#16. Hanzespoorlijn nadert voltooiing. Meervoudige oplossingen dankzij innovatief fietscaisson. Terrazzobeton eyecatcher op Nieuw Vlaardings Tapijt

P l a t f o r m v o o r o n t w e r p, f a b r i c a g e, b o u w e n g e b r u i k v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Hanzespoorlijn nadert voltooiing Meervoudige oplossingen dankzij innovatief fietscaisson Terrazzobeton eyecatcher op ‘Nieuw Vlaardings Tapijt’

#16

november 2010

b:ton november 2010

voorwoord:

mensen we hebben het vanzelfsprekend vaak over producten en elementen in prefab beton. dat is nu eenmaal de rode draad in datgene wat wij de markt bieden. we zijn enthousiast bij elke succesvolle oplossing in prefab beton. we zijn ook reuze trots als er wederom een zeer vooruitstrevende innovatie in onze sector in de praktijk wordt toegepast. laat ik er eentje specifiek noemen die in deze uitgave wordt beschreven: sluisdeuren in zeer hoge sterkte beton, een unicum in de wereld. Zo kan ik vele innovatieve producten en toepassingen aankaarten. u vindt een groot aantal voorbeelden in deze uitgave. ik wil juist bij dit soort ontwikkelingen nog eens benadrukken dat het om prefab beton gaat, maar dat daar altijd mensen achter zitten, die dit materiaal verder brengen. mensen die zich verdiepen in het verleggen van grenzen van het materiaal beton, mensen die een idee hebben voor een nieuw product als bijdrage in een (latente) marktvraag en mensen die allemaal rekenen en tekenen aan dat nieuwe idee of die nieuwe toepassing om die ook verantwoord en succesvol te maken. Het barst van

Intelligente oplossingen

de willie wortels in onze prefab betonsector.

voor kostenbesparend produceren

Het mooie is dat er ook buiten onze kring veel, heel veel mensen zijn met ideeën, met visie, met

Uw productieafdeling vormt het kloppend hart van uw onderneming. Het spreekt dan ook voor zich dat u veel tijd, geld en energie steekt in het stroomlijnen en optimaliseren van processen. U wilt uw voorsprong in de bouwwereld immers behouden? Tillman Chemische Bouwstoffen denkt daar precies zo over. Als dé wereldwijde specialist op het gebied van hulpstoffen voor beton en mortel, ontwikkelt Tillman steeds opnieuw innovatieve oplossingen die u in staat stellen nog efficiënter te produceren. Kloppende oplossingen, die tot stand komen in nauw overleg met u en een scherp oog voor ontwikkelingen in de markt. Uiteindelijk is ons doel even simpel als uitdagend: u ondersteunen bij het produceren van topkwaliteit producten tegen zo laag mogelijke kosten. Daar ligt ons hart en daar maken we ons graag hard voor.

tot een vernieuwende oplossing te komen. dan komen twee werelden samen en krijgen ideeën

durf. opdrachtgevers, architecten, constructeurs, aannemers, adviseurs, in feite iedereen die voor een vraagstuk waarvoor hij of zij zich geplaatst ziet, de blik wil verruimen om voor dit vraagstuk als een fietscaisson, vernieuwende brugliggers, secundaire grondstoffen in duurzaam beton en slimme verbindingstechnieken voor prefab beton opeens een gezonde voedingsbodem. natuurlijk zijn er nog vele obstakels te overwinnen zoals angst voor risico’s, duidelijkheid over afspraken en verantwoordelijkheden en soms een hogere investering waarbij de lange termijn geld oplevert. allemaal obstakels voor innovaties. daarbij komt het aan op doorzettingsvermogen en overtuigingskracht. en dat zijn nu juist de sterke eigenschappen van diezelfde innovatiemensen… bart van melick veel leesplezier.

TM21.193 Adv TI A4 nieuw.indd 1

01-07-10 15:43:51

voorzitter bfbn

b:ton november 2010

inhoud:

03:

voorwoord

18:

mag het een onsje meer zijn?

36:

terrazzobeton eyecatcher op ‘nieuw vlaardings tapijt’

06:

techniek: Het gedrag van Prefab gevelelementen

22:

Prefab beton voldoet aan stringente duurzaamheideisen

46:

‘Zacht waar het kan, hard waar het moet’

column

25:

Stadskantoor leyweg: Prefab sandwichelementen verkorten bouwtijd

50:

co2 footprint woningbouw:

54:

colofon

11: 12: 14:

westrandweg krijgt langste landviaduct van nederland

30:

meervoudige oplossingen dankzij innovatief fietscaisson

actualiteiten

20

38

balkon van Helmond

minder klachten en aandoeningen vooruitgang in geluidsreductie heien

4

de traversebrug over de Zuid-willemsvaart verbindt oost en west Helmond. Jarenlang als een storende luchtbrug, die het noorden en het zuiden van het Helmondse centrum doormidden snijdt en ook het kasteel met de bijbehorende kasteeltuin scheidde van de rest van het centrum. de gemeente Helmond heeft met europese steun het lelijke eendje omgetoverd in een mooie zwaan.

Volgens de Arbeidsinspectie hebben zo veel heiers last van lawaai, dat de funderingsbranche de geluidsoverlast snel moet terugdringen. Maar de werkelijke overlast valt volgens Arbouw mee, want relatief weinig heiers hebben gezondheidsklachten of aandoeningen.

26

40

eerste betonnen sluisdeuren ter wereld gemonteerd

water op straat: wen er maar aan,z tenzij...

de twee sluisdeuren van Sluis 124 in het amsterdamse oost iJburg zijn een wereldprimeur. de constructie bestaat uit twee staalvezelversterkte schuifdeuren van Hoge Sterkte beton die over een waterfilm (hydrovoet) glijden. Haitsma beton heeft de unieke deuren geproduceerd en getransporteerd in opdracht van Schuurmans betonbouw, dat de montage verzorgde.

Water op straat: wen er maar aan! Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned, geeft aan dat deze voorspelling gebaseerd is op de klimaatvisie van Stichting Rioned. De hevigheid van regenbuien neemt toe en daarvoor kunnen een aantal maatregelen worden genomen. Zoals het gebruik van grote diameter rioleringsbuizen om meer water te kunnen bergen.

32

44

Snelle, eenvoudige en onzichtbare verbindingen

Hanzespoorlijn nadert voltooiing

Normaliter worden TSS-verbindingen van Hakron gebruikt bij trap/ bordesaansluitingen. Bij het Andreas Ensemble met hotel en appartementen in Amsterdam werd de verbindingtechniek met succes ingezet bij een wand/ bordesaansluiting in prefab beton. De thermisch verzinkte opleggingen werden via Hakron-Terwa aan prefab betonfabrikant HOCO geleverd, die de verbindingen in de prefab wandschijven voor het trappenhuis verwerkte.

Nog even en dan ligt het spoor van de nieuwe Hanzelijn er. Het HanzaRailTeam, een combinatie van VolkerRail, Strukton Rail, ARCADIS en Alstom nadert kilometerpunt 45, na bij punt 3,6 te zijn gestart. Voor dit deel van totaal 50 kilometer nieuwe spoorverbinding tussen Lelystad en Zwolle, levert De Meteoor een deel van de benodigde dwarsliggers. In krap 9 maanden is straks een knap staaltje spoorbouw en logistiek verricht.

5

b:ton november 2010

techniek: In het kader van het afstuderen aan de TU/e, faculteit bouwkunde, mastertrack Structural Design, is een onderzoek uitgevoerd onder leiding van prof. dr. ir. D.A. Hordijk, ing. S.J. de Boer en ir. M.M. Stokla naar prefab gevelelementen, opgebouwd uit baksteen metselwerk en beton. Het onderzoek heeft plaatsgevonden bij Bestcon B.V. te Best, leverancier van prefab bouwdelen. door ir. robbert rieP

afb. 1

Het gedrag van prefab gevelelementen opgebouwd uit metselwerk en beton

door de alsmaar afnemende hoeveelheid vakmensen in de bouwwereld en

in de praktijk komen de prefab gevelelementen in drie verschijningsvormen

de groter wordende drang om het gehele bouwproces te beheersen, neemt

voor (afb. 1). Het enkelschalige gevelelement, bestaande uit een betonrug

de prefab industrie een steeds belangrijkere positie op de markt in. in navol-

van 120 mm dik met daarop een laag metselwerk van baksteenstrips met

ging van beton zijn andere bouwmaterialen klaargestoomd voor de prefab

een dikte van 30 mm, heeft centraal gestaan in het onderzoek. in het pro-

industrie, zo ook baksteen metselwerk. de constructieve samenwerking

ductieproces worden baksteenstrips aangestort met beton.

tussen metselwerk en beton in prefab toepassingen is een relatief nieuw fenomeen dat steeds vaker wordt ingezet in de woning- en utiliteitsbouw.

opgelegde vervorming

in de meeste gevallen betreft het gevelelementen die een gebouw vorm-

thermische belasting en krimpverkorting vormen de relevante opgelegde

geven.

vervormingen voor dit type prefab gevelelementen. Hygroscopische krimpverkorting van cementgebonden materialen treedt op bij vochtuittreding.

ogenschijnlijk is er weinig afwijking tussen het traditionele uiterlijk van

de krimp van metselwerk is kleiner dan de krimp van beton omdat alleen

metselwerk en dat in de variant met prefab betonnen gevelelementen. een

de cementgebonden voegen tussen de bakstenen krimpen. door het ver-

constructieve beschouwing van de elementen leert echter dat deze aan-

schil in krimpverkorting tussen de twee materialen ontstaat een doorsnede

name niet geheel juist is. de literatuur wijst uit dat opgelegde vervorming

waarin non-uniforme krimpverkorting optreedt. de grootte van de krimp-

een belangrijk belastinggeval is voor een prefab gevelelement, opgebouwd

verkorting is, volgens nen 6720 van vele factoren afhankelijk (afb. 2). een

uit metselwerk en beton. Het prefab gevelelement reageert op opgelegde vervormingen door temperatuurverschillen en krimpbelasting die beide af-

afb. 2

hankelijk zijn van de heersende klimatologische omstandigheden. dat de doorsnede van de beoogde prefab gevelelementen uit meerdere materialen bestaat en de gevelelementen belast worden door opgelegde vervormingen heeft constructieve, uitvoeringstechnische en esthetische consequenties. doel van het onderzoek

afb. 3

uit ervaring en op basis van theorie en projectbezoeken blijkt dat dit type prefab gevelelementen bij bepaalde randvoorwaarden en omstandigheden krommen. doel van het onderzoek is het vergroten van het inzicht in het vervormingsgedrag van het element. voor bestcon b.v. betekent deze kennis een vergroting van het inzicht in haar eigen producten. 7

b:ton november 2010

afb. 7

b:ton november 2010

afb. 8

optredend temperatuurverschil veroorzaakt vanwege de verschillende line-

richting circa 25% van de voegbreedte van 16 mm, in hoogterichting geldt een

aire uitzettingscoëfficiënten van metselwerk en beton, die respectievelijk

percentage van bijna 10%.

6,0 en 10,0 · 10-6 mm/mm·k bedragen, ongelijke thermische vervorming van de twee lagen. Hierbij komt dat de temperatuur over de doorsnede van

geconcludeerd kan worden dat belasting van een enkelschalig gevelelement,

het gevelelement varieert: het metselwerk wordt rechtstreeks blootgesteld

opgebouwd uit metselwerk en beton, door opgelegde vervormingen het ele-

aan de wisselende condities van het buitenklimaat terwijl de betonnen zijde

ment doet vervormen. naast de optredende vervorming in en uit het vlak van

zich in meer constante omstandigheden bevindt (afb.3).

het element, ontstaan spanningen in de doorsnede van het element omdat de lagen in de doorsnede een vrije vervorming van de aangrenzende laag verhinde-

numeriek onderzoek

ren. de vervormingen van de prefab gevelelementen vormen geen problemen

in Scia engineer 2008 en ansys 11 is het gedrag van een dergelijk enkelschalig

met betrekking tot de toepassing van de gevelelementen. Het krommen van

gevelelement bij belasting door opgelegde vervormingen gesimuleerd. met

de gevelelementen is reeds in het productieproces te ondervangen door de mal

behulp van Scia engineer is de vervorming van een gevelelement globaal in

in tegengestelde richting te togen. op deze manier blijft de esthetica van een

kaart gebracht. om het enkelschalige gevelelement in meer detail te benade-

gevel, opgebouwd uit dergelijke gevelelementen, op het gewenste niveau.

ren is een tweedimensionale doorsnede in ansys 11 gemodelleerd. met behulp van ansys 11 kan inzicht worden verkregen in het spanningsbeeld in de door-

aanbevelingen

snede van het gemodelleerde gevelelement.

dit onderzoek heeft aangetoond dat opgelegde vervormingen op enkelschavervorming van het proefelement varieert per dag, door temperatuureffecten.

velelement leidt, door de verschillende lineaire uitzettingscoëfficiënten die de

lige, prefab gevelelementen, opgebouwd uit baksteen metselwerk en beton,

de krimpbelasting is gesimuleerd door een verkorting aan de betonnen bin-

naast deze dagcycli is een langdurige trend te ontdekken in de middenuitbui-

lagen beton en baksteen metselwerk bezitten, tot een afwijkende vervorming

spanningen in de doorsnede van de gevelelementen en vervormingen van de

nenzijde van het gevelelement aan te brengen die lineair afneemt tot nul aan

ging die wordt veroorzaakt door de krimp die niet constant is over de door-

per laag bij een heersende temperatuur. omdat de lagen met elkaar verbonden

gevelelementen veroorzaken. deze constatering heeft interesse gewekt bij

de metselwerk buitenzijde van het element. de optredende kromming van

snede van het proefelement. in de periode van vijftig meetdagen blijft namelijk

zijn, kan het verschil in vervorming niet vrij optreden, hetgeen spanningen in

velen, hetgeen logischerwijs nieuwe vragen en inzichten heeft doen ontstaan.

het element is naar de buitenzijde van het element. de thermische belasting

een groeiende hoeveelheid van de middenuitbuiging aanwezig, onafhankelijk

de doorsnede veroorzaakt (afb. 12).

meer informatie over het onderzoek is terug te vinden in de rapportage [1].

op het gevelelement is onderverdeeld in een zomer- en een wintersituatie. in

van de heersende temperatuur op dat moment. uit de vervormingen van het

de zomersituatie is aangenomen dat de binnenzijde van het element een tem-

proefelement blijkt dat vervorming in en uit het vlak van het element, veroor-

de vervormingen uit het vlak van het gemodelleerde, enkelschalige gevelele-

op dit moment wordt het proefelement nog steeds geobserveerd. met de

peratuur van 17 °c heeft en dat aan de buitenzijde een temperatuur van 75 °c

zaakt door krimpbelasting, groter is dan de vervorming in en uit het vlak, ver-

ment komen qua richting en orde van grootte overeen met de vervormingen

meetresultaten wordt getracht meer inzicht te verkrijgen in het vervormings-

heerst. dit temperatuurverschil doet het element naar de buitenzijde krom-

oorzaakt door temperatuurverschillen die in de doorsnede van het proefele-

van het proefelement. de optredende kromming van het proefelement is met

gedrag van het proefelement over een langere periode. in de toekomst is wel-

men. in de wintersituatie heerst een tegengesteld temperatuurverschil dat het

ment aanwezig zijn (afb. 11).

het blote oog waar te nemen. wanneer een volledige gevel van een gebouw is

licht een beschouwing van dubbelschalige gevelelementen gewenst. uit erva-

vormgegeven met dergelijke gevelelementen, dan zou dit afbreuk doen aan de

ring en op basis van projectbezoeken blijkt dat de sterkte van een verbinding

conclusies

esthetica van de gevel. de ervaringsmaatregel om enkelschalige proefelemen-

tussen baksteen metselwerk en beton toereikend is. door middel van aanvul-

experimenteel onderzoek

de resultaten van het numerieke onderzoek wijzen uit dat de gemodelleerde

ten te produceren in mallen waarvan de malbodem tegen de uitbuigingsrich-

lend onderzoek kan de capaciteit van de verbinding worden gekwantificeerd.

gedurende 50 meetdagen in de zomer van 2009 (afb. 7 en 8) is de vervorming

gevelelementen, bij belasting door non-uniforme krimpverkorting en thermi-

ting in is getoogd, blijkt op basis van het experimenteel onderzoek gegrond.

daaraan gerelateerd is het onderzoeken van de optredende spanningen met

van het proefelement, in en uit het vlak, en de temperatuur en relatieve lucht-

sche belasting, vervormen zoals op basis van ervaring, literatuur en projectbe-

vochtigheid vastgelegd. door de vervormingen van het proefelement uit te

zoeken te verwachten is. op basis van de gemodelleerde doorsnede van een

experimenteel onderzoek wijst eveneens uit dat de aanwezigheid van het met-

zetten tegen de temperatuur en relatieve luchtvochtigheid kan inzicht worden

enkelschalig gevelelement in ansys 11 kan worden gesteld dat het aanbrengen

selwerk van baksteenstrips geen waarneembare invloed heeft op de optreden-

[1} riep, r.a.c. (2009) rapportage afstudeeronderzoek. Het constructieve gedrag van

verkregen in de relatie tussen vervormingsgedrag van het proefelement en

van opgelegde vervormingen op een doorsnede, die is opgebouwd uit verschil-

de vervorming in het vlak van het proefelement. een gangbare voegbreedte

prefab gevelelementen, opgebouwd uit baksteen metselwerk en beton. technische uni-

belasting door opgelegde vervormingen. de donkerblauwe lijn, die de totale

lende materialen, tot spanningen leidt indien de vrije vervorming van een laag

tussen twee gevelelementen is 16 mm. de vervorming in het vlak van een

versiteit eindhoven.

middenuitbuiging weergeeft (afb. 9), laat een terugkerend patroon zien. de

wordt verhinderd door de aangrenzende laag. thermische belasting van het ge-

gevelelement door thermische belasting en krimpverkorting omvat in lengte-

afb. 5

afb. 8

afb. 11

element naar de binnenzijde doet krommen (afb. 5 en 6).

behulp van een driedimensionaal model in ansys 11 mogelijk erg belangrijk.

afb. 12

afb. 6

8

9

b:ton november 2010

column: Samen innovaties verder brengen… Het pad van innovatieve ontwikkeling is als bewegen naar

Hoe is het voorts met green, zijnde energiebewust, co2-

het licht, zonder precies te weten welk pad te volgen. van

arm, cradle to cradle, duurzaam bouwen en dergelijke?

grof naar fijn, dat liefst wel. vanuit een gedrevenheid en/

duurzaam is prefab beton zondermeer, op voorwaarde dat

of irritatie ideeën opdoen, de juiste partijen vinden, toege-

je het zorgvuldig construeert en detailleert.

voegde waarde herkennen, varianten opstellen etc. etc. nieuw is dat op het gebied van hogere sterkte beton resullaatst reed er mij een vrachtwagen van een bekend waren-

taten worden geboekt. vergelijkenderwijs kan worden ge-

huis voorbij, voorzien van een mooie opdruk en het onder-

steld dat de versnellingsbak hiermee wordt uitgebreid en

schrift ‘wij zijn lean en green’. Prefab betonproducenten

de prefab betonmotor daardoor groener wordt. groener

herkennen dat, denk ik. de innovatieve uitdagingen stape-

doordat met minder energie en/of materiaal beter kan wor-

len zich immers de laatste tijd alleen maar op, lijkt het wel.

den ingespeeld op diverse vraagstukken dan voorheen.

uitdagingen die vooral ook door anderen worden bedacht

Alles loopt op bolletjes

en die vervolgens vragen om verandering van gebruikelijke

Soms wordt dat beloond met het winnen van een professi-

oplossingen. Zijn er ook resultaten om tegemoet te komen

onele prijsvraag. bijvoorbeeld voor een dunne prefab ultra

aan deze inmiddels opgebouwde spanningsboog?

Hoge Sterkte beton overlaging voor te renoveren brugdekken. vervolgens blijkt het licht van de oplossing erg fel te

Jazeker, aan lean bouwen wordt invulling gegeven. Sterker

zijn. Partijen blijken (hopelijk tijdelijk) verblind te zijn om

nog door de prefabricagecultuur zit lean in de genen van

samen een innovatie verder te brengen en toe te passen.

de fabrikant. lean is je processen analyseren, verbeteren en

wellicht kan er op dit gebied nog iets worden onderno-

je vooral verdiepen in het proces van de ander waarmee je

men, wat mij betreft op basis van enig lean denken.

moet samenwerken. Proberen daarop aan te sluiten, mee te denken. Het zich verplaatsen in een ander en samenwer-

Met vloeren van BubbleDeck® loopt voor iedereen alles op bolletjes. Aannemers zijn gecharmeerd van de vlakke constructie, het 30% lagere gewicht, de korte bouwtijd en de enorme flexibiliteit. Architecten waarderen de enorme vorm- en ontwerpvrijheid, de duurzaamheid en de milieuvriendelijkheid. En voor constructeurs is het vooral prettig dat een BubbleDeck® bollenplaatvloer eenmaal samengesteld geheel zelfdragend is. Balken zijn dus niet nodig. Daardoor is de constructiehoogte van de verdiepingsvloeren minimaal, kunnen de leidingen van de gebouwinstallaties vrij en in alle richtingen lopen en kan de bouwkundige detaillering eenvoudig blijven.

ken kan wellicht nog wat beter om zodoende met minder stress en zonder veel brokken te bouwen.

Rob Huijben, Constructief ontwerper en

www.bubbledeck.nl

®

directeur Hurks delphi engineering

Alles loopt op bolletjes 11

b:ton november 2010

b:ton november 2010

westrandweg krijgt

langste landviaduct van nederland

Rijkswaterstaat legt de Westrandweg (A5) aan tussen knooppunt Raasdorp en de A10 met aansluiting op de Tweede Coentunnel. Het viaduct dat in de weg komt te liggen, heeft een lengte van 3,3 km en daarmee het langste landviaduct in Nederland. Het viaduct wordt deels boven de bestaande Basisweg in Amsterdam aangelegd. Vanaf september 2009 zijn de heiwerkzaamheden voor 85 steunpunten van het viaduct gestart. Tussen iedere twee horizontale pijlers worden tien betonliggers gelegd, variërend in lengte van 40 tot 45 meter. Met een speciale lanceerinrichting (Launcher Gantry) worden de liggers gemonteerd. Door deze werkmethode wordt het wegverkeer op de Basisweg in Amsterdam zo min mogelijk gehinderd tijdens de werkzaamheden. In 2012 moet de weg worden opengesteld voor het verkeer. De montage van de PIQ-liggers voor de Westrandweg vordert inmiddels gestaag. In totaal worden er 850 stuks gemonteerd. Spanbeton BV is partner van Van Hattum & Blankevoort BV voor het ontwerp en de realisatie van de kunstwerken in de Westrandweg. 12

13

b:ton november 2010

HiP-ligger maakt kunstwerken slanker

actualiteiten:

Prefab betonnen bruggen en viaducten kunnen voortaan makkelijker, sneller en slanker worden gerealiseerd met de HiP-ligger van Haitsma beton. de i-profiel ligger maakt dwars naspannen overbodig en het storten van natte langsvoegen makkelijker. bij grote afmetingen zijn HiP-liggers lichter en lager

Polymeerbeton boorbuis

dan kokerliggers en volstaat een lichtere, slankere onderbouw. bovendien is dit type ligger eenvoudiger te produceren en dus een goedkoper alternatief voor de kokerligger. de aannemer heeft geen uitgebreide spaninrichting

de nijmeegse betonindustrie de Hamer introduceert een nieuw type boorbuis,

meer nodig, een reling volstaat om de laatste werkzaamheden uit te voeren.

de metromax boorbuis. de diameters die voorheen alleen in staal en kunststof

dat werkt veiliger, goedkoper en sneller: het wegdek is eerder gereed voor

verkrijgbaar waren, kunnen nu ook in polymeerbeton worden geleverd. Poly-

gebruik, ook omdat er, net als overigens bij kokerliggers, geen betonnen

meerbeton boorbuizen voegt de eigenschappen van deze materialen samen in

druklaag aangebracht hoeft te worden. de liggers worden in zelfverdichtend

één product. Superglad aan buiten- en binnenzijde, keihard, slijtvast, maatvast,

beton geproduceerd. Ze zijn leverbaar in dezelfde afmetingen als de kokerlig-

lange levensduur en uit voorraad leverbaar. deze boorbuizen zijn te verkrijgen in

gers, variërend in lengte van circa 30 tot 65 meter en in hoogte van circa 1 tot

de diameters: 150, 200, 250, 300, 400, 500 en 600 mm. in ontwikkeling zijn de

2,2 meter. informatie: www.haitsma.nl

diameters 800 en 1000 mm. voor Prorail zijn deze eigenschappen overtuigend genoeg om deze buizen per direct in te voeren als zijnde de voorkeur voor kruisingen onder het spoor. de metromax boorbuis is ook uitermate geschikt als fau-

Speciaal ontwikkelde brugliggers

natunnel. deze buizen kunnen worden geleverd worden met ruwe binnenzijde die gelijk is aan de ruwe betonstructuur. informatie: www.dehamer.nl

Spanbeton ontwikkelde een speciale brugligger voor het langste te bouwen

Speels en strak beeld

landviaduct (3,3 km) kw520 in de westrandweg, de zogenaamde PiQ-ligger. bijzonder aan dit type liggers is, dat ze onderling worden verbonden door een tussenstort van 900 mm met dwarsvoorspanning, dat de ligger ook in een

met de productserie Strackstone banda brengt morssinkhof beton een op-

horizontale boogstraal wordt uitgevoerd en dat speciale afgeschuinde rand-

vallende betonnen bestrating die enerzijds een strak en anderzijds een di-

liggers voor een aangename esthetische uitstraling zorgen. kenmerken van

vers beeld geeft. daarvoor zorgen de drie stroken-breedtes 70, 105 en 140

deze ligger zijn: werkende breedte: 2.850 mm, constructieve hoogte: 1.450

mm. de betonstraatstenen zijn 8 cm dik, dus ook geschikt voor opritten.

mm, maximale lengte: 45 m en voegbreedte onderzijde maximaal 60 mm.

afhankelijk van de kleur is het product met of zonder deklaag uitgevoerd,

informatie: www.spanbeton.nl

in de kleuren antraciet, antraciet corona, madrid mano, marrone mano en Havanna. de stenen zijn voorzien van afstandhouders om afsplinteren te voorkomen en van een coating om kalkuitbloei tegen te gaan. informatie: www.morssinkhof-gww-beton.nl

kleurechte gevelsteen Speciaal voor het marktsegment van witte, zwarte en grijze metselstenen lanceert mbi een nieuwe ontwikkeling: de geo-

richtlijn meten en monitoren van bouwputten

tek. deze kleurechte gevelsteen heeft een ijzersterke minerale toplaag van gebroken natuursteen. de stenen worden voorzien van een duurzame toplaag waarin de kleur wordt bepaald door kleurechte mineralen in een fijne fractie van 0-2 mm. door deze fijne fractie heeft de steen een hoogwaardige uitstraling. de betonnen metselsteen is zeer maatvast, waardoor

de aanleg van bouwputten in stedelijke gebieden is een complexe aangele-

van een risicogestuurd monitoringplan. de publicatie kent een onderscheid

deze uitermate geschikt is voor dunne voegen. daarnaast is een grote vari-

genheid. recente ervaringen leren dat een betere beheersing van de risico’s

naar doelgroepen; deel a is vooral bestemd voor het bouwmanagement en

eteit in andere kleuren mogelijk en er is keuze uit een breed assortiment in

nodig is. cur bouw & infra en delft cluster hebben hiervoor een richtlijn op-

andere belanghebbenden zoals verzekeraars, terwijl deel b met name in-

maatvoering. geotek is daarom synoniem met zeer hoogwaardige kwaliteit

gesteld, die als publicatie 223 is uitgebracht. deze kan worden gebruikt voor

gaat op technische aspecten en daarmee voor constructeurs en adviseurs

voor een uiterst betaalbare prijs. informatie: www.mbi.nl

het maken van een risicoanalyse van een bouwput, waarbij monitoringtech-

van belang is. Publicatie 223 ‘meten en monitoren van bouwputten - voor

nieken worden gekoppeld aan projectspecifieke risico’s. de richtlijn bevat

kwaliteits- en risicomanagement’ kost € 70,- (incl. btw en verzendkosten).

daarnaast aanbevelingen voor de organisatorische en contractuele inbed-

informatie www.curbouweninfra.nl (webwinkel).

ding van monitoring in het bouwproces en een stappenplan voor het maken

14

Pure black

Pure grey

Pure white

15

b:ton november 2010

bouwbinder.nl: marktplaats voor de bouw Het moet dé marktplaats voor de complete bouw worden: bouwbinder.nl. bedenker wim arnoldus en bouwtotaal willen het concept breed in de markt

Adverteren in B:ton? Bel Volcano: 076 560 88 44

zetten. de nieuwe online marktplaats mikt vooral op bedrijven die kampen met overtollige bouwmaterialen of bouwmaterieel. en zoeken naar bouwmateriaal en materieel kan natuurlijk ook. er is een omschakeling gaande van de levering van gestandaardiseerde bouwmaterialen naar pasklare bouwdelen. Het risico op afstemmingsfouten neemt hierdoor toe, omdat er nog onvoldoende integraal wordt gewerkt in de bouw. ook wordt er nog veel gewijzigd tijdens het uitvoeringsproces, waardoor bestelde materialen weer teruggestuurd worden. Hierdoor blijven er steeds meer goede bouwmaterialen liggen. die kan men in andere projecten vaak weer prima toepassen. met de lancering van www.bouwbinder.nl moet er een eind komen aan alle overtollige voorraden.

www.volcanoadvertising.com

ouw b n o t e b e d r t ,. .. Attema voo a s s o r t im e n c o m p le e t

De speci eke eisen van de betonwereld: innovatie, kwaliteit en vlekkeloze logistiek kent Attema als Nederlandse producent als

brug alphen aan den rijn van in situ naar prefab

geen ander. En vertaalt ze continu ZIGZAG-strip

in een compleet assortiment slimme producten voor gewapende betonconstructies en afbouw. Maar ook voor maatwerkoplossingen, in bijvoorbeeld de kleur van zelfverdichtend beton

DST-duizendpoot

werken r e v e t l e n .. . s t ij d ! .. . a lt ij d o p

t d assortimen herp geprijs sc ns o oop r ve ve o Meer afdeling rk p met onze o t ac nt co Neem

is Attema partner voor de bouw.

de brug in de Planetensingel in een woonwijk in alphen aan den rijn zou aan-

Speciale afwerking wegdek

vankelijk als een in het werk gestorte betonbrug moeten worden gemaakt.

bijzonder is de afwerking van het wegdek en het trottoir van de brug. van

totdat van Hattum en blankevoort regio Zuid bij Spanbeton te rade gaat. Het

Hattum en blankevoort heeft hier gebruik gemaakt van creteprint, een

kon ook in prefab beton en dat pakte goedkoper uit. met een paar conces-

methode waarbij op het nog plastische beton van de druklaag in poeder-

sies in het uiterlijk, maar één uitgangspunt bleef onwrikbaar: de brug zou een

vorm eerst een kleurslijtlaag wordt gestrooid en ingeschuurd, waarna met

overspanning van 20 meter krijgen in een verticale boogvorm, zodat roei-

een printtechniek met speciale mallen de structuur van een klinkerweg-

bootjes er onderdoor konden varen.

dek en trottoirtegels is aangebracht. de bewerking wordt afgerond met het aanbrengen van een coating, die de kleurslijtlaag beschermt tegen

de prefab oplossing voorzag in 9 getoogde r-balken, elk 990 mm breed en Schelluinsestraat 1, 4203 NJ Gorinchem Postbus 58, 4200 AB Gorinchem

520 mm hoog, waarop nog in het werk een dek van gewapend beton, dik

Telefoon Telefax

: 0183 650 650 : 0183 650 750

het midden van de overspanning een verticale boog hebben van 280 mm. in

Internet e-mail

: www.attema.nl : [email protected]

uitdrogen en een hoge slijtvastheid oplevert.

180 mm moest worden aangebracht. de liggers zijn zo ontworpen dat ze in maart 2010 zijn de liggers gemonteerd.

17

Op vier defensieterreinen worden naar een ontwerp van Ingenieurs Diensten, Dienst Vastgoed Defensie, Directie Noord bijzondere overkappingen gerealiseerd voor geavanceerde wapensystemen als tanks, houwitsers en verkenningsvoertuigen, waarbij met behulp van droge warme lucht de voertuigen met hun apparatuur worden beschermd. Als terreinverharding is daarbij gekozen voor reguliere betonstraatstenen, die uitstekend bestand zijn tegen de zware tanks. Juist betonstraatstenen kunnen hoge punt- en torsiebelastingen aan. Overigens gelden vanuit het Ministerie van Defensie hoge milieuen duurzaamheideisen voor de toe te passen betonstraatstenen. Deze bezitten echter keurmerken als DuboKeur en Milieukeur. Een bewijs van duurzaamheid van betonnen bestratingsproducten.

mag het een onsje meer zijn?

18

19

b:ton november 2010

De Traversebrug over de Zuid-Willemsvaart verbindt oost en west Helmond. Jarenlang als een storende luchtbrug, die het noorden en het zuiden van het Helmondse centrum doormidden snijdt en ook het Kasteel met de bijbehorende kasteeltuin scheidde van de rest van het centrum. De gemeente Helmond heeft met Europese steun het lelijke eendje omgetoverd in een mooie zwaan.

de catalaanse architect en stedenbouwkundige Joan busquets schreef een masterplan voor het centrum. busquets pleitte er voor de kasteel-traverse niet te slopen. “in plaats hiervan kan deze als een soort Ponte vecchio worden ingericht,” vertelde hij. “om vanuit dit viaduct een uitzicht te bieden op het nieuwe centrum.” als balkon van de stad. de onderkant van de brug is lichter, opener en transparanter geworden, waardoor een betere verbinding ontstaat tussen het kasteel en het centrum. er zijn twee paden aangelegd, die vanuit het centrum naar het kasteel leiden, waarvan het park is opgeknapt. Zodoende komt er niet alleen zichtbaar, maar ook praktisch een duidelijke verbinding tussen de kasteeltuin en het winkelgebied. ook de bovenkant is verbeterd met een duurzame, eigentijdse en tevens feestelijke uitstraling. grote verlichte entreebakens, twee opvallende aerodynamische windturbines, grote boombakken, lekkere zitbanken, strak gelegde fiets- en wandelpaden en een markant hekwerk zorgen voor die uitstraling. de gemeente wordt hierin bijgestaan door ontwerper Peter krouwel. als opval-

balkon van Helmond

20

lend element op de brug zijn fraaie grote betonbanden met inscriptie aangebracht, vervaardigd door romein beton. Ze scheiden het weg- en fiets/wandelverkeer. bijzonder is ook het ontwerp van lichtkunstenaar Har Hollands, waarmee de brug wordt aangelicht. de ingrepen maken de traverse het visitekaartje van de stad. de oost-west verbinding is niet meer alleen functioneel, maar tevens een kunstwerk om als Helmonder trots op te zijn.

21

b:ton november 2010

b:ton november 2010

Prefab beton voldoet aan stringente duurzaamheideisen In opdracht van post- en expresbedrijf TNT wordt in Hoofddorp een kantoor gebouwd, dat emissievrij (geen CO2 uitstoot) is. Voor de prefab onderdelen heeft dat gevolgen: zo moet gebruik worden gemaakt van een zo hoog mogelijk percentage puingranulaat in het beton. De gebruikte grondstoffen moeten binnen een straal van 600 km van de bouwplaats komen. Daarnaast moet er ook zo min mogelijk beton worden gebruikt.

Het tnt green office bestaat uit een parkeerkelder van ruim 7000 m2 met daarop zes bouwlagen van 2.500 à 3.000 m2 vloeroppervlak. Het is het eerste in een reeks van zes gebouwen, die verspreid over het land verrijzen. Zo wil tnt het eerste post- en expresbedrijf worden, dat volledig emissievrij opereert. de milieubelasting van een gebouw kan worden gemeten met behulp van een rekenmodel: greencalc+. Het gebouw wordt hierbij beoordeeld op aspecten als energie-, water- en materiaalgebruik en mobiliteit. dit alles levert dan een milieu-index op, een getal tussen 100 en 2000, waarbij 100 staat voor de gemiddelde bouwkwaliteit in 1990. de beste scores liggen momenteel rond de 250-300. tnt green office moet een score halen van meer dan 1000, een getal dat contractueel is vastgelegd. de duurzaamheideisen zijn ook gehonoreerd in het prefab betonnen casco. de levering van de prefab betonnen elementen was in handen van westo (kolommen, balken en kernwanden) en Hurks oosthoek kemper (pi-frames, kolommen met daarop een balkdeel als een geheel, met of zonder geïntegreerde borstweringen). de engineering was in handen van Hurks delphi engineering. behalve de vereiste toevoeging van secundaire grondstoffen in de betonelementen, is ook het casco zodanig uitgedokterd dat slim met het materiaal beton is omgegaan. niet automatisch een stapeling kolommen Ø500 over vijf verdiepingen, maar waar mogelijk terug naar Ø400 bijvoorbeeld. voor de pi-frames geldt hetzelfde: de kolomdelen zijn op niveau één en twee 350x400 mm, hogerop wordt dat slanker: 300x400 mm. op deze manier wordt slim en hoogwaardig prefab beton ook nog eens ‘groen beton’.

22

23

b:ton november 2010

Hulpstoffen & Mortels

Cuglacrete ontvangt CE-certificaat Cuglacrete, de productlijn voor betonreparaties wordt succesvol toegepast in

de woning- en utiliteitsbouw en in de infrastructuur. Inmiddels zijn alle testen voor de certificering met succes doorlopen. Met trots kunnen we melden dat tijdens de Betondag op 18 november, Hans Cornelissen van BMC-certificatie het CE-certificaat aan Cugla uitreikt.

Vorst-dooizout bestand beton met Cugla Luchtbelvormer LBV 02

vorst-dooizout schade aan beton. In Nederland is het gebruikelijk om vorst-dooizout bestand beton te maken met een zeker cementgehalte en een wcf 0,45 (NEN 8005). Dit lijkt niet afdoende, gezien de vele schadegevallen. De betonsamenstelling kan aanzienlijk worden verbeterd door toepassing van Cugla luchtbelvormer LBV-02. Met de AVA, Air Void Analyzer, wordt aangetoond dat luchtbelvormer LBV-02 niet alleen de juiste hoeveelheid luchtbelletjes geeft, maar ook de juiste grootte en verdeling. Dit betekent een garantie voor een absolute verbetering van de vorst-dooizout bestandheid.

Prefab sandwichelementen verkorten bouwtijd In de Haagse wijk Escamp verrijst het nieuwe Stadskantoor Leyweg. Het gebouw van 17 verdiepingen en 75 m hoogte is in snel tempo opgetrokken, mede dankzij de inzet van prefab sandwichelementen. Elke twee weken een verdieping!

3,00

Afgevroren materiaal (kg/m2)

Door de strenge vorst afgelopen winter kregen we te maken met

Stadskantoor leyweg:

2,00

WCF 0,45 1,00

0,00

WCF 0,45 + LBV-02 7

14

28

42

56

vorstdooi cycli

www.cugla.nl (076) 541 06 00

CUGLA oplossingen die er toe doen

Het opvallende gebouw met driehoekige vorm is ontworpen door

oorspronkelijk was het gebouw niet in sandwich ontworpen. de

rudy uytenhaak architectenbureau uit amsterdam. de eerste

constructeur van het werk had gekozen voor in het werk gestorte

negen verdiepingen van het gebouw krijgen een kantoorfunctie.

wanden met daarvoor losse voorhangplaten. om tot een accepta-

daarboven komen appartementen. bijzonder aan dit gebouw is dat

bele bouwtijd te komen, was er een sterke voorkeur voor prefab

een punt van de driehoek naar buiten wordt uitgebouwd. met wat

sandwichelementen, zij het dat dit het nodige denk- en rekenwerk

fantasie ontstaat er een soort boegbeeld van een schip. Het wordt

vergde van Hurks delphi engineering. crux is dat de binnenwand

een meer dan bijzonder gebouw van 34.000 m² vloeroppervlak,

met een soort zaagtand wordt uitgevoerd, die een belangrijk deel

dat zeker als bijzonder herkennings- of oriëntatiepunt zal gaan fun-

van de trekband op zich neemt. de ramen zijn iets terugliggend.

geren. bouwer is bam utiliteitsbouw uit capelle a/d iJssel. Hurks

alle vlakken rondom de ramen zijn ook weer verschillend, wat in de

oosthoek kemper heeft zorg gedragen voor het engineeren, produ-

mal tot onverwachte problemen leidde. ook dit werd opgelost. in

ceren en monteren van de sandwich gevelelementen. deze komen

totaal zijn inmiddels 280 stuks sandwichelementen verwerkt, die

op een zware staalconstructie.

zijn onderverdeeld in 249 stuks merken.

25

b:ton november 2010

b:ton november 2010

eerste betonnen sluisdeuren ter wereld gemonteerd De twee sluisdeuren van Sluis 124 in het Amsterdamse Oost IJburg zijn een wereldprimeur. De constructie bestaat uit twee staalvezelversterkte schuifdeuren van Hoge Sterkte Beton die over een waterfilm (hydrovoet) glijden. Haitsma Beton heeft de unieke deuren geproduceerd en getransporteerd in opdracht van Schuurmans Betonbouw, dat de montage verzorgde. De betonnen waterkering heeft veel lagere bouwkosten en onderhoudskosten dan de stalen variant.

Concurrerend alternatief met de realisatie van sluis 124 wordt Hoge Sterkte beton (HSb sterkteklasse

“HSb is zeer aantrekkelijk omdat de bouwkosten en de onderhoudskosten

zondere mengsel van HSb en staalvezels toepassen. en omdat wij altijd zelfver-

c90/105) hét alternatieve materiaal voor staal in sluisdeuren. HSb heeft een

veel lager zijn dan van een stalen waterkering”, zegt kaptijn. Staal is zeer on-

dichtend beton verwerken, wordt er bij het storten geen verdichtingsmaterieel

hoge dichtheid zodat er geen water het beton kan binnendringen die de stalen

derhoudsgevoelig terwijl beton vrijwel onderhoudsvrij is. Zodoende ging de

gebruikt.” de 10 cm. dikke sluisdeuren van resp. 14,1 ton (4,75 x 6,55 meter)

wapening zou doen corroderen. ing. niek kaptijn van ingenieursbureau Hage-

opdrachtgever akkoord met de betonnen variant die de prefab fabrikant voor

en 13,3 ton (4,43 x 6.55) hebben een circa 35 cm. brede afgeschuinde rand van

man is specialist in HSb en namens de prefab betonfabrikant als adviseur bij het

Schuurmans betonbouw had uitgewerkt. “ik ben wereldwijd nog geen enkele

ongeveer 40 cm. dik en zijn in één keer plat gestort. verder is het beton egaal

amsterdamse sluizenproject betrokken: “op zich is de wapening in de beton-

betonnen sluisdeur tegengekomen, dus is dit de eerste toepassing, zeker op

glad afgewerkt (overeenkomstig cur-aanbeveling 100 b1 voor Schoonbeton),

nen deuren voldoende om de belastingen te kunnen opnemen; toch zijn er ook

hydrovoeten. Hiermee is gemeente amsterdam dus heel vooruitstrevend en ik

zodat algen zich moeilijk kunnen hechten. uit testen van de fabrikant blijkt dat

staalvezels toegevoegd.” door toevoeging van 12 mm lange roestvrijstalen ve-

verwacht dat zij de overige geplande sluizen in iJburg ook in HSb zal uitvoe-

de betonnen deuren goed functioneren en deze verwacht dan ook dat de inno-

zels blijft het beton na uitharding voldoende ductiel (taai) en voorkomt men het

ren.”

vatieve constructie vaker in waterwerken zal worden toegepast.

eventuele ontstaan van micro oppervlaktescheurtjes. Innovatieve betontechnologie voor de productie van de door ingenieursbureau amsterdam (iba) ontworpen prefab sluisdeuren is een speciaal betonmengsel ontwikkeld. accountmanager ing. karel bus van Haitsma beton: “Het is voor ons de eerste keer dat wij dit bij26

27

SORRY...

...maar prefab is niet altijd beter De kwaliteit van prefab beton staat uiteraard niet ter discussie. Als het gaat om reclame, geloven we echter niet in prefab. Omdat ieder bedrijf nu eenmaal uniek is. Zeker in uw branche. Bekijk het werk op deze pagina's maar eens. En neem daarna vrijblijvend contact met ons op voor een uniek gesprek.

Burgemeester Guljelaan 2 | 4837 CZ Breda | 076 5608844 | www.volcanoadvertising.com

b:ton november 2010

Geen ruimtegebrek, geen bomenkap in de berm, geen grondonteigeningen, geen tijdrovende procedures en geen verstoring van de waterhuishouding. Om op een simpele en doeltreffende wijze een vrijliggend fietspad aan te leggen, is er nu het fietscaisson: een systeem van prefab betonelementen die in de bestaande bermsloot worden gelegd. En de sloot blijft de sloot.

meervoudige oplossingen dankzij

innovatief fietscaisson

Jean-Paul de garde, technisch-commercieel adviseur bij nijmeegse beton-

fietspad om zo de wind nog wat verder omhoog te spoileren. Zo fiets men

industrie de Hamer heeft de oplossing bedacht. Het concept is doorontwik-

1.50 m uit de wind en kan men nog genieten van uitzicht en is er geen op-

keld en zover dat er daadwerkelijk zo`n fietspad kan worden aangelegd.

gesloten/onveilig gevoel. deze ingreep ontziet het landschap met allerlei

Provincie gelderland, rwS directie gelderland, wegbeheer vlaanderen te

kunstwerken zoals windschermen. voor de toekomst zijn er zelfs mogelijk-

brussel, gemeente Hasselt en het ministerie van verkeer en waterstaat heb-

heden om met deze techniek snelwegen onder maaiveld te brengen om zo

ben interesse. overigens niet alleen de combinatie van fietspad met sloot,

een oplossing voor geluidsoverlast te bieden zonder geluidsschermen.

want deze techniek werpt een ander licht op de infrastructuur van fietspaden in toekomstige bouwplannen. te denken valt aan toepassingen als fiets-

Het fietscaisson is in de basisversie eenvoudig aan te brengen, waarbij de

pad met bijvoorbeeld infiltratie veendijken, kabels en leidingen, infiltratie

infiltratiebedding (bestaande uit grind of ander steengranulaat) in de berm-

gereinigd rioolwater of waterberging ter plekke in stedelijk gebied (afkop-

sloot zorgt voor een stabiele ondergrond en tevens als natuurlijk groffilter

pelen hemelwater in combinatie met waterpasserende bestrating).

functioneert. door drainagegleuven in de zijkanten kan de grond ontwateren en andersom kan water uit het fietscaisson infiltreren. Zo ook het run-

Snelfietspad en snelwegen

off water van de naast gelegen weg, dat alsnog afwatert in de infiltratiebed-

verder denkend zouden nieuw aan te leggen snelfietspaden met fietscais-

ding die het gehele fietscaisson omgeeft. op de bovenzijde is een fietspad

sons 0.75 m onder maaiveld kunnen worden aangelegd. een conventioneel

aangebracht. door een slanke/lichte constructie van het fietscaisson in

fietspad zou bij regen vol lopen, echter het fietscaisson zorgt met zijn bin-

combinatie met grondverbetering en zo nodig aan te brengen kraagpalen is

nenruimte voor afwatering (afgekoppeld) zonder straatkolken en rioolsys-

het systeem zelfs toepasbaar in slecht dragende grondlagen. Het prototype

teem. op deze wijze rijdt de fietser gedeeltelijk uit de wind, met eventueel

geeft een goede indruk.

nog een klein heuveltje (0.75 meter boven maaiveld) links en rechts van het

30

31

b:ton november 2010

b:ton november 2010

aan de rand van amsterdam-Zuid, vlak bij het vondelpark en het centrum,

houders, kimblik easy, kraso-doorvoeren, Pkk-afdichtconussen, breekrib-

staat het andreas ensemble. op de voormalige locatie van het andreas

ben en Stremstaal-stortonderbrekingen. noemenswaardig is tenslotte ook

Ziekenhuis is een complex met onder andere een hotel en vijfhonderd ap-

het gebruik van t-slot-ankers en Sparingsbuizen. erik de Haan: “we hebben

partementen met drie parkeerkelders verrezen. in twee fasen zijn in totaal

deze producten zelf toegepast in onze prefab betonelementen voor het ho-

achttien blokken gerealiseerd door bouwcombinatie Smit’s bouwbedrijf/

tel.” Prefab beton en slimme verbindingstechnieken, ze vormen een gouden

de nijs. Hoofduitvoerder eric de Haan werkt al meer dan twintig jaar bij

combinatie.

Smit’s bouwbedrijf. in die jaren heeft hij een bijdrage geleverd aan bijvoor-

Snelle, eenvoudige en onzichtbare verbindingen in andreas ensemble

Normaliter worden TSS-verbindingen van Hakron gebruikt bij trap/bordesaansluitingen. Bij het Andreas Ensemble met hotel en appartementen in Amsterdam werd de verbindingtechniek met succes ingezet bij een wand/bordesaansluiting in prefab beton. De thermisch verzinkte opleggingen werden via Hakron-Terwa aan prefab betonfabrikant HOCO geleverd, die de verbindingen in de prefab wandschijven voor het trappenhuis verwerkte. Zodoende kon het monteren van de prefab betonelementen - in een smalle ruimte - toch snel en eenvoudig plaatsvinden.

beeld floriander te Hoofddorp, broekpolder beverwijk en Ypenburg deel-

TSS-verbinding

plan 10. een ervaren vakman. Hij is enthousiast over het andreas ensemble.

Het tSS-systeem (terrazzo Stair Support) kent als standaard toepassing de on-

“de nieuwe gebouwen kenmerken zich door opvallende geveldetails en een

zichtbare bordesoplegging. Prefab betontrappen of -bordessen krijgen hun de-

prachtig uitzicht. de appartementen kijken soms uit over het water of zijn

finitieve oppervlakteafwerking in de betonfabriek. dankzij de tSS-verbinding

juist naar binnen gericht, op de schitterende daktuin. Zo hebben de bewo-

wordt een onzichtbare verbinding mogelijk, zodat het betonoppervlak fraai

ners een mooi, groen uitzicht midden in de stad. de gevels zijn voorzien van

blijft. de constructieve elementen van de verbinding zijn twee rechthoekige

geprefabriceerd architectonisch beton dat voor de montage is nabehan-

kokers die in elkaar passen. de binnenste koker wordt uit de buitenste koker

deld. Hierdoor ontstaat een bijzondere, open structuur.”

geschoven tijdens de montage van de trap of het bordes. met behulp van een wit koord wordt de buitenste koker uitgeschoven naar de uiterste en correcte

Pasklare oplossing

positie. indien nodig kan de binnenste koker worden teruggeschoven met be-

de bouwcombinatie gebruikt voor de bouw van het andreas ensemble veel

hulp van een blauw koord. de maximale uitgeschoven lengte van de binnenste

producten van Hakron. over de samenwerking is eric de Haan uitermate

koker bedraagt 110 mm. een veiligheidspal aan het einde van de binnenste ko-

tevreden. “we hebben in het verleden al goede ervaringen opgedaan. en

ker, een controlelijn en een gat voor een extra borgpen waarborgen de juiste

ook bij dit project kwamen ze met een goed advies en de nodige ondersteu-

montage. behalve bij trappen en bordessen wordt de verbindingstechniek ook

ning. bijvoorbeeld voor de wandschijven van prefab beton, die we in het

toegepast in wanden. daartoe is aan elke smalle zijde van de wanden een tSS-

trappenhuis moesten plaatsen. Hier was maar een smalle ruimte, dus het

unit (horizontaal) ingebouwd en een inkassing gemaakt in de bordessen op de

plaatsen moest eenvoudig gebeuren. in plaats van een methode waarbij de

passende plaats. na het inhijsen van een wand worden de binnenkokers van

tussenwanden moesten worden gestabiliseerd alvorens de trappen e.d. in

de twee tSS-units uitgeschoven en de aansluiting aangegoten. op die manier

te hijsen, werd gekozen voor tSS-verbindingen. deze hadden mijn collega’s

staat de wand goed en stabiel.

eerder gebruikt bij andere projecten bij trap/bordesaansluitingen. de afdeling techniek van de toeleverancier heeft dit direct opgepakt en met behulp van de tekeningen voor een pasklare oplossing gezorgd. Zo konden we de

Projectgegevens Andreas Ensemble Amsterdam:

wanden op de bouwplaats snel plaatsen. de tSS-verbindingen zorgden hier voor een onzichtbare verbinding aan de bordessen. alleen nog even aan-

opdrachtgever:

storten en het was gereed. een razendsnelle en mooie methode. en dankzij

de alliantie ontwikkeling b.v., Huizen

de goede begeleiding van de producent verliep de uitvoering vlekkeloos.” ontwerp:

einden in wand/vloer-aansluitingen en comax-stekkenbakken, zowel de standaard- als de speciale uitvoeringen,” somt de hoofduitvoerder op. deze laatste zijn vooral toegepast voor een deel van de kelder waar metselwerk

tony fretton architects ltd, londen, geurts & Schulze architecten b.v., den Haag

naast de tSS-verbindingen zijn voor het andreas ensemble vele andere producten van Hakron toegepast. “bijvoorbeeld een paar duizend konnektie-

Proper Stok, rotterdam,

constructie:

grontmij nederland b.v., Houten

uitvoering:

bouwcombinatie Smit’s bouwbedrijf/ de nijs v.o.f.

op komt. verder vinden we in het project onder meer duizendpoot-afstand-

32

33

Maatwerk is meerwaarde PiQ kokerliggers

Carrouseltafels

Mal voor prefab woningen

Hakron-Terwa: totaaloplossing voor de prefab-betonindustrie De combinatie Hakron-Terwa staat voor een jarenlange ervaring in de productie, advisering en verkoop van instortvoorzieningen. De kwaliteit van onze producten wordt onder meer bewezen via diverse certificaten en beproevingsrapporten.

Liggers

Tribune-elementen

Milieucontainers

www.hendriks-groep.nl Postbus 52 3900 AB Veenendaal T 0318 566 555 Hendriks precon bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv

Compleet leveringsprogramma o.a. • Koudebrugonderbreking • Gevelplaatankers • Hulpmaterialen en bevestigingsmiddelen • Konnektieankers • Sandwichplaatankers • T-slotankers • TSS bordesoplegging

Meer weten?

Hakron-Terwa

Voor een toelichting op ons programma of het aanvragen van documentatie belt u: 0341 27 88 30. E-mail: [email protected] Of kijk op internet: www.hakronterwa.nl

Voltweg 10, Postbus 46,

8071 CZ Nunspeet 8070 AA Nunspeet

Bezoek ons tijdens de Betondag standnummer

26 Met 61,75 m verbreekt Spanbeton het liggerlengterecord in Nederland. Voor de overbrugging van de Ringvaart in de Westrandweg (KW 511) zijn 25 stuks SKK 1850 kokerbalken van deze lengte benodigd.

Postbus 5 2396 ZG KOUDEKERK AAN DEN RIJN T: 071- 3420200 www.spanbeton.nl

b:ton november 2010

b:ton november 2010

terrazzobeton eyecatcher op

‘nieuw vlaardings tapijt’

Het plein is ontworpen door geluktreurniet architecten, beeldend kunstenaar wilma kuil en terrazzo- en sierbeton bedrijf c.tomaello bv. Zij doken in de historie van het veerplein en stuitten op de trekschuit, voortgetrokken door het trekpaard. deze veerschuit zorgde voor contacten met steden in de omgeving van vlaardingen. deze stedennamen zijn met teksten zichtbaar gemaakt. in het middengedeelte van de ruit speelt water een belangrijke rol. grote waterlelies waar water uitspuit en vliegende eenden domineren het blauwe watervlak. op de terrazzoruit zijn vier bloemenkaarten verwerkt van venetiaans glasmozaïek, die de vier seizoenen vertegenwoordigen. op de hoeken van het plein staan vier prachtig hoge lichtmasten, die als rietstengels zijn vormgegeven. onder de rietbladen zijn strepen van ledverlichting aangebracht en op de top van de lichtmasten zijn spots gemonteerd die bij avond het hele plein verlichten. duurzaamheid bij de realisatie van het plein is gebruik gemaakt van moderne technieken en duurzame materialen. Het plein is bestraat met het aquaflow systeem. Het regenwater sijpelt door de bestrating en wordt in een reservoir onder het plein opgevangen. dit water wordt gebruikt om de fontein te laten spuiten en de bomen op het plein van water te voorzien. Zitten op het plein kan men op drie grote houten banken en zeven terrazzobloemen. uit het hart van deze bloemen schijnt ‘s avonds licht. veel verlichting is in led’s uitgevoerd, dus energiezuinig. Het plein wordt gebruikt voor evenementen en ook de markt vindt er plaats. de bevolking van de gemeente vlaardingen koos met grote overtuiging voor dit voorstel. Het uiteindelijke resultaat is een spraakmakend en kleurrijk plein met een bijzondere vormgeving en inhoud.

Het stadscentrum van Vlaardingen heeft een nieuw Veerplein. Het plein is vormgegeven als een groot tapijt. Van plint tot plint is er een diagonaal geruit bestratingpatroon van diverse rode en gele klinkers gemaakt. In het centrum van dit patroon is een diagonale terrazzoruit van 18 x 18 meter opgenomen. Op de elementen van terrazzobeton wordt het verhaal van de oorsprong van de omgeving van dit plein verbeeld.

36

37

b:ton november 2010

b:ton november 2010

Volgens de Arbeidsinspectie hebben zo veel heiers last van lawaai, dat de funderingsbranche de geluidsoverlast snel moet terugdringen. Maar de werkelijke overlast valt volgens Arbouw mee, want relatief weinig heiers hebben gezondheidsklachten of aandoeningen. Dat maakt geluidsreducerende maatregelen misschien minder urgent. door rogér van domburg.

de stichting arbouw publiceert elk jaar cijfers over hoe werknemers in de

geluidsarme funderingstechnieken, zoals de arbeidsinspectie wil, wellicht min-

bouwnijverheid hun werksituatie, arbeidsbelasting, gezondheid en welzijn

der urgent. de kritiek van de arbeidsinspectie op de funderingsbranche doet

ervaren. deze bedrijfstakatlas wordt ook door de arbeidsinspectie gebruikt,

ook geen recht aan de resultaten die de sector op het vlak van geluidsreductie

bijvoorbeeld om te staven dat veel heiers last van lawaai hebben. in haar pu-

al heeft bereikt. volgens het economisch instituut voor de bouwnijverheid is

blicatie ‘arbeidsrisico’s in de funderingsbranche’ (2008) is dat 85 procent en in

er ‘veel vooruitgang’ geboekt. tweederde van de funderingsbedrijven heeft

‘Heimachine moet geluidsarmer’ (cobouw, 25 maart 2010) ‘ruim 70 procent’.

technische maatregelen getroffen, constateert eib al in 2006. daarvan heeft ongeveer 40 procent een geluidsarme funderingstechniek als boren, drukken

inderdaad hebben veel heiers hinder van lawaai: in 2009 is dat 68,2 procent.

of schroeven ingevoerd. en circa 60 procent heeft bestaande technieken aan-

maar volgens cor van duivenbooden, arts en hoofd onderzoek & ontwikkeling

gepast met onder andere geluidsmantels, stillere heiblokken, geluiddempende

bij arbouw, zegt dit getal weinig. “Het geeft alleen aan dat heiers in hun werk

heimutsen en kranen.

blootstaan aan lawaai. dat wil niet zeggen dat het ondervinden van veel hinder

minder klachten en aandoeningen

vooruitgang in geluidsreductie heien 38

door lawaai in het werk ook leidt tot gezondheidsklachten. en evenmin ver-

de suggestie van de arbeidsinspectie, dat boren beter zou zijn dan heien,

talen gezondheidsklachten zich automatisch in aandoeningen.” Het percen-

vinden ze bij arbouw voorbarig. van duivenbooden waarschuwt dat voor het

tage heiers dat daadwerkelijk gezondheidsklachten heeft, ligt veel lager: 21,5

eventueel laten prevaleren van een bepaalde funderingsmethode eerst de bij-

procent in 2009. dat is zelfs iets minder dan het totale bouwplaatspersoneel,

komende arborisico’s en financiële risico’s goed in kaart moeten worden ge-

dat 21,9 procent scoorde. en al jarenlang zijn er nauwelijks verschillen tussen

bracht. “Zo kan de fysieke belasting juist toenemen door het toepassen van

heiers en andere bouwplaatsmedewerkers. van duivenbooden: “Heiers wijken

andere technieken, waaronder fluïdatie of grondverwijderend boren, omdat de

in gehoorklachten niet significant af van andere mensen die werkzaam zijn in

bouwput dan slechter begaanbaar wordt. daarnaast moeten de veranderingen

de bouw.” ook wat betreft aandoeningen scoren heiers niet significant anders

de financiële draagkracht van een branche niet overstijgen. niet elke techniek

dan de hele onderzoeksgroep. Het percentage heiers met zelfgerapporteerde

kan meteen in ieder bedrijf worden toegepast, want funderingsmachines heb-

lawaaislechthorendheid is in 2009 23,7 procent, tegen 17,5 procent van het to-

ben een lange levensduur en afschrijfperiode.”

tale bouwplaatspersoneel. Geen recht doen al deze cijfers tezamen geven een completer beeld van de werkelijke geluidsproblematiek onder heiers. er zijn minder problemen dan de cijfers over lawaaihinder kunnen aantonen. die constatering maakt het sneller doorvoeren van

39

b:ton november 2010

b:ton november 2010

“Stichting rioned is er voor iedereen die professioneel actief is in de riolerings-

dit maakt duidelijk dat de branche meer dan ooit het ‘kwaliteitsdenken’

zorg. voorkeuren voor bijvoorbeeld materialen heeft de stichting niet. Pro-

hoog in het vaandel moet hebben staan. dat past ook in het beleid van

ductontwikkeling en kwaliteit van de materialen is meer iets van de markt. wij

Stichting rioned. als het aan gastkemper ligt, worden beslissingen niet

richten ons vooral op het systeem als geheel.” als het gaat om ‘duurzame riole-

meer genomen op basis van dogma, verleden of vuistregels. “we moeten

ring’ kijkt de Stichting vooral naar de impact op de samenleving. “denk bijvoor-

meer gegevens en meer kennis verzamelen voor het nemen van beslissin-

beeld aan de milieubelasting van overstorten, het inzamelen van afvalwater en

gen. we moeten het ontwerpen meer baseren op kennis en bijvoorbeeld

afkoppeling”, aldus gastkemper. “duurzame materialen ontstaan door eisen

ook meer rekening houden met de toekomstige ontwikkelingen in het

van ‘bovenaf’ en de markt. Samen bepalen ze het tempo. dat geldt ook voor

gebied. welke zaken kan ik verwachten? op die manier nemen we door-

ontwikkelingen als duurzaam inkopen.” enerzijds mogen er niet teveel regels

dachte maatregelen.”

komen, maar de markt moet wel worden geprikkeld, vindt gastkemper. “Het blijft een spel tussen deze twee partijen. de ene keer daagt de markt met een

doordachte maatregelen

duurzame innovatie de opdrachtgever uit. de andere keer daagt de overheid

de doordachte maatregelen kunnen bijdragen aan de situatie van om de

dezelfde markt uit tot duurzame oplossingen.”

haverklap water op straat. Stichting rioned maakt onderscheid tussen ‘wateroverlast’ en ‘waterschade’. de discussie richt zich nu op het eerste

water op straat: wen er maar aan, tenzij…

meer voor minder

aspect en wel het ‘water op straat’. “als we de helft van ons stelsel willen

Het thema voor de komende jaren is volgens gastkemper: meer doen met min-

afkoppelen kost dat al gauw 18 miljard. en dan kijk ik niet op een miljard

der geld. “er is eigenlijk 600 miljoen extra nodig voor de verbetering van de

meer of minder. de overheid moet verantwoording af kunnen leggen over

kwaliteit van riolering, drinkwater en ‘asset-management’, maar tegelijkertijd

de genomen maatregelen.” welke maatregelen dat zijn hangt van de ef-

gaan we bezuinigen. de milieuverbeteringen moeten worden gerealiseerd door

fectiviteit af. eerder heeft hij gepleit voor hoge trottoirbanden en een zoda-

slimme investeringen en doelmatig werken. elke beslissing moet meer dan ooit

nig straatprofiel dat bij wateroverlast de straat tijdelijk vol staat en niet de

gebaseerd zijn op: nut, noodzaak en kosteneffectiviteit.” dat betekent bijvoor-

woningen of winkels. grotere diameters buizen zouden ook een oplossing

beeld kritisch nadenken over wanneer en hoe vervangen. een andere vraag is

kunnen zijn. we vergelijken het vergroten van het stelsel met de verbre-

wanneer je door schaalvergroting efficiënter kunt werken. dat is niet alleen een

ding van de a12. dat gaat in ‘mootjes’, maar zal uiteindelijk een positieve

verhaal over geld, maar gaat naar zijn overtuiging ook kwaliteitswinst opleve-

bijdrage leveren aan het oplossen van het fileprobleem. “dat is prima te

ren.” gastkemper heeft daarbij wel de kanttekening dat er meer gegevens no-

verantwoorden. en dat geldt ook voor de rioolstelsels.”

dig zijn. “als de riolering 80 jaar moet kunnen blijven liggen, moeten we weten hoe het werkt.”

een visionair beleid en doordachte maatregelen brengen ons bij de afbrokkelende kennis in de branche. natuurlijk maakt ook gastkemper zich daar zorgen om. “Het vak wordt uitdagender en vraagt steeds meer om hoogwaardige kennis. eerst denken en dan doen. als naar het verloop van kennis wordt gekeken als statisch probleem dan is het inderdaad een grote zorg

Water op straat: wen er maar aan! Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned, geeft aan dat deze voorspelling gebaseerd is op de klimaatvisie van Stichting Rioned. De hevigheid van regenbuien neemt toe en daarvoor kunnen een aantal maatregelen

voor de toekomst. maar ik bekijk het als dynamisch probleem en dan leiden bezuinigingen en afbrokkelende kennis tot nieuwe uitdagingen, waardoor goede mensen worden aangetrokken, ook uit andere vakgebieden. Het zal leiden tot meer specialisatie. uiteindelijk worden we daar beter van. Het wordt alleen maar leuker!”

worden genomen. Zoals het gebruik van grote diameter rioleringsbuizen om meer water te kunnen bergen. “Grotere diameters is een prima oplossing, mits daar een visie aan ten grondslag ligt. Je moet als gemeente een visie hebben. Anders zijn veel maatregelen weggegooid geld!” door erik van der garde

40

41

■

Barriers

■

Bruggen & viaducten

■

Heipalen

■

Parkeergarages

■

Industriebouw

■

Stadions & tribune



elementen

w w w. h a it s ma .n l 0 5 1 2 -3 3 5 6 7 8

Je kuntt het zo pre r ffab niet re bedenken, wij maken het. Waco Lingen Beton in Bergen op Zoom is een toonaangevende ontwikkelaar en producent van innovatieve bouwproducten en -systemen in prefab-beton ffab-beton voor de woningbouw, utiliteitsbouw en grond-, weg- en waterbouw en industrie. Wij denken pro-actief mee met de klant. Dit levert steevast oplossingen die leiden tot een sneller en doeltreffender bouwproces, lagere kosten en een eindproduct dat volledig aan uw verwachtingen voldoet, of zelfs overtreft.

Ruimte voor nieuwe ideeën. Lelyweg 23, 4612 PS Bergen op Zoom, tel.: 0164 27 42 00, info@wacoli f fo@wacoli ngen.nl, www. w wacolingen.nl w.

b:ton november 2010

b:ton november 2010

Hanzespoorlijn nadert voltooiing

Nog even en dan ligt het spoor van de nieuwe Hanzelijn er. Het HanzaRailTeam, een combinatie van VolkerRail, Strukton Rail, ARCADIS en Alstom nadert kilometerpunt 45, na bij punt 3,6 te zijn gestart. Voor dit deel van totaal 50 kilometer nieuwe spoorverbinding tussen Lelystad en Zwolle, levert De Meteoor een deel van de benodigde dwarsliggers. In krap 9 maanden is straks een knap staaltje spoorbouw en logistiek verricht.

de combinatie kon begin dit jaar op de opgeleverde zandbaan beginnen. een spoorlijn bouwen is meer dan dwarsliggers leggen. er is sprake van vele disciplines om ondergrondse kabels en leidingen, veiligheidsystemen, elektrische installaties, bovenleiding en geluidsschermen aan te leggen. Het is volgens de verantwoordelijken écht een complex project, ook al lijkt het een vrij rechte lijn door de polder. de bouwcombinatie Hanzarailteam heeft voestalpine railpro betrokken bij de planopzet in de realisatiefase en vervolgens ingeschakeld voor de levering van het gros van de benodigde materialen: dwarsliggers, spoorstaven en de ballast voor de afloslaag. voor de uitvoering is martens en van oord ingeschakeld. deze spoorbouwer brengt de zogenaamde c- en b-laag met funderingsmateriaal op en egaliseert deze. daarbij wordt gebruikgemaakt van een 7 km lange platenbaan (met platen van 12 m lengte en 3 m breedte). aansluitend wordt deze platenbaan gebruikt om per as de dwarsliggers in te rijden naar de losplek. met een speciale kraan worden de dwarsliggers per 10 stuks tegelijk van de vrachtwagen op het ene spoor gelegd. na het verwijderen van rijplaten worden de dwarsliggers ontvlochten en precies op de juiste afstand op hun plek gelegd. daarna wordt verhuisd naar het volgende baanvak waar de aanrijroute van ballast en dwarsliggers is uitgestippeld. er wordt bij dit project door de grote hoeveelheden materiaal zoveel mogelijk just-in-time gewerkt, met enkele buffers omdat er door een calamiteit vrachtwagens ergens kunnen blijven steken. men wil ongestoord in hoog tempo dwarsliggers leggen. daarna komt de speciale aflostrein en is het een kwestie van de schuif opentrekken en ballastmateriaal storten.

Strook vrijgehouden er is al decennia lang gesproken over deze spoorverbinding. op google earth is te zien dat bij de vroegere landschappelijke ontwikkeling en kavelindeling een strook voor dit spoor is vrijgehouden. Het spoor is eind van het jaar klaar en de verdere spoorbouw duurt nog een half jaar. dan begint het testen. dit testen duurt net zo lang als de hele spoorbouw. dit is ook nodig omdat de baan nog gaat zetten; het is nieuwbouw op poldergrond. de bouwcombinatie houdt de optredende zettingen netjes bij. de spoorbaan ligt er bijna. aansluitend is het tijd voor de testtreinen en later de passagierstreinen op dit geheel nieuwe spoortracé tussen west en noord nederland.

44

foto: ben vulkers fotografie

45

b:ton november 2010

b:ton november 2010

‘Zacht waar het kan, hard waar het moet’ De Delflandse kust tussen Hoek van Holland en Scheveningen wordt versterkt. Dit gebeurt door aan de zeezijde extra duinen aan te leggen en het strand te verbreden. Om de toegankelijkheid van het ‘verschoven’ strand te verbeteren zijn Esticon betonplaten van De Meteoor toegepast bij de strandopgangen en als doorgaande paden langs de strandpaviljoens. Antracietkleurig bij Kijkduin en Scheveningen en okergeel bij de gemeente Westland. opvallend is dat de betonplaten naar de strandpaviljoens in de

de projectpartners rijkswaterstaat en Hoogheemraadschap van

winter van het strand worden verwijderd om het strand dan zoveel

delfland hebben hieraan gehoor gegeven. Het hoogheemraadschap

mogelijk ongemoeid te laten. tot het voorjaar, wanneer vele

vindt de platen een mooie oplossing. ook omdat het past in het

bezoekers en strandtenten weer terugkeren. in totaal gaat het om

credo ‘zacht als het kan en hard als het moet.’ in feite dus zo min

meer dan 6.000 design betonplaten van 2x2 meter. in kijkduin

mogelijk verhardingsmaterialen. maar goede paden zijn in de

ligt aan de boulevard een groot plein met een antracietkleurige

zomer noodzakelijk om de toegankelijkheid te verbeteren. de

bestrating; de antracietkleurige platen sluiten qua kleur hier mooi

betonplaten vormen een prima oplossing.

op aan. in de gemeente westland ligt in het dorp ter Heijde veel geel getinte bestrating - refererend aan het zand - en daarom heeft de gemeente hier aangegeven graag okergele betonplaten te willen.

46

47

VOORKOM EENVOUDIG DE RISICO’S VAN UITSTEKEND BETONSTAAL

SAFETYFIX STEKEINDBEVEILIGERS

Attema, snelle en betrouwbare oplossingen voor de betonbouw

PENV

COVERCAPS STEKEINDBEVEILIGERS

AST

®

MA

T G VA S

®

K

T I T VA S

®

Met het trio, Kitvast, Magvast en Penvast inbouwdozensysteem biedt Attema een compleet pakket installatie-oplossingen voor betonfabrieken en op de bouwplaats.

Het zijn drie exibele systemen, die snel en simpel zijn toe te passen zonder de bekisting te beschadigen.

Meer dan 50 jaar dé leverancier van materialen

Kitvast en Magvast zijn

voor de betonbouw en altijd innovatief

uitermate geschikt voor gebruik in betonfabrieken en

ENVO-FIX B.V. - Willem de Zwijgerstraat 18 - 2411 VV Bodegraven - T: 0172 - 61 22 88 - www.envo-fi x.nl

uitermate geschikt voor gebruik in betonfabrieken

ideaal voor op de bouwplaats

Maakt u de stap naar de Betondag?

Penvast is het ideale systeem voor repeterend werk op de bouwplaats.

Kom dan op 18 november een groen voetje halen op stand nummer 50! Beton is duurzaam! Ja, zeggen wij bij de branche organisaties BFBN (betonfabrikanten), VOBN (betonmortelfabrikanten) en Cement&BetonCentrum. Beton heeft unieke eigenschappen om een duurzaam materiaal te zijn en op de Betondag 2010 laten wij dat zien. Stappen om de CO 2 uitstoot te verminderen zijn genomen, nieuwe stappen om nog groener te worden, worden gemaakt. Wij besteden net zoals veel andere bedrijven steeds meer aandacht aan duurzaamheid. Dat is niet omdat overheden, klanten of aandeelhouders hierom vragen, maar omdat onze leden zelf groener willen zijn.

p a re n d s e b n e t s o , tijd- en k ie t a ll a t s in e eenvoudig

Het symbool voor de ecologische voetafdruk past daarom zo goed bij ons en bij ons product: Beton. Komt u ’m halen? Meer informatie: www.betonplatform.nl

advertentie beton.indd 1

Telefoon : 0183 650 650 Telefax : 0183 650 750

19-10-10 13:16

Internet e-mail

: www.attema.nl : [email protected]

Schelluinsestraat 1, 4203 NJ Gorinchem Postbus 58, 4200 AB Gorinchem

b:ton november 2010

b:ton november 2010

co2 footprint woningbouw: keuze energieconcept overvleugelt keuze bouwsysteem Hoe groot is de invloed van materialen in de totale co2 footprint van een

Acht energieconcepten

woning? om een antwoord op deze onderzoeksvraag van het beton Platform

Per

te kunnen formuleren, is door nieman consultancy/adviesburo en intron

belangrijkste kenmerken van deze concepten staan in tabel 1. deze

een variantenstudie uitgevoerd waarin de totale milieubelasting van vier

energieconcepten variëren van ePc 0,8 tot ePc 0,4 (gebaseerd op nen

bouwsysteem

zijn

acht

energieconcepten

doorgerekend.

de

bouwsystemen en acht energieconcepten variërend van ePc 0,8 tot ePc 0,4

5128). verschillende installatietechnieken en isolatiegraden werden

werd bepaald voor de Senternovem referentie rijwoning en hoekwoning.

toegepast. voor alle woningen is uitgegaan van een standaard onderhouds/

de co2 footprints van al deze combinaties werden berekend op basis van

renovatiecyclus. Hierin wordt onder andere rekening gehouden met

de som van het gebouwgebonden energie- en materiaalgebruik, vanaf

vervanging van technische installaties per vijftien jaar en groot onderhoud

productie en bouw via gebruiksfase tot en met de uiteindelijke sloop na 75

in vijftig jaar, met een energetische upgrading naar ePc 0,4. we gaan ervan

jaar. de gemiddelde milieubelasting is de totale equivalente co2 belasting

uit dat de stap naar ePc 0 wordt gemaakt met zonnecollectoren. deze stap

gedeeld door 75 jaar. Het gebouwgebonden energiegebruik werd berekend

is in deze studie niet verder uitgewerkt.

op basis van de energieprestatienorm voor woningen, nen 5128, inclusief de ‘correctiepost’ to-indicatie. dit houdt een vergelijkbare kwaliteit

Verloop van de CO2 footprint in de tijd

van het binnenklimaat voor alle woningconcepten in. de berekening

de verschillende fasen die de woning gedurende zijn levensduur van

gaat ervan uit dat overmatige warmte wordt weggekoeld met (energie-

75 jaar doorloopt, zorgen voor een niet-stationair verloop van de co2

inefficiënte)

milieubelasting. figuur 1 laat globaal het verloop zien van de equivalente

elektrische

airco’s.

gebruiksgebonden

energiegebruik

(witgoed, computers, tv’s) is buiten beschouwing gelaten. dit geldt ook

co2 milieubelasting voor een woning met ePc 0,7. in de grafiek is het aandeel

voor watergebruik.

van materiaal, energiegebruik en het totaal aangegeven. initieel zien we tot de oplevering de materiaalbelasting door de productiefase (vanaf delving

Vier bouwsystemen in de studie zijn vier bouwsystemen met elkaar vergeleken: een

CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]

en stapelbouw (kalkzandsteen).de co2 milieubelasting van de materialen is bepaald voor de gehele levenscyclus. Hierin zijn de volgende fasen onderscheiden: de productiefase (vanaf het delven van grondstof tot en met

in een woning worden aangebracht. Hierdoor zal de milieubelasting door energiegebruik afnemen, terwijl die van bouwkundige en/of installatietechnische materialen zal toenemen. Een onderzoek van het Beton Platform biedt een indicatie van de ontwikkeling van de CO 2 footprint van woningbouw. Belangrijke conclusie: het energieconcept is bepalend voor de CO 2 footprint van een woning. Systemen als betonkernactivering en vraaggestuurde ventilatie hebben daarbij een positieve invloed. door annemarie weerSink

fabricage en transport van bouwmaterialen inclusief verliespercentages),

de bouwfase, de gebruiksfase - die uit een cyclus van onderhouds/

co2 uitstoot, bepaald op basis van een levenscyclusanalyse (lca) en

conform de Handleiding milieuprestaties gebouwen. gebruik is gemaakt 150.000.000.000 van mrPi (milieu relevante product informatie) bladen en openbare databases. de co2 kentallen voor materialisatie van installaties zijn zeer globaal meegenomen in de berekeningen. de kentallen voor installaties 100.000.000.000 zijn ontleend aan de ecoinvent 2.0 database (de installatiebranche was ten tijde van het onderzoek nog bezig met het opstellen van een beter model).

50

150.000.000.000 150.000.000.000

100.000.000.000

Verloop CO2 belasting van een rijwoning 100.000.000.000 in 75 jaar (EPC=0,7)

beheersfasen bestaat en renovatie/transformatiefase - en ten slotte sloop 200.000.000.000 en recycling. Per materiaal is de milieubelasting, uitgedrukt in equivalente CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]

Om in 2020 een EPC 0 te kunnen realiseren, moeten meer energiebesparende technieken

Verloop CO2 belasting van een rijwoning in 75 jaar (EPC=0,7) Verloop CO2 belasting van een rijwoning in 75 jaar (EPC=0,7)

200.000.000.000 200.000.000.000 CO2 belasting door materialen en energie [kg CO2]

gietbouwwoning, een betonnen prefab woning, een houtskeletbouwwoning

totaal CO2 belasting materia CO2energie belas totaal CO2 totaal belasting CO2 belas totaal CO2 totaal belasting totaal CO2 belas

50.000.000.000 50.000.000.000

0 -5

0

0

5 -5

10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75

JAAR (levensduur woning: JAAR van productie via onderhoud/renovatie(levensduur naar sloop) woning: van productie via onderhoud/renovatie naar sloop)

totaal CO2 belasting materialen totaal CO2 belasting energiegebruik totaal CO2 belasting

50.000.000.000 51

b:ton november 2010

Uw advertentie

gemist in b:ton?

tot en met fabricage van bouwmaterialen inclusief verliespercentages)

kolommen aangegeven. te zien is dat de materiaalcomponent tussen

en de bouwfase als één‘startwaarde’ opgenomen voor tijdstip 0. vanaf

de golven door een stijgende lijn vertoont bij toename van de ePc,

tijdstip t=0 zien we het gebouwgebonden energiegebruik oplopen. Het niet

terwijl de energiecomponent een dalende trend te zien geeft. dat de

rechtlijnig verlopen van de materiaal- en energiecomponent is het gevolg

materiaalcomponent steeds belangrijker wordt, blijkt onder andere uit het

van onderhoudsingrepen. uiteindelijk is de totale milieubelasting circa

feit dat bij de concepten a en b met een ePc van 0,7 à 0,8 tot circa 17 à 20

175.000 kg co2 uitstoot, ofwel circa. 2.343 kg co2/jaar. Het energieaandeel

jaar na ingebruikname de co2 uitstoot als gevolg van het materiaalaandeel

is ongeveer zeventig procent en het materiaalaandeel is een kleine dertig

het hoogst is, en in de periode daarna het energiegebruik. voor de woning

procent.

met ePc 0,4 wordt dit kantelpunt pas na dertig jaar bereikt als gevolg van een lager energiegebruik en extra materiaalinzet.

Effect van energiezuiniger bouwen de keuze van het energieconcept heeft een grote invloed op de totale

Stabiel binnenklimaat

milieubelasting. de keuze van het bouwsysteem blijkt zeer beperkt invloed

de studie laat zien dat combinaties van warmtepompen, beton-

te hebben op de totale milieubelasting: het gaat om enkele procenten

kernactivering en vraaggestuurde natuurlijke ventilatie een gunstige

verschil. een standaard tussenwoning heeft een milieubelasting van circa

combinatie zijn voor zowel materiaalinzet als energetisch. vermits sterke

180.000 kg co2, ofwel circa 2.400 kg co2/jaar. dezelfde tussenwoning met

temperatuurwisselingen worden voorkomen, en dat is bij toenemende

het hoogwaardiger energieconcept, warmtepomp en betonkernactivering

isolatiegraden te verwachten, kan deze techniek ook voor woningbouw

heeft een milieubelasting die zo’n twintig procent lager is. onderling

gunstig zijn. de hogere isolatiegraden van de gebouwschil leiden ook

vertonen de varianten voor de co2 milieubelasting door materialen en

zonder nachtverlaging slechts beperkt tot energieverlies.

energie wel grote verschillen. de co2 footprint van gebouwen met lichte bouwmassa’s, hebben op zich een gunstiger materiaalprofiel, maar

ook vanuit gezondheid geredeneerd, is betonkernactivering een gunstig

scoren vanwege de berekende temperatuuroverschrijding energetisch

systeem. ’s Zomers levert dit systeem met hoge temperatuurkoeling

ongunstiger, waardoor het eindresultaat in vergelijkbare orde groter

een positief klimaat en ’s winters door de lage temperatuurverwarming.

was qua co2 belasting. in de studie zijn de ontwerpen niet aangepast

Stofbeweging wordt beperkt. wel is verhoogde aandacht voor positionering/

aan de bouwtechniek/comfortaspecten. in de praktijk zou daar terdege

uitvoering van de ventilatievoorzieningen nodig om tochtklachten te

rekening mee gehouden kunnen worden om de milieubelasting en het

voorkomen. een ander bijkomend voordeel is de toekomstwaarde van

comfort in lichtere woningen te verbeteren. de referentie hoekwoning

woningen met betonkernactivering. met de voorspelde klimaatverandering,

heeft een milieubelasting die circa tien procent hoger is dan de referentie

met warmere zomers en warmere winters, slaat de balans richting

tussenwoning van Senternovem.

betonkernactivering in vergelijking tot conventionele systemen positief uit. klimaatverandering levert voor woningen met warmtepompen en

voor de acht energieconcepten is voor een woning met een betonnen

betonkernactivering globaal 25 procent reductie van de co2 belasting

drager de footprint weergegeven in figuur 2. de ePc staat in witte

op, terwijl dit in woningen zonder geïntegreerde koeling tot een, zij

Figuur 3: Globaal verloop totale milieubelasting van een het beperkte, toename van de co2 belasting leidt als met airco’s wordt woning gedurende de levensloop (75 jaar) gekoeld.

Figuur 3: Globaal verloop totale milieubelasting van een woning gedurende de levensloop (75 jaar) 200000

180.000 160000

180.000

Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP (betonkernactivering & warmtepomp)

Conclusie

Energieconcept160000 8 / EPC 0,38 BKA & WP (betonkernactivering & warmtepomp) 140000

milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)

200000

milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)

Figuur totale milieubelasting van een 1400003: Globaal verloop 100000 Figuur 3: Globaal120.000 verloop totale milieubelasting van een woning gedurende de levensloop energiegebruik (75 jaar) 80000 EPC 0,7 100000 Figuur 3: Globaal verloop totalegedurende milieubelasting van een (75 jaar) woning de levensloop verloop 80000 energiegebruik jaar) woning gedurende de60.000 levensloop (7560.000 BKA & WP 200000

120.000 verloop

40000

40000

verloop energie energiegebruik installatie EPC 0,7 verloop overig materiaal energiegebruik aandeel beton BKA & WP (EPC = 0,38) BKA + WP

milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)

milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)

milieubelasting (kg CO2 in 75 jaar)

20000

20000

0

0

0

1bouw

020

1bouw 2525 3

020 2525 50 50 75 75 sloop sloop6 1bouw 3 4 5 020 2525 50 50 75 75 sloop sloop6 Figuur 3 4 5 tijd (0 - 75 jaar) 50 50 75 75 sloop sloop6 Figuur 4 5 tijd (0 - 75 jaar)

door energiegebruik af, maar veelal zal de co2 belasting door

overig materiaal

materiaalgebruik toenemen, als gevolg van extra energiebesparende

aandeel beton

BKA + WPmaatregelen.

Figuur

door een selectieve keuze van energieconcepten is de

toename van het materiaalaandeel te beperken bij verdere aanscherping

(EPC = 0,38)

200000

40000

door aanscherping van de ePc eisen neemt de co2 belasting

installatie

20000

20000 Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP 0 180.000 0 ) 020 Energieconcept 8 / (betonkernactivering EPC 0,38 BKA & WP& warmtepomp 2525 50 75 75 sloop sloop6 1bouw 3sloop6 50Figuur 4 5 180.000 020 2525 50 50 75 75 sloop 160000 1bouw 3 4 5 (betonkernactivering Energieconcept 8 / EPC 0,38 BKA & WP & warmtepomp) energie tijd (0 75 jaar) 160000 140000 ) tijd (0 - 75 jaar) (betonkernactivering & warmtepomp energie installatie verloop 140000 120.000 energiegebruik energie installatie verloop overig materiaal 120.000 EPC 0,7 100000 energiegebruik verloop materiaal installatie verloop overig aandeel beton EPC 0,7 100000 80000 energiegebruik energiegebruik verloopmateriaal overig aandeel beton BKA + WP BKA & WP EPC 0,7 80000 energiegebruik 60.000 (EPC = 0,38) verloop aandeel BKA + WP BKA & WPbeton energiegebruik 60.000 40000 (EPC = 0,38) BKA + WP BKA & WP 40000 20000 (EPC = 0,38)

informeer naar 200000 180.000 de advertentiemogelijkheden 160000 voor 2011 140000 120.000 [email protected] 100000 of bel 076 560 88 44 80000 60.000

energie

van de ePc. een concept waarbij dat het geval is, is warmtepompen

Figuur

met thermische massa activering (bijvoorbeeld betonkernactivering) en vraaggestuurde ventilatie. deze combinatie levert een robuust systeem op dat ook voldoende comfort kan leveren bij toekomstige klimaatverandering.

annemarie weersink is werkzaam voor nieman consultancy bv co2 footprint woningbouw – co2 uitstoot van woningen van productie tot sloop. auteurs a.m.S. weersink, H. valk, m. dunnink, J. meijer.

53

b:ton november 2010

NOE – De betonbekisting

Dus u wilt al uw vloeren op één adres bestellen?

UW PARTNER VOOR KWALITEIT Logisch.

• Productcertificatie • Procescertificatie • Systeemcertificatie - Kwaliteit/Veiligheid/Milieu/Arbo • ProRail CO2-Prestatieladder • Inspecties • MVO-Prestatieladder • CE-markering • Keurmerken

colofon:

Dycore heeft het breedste assortiment van Nederland. Dit assortiment bestaat uit de gewapende breedplaatvloer, de voorgespannen breedplaatvloer, de Airdeckvloer, de kanaalplaatvloer, de massieve plaatvloer en de ribbenvloer. Ons complete assortiment geeft u de zekerheid dat we elk vloerveld dichtleggen. We bieden u een onafhankelijk advies en komen daarmee tot de economisch en technisch beste oplossing voor uw project. U kunt dus met uw gehele project bij ons terecht. Van begane grond tot dak. Bovendien zijn we met onze vier productielocaties altijd dichtbij. U kunt ons bereiken via ons hoofdkantoor in Oosterhout: (0162) 477 477 of via [email protected].

Structuur in uw werk

Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: [email protected] www.kiwa.nl

Praktijk als inspiratiebron.

Redactiecommissie:

Advertentie exploitatie:

mevr. H. de kruijf

volcano creatieve communicatie

J. Hoeben

Postbus 4768, 4803 et breda

ing. S.J. de boer

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

bfbn

r. Heijnen

kostas Sfirtsis

Postbus 194

drs. ing. b.J.w.m. van melick

3440 ad woerden

ir. a.P. Pielkenrood

Fotografie/illustraties:

tel: 0348 484484

mevr. c. Zwijsen

Picture Productions/Hans Hebbink

fax: 0348 484450

ben vulkers fotografie

e-mail: [email protected]

Uitgever:

fotomix.nl

internet: www.bfbn.nl en www.bton.nl

volcano creatieve communicatie

Studio Henk van der veen

Postbus 4768, 4803 et breda

ineke key

Secretariaat:

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

bfbn, drs. J.m. van der wurf

bladmanager: kostas Sfirtsis

Aan B:ton werkten mee: auteurs:

Hoofdredactie:

Concept/vormgeving & productie:

Paul engels, i.r. robbert riep

Paul engels

volcano creatieve communicatie

rogér van domburg, annemarie weersink

victor de Zeeuw

Harm valk, martin dunnink, Joep meijer

Redactie: volcano creatieve communicatie en bfbn

54

rob Huijben, erik van der garde

NOE-Betonvormgeving b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 99, Fax (0183) 56 33 17, [email protected] www.noe.nl, www.noeplast.com

Kiwa Nederland BV Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA Rijswijk Postbus 70 2280 AB Rijswijk

NOEBetonvormgeving NOE-Bekistingtechniek is de leverancier/producent van het product NOEplast. NOEplast staat voor uit polyurethaan geproduceerde structuurmatten die in een bekisting bevestigd worden om uiteindelijk de afdruk van de structuur achter te laten in een betonelement. NOEplast structuurmatten worden toegepast in prefab beton, maar worden ook steeds vaker toegepast bij in het werk gestorte betonprojecten. Naast een leveringsprogramma van meer dan 100 standaardstructuren zien we een toename in de productie en levering van eigen ontwerpen en speciale structuren. Met deze ervaringen vindt u in NOE een goede partner in de ontwikkeling en verwezenlijking van een door u ontworpen structuur of betonvorm. Wenst u meer informatie of zijn er specifieke wensen op het vlak van betonstructurering, vraag dan onze NOEplast catalogus aan of neem contact op met een van onze NOEplast specialisten. NOEplast structuurmatten geven betonoppervlakten vorm en structuur. NOEplast laat zich eenvoudig toepassen in de prefabbeton industrie, evenals bij werken waarbij beton in het werk gestort wordt. Meer dan 100 standaardstructuren leverbaar  houtnerf  natuursteen  metselwerk  pleisterwerk  gebouchardeerde structuren  antislip  grafische structuren  vrije, artistieke structuren

Het VBI EcoPrefab Concept ® Dé basis voor comfort en toekomstbestendig bouwen

Optimaal comfort met duurzame flexibiliteit voor nu en de toekomst met het VBI EcoPrefab Concept ®

Het VBI EcoPrefab Concept is niet alleen duurzaam; het zorgt voor een besparing in bouwtijd en ruimte en biedt u dankzij de doordachte vloeren met een overspanning van meer dan 16 meter optimale flexibiliteit. De vloer heeft geïntegreerde leidingregisters voor koelen en verwarmen. Het maakt uw kantoor zeer energiezuinig en staat garant voor ongekend comfort. Wilt u meer weten over de vijf basisprincipes voor de nieuwe utiliteitsbouw? Neem dan contact op met Dennis Duffels, Hoofd Verkoop bij VBI, telefoon (026) 379 79 79 of kijk op www.ecoprefab.nl

D e b asis vo o r w e ll-be ing