Anderlecht (rue des Vétérinaires) avec berges bétonnées / De Zenne in Anderlecht (Veeartsenstraat) met betonoevers - © → p. 23
Pour ce qui concerne la qualité de l’eau, elle n’est probablement pas suffisante. En Wallonie et en Flandre, en amont de Bruxelles, les eaux rejetées dans la Senne ne sont pas encore toutes épurées. En Région bruxelloise, si les eaux sales sont quasi toutes traitées, la station d’épuration de Forest, qui prend en charge les eaux usées de 350.000 ‘habitants’ (dont celles de la vallée du Vogelzangbeek), ne les nettoie pas encore de façon optimale. Au surplus, via les précipitations, la pollution de l’air a également des effets négatifs sur les cours d’eau.
16 – La Senne à Anderlecht (bld. Paepsem) sans méandres / De Zenne in Anderlecht (Paepsemlaan) zonder meanders - © → p. 23
Voor wat betreft de waterkwaliteit, die is vermoedelijk onvoldoende. In Wallonië en in Vlaanderen, stroomopwaarts van Brussel, wordt het in de Zenne geloosde water nog niet overal gezuiverd. In het Brussels gewest wordt het vervuilde water weliswaar bijna volledig gezuiverd, doch het zuiveringsstation van Vorst die het afvalwater van 350.000 ‘inwoners’ op zich neemt (waarvan die van de Vogelzangbeekvallei), reinigt nog niet optimaal. Daarenboven, door de neerslag, heeft ook de luchtvervuiling negatieve uitwerkingen op de waterlopen.
Les substances chimiques peu ou pas traitées par les stations, et présentes en excès dans la Senne (pesticides, hydrocarbures, …), ont inévitablement un impact sur la vie aquatique. A ce sujet, on peut souligner le fait que les eaux usées de l’hôpital Erasme, certainement plus chargées en médicaments de synthèse que les eaux domestiques, ne font pas l’objet d’un traitement spécifique, mais sont acheminées à la station d’épuration de Forest qui ne traite pas ou peu les substances médicamenteuses.
Scheikundige stoffen die niet of weinig behandeld zijn in de zuiveringsstations en overtollig aanwezig zijn in de Zenne (pesticiden, koolwaterstoffen, …) oefenen willens nillens een invloed uit op het waterleven. En wat dit betreft, kan men verwijzen naar het feit dat het afvalwater van het Erasmusziekenhuis, dat vast meer synthesegeneesmiddelen bevat dan huishoudelijk afvalwater, geen enkele specifieke behandeling ondergaat, doch naar het zuiveringsstation van Vorst geloodst worden dat geneeskundige stoffen weinig of helemaal niet behandelt.
Le réseau d’égout unitaire à Bruxelles, dans lequel se retrouvent tant les eaux usées domestiques que les eaux de pluie, a lui aussi un impact sur la qualité des eaux de la Senne. En effet, en cas de fortes pluies, les égouts ne sont pas toujours à même d’accueillir toute l’eau. Pour éviter l’engorgement du réseau, le surplus d’eau déborde alors dans la Senne et dans le canal. Ce problème se pose également pour les deux stations d’épuration où le trop
Het unieke rioleringsnet te Brussel, waarin zowel huishoudelijk afvalwater als regenwater terecht komt, heeft evenzeer een invloed op de waterkwaliteit van de Zenne. Het is immers zo dat bij hevige regenval de riolen niet altijd in staat zijn al het water op te vangen. Om verzadiging van het net te vermijden loopt het overtollige deel van het water in de Zenne en in het kanaal. Dit probleem stelt zich eveneens voor de twee zuiveringsstations waar het overtollige water (ongeveer tien percent van het 5/2013 - 19 -
plein d’eau (à peu près dix pour cent des volumes traités à la station d’épuration Nord, quatre pour cent à Forest) est épuré de façon sommaire avant d’être déversé dans la Senne. On peut dès lors se demander si ces rejets d’eau, certes dilués par la pluie, mais encore sales, ne portent pas chaque fois un coup à la vie qui a pu se développer à la faveur de l’épuration des eaux usées. De plus, la dilution de ces pollutions ponctuelles dans les eaux de la Senne, petite rivière pour une grande agglomération, est assez faible en comparaison avec ce qu’elle serait dans des fleuves comme l’Escaut ou la Meuse.5
behandelde volume voor het zuiveringsstation noord, vier percent te Vorst) dan maar summier gezuiverd wordt vooraleer het overgestort wordt in de Zenne. Men kan zich bijgevolg afvragen of die overheveling van het water, weliswaar verdund door de regen, maar toch nog altijd vervuild, niet iedere keer opnieuw een slag toebrengt aan het leven dat zich mogelijk ontwikkeld heeft dankzij de zuivering van het afvalwater. Daarenboven is de verdunning van die regelmatig weerkerende vervuiling van het Zennewater, een kleine rivier voor een grote agglomeratie, tamelijk zwak in vergelijking met wat het zou geven in grotere rivieren als Schelde of Maas.5
Perspectives d’avenir
Wat brengt de toekomst?
La Senne n’atteindra malheureusement pas le bon état écologique et chimique préconisé par la Directive européenne Cadre-Eau pour 2015. Sa cousine de Paris, la Seine, dans laquelle en 2011 quarante-cinq espèces de poissons ont été recensées (dont le saumon), s’en rapprochera plus sûrement. Pour la Senne, d’après les estimations faites par Bruxelles Environnement, cet état ne sera pas atteint avant une bonne dizaine d’années. Il ne faut cependant pas tomber dans le pessimisme. Beaucoup de choses ont déjà été faites pour améliorer la situation, tandis que d’autres sont déjà prévues pour l’avenir.
Jammer genoeg zal de Zenne de goede ecologische en scheikundige toestand niet bereiken die vooropgesteld wordt in Kaderrichtlijn Water voor 2015. Haar verre nicht in Parijs, de Seine, waarin vijfenveertig soorten vissen (waaronder zalm) geteld werden in 2011, zal voorzeker dat peil dichter benaderen. Voor de Zenne daarentegen zal, volgens de ramingen opgesteld door Leefmilieu Brussel, er nog een dikke tien jaren verlopen vooraleer dat peil bereikt wordt. Dit is nochtans geen reden om in pessimisme te vervallen. Er werd reeds veel verwezenlijkt teneinde de toestand te verbeteren. En er worden er andere voorzien naar de toekomst toe.
Quelles actions peuvent et doivent encore être réalisées pour satisfaire ce bon état écologique et chimique? L’achèvement des projets d’égouttage et d’épuration en Flandre et en Wallonie dans la vallée de la Senne, en amont de Bruxelles, améliorera évidemment la qualité des eaux de la rivière en aval en Région bruxelloise, tout comme la rénovation de la station d’épuration de Forest, où les travaux débuteront cette année. Il existe par ailleurs, à Bruxelles, quelques rejets directs d’eaux sales dans la Senne, qui doivent encore être clairement identifiés et supprimés.
Wat kan en moet er nog ondernomen worden om die goede ecologische en scheikundige toestand te bereiken? De voltooiing van de riolerings- en zuiveringsplannen in Vlaanderen en Wallonië voor de Zennevallei, stroomopwaarts van Brussel, zal vast de waterkwaliteit van de rivier stroomafwaarts van het Brussels gewest verbeteren. Zo ook de renovatie van het zuiveringsstation van Vorst, waar de werken dit jaar nog een aanvang nemen. Daarenboven wordt er, in Brussel, op enkele plaatsen nog rechtstreeks afvalwater in de Zenne geloosd. Die moeten dus dringend nog duidelijk gelokaliseerd en geannuleerd worden.
17 – 2013 : Confluence du Rattendaalbeek (Sint-Pieters Leeuw) dans le Vogelzangbeek / Uitmonding van de Rattendaalbeek (Sint-Pieters Leeuw) in de Vogelzangbeek - © → p. 23
18 – 2011 : Le Vogelzangbeek en amont, après la mise en service du collecteur / De Vogelzangbeek stroomopwaarts, na het in werking stellen van de collector - © → p. 23
5
Ce débit est d’autant plus faible que la Senne est aujourd’hui privée de certains de ces affluents qui alimentent le canal en eau, comme le Nerpedebeek et le Broekbeek en Région bruxelloise à hauteur de l’écluse d’Anderlecht, contrairement au Vogelzangbeek qui se jette encore et toujours dans la Senne via le Zuunbeek. / Dit debiet is des te zwakker doordat de Zenne op heden het moet stellen zonder sommige zijrivieren die het kanaal van water voorzien, zoals de Neerpedebeek en de Broekbeek in het Brussels gewest ter hoogte van de sluis van Anderlecht. De Vogelzangbeek daarentegen stroomt nog altijd naar de Zenne via de Zuunbeek.
5/2013 - 20 -
Quant aux débordements des eaux d’égouts dans les cours d’eau, en cas d’averses soutenues, ils peuvent être résolus par la séparation des eaux de pluie et des eaux usées domestiques dans des conduites distinctes. Cependant, le coût pour un tel projet sera élevé pour la Région. De plus, les eaux de pluie ruisselant sur les routes et les toitures, polluées par des produits comme les hydrocarbures, les métaux lourds ou encore les sels de déneigement, seront dans ce cas directement rejetées dans les cours d’eau, ne passant plus par une station d’épuration qui pouvait les décharger quelque peu de ces substances.
En voor wat betreft de overloop van rioolwater in de waterlopen in geval van hevige stortbuien, dat kan opgelost worden door de scheiding van regenwater en huishoudelijk afvalwater in afzonderlijke leidingen. De kost van dergelijk project zal echter hoog oplopen voor het Gewest. Daarenboven zal het afvloeiwater van wegen en daken, sterk vervuild door producten zoals ondermeer koolwaterstof, zware metalen of strooizout, in dat geval rechtstreeks in de waterlopen geloosd worden zonder dat het nog langs een waterzuiveringstation zal lopen waar die stoffen toch enigszins opgehouden worden.
En attendant, certaines actions, que ce soit chez les particuliers, dans le secteur privé ou dans le secteur public, peuvent être de nature à diminuer la quantité d’eau de ruissellement dans les égouts, comme par exemple l’installation de citernes de récupération d’eau de pluie, le placement de toitures vertes, le creusement de bassins de rétention naturels, ou l’aménagement de parkings permettant à l’eau de s’infiltrer dans le sol. Un travail doit aussi être réalisé afin de permettre aux eaux des ruisseaux de suivre à nouveau leur cours naturel sans devoir transiter par les collecteurs.6 Une fois l’eau dans l’égout, les bassins d’orage constituent une solution curative (et coûteuse) pour éviter débordements et inondations. Il en existe plusieurs en Région bruxelloise, dans la vallée de la Woluwe et celle du Maelbeek notamment, et de nouveaux bassins sont en projet.
In afwachting kunnen sommige acties, zowel privé als in de openbare sector, ervoor zorgen dat de hoeveelheid afwateringswater in de riolen vermindert, bv door het aanleggen van waterputten voor het opvangen en gebruik van regenwater, de aanleg van groene daken en van natuurlijke wachtbekkens die het water ophouden, of de aanpassing van parkings die het water toelaten in de grond door te sijpelen. Er dient eveneens werk gemaakt te worden van de aanpassing van de beken zodat het water opnieuw zijn natuurlijke loop kan volgen, zonder dat het via collectoren moet lopen.6 Van zodra het water zich in de riool bevindt vormen onweersbekkens een sanerende (maar dure) oplossing bij het vermijden van overlopen en overstromingen. In het Brussels gewest bestaan er verschillende, o.a. in de Woluwe- en Maalbeekvallei. Daarnaast bestaan er ook concrete projecten voor de aanleg van nieuwe bekkens.
19 – Parking au bord de la Réserve Naturelle du Vogelzang (projet de l’ASBL) / Parking aan de rand van het Natuurreservaat van Vogelzang (project van de VZW) - © → p. 23
Concernant les produits chimiques, un effort doit être réalisé en amont. La présence dans les commerces de produits d’entretien plus écologiques, la taxation des produits néfastes pour l’environnement, l’interdiction ou la limitation de l’usage de certaines substances (les pesticides, le sel de déneigement au profit du sable, …) et la sensibilisation et l’éducation du public sur l’eau peuvent contribuer à une amélioration de la qualité des cours d’eau. A ce sujet, notons l’existence du Programme régional de réduction des pesticides de la Région de BruxellesCapitale 2013-2017, qui prévoit de nombreuses actions de sensibilisation, d’information et d’assistance.
20 – Bassin naturel de rétention Erasmus Sud/SDRB (demande de l’ASBL) / Natuurlijk wachtbekken Erasmus Zuid/GOMB (vraag van de VZW) - © → p. 23
Voor de scheikundige stoffen dient er stroomopwaarts een inspanning geleverd. De aanwezigheid in de handel van meer groene onderhoudsproducten, de belasting op voor het milieu schadelijke producten, het verbod op of de beperking in het gebruik van bepaalde stoffen (pesticiden, zand i.p.v. strooizout, …) en de sensibilisering van het publiek rondom het thema water kunnen bijdragen tot een verbetering van de kwaliteit van de waterlopen. Hierbij stippen wij het bestaan aan van het Gewestelijk programma ter vermindering van de pesticiden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2013-2017, dat voorziet in talrijke sensibiliserings-, informatie- en bijstandsacties.
6
Ce travail de déconnexion est en cours de réalisation dans la vallée du Geleytsbeek sous l’impulsion de Bruxelles Environnement et de la commune d’Uccle. / Deze loskoppeling gebeurt op dit ogenblik in de vallei van de Geleytsbeek onder impuls van Leefmilieu Brussel en de gemeente Ukkel.
5/2013 - 21 -
En aval, les boues contaminées, lourd héritage du passé, doivent être curées pour être ensuite assainies. Cette opération, très onéreuse, est par ailleurs une occasion de prendre conscience de l’impact de nos actes sur les générations futures.
Stroomafwaarts dient het vervuilde slib, een zware erfenis uit het verleden, opgehaald en nadien gezuiverd te worden. Deze erg dure onderneming biedt anderzijds de gelegenheid tot bewustwording omtrent de inslag van onze handelingen op de toekomstige generaties.
Des démarches peuvent aussi être menées au niveau du lit des cours d’eau. Leur mise à ciel ouvert (lorsque cela est possible) augmente les possibilités pour la vie de s’installer et facilite les migrations. A ce titre, de nombreux tronçons de la Woluwe circulent à nouveau à l’air libre, et récemment le même travail s’est concrétisé pour le Molenbeek à Jette et le Geleytsbeek à Uccle, dans le cadre de la politique de Bruxelles-Environnement visant à développer un ‘maillage bleu’.7 Les berges artificielles peuvent être remplacées afin que la végétation puisse à nouveau s’y développer. La présence d’arbres peut être limitée lorsque ceux-ci empêchent la pénétration de la lumière jusqu’au cours d’eau, et ce pour augmenter la biodiversité. Les obstacles aux migrations peuvent être supprimés ou contournés. Les vitesses du courant peuvent être variées (en aménageant des méandres par exemple) afin de favoriser la présence d’une vie animale et végétale riche. Au surplus, ce redéploiement de la vie permet d’améliorer considérablement les capacités d’épuration naturelle des cours d’eau, processus auquel le Vogelzangbeek, avec son lit sinueux qui s’étend en pleine nature, contribue en principe assez bien.
Er kunnen eveneens stappen ondernomen worden omtrent de bedding van de waterlopen. Het in open lucht ervan brengen (wanneer dat mogelijk is) vermeerdert de kansen voor het leven om zich te vestigen en vergemakkelijkt migraties. Hier kan aangemerkt worden dat talrijke stukken van de Woluwe opnieuw in open lucht stromen, en onlangs werd hetzelfde scenario toegepast op de Molenbeek te Jette en de Geleytsbeek in Ukkel. En dit in het kader van de ontwikkeling van een ‘blauw netwerk’ opgezet door Leefmilieu Brussel.7 Er kan ook overgestapt worden op natuurlijke oevers zodanig dat de plantengroei er de mogelijkheid krijgt zich opnieuw te ontwikkelen. De aanwezigheid van bomen kan ingeperkt worden wanneer zij het licht verhinderen door te dringen tot de waterloop, dit teneinde de biodiversiteit te stimuleren. Hindernissen die migraties tegen gaan kunnen verminderd of omzeild worden. De stroomsnelheid kan afgewisseld worden (bv door het aanleggen van meanders) zodat dierlijk en vegetaal leven meer mogelijkheden krijgen. Daarenboven vermeerdert deze ontplooiing van het leven de natuurlijke zuiveringscapaciteit van de waterlopen, een proces waartoe de Vogelzangbeek met haar kronkelend parcours in volle natuur in principe nogal goed bijdraagt.
21 – La Woluwe remise à ciel ouvert / De Woluwe terug in open lucht gebracht - © → p. 23
22 – Geleytsbeek - réouverture à la rue Melkriek à Uccle / Geleytsbeek – heropening aan de Melkkriekstraat te Ukkel - © → p. 23
7
Pour ce qui concerne la Senne, la mise à ciel ouvert dans les parties urbanisées paraît fort utopique, tant pour des raisons financières que pratiques. Une étude de faisabilité a toutefois été réalisée en 2006 au niveau du parc Maximilien (ville de Bruxelles), à proximité de la place de l’Yser, pour un tronçon de 750 mètres de long. / Voor wat de Zenne aangaat, het in openlucht brengen in de verstedelijkte delen lijkt erg utopisch, zowel om financiële als om praktische redenen. Een haalbaarheidsstudie werd nochtans uitgevoerd in 2006 ter hoogte van het Maximiliaanpark (stad Brussel), nabij het IJzerplein, voor een stuk over een lengte van 750 meters.
5/2013 - 22 -
Finalement, ce n’est pas une action mais un ensemble d’initiatives qui permettra à nos ruisseaux et rivières de retrouver (en partie du moins) l’éclat qui était le leur par le passé, et aux générations qui suivront de pouvoir en profiter et d’être reconnaissantes pour le travail accompli.
Tenslotte, is het niet een enkele actie maar een geheel aan initiatieven dat onze beken en rivieren zal toestaan (tenminste gedeeltelijk) hun oorspronkelijke glans terug te winnen, zodat de volgende generaties er kunnen van genieten en dankbaar zijn voor het geleverde werk.
(*) Voir → http ://www.coordinationsenne.be/bxlcoursdeau_apercu.htm
1 – Peinture Lode De Potter (1894-1975) : © Collection Administration communale
(*) Zie → http://www.coordinatiezenne.be/bxlwaterlopen_overzicht.htm
1 – Schilderij Lode De Potter (1894-1975): © Collectie Gemeentebestuur
2 – La Senne, rue des Goujons 1910 : © Collection Marcel Jacobs er
2 – De Zenne, Grondelsstraat 1910: © Collectie Marcel Jacobs
3 – Moulin Stockmans vers 1910 (square Albert 1 ) : © Cliché Maison d’ERASME
3 – Stockmansmolen rond 1910 (Albert 1ste square): © Drukplaat ERASMUShuis
4 - La petite Senne & pont de la rue des Mégissiers : © Collection Marcel Jacobs
4 – De kleine Zenne met brug over de Zeemtouwersstraat: © Collectie Marcel Jacobs
5 – L’impasse de la Planète longeant la coupure de la Senne, carte postale vers 1900 : © Collection Marcel Jacobs
5 – Het Planeetstraatje langs de aftakking van de Zenne, postkaart rond 1900: © Collectie Marcel Jacobs
6 – La Petite Senne et inondation du 22 novembre 1930 : © Collection Marcel Jacobs
6 – De Kleine Zenne en overstroming van 22 november 1930: © Collectie Marcel Jacobs
7 – La Senne, rue Bollinckx à Anderlecht : © Photo Anita Stein
7 – De Zenne, Bollinckxstraat te Anderlecht: © Foto Anita Stein
8 – La Senne et le Canal à Vilvoorde : © Photo Anita Stein
8 – De Zenne en het Kanaal te Vilvoorde: © Foto Anita Stein
9 – Travaux (collecteurs & déversoir) le long du Vogelzangbeek à Anderlecht : © Photo VZ/Robert Van Wassenhoven
9 – Werken (collectoren & overstort) langs de Vogelzangbeek te Anderlecht: © Foto VZ/Robert Van Wassenhoven
10 – Travaux (collecteurs) dans la Réserve Naturelle de la Vallée du Vogelzangbeek à Anderlecht : © Photo VZ/Robert Van Wassenhoven
10 – Werken (collectoren) in het Natuurreservaat van de Vogelzangbeekvallei te Anderlecht: © Foto VZ/Robert Van Wassenhoven
11 – La Senne et le déversoir de la STEP Sud à Anderlecht, bld. International : © Photo VZ/Christiane Hubert
11 – De Zenne en het overstort van het WZS Zuid te Anderlecht, Internationale laan: © Foto VZ/Christiane Hubert
12 – La Senne à Haren avec les installations de STEP Nord : © Photo Anita Stein
12 – De Zenne te Haren met de installaties van het WZS Noord: © Foto Anita Stein
13 – 2005: Sauvetage d’Épinoches dans la Grande Mare du Vogelzang : © Photo VZ/Christiane Hubert
13 – 2005: Reddingsoperatie voor Stekelbaars in de Grote Poel van Vogelzang: © Foto VZ/Christiane Hubert
14 – 2013: Végétation dans la Senne à Anderlecht, rue Bollinckx : © Photo VZ/Christiane Hubert
14 – 2013: Waterplanten in de Zenne te Anderlecht, Bollinckxstraat : © Foto VZ/Christiane Hubert
15 – La Senne à Anderlecht (rue des Vétérinaires) avec berges bétonnées : © Photo Anita Stein
15 – De Zenne in Anderlecht (Veeartsenstraat) met betonoevers: © Foto Anita Stein
16 – La Senne à Anderlecht (bld. Paepsem) sans méandres : © Photo Anita Stein
16 – De Zenne in Anderlecht (Paepsemlaan) zonder meanders: © Foto Anita Stein
17 – 2013: Rattendaalbeek & Vogelzangbeek: © Photo VZ/Christiane Hubert
17 – 2013: Rattendaalbeek & Vogelzangbeek: © Foto VZ/Christiane Hubert
18 – 2011: Le Vogelzangbeek, après la mise en service du collecteur : © Photo VZ/Christiane Hubert
18 – 2011: De Vogelzangbeek, na het in werking stellen van de collector: © Foto VZ/Christiane Hubert
19 – Parking au bord de la Réserve Naturelle du Vogelzang: © Photo VZ/Christiane Hubert
19 – Parking aan de rand van het Natuurreservaat Vogelzang: © Foto VZ/Christiane Hubert
20 – Bassin naturel de rétention, Erasmus Sud/SDRB : © Photo VZ/André Schoenaers
20 – Natuurlijk wachtbekken Erasmus Zuid/GOMB: © Foto VZ/André Schoenaers
21 – La Woluwe remise à ciel ouvert : © Photo Raymond Beys
21 – De Woluwe terug in open lucht gebracht: © Foto Raymond Beys
22 – Geleytsbeek - réouverture rue Melkriek à Uccle: © Photo VZ/Guillaume de Wouters
22 – Geleytsbeek - heropening Melkkriekstraat te Ukkel: © Foto VZ/Guillaume de Wouters
5/2013 - 23 -
GESTION & PROJETS
BEHEER & PROJECTEN
La gestion de notre patrimoine commun est aussi un devoir commun. Tout le monde y a son rôle à jouer. C’est une évidence que nous ne cesserons de rappeler chaque fois que l’occasion se présente.
Het beheer van ons gemeenschappelijk erfgoed is een plicht waarbij ieder van ons zijn rol te spelen heeft. Het spreekt voor zich dat wij, telkens de gelegenheid zich voordoet, niet zullen nalaten daaraan te herinneren.
Le rôle de notre association est bien défini par les statuts de l’ASBL (*) et il nous permet d’être à la fois acteur et régisseur, de proposer, d’organiser et de réaliser. Le rôle des autorités (communales, régionales et fédérales) est encore plus important, car si la protection du patrimoine qu’elles prônent n’est pas suivie de moyens pour le conserver, le gérer, le développer et surtout, pour lui donner sa place dans notre société, ce patrimoine serait condamné à se banaliser, à se dégrader et à disparaître. Dans ce cas, tous les appels pour sauvegarder la biodiversité, pour promouvoir un développement durable, pour penser à la planète, … n’auront pas de sens. Le rôle de tout un chacun est moins évident, car chacun fait des choix et fixe des priorités dans sa vie en fonction de ses convictions et des impératifs familiaux et professionnels qui se présentent. Chacun doit donc en âme et conscience voir de quelle façon il peut au mieux soutenir les initiatives de gestion de notre patrimoine commun et ainsi contribuer à sa pérennité.
De rol van onze vereniging is duidelijk vastgelegd in de statuten van de VZW(*), zodat we tegelijk uitvoerder en beheerder zijn, voorstellen doen, organiseren en realiseren. De rol van de overheden (gemeentelijke, gewestelijke en federale) is nog belangrijker, want als de bescherming van het erfgoed, die zij aanmoedigen, niet gevolgd wordt door middelen om het effectief te beschermen, te beheren, te ontwikkelen en vooral, het zijn plaats te geven in onze samenleving, is dit erfgoed gedoemd te verloederen, af te takelen en te verdwijnen. In dat geval zouden al die oproepen om de biodiversiteit in stand te houden, om een duurzame ontwikkeling te promoten, om aan onze planeet te denken, … een maat voor niets zijn. De rol van ieder van ons afzonderlijk is minder evident, want ieder maakt zijn keuzes en legt de prioriteiten in zijn leven vast in functie van zijn overtuigingen en de familiale en professionele zorgen die zich aandienen. Elkeen moet dus in eer en geweten zien op welke manier hij zo goed mogelijk de initiatieven om ons gemeenschappelijk erfgoed te beheren kan ondersteunen en zo bijdragen tot zijn voortbestaan.
La gestion que nous proposons pour la vallée du Vogelzangbeek tient compte des valeurs scientifiques et esthétiques des différents espaces (ou biotopes). Nous essayons de les conserver et de les développer par une gestion spécifique.
Het beheer dat wij voorstellen voor de Vogelzangbeekvallei houdt rekening met de wetenschappelijke en esthetische waarden van de verschillende delen (of biotopen). We trachten die in stand te houden en te ontwikkelen door middel van een specifiek beheer.
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 24 -
Depuis l’agréation de la Réserve Naturelle, sa gestion est réglée par des conventions avec les propriétaires (Commune & Bruxelles Formation / VDAB (*)). A l’extrémité Est de la réserve, la parcelle Dema bénéficie également d’une convention. Celles-ci prévoient une collaboration étroite et efficace pour les années à venir. D’autre part, l’agréation a comme conséquence que la Réserve Naturelle est dotée d’un plan de gestion établi en concertation avec BE-IBGE et approuvé par le Conseil Supérieur Bruxellois pour la Conservation de la Nature / CSBN. L’application du plan est également réglée par les conventions avec les propriétaires et BE-IBGE. Notre collaboration avec le Département Gestion Nature de la Division nature, eaux et forêts de BE-IBGE ne date d’ailleurs pas d’aujourd’hui, et depuis 10 ans, il assure la mise en application du plan de fauche qui avait été élaboré par nos soins. La Commune assure un soutien logistique et intervient pour certains travaux ne pouvant pas être pris en charge par les bénévoles. Les moyens financiers pour réaliser la gestion sont prévus dans la subvention RBC du Ministère de l’Environnement et, les dernières années, par des subsides de la Commune. La réalisation elle-même est organisée par notre ASBL et effectuée tantôt par des bénévoles avec l’aide des services communaux des «Espaces Verts» et de la «Propreté Publique» et de BE-IBGE, tantôt par des sous-traitants qui interviennent dans le cadre strict des plans de gestion.
Sinds de erkenning als Natuurreservaat, is het beheer geregeld door overeenkomsten met de eigenaars (Gemeente & VDAB (*) / Bruxelles Formation). Aan de oostkant van het reservaat geniet het perceel van Dema eveneens van een dergelijke overeenkomst. Deze voorzien een nauwe en doeltreffende samenwerking voor de komende jaren. Anderzijds heeft de erkenning tot gevolg dat het Natuurreservaat een beheerplan heeft dat in samenwerking met LB-BIM is opgesteld en dat is goedgekeurd door de Brusselse Hoge Raad voor Natuurbehoud / BHRN. De toepassing van het beheerplan wordt eveneens geregeld door de overeenkomsten met de eigenaars en LB-BIM. Onze samenwerking met het Departement Natuurbeheer van de Afdeling Natuur, water en bos van LB-BIM dateert trouwens niet van vandaag, en sinds tien jaren voeren zij het door ons uitgewerkt maaiplan uit. De Gemeente zorgt voor de logistieke steun en voor sommige werken die te zwaar zijn voor vrijwilligers.
Dans le cadre de la RNA, la collaboration avec BE-IBGE et la Commune s’est accentuée et les subventions ont un caractère plus durable pendant la période de l’agréation (10 ans), mais pour le reste, il est évident que cette gestion n’est pas assurée à long terme, car il n’y a pas de garantie que l’agréation soit reconduite. D’autre part, les premiers projets de réhabilitation qui couvraient aussi certains travaux de gestion sont terminés et ces moyens financiers sont donc épuisés. Actuellement, les subventions annuelles régionales et communales permettent donc une gestion à court terme et la question est : allons-nous dans le futur pouvoir bénéficier d’aide pour d’autres projets de réhabilitation ?
In het kader van het ENR heeft de samenwerking met het LBBIM en de Gemeente zich nog verder toegespitst en de gewestelijke subsidies hebben nu een duurzamer karakter voor de periode van de erkenning (10 jaar), maar voor de rest, is het duidelijk dat de voortzetting van dit beheer, op lange termijn, niet verzekerd is, want het staat niet vast of de erkenning zal hernieuwd worden. Anderzijds, zijn de eerste herwaarderingsprojecten, die ook sommige beheerwerken inhielden, nu afgelopen en die financiële middelen zijn dus uitgeput. Op dit ogenblik voorzien de jaarlijkse gewestelijke en gemeentelijke toelagen een beheer op korte termijn en dan blijft de vraag of we in de toekomst hulp zullen blijven krijgen voor andere herwaarderingsprojecten.
Afin d’assurer la pérennité de notre patrimoine naturel, nous lançons un appel aux autorités pour mettre en place une gestion structurée et durable, car notre patrimoine naturel a droit à la même attention et aux mêmes investissements que nos autres espaces verts urbains, que nos infrastructures sportives, que nos espaces publics, … A différents niveaux, nous constatons toujours un déséquilibre qui est dû au refus de certains de considérer notre patrimoine naturel comme une partie essentielle de notre environnement.
Om een duurzaam behoud van ons gemeenschappelijk erfgoed te verzekeren doen we hier een nieuwe oproep tot onze beleidsmensen om een gestructureerd en duurzaam beheer op poten te zetten, want ons natuurlijk erfgoed heeft immers evenveel recht op aandacht en investeringen als onze andere stedelijke groene ruimten, onze sportinfrastructuur, onze openbare ruimten, … Op verschillende niveaus is er nog steeds geen evenwicht omdat ons natuurlijk erfgoed door sommigen niet wordt beschouwd als een onontbeerlijk onderdeel van ons leefmilieu.
LA GESTION
HET BEHEER
La saison précédente des « Journées de Gestion » a été très utile pour réaliser une série de travaux avec les bénévoles. Débroussaillage des abords, dégagement des zones humides, ramassage des détritus, réparation des clôtures endommagées, entretien des haies et des trop-pleins,… ont été menés, comme d’habitude, avec bonne humeur et satisfaction générale !
Het vorige seizoen van de « Beheerdagen » was heel nuttig om een reeks werken uit te voeren met de vrijwilligers. Het opruimen van de randen met de bosmaaier, boomopslag verwijderen in de vochtige zones, afval verzamelen en afvoeren, herstellen van de beschadigde omheiningen, onderhoud van de hagen en de overlopen, ... het werd, zoals gewoonlijk, allemaal met de glimlach en tot ieders tevredenheid gedaan !
De financiële middelen om dit beheer uit te voeren zijn voorzien in een toelage BHG van het Ministerie voor Leefmilieu en, de laatste jaren, door subsidiëring van de Gemeente. Onze VZW organiseert de verwezenlijking ervan. De uitvoering ligt in handen van vrijwilligers geholpen door de gemeentelijke diensten « Groene Ruimten » en « Openbare Netheid » en LBBIM, of door gespecialiseerde aannemers die zich strikt moeten houden aan de voorschriften van de beheerplannen.
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 25 -
Durant cette saison, les professionnels ont livré un travail considérable pour étêter et/ou élaguer saules et aulnes et pour entretenir les haies autour de l’allée de l’Hof ter Vleest et du verger de hautes tiges. L’alignement de chênes a également été soigné et les protections ont été réparées. Comme chaque année, les élèves du Sint-Niklaasinstituut et du Cardijnschool ont participé à une gestion éducative (Natuurpunt vzw) dans le cadre du programme scolaire proposé par le VGC (*). Il s’agit du ramassage et de l’évacuation du foin provenant du fauchage des chemins et des sentiers réalisé par BE-IBGE ou encore de réparation des clôtures. Durant les travaux d’installation des collecteurs Aquafin et SBGE, le fauchage tardif des prairies de fauche habituellement réalisé par BE-IBGE a dû être annulé, mais depuis 2012, ce fauchage a repris selon un plan adapté à la nouvelle situation. Pendant la saison 2012/2013, les bénévoles ont aussi géré la zone et l’équipement des locaux-conteneurs ERNB sur la parcelle du Kattekasteel où ce projet est maintenant bien en route grâce à une collaboration avec l’ASBL Tournesol et le financement des animations par la Commune.
Gedurende dat seizoen verzetten professionele werkkrachten bergen werk om wilgen en elzen te knotten of in te korten en om de hagen rond de Hof ter Vleestdreef en de boomgaard te onderhouden. Ook de rij eiken kreeg aandacht en de beschermrasters werden hersteld. Elk jaar nemen de leerlingen van het Sint-Niklaasinstituut en de Cardijnschool deel aan het educatief en recreatief natuurbeheer (Natuurpunt vzw) in het kader van het door de VGC (*) voorgestelde schoolprogramma. Dan wordt het hooi, dat afkomstig is van het maaien door het LB-BIM op de wegen en paden, verzameld en afgevoerd of worden sommige afsluitingen dan hersteld. Tijdens de installatiewerken voor de collectoren van Aquafin en BMWB moest de laattijdige maaibeurt van de hooilanden, gewoonlijk uitgevoerd door LB-BIM, geannuleerd worden maar het maaibeheer werd sinds 2012 hernomen volgens een plan dat werd aangepast aan deze nieuwe situatie. Tijdens het seizoen 2012/2013, hebben de vrijwilligers ook het beheer van de zone en de uitrusting van de containerlokalen bij het Kattekasteel verzekerd. Daar is nu het NBE-project goed op gang dankzij een samenwerking met de VZW Zonnebloem en de financiering van de animaties door de Gemeente.
Suite à l’insistance de notre ASBL, la Commune a, après dix ans d’abandon, rénové l’habitation qui se trouve dans la Réserve Naturelle près de son accès chaussée de Mons. Une petite dépendance, située plus à l’intérieur, en plein dans une zone humide, nous a été offerte en location pour disposer d’un pied-à-terre dans la Réserve Naturelle même. Les bénévoles se sont chargés de faire un premier et conséquent nettoyage des alentours et ont aménagé un accès à partir du chemin de service qui traverse la Réserve Naturelle. A l’avenir, cette occupation devrait pouvoir bénéficier d’un caractère plus permanent.
Op aandringen van onze VZW heeft de Gemeente, na tien jaren verwaarlozing, de woning gerenoveerd die zich in het Natuurreservaat bevindt bij de toegang van de Bergensesteenweg. Een klein bijgebouw, dieper in het reservaat en gelegen midden in een vochtige zone, werd ons toegezegd en verhuurd als uitvalspunt voor de beheervrijwilligers die zich inzetten voor het Natuurreservaat. Deze hebben zich al georganiseerd om een grondige opruimingsactie rond het gebouw te verzekeren en om de toegang vanaf de dienstweg voor het Natuurreservaat aan te leggen. Naar de toekomst toe zou deze uitrusting een meer permanent karakter moeten krijgen.
Pour la saison à venir, la gestion sera bien sûr à recommencer avec la seule différence que la surface à gérer devient de plus en plus importante. Il faudra également apporter une attention particulière aux plantations et surfaces qui ont été touchées par les travaux. Comme membre du Comité d’Accompagnement pour les travaux d’installation des collecteurs Aquafin/SBGE, nous avons participé à toutes les réunions afin de veiller aux valeurs biologiques de la réserve et d’accompagner une remise en état satisfaisante. Comme prévu par le permis délivré et l’Avis conforme de la CRMS, un suivi du fonctionnement des collecteurs est à organiser et nous espérons que cela permette d’envisager une gestion globale et un assainissement complet du Vogelzangbeek.
Gedurende het volgende seizoen zal het beheer hernomen worden, met dit verschil dat het te beheren gebied almaar groter wordt. Daarbij moet er ook speciale aandacht komen voor de nieuwe aanplantingen en voor de nieuwe kolonisering van de stukken die door de werken werden blootgelegd. Als lid van het Begeleidingscomité voor de installatiewerken van de collectoren Aquafin/BMWB, hebben we alle vergaderingen bijgewoond om te waken over de biologische waarden van het reservaat en om te ijveren voor een goed herstel in oorspronkelijke staat. Zoals voorzien door de afgeleverde vergunning en het Eensluidend Advies van de KCML, moet er nu ook een opvolging georganiseerd worden voor de werking van de collectoren en we hopen dat dit de aanzet zal zijn voor een globaal beheer en de volledige sanering van de Vogelzangbeek.
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
(*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
5/2013 - 26 -
La gestion que nous proposons durant les « Journées de Gestion » a principalement deux objectifs :
Het beheer dat we voorstellen tijdens de komende « Beheerdagen », heeft vooral twee doelstellingen:
1) Le premier est bien sûr de gérer un espace naturel qui fait partie de notre patrimoine commun, et comme expliqué au début de cette rubrique, cela concerne tout le monde. Laisser cette charge et l’initiative uniquement aux propriétaires ou aux autorités n’est pas toujours possible et de toute façon, il s’agit aussi de « NOTRE » patrimoine ! Les bénévoles qui participent à ces activités en sont conscients et c’est aussi leur façon de réclamer plus d’attention pour cet aspect de notre environnement.
1) De eerste is uiteraard het beheren van een natuurgebied dat deel uitmaakt van ons gemeenschappelijk erfgoed en, zoals gezegd in het begin van deze rubriek, belangt dat iedereen aan. Deze taak alleen overlaten aan het initiatief van de eigenaars en overheden is niet altijd mogelijk. Overigens, is het ook « ONS » erfgoed! De vrijwilligers die deelnemen aan deze activiteiten zijn zich daar bewust van en het is hun manier om meer aandacht te vragen voor dit aspect van ons leefmilieu.
2) Puis, c’est aussi l’occasion d’apprendre comment fonctionnent les processus qui aboutissent à la constitution des habitats nécessaires à la survie des espèces. La joie de voir augmenter d’année en année la biodiversité et de voir apparaître de nouvelles espèces nous fait aussi prendre conscience que ce spectacle n’est pas éternel et que si nous n’en prenons pas soin, l’Homme devra aller chercher ailleurs ces sensations, puis encore ailleurs, toujours plus loin, dans d’autres pays, sur d’autres continents...? Mais pour l’instant, cela se trouve encore tout près de chez nous.
2) Verder is het ook ‘de’ gelegenheid om inzicht te krijgen in de processen die de nodige habitats creëren voor het overleven van kwetsbare soorten. Het plezier om vast te stellen dat de biodiversiteit er ieder jaar op vooruitgaat en dat nieuwe soorten komen opdagen, doet ons ook beseffen dat dit spektakel misschien niet eeuwig zal blijven duren indien we er geen zorg voor dragen. De Mens zal deze ervaringen dan elders moeten gaan zoeken, steeds verder weg, naar andere landen, naar andere continenten...? Op dit ogenblik is het echter nog allemaal zeer dicht bij ons.
Prenons la décision de nous investir, de gérer, de favoriser le développement de ce patrimoine et de faire tout ce qui est en notre pouvoir pour nous opposer aux menaces qui pourraient le détériorer ou le détruire.
We kunnen ons dus beter nu inzetten om dit erfgoed en milieu te beheren en de ontwikkeling ervan te bevorderen, en alles in het werk stellen om ons te verzetten tegen iedere bedreiging, aantasting of vernietiging.
Deuxième objectif atteint !
Hiermee is dan onze tweede doelstelling bereikt!
SAISON DE GESTION 2013/2014
BEHEERSEIZOEN 2013/2014
La saison de gestion qui s’annonce offrira donc encore pas mal de travail aux bénévoles et notre appel relancé ici est double. D’abord un appel à la collaboration et à la participation aux « Journées de Gestion » futures, car beaucoup reste à faire. Puis un nouvel appel à votre générosité, car si nous avons obtenu de nos donateurs un financement important et des subventions de la part des autorités, il nous incombe de poursuivre les efforts. L’effort que nous demandons est largement récompensé par les résultats encourageants, et ceci aussi bien au niveau de la reconnaissance de nos actions qu’au niveau de l’évolution de la partie gérée du site. Le montant du soutien financier que vous voulez apporter à nos projets est à fixer par vous-même en fonction de vos possibilités. Comme annoncé, nous délivrons une attestation fiscale pour les dons de 40 € (et plus) versé avec la cotisation.
Het aankomende beheerseizoen zal dus nog veel werk bieden aan de vrijwilligers en onze oproep, die we hier herhalen, is dubbel. Vooreerst een oproep tot medewerking en deelneming aan de komende « Beheerdagen », want er is nog veel werk voor de boeg. Verder, een nieuwe oproep voor financiële hulp want na de belangrijke financiering die we verkregen van onze schenkers en de subsidies van de overheden, moeten we onze inspanningen doorzetten. De inspanningen die we van onze leden vragen, worden echter flink beloond door de bemoedigende resultaten, en vooral dan wat betreft de erkenning van onze acties en de evolutie van het beheerde gedeelte van het gebied. Het bedrag van de financiële steun die je wenst te investeren in onze projecten, bepaal je zelf in functie van je mogelijkheden. Zoals al gemeld kunnen we een fiscaal attest leveren voor alle giften van 40 € (en meer) die bij het lidgeld gestort worden.
Les «Journées de Gestion 2013/2014» sont annoncées sur l’affiche verte annexée et une bonne diffusion de ces activités contribuera aussi à leur réussite. Affichez donc cette page verte, partout où vous pouvez (photocopiez-la ou demandez-nous des exemplaires complémentaires) ! En espérant que la présente publication vous aura convaincus de participer et de soutenir les actions que mène la CCN Vogelzang CBN en faveur du patrimoine de la Vallée du Vogelzangbeek, nous vous promettons la suite dans notre prochaine feuille de contact n°19 à paraître début mars 2014.
De « Beheerdagen 2013/2014 » zijn aangekondigd via de groene affiche in bijlage. Een goede bekendmaking van deze activiteiten zal ook bijdragen tot hun succes. Hang deze affiche dus uit, daar waar het mogelijk is (kopieer ze of vraag ons bijkomende exemplaren) ! We hopen jullie met deze publicatie overtuigd te hebben om de acties van de vzw CCN Vogelzang CBN, ten gunste van het erfgoed van de Vogelzangbeekvallei, te steunen en eraan deel te nemen. We beloven jullie alvast een vervolg in ons volgend contactblad nr. 19 dat zal verschijnen begin maart 2014. (*) AFKORTINGEN: zie blz. 28
(*) ABRÉVIATIONS : voir page 28
5/2013 - 27 -
ABRÉVIATIONS
AFKORTINGEN
AATL : Administration de l’Aménagement du territoire et du logement. ASBL : Association Sans But Lucratif BE / IBGE : Bruxelles Environnement / Institut Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement CPAS : Centre Public d’Assistance Sociale CRIE : Centre Régional d’Initiation à l’Écologie CRMS : Commission Royale des Monuments et des Sites CSBN : Conseil Supérieur Bruxellois pour la Conservation de la Nature DMS : Direction Monuments et Sites ERNB : Education relative à la Nature et sa Biodiversité OGM : Organismes Génétiquement Modifiés PRAS : Plan Régional d’Affectation du Sol RBC : Région de Bruxelles-Capitale RNA : Réserve Naturelle Agréée SBGE : Société Bruxelloise de Gestion de l’Eau SDRB : Société de Développement pour la RBC STEP : Station d’épuration ULB : Université Libre de Bruxelles VDAB: Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling VGC: Vlaamse Gemeenschapscommissie
BHG: Brussels Hoofdstedelijk Gewest BHRN: Brusselse Hoge Raad voor Natuurbehoud BMWB: Brusselse Maatschappij voor Waterbeheer BROH: Bestuur voor Ruimtelijke Ordening en Huisvesting DML: Directie Monumenten en Landschappen ENR: Erkend Natuurreservaat GBP: Gewestelijk Bestemmingsplan GCEI: Gewestelijk Centrum voor Ecologie-Initiatie GGO: Genetisch Gewijzigde Organismen GOMB: Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij BHG KCML: Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen LB / BIM: Leefmilieu Brussel / Brussels Instituut voor Milieubeheer NBE: Natuur en Biodiversiteiteducatie OCMW: Openbaar Centrum voor Maatschappelijke Welzijn ULB: Université Libre de Bruxelles VDAB: Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling VGC: Vlaamse Gemeenschapscommissie VZW: Vereniging Zonder Winstgevend doel WZS: Waterzuiveringstation
Remerciements aux membres qui ont participé à cette édition / Dank aan de leden die meewerkten aan deze uitgave : - éditorial / hoofdartikel: Peter VANBELLINGHEN - article “La SENNE en Région Bruxelloise” / artikel “De ZENNE in het Brussels Gewest” : Guillaume de WOUTERS - vertalingen en verbetering Nederlandse teksten: René DIRCKX & Niko DEBRIE - vérification textes français : Christiane HUBERT & René DIRCKX - registre des membres / ledenbestand & webmaster : David VANBELLINGHEN - réalisation & rédaction / redactie & realisatie : Peter VANBELLINGHEN - lay-out : Sabyne LIPPENS & Peter VANBELLINGHEN - traitement illustrations / bewerking illustraties : David VANBELLINGHEN
Illustrations / Illustraties : - article “La SENNE en Région Bruxelloise” / artikel “De ZENNE in het Brussels Gewest” : → page / pagina 23 - page / pagina 24: la Grande Mare / de Grote Poel - © VZ/Christiane HUBERT - page / pagina 26: CRIE – ASBL Tournesol / GCEI – VZW Zonnebloem - page / pagina 3: la Chouette chevêche au Meylemeersch / de Steenuil in Mijlemeers - © Marc VANDEN BOSSCHE Photos /foto’s : © COPYRIGHT → toute utilisation doit au préalable être autorisée par écrit par les auteurs via : → ieder gebruik moet vooraf de schriftelijke toelating krijgen van de auteurs via:
[email protected] - (02 640 19 24) Visitez aussi les sites Internet / Bezoek ook de websites : http://users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/ http://observations.be/gebied/view/32592 http://www.protectiondesoiseaux.be/index.php/sitesnaturelsbelgique/71-regionbruxelloise/159-vogelzang http://www.bruxellesnature.be/ & http://www.brusselnatuur.be/
5/2013 - 28 -
RAPPEL COTISATION !
HERINNERING BIJDRAGE !
Comme prévu dans les statuts de notre ASBL, la cotisation est obligatoire pour tous les membres et celle-ci et/ou toute autre aide financière peut être versée sur le compte :
Zoals voorzien in de statuten van onze VZW, is er een bijdrage vereist voor alle leden en deze en/of elke andere financiële steun, kan gestort worden op rekening:
BE17 2100 0621 4621 de CCN Vogelzang CBN
BE17 2100 0621 4621 van CCN Vogelzang CBN
Siège social: rue du Chant d’Oiseaux 195,1070 Anderlecht Correspondance: boulevard Général Jacques 155 à 1050 Bruxelles
Maatschappelijke zetel: Vogelenzangstraat 195, 1070 Anderlecht Briefwisseling: Generaal Jacqueslaan 155 te 1050 Brussel
Le montant du versement doit être détaillé en fonction de vos motivations et de vos possibilités : Cotisation membre adhérent : 5 € minimum Cotisation membre effectif (*): 10 € minimum Don pour nos projets : montant fixé par vous-même. Rappel : une attestation fiscale est délivrée pour tout don de 40 € (et +) versé en complément de la cotisation.
Het bedrag van de storting moet gedetailleerd worden in functie van je motivatie en mogelijkheden: Lidgeld voor toetredende leden: 5 € minimum Lidgeld voor werkende leden (*): 10 € minimum Gift voor onze projecten: bedrag door jezelf te bepalen. Herinnering: er wordt een fiscaal attest geleverd voor alle giften van 40 € en meer die bij het lidgeld gestort worden.
Ce rappel est donc pour les distraits ou les nouveaux convaincus une dernière chance de recevoir nos publications sans interruption ! Cela vous est aussi signalé par le point rouge sur l’étiquette-adresse de la présente publication.
Deze herinnering is dus, voor de verstrooiden of voor de nieuw overtuigden, een laatste kans om, zonder onderbreking, verder onze publicaties te blijven ontvangen! Dit wordt je ook duidelijk gemaakt door het rode punt op het adresetiket van deze publicatie.
(*) selon les statuts : tout membre adhérent participant activement aux actions de l’association peut devenir membre effectif et en faire la demande par écrit auprès du conseil d’administration. Le conseil d’administration statuera à la majorité des deux tiers et proposera les candidatures à l’assemblée générale. Ils seront admis comme membres effectifs par décision de l’assemblée générale réunissant les deux tiers des voix présentes ou représentées. En respectant ces conditions, tout membre actif peut donc devenir membre effectif ou associé de l’Assemblée Générale de notre ASBL. Á cet effet, vous pouvez nous renvoyer le formulaire de candidature qui figure à la page suivante de cette édition.
(*) volgens de statuten: ieder toetredend lid dat actief meewerkt aan de acties van de vereniging kan werkend lid worden en hiervoor een schriftelijke aanvraag richten aan de raad van bestuur. De raad van bestuur, beslist met een twee derden meerderheid, en stelt hun kandidatuur voor aan de algemene vergadering. Ze zullen toegelaten worden als werkende leden bij beslissing van de algemene vergadering met meerderheid van twee derden van de aanwezige of vertegenwoordigde stemmen. Ieder actief lid dat voldoet aan deze voorwaarden kan dus werkend lid of vennoot worden van de Algemene Vergadering van onze VZW. Zo je interesse voelt kan je ons het formulier op de volgende bladzijde van deze uitgave invullen en terugsturen. 5/2012 - 29 –
5/2013 - 29 -
Bruxelles, le Brussel,
……………………………………………………………
Le (la) soussigné(e): De ondergetekende: ……………………………………………………………, souhaite s’inscrire comme membre effectif (et actif) de l’ASBL CCN Vogelzang CBN et déclare avoir versé cotisation de minimum 10 € pour 2013. En outre, il (elle) veut collaborer avec l’association pour réaliser les objectifs qui sont énoncés dans les statuts de l’ASBL / wenst werkend (en actief) lid te worden van de VZW CCN Vogelzang CBN en verklaart voor 2013 lidgeld te hebben gestort voor een minimumbedrag van 10 €. Bovendien wil hij (zij) samenwerken met de vereniging om de doelstellingen, die genoemd zijn in de statuten van de VZW, te verwezenlijken. Signature: Handtekening:
…………………………………………………
Formulaire à renvoyer : CCN
Vogelzang CBN, boulevard Général Jacques 155, 1050 Bruxelles Formulier terug sturen naar: CCN Vogelzang CBN, Generaal Jacqueslaan 155, 1050 Brussel
5/2012 - 30 -
5/2013 - 30 -
