2009 Zeekracht

MAGAZINE VAN STICHTING NATUUR EN MILIEU

winter 2008/2009

Zeekracht

Foto: waterlelie, Stichting Natuur en Milieu.

U een kans - Zij een kans

De Nationale Postcode Loterij is de

met een bijdrage van bijna 2,5 miljoen euro.

Meedoen is eenvoudig.

grootste goede doelen loterij van Nederland.

Dit geld komt ten goede aan het werk van

Bel 0909-0033 (15 cpm) of meld u aan

Afgelopen jaar keerde zij ruim 225 miljoen

Stichting Natuur & Milieu.

via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 9,00 per lot speelt u al mee.

euro uit aan 57 goede doelen die zich inzetten voor de bescherming van mens

Natuur en milieu een kans, maar u ook.

en natuur.

De helft van uw inleg gaat naar de goede doelen en u maakt kans op de vele

Stichting Natuur & Milieu deelt al sinds

duizenden prijzen zoals de PostcodeKanjer

1996 in de opbrengst van de loterij, dit jaar

van 25,8 miljoen euro.

De Postcode Loterij is initiatiefnemer van de HIER-Klimaatcampagne, de nationale campagne waarbij ruim 40 goede doelen zijn aangesloten.

Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

Themanummer van Terra in het kader van de Zeekracht – campagne van Natuur en Milieu. Meer nieuws en achtergronden vindt u op www.zeekracht.nl.

Zeekracht

Voor Eneco geen kolen, maar wind en gas. Het energiebedrijf is een van de partners in Zeekracht. “Dichter bij de consument kun je elektriciteit niet brengen.”

Beau voor Zeekracht BN’er Beau van Erven Dorens maakt zich grote zorgen over de klimaatverandering en zet zich daarom in voor Zeekracht. “Die windmolens móeten er gewoon komen.”

Kiezen voor wind

Deense wind

Foto Vestas, Denemarken

Denemarken is vanouds het windenergieland bij uitstek. Het land telt ruim 5.000 windmolens, op land en in zee. Windenergie voorziet in 21 procent van de eigen elektriciteitsbehoefte. Dat is nog steeds een wereldrecord. De rol van particuliere coöperaties en de brede acceptatie van de bevolking verklaren het succes van de Deense windenergie.

20 Zeekracht

‘Zeekracht: Wij en windenergie!’ is de slogan van het nieuwste initiatief van Natuur en Milieu. Maar waarom willen we eigenlijk windenergie van zee? Tien vragen en antwoorden over Zeekracht.

5

Het Office for Metropolitan Architecture (OMA), het prestigieuze bureau van architect Rem Koolhaas, verkende in opdracht van Natuur en Milieu de mogelijkheden voor windenergie op de Noordzee. Die zijn legio, vertellen Art Zaaijer en Talia Dorsey van OMA. “De Noordzee kan de duurzame accu van Europa worden.”

24 Klimaat

We moeten nú het klimaat redden. Maar het Nederlandse klimaatbeleid komt niet van de grond. “Dat is onverantwoordelijk.”

Verder: 5

Zee van mogelijkheden

28

28 Essay

Nederland, land van klompen, tulpen en windmolens, heeft begin jaren tachtig zijn beginnende windmolenindustrie de nek omgedraaid. Maar we hebben een herkansing: windenergie op zee, betoogt Jan Paul van Soest.

6 NMB Natuur en Milieu Berichten 23 Boekrecensies Hoop in bange dagen 27 Club Zeekracht Zo werkt het 30 Goed leven winkelen, uitgaan, genieten 31 Uit

Foto Michiel Wijnbergh/HH

Zelf ZEEKRACHT

4 TERRA 01.09

We gaan het zelf doen! Zelf windmolens bouwen in zee, met onze eigen coöperatie Zeekracht. Zelf doen geeft mij al mijn hele leven een kick. Natuurlijk geven we met Zeekracht een stevig statement af aan de overheid, die met vergunningen en geld over de brug moet komen en liefst een beetje sneller dan tot nu toe. Want we hebben de overheid nodig, bij alles met duurzaamheid eigenlijk. Maar jongens, wat is het lekker om zelf die eerste stap te kunnen zetten! Alvast voor de foto dat stroomdraadje vanuit de wasmachine de zee in leggen: daar komt het vandaan, de schone stroom van morgen. Uit onze eigen Noordzee. Met Zeekracht wordt dat binnen een paar jaar werkelijkheid. Windmolens zijn bijzondere dingen. Ze zijn heel innovatief, zeker op zee. En tegelijk begrijpelijk: er zit kracht in de wind en die gebruiken we om elektriciteit te maken. Echt natuurlijke stroom is het. Zeekracht-leden kunnen daar zelf aan meedoen. De leden betalen jaarlijks een tientje, waarvan 6 euro wordt geïnvesteerd in een windmolen. Zodat iedereen zich een beetje medeeigenaar weet van het windmolen-

park dat we gaan bouwen. Dus word lid van Zeekracht, als je ook vindt dat er snel meer duurzame energie moet komen. Of gewoon als je ook dol bent op zelf doen. Mirjam de Rijk Algemeen directeur Natuur en Milieu

“Milieugroep in windenergie” (Het Parool)

Kamer zet grote stap om Zeekracht mogelijk te maken (www.energieportal.nl)

Windmolenparken op zee stap dichterbij (AD)

Benut Noordzee beter als duurzame energiebron (Trouw)

De wind is zuid, zwak tot matig, 2 tot 3, aan de kust wordt de wind zuidwest, matig, kracht 4 (www.knmi.nl)

van Pamelen Zeekracht nu nog steeds lampen van kunnen laten branden in Zeeland. Beetje vreemde naam eigenlijk. Zeeland. Iets is óf zee óf land. Zeeland spreekt zichzelf tegen. Net zoiets als morgenmiddag. Of kapotgemaakt. Maar goed, dat geeft niks. Als het maar werkt. De kracht van de zee wordt er niet minder om. Niet dat ik het live heb meegemaakt, maar als ze in 2004 de kracht van de tsunami hadden ingepakt in accu’s, wat helaas niet gebeurd is, dan kon het hele zuidelijk halfrond daar nog generaties lang generatoren van genereren. Vloed is golf, golf is water, water is stroom,

stroom is power, power is kracht. Met een beetje geluk weten we de volgende natuurramp dermate ver van tevoren te voorspellen, dat we hem nu eens wél kunnen gebruiken als energiebron. Al is dat woord wel dubbelop natuurlijk. Energiebron. Bron is water, water is stroom, stroom is power, power is kracht, kracht is energie. Energiebron is dus dubbelop. Maar goed, dat geeft niks. Als het maar werkt. ZEEKRACHT

Eigenlijk is het een beetje dubbelop. Zeekracht. Zee is water, water is stroom, stroom is power, power is kracht. Kortom: zee is kracht. Zeekracht is dus krachtkracht. En dat is dubbelop. Net zoiets als Sneeuwwitje. Of boerenmetworst. Maar goed, dat geeft niks. Als het maar werkt. Geen kracht gaat ons te hoog om de zee van de kracht te onderstrepen. Als geboren en getogen Zeeuw weet ik daar alles van. Niet dat ik het live heb meegemaakt, maar als ze in 1953 de kracht van de zee hadden opgeslagen in batterijen, wat helaas niet gebeurd is, dan zouden ze er anno

5

Giesen

TERRA 01.09

C,mm,n op AutoRAI De c,mm,n 2.0 – de nieuwe versie van de auto in de toekomst – komt volgend jaar april naar de AutoRAI. De initiatiefnemers van de c,mm,n – Natuur en Milieu en de technische universiteiten van Delft, Eindhoven en Twente – hebben dat bekendgemaakt. Met de c,mm,n (spreek uit: common) willen de initiatiefnemers de introductie van duurzame (auto)mobiliteit versnellen. Toekomstige auto’s hebben bijvoorbeeld een elektrische aandrijving en een zuinige airconditioning. Maar de c,mm,n moet ook bijdragen aan de ontwikkeling van slimme en duurzame mobiliteitsoplossingen. Daar kan iedereen aan meehelpen, want de

c,mm,n is een zogeheten open sourceproject: wie iets bij wil dragen is welkom, wie wil bouwen of investeren ook. Studenten van de drie TU’s werken inmiddels aan plannen voor een netwerk van oplaadpunten voor elektrische auto’s. Tijdens de AutoRAI zullen zij hun innovaties showen als onderdeel van de c,mm,n. De studenten ontwikkelen stopcontacten voor het snel en langzaam laden van de batterijen van elektrische auto’s. Op parkeerplaatsen thuis en bij het werk komen langzaam ladende stopcontacten, langs de snelwegen snelladers. Elektrische auto’s kunnen op

het moment nog niet verder dan 100 kilometer rijden zonder bij te tanken. Daartegenover staat dat veruit de meeste autoritten niet langer zijn dan 100 kilometer. (FB)

ZEEKRACHT

Landschapstop Mooi Nederland

6 TERRA 01.09

Een mooi Nederland. Dat beoogt het ‘Akkoord van Apeldoorn’, een monsterverbond van rijk, provincies, gemeenten en tientallen maatschappelijke organisaties – waaronder Natuur en Milieu – dat eind september werd ondertekend tijdens de LandschapsTop. Met de ondertekening willen de partijen een vuist maken tegen de verrommeling en ongebreidelde stads- en dorpsuitbreidingen die het Nederlandse landschap aantasten. Ze spreken zich ook uit voor een financiële impuls in de kwaliteit van het landschap. De ministers Verburg van LNV en Cramer van VROM ondertekenden het akkoord namens het rijk. Karin de Feijter was de projectleider van de Top. “Het was een grote uitdaging om zo veel partijen te commiteren aan het Akkoord van Apeldoorn.” (FB)

Colofon

Terra is het kwartaalmagazine van Stichting Natuur en Milieu.

Bladconcept BLADEN&CO, Utrecht

Redactieadres Postbus 1578 3500 BN Utrecht E-mail: [email protected]

Vormgeving en productie Louis Nouws (BLADEN&CO, Utrecht)

Hoofdredactie Claire Tielens Eindredactie Johan Nebbeling (BLADEN&CO, Utrecht)

Drukwerk Giethoorn ten Brink, Meppel

Natuur en Milieu Stichting Natuur en Milieu werkt met hart en ziel aan een mooi landschap, een rijke natuur en een gezond milieu. Als onafhankelijke organisatie pleiten we bij overheden, bedrijven en de politiek voor duurzame oplossingen.

www.natuurenmilieu.nl Coverfoto Michael Ferron. Campagne Zeekreacht

Telefoon: 030 - 233 13 28 E-mail: [email protected]

De artikelen in Terra weerspiegelen niet per se de mening van Natuur en Milieu. Ook een gratis abonnement op onze tweewekelijkse e-mail nieuwsbrief? Meld u dan aan op onze website.

Natuur en Milieu

Van Lier Lels nieuwe voorzitter Marike van Lier Lels (49) is de nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht van Stichting Natuur en Milieu. Zij is de opvolgster van Pier Vellinga, die vanaf 2006 voorzitter was.

van Natuur en Milieu is blij met de benoeming van Van Lier Lels: “Voor milieu-innovaties en de ontwikkeling van duurzame producten hebben we het bedrijfsleven nodig. Met de keuze voor Marike van Lier Lels versterken we de brug tussen bedrijven en een duurzamere samenleving.” (FB)

ZEEKRACHT

Van Lier Lels studeerde Scheepsbouwkunde aan de HTS in Dordrecht en Rederijkunde aan de TU Delft. Ze werkte bij Nedlloyd en Schiphol en was directeur van Van Gend en Loos. Van Lier Lels is door Management Scope uitgeroepen tot ‘machtigste vrouw in het bedrijfsleven van 2008’.

“Ik vind Natuur en Milieu een mooie stichting. Vanuit de inhoud het beleid willen beïnvloeden, dat ligt mij goed. Daarnaast hebben we allemaal een verantwoordelijkheid naar elkaar en naar onze planeet. Voor mij is het voorzitterschap van de Raad van Toezicht van Natuur en Milieu een mooie manier om mijn verantwoordelijkheid te nemen op een wijze die bij mijn talenten past”, aldus de nieuwe voorzitter over haar benoeming. Algemeen directeur Mirjam de Rijk

7

Het was donker, windstil en helder en de sterrenhemel was goed te zien. De deelnemers voor een nachtelijke kanotocht over de plassen trokken bij het licht van een zaklantaarn hun zwemvesten aan en voeren daarna weg als zwarte schimmen in de onkere nacht... Tientallen mensen bezochten de activiteiten in het kader van de Nacht van de Nacht op de Asseltse Plassen bij Roermond. Maar niet alleen daar was de Nacht een groot succes. In heel Nederland trokken nachtelijke activiteiten op 25 oktober veel belangstellenden. Ruim 15.000 mensen – waaronder veel kinderen – trokken er in het duister op uit. In alle provincies vonden in totaal circa 250 evenementen plaats. 120 Gemeenten en tientallen bedrijven doofden de lichten. De Dom, de Euromast en alle vestigingen van IKEA stonden

in het donker, samen met honderden kantoren, kerken, bruggen, torens en monumenten. Initiatiefnemers Natuur en Milieu en De Provinciale Milieufederaties zijn blij met de grote en nog steeds groeiende aandacht voor dit eerbetoon aan de schoonheid van de donkere nacht. Steeds meer overheden en bedrijven nemen structurele maatregelen om die schoonheid te beschermen. Rijkswaterstaat dimt meer lichten, zoals langs de A50 tussen Arnhem en Zwolle. De NAM breidt het aantal locaties met groen ‘vogelvriendelijk’ licht uit, waardoor ook mensen minder last van de verlichting hebben. Grote gemeenten zoals Tilburg, Nijmegen en Amsterdam maken ambitieus lichtbeleid. Maar ook kleinere gemeenten nemen initiatieven. De gemeente Olst-Wijhe bijvoorbeeld intro-

TERRA 01.09

Nacht breekt records

duceerde tijdens de Nacht de nieuwe LED-verlichting langs de provinciale weg. Deze verlichting is niet alleen energiezuinig, maar veroorzaakt ook minder lichthinder. Deventer heeft op industrieterrein Kloosterlanden alle 480 armaturen vervangen door energiezuinige; de hoeveelheid licht in de nacht wordt teruggebracht met de helft. Apeldoorn tenslotte dooft ’s nachts voortaan de verlichte reclameborden op de gemeentelijke lantaarnpalen. (FB)

Weinig reuring over klimaattop De resultaten van de klimaattop in het Poolse Podznan zijn mager, vindt directeur Mirjam de Rijk van Natuur en Milieu. Samen met teammanager klimaat en energie Ron Wit bezocht zij de conferentie.

ZEEKRACHT

8 TERRA 01.09

Concreet is in Poznan alleen afgesproken dat in juni volgend jaar een concepttekst wordt opgesteld waarover verder zal worden onderhandeld. Op de top in Kopenhagen van december 2009 moeten dan spijkers met koppen worden geslagen. “Er moet dus nog veel gebeuren in een jaar”, zegt De Rijk. Want ook de gelijktijdige EU-top in Brussel leverde een volgens De Rijk ‘ondermaatse afspraak’ op. De EU

sprak af om in 2020 20 procent minder broeikasgassen uit te stoten. Dit wordt grotendeels behaald door klimaatprojecten in ontwikkelingslanden, waardoor Europa zelf bijna niks hoeft te doen. In tegenstelling tot eerdere voornemens hoeft het overgrote deel van de Europese industrie niet te betalen voor de uitstoot van CO2. Een lichtpunt in Kopenhagen was de speech van VN-secretaris-generaal Ban Ki Moon, die opriep tot een Green New Deal en aankondigde zich actief te gaan bemoeien met klimaatafspraken. Ook Al Gore bemoedigde de 9.000 aanwezigen. De Rijk was onder de indruk van de efficiency waarmee milieu-organisaties, verenigd in het Climate Action Network (CAN), onderling informatie uitwisselden, waardoor ze een zekere macht hadden. “Het is niet goed dat er zo weinig reuring was over deze conferentie,” zegt De Rijk. “De delegaties zaten daar in stilte te vergaderen zonder dat de samenleving hen op de nek zat. We gaan zorgen dat dat over een jaar in Kopenhagen anders zal zijn.” (CT)

Met de Nature Experience hebben Natuur en Milieu en Coolpolitics Nederlandse jongeren aan het denken gezet over de toekomst van de natuur. De Nature Experience bestond uit een Lowlandslezing, een Nature Shock en een Nature Talk.

Een lezing van econoom Arnold Heertje op het Lowlandsfestival was de opmaat voor de Nature Shock in een herfstachtig oktoberweekend. Een groep jongeren trok de Nederlandse ‘wildernis’ in om te praten over de toekomst van de natuur.

Foto Annemieke van der Togt

Nature Experience

Natuur en Milieu

Vervolgens gingen diezelfde jongeren in november tijdens de Nature Talk in Nijmegen, Utrecht en Amsterdam in debat met politici over het onderwerp natuur. Zie ook: www.coolpolitics.nl

Milieuvergunning Corus

Schonere lucht rond IJmuiden De lucht rond IJmuiden wordt een stuk schoner. De provincie NoordHolland verleende eind oktober een strengere milieuvergunning aan het staalbedrijf Corus. De nieuwe vergunning voldoet aan de Europese milieuregels. De provincie werd gedwongen een nieuwe, strengere milieuvergunning op te stellen, na een actie van onder meer Natuur en Milieu. In mei 2008 besliste de Raad van State dat de milieuvergunning van Corus moest worden herzien, omdat de provincie te slappe milieunormen stelde. Die uitspraak was

het gevolg van bezwaren die Natuur en Milieu en andere organisaties tegen de oude vergunning hadden ingediend. De nieuwe vergunning verplicht Corus om de uitstoot van fijn stof en zware metalen te halveren. Ook komen er minder zware metalen en dioxines in de lucht. “Beroepsprocedures van

milieuorganisaties werken”, constateert directeur Mirjam de Rijk van Natuur en Milieu tevreden. De uitspraak van de Raad van State heeft er ook toe geleid dat de provincie en milieu-inspectie zijn wakker geschud. “Zij nemen hun rol als vergunningverlener en controleur nu weer serieus.” (FB) ZEEKRACHT

9

Sprookje loopt niet goed af Friesche Vlag moet er eerst maar eens voor zorgen dat er geen tropisch regenwoud meer verdwijnt voor het bedrijf zich bezighoudt met een Sprookjesbos. Natuur en Milieu heeft Friesche Vlag daartoe opgeroepen met een parodie op een kleurplatenactie van de zuivelgigant. Friesche Vlag hield in oktober en november de kleurplatenactie ‘Bedenk je eigen Sprookjesdrink’. Daarin konden kinderen via een kleurplaat een nieuwe drank voorstellen in het Sprookjesbos. Leuk hoor, vindt Natuur en Milieu, maar Friesche Vlag moet eerst maar eens wat doen aan de verdwijning van het echte bos. Friesche Vlag gebruikt namelijk nog steeds onduurzame soja voor het voer van de melkkoeien. Voor de teelt van deze soja wordt tropisch oerwoud gekapt. Natuur en Milieu gaat door met de campagne tegen het omzagen van tropisch bos voor sojateelt. Met deze kleurplatentegenactie laat de organi-

satie zien dat consumenten liever het echte bos willen behouden dan een nieuwe sprookjesdrink bedenken die de boskap alleen maar stimuleert. Kritische consumenten en vier cartoonisten hebben een eigen pak gemaakt om hun zorgen te uiten over het verdwijnen van het tropisch oerwoud. De winnaar van de kleurplaten-tegenactie is M. Robesin uit Tricht. Zij heeft een kijkje in het tropisch bos voor vier personen gewonnen (vier toegangskaarten voor Burgers’ Zoo in Arnhem) en een zaagselvrij zuivelpakket. Haar kleurplaat is, samen met de vier cartoons van de cartoonisten, te bekijken op www.zaagselvrij.nl (FB)

TERRA 01.09

Friesche Vlag boze wolf?

ZEEKRACHT

fort

10 TERRA 01.09

“Ik kan het voor mijn vier kinderen en mezelf niet maken om niets te doen.” BN’er Beau van Erven Dorens maakt zich grote zorgen over de klimaatverandering en zet zich daarom in voor Zeekracht. “Die windmolens móeten er gewoon komen.” Door Johan Nebbeling

Op een kille maandagmiddag in november hurkt Beau van Erven Dorens naast een miniatuurwindmolen in Madurodam. Op een teken van de cameraman staat hij op en legt zijn hand op de molen. “Dit”, zegt hij, terwijl hij indringend in de lens kijkt, “is dé ideale energiebron van Nederland.”

Zo gaat het nog een paar keer tot Van Erven Dorens, de cameraman en de regisseur het eens zijn: “Mooi shot, niks meer aan doen!” De kleine filmploeg vertrekt naar de replica van het Binnenhof, waar de volgende take wordt opgenomen.

Pleitbezorger Zo gaat het de hele middag door. Van Erven Dorens betoont zich voor de camera een onvermoeibaar pleitbezorger voor windenergie. Hij heeft zich verbonden aan Zeekracht en zet zich belangeloos in voor het initiatief van Natuur en Milieu. “En”, zegt hij. “Ik steek ook geld in Zeekracht.” De BN’er die vooral bekend is vanwege zijn aan cynisme grenzende ironie laat, als het over Zeekracht gaat, zijn serieuze kant zien. “Ik geloof echt in

dit initiatief”, vertelt hij. “Zeekracht spreekt me vooral aan omdat het zo’n praktisch en realistisch plan is. Met 1.600 windmolens op de Noordzee kunnen we alle Nederlandse huishoudens van stroom voorzien. Dat vraagt een flinke investering, jazeker. Maar we gooien in dit land miljarden over de balk aan nieuwe straaljagers en andere onzinnige projecten. Daarmee vergeleken kost Zeekracht een schijntje. Dus waar hebben we het dan over? Die windmolens moeten er gewoon komen!”

Nepal Van Erven Dorens raakte doordrongen van de ernst van het klimaatprobleem tijdens een reis naar Nepal met het Wereld Natuur Fonds en Simavi. “Ik zag met eigen ogen hoe de gletsjers

‘Ik geloof echt in dit initiatief’

Beetje helpen En dus hurkt Beau van Erven Dorens in zijn witte pak op een kille maandagmiddag in november neer in het miniatuurbinnenhof van Madurodam. “We moeten die jongens en meisjes in Den Haag wel een beetje helpen”, klinkt het voor de zoveelste keer. “Goed zo?”, vraagt Van Erven Dorens aan zijn regisseur. Die knikt: “We gaan de volgende take doen.” De BN’er springt monter overeind, groet vriendelijk een paar bezoekers van Madurodam die hem herkennen en naar hun fototoestel grijpen en begint aan de volgende opname.

Beau van Erven Dorens (38) is acteur, presentator, schrijver en columnist. De gesjeesde student – hij begon aan drie studies, maar voltooide er geen een – presenteerde en presenteert diverse radio- en tv-programma’s, waaronder het succesvolle roddelprogramma ‘RTL Boulevard’ en speelde in een groot aantal films en tv-series. Van Erven Dorens schreef zes boeken en publiceerde columns in onder meer Nieuwe Revu en NRC Handelsblad. Net als veel collega BN’ers zet Van Erven Dorens zich in voor ‘goede doelen’, zoals HIER en Cool Climate. Maar Van Erven Dorens is vooral ‘het gezicht’ van Zeekracht, het plan van Natuur en Milieu om de Noordzee te gebruiken als energiebron. Voor de Zeekrachtcampagne maakt hij ondermeer twee promotiefilmpjes met Campus TV, een producent van internetfilmpjes waarvan hij medeoprichter en eigenaar is. Deze filmpjes zijn te bekijken op www.zeekracht.nl en op www.youtube.com.

11 TERRA 01.09

Foto Johan Nebbeling

Hij was onder meer betrokken bij de HIER-campagne en de Postcode Loterij, die beiden ook partners zijn van Zeekracht. “Ik wilde niet alleen informatie geven over het klimaatprobleem en mensen bewust maken, maar ook daadwerkelijk iets doen. Ik hou ervan om oplossingsgericht bezig te zijn. Zo kwam ik bij Natuur en Milieu: een nuchtere club met grappige, bevlogen mensen die zoeken naar praktische oplossingen. Daar voel ik me bij thuis.” Van Zeekracht werd Van Erven Dorens meteen ‘een beetje warm’. “Het is niet alleen heerlijk praktisch en realistisch, het is ook nog eens puur Nederlands: wind, zee en water. Daar zijn we als land groot mee geworden, daar moeten we ons verder in ontwikkelen.” Want Nederland heeft het in de jaren negentig ernstig laten liggen als het om de ontwikkeling van windenergie gaat, vindt de BN’er. “Subsidies zijn stopgezet, initiatieven de nek omgedraaid. We waren een grote jongen,

maar we zijn onze voorsprong kwijtgeraakt aan landen als Denemarken en Duitsland. Doodzonde! Want duurzame energie in het algemeen en windenergie in het bijzonder zijn niet alleen goed voor het klimaat, maar ook voor onze economie. Aan innovaties op het gebied van duurzame energie valt veel geld te verdienen. Dat zou ook mensen die sceptisch zijn over de klimaatverandering moeten aanspreken.”

ZEEKRACHT

Oplossingsgericht

Foto Michael Ferron

van de Himalaya zich terugtrekken. Schrijnend! Maar ik realiseerde me ook hoe de klimaatverandering een enorme humanitaire crisis veroorzaakt. Oogsten mislukken, moessons veroorzaken overstromingen, mensen hebben honger. Miljoenen mensen lijden er nu al onder dat het hele klimaat in de war is.” Van Erven Dorens besloot zijn BN’erschap in te zetten om het klimaatprobleem onder de aandacht van het grote publiek te brengen. “Ik ben in de positie om een bijdrage te kunnen leveren. En dus kon ik het voor mijn vier kinderen en voor mezelf niet maken om werkeloos toe te blijven kijken hoe de wereld naar de knoppen gaat als we niets doen. ”

De rol van particuliere coöperaties en de brede acceptatie van de bevolking verklaren het succes van de Deense windenergie. Maar Denemarken loopt niet meer voorop. Door Petra Sjouwerman

ZEEKRACHT

wind

12 TERRA 01.09

Denemarken is vanouds het windenergieland bij uitstek. Het land telt ruim 5.000 windmolens, op land en in zee. Windenergie voorziet in 21 procent van de eigen elektriciteitsbehoefte. Dat is nog steeds een wereldrecord. In 1991 plaatste Denemarken als eerste land ter wereld

windturbines op zee. Maar Denemarken is voorbij gestreefd door Engeland, dat nu meer capaciteit op zee heeft (597 MW) dan het kleine Scandinavische land (423 MW). Het verlies van de koppositie is het gevolg van een politiek besluit van de centrumrechtse regering die aantrad in 2001,

Soms 100 procent windenergie Denemarken is iets groter dan Nederland en telt 5 miljoen inwoners. Windenergie voorziet op dit moment in ongeveer 20 procent van de eigen elektriciteitsbehoefte. Maar in West-Jutland, waar de meeste windmolens staan, is dit soms 100 procent. Deze situatie vergt veel coördinatie en regulering. Zo houden de Denen de weersvoorspellingen nauwlettend in de

gaten. Energiecentrales op kolen, gas of andere bronnen moeten meer stroom produceren als de wind stilvalt. Mede hierom installeert het Deense instituut voor meteorologie (DMI) binnenkort een nieuw computersysteem voor meer gedetailleerde weersvoorspellingen. Door zijn afhankelijkheid van windenergie is Denemarken overigens sterk afhankelijk van de energieproductie in

de buurlanden. Bij zwakke wind importeert het land elektriciteit uit Zweden en Noorwegen. Bij overproductie exporteert Denemarken windstroom naar Duitsland. In 2007 bedroeg de omzet van de Deense windturbine-industrie 5,6 miljard euro.

Capaciteit Aantal turbines op zee: 214 (verdeeld over acht parken). Capaciteit: 423 MW Aantal turbines op land: 4.998. Capaciteit: 2.701 MW Totaal aantal turbines: 5.212. Capaciteit: 3.124 MW

nadat jarenlang sociaal-democraten aan het roer hadden gestaan. Eén van de eerste besluiten van de nieuwe regering was het aflasten van de bouw van een windturbinepark op zee. Tussen 2004 en 2007 werd in Denemarken geen enkele windmolen meer geplaatst.

Afbraak

De Deense bevolking heeft windenergie altijd een warm hart toegedragen, zoals weer eens bleek uit een opiniepeiling in maart dit jaar: 90 procent van de bevolking is voor het vergroten van de windmolencapaciteit. En 66 procent steunt de plaatsing van nieuwe, grote windmolens op land. Uniek voor Denemarken is dat de meeste windmolens op land in bezit zijn van particulieren en particuliere coöperaties. “Wij hebben een geschiedenis van gemeenschappelijk bezit,” legt Asbjørn Bjerre, directeur van de Deense Windmolenvereniging (Vindmølleforening), de vereniging van eigenaren en mede-eigenaren van windmolens uit. “Zo kennen wij sinds het einde van de achttiende eeuw coöperatieve zuivelfabrieken en winkelverenigingen. In deze traditie hebben dorpsbewoners, boeren en buren de traditionele laug (gilden) opgericht. Samen schaften zij een of meer windmolens aan voor hun gemeenschap.” Volgens Bjerre vormt deze cultuurhistorische traditie precies de kern voor de brede acceptatie van de bevolking van windmolens in het landschap, een acceptatie die bijdraagt aan het Deense succes. In totaal hebben meer dan 100.000 Denen aandelen in windmolens. “Gewone mensen kunnen investeren in windenergie. Ze weten dat ze iets goeds doen voor het milieu, maar ze krijgen er ook iets voor terug,” zegt ook Rune Birk

Achtergronden De Deense Windmolenvereniging telt ongeveer 38.000 leden, met verschillende achtergronden. “Het gaat van huishoudens tot grote energiebedrijven,” zegt directeur Bjerre. Hij onderstreept dat de windturbineparken op zee niet in handen zijn van particulieren, maar van grote energiebedrijven, zoals het Deense DONG en het Zweedse Vattenfall. “De aanleg van windparken op zee is kostbaar en het onderhoud duur, omdat monteurs erheen moeten vliegen of varen. Toch is windenergie van zee rendabel. Op zee waait de wind krachtiger. En windturbines op zee produceren dus gewoon meer energie,” zegt Rune Birk Nielsen.

13

Deense traditie Denemarken ging al dertig jaar geleden met windenergie experimenteren. In 1976 werd de eerste windmolen op het elektriciteitsnet aangesloten door een groep enthousiaste amateur-bouwers, die in hun garage een windmolen in elkaar hadden gezet. Kort daarna begon het Deense bedrijf Vestas, van oorsprong een producent van aardappelschilmachines en andere keukenapparaten, met de productie van windmolens. Het bedrijf is inmiddels uitgegroeid tot de grootste windturbineproducent ter wereld, met 14.000 medewerkers. Ook ontwikkelden de Denen aanver-

wante industrieën, zoals het gespecialiseerde vervoer van windmolenwieken op langgerekte vrachtwagens, die niet meer weg zijn te denken uit het verkeer in Denemarken. Er worden wel steeds minder laugs opgericht, omdat de turbines op land groter en duurder zijn dan vroeger. Om toch te zorgen dat gewone mensen in het hele land geïnteresseerd blijven in het kopen van aandelen of windmolens, kunnen zij tegenwoordig een beroep doen op subsidies.

TERRA 01.09

Voorstander

Nielsen. De molens leveren stroom aan het elektriciteitsnet en daarvoor ontvangen de eigenaren een vergoeding. De winst wordt verdeeld onder de investeerders.

ZEEKRACHT

Foto’s Vestas, Denemarken

“In 2006 beleefden we een dieptepunt. In dat jaar werden er meer windmolens afgebroken dan opgebouwd,” aldus Rune Birk Nielsen van de Deense Associatie voor Windenergie (Vindmølleindustrien), de branchevereniging voor de tweehonderd Deense bedrijven in de windindustrie. Inmiddels heeft de Deense regering zijn fout erkend. Vorig jaar stelde het kabinet een ambitieus plan op voor het bevorderen van duurzame energie, waaronder windenergie. In 2020 moet 30 procent van het Deense energieverbruik uit duurzame energie komen – voor de EU lig dit doel op 20 procent. En in 2025 moet windenenergie 50 procent van de elektriciteitsbehoefte van het land verzorgen. De regering gaf daarom groen licht voor de bouw van twee grote windturbineparken op zee, die in 2009 en 2011 klaar moeten zijn. En kort geleden presenteerde het kabinet bovendien een plan voor een ‘nieuwe groene economie’, met daarin nog meer windturbineparken op zee.

ZEEKRACHT

Voor Eneco geen kolen, maar wind en gas. Het energiebedrijf is een van de partners in Zeekracht. “Dichter bij de consument kun je elektriciteit niet brengen.” Door Pieter van den Brand

14 TERRA 01.09

& gas

Jeroen Overgoor is de beroerdste niet. Voor de foto wil hij best even de ‘bron van duurzame energie’ instappen. Met opgerolde broekspijpen staat de directeur Communicatie & Public Affairs van Eneco even later ietwat rillerig in de Noordzee bij Zandvoort. Ondanks de woeste golven en de straffe wind blijft hij enthousiast. “Voel die wind eens! Zonde om daar niets mee te doen.” Een dag eerder heeft Eneco een aanvraag ingediend voor een derde offshore-windpark, waar ook de windmolens van Zeekracht een plekje moeten krijgen. “Zeekracht is fantastisch. Het sluit prima aan bij ons motto: samen de schouders zetten onder duurzaam. Huishoudens spelen een belangrijke rol bij het verduurzamen van de energievoorziening. Bovendien nemen de leden zelf zeestroom af. Dichter bij de consument kun je elektriciteit niet brengen.”

Zetje Overgoor gebruikt bedektere termen, maar deelt de kritiek. “De over-

Van grijs naar groen Eneco is na Essent en Nuon het derde energiebedrijf van Nederland. Het bedrijf heeft circa twee miljoen klanten en is eigendom van 61 gemeenten. Rotterdam, Den Haag en Dordrecht zijn de grootste aandeelhouders. Eneco zegt radicaal de stap te willen zetten van een traditioneel naar een duurzaam energiebedrijf. Voor Eneco geen kolen, maar wind en gas. “Wij menen het echt.” Eneco wil binnen vier jaar 20 procent van de geleverde elektriciteit groen hebben opgewekt. In 2020 moet dat 70 procent zijn en tien jaar later 100 procent. “Dat doet geen ander energiebedrijf ons na”, zegt Overgoor.

Eneco richt zijn pijlen nadrukkelijk op windenergie. In juni is het Prinses Amaliawindpark bij IJmuiden in gebruik genomen. Zestig windturbines voorzien zo’n 125.000 huishoudens van groene stroom. Diezelfde maand diende Eneco een vergunningaanvraag in voor een tweede offshore-windpark bij Den Helder. Dit windpark wordt 2,5 keer zo groot als het Prinses Amaliapark en kan een stad als Utrecht volledig van groene stroom voorzien. Het Q10-park (de technische naam verwijst naar het kwadrant op het continentaal plat, ten zuiden van het Prinses Amaliapark) is het derde park dat Eneco wil realiseren. De energieproducent heeft er in november een aanvraag voor ingediend.

15 TERRA 01.09

En met zo’n professionele en verfrissende campagne moet het lukken, vindt Overgoor. “Wij zien Zeekracht

heid kan wel een zetje gebruiken. Vergunningenprocedures moeten sneller en beter. We hebben er acht jaar over gedaan voor ons eerste offshorewindpark groen licht kreeg. Dat is veel te lang.” Het kabinet, vindt Overgoor, moet duidelijkheid geven. “Er worden allerlei toekomstbeelden en scenario’s geschetst. Maar we kunnen niet alles tegelijk doen: èn kolen èn kernenergie èn zon èn wind èn biomassa. We moeten kiezen.” Eneco vindt de ambities van het vers gesloten energieakkoord tussen de overheid en de energiebranche mager en vaag en zette geen handtekening. “Het is niet geworden wat we ervan hoopten. Er worden geen keuzes gemaakt, laat staan keiharde afspraken.” Nog steeds wordt te veel ingezet op grote kolencentrales, vindt Overgoor. ” Als je in een kolencentrale investeert, gaat zomaar dertig jaar verloren voor de transitie naar een duurzame energievoorziening. Die keuze moeten we gewoon niet meer willen maken.”

ZEEKRACHT

Businessmodel

als een gezond businessmodel, gericht op de productie van groene stroom, vergelijkbaar met ons andere initiatief, windcoöperatie De Windvogel.” Bij De Windvogel kopen de deelnemers een aandeel in een windturbine op land. In ruil hiervoor krijgen zij groene stroom. Eneco zorgt ervoor dat deze productie van de energierekening wordt afgetrokken. “Maar zeekracht is grootschaliger en heeft een ongelooflijke impact.” Intussen sjouwen campagnemedewerkers een wasmachine het strand op. Een stroomkabel naar zee symboliseert waar het allemaal om draait: power uit zee. “We moeten de jongens en meisjes in Den Haag een beetje helpen”, vertelt ambassadeur Beau van Erven Dorens een luttel aantal meters verderop tijdens de presentatie van club Zeekracht op het strand bij Zandvoort. “Ministers bezigen mooie woorden. Maar er gebeurt helemaal niets. Dat is toch een fucking shame.”

Het park krijgt een vermogen van 200 MW. In dit toekomstige windpark kunnen ook de windmolens van Zeekracht hun plek vinden. Najaar 2009 valt de beslissing over de aanvragen. Ook op land haalt Eneco elektriciteit uit een groot aantal windparken. Het bedrijf wil daarnaast een schone aardgasgestookte energiecentrale bouwen in het Europoortgebied. Deze centrale moet in 2011 gaan draaien en anderhalf miljoen huishoudens van stroom voorzien. Overgoor: “Wij zien gas als een transitiebrandstof op weg naar 100 procent duurzaam. Een gascentrale is bovendien snel aan en uit te zetten. Met gas kun je dus mooi de pieken en dalen in windstroom opvangen.”

ZEEKRACHT

16 TERRA 01.09

mogelijkheden Het Office for Metropolitan Architecture (OMA), het prestigieuze architectenbureau van Rem Koolhaas, verkende in opdracht van Natuur en Milieu de mogelijkheden voor windenergie op de Noordzee. Art Zaaijer en Talia Dorsey van OMA vertellen over dit Masterplan Zeekracht. “De Noordzee kan de duurzame accu van Europa worden.”

Door Claire Tielens

Zo’n plan kan verandering in gang zetten. Wij geloven erin.

Nederland neemt een centrale positie

NO

in temidden van de

Waarom heeft OMA dit Masterplan gemaakt? Zaaijer: “Natuur en Milieu heeft ons verleid met een fantastische vraag waar we geen nee tegen konden zeggen. Het Masterplan treedt letterlijk buiten de gebaande paden, namelijk de zee op. Het resultaat is geen klassiek plan, dat per se zo uitgevoerd moet worden. We willen in de eerste plaats laten zien dat er alle ruimte is voor windenergie op de Noordzee. En we willen de kansen tonen om met de windmolenparken meerdere ontwikkelingen op de Noordzee te genereren.” Hoe was het om hieraan te werken? Dorsey: “Erg leuk! De omvang van dit plan is verbazingwekkend. In het kader van mijn afstudeeronderzoek heb ik me verdiept in de mogelijkheden om op zee te wonen. Het is fascinerend dat we de zee steeds meer gaan zien als een gebied dat we kunnen gebruiken. Nederland is ruim twee keer zo groot met de zee erbij. Het kaartbeeld van Nederland-pluszee is een icoon in het Masterplan Zeekracht.” Zaaijer: “Ik heb veel op de Noordzee gevaren. Als het weer omslaat terwijl je er met een wrak bootje middenop zit, voel je dat het een echte wildernis is. Het is mooi om te ontdekken wat daar allemaal mogelijk is. Ik ben er persoonlijk van overtuigd dat we al binnen vijf jaar de omslag zullen maken van fossiele naar duurzame energie.” Wat merkt de gemiddelde Nederlander ervan als het Masterplan Zeekracht is uitgevoerd? Zaaijer: “De Nederlandse CO2-uitstoot zou fors dalen. Bovendien zou de energierekening lager zijn, want op de lange termijn zijn zon en wind de

Noordzeelanden. DK

UK DE BE

FR

goedkoopste energiebronnen. En stel je eens binnensteden voor met schone lucht, dankzij elektrische auto’s. Dat zou een nog veel grotere verademing zijn dan de rookvrije cafés nu. Of we over twintig of over tachtig jaar zover zijn, weet ik niet. Maar dit perspectief is niet utopisch.” Hoe gaat het eruit zien? Zaaijer: “We hebben gebieden gedefinieerd met goede kansen op synergie tussen windenergie en andere ontwikkelingen. Die gebieden bleken als een ring in de Noordzee te liggen. De ringstructuur leent zich uitstekend om letterlijk als een ringleiding voor het transport van elektriciteit te worden aangelegd. Met zo’n ‘superring’ wordt het verhandelen van energie tussen landen makkelijker. Verschillen in windkracht – en dus in het elektriciteitsaanbod – kunnen er ook mee worden opvangen, want het waait altijd wel ergens. De ring vormt een roadmap voor nieuwe windparken. Ook suggereren we een ‘internationaal instituut voor duurzame energie’ in het midden van de ring, als symbool

17 TERRA 01.09

Foto Willem Jan Ritman

Wat is de kern van het Masterplan Zeekracht? Zaaijer: “Wij verkennen de mogelijkheden om met de ontwikkeling van windenergie ook andere potenties van de Noordzee te ontwikkelen of te versterken. We benoemen de gebieden waar deze ontwikkelingen de grootste kans van slagen hebben. Tot nu toe werden vooral restricties geïnventariseerd en opgeteld. Vervolgens bleven maar een paar gebieden over voor windmolenparken. Maar als we bekende en nieuwe functies combineren, is veel meer mogelijk. Zo kan

de Noordzee de duurzame accu van Europa worden.”

ZEEKRACHT

Het OMA huist op de zesde verdieping van een flatgebouw in hartje Rotterdam. Tientallen architecten ontwerpen er nog veel spectaculairdere gebouwen dan de hoge kantoorflats van het Weena, die hier vlakbij staan. Her en der staan maquettes die binnenkort werkelijkheid worden in Beijing en het Midden-Oosten. De architecten Art Zaaijer en Talia Dorsey vertellen over een ook voor OMA bijzonder project: het Masterplan Zeekracht voor de Noordzee. Ze lieten zich inspireren door een denker uit lang vervlogen tijden: Hugo de Groot. “In zijn tijd werd de zee regelmatig gebruikt om oorlog te voeren en werden er zeeblokkades opgeworpen om belangen veilig te stellen,” zegt Zaaijer. “In reactie daarop schreef Hugo de Groot in 1609 in zijn pleidooi Mare Liberum dat de zee vrij toegankelijk moet zijn voor iedereen. Ik vind dat een heel inspirerende gedachte. Tegenwoordig is de Noordzee opgedeeld in moten, met scheidingen tussen landen en tussen gebruiksmogelijkheden, zoals oliewinning, scheepvaart, visserij en natuur. Ons Masterplan toont dat met het combineren van functies het resultaat meer kan zijn dan de som der delen als we die scheidingen opheffen.”

➤

mige windmolenparken. Die kunnen ieder een eigen identiteit krijgen. Ook gemeentes zullen bijvoorbeeld een windpark bouwen voor de elektriciteit voor hun inwoners. En groepen burgers lopen nu al voorop, zoals in de Zeekracht-coöperatie van Natuur en Milieu. Mensen moeten het gevoel krijgen dat ze hun eigen plekje op zee hebben. Deze verandering moet zowel bottom-up als top-down tot stand komen.” Zaaijer: “Betrokkenheid van individuen is nodig. Dat zal doorwerken op bedrijven en de overheid. Als Eneco en andere investeerders zien dat groepen mensen te mobiliseren zijn, is dat een belangrijk signaal. ”

Energieproductie van de Perzische Golf nu (11.300 TWh) vergeleken met die op de Noordzee in 2008 (4 TWh) en in 2020 (ECN-projectie) (1.300 TWh) en de theoretische productiecapaciteit (13.400 TWh).

voor de internationale samenwerking die nodig is om dit allemaal te verwezenlijken.”

ZEEKRACHT

18 TERRA 01.09

De aanleg gaat astronomische bedragen kosten. Wie moet dat betalen? Dorsey: “Zeekracht gaat vooral ook heel veel opleveren. Het geeft een enorme stimulans aan de economie, met werkgelegenheid en innovatie. Windenergie op deze schaal is alleen mogelijk door een gezamenlijke inspanning van overheid, bedrijven en burgers. De drijfveren om in Zeekracht te investeren zullen sterker

worden. De uitvoering wordt minder afhankelijk van subsidies. Eigenlijk is het jammer dat de olieprijs nu weer even lager is. Maar op termijn vermindert het gebruik van fossiele energie en zullen we meer gebruik maken van duurzame energie.” Waarom zouden bedrijven investeren? Dorsey: “Oliemaatschappijen willen investeren in duurzame energie. Ook steeds meer andere bedrijven streven naar een vermindering van de CO2uitstoot. Wij ontwierpen een flexibel plan, met kleine en grote cirkelvor-

Waarom zou dit nieuwe zeelandschap niet net zo beroemd worden als Kinderdijk?

Art Zaaijer (1958) Architect Art Zaaijer studeerde

Worden de parken misschien ook een toeristische attractie? Zaaijer: “Zeker. Er komen gebieden tussen de parken die heel geschikt zijn voor watertoerisme. De afgedankte olieplatforms kunnen worden omgevormd tot hotels. En we stellen ons voor dat leden van een windcoöperatie jaarlijks een tochtje maken naar hun windmolen. Waarom zou dit nieuwe zeelandschap niet net zo beroemd worden als Kinderdijk?” En de natuur? Zaaijer: “Windmolenparken bieden beschutting aan vissen en andere dieren. Er zal niet meer grootschalig worden gevist. Dat biedt de kans voor het creëren van kunstmatige riffen tussen de molens. Die verrijking van het zeeleven kan tot nieuwe ecologi-

Talia Dorsey (1977) Architect Talia Dorsey studeerde

aan de TU Delft en is sinds 1986

aan de MIT in Cambridge, VS.

betrokken bij OMA. In samenwer-

Dorsey is sinds 2006 werkzaam

king met OMA werkt Zaaijer als

bij OMA en leidt een aantal AMO

Stedenbouwkundig Supervisor

projecten waaronder een visionair

voor de Universiteit Utrecht aan

masterplan voor de Hermitage in

de ontwikkeling van De Uithof

St. Petersburg, Rusland, en Haus

projectleider van OMA’s projec-

der Kunst in München. AMO is OMA’s denktank die is gericht op

ten in Nederland waaronder de

onderzoek en zich bezighoudt met

Coolsingel, Zeekracht en Almere.

vragen ten aanzien van sociologie, technologie, media en politiek.

Foto’s Willem Jan Ritman

in Utrecht. Sinds 2008 is Zaaijer

Super-ring offshore hoog voltage cirkel Offshore hoog voltage energiekabel Energieverbinding naar de kust Kunstmatig rif/maritieme herstelzone Nieuwe recreatieparken Omgebouwde olie/gas platforms Routes voor eco- en energietoerisme Havens voor eco- en energietoerisme Windparken en mogelijkheden: Nabijheid van super-ring Opslag in gasreservoir Hybride wind/gas park Tankstation voor scheepvaart Kunstmatig rif

Ringstructuur voor windparken en andere functies op de Noordzee. Int. zee-energie onderzoeksstation Bestaande maritieme ecologische zone kunstmatig rif / maritieme herstelzone Super-ring offshore hoog voltage cirkel Energieverbinding naar de kust Super-ring energie-exportkabel Windpark Windturbine productie- en onderzoekscentrum Omgebouwd olie/gas productiecentrum Haven

19

Wat vindt u van de Zeekracht-campagne van Natuur en Milieu? Dorsey: “Fantastisch. Individuen moeten zich onderdeel voelen van het grote geheel. Er is druk vanuit de bevolking nodig om de overheid in beweging te krijgen.” Zaaijer: “We hebben zulke praktische en kleinschalige initiatieven nodig. Zij wijzen de weg.” Wordt dit plan werkelijkheid? Dorsey: “We laten zien hoe we de potentie van de Noordzee maximaal kunnen benutten. Het gaat niet over wat je moet opgeven voor een beter milieu. Het gaat over win-win-situaties. Het systeem als geheel wordt verrijkt. Tjonge, het klinkt idealistisch als ik het zo zeg. Maar echt: zo’n plan kan verandering in gang zetten. Wij geloven erin.”

office for metropolitan architecture

Nederland loopt vreselijk achter met duurzame energie. Wat moet de overheid doen? Zaaijer, lachend: “We hebben in ieder geval geen last van de remmende voorsprong. Nederland kan een sprint maken, de achterstand goed maken en zelfs de koppositie overnemen. Maar dan moeten er wel allerlei obstakels uit de weg geruimd worden. Tot nu toe bemoeiden zeven ministeries zich met een vergunning voor een windpark op zee. De overheid is zich daar nu van bewust. Het worden er vier en Rijkswaterstaat neemt de leiding. Daarnaast moet de overheid een gevoel van urgentie voor het klimaatprobleem ontwikkelen. Het blijft sleuren als alleen organisaties als Natuur en Milieu daarop wijzen.” Dorsey: “Als je de kaart bekijkt van de Noordzeelanden, inclusief hun wateren, dan ligt Nederland daar midden-

in. Ook door hun historische relatie met de zee en hun inventiviteit, zijn Nederlanders in een goede positie om de leiding te nemen in de internationale ontwikkeling van de Noordzee.”

Illustraties

Wat gaat er nog meer veranderen op zee? Zaaijer: “De windmolens kunnen op termijn waterstof gaan produceren, als brandstof voor schepen. Die kunnen dan komen tanken bij voormalige boorplatforms langs de scheepvaartroutes. Stel je voor: schone zeescheepvaart op waterstof in plaats van de smerige stookolie van nu. Ook zullen kleine aardgasvelden rendabel geëxploiteerd kunnen worden, omdat het gas op zee in elektriciteit omgezet kan worden die direct vervoerd kan worden via de internationale ringstructuur. Zo krijgen we hybride wind-gas-parken. Er komt in het Nederlandse deel boven de Waddeneilanden een zone met grote en kleine windparken, van kleine coöperaties en grote multinatio-

nals, met daartussenin recreatiezones met hotels op platforms, gascentrales, waterstoftankstations voor schepen en een rijke, gevarieerde natuur.”

TERRA 01.09

sche zones leiden of bestaande zones vergroten. Daarom hebben we aansluiting gezocht bij bestaande ecologische zones. Door de bouw van windparken ten noorden van de Waddenzee zouden we nieuwe ecologische zones kunnen ontwikkelen en daarmee bestaande zones verbinden.”

Mogelijkheden voor windenergie in combinatie met andere activiteiten op het Nederlandse deel van de Noordzee.

‘Zeekracht: Wij en windenergie!’ is de slogan van het nieuwste initiatief van Natuur en Milieu. Maar waarom willen we eigenlijk windenergie van zee? Tien vragen en antwoorden over Zeekracht. Mariken de Bruijn

Tien vragen over...

ZEEKRACHT

20 TERRA 01.09

1

Wat is Zeekracht?

2

Wat houdt de Zeekrachtcampagne in?

3

Wanneer kunnen de Zeekrachtmolens draaien?

Zeekracht wil alle Nederlandse huishoudens binnen twaalf jaar voorzien van schone stroom, die is geproduceerd door windmolens op de Noordzee. Dat is goed voor het klimaat en maakt ons minder afhankelijk van de energie van andere landen. Zeekracht gebruikt de oer-Hollandse elementen wind, water en molens en zet Nederland daarmee (weer) op de kaart als land van innovatieve en schone energiewinning. Om dit waar te kunnen maken heeft Natuur en Milieu een coöperatie opgericht voor en door Nederlanders. Het toekomstplan: stroom van de eigen windmolens op zee, voordelig en groen!

De campagne wil publieke druk genereren voor windenergie van de Noordzee. De leden laten zien dat Nederlanders écht willen dat er vaart wordt gemaakt met de bouw van windmolens op zee. Ze geven hun stem aan de politieke lobby in Den Haag en zette zo de politiek onder druk. Bovendien willen zij via Zeekracht zélf meebouwen aan een windmolenpark op zee. Zeekracht combineert dus woord en daad.

Naar verwachting vanaf 2012. Maar dat is mede afhankelijk van de duur van de vergunningsprocedure. Als alles goed gaat, heeft Zeekracht de vergunning eind 2009 in huis. Zeekracht loopt overigens mee in verschillende vergunningsaanvragen van het energiebedrijf Eneco, partner in Zeekracht. De eerste Zeekrachtmolens zullen worden gebouwd in het windmolenpark dat als eerste een vergunning krijgt.

4

Wat moet de overheid doen?

Bureaucratische regelgeving en besluiteloosheid bij het kabinet belemmeren de ontwikkeling van windmolenparken op de Noordzee. Vergunningsprocedures duren ellenlang. Bovendien zijn de subsidies te laag en onzeker. Om deze impasse te doorbreken pleit Zeekracht voor een aan-

legbesluit, zoals ook bij andere grote infrastructurele projecten (wegen, spoorlijnen, havens) wordt genomen. En net zoals er tot 2020 geld is gereserveerd voor nieuwe wegen, dient het kabinet ook de noodzakelijke investeringen voor windprojecten op zee te reserveren. Daarvoor is nu een kabinetsbesluit nodig waarin staat dat de Noordzee in 2020 duurzame elektriciteit moet leveren voor alle Nederlandse huishoudens.

5

Is er wel plek op de Noordzee? En hoe staat het met de natuur?

De Noordzee wordt intensief gebruikt, maar er is meer dan genoeg ruimte voor windmolenparken. Om alle Nederlandse huishoudens van zeestroom te voorzien is een ruimte van 31 bij 31 kilometer nodig. Dat is slechts 1,5 procent van de oppervlakte van het Nederlandse gedeelte van de Noordzee. Met een goed plan voor de Noordzee kan de overheid ervoor zorgen dat er voldoende ruimte is op de

artistimpression: office for metropolitan architecture

ZEEKRACHT

21 TERRA 01.09

Noordzee voor de verschillende belangen, zonder dat die elkaar in de weg zitten. De windmolens van Zeekracht komen op minstens 22 kilometer uit de kust. Ze zijn niet zichtbaar vanaf het strand en liggen buiten de vliegroutes van vogels. Samen met de Stichting Noordzee en het Wereldnatuurfonds heeft Natuur en Milieu een kaart gemaakt met plaatsen waar windmolenparken kunnen komen zonder dat ze veel nadelige effecten hebben voor de natuur. Bij de twee al bestaande windmolenparken op de Noordzee (waarvan er een wel zichtbaar is vanaf het strand) onderzoeken biologen de effecten op de vogels en de natuur. De eerste resultaten wijzen erop dat de windparken relatief weinig negatieve effecten hebben. Ook bij de bouw van nieuwe windmolenparken zal monitoring van de effecten op de natuur plaatsvinden. Mochten zich schadelijke effecten voordoen, dan worden de bouwwijze en de plaatsing aangepast.

6

Is een windmolen eigenlijk wel goed voor het milieu?

Absoluut! Een windmolen bespaart in zijn eerste drie draaimaanden evenveel CO2 als de productie van de molen heeft gekost. De rest van zijn leven produceert een windmolen CO2-vrije stroom. Een windmolen gaat minstens vijftien jaar mee en veel materialen kunnen daarna worden hergebruikt. Mits windmolens niet worden gebouwd in natuurgebieden en op trekvogelroutes hebben ze weinig nadelige effecten voor het dierenleven op en in zee. Overigens verwachten biologen dat windmolenparken ook positieve effecten op de natuur hebben. Tussen de windmolens is scheepvaart en visserij niet toegestaan, waardoor ze voor vissen een rust- en toevluchtsoord kunnen vormen. Overigens vindt Natuur en Milieu ook dat er snel meer windmolens op land moeten komen. Maar wind op zee heeft voorlopig het grootste potentieel.

7

TERRA 01.09

Die partners zijn: energiebedrijf Eneco, ASN Bank, VSBfonds en Nationale Postcode Loterij. Verder maakt Zeekracht deel uit van de HIERcampagne. Over de drijfveren van Eneco staat elders in deze Terra een artikel. De ASN Bank vindt de ontwikkeling van duurzame energie belangrijk. Daarom wil ASN graag bijdragen aan een beweging die zorgt voor een grootscheepse doorbraak in de productie van duurzame energie in Nederland. De bijdrage bestaat uit het samen campagne voeren, bijvoorbeeld door de achterban van de ASN te betrekken in Zeekracht. Het VSBfonds ziet het als zijn taak om bij te dragen aan de kwaliteit van de samenleving, en richt zich daarbij onder andere op projecten die mensen laten zien hoe zij zelf kunnen bijdragen aan een duurzame leefomgeving. Zeekracht is een vernieuwend en ambitieus project, waarbij mensen zelf eigenaar worden van windmolens op zee. Daarom ondersteunt het VSBfonds Zeekracht van harte. De Nationale Postcode Loterij is de grootste en bekendste goededoelen-loterij van Nederland. De Postcode Loterij steunt en stimuleert vele organisaties en mensen die daadwerkelijk wat doen aan de klimaatveranderingen, waaronder dus Zeekracht.

8

Hoe presteert Nederland op het gebied van duurzame energie in Europa?

Als het om duurzame energie gaat, verkeert Nederland in de onderste regionen van Europa. Van de totale Nederlandse elektriciteitsproductie komt slechts 3 procent uit duurzame bronnen. Nederland doet het dus ronduit slecht. Nederland heeft zich weliswaar verplicht om in 2020 20 procent van zijn energie duurzaam te produceren, maar bureaucratie, eindeloze procedures voor vergunningen en uiteenlopende belangen belemmeren windenergie. Ter vergelijking: Denemarken – dat net als Nederland aan zee ligt – wekt nu al meer dan 20 procent van zijn elektriciteit op met windenergie. Dat laat zien dat Nederland veel mogelijkheden onbenut laat.

Foto Michael Ferron

ZEEKRACHT

22

Wat is de rol van de partners in Zeekracht?

9

OK, maar waarom zou ik lid worden van Zeekracht?

Daar zijn veel goede redenen voor. Om er een paar te noemen: • Omdat windmolens op zee écht een verschil maken voor het klimaat • Omdat het superbijzonder is om met elkaar windmolens te bouwen • Omdat Zeekracht leuke activiteiten voor de deelnemers organiseert • Omdat jij ook vindt dat de politiek wel een beetje sneller mag lopen voor windenergie • Omdat jij na de bouw je eigen zeestroom af kan nemen van je eigen windmolen • Omdat je niet afhankelijk wilt zijn van (groene) energie uit het buitenland • Omdat investeren in windenergie Nederland weer op de kaart zal zetten als innovatief en duurzaam land

10

Hoe kan ik meedoen met Zeekracht?

Meedoen is simpel: word lid van de Zeekrachtcoöperatie door de actiekaart in deze Terra in te vullen en op te sturen. Te omzichtig? Kruip dan gewoon achter de computer en word lid via www.zeekracht.nl. Leden betalen jaarlijks €10,-, waarvan meer dan de helft daadwerkelijk in de bouw van de Zeekrachtwindmolens zal worden gestoken. Zeekracht is ook actief op Hyves. Zie: zeekracht.hyves.nl.

in bange dagen De klimaatvoorspellingen gaan ons voorstellingsvermogen bijna te boven. We weten wat er staat te gebeuren, maar doen niets, zo lijkt het. Reden tot wanhoop? Wijnand Duyvendak en Jan Paul van Soest schreven beiden een boek en houden hoop op een kentering.

‘De aarde heeft koorts; bewust leven met klimaatverandering’ is op een heel andere manier persoonlijk. Van Soest zet veranderingsprocessen en transities centraal, maar niet op de instrumentele wijze die we meestal zien. Hij put vooral uit spirituele bronnen en koos Erik van Praag en Judy McAllister, beiden adviseurs spiritueel leiderschap, als co-auteurs. De probleembeschrijving in deel 1 – ‘Wat is er aan de hand?’ – is een verademing. De degelijke bewijsvoering dat hier sprake is van een crisis verzandt nergens in wetenschappelijke taal. Deel 2 – ‘Wij scheppen de toekomst’ – vraagt meer tijd.

Bewustzijn Geloof, hoop, liefde en moed zijn volgens Van Soest de motoren voor verandering. De lezer moet op zoek naar een bewustzijn dat verder gaat dan feitelijk weten wat er aan de hand is. Van Soest hoopt dat dit bewustzijn uiteindelijk kan leiden tot een nieuw collectief bewustzijn - een groeiende beweging van moedige creatieven naar duurzaamheid. Voor de in ratio en technologie geschoolde milieuprofessionals is dat even schrikken en doorbijten. Met ‘Klimaatactivist in de politiek’ en ‘De aarde heeft koorts’ zijn twee boeiende boeken toegevoegd aan de klimaatbibliotheek. De eerste relatief gemakkelijk verteerbaar; de tweede goed om, onder de kerstboom, echt tot jezelf te komen. Jos van der Schot

Wijnand Duyvendak: Klimaatactivist in de politiek; Bert Bakker, ISBN: 978-90-3513361-7 Jan Paul van Soest, Erik van Praag, Judy McAllister: De aarde heeft koorts, Bewust leven met klimaatverandering, Ten Have, ISBN 978-90-259-5936-4

23 TERRA 01.09

Koorts

Niet omdat het wat abstracter op papier staat, maar de materie dwingt de lezer om te kijken en vooral: te blijven kijken. Het is een kunst op zich om de diepte van de klimaatcrisis werkelijk tot je te laten doordringen en niet angstig of haastig naar oplossingen te grijpen. It’s the way you C it: daarin schuilt het verschil tussen Creatief en reaCtief.

ZEEKRACHT

Duyvendak schreef met ‘Klimaatactivist in de Politiek’ een egodocument en politiek pamflet ineen. Het ego-gedeelte vond driftig aftrek in de media, waardoor het politieke pamflet is ondergesneeuwd. Dat is jammer. Het groeiproces van een activist die zijn arena heef verplaatst van de Straat naar de Kamer geeft inzicht in de rol van collectieve actie bij verandering. De politiek van buitenaf op het matje roepen is één ding, als politicus in het parlement iets proberen te veranderen iets heel anders. ‘Klimaatactivist’ inspireert. Het laat zien hoe dichtbij oplossingen zijn en beschrijft concrete maatregelen die nu al kunnen worden genomen. Duyvendak laat helder zien waar de politiek en het bestuur falen en waar individuen invloed kunnen uitoefenen. Hij hoopt op het collectief, een brede klimaatbeweging die politici met lef steunen. De keuze voor een egodocument bevordert de leesbaarheid, maar drukt de kern van de boodschap wat weg in een slechts vier pagina’s tellend hoofdstuk, waarin Duyvendak zijn actieverleden verbindt met zijn politieke missie.

nú redden Het kabinet straalt graag optimisme uit. Maar het Nederlandse klimaatbeleid komt niet van de grond. “Dat is onverantwoordelijk.” Door Claire Tielens

Ron Wit is teammanager Klimaat en Energie van Natuur en Milieu. Boven zijn bureau prijkt de Nobelprijs voor de Vrede. Hij deelde mee in de eer vanwege zijn werk voor het gezaghebbende Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). “Een drama”, noemt Wit het Nederlandse klimaatbeleid. “De CO2uitstoot blijft stijgen. En dat terwijl we 30 procent terug moeten!” Officieel heeft Nederland een tamelijk gedegen klimaatbeleid. Maar van de uitvoering komt weinig terecht, blijkt

uit onderzoek van Wit en zijn team. Daardoor zullen belangrijke klimaatdoelen niet worden gerealiseerd.

stijging van de CO2-uitstoot een gotspe. “Er zitten gaten in het Nederlandse klimaatbeleid.”

Wind

Volgens Wit moeten alle gaten in het klimaatbeleid stuk voor stuk worden gerepareerd. “Als we internationaal niet in staat zijn de omslag te maken, houden we de temperatuurstijging niet onder de 2 graden. Dan schepen we onze kleinkinderen op met rampen die echt pijn gaan doen en met megahoge kosten. Ja, daar ben ik boos over. Want dat is onverantwoordelijk.”

Een paar voorbeelden: de door het kabinet beoogde verdubbeling in 2011 van het aandeel duurzame energie, zoals zon en wind, wordt bij lange na niet gehaald. Ook het zuiniger maken van apparaten en – in Europees verband – auto’s gaat veel minder goed dan gehoopt. Nederland lobbyt daar bovendien niet hard genoeg voor. Tenslotte wil het de overheid maar niet lukken om huiseigenaren te bewegen hun huis beter te isoleren. Wit: “Zelfs veel direct betrokkenen schatten de effectiviteit van het klimaatbeleid vaak verkeerd in. En een deel wíl gewoon niet weten dat het fout gaat, omdat dat politiek niet uitkomt.” Wit vindt de voortgaande

Kans Diederik Samsom, Tweede Kamerlid voor de PvdA, erkent de gaten in het klimaatbeleid. “Maar de kans is er, al is die gering, dat we de doelen toch halen. Nee, sterker: we gaan het halen! Want het alternatief is dat we het licht uitdoen voor de komende generaties.”

Als wij leren hoe we stevige windmolens kunnen maken, kunnen we die ook in andere zeeën van de wereld bouwen

Liesbeth Spies, Kamerlid voor het CDA erkent: “We zijn heel lui geweest en hebben ons rijk gerekend met ons aardgas. Met duurzame energie heb-

ben we de boot gemist en moet we een inhaalslag maken.” En haar PvdA-collega Samsom meent: “We gaan het aandeel duurzame energie in vier jaar tijd verdubbelen. Als we dat kunstje nog twee keer herhalen, hebben we Duitsland ingehaald.”

Consistent Samsom is optimistisch en heeft genoeg van het ‘collectieve gechagrijn’

Urgent “Er heerst nog geen fractie van het urgentiegevoel dat nodig is om het klimaat te redden,” zegt milieu-adviseur Jan Paul van Soest. Hij vergelijkt de huidige situatie met een groep toeschouwers die zien hoe een kleuter een drukke verkeersweg op dreigt te lopen. Van Soest: “In plaats van het kind tegen te houden, gaat het CPB onderzoek doen naar de kans op een ongeluk. Wilders stelt vragen over de Marokkaanse achtergrond van de kleuter, die daarom misschien helemaal niet gered hoeft te worden. De

25 TERRA 01.09

Vooralsnog is Nederland bijna hekkensluiter van Europa bij het produceren van energie uit duurzame bronnen. Ons land heeft nu 2,8 procent schone energie. Het kabinet wil dat in 2011 verdubbelen en in 2020 moeten we op 20 procent zitten.

In een land met vergelijkbare natuurlijke omstandigheden, zoals Denemarken, wordt al 14 procent van de elektriciteit op duurzame wijze opgewekt. Er staan opvallend meer windmolens – op land en in zee.

ZEEKRACHT

Hekkensluiter

Foto Merlin Daleman/HH

Foto Marcel van den Bergh/HH

Volgens Samsom is inmiddels ‘een zoekproces’ naar forse maatregelen gestart. “De tekortkomingen in het klimaatbeleid worden stuk voor stuk opgelost. Maar er zit spanning tussen mijn ongeduld en de tijd die het kost om effectieve maatregelen in te voeren. Bij de vliegtax en de roettax kwam een sterke tegenlobby op gang. De industrie staat op de rem, bijvoorbeeld bij apparaten die stand-by blijven staan. Dat is de rauwe realiteit van nieuw beleid.” Ook Saskia Borgers, directeur-generaal Milieu van VROM, roept hulp in om draagvlak voor verdergaande beleidsinstrumenten te creëren. “VROM kan het niet alleen. Wij staan tussen andere ministeries met andere belangen.”

➤

Tijdens de Tweede Kamer debatteert over de kwaliteit van de stoeptegels aan de andere kant van de weg. Zo ongeveer beleef ik het klimaatbeleid nu.” En dat terwijl de overheid op andere terreinen wel doortastend kan optreden, aldus Van Soest. “Tijdens de kredietcrisis kocht Wouter Bos de ene na de andere bank op, zonder zich eerst af te vragen of daar wel draagvlak voor was.”

Veilige grens Volgens Sible Schöne van de HIER-

kredietcrisis kocht Wouter Bos de ene na de andere bank op campagne draait het om twee vragen: is een stijging van 2 graden, zoals bepleit door de Europese Unie, een veilige grens? En wat is er nodig om de wereldwijde temperatuurstijging te

➤

We kunnen nationaal ons klimaatbeleid niet op orde krijgen zonder Europa Foto Goos van der Veen/HH

ZEEKRACHT

26 TERRA 01.09

over duurzame energie. “Ik weet ook wel dat we veel te laat zijn begonnen en dat we een zwabberend overheidsbeleid hadden. Maar vanaf nu moeten we een consistente koers varen en genoeg geld voor duurzame energie blijven reserveren. We werken hard aan de politieke wil die daar voor nodig is.” Het CDA zet vooral in op internationaal beleid. Volgens Spies moet er zo snel mogelijk een nieuw mondiaal verdrag komen. Over een jaar op de VN-klimaattop in Kopenhagen kan een nieuw Kyoto-verdrag worden gesloten. “We kunnen nationaal ons klimaat-

beperken tot die 2 graden? “Ik ben er stellig van overtuigd dat we ons op beide punten in slaap sussen. De ernst van het probleem wordt volledig onderschat.” Een gemiddelde temperatuurstijging van 0,74 graden leidt al tot grote veranderingen in neerslag en tot extreem weer. Maar onderzoekers houden rekening met grotere temperatuurstijgingen. Ze schetsen afschrikwekkende beelden van de gevolgen. Als het 3 tot 4 graden warmer wordt, wordt het voortbestaan van 40 tot 70 procent van de soorten op aarde bedreigd en stijgt de zeespiegel met meters. De wereldvoed-

beleid niet op orde krijgen zonder Europa,” zegt Spies. Ook Ron Wit vindt ‘Kopenhagen’ belangrijk. Maar Nederland moet laten zien dat het ook in eigen land 30 procent minder uitstoot kan realiseren. “Stel, we zijn in Kopenhagen waar iedereen weet dat we Nederland zijn doelstellingen niet haalt. Dan hebben toch ons gezag in de internationale onderhandelingen verspeeld?”

Omslag

nieken waarmee ook andere landen de omslag naar een schone economie kunnen maken. “Als wij leren hoe we stevige windmolens kunnen maken, kunnen we die ook in andere zeeën van de wereld bouwen.” Wit put hoop uit zulke ‘gave innovaties’. “Zonne-energie, wind op zee, aardwarmte: er is volop innovatie. Maar er zijn ook sterke tegenkrachten, die de omschakeling naar een schone economie tegenhouden.”

Rijke landen zoals Nederland moeten volgens Wit de verantwoordelijkheid nemen voor het ontwikkelen van tech-

selproductie zou met zo’n 30 procent afnemen.

Noordpool Klimaatverandering kan overigens snel gaan, blijkt uit onderzoek. Het zee-ijs op de Noordpool smelt bijvoorbeeld hard. Daardoor reflecteert de aarde minder zonlicht en wordt het nog warmer. Ook de bevroren ondergrond op de toendra’s kan smelten, waardoor er extra CO2 en methaan vrijkomt. Door dergelijke zichzelf versterkende effecten kan het van kwaad tot erger gaan. Schöne vindt een maximale stijging van 2 graden dan ook al onverantwoord. “Twee graden kan vanwege deze effec-

ten onvermijdelijk leiden tot vier graden.” Maar zelfs om de EU-doelstelling van maximaal 2 graden te halen moeten alle hens aan dek. Dat lukt volgens Schöne alleen als de onderhandelingen in 2009 in Kopenhagen ertoe leiden dat de rijke landen hun uitstoot met 25 tot 40 procent reduceren, de ontwikkelingslanden kiezen voor een minder koolstofintensieve groei en de wereldwijde ontbossing snel wordt aangepakt. Schöne: “Er is nog nauwelijks nagedacht over welk beleid nodig is om de temperatuurstijging verder te beperken. Dat zou wel moeten. En snel wat.”

Zo werkt het

Word lid van de Zeekracht-club! Voor 10 euro mede-eigenaar van een windmolenpark op zee: word lid van de ZEEKRACHT-club! Zij gingen u voor... Door Femke Bergvelt

Peter de Boer,

oud-ruimtevaarder en hoogleraar duurzame energie “Ik vind de keuze voor een coöperatie fantastisch. Het is goed wanneer mensen zelf het initiatief nemen. Van de regering moeten we het wat betreft windenergie op zee niet hebben. Dat gaat zo langzaam. Ook de grote bedrijven laten het afweten. Zij willen alleen maar geld verdienen aan de bestaande situatie. Ik ben enthousiast over windenergie. Je moet het spel mèt de natuur spelen, niet tegen de natuur. Eneco is een partner die zich onderscheidt van de andere energiebedrijven. Ze zijn heel duidelijk in hun streven naar duurzame ontwikkeling.”�

ontwikkelaar “Wie zou hier nou niet aan willen meedoen? Ik vind het goed dat de vogels er geen last van hebben, want die vliegen voornamelijk langs de kust. De windmolens komen een heel eind op zee te staan.”

Vincent Keesmaat, coördinator “De zee als onuitputtelijke bron van duurzame energie! Het lijkt me het ei van Columbus. Het verbaast me dat de politiek en het bedrijfsleven niet eerder op het idee zijn gekomen om deze energie op te wekken en te exploiteren. Hoe komt het trouwens dat ik in de media nog zo weinig over ZEEKRACHT heb gehoord? Mijn advies aan de politiek, de onderzoekers, ontwikkelaars en het bedrijfsleven is: steek al uw energie in deze fantastische mogelijkheid om voor de komende eeuwen het energievraagstuk voor een groot deel op te lossen en de wereld schoner en leefbaarder te maken! Natuurlijk wil ik meteen lid worden van Zeekracht en ik denk er hard over na om rechtstreeks mijn groene stroom daar te gaan inkopen.”

Jeroen Jansen, directeur ASN Bank “ZEEKRACHT past bij waar wij voor staan: milieu en duurzaamheid. Het is goed dat er eindelijk iets aan windenergie op zee wordt gedaan. We zullen al onze klanten oproepen om lid te worden. Ik weet zeker dat velen staan te trappelen om een bijdrage te leveren aan meer duurzame energie in onze samenleving.”

Petra Schothorst, projectadviseur VSBfonds “Ik vind het een geweldig idee om straks m’n eigen windmolen op de Noordzee te hebben en zo te worden voorzien van schone energie. ZEEKRACHT is een simpel en krachtig concept waaraan iedereen kan meedoen. Door lid te worden laat je zien dat je schone energie belangrijk vindt en neem je bovendien het heft in eigen hand. Daarom past het ook zo mooi bij het VSBfonds. Met elkaar kunnen we een hoop bereiken, daar ben ik van overtuigd. Het is tijd om door te pakken als het om schone energie gaat!”

27 TERRA 01.09

Wubbo Ockels,

Silvia Bergvelt,

ZEEKRACHT

student “Ik vind ZEEKRACHT goed want groene energie is beter voor het milieu. Innovatie is belangrijk en goed voor de economie. De windmolens staan buiten zichtveld opgesteld, dus niemand heeft er last van. Nederland kan zijn kennis en ervaring van windmolenparken in het buitenland promoten. Dat zal ook ons imago goed doen.”

ZEEKRACHT, het nieuwste initiatief van Stichting Natuur en Milieu, is opgericht om snel meer windmolens te bouwen op zee, samen met jou! ZEEKRACHT laat zien dat het kan: schone zeestroom voor alle Nederlandse huishoudens, simpel en voordelig. Jij kunt daar zelf aan bijdragen, want als we het aan de politiek overlaten schiet het niet op. Je kunt het initiatief steunen door lid te worden van ZEEKRACHT. Lid worden kost 10 euro per jaar. Vul de bon in deze Terra in of kijk op www.zeekracht. nl. Na de bouw van het windmolenpark is het de ambitie van club ZEEKRACHT dat de clubleden zelf stroom kunnen afnemen van hun eigen windmolen op zee.

Herkansing voor wind Nederland, land van klompen, tulpen en windmolens, heeft begin jaren tachtig zijn beginnende windmolenindustrie de nek omgedraaid. Maar we hebben een herkansing: windenergie op zee, betoogt Jan Paul van Soest

ZEEKRACHT

28 TERRA 01.09

Wie plannen ontwikkelde om flink in wind op zee te investeren, kon tot nu toe op stevige bestuurlijke tegenwind rekenen. Wonderlijk, want in de driejaarlijkse Energierapporten van Economische Zaken wordt sinds 1999 hoog opgegeven van de mogelijkheden en wenselijkheden van offshore wind. Minister Jorritsma van EZ liet in 2002 zelfs optekenen dat het om ‘dringende redenen van groot openbaar belang’ zou gaan, wat haar opvolger Brinkhorst er in het geheel niet van weerhield de subsidie voor wind op zee in 2005 te schrappen. Niettemin schreef hij twee maanden later met droge ogen dat een gezond investeringsklimaat voor energie zo belangrijk is.

Onduidelijk Projectontwikkelaars zagen zich geconfronteerd met een onduidelijk en sterk wisselend investeringsklimaat. Bijvoorbeeld: onzekerheid over waar windparken mogen komen, ondoorzichtige procedures, voortdurend wisselende subsidieregelingen en onvoorspelbare eisen ten aanzien van natuureffecten – eisen die overigens nooit

Ir. Jan Paul van Soest (1955)

aan andere activiteiten op de Noordzee zijn gesteld. Een lastige hobbel was dat wind-offshoreprojecten zelf alle kosten moesten dragen voor het aan wal brengen van de elektriciteit, terwijl voor bijvoorbeeld een kolencentrale de aansluitkosten over alle stroomgebruikers worden omgeslagen. Een belangrijke oorzaak van de moeizame voortgang tot dusverre ligt voor de hand: andere (gevestigde) belangen die wind op zee als nieuwkomer liever kwijt dan rijk zijn en die hun invloed via departementen en politiek aanwenden om hun eigen positie veilig te stellen. Dat geldt voor onder meer de scheepvaart en defensie.

Financiën. En alle hebben ze hun eigen invalshoeken, tradities, wensen, ambtelijk-politieke spelen, ministeriële scoringsdriften en dito risicomijdendheid. Probeer dat maar eens afgestemd te krijgen. Tenslotte is er de schier onoverbrugbare kloof tussen overheid en bedrijfsleven. De overheid begrijpt niet wezenlijk hoe het bedrijfsleven investeringsbeslissingen neemt. In Den Haag gaat men ervan uit dat, als er een doelstelling is geformuleerd en er een subsidieregeling is gekomen om het onrendabele deel van een investering te compenseren, bedrijven vanzelf wel zullen investeren.

Bestel

Investeringsklimaat

Ons bestuurlijk bestel is er gewoon niet op ingericht om een nieuw belang als windparken op zee een goede plek onder de zon te geven. Klassieke problemen waren immers betrekkelijk simpel: er moesten huizen worden gebouwd, dat deed Volkshuisvesting. De industrie moest bevorderd, dat deed Economische Zaken. Het water moest beheerd: Rijkswaterstaat.

Maar zo werkt het niet. Een bedrijf kijkt naar het geheel van factoren: rendement in verhouding tot risico, wettelijke procedures en de kans deze met succes te doorlopen, alternatieve aanwendingen van beschikbaar kapitaal. Kortom, het hele investeringsklimaat is bepalend. Daarbij geldt de wet van de limiterende factor: als één factor onvoldoende is, gaat het feest niet door, al is de rest nog zo goed. Bij de vormgeving van windbeleid voor de Noordzee heeft de overheid duidelijk niet door de bril van het bedrijfsleven gekeken. Het gevolg: het is nu

Maar bij windenergie van zee zijn minstens zes departementen betrokken: VROM, EZ, Verkeer en Waterstaat, Defensie, LNV en

adviseert bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties bij verduurzaming, sinds 2003 met zijn eigen bureau Advies voor Duurzaamheid. Daarvoor was hij onder meer directeur van milieuadviesbureau CE Delft

Er is een aardige reclameslagzin: wij doen wat u belooft

Illustratie Yvonne Kroese

Kan iedere betrokkene dus rustig slapen? Mmmm. Het kan in ieder geval geen kwaad om nog anderhalf jaar wakker te blijven. De komende periode worden namelijk de beslissingen voorbereid en genomen die bepalend zijn voor het uiteindelijke investeringsklimaat. Mijn stelling is dat het belanghebbende bedrijfsleven

29

én maatschappelijke organisaties de overheid nu moeten helpen om waar te maken wat nu al dik tien jaar wordt beloofd. Dus als de overheid niet door de bril van het bedrijfsleven kan of wil kijken, moet het bedrijfsleven maar door de ogen van de overheid leren zien. Hoe? Door zélf te omschrijven wat een goed investeringsklimaat is, vast te stellen welke overheidsmaatregelen daarbij horen, wat de maatschappelijke kosten en baten ervan zijn en hoe ze verdeeld moeten worden en voor te rekenen hoeveel windparken jaarlijks naar verwachting kunnen worden gebouwd als alle randvoorwaarden op orde zijn. Een gezamenlijke lobby en gezamenlijke activiteiten van bedrijven en maatschappelijke organisaties kunnen voor de benodigde slagkracht zorgen.

Inruilen Het is een publiek geheim dat de ooit

als doel gestelde 6.000 MW wind op zee in 2020 inmiddels zonder speciale ingrepen niet meer haalbaar is. Maar menig ondernemer en milieuorganisatie zou die doelstelling met alle plezier inruilen voor een adequaat overheidsbeleid. Dat is niet alleen voor wind van belang, maar ook voor andere energieopties die de Noordzee op termijn kan bieden, zoals winning van stromings- en golfslagenergie, verdere aardgaswinning, CO2-opslag en de koppeling van elektriciteitsnetten op internationale schaal. Er is een aardige reclameslagzin: wij doen wat u belooft. De slogan is van toepassing op de overheidsbeloftes die alleen maar waar gemaakt kunnen worden als bedrijven en milieuorganisaties de handen ineenslaan en macht organiseren om de bestuurlijke onmacht te doorbreken. Nederland kan zich geen tweede keer een debacle met deze veelbelovende energieindustrie veroorloven.

TERRA 01.09

Beslissingen

ZEEKRACHT

voor ondernemers aantrekkelijker in Engeland, Duitsland, Denemarken of elders windprojecten op zee te ontwikkelen dan in Nederland. Maar de overheid belooft beterschap. Niet voor de eerste keer, trouwens, maar - zo verzekeren alle betrokkenen om het hardst - het is nu menens. Inderdaad zijn er tekenen van verandering. Er is een ambtelijke werkgroep voor de korte termijn en een voor de lange termijn. Er is een kaart verschenen waarop plekken voor windparken zijn ingetekend. Er zou een besluit ophanden zijn over het omslaan van de kosten onder de afnemers van het aan land brengen van elektriciteit van zee.

De rubriek Goed Leven wordt verzorgd door Claudia Dekkers. Tips of suggesties? Mail: [email protected]

Groen feestje Feestje? Koop geen plastic wegwerpservies, maar bestel een Eco Party Pack. Daarin zitten ballonnen van FSC-rubber en borden, bekers en bestek van kringlooppapier of bamboe. Afwassen is er niet bij, het spul kan zo op de composthoop.

Alles is biologisch afbreekpaar, ook de slingers en servetten. Prachtig zijn de bamboe picknicksets. Te koop in de Engelse webwinkel Eco My Party. Informatie: 0044-1306 877787 of www.ecomyparty.co.uk

ZEEKRACHT

30 TERRA 01.09

Een zee van tijd Zout water levert zeekracht, bewijst de Water powered clock. Deze heeft namelijk geen batterijen nodig. Je draait het dopje open, giet er water in, voegt een snufje zout toe en de elektroden in het klokje doen de rest. Vergeet niet regelmatig het water te verversen. Te koop

via de webwinkel Bedol What’s Next, een Amerikaanse leverancier van fraaie hebbedingetjes. Verkrijgbaar in zilver, blauw, groen en geel. Prijs: 16 dollar (€ 10,-) excl. verzendkosten. Informatie: www.bedolwhatsnext.com

Speelgoed voor jong en oud Als kind keek ik met afgunst en eerbied naar de Meccano bouwsels die mijn broer maakte. Ikzelf vermaakte me met barbiepoppen en sprookjesboeken. Pas na mijn dertigste bracht ik mijn liefde voor techniek in praktijk. Technisch speelgoed krijgt mij nu – letterlijk – op de knieën. Pim van Dort levert leerzaam speelgoed aan scholen en particulieren. Hij heeft de leukste webwinkel voor jong en oud, claimt hij. Een site vol tandwielen, katrollen, houtgutsen en stoommachines. Het mooist vind ik de educatieve bouwpakketten van het Taiwanese merk Gigo. Mijn keuze valt op de Solar constructieset. Deze bevat 151 onderdelen – waaronder een motorblok met zonnecellen – waarmee je van alles kunt bouwen. Van bulldozer tot graafmachine en helikopter. Prijs: € 59,50.

Winkelen, uitgaan, thuis genieten

Windmolens Door Wilmie Geurtjens

Goed gemaakt

Zichtbaar beter In deze donkere maanden geldt voor fietsers: hoe zichtbaarder, hoe beter. Op internet vond ik de Safeways Power Pedal met zestien LED-lampjes. Tijdens het ronddraaien van de trappers schijnen de lampjes naar voren, achteren en opzij. Een batterij komt er niet aan te pas, de benodigde energie wordt opgewekt door het draaien van de pedalen. Je merkt er nauwelijks iets van, zo licht lopen

ze. Let op: vaak worden pedalen met rode LED’s aangeboden, maar die zijn niet toegestaan. Deze oranje LED’s wél. Prijs: € 9,95 per set. Te koop bij Eco-Logisch, een webwinkel en groothandel in milieuvriendelijke (bouw)materialen. Informatie: www.canon.nl

Wat? Molenpark Waar? Kinderdijk Hoeveel? Gratis Info? www.stichting-kinderdijk.nl

31 TERRA 01.09

met een rubberen bodem (oude autobanden) en een vak voor de laptop (€ 69,95). En voor dames een boodschappentas met handige vakken binnenin voor portemonnee, mobiel en sleutels (€ 49,95). Verkoopadressen zijn te vinden op de site.

ZEEKRACHT

Keen maakt schoenen, sokken en tassen voor buitensporters en stadse avonturiers. Een goed merk vind ik het, want ze gebruiken allerlei milieuvriendelijke materialen zoals bamboe, hennep, kurk, biologisch katoen en gerecycled rubber. Mooi is de Harvest collection tassen van gebruikte rijstzakken. Er is een stoere koerierstas

Nooit eerder fietste ik over het neerslachtig makende Ridderkerkse industrieterrein. Vandaag doe ik het, want vanaf de kade erachter vertrekt de waterbus naar Kinderdijk. Op dit kruispunt van Lek en Nieuwe Maas is de novemberwind sterk en koud. Ik denk te ruiken dat we vlakbij zee zijn. Wat natuurlijk ook zo is, want Rotterdam is niet ver weg. Het dorp aan de andere oever heeft poppige huisjes, de weg naar het molenpark heet de Molenstraat. Bijna aan het einde ervan is tussen de huizen aan mijn rechterhand een brede onbebouwde ruimte. Ik kijk in een weids open landschap en zie ze staan. Opeens snap ik het. Waarom mensen van verre aanreizen om het te kunnen zien, te kunnen voelen. Dit zijn niet zomaar negentien pittoreske molens. Termen die nooit gepast hebben bij de frisheid van Hollandse polders wellen in me op. Geheimzinnig. Magisch. Een lichte mist draagt daar, eerlijk is eerlijk, aan bij. In het park zelf voert een recht asfaltpad tussen twee vaarten langs alle molens, de ronde rechts en de achthoekige links. Ondanks de harde wind staan de wieken stil. Een modern elektrisch gemaal aan het begin van het asfaltpad heeft hun werk lang geleden al overgenomen. De schaarse bezoekers deert het niet. Zeemeeuwen schreeuwen, het menshoge riet ruist met overgave. Het landschap heeft ons gegrepen. We zijn met zo weinigen dat we er helemaal in opgaan. Ons eigen bestaan vergeten, welhaast. Ga naar Kinderdijk, nu. Voor het lente wordt en de hele wereld weer komt kijken.

wij & windenergie