05 Van de redactie. 08 Revolutionaire ontwikkelingen in. 16 Transparantie in branduren. 22 Daglichtbuizen. 28 Duurzaam design met uitzicht

05  Van de redactie Actueel  06

08  Revolutionaire ontwikkelingen in   hoogwaardige lichtbronnen

Een kunstwerk als lichtbaken   12 

16  Transparantie in branduren

  door TM-21

TierlanTijn en Frezoli: van alle   lichtmarkten thuis   18 

22  Daglichtbuizen NSVV   26 

28  Duurzaam design met uitzicht   op het vliegveld

IGOV: onduidelijkheid   tarieven OVL   32 

35  Opleidingen Licht 2014   35  36  Productnieuws

Coverfoto: Tulip Inn buffet. Verlichting: Land en Licht.

Colofon [inst]ALLICHT is een uitgave van Covordia Publishing Postbus 907, NL-7400 AX Deventer T +31 570 820214 / M +31 6456-15588 Hoofd- en eindredactie Stéphanie Schoordijk [email protected] Uitgever Gerrit A.H. van Coeverden sales@inst  allicht.nl Sales Italia, Österreich, Schweiz Casiraghi Pubblicità Internazionale Mr. Oliver D. Casiraghi Via Cardano 81, IT-22100 Como Phone: +39-031 261 407 [email protected]

Leesdoelgroepen

Architecten, ingenieurs- en (licht)adviesbureau, projectadviseurs, project inrichters, calculatie, ontwerp, werkvoorbereiding, installateurs, lichtonderhoud, facilitair  managers, hoofden technische dienst (hotel, industrie,  museum, scholen, utiliteit, zorg, wellness en golfbanen),  fabrikanten, groothandel, importeurs, agentuur, leveranciers, detaillisten, gemeente, provincie, DGWT,  Rijksgebouwen-dienst, Rijkswaterstaat, diverse  overheids instanties, woningbouwvereniging, VVE,  belanghebbenden woon omgeving.

[inst]ALLICHT wordt uitsluitend verspreid onder  betalende abonnees en via controlled circulation. Vormgeving Inkvisible, André Weigand, Warnsveld [email protected] Druk Veldhuis Media, Raalte www.veldhuis.nl

Aan dit nummer werkten mee Saskia Hendriks, Trea ten Kate, Rien Kort, Adeline  Riesselmann, Paul Settels

Oplage deze maand 12.500 exemplaren.

Abonnementen  Jaarabonnement à € 72,50 excl.  6% btw voor 10 nummers. Opgave nieuwe abonnees, wijzigingen en/of  klachten bezorging: [email protected] 

Voor meer informatie www.installicht.nl

Auteursrecht en aansprakelijkheid

Het auteursrecht voor de redactionele inhoud van [inst] ALLICHT wordt voorbehouden. Ver me nigvuldiging en/of  verspreiding van het geheel of delen van de inhoud is  slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de  uitgever.  © Copyright 2012 Covordia Publishing. Uitgever en  redactie betrachten de grootst mogelijke zorgvuldigheid  bij de samenstelling van  [inst]ALLICHT. Zij aanvaarden  geen aansprakelijkheid voor verstrekte technische  gegevens en prijzen.

Covordia Publishing werkt journalistiek samen met:

• Agentschap NL - Taskforce Verlichting, • FHI-Ledcluster – brancheorganisatie, • IGOV - InterGemeentelijk-overleg Openbare Verlichting (mediapartner + rubriek), • NEN - Nederlands Normalisatie-instituut, • NLA - Nederlandse Licht Associatie, • NSVV (mediapartner + rubriek), • Uneto-VNI platform verlichting + lichtreclame.  

Covordia Publishing treft u op diverse beurzen: •   • • • •

EvenementenHal – ElektroVakbeurs (mediapartner), FHI-led evenement (mediapartner), Frankfurt – Light+Building (mediapartner), Milano – euroluce & e-tech experience (mediapartner), Utrecht Jaarbeurs – Elektrotechniek (mediapartner).

Verschijningsfrequentie [inst]ALLICHT verschijnt 10 maal per jaar.

03

VAN DE REDACTIE Agenda

• 7 okt 2013

Training thermal management for  led applications Breda zie www.nsvv.nl

• 9 - 10 okt 2013

Dag van de openbare ruimte Houten www.dagvandeopenbareruimte.nl 

• 9 - 20 okt 2013

Festival of Lights Berlijn (D) festival-of-lights.de

• 19 - 27 okt 2013

Dutch Design Week  Eindhoven www.dutchdesignweek.nl

• 26 okt 2013

Nacht van de nacht www.nachtvandenacht.nl 

• 29 okt 2013

IGOV Kenniscafé Arnhem www.igov.nl 

• 30 okt - 2 nov 2013

Professional Lighting Designers  Convention Kopenhagen www.pld-c.com

Duidelijk

Misschien  onbelangrijk, maar toch: het is DE armatuur. Net als de temperatuur,  de receptuur en de conjunctuur. En verder is het marketingtechnisch gezien natuurlijk prettig om overal LED in hoofdletters van het  papier af te laten knallen, maar taaltechnisch is dit woord net zover  ingeburgerd als tv, tl en rvs en is de schrijfwijze dus led. Voor wie  duidelijkheid wil. Duidelijkheid wordt ook gevraagd in de markt als het om het testen  van leds gaat. Herold Tinnemeier pleit voor het werken met één  norm: TM-21. Verbatim komt met een duidelijk alternatief voor  halogeen door gebruik te maken van een nieuwe technologie. Met  daglichtbuizen wordt alles duidelijker zichtbaar en IGOV maakt zich  hard voor duidelijkheid in de tarieven die netbeheerders berekenen  aan gemeenten voor OVL. Verder is er verlichting van de Tulip Inn  op Eindhoven Airport, een lichtkunstwerk dat van verre al duidelijk  zichtbaar is en het lichtcongres van de NSVV komt aan bod. Veel  leesplezier! Stéphanie Schoordijk Hoofdredacteur [inst]ALLICHT

• 30 okt - 2 nov 2013

Illuminating York illuminatingyork.org.uk 

• 14 november 2013

Nationaal Lichtcongres NSVV Euretco, Hoevelaken (zie p. 26) www.nsvv.nl

• 9 - 16 nov 2013

Glow lichtfestival Eindhoven www.gloweindhoven.nl 

• 27 nov 2013

FHI  Led Evenement Den Bosch www.ledapplicatie.nl 

• 11 - 13 dec 2013

Foto: Images Money.

ElektroVakbeurs Evenementenhal Hardenberg www.evenementenhal.nl 

05

ACTUEEL

Helder in de tas

Helder in de  tas verlicht het leven van de  moderne vrouw: het zorgt  voor tijdbesparing, doordat  met deze ledverlichting in  de tas alle spullen makkelijk  kunnen worden gevonden.  Zo wordt ergernis van alle  partijen weggenomen. Dit is  een idee van een team van  zes derdejaars studenten  van de Hogeschool Leiden.  Dit concept speelt in op de  frustratie en ergernis die  vrouwen hebben als ze hun 

spullen zoeken in hun tas. Het product is een buigzaam lint van leer met ledverlichting en een schakelaar, en kan worden toegepast in alle tassen, omdat  het verplaatsbaar is. Dit kan door bovenaan de tas  de clip om te buigen en de batterijen aan het andere  uiteinde ook, waardoor deze onderin de tas blijven  liggen of aan de zijkant zijn geplaatst. Zo past het in  elke tas, groot of klein, en er komt uit meer hoeken  licht, terwijl het licht bij vergelijkbare producten maar  van één kant komt. Nooit meer spullen kwijt in een  overvolle tas dus.

Helderindetas.nl

D(esign)-Day

De achtste editie van het eigenzinnige, creatieve, halfjaarlijkse evenement  D(esign)-day vindt van 15 t/m 17  november plaats in de Timmerfabriek  aan de Boschstraat in Maastricht. Dit is een podium voor designers die hun  werk zelf bedenken, ontwerpen en  maken. Vakmanschap, duurzaamheid  en korte lijntjes zijn de sleutelwoorden. Bezoekers kunnen direct bij de ontwerpers een item kopen of zich  oriënteren voor een persoonlijk ontwerp. De laatste editie in mei, in de  SAM Decorfabriek, was met zo’n  5000 bezoekers een groot succes.  Ook in de Timmerfabriek, met zijn  industriële Sphinx-verleden, zijn hoge  plafonds en zijn ruwe afwerking, zullen de ontwerpen mooi tot hun recht  komen. De ideale gelegenheid om 

06

elkaar te ontmoeten, is tijdens de  openingsavond op 15 november. De  avond begint met een borrel. Wie  vooraf een couvert bestelt, kan na de  borrel aanschuiven voor een bijzonder  driegangenmenu (€ 65 incl. drank).  Tijdens het diner  vindt de ‘Designers  for Design’-veiling  plaats, waarvoor  deelnemende ontwerpers bijzondere  stukken beschikbaar stellen. Met de  opbrengst van de  veiling wordt  Stichting Platvorm,  de organisator van  D(esign)-day,  gesteund. Stands  van designers zijn 

deze avond al te bezichtigen. Aanmelden voor borrel en/of diner kan via  email: [email protected].  Nog meer dan tijdens de voorgaande  edities wil D(esign)-day bruggen slaan  tussen bedrijfsleven en designers.  Ontwerpers hebben vaak verrassende  oplossingen voor praktische problemen, zoals het creëren van meer  opslagruimte of het aankleden van  een ontvangstruimte. Stichting  Platvorm is begin dit jaar een denktank gestart met sleutelfiguren uit het  Limburgse bedrijfsleven, genaamd het  Comité der Dwarsverbanden. Dit  comité broedt op manieren om het  creatief potentieel van D(esign)-day te  koppelen aan het bedrijfsleven en  concrete opdrachten te genereren  voor ontwerpers. 

d_daydesignveiling.nl

ACTUEEL

Interior Design Giants

Fotografie: Studio DL

Luxury Society presenteert een tiental van de  meest vooraanstaande  hotel designers van  vandaag de dag, waaronder Kelly Wearstler,  Pierre Yves Rochon,  Alberto Pinch, Hirch  Bedner en Yabu Pushelberg. Hotels zijn  allang symbolen van  luxe – zo verkoos Coco

Chanel 30 jaar lang het Ritzhotel in Parijs boven haar  eigen huis. Tegenwoordig  worden hotels vooral uitgekozen op uniek, luxe architecturaal- en interieurontwerp. De  creatieve geesten van  getoonde ontwerpen (en  meer) zijn te vinden in bij  Luxury Society.

Luxurysociety.com

Voetbalstadion Enschede

Insta heeft ledmodules geleverd voor een kleurrijke lichtvormgeving. De  25.000 bezoekers van het voetbalstadion van FC Twente worden hiermee naar de ingang geleid. Bij evenementen zullen de zuilen passende kleuren vertonen, en op gewone dagen wordt de verlichting gedimd en  worden de bomen aangelicht. Met technologie van Insta en Instalight  Control werden de concepten uitgewerkt tot het uiteindelijke resultaat.

www.insta.de

Mergellicht

Een pand is  pas af als de lichtkleur en positionering van de armaturen kloppen, meent Netherled. Het was de  gedachtegang achter de realisatie van project Dieteren in Valkenburg aan de Geul. Het lichtontwerp  bevat armaturen met diverse vermogens en stralingshoeken, allen in één en dezelfde lichtkleur:  mergellicht. Dit is het licht dat een mergelpand laat stralen en de omgeving verrijkt. Ook onderstreept het lichtontwerp de aanwezigheid en schoonheid van architectonische elementen, zoals de  ornamenten bij de entree.

www.netherled.com

07

Revolutionaire ontwikkelingen in hoogwaardige lichtbronnen Verbatim is een relatief nieuwe speler op de ver-

lichtingsmarkt. Zij komen met revolutionaire led-

lampen ter vervanging van de halogeenlamp. Wie 

• door Saskia Hendriks

J

het verschil ziet tussen deze leds en de halogeenlampen mag het zeggen.

Jeanine Chrobak-Kando is Business Development Manager Led bij Verbatim en werkt vanuit het Duitse Frankfurt. “Ledlampen zijn oorspronkelijk bedacht als opvolger van halogeenlampen”, zegt ze. Haar organisatie heeft zich gespecialiseerd in de ledversie van de halogeenlamp. Om die te ontwikkelen, heeft Mitsubishi Chemical Corporation veel onderzoek gedaan. “Bij ons moederbedrijf staat kwaliteit hoog in het vaandel. Dat is kenmerkend voor Japanse bedrijven. We liepen tegen verschillende uitdagingen aan in de ontwikkelfase, ten eerste de mogelijkheid om het licht te dimmen. Reguliere dimmers zijn bedoeld voor de gewone halogeen- en gloeilamp. Er zijn ook veel dimmers op de markt om led te dimmen. Wij waren niet op zoek naar een nieuw soort dimmer,

8

maar wilden de technologie in de ledlamp zelf aanpassen. Dat vroeg veel onderzoek en testen. Het basisprincipe van dimmen is wel gelijk, maar de details zijn verschillend en geven juist de doorslag.” Tijdens de zoektocht ontdekten de researchers van Mitsubishi Chemical Corporation dat bij sommige dimmers het licht uitging of begon te flikkeren. “De ene keer gebeurde dit binnen een half uur, maar soms duurde het ook dagen. Alles wat fout ging, is onderzocht.” De testen spitsten zich toe op zowel dimmers voor particulieren als grootverbruikers. Door alle opgedane kennis was men in staat om de technologie voor dimmers in de ledlamp zelf te verwerken. Een revolutionaire ontwikkeling, net als de driver die in de lamp zit en deze helemaal aanstuurt. “We

hebben twee jaar aan de ontwikkeling van deze driver gewerkt. Mitsubishi Chemical Corporation heeft een eigen R&Dafdeling. Dat geeft ons bij Verbatim een voordeel, omdat we snel met nieuwe technologieën op de markt kunnen komen”, vertelt Chrobak-Kando. “ Wij zien onszelf dan ook als ambassadeur van nieuwe technologieën.”

Geen nieuwe dimmer, maar de technologie in de ledlamp aanpassen

Passive cooling

Naast de problemen van het dimmen waren er meer uitdagingen. “Ledlampen geven veel warmte af en er zijn in principe twee koelmethodes, actieve koeling en passieve koeling”, legt ze uit. “Actieve koeling houdt in dat er in de ledlamp een piepkleine ventilator is verwerkt, die de lamp koelt. Passieve koeling houdt in dat er bij de koeling van de ledlamp geen bewegende onderdelen worden gebruikt. We hebben daarvoor gekozen, omdat bewegende delen kapot kunnen gaan en lawaai kunnen veroorzaken. Bij Verbatim kiezen we voor de hoogste kwaliteit en daar past alleen passieve koeling bij. Met de koeling wordt onze lamp ongeveer 70 ˚C.” Ter vergelijking: een reguliere halogeen- of gloeilamp kan wel 150 ˚C worden. De laatste uitdaging betrof het formaat van de nieuwe ledlamp. “Wij vinden het gemak voor onze klanten belangrijk. Om een halogeenlamp één op één te vervangen door een ledlamp, moesten we ervoor zorgen dat het formaat gelijk was. De meeste lampen van dit type zijn namelijk een stuk groter. Onze vorige modellen hadden nog vier ledlampen, maar in het nieuwe model zit er nog maar één. Ook de keuze van de lens, de elektronica, de koeling en soort led dat we gebruiken, hebben eraan bijgedragen dat we nu een kleine lamp kunnen produceren. Deze lamp wekt echter net zoveel licht op als de versie met vier leds, maar heeft geen last van de hinderlijke schaduwen die bij meer leds ontstaan. Onze lampen gebruiken maar 7 W en gebruiken 30 tot 40% minder energie dan een gewone ledlamp. Dit komt door alle innovaties die we hebben ontwikkeld.”

van de voordelen van nieuwe ontwikkelingen, maar het ook fijn vinden als hun product er wel hetzelfde blijft uitzien. “Bij onze nieuwe ledlampen zullen de meeste mensen het verschil niet zien met een reguliere halogeenlamp”, vertelt ze met enige trots. De ledlamp van Verbatim onderscheidt zich ook door de 12 V-versie. Toen de halogeenlamp op de markt kwam, waren er alleen maar 12 V-lampen. Om een 12 V-lamp te laten branden op het normale stroomnet is een transformator nodig, die wordt ingebouwd in de elektrische installatie. Ze merkte dat bedrijven wel graag over wilden naar led, maar niet de hele elektrische installatie wilden aanpassen. “Bedrijven zijn gewend aan een bepaald systeem en hechten er ook waarde aan. Onze nieuwe 12 V-ledlamp speelt hierop in en kan één op één de reguliere halogeenlamp vervangen. Dat is gemakkelijk voor de klant. Ik merk dat in hotels

Duurzaamheidstrend

De ervaring van Chrobak-Kando is dat klanten graag profiteren

9

HLG Holland Lighting Group De mooiste kap voor de beste prijs

Holla

roup gG

roup gG

Compleet messing/koper armatuur met div. Lichtbronnen. En dat voor de scherpste prijs. Uitermate geschikt voor de oude stadskernen. Wij hebben hierbij ook de echte gietijzeren mast. Holland Lightin De kap is de meest onderhoudsvriendelijke in zijn soort. Dus gemeenten met vervangingsplannen vraag eens geheel vrijblijvend om informatie. [email protected] nd Light in

Hardenberg 10, 11 en 12 december 2013

Openingstijden:

14.00 - 22.00 uur

Dé vakbeurs voor de elektrotechniek Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/elektro-hb met onderstaand registratienummer en ontvang twee gratis entreebewijzen voor Elektro Vakbeurs Hardenberg 2013.

6130002504 Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

www.evenementenhal.nl

Ons evenement.

UW MOMENT.

GROTEHANGLAMPEN.NL WIJ LEVEREN OOK HET LALYD DRAADLOOSSPEAKER / LEDLAMP SYSTEEM

Alle lampenkappen op maat gemaakt in eigen atelier > Ruime keus aan verlichtingsarmatu verlichtingsarmaturen en lampenkappen > Sfeervol licht of zakelijk functioneel licht > Ook met LED verlichting > Brandvertragend > Ruime selectie aan materialen, vormen en maten > Betaalbare hoogstaande kwaliteit > Betrouwbare partner

Bestel kosteloos ons informatiepakket voor de interieurarchitect via: [email protected] Kijk ook op www.grotehanglampen.nl

102cm

WWW.HLGBV.NL - +31 416 347542

vaak wel de bedden en het behang worden vervangen, maar dat er dan geen geld meer is om de technische installatie aan te passen. Toch willen hoteliers wel meedoen met de duurzaamheidstrend en daar biedt onze lamp uitkomst. De ervaring leert dat wanneer de technische installatie eenmaal moet worden vervangen, de meeste bedrijven op dat moment wel omschakelen naar 220 V en naar reguliere ledlampen die geen transformator meer nodig hebben.”

Bijzonder project

Verbatim richt zich vooral op de professionele markt. “Verbatim is een dochtermaatschappij van Mitsubishi Chemical Corporation”, vertelt ze. “Het bedrijf is al sinds eind jaren 60 leverancier van grondstoffen voor lampen, te weten fosforen. Ook bij de ontwikkeling van ledlampen, ongeveer 15 jaar geleden, was Mitsubishi Chemical Corporation een belangrijke toeleverancier.” Sinds drie jaar levert het bedrijf ledlampen via hun verkooporganisatie Verbatim, dat eerder vooral bekend stond om de verkoop van informatiedragers als dvd’ s en usb-sticks. Een bijzonder project dat Chrobak-Kando zich herinnert, betreft de verlichting in een zeer toeristisch kasteel in Hongarije, waar alle kroonluchters nieuwe ledlampen moesten krijgen. “Wij garanderen 35.000 branduren op onze ledlampen. Dat is 35 keer langer dan reguliere halogeenverlichting meegaat. Daarom hoeven de onderhoudsmensen deze lampen veel minder vaak te vervangen en dus gaan de vervangingskosten fors omlaag. Samen met de energiebesparing, die onze lampen opleveren, bespaart het kasteel nu zeker 20.000 euro per jaar op de verlichting”, besluit ze met een glimlach. www.verbatim.com

11

Een kunstwerk als  lichtbaken Onlangs is het interactieve lichtkunstwerk ‘Seeds  of Change’ van lichtkunstenaar Dorette Sturm  officieel in werking gesteld. De 21 m hoge hightech lichtinstallatie in het nieuwe hoofdkantoor  van Ricoh Nederland in ’s Hertogenbosch straalt 

L

dynamiek en transformatie uit. 

Licht verandert langzaam van kleur en vorm en verplaatst zich door de bewegende dubbele helix in een glazen uitbouw van het pand. Overdag ligt het accent op de dynamische vorm en beweging. ’s Avonds transformeert het tot een lichtbaken voor de omgeving.

Zintuigelijke beleving

• door Trea ten Kate

Foto’s: Seeds Of Change, Dorette Sturm 2012-2013, fotograaf: Marc Bolsius.

12

“Licht speelde altijd al een rol in mijn projecten”, zegt kunstenaar Dorette Sturm. Vanaf 2005 werd die rol langzaamaan steeds groter. “Licht heeft een fysieke uitwerking, de beleving en de verwondering die het kan oproepen fascineert mij. Ik gebruik licht, geluid en beweging in mijn werken en zoek een goede mix in het minimale.” Het kunstwerk Breathing Cloud is daarvan een goed voorbeeld. Het is een zachte, gewelfde en verleidelijke ‘wolk’ van licht, die fysiek groter en kleiner wordt. Het ziet eruit en klinkt als een levend, ademend, zwevend organisme. Breathing Cloud is een autonoom werk en Sturm noemt het een zintuiglijke beleving. In al haar kunstwerken staat zintuiglijke

beleving centraal, met als belangrijkste thema’s groei, verbinding en transformatie. Breathing Cloud is vertoond op diverse design-evenementen en kunstfestivals in Nederland en China.

Imagine Change

Naast haar vrije werk voor exposities werkt Sturm ook in opdracht. Ze voelt zich daarin niet beperkt in haar ontwerpvrijheid. Over Seeds of Change – haar jongste creatie – praat ze met evenveel enthousiasme, en met weidse handgebaren zet ze haar woorden kracht bij. “Wanneer ik word benaderd voor een lichtkunstwerk, is mijn filosofie bekend en geven opdrachtgevers me alle ruimte en het vertrouwen om een passend ontwerp te maken.” Het nieuwe hoofdkantoor van Ricoh heeft een glazen uitbouw over zes verdiepingen, waarvoor nog geen invulling was. De opdrachtgever kende het werk van Sturm. De bedrijfsfilosofie van Ricoh is Imagine Change en dat sluit naadloos aan op de thema’s die een centrale rol spelen in de werken van Sturm. “De opdrachtgever was gecharmeerd van

tecten en kunstenaars.” Westerburgen was bij het ambitieuze project van Sturm betrokken vanaf de engineeringsfase tot het leveren van de onderdelen en de complete technische begeleiding en uitvoering. “Als het project eenmaal moet worden uitgevoerd en het moment daar is om de handen te laten wapperen, sta ik met mijn collega’s op de werkvloer.”

Lichtbaken

‘Er zijn 200 behuizingen met elk één onafhankelijk programmeerbare pixelled

Breathing Cloud. Ik heb vervolgens niet alleen een eerste schetsontwerp op papier gemaakt, maar ook een 3D-animatie van het ontwerp in het gebouw. Bij mijn ontwerpen tune ik in op een plek; de plaats en de gebruikers ervan zijn een belangrijk uitgangspunt voor mij. De uitdaging die ik me in het Ricohgebouw stelde, was dat het kunstwerk niet alleen binnen voor werknemers en bezoekers communiceert, maar ook van buiten goed zichtbaar zou zijn. Intuïtief kwam tijdens het ontwerpproces de vorm van een DNA-structuur bij mij boven. Deze universele structuur verbindt in de glazen uitbouw onder met boven en binnen met buiten en kent oneindige variaties die vernieuwing en transformatie in zich dragen.”

In maart 2012 tekende Sturm het eerste schetsontwerp en vorige maand is Seeds of Change officieel in werking gesteld. Overdag ligt de nadruk op de beweging en ’s avonds straalt het imposante kunstwerk haar bewegende, veranderende licht naar de buitenwereld. “Ik ben hierin meer naar buiten gegaan met het licht, het is een lichtbaken dat niet alleen in de wijk, maar ook op grote afstand vanaf de randweg zichtbaar zou zijn, met als gevolg dat ik in dit project minder minimalistisch heb gewerkt dan ik gewend ben. Gaandeweg kwam ik erachter dat het driedimensionale effect van grote afstand wegviel, de DNAstructuur werd dan tweedimensionaal.

SmartLight

Het ontwerp was klaar en in de uitvoeringsfase toen de kennis en expertise van SmartLight in beeld kwam. Het bedrijf uit Tilburg houdt zich bezig met pure ledverlichting. “We begonnen ons bedrijf met het verkopen van ledverlichting, maar voeren inmiddels steeds vaker lichtprojecten uit”, zegt lichtarchitect Hedwig Westerburgen van SmartLight. “Projecten variëren van eenvoudige lichtbakken tot het verzorgen van de verlichting van gevels, tunnels, interieurs en kunstwerken. We voeren projecten uit van A tot Z, bijvoorbeeld voor lichtarchi-

13

LED energy saving

LED Roadway Light ME/S, Trapezio-serie (origineel sinds 1986)

built-in lighting modules  Suitable for standard-compliant street lighting in accordance with EN 13201

Gecertificeerd conform SKG-KE 571, dus ook toepassing binnen PKVW®-projecten.

 Available in three different colour temperatures: 3000 K, 4000 K, 5000 K

(078) 6543 111 www.multicare.eu/led

 Modular system: combinable lumen packages  With a square or linear luminaire array

slagvaste polycarbonaat led-armaturen met • schemerschakelaar • bewegingsmelder • geïntegreerde noodfunctie toegepast door architecten • woningbouwverenigingen • VVE’s • overheid • adviseurs • aannemers

www.vossloh-schwabe.com

toegepast voor achterpaden • voordeuren • achterdeuren • portieken • galerijen • gangen • trappenhuizen

14 VS LED Roadway_Installicht.indd 1

18.09.2013 09:13:57

Auteursrecht

Dat is bijgesteld door de beweging in de spiraalvorm te accentueren bij de speciale kleureffecten. Ik heb in de ontwikkelfase met virtuele modellen gewerkt, wat voor de keuzes van patronen en bewegingen een uitkomst was, maar je ziet dan niet het effect op grote afstand. We hebben een aantal keren buiten gezeten en gekeken om vervolgens keuzes te maken uit de scènes voor de mapping en opnieuw met de kleurintensiteit aan de slag te gaan.” Westerburgen herkent dit wel van andere grote projecten. “Bij alle grote projecten met kleurwisseling wordt vaak pas na realisatie het effect echt zichtbaar”, zegt hij. Sturm: “De vormen van de glazen behuizingen had ik al ontwikkeld, maar ze moesten uiteindelijk toch een slagje groter worden.” Westerburgen zegt daarover: “We kregen ermee te maken dat afmetingen en ledtypen al waren bepaald. Om voldoende uitstraling te krijgen van het kunstwerk op grote afstand, moest het aantal leds worden uitgebreid. Er zijn uiteindelijk 200 glazen behuizingen in het kunstwerk verwerkt. Elke behuizing heeft één pixelled die onafhankelijk programmeerbaar is, zodat elke glazen behuizing afzonderlijk aanstuurbaar is. Per behuizing zijn er oneindig veel combinaties mogelijk in lichtkleur en lichtsterkte. Er is één motor die alles in beweging zet en die wordt aangestuurd vanuit een centrale computer. Bij het kunstwerk hoort ook een onderhoudscontract; bij een storing kunnen we van buitenaf onderzoeken waar de storing zit en deze vaak op afstand oplossen. Een onderhoudscontract bij een kunstwerk van dit kaliber is essentieel.”

Het uiteindelijke resultaat overtrof de verwachtingen van de directie van Ricoh, zegt Sturm. Het licht van het kunstwerk brandt tot middernacht, en zonnepanelen op het dak zorgen voor de benodigde elektriciteit. Het formaat, de 200 witte glazen behuizingen, de beweging en het licht maken het tot een indrukwekkende blikvanger. Het scenario voor de beweging van het kunstwerk en voor de manier waarop het licht zich door het kunstwerk beweegt, vormt een essentieel onderdeel van het lichtkunstwerk. Er wordt gebruikgemaakt van zes kleuren uit het kleurenspectrum die elk op gezette tijden soleren. Blauw beweegt zich als water druppelsgewijs door het kunstwerk, magenta geeft een vurig effect. Doordat de leds onafhankelijk van elkaar programmeerbaar zijn in kleur en lichtsterkte zijn er oneindig veel mogelijkheden. “Het kunstwerk gaat over verandering, daarom is dit essentieel, er zijn veel nuances mogelijk”, zegt Sturm. Om er nadrukkelijk aan toe te voegen dat het maken van keuzes belangrijk is voor een afgewogen lichtscenario. “Mijn kunstwerk valt onder het auteursrecht, er zijn afspraken gemaakt over het lichtprogramma. Als er de wens is voor een ander scenario, dan wordt dat met mij afgestemd omdat het auteursrechtelijk mijn kunstwerk blijft.” www.dorettesturm.com www.lightsolutions.nl

15

Transparantie in branduren door TM-21? “Als het om de levensduur van led gaat, wordt er  soms zomaar wat geroepen”, vindt Herold 

Tinnemeier. Hij pleit voor één norm waarmee alle 

• door Saskia Hendriks

L

fabrikanten gaan werken om transparantie te  bevorderen.

Led maakt een stormachtige ontwikkeling door, ook in het land van de openbare verlichting. In bijna elke gemeente staat vervanging van de reguliere straatverlichting door led op de politieke agenda, maar hoe weten organisaties of ze de goede keuze maken? Bij de aanschaf van nieuwe verlichting moeten zij rekening houden met veel aspecten, zoals de drukte van een weg, de inrichting ervan en de gebruikers. Als het besluit voor de juiste inrichting is genomen, dan rest nog de keuze voor de armaturen en de ledlampen zelf. “Die keuze is een lastige”, weet Tinnemeier, eigenaar van Orange Lighting. Hij vertegenwoordigt het Amerikaanse GE Lighting in Nederland op het gebied van OVL. “Als het om de levensduur van led gaat, wordt er soms zomaar wat geroepen. Ledlampen die

16

100.000 uren branden. Ik vraag me dan af waar dat op is gebaseerd.” Volgens Tinnemeier is de markt op zoek naar een goede en gangbare norm voor ledverlichting. “Als deze norm er niet komt, gaan landen hun eigen norm ontwikkelen. Daarbij is de markt zeker niet bij gebaat. De producenten moeten dan voor ieder land afzonderlijk keurmerken gaan voeren. Dat is niet wenselijk”, vindt de OVL-specialist.

Gegarandeerde branduren

Een goede norm bestaat al, volgens Tinnemeier: GE Lighting werkt met TM-21. “Deze norm is opgesteld door de grote ledfabrikanten. Simpel gezegd schrijft de norm voor hoe de led moet worden gemeten en getest (LM 80)

en hoe de led-armatuur lichttechnisch en elektrisch dient te worden gemeten (LM 79). De norm creëert daarmee gemeenschappelijke concurrentievoorwaarden voor ledleveranciers. Het TM-21-protocol houdt in dat een aantal led-armaturen minimaal 6000 uur worden getest en dat de resultaten uit de test met een factor zes worden geëxtrapoleerd om een eenduidige en betrouwbare communicatie naar de markt te waarborgen. Na één jaar te hebben getest, mag je publiceren dat die led garant staat voor minimaal 50.000 branduren. Dat wil niet zeggen dat de ledlamp het daarna niet meer doet. Led is een stukje elektronica, dat feitelijk niet kapot gaat, maar langzaam minder licht gaat geven. In de openbare verlichting is dat een belangrijk gegeven, gezien de richtlijnen die daar gelden. Daarom is deze kennis ook belangrijk bij het maken van een keuze in ledverlichting.” Tinnemeier erkent dat de toegezegde kwaliteit van de ledlampen na de testperiode een aanname is. “Het is een schatting over hoe die led zich ontwikkelt. De norm van zes keer het aantal testuren is een wiskundig gegeven, bepaald door de deskundigen die de TM-21-norm hebben ontwikkeld. Om meer zekerheid te hebben, moeten bedrijven eigenlijk langer testen, maar dit is ook geen optie. 8750 uren houdt in dat je een jaar lang testen uitvoert. ‘Eindelijk appels Er is geen bedrijf dat langer test; dan word je ingehaald met appels door nieuwe ontwikkelingen is het geteste product vergelijken’ en alweer verouderd.” De markt moet het dus doen met berekeningen en aannames, die door de grote producenten zijn opgesteld en erkend.

Energy star

Tinnemeier pleit voor het algemene gebruik van de TM-21norm. “Eigenlijk maakt het mij niet eens uit met welke norm we werken. Ik vind het vooral belangrijk dat iedereen ledlam-

Standaard

Marnix Lieffijn en Toine Adams van Spectrum Advies & Design, gespecialiseerd in openbare verlichting, zeggen over de TM-21 norm: “Spectrum onderschrijft het belang van een duidelijke ledstandaard om te komen tot aantoonbare kwaliteit van ledsystemen. TM-21 speelt hierin een belangrijke rol, maar is zeker niet het enige criterium om het kaf van het koren te kunnen scheiden. Uiteindelijk gaat het om het gehele ledsys-teem en niet om de prestatie van de led op zich. Het toepassen van zeer goede leds achter een slechte leddriver en/of slechte een thermische omgeving resulteert in teleurstelling. Spectrum onderschrijft daarom, aanvullend op de TM21, de toepassing van de IEC/PAS 62722, die aangeeft hoe het gehele ledsysteem zich houdt over aangegeven tijd bij een aangegeven maximale bedrijfstemperatuur. Verder acht Spectrum Advies het wenselijk dat in de TM-21 beschreven meetmethode wordt aangepast overeenkomstig de wens van veel fabrikanten. Op dit moment duurt het uitvoeren van een TM-21 test zeer lang in verhouding tot de snelheid waarmee leds worden ontwikkeld en geproduceerd. De combinatie van een snellere meetmethode en eenduidige vastlegging van de resultaten volgens TM-21 dragen bij tot betere kwaliteit ledverlichting in de openbare ruimte en geven meer fabrikanten een handvat om de TM-21 methode te gaan gebruiken. www.spectrumadvies.nl

pen en armaturen op dezelfde wijze test, dan komt er meer duidelijkheid voor de klant. Die kan dan appels met appels vergelijken en een juiste keuze maken”, licht hij toe. “Maar de TM-21-norm is er en GE Lighting kiest ervoor om conform deze norm te werken. In Amerika heb je een soort keurmerk, Energy star, dat eisen stelt met betrekking tot het energieverbruik van apparaten. Energy star wordt gecontroleerd en beheerd door de overheidsinstellingen US Environmental Protection Agency en het US Department of Energy. Ook de TM-21-norm heeft een Energy star-label, wat betekent dat de afnemers vertrouwen hebben in het product en dat er een bepaalde kwaliteit is gegarandeerd. In Europa zou TM-21 de energy star kunnen zijn.” Wereldwijd zijn er meer laboratoria, die conform de TM-21-norm mogen testen. Deze laboratoria werken onafhankelijk en worden regelmatig streng gecontroleerd. GE Lighting mag deze testen ook uitvoeren. “Het maakt niet uit in welk laboratorium je je producten laat testen, de uitkomsten moeten in principe gelijk zijn, omdat de testmethode volgens een protocol verloopt.”

Hoezo 100.000 uur?

Tinnemeier blijft kritisch over bedrijven die 100.000 branduren voor hun ledlampen garanderen. “Wat zeggen deze cijfers?”, vraagt hij zich af. “Hoe lang zijn ze getest? Hoe zijn ze getest? Geldt het testresultaat voor alle armaturen? In openbare verlichting is de vuistregel dat straatverlichting 4000 uur per jaar brandt. 100.000 branduren betekent dus 25 jaar in openbare verlichting. De meeste armaturen gaan geen 25 jaar mee en de elektronica, die nodig is voor de ledlamp, ook niet. Één norm maakt de markt transparanter en daar ben ik voorstander van. Als iedereen op dezelfde wijze meet en publiceert, in overeenstemming met de TM-21-norm, dan pas heb je betrouwbare informatie om een zogenaamde TCO-berekening te maken. Dat is belangrijk voor afnemers. TM-21 meet nauwkeurigheid en daarmee kun je vertrouwen in de markt creëren.” www.orangelighting.nl

17

TierlanTijn en Frezoli: van alle lichtmarkten thuis Uiteenlopende ontwerpen waarbij ambachtelijk  werken het uitgangspunt is. TierlanTijn, dat 

begon als een hobby van twee broers en hun 

• door Saskia Hendriks

I

moeder, is uitgegroeid tot een professioneel 

bedrijf met bijzondere sfeer- en projectverlichting.

In het Brabantse Rijsbergen is veel veranderd bij TierlanTijn. Het familiebedrijf is gebleven. Het vrijblijvende niet. Met opdrachtgevers in binnen- en buitenland profileert men zich met onderscheidende ontwerpen in twee labels: de landelijke stijl van het merk TierlanTijn en de industriële lijn van Frezoli. Martijn Gelissen is verantwoordelijk voor de zakelijke en organisatorische kant van het bedrijf, waaronder de logistiek en de kwaliteitscontrole. Mede-eigenaar Michel Gelissen heeft het ontwerpen en uitvoeren van de nieuwe modellen onder zijn beheer. Ambachtelijke producten, daar staat Tierlantijn voor, en persoonlijke aandacht gedurende het hele productieproces.

18

Ambachtelijk

Verlichting heeft altijd deel uitgemaakt van de collectie, maar is nu de core business. “Eerst in de landelijke stijl, met de zelf vervaardigde ornamenten van gips en beton. Een jaar of 13 geleden zijn we begonnen met staal en polyester”, vertelt Michel Gelissen. ”Ik had wat ideeën en via onze neef, die in Tsjechië woont, kwamen we bij een ambachtelijke gieterij terecht, die de ideeën tot uitvoering kon brengen. Zo begon de nieuwe lijn Frezoli. We vonden de naam TierlanTijn niet passen bij de stoere uitstraling van de industriële ontwerpen, daarom zochten we naar een andere naam. Frezoli is de vrije Italiaanse vertaling van TierlanTijn.” Frezoli is robuust en industrieel. Ongepolijst gegoten aluminium, dat is gezandstraald en

voorzien van een matte laag. Een ruw effect. “In Tsjechië leveren ze echt vakwerk”, legt hij uit. “Kenmerkend voor de Frezoliontwerpen is het meegegoten beeldmerk in het aluminium gietstuk of in de wandbevestiging van de lampen. Door ze te voorzien van een speciale donkere finishlaag krijg je een bijzondere uitstraling en meer diepte in het materiaal. Dit kenmerk maakt de Frezoli-lamp echt heel herkenbaar. Als ik door onze werkplaats loop en ik zie dat er niet genoeg finish op zit, dan smeer ik er gewoon wat bij”, lacht de bedenker.

Om tot deze technieken te komen, experimenteert hij met behandelwijzen. “Pas als het helemaal naar mijn zin is, schrijf ik het op en leg ik het vast. We vinden het belangrijk om de finishing touch in eigen hand te houden, omdat het dan precies zo wordt als we het willen hebben. De lampen worden één voor één ook technisch gecontroleerd, voordat ze de deur uitgaan.”

Buitenlandse projecten

Waar TierlanTijn zich vroeger vooral richtte op winkeliers, is projectverlichting de laatste jaren steeds belangrijker geworden, zowel in binnen- als buitenland. Dat het concept werkt, blijkt uit de bijzondere projecten waarvoor TierlanTijn wordt benaderd. “Laatst werden we benaderd door Concrete, een ontwerpbureau dat de hele inrichting voor restauExperimenteren rant Calf en Bloom in Amsterdam uitAmbacht en familie staan hoog in voerde”, vertelt hij enthousiast. het vaandel. Michel Gelissen “Concrete heeft ons ingeschakeld om de staat garant voor het design en verlichting te realiseren. De sfeer is trenneef Thore werkt de schetsen uit dy en industrieel, met oog voor detail.” tot 3D-ontwerpen, waar vervolOok in de Londense horeca zijn de gens in Tsjechië de mal‘Patineren, kleuren, ontwerpen van Frezoli te vinden. “Bijvoorbeeld in het restaurant van len van worden gemaakt. koperbehandelin- Jamie Oliver. Daar werden onze Daarna worden de verweer gezien door twee schillende onderdelen gen, aansluitingen, ontwerpen Deense lichtprofessionals, waarmee gegoten. Een film over het productieproces staat dat doen we we nu ook samenwerken.” TierlanTijn richt zich steeds meer op de website van allemaal zelf’ op het buitenland. “Inmiddels verTierlanTijn. “Als halffakopen we onze verlichting over de bricaat komen de onderhele wereld. Binnenkort zijn de delen in onze werkplaats Frezoli-lampen te vinden in alle Duitse in Rijsbergen binnen en hier maken we de lampen af”, legt Kaufhof-filialen. Daar zijn we ingeschaMichel Gelissen uit. “Patineren, kleuren, koperbehandelingen, keld via een projectbureau uit Düsseldorf aansluitingen, dat doen we allemaal zelf met onze eigen menom een shop-in-shop van een kledingsen en alles gebeurt allemaal hier in Nederland met de hand.

19

Wie van de drie? De verschillen in prestaties van (LED) armaturen zijn aan de buitenzijde niet te zien. Rapportages van leveranciers verschillen nogal eens met de praktijk. Vóór aanschaf is een onafhankelijk advies dan de oplossing. Hierbij wordt zorgvuldig getest op o.a. aspecten als duurzaamheid, energieverbruik en onderhoudsefficiency. De onderzoeken van Hilec geven snel uitsluitsel, waarmee u uw investering beschermt. Hilec is onafhankelijk van leveranciers en kan technische OVL-vraagstukken van A tot Z doorlichten – zowel op kleinere als op grotere schaal.

1

2

3

Heeft u een testvraag op OVL-gebied? Leg hem voor aan de adviseurs en onderzoekers van het Hilec Lighting Research Centre. U ontvangt dan kosteloos een onderzoeksvoorstel. Kijk op www.hilec.nl voor meer informatie of bel naar 088 895 9000. Hilec is een onafhankelijk onderzoekscentrum.

20

Onderdeel van

merk te decoreren. En dan hangen onze lampen nog in alle 50 winkels van een ander bekend kledingmerk.”

Inspiratie

Bijna alle ontwerpen van TierlanTijn en Frezoli zijn van de hand van Michel Gelissen: “Het is ook mogelijk om een ontwerp bij ons aan te leveren, dat we dan produceren. Een Zweeds hotel heeft dit gedaan. Leuk detail is, dat wij deze lamp nu hebben opgenomen in onze vaste collectie.” De designer krijgt inspiratie van alles wat hij op straat ziet, maar ook uit de meubelindustrie. “De trend is nu matzwart ijzer en eikenhout. Dat komt ook terug in onze nieuwe collectie, en de Nederlandse primeur was tijdens de vakdagen van ETC Expo in Culemborg, waar TierlanTijn een vaste stand heeft.” www.tierlantijn.com www.frezoli.nl

21

Daglichtbuizen Daglicht, duurzaamheid en passief bouwen, Pilo  Peerlings van Lightway Nederland raakt er niet 

• door Adeline Riesselmann

P

over uitgepraat. Sinds 2011 haalt hij ‘de nieuwe  generatie daglichtbuizen’ in het land.

Peerlings is enthousiast. Of het nu gaat over de producten die hij verkoopt, zijn vrienden of zijn klanten. In 2011 wordt hij importeur/distributeur in Nederland van de buizen van de Tjechische producent Lightway. Hij benadert Frank Leenders om samen Lightway in Nederland van de grond te tillen. Begin 2012 nemen beiden het besluit om zich volledig aan het bedrijf te wijden. Terwijl Peerlings zich bezighoudt met de sales, is Leenders de man van de marketing en aftersales. Ze vullen elkaar goed aan en hebben aan een half woord genoeg. Ondanks de crisis in de bouw hebben ze nog geen moment spijt gehad van hun sprong in het diepe, het bedrijf groeit. Peerlings: “We hebben alleen maar tevreden klanten!”

22

Gasten blijven langer zitten

Om werkelijk goed zicht te krijgen op de toegevoegde waarde van daglichtbuizen, moet je eigenlijk de situatie voor en na met elkaar vergelijken. Bijvoorbeeld bij Paul en Andrea Hogenhout, de eigenaars en uitbaters van Tennis Centre Duiven. Vorig jaar besloot het paar om het centrum en hun ernaast gelegen woning te verbouwen. Vooral de horecagelegenheid bij de banen was hen een doorn in het oog. ’s Avonds was gezelligheid troef in de caféruimte, maar overdag was het voor veel tennissers toch een ‘donker hol’. Hetzelfde gold voor de gang naar de wc’s, die was slecht verlicht en weinig aangenaam. Paul keek eens rond op internet en stuitte op daglichtbui-

zen. Uiteindelijk kwam hij bij Peerlings terecht. Wat hem beviel was de transparantie: “Ik kon direct bij de importeur bestellen, er zat niemand tussen, dat vind ik fijn.” Los van de enorme verbetering in lichtbeleving die de buizen brachten, prijst hij ook de makkelijke montage en de samenwerking. In het centrum ervaart hij dat de mensen overdag makkelijker binnen-komen en langer blijven zitten. Ook het halletje naar de wc’s oogt beter, dankzij een daglichtbuis. Op de vraag waarom hij niet voor lichtbuizen heeft gekozen bij de drie binnenbanen, antwoordt hij dat deze banen vooral ’s avonds en in de winter worden gebruikt. Daar hangt nu energiezuinig kunstlicht. Ook Andrea Hogenhout is blij met de daglichtbuizen. In het woonhuis zorgen de buizen overdag voor licht in de inpandige gang, de badkamer en de keuken. Ze ervaart deze ingreep als een enorme vooruitgang, maar er is nog een voordeel: “Als we alleen naar het verbruik van ons huis kijken, zijn we echt minder geld aan energie kwijt. Bovendien is het aangenaam licht om bij te kokkerellen of je op te maken.”

Weldadig

Daglichtbuizen bieden natuurlijk en diffuus licht zonder de nadelen van direct invallend licht, zoals schaduwwerking en UV-straling. Dat maakt de buizen geschikt voor musea, galeries, maar ook voor winkels, zorginstellingen, scholen en kantoren. Daglicht is goed voor mensen; het draagt bij aan een hogere productiviteit, vermindert ziekteverzuim en is weldadig voor het menselijk oog. Ook dieren doen het beter als ze aan daglicht worden blootgesteld. In Groot-Brittannië krijgen boeren meer voor hun kippen als ze kunnen aantonen dat de kippen voldoende daglicht krijgen. Peerlings vertelt over een pluimveehouder die daarom is overgestapt op daglichtbuizen: goed voor dier en portemonnee.

de jongeren die er gaan wonen. Deze zijn inpandig en dus prikkelarm, maar dat betekent ook dat er een oplossing voor het daglicht moet worden gevonden. Dat is wettelijk gezien immers een verplichting. Aanvankelijk werd gedacht aan een constructie op het dak met lichtkoepels of een lichtstraat; een enorme bouwtechnische ingreep en veel te duur, dus keek Van de Pol keek rond op internet. Daglichtbuizen zouden wel eens een goed alternatief zijn: rustig, diffuus licht. Bevlogen als hij is, nam hij direct contact op om aan de andere kant van de lijn een Van donker hol minstens zo bevlogen Peerlings te trefnaar natuurlijk, fen, en dat het al laat diffuus licht was deerde niet. “Als iemand om acht uur ’s avonds net zo enthousiast is als ik, raakt me dat”, zegt hij lachend, terwijl hij staand op het dak tevreden wijst naar de zelfgemonteerde kristallen koepels van de lichtbuizen.

Zorgcentrum

In Geldrop toont hij een bijzonder project: echtpaar Henny en Herman van de Pol heeft daar een zorgcentrum opgezet voor de scholing en advisering rondom autisme, de stichting OOK. Daarnaast vangen ze er autistische kinderen en jongeren op en bieden ze naast dagbesteding en scholing ook een woon- en logeervoorziening voor autistische jongeren en volwassenen. Herman heeft een groot deel van het centrum zelf verbouwd. Een enorme klus: verven, timmeren, vergunningen en financiën regelen, maar ook betaalbare alternatieven vinden voor bouwkundige problemen. In het centrum komen slaapkamers voor

23

Kristal

Peerlings pakt een losse koepel zoals ze bovenop de daglichtbuizen worden bevestigd: met enige fantasie valt er een enorme fruitschaal in te zien van het betere design. Zwaar en van dik gegoten kristalglas. “Kristalglas is en blijft mooi, breekt het licht op de meest optimale manier, het verkleurt niet door UV-licht en is duurzaam.” Hij laat vervolgens een lichtbuis zien: aan de binnenkant die gladde, zilveren huid, opdat het licht optimaal wordt gespiegeld over afstanden van soms wel 25 m.

Extra isolatie

Dat de daglichtbuizen energiezuinig zijn, omdat ze tot minder gebruik van kunstlicht leiden, spreekt voor zich. De toepassing ervan past helemaal in de filosofie van het passief bouwen. Hierbij draait alles om het zo optimaal mogelijk gebruiken van natuurlijke energiebronnen als zonlicht, en windkracht. Dit levert gebouwen en woningen op die energieneutraal en duurzaam zijn. België en Duitsland lopen hier in voor, maar ook Nederland ontkomt er niet aan. Peerlings: “Vanaf 2018 wordt het passiefhuis standaard verplicht in Europa.” Hoe zit het met de isolatie van de koepels? Peerlings legt uit dat de daglichtbuizen kunnen worden voorzien van een extra isolatie-element (Blue Performance). Dit is een polystyreen plaat, waarin een dubbele of driedubbele glasplaat (met argongas gevuld) luchtdicht is gemonteerd, met aan beide zijden een stuk spiegelbuis voor verdere montage. Hierdoor wordt het daglichtsysteem, zowel in

24

als rondom de buis, luchtdicht geïntegreerd in de isolatielaag van het dak. De koudebrug is hiermee opgeheven en condensvorming voorkomen, bovendien zorgt het voor een prettig en constant binnenklimaat. Hebben klanten ook wel eens iets aan te merken? “Het enige dat ze zeggen met een glimlach is: ‘Waarom hebben we dat niet eerder gedaan?’” www.lightwaynederland.nl

25

Door Trea ten Kate

Problemen  gezocht Het Nationaal Lichtcongres  2013 wordt dit jaar gehouden  onder het thema “Samen Innovatief”. Een belangrijk deel van  het programma wordt samen  met het IGOV-Innovatieplatform ingevuld. Dat Nederland  rijk is aan innovatieve kwaliteiten willen we aantonen door  R&D-ers uit te dagen om samen met collega’s van andere  bedrijven en organisaties op 14  november een innovatieve oplossing uit te werken. Daarbij  hebben we wel  vraagstukken  en uitdagingen nodig.

Aan gebruikers en beheerders van  licht (outdoor en indoor) vragen we  welke (technische) innovatie zij nodig  hebben als oplossing voor een probleem of behoefte. We selecteren vervolgens één behoefte voor indoor en  één behoefte voor outdoor. Deze  behoeften worden in het plenaire ochtendprogramma op het NLC toegelicht (bij voorkeur door de vraagsteller). De R&D-teams, die wij samenstellen uit meer bedrijven of organisaties, werken vervolgens gedurende  het congres oplossingen uit, en in het  plenaire middagprogramma presenteren zij die innovatieve oplossing. In gesprek met de zaal wordt de  oplossing gewaardeerd en wellicht  geadresseerd. De innovatiebehoeften die op deze  dag niet worden behandeld, publiceren we en bespreken we binnen de 

26

NSVV en, voor de vraagstukken over  openbare verlichting, ook met het  IGOV-innovatieplatform. Hebt u een  innovatieve behoefte (indoor en/of  outdoor), mail deze dan uiterlijk 15  oktober aan de NSVV. Stuur een mail  met de behoefte en uw naam en telefoonnummer naar [email protected]. En  zet daar s.v.p. ook bij of we uw innovatiebehoefte met uw naam mogen  publiceren. Voor meer informatie over  deze oproep kunt u mailen naar de  NSVV.  

Snelle innovators gezocht

Het Nationaal Lichtcongres 2013  wordt dit jaar gehouden met als  thema Samen innovatief. Een belangrijk deel van het programma wordt  samen met het IGOV-Innovatieplatform ingevuld. Dat Nederland rijk is  aan innovatieve kwaliteiten, willen we 

aantonen door R&D-ers uit te dagen om samen met collega’s van andere  bedrijven en organisaties op 14  november een innovatieve oplossing  uit te werken. In het plenaire ochtendprogramma  wordt een probleemstelling gepresenteerd. De R&D-teams werken vervolgens gedurende het congres een  oplossing uit, en in het plenaire middagprogramma presenteren zij die  innovatieve oplossing. In gesprek met  de zaal wordt de oplossing gewaardeerd en wellicht geadresseerd. We  formeren twee R&D-teams: één voor indoor en één voor outdoor.  U kunt  daar ook twee personen  voor aanmelden: voor elk team één. Hebt u een  innovatieve organisatie?  Stel dan een  R&D-lid beschikbaar voor deze dag. Doe dat s.v.p. snel, maar uiterlijk 15  oktober. Stuur een mail met naam en 

telefoonnummer van de deelnemer naar [email protected]. We zullen rond het NLC ervoor zorgen dat alle organisaties die meedoen, voldoende worden genoemd in publicaties en op het podium.

Licht weg of minder

Verder houdt de NSVV houdt op 9 oktober tijdens de Dag van de Openbare Ruimte een workshop over het thema : Licht weg / licht minder. Landelijk is er veel aandacht voor dit thema. Over de mogelijkheden en (wettelijke) normen krijgen we veel vragen. In juni 2013 is daarom, namens de NSVV, een heel diverse groep mensen aan de gang gegaan om met elkaar te zoeken naar antwoorden en mogelijkheden. In deze workshop vertellen we over de projectaanpak en voortgang van deze werkgroep. Daarnaast leren we van verschillende voorbeelden uit de praktijk en worden de deelnemers uitgedaagd om vooral met ons mee te denken. U krijgt praktijkvoorbeelden gepresenteerd door: • Pepijn Lyklema vanuit het OVLproject Texel, • Julien Haffmans vanuit het project “Sterren dichterbij”, • Gert-Jan de Blois vanuit de gemeente en het eiland GoereeOverflakkee.

Datum 7 oktober 8 oktober 9 - 10 oktober 29 oktober 30 oktober 4 november 14 november 9 - 16 november

Publicaties OVL De NSVV werkt met vakgenoten – nationaal en internationaal – aan onderzoek, het opstellen van aanbevelingen en normen en draagt kennis uit in congressen en workshops. Op het gebied van openbare verlichting vindt u op www.nsvv.nl/publicaties diverse publicaties, zoals: Kengetallen OVL-Lite, Kengetallen OVL-Pro, Richtlijn OVL 2011, Aanbeveling Actieve Markering, Dynamische verlichting; Aanbevelingen voor OVL, deel 2 Meten en Toetsen; Aanbevelingen voor verlichting van lange verkeerstunnels, Aanbevelingen voor verlichting van korte tunnels en onderdoorgangen, Model beleidsplan OVL. Lichtagenda Er wordt in Nederland veel georganiseerd op het gebied van verlichting. Soms vinden er meer bijeenkomsten plaats in dezelfde week of op dezelfde dag. Om dit te voorkomen, kunt u zelf uw evenement vermelden in de lichtagenda: www.lichtagenda.nl.

In een actieve discussie werken we aan de thema’s draagvlak zoeken en participatie. Dat doen we onder leiding van Martijn Vroom, wethouder in Noordwijk en voorzitter Duurzame Verlichtingstafel. De workshop is van 10.30 uur –12.00 uur.

Activiteit Training thermal management voor led applications Jaarlijkse ledenvergadering en bedrijfsbezoek Agfa Dag van de openbare ruimte IGOV Kenniscafé Professional Lighting Designers Convention Training Basic Thermal Management Nationaal Lichtcongres NSVV Glow Lichtfestival

Plaats Breda Antwerpen Houten Krakow (Polen) Kopenhagen Antwerpen Hoevelaken Eindhoven

27

Duurzaam design met uitzicht op het vliegveld Op Eindhoven airport bevindt zich sinds 21 juni  het Tulip Inn hotel, dat bovenop de terminal 

prijkt. Lamp en Licht tekende voor de verlichting 

• door Saskia Hendriks

in dit hypermoderne hotel met uitzicht op de  landingsbaan.

E

Erik Jansen is de drijvende kracht achter Lamp en Licht, dat in 2007 als webshop begon. Van de crisis lijkt het bedrijf geen last te hebben, want op dit moment ontdekt Lamp en Licht Europa en start het met de verkenning van de projectenmarkt, met als meest recente project het moderne Tulip Inn hotel op Eindhoven Airport.

receptie en de gangen. Een behoorlijke klus, want in totaal zijn er 1321 armaturen en lampen in het hotel verwerkt en is 90 m driefase-rail toegepast. Alle verlichting is led, dat was een vereiste van de opdrachtgever om het hotel aan de huidige duurzaamheidseisen te laten voldoen.”

Met dank aan de crisis?

Proefkamer

“Misschien hebben we deze opdracht juist te danken aan de crisis”, vertelt Jansen. “Opdrachtgevers kijken in deze tijd toch vooral naar de beste prijs-kwaliteitverhouding, en daarin konden we Tulip Inn tegemoetkomen. We hebben alle verlichting in het hotel verzorgd. Niet alleen voor de 120 kamers, maar ook voor de bar, het restaurant, de

28

Voor Lamp en Licht was dit het eerste grote project voor een hotel, voorheen hadden ze in deze branche vooral vervangingsopdrachten. “Voor Tulip Inn zijn we zijn begonnen met het maken van monsters van de armaturen voor de hotelkamers”, legt Jansen uit. “Deze armaturen zijn speciaal op maat gemaakt en daarom hebben we eerst een

proefkamer ingericht om te beoordelen of de lichtpunten op de juiste plek zaten en het gewenste licht verspreidden. In elke hotelkamer bevinden zich zes lampen: één bij de entree, twee schemerlampen en twee leeslampen met beweegbare armen bij het bed en één schemerlamp op het bureau. In de badkamer bevinden zich twee lichtpunten. In de executive badkamers zelfs vier, omdat deze groter Werken met een zijn, aangezien er ook een bad in zit. De badkamers zijn beperkt aantal uitgerust met zwarte tegels. labels Uit de proefopstelling bleek dat de origineel voorgestelde verlichting te donker was. Ik heb toen geadviseerd om de armatuur uit te rusten met matglas, waardoor de armaturen zelf ook licht uitstralen. Dat bleek een goede oplossing”, vertelt hij. “Het voelt goed om vanaf het begin bij een project betrokken te zijn; dan kun je nog meedenken en advies geven.”

lampen voor het Chinees Nieuwjaar plaats kon vinden. Tijdens deze feestdagen ligt de economie in China even helemaal plat en heeft iedereen vakantie. Voordat de productie na de feestdagen weer op gang komt en goed verloopt, ben je zo vier weken verder, en die tijd hadden we niet. Gelukkig kwam alles goed.” De officiële opening van het hotel vond plaats op de eerste dag van de zomer. “We hebben een paginagrote advertentie geplaatst in een lokaal dagblad om de aandacht erop te vestigen. Dat heeft veel positieve reacties opgeleverd”, glimlacht hij. “En ook nieuwe opdrachten en kansen.”

Direct leverbaar

De projectenmarkt lijkt goed te bevallen en daar ligt de ambitie voor de toekomst. “We zijn ervan overtuigd dat we dit soort grote projecten goed aankunnen. Dat komt ook, omdat we met grote voorraden

Chinees Nieuwjaar

“Na deze aanpassing was de opdrachtgever akkoord en konden we de bestelling uitzetten in Hong Kong. We hebben daar sinds 2009 een kantoor, dat de productie voor onze collectie aanstuurt”, vervolgt hij zijn verhaal. “Toen werd het nog even spannend. Het was onzeker of de levering van de armaturen en

29

Onderhoudsvriendelijk (zie www.regoort.nl/filmpje)

Dimbaar Intelligent lichtsysteem Kantelbaar Elegante vormgeving

30

Gildenweg 16, 3334 KC Zwijndrecht 088 007 39 99, [email protected] Regoort is importeur van Hellux

werken en eigenlijk altijd snel kunnen leveren. Met onze vestiging in Hong Kong zitten we dicht op de productie.” Lamp en Licht werkt met drie labels. “Qazqa is het huismerk. Deze naam is speciaal gecreëerd: een naam die niet is gebonden aan een bepaald land en waarvan de domeinnaam nog beschikbaar was. Voor Qazqa kopen we bestaande modellen in of laten we ze zelf ontwerpen maken. Daarnaast werken we nog met Delta Light, een Belgische producent van architecturale verlichting van hoge kwaliteit. Sinds kort beschikken we over het dealerschap van Artemide. Samen vormen deze drie merken onze collectie.” Lamp en Licht kiest er bewust voor om met een beperkt aantal labels te werken. “Zo kunnen we de voorraad op peil te houden en ons onderscheiden van leveranciers, die alle merken leveren, maar dan alleen op bestelling. Dat levert altijd een langere wachttijd op. We kunnen meestal direct leveren”, besluit hij zijn verhaal. www.lampenlicht.nl www.qazqa.com

31

Onduidelijkheid tarieven  openbare verlichting Gemeenten zitten met de handen in het  haar door de tarieven die netbeheerders  rekenen voor de openbare verlichting. De  samenstelling van de kosten voor service,  transport, aansluitingen, meterdiensten  en energiekosten zijn in hun beleving niet  altijd even helder en transparant en kennen soms grote verschillen per gemeente.  • door Rien Kort

Het IGOV zit al geruime tijd en in goed overleg met de netbeheerders om tafel onder de koepel van Netbeheer  Nederland, maar de resultaten willen niet vlotten. Daarom  wil IGOV de netbeheerders nadrukkelijker aanspreken op  deze problematiek. De pijlen worden in eerste instantie  gericht op Netbeheer Nederland, maar mogelijk kan ook  de NEDU worden aangesproken. De NEDU is de  Vereniging Nederlandse EnergieData Uitwisseling, het  overkoepelende en sturende orgaan voor data-uitwisseling  in de Nederlandse energiemarkt. Ook regelen zij het betalingsverkeer voor de Nederlandse energiesector. Deze  instantie voorzag grote problemen als gemeenten niet  overschakelden van klein- naar grootverbruik. Het verbruik  verwerken van elke individuele lichtmast zou op termijn  een onmogelijke en onbetaalbare taak zijn. Netbeheerders  zagen zich overtuigd van dit argument en het IGOV werd  benaderd om gemeenten mede te overtuigen van deze  volgens hen noodzakelijke stap. Het IGOV wilde in principe  medewerking verlenen, maar stelde daar wel een aantal  eisen tegenover. Dat lijstje omvat onder meer de komst  van een meldpunt voor werkwijzen bij storingen, duidelijkheid over het knippen van een aansluitkabel door de  gemeente, meedenken over een stekerbare aansluiting of  verlichting, verbeterde communicatie bij kabelstoring,  meetbare resultaten bij afhandeling van een storing, digitale toegang tot netgegevens, een verbetering in de proce-

32

Het IGOV wil daarom concrete acties   ondernemen. dure van nieuwe aansluitingen, het beschikbaar stellen van  een rapport bij opgeleverde aansluitingen en het informeren over de branduren van een lichtpunt. 

Stroperig

Het lijstje met eisen richting de netbeheerder is volgens  het IGOV noodzakelijk, omdat de communicatie tussen  gemeenten en netbeheerders te stroperig verloopt.  Verzoeken tot verduidelijking over kosten, handelswijze of  toegang tot het net en gegevens vallen zelden in vruchtbare aarde. De vraag rijst ook of alle netbeheerders zich wel  voldoende conformeren aan de afspraken die met  Netbeheer Nederland zijn gemaakt. Daarom is het tijd om  een statement te maken, vindt het IGOV. Er is een plan  opgevat om een grondige inventarisatie te maken van problemen die gemeenten ervaren in hun relatie tot de netbeheerders. Een ander heet hangijzer is het gebrek aan uniformiteit in kosten. Er bestaan verschillende wijzen waarop  netbeheerders hun tarieven bepalen. 

Afwijken

Ook zijn er gemeenten via de VNG doorverwezen naar het  IGOV om een inhoudelijk advies te geven. Zo kwam er een  brief binnen van een groep Gelderse gemeenten over de  moeizame communicatie met hun netbeheerder over plotselinge tariefverhogingen. “Het is niet netjes om op 28 

december te berichten dat de kosten per 1 januari  omhooggaan”, aldus deze gemeenten in de brief. Verder is  er onduidelijkheid over de argumentatie achter de verhoging van de tarieven voor aansluiten, vervangen en het  schakelen van openbare verlichting. Het antwoord van netbeheerder Alliander bood volgens de brievenschrijvers  alleen maar uitleg over hoe de tarieven zijn samengesteld.  Er werd met geen woord gerept over de reden achter de  verhoging. De gemeente Terneuzen stelt in een mail vraagtekens bij de facturen van hun netbeheerder Delta. De prijzen zouden namelijk nogal afwijken van de landelijk vastgestelde tarieven. Nu blijkt dat enkel de omschrijving van  de tarieven is gereguleerd, maar de prijzen zijn dat niet.  Waarom dat zo is, is een raadsel, stelt Terneuzen. 

Servicenormen

Ook de gemeente Rotterdam heeft ervaring met de ruis op  de lijn in hun contact met hun netbeheerder. Zo stoort  teamleider Openbare Verlichting Arno Struik zich aan de  ruime servicenormen die door de netbeheerder worden  gehanteerd bij storingen. “Voor de wet zijn dit geen calamiteiten. Een vlotte oplossing blijft daarom achterwege.”  Niet alleen komt zo de sociale en verkeersveiligheid  onnodig lang in het geding,  de gemeente wordt door de  burgers afgerekend  op de  trage afhandeling. Een  prestatienorm biedt ook  niet voldoende soelaas,  aldus Struik. “Een meervoudige storing moet binnen  drie werkdagen zijn opgelost, maar als de storing op  donderdag wordt gemeld,  wordt dat over het weekend heen getild.” 

‘Uitzoeken hoe de tarieven tot stand komen en waarom de aansluitkosten per gemeente verschillen’

Klein- en grootverbruik

Coördinator Civiel Beheer Paul Witmer van de gemeente Utrechtse Heuvelrug vindt dat er ook kwaliteitseisen  mogen worden gesteld aan het net. “Ik ben vooral nieuwsgierig naar de interpretatie van een netbeheerder, wat dat  betreft. Kunnen we zelf criteria toepassen? Waar hebben  we recht op? Verder ontbreekt het  aan elke vorm van  inspectie.” De stichting Openbare Verlichting Fryslan  hekelde onduidelijkheden bij het overstappen van kleinverbruik naar grootverbruik. “Dit werd ons aangeraden, maar  de gevolgen voor onze aansluittarieven zijn niet helder uitgelegd. Dat willen we graag weten, vooral omdat we een  onbemeterd net hebben”, aldus Anita van Os van de  gemeente Heerenveen. 

Afdwingen

IGOV is van plan om al deze punten via de VNG of bij de   Autoriteit Consument en Markt in te brengen. De laatste  instantie houdt toezicht op prijzen en prestaties van de 

netbeheerders.  Op deze manier hoopt de IGOV meer duidelijkheid en uniformiteit af te dwingen. Klink: “We gaan  uitzoeken hoe de tarieven tot stand komen en waarom de  aansluitkosten per gemeente verschillen. De wetten die er  bestaan op het gebied van regulering van openbare verlichting gaan we op eigen initiatief doornemen en interpreteren. Onze lezing willen we vervolgens weer voorleggen  aan netbeheerders. We zijn benieuwd of onze zienswijze  overeenkomt met die van hen.”  Voorlopige eerste stap is  volgens Klink een goede en volledige inventarisatie van  alle kostensoorten en bij alle Nederlandse netbeheerders.  Of daarna een juridische vervolgstap nodig is, zal afhangen van het resultaat van het overleg met de netbeheerders. “IGOV wil nadrukkelijk de op zich goede band met  Netbeheer Nederland niet beschadigen, maar het wordt  hoog tijd om de zaken voor elkaar te krijgen.”

Knelpunt opgelost

Op aandringen van IGOV is inmiddels één van de knelpunten opgelost. Het aanvragen van een aansluiting van een  lichtmast was via de standaard werkwijze www.aansluitingen.nl niet mogelijk en leidde telkens tot vertraging en  misverstanden. Stedin heeft daarom onlangs een apart  webplatform in het leven geroepen, die speciaal is gemaakt voor aanvragen van aansluitingen van onder meer   openbare verlichting. 

Telefoonboeken

Woordvoerder Martijn Boelhouwer van Netbeheer Nederland laat weten dat de actie van het IGOV ‘iets te  voorbarig’ is. Mede omdat er voor de twee heetste hangijzers, het uniformeren van de kosten en een uitgebreide  specificering van de kosten, geen gemakkelijke oplossing  bestaat. Daarom zijn deze zaken ook onderwerp van  gesprek in het periodieke overleg dat plaatsvindt tussen  IGOV en Netbeheer Nederland. “Per netbeheerder,  per gemeente en per situatie is er sprake van grote onderlinge verschillen wat betreft de locatie, het materiaal, de  gehanteerde werkwijze, enzovoort. Daarbij komt nog dat  de acht regionale netbeheerders elk hun eigen tarieven  hanteren.” Een uitgebreide specificatie van alle tarieven  biedt ook niet meer inzicht. “Als elk kabeltje en mofje  expliciet wordt benoemd in de factuur, dan krijgen we  rekeningen ter grootte van telefoonboeken. Ik denk dat  niemand daarop zit te wachten.” Wel bespreekbaar is het  vaststellen van een standaard percentage van het aansluittarief bij het verplaatsen van lichtmasten. Ook het uniformeren van de verschillende werkwijzen van netbeheerders  kan meer transparantie in de hand werken richting de klanten van de netbeheerders, denkt de zegsman. “Maar echte  praktisch werkbare oplossingen willen we graag laten ontstaan in het periodieke overleg tussen IGOV en Netbeheer  Nederland.”

Lichtpuntje

Druk zetten via VNG of de ACM zal dan ook weinig ver-

33

schil maken, voorspelt hij: “Het lijkt een eenvoudig probleem, maar dat is het niet. Afspraken over nog betere  terugkoppeling van een storing en gegevensuitwisseling  zijn volgens hem nu reeds onderwerp van studie in een  gezamenlijke werkgroep van IGOV en Netbeheer Nederland. “Ik verwacht dat we onderling tot goede oplossingen  kunnen komen. De bereidheid is er.” Verder valt er nog een  lichtpuntje te melden: de transportkosten zullen met 

ingang van 2014 fors naar beneden worden bijgesteld. “In  het najaar worden de definitieve besluiten van ACM verwacht, maar de invoering van de kostendaling staat zonder meer vast.”

www.igov.nl 

 IGOV Kort • Op 29 oktober is er een IGOV Kenniscafé over het meten van licht.  Het zal worden gehouden in Arnhem. • Op 14 november zal er tijdens het Nationaal Lichtcongres van de NSVV  weer worden voortgeborduurd op de  ontwikkeling van de Visie OVL 2030,  een strategische beleidsnotitie OVL,  die onder andere de ontwikkeling van 

trends in de OVL omschrijft in aanloop naar de gemeenteverkiezingen in  2014. U als deelnemer van deze  IGOV Innovatie Platform-bijeenkomsten geeft actief input, die wordt  verwerkt in deze OVL-bundel.  Thema’s zijn de toekomst van energienetten, de toekomst van gebruiker  en verdienmodellen, en de toekomst  van techniek.

• Bedrijven kunnen ook lid worden van het IGOV Innovatie Platform: een  uniek platform om in gesprek te  komen met de gemeenten, provincies  en andere overheden. Aanmelden kan  via de website: www.igov.nl/ innovatieplatform.

Bespaar tot 65% energie met Nedap Luxon Behaal een optimaal resultaat op het gebied van energiebesparing en reductie van onderhoudskosten met intelligente Nedap Luxon software in combinatie met elektronische voorschakelapparatuur voor hogedruk gasontladingslampen van 250 tot 1500W. Nedap Luxon is geschikt voor hoogbouw applicaties.

Nedap Light Controls Europe | Parallelweg 2 | 7141 DC Groenlo | Nederland +31 (0)544 471888 | [email protected] | www.nedap-luxon.com

www.nedap-luxon.com

34

Duurzaam daglicht

Gebruik  van daglicht is toch duurzaam? Ja en  nee. Ja, omdat we het daglicht overdag goed kunnen gebruiken om onze  werkzaamheden te kunnen uitvoeren.  Nee, daglicht is niet constant qua  kleur, qua lichtniveau, is vaak te veel  en dan weer te weinig. Toch kunnen  we niet zonder daglicht. Onze biologische klok en ook onze huid hebben  dag- en zonlicht nodig. De collega’s van de klimaatinstallaties  zouden graag in de zomer de gevels  dicht hebben en in de winter als de  zon schijnt, weer open. Daglicht en  het werken met beeldschermen verdragen elkaar ook niet erg goed.  Gelukkig ligt het tijdperk van glazen,  glimmende beeldschermen achter  ons en kunnen we gebruikmaken van  goede matte TFT-schermen. Helaas  vinden veel designers glimmende  voorwerpen mooier dan matte, dus  hebben we weer te maken met glim-

mende en spiegelende laptops,  tablets, enzovoort. Toch hoef je geen glimmende computers en beeldschermen te gebruiken  en geen last te hebben van spiegelingshinder. Goede alternatieven zijn  voorhanden. Afschermen van fel zonlicht en hinderlijk daglicht is voor het  werken met een beeldscherm nodig,  zowel op kantoor als voor de thuiswerkplek, maar het weren van dag-  en zonlicht hoeft niet met zwarte,  dichte of hele donkere lichtwering te  gebeuren. Anders moet je weer  kunstlicht inschakelen. De kunst is  juist, en daarmee een belangrijke taak  van architecten in interieurarchitecten,  om die materialen te vinden die het  licht op een goed werkniveau doorlaten, maar geen hinder aan de ogen  en het visuele systeem van de mens  geven. Kortom, goed en duurzaam  licht maken, doe je samen. 

 Opleidingen CLS ledworkshop:  www.cls-led.com Edu-Lux:  www.edu-lux.nl Hogere verlichtingskunde  ROC Midden NL:  [email protected]  iLo:  www.lichtontwerpen.nl  Instituut voor audio- en  belichtingstechniek:  www.iabopleidingen.nl 

Lichtconsult:  www.lichtconsult.nl Lighting Design Academy:  www.lightingdesignacademy.org Meutzner LichtOpleidingen:  www.meutznerlichtopleidingen.nl Romar workshops:  www.romarled.com De Theaterschool:  www.theaterschool.nl 

De lampen- en armaturenfabrikant, de  lichtontwerper, de architect en interieurarchitect, de gebruiker en de facilitair manager, maar ook de bouwfysicus en ergonoom, omdat de samenhang van mens en gebouwtechniek  niet los van lichttechniek mag worden  gezien. Dat is de kunst van het  ‘bouwheerschap’. Dit is één van de  onderwerpen die tijdens het Lichttechnisch Congres LICHT 2014 aan  de orde komt. Uw inbreng hierbij is  van belang om aan het eind van dit  congres met een goed statement  naar buiten te komen.  Doe mee. Geef een korte lezing of  maak een poster. Stuur in ieder geval  in een paar korte zinnen je abstract in  via www.licht2014.nl/abstrakten.  Licht 2014 wordt gezamenlijk georganiseerd door de Duitse, Oostenrijkse,  Zwitserse en Nederlandse Lichttechnische genootschappen. Het  thema van dit congres is dan ook:  Licht leicht gemacht; Licht leicht  gebracht. Dus geen zware, maar wel  interessante kost. Inschrijven kan ook op de website en  dan krijgt u een mooie vroegboekkorting. Wij, de organisatoren, zien u  graag in september 2014.

www.licht2014.nl

 

PRODUCTNIEUWS

Muffin en Kadou

Deze armaturen van Bonaldo zijn ontworpen door Ryosuke Fukusada. Kadou is een kapstok die meteen ook de omgeving  verlicht, uit wit polyethyleen en met vijf stalen ‘takken’. Deze laatste zijn verkrijgbaar in acht kleuren: matwit, antraciet, duifgrijs,  koraalrood, oranje, groen, ivoor, poederroze en bruin. Kadou is  173 cm hoog en bovenaan 38 cm in diameter. Muffin is verlichting, bijzettafel en poef ineen, met afmetingen van 42 cm hoog en  50 cm in diameter. Beide armaturen werken met een fluorescente lichtbron.

www.ergo-online.it

Probleem noodverlichting led opgelost Om de veiligheid van  gebruikers en bezoekers  van een pand te verhogen, is noodverlichting  noodzakelijk. Bij brand of uitval van elektriciteit  moet men zich kunnen  blijven oriënteren om de  (nood)uitgangen te vinden. Sinds de opmars  van ledverlichting is er 

36

veel te doen geweest om noodverlichtingsarmarmaturen. Bij veel ledverlichting is het nagenoeg niet mogelijk om het uit te voeren als NV-armatuur, waardoor men altijd is  aangewezen op specifieke, vaak minder  mooie en praktische noodverlichtingsarmaturen. NeoFos geeft aan hieraan een eind  te maken met de PowerBOX25. Deze wordt in Nederland gemaakt en levert stroom aan  de ledverlichting wanneer de elektriciteit  wegvalt. Het apparaat kan overal worden 

ingezet, ook in vochtige ruimten. De  PowerBOX25 is gemaakt van het lichte, maar slagvaste polymeer ABS en kan op diverse manieren makkelijk worden gemonteerd of geplaatst. De autonomie ervan is  90 minuten voor apparaten van 25 W. Meer  partijen, waaronder installateurs, hebben  zich positief uitgesproken over de toepasbaarheid van de PowerBOX25 in onder meer parkeergarages, kantoren, werkplaatsen, distributiecentra en scholen.

www.neofos.eu

Hala

De collecties van Hala stralen de kracht van de eenvoud uit,  bestaan uit rustige vormen, verlichten functioneel en vormen samen met de ruimten  die ze verlichten de juiste match. Naast eigen collecties produceert Hala ook projectverlichting en is gespecialiseerd in maatwerk. Veel kantoren, restaurants en  andere gelegenheden zijn door het bedrijf voorzien van uiteenlopende verlichting en  alles wordt met veel zorg en aandacht in de eigen fabriek geproduceerd.

www.url.nl

INNOVATIEF DUURZAAM

Van DOV naar SOV CO2, most friendly lighting Van Powerline naar Powerline PLUS BIOBASED SNELLIUS project

Meer weten? Neem contact op.

Output App

Ook  dit jaar is Output te vinden op stand  11.E024 tijdens Elektrotechniek 2013.  U bent er van harte welkom om bij te  praten over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van audio, video  en verlichting. Om het verlichtingspakket van SLV (Big White) nog toegankelijker te maken, introduceert  Output naast de bekende Big White catalogus een gratis app die tijdens  de beurs zal worden gelanceerd.  Hiermee heeft u altijd de complete  Big White catalogus op zak.             

www.outputnl.com

Graag verwelkomen wij u op onze stand (2.099) tijdens de Dag van de Openbare ruimte in Houten op 9 en 10 oktober a.s.

Maiken Systems BV Nijverheidsweg 1 4041 CK Kesteren T. 0488-481558 E. [email protected] W. www.maiken.com

37

Xicato, gegarandeerde lichtkwaliteit anno 2008    =    anno 2013 Luxendi

Xicato Authorized distributor

Nederweg 10 B-8870 Izegem +32 475 434768 www.luxendi.com Luxendi is the new name of

Xicato France Benelux Distribution

Professional LED lighting COLOUR

ATMOSPHERE

COOL WHITE CREATIVE

MOOD

VIVID

ADJUSTABLE

DYNAMIC

WARM WHITE

MOOD



Dynamisch witte LED spot met kleurtoon regeling van 4000K tot 1400K



Diverse lichtbundels leverbaar (13º, 20º, 35º)



Ook beschikbaar in track en pendel versie



Hoge licht opbrengst van 1050 lumens @ 3000K



Hoge kleur weergave (min. RA 0.87 @ 3000K)



Zeer goede kleurconsistentie (2.5 Macadam Ellipses)



Sturing via DMX512 in een of twee kanaals mode



24VDC, 20 Watt max

Bezoek ons op

www.tde-lighttech.nl

T H E A T E R

R E T A I L

H O T E L

H O R E C A

Hal 11 Stand C011

B I O S C O O P

LED A PER D for LE

GENZ EMER kit KIT D’ hting ncy lig Emerge

Al ruim 10 jaar dé leverancier voor al uw ombouwwerkzaamheden en noodverlichtingsarmaturen Ombouwservice: - -

Betrouwbare ombouwservice voor het ombouwen van standaard armaturen naar noodverlichtingsarmaturen (intern/extern). Gebruik van enkel hoogwaardige SMD elektronica en SAFT accupacks, die voldoen aan alle Europese normeringen en voorzien zijn van het ENEC certificaat. Zeer ruime voorraden noodunits voor led, fluorescentie en halogeen. Voor zowel geïntegreerde als externe toepassingen. Snelle levertijden van maximaal 5 werkdagen. Mogelijkheid tot het ombouwen van spoedorders (24/48 uur ombouwservice). Eigen transportmogelijkheid om nog sneller te kunnen leveren. De beste kwaliteit tegen scherpe prijzen.

30Kg

t | 0,1

nic uni

Electro

EL 60

TTE COMPA SIONI n DIMEN dimensio ct Compa

EL6071

- 7,2V

- 1,6 Ah

| 0,30

Kg

EL

: ntazione : di alime ne Tensione di alimentazio misur Corrente x d’esercizio : nici, Temp. maura ambiente ttro ele ori Temperat ricarica: alimentat ntato di to con enza Tempo max tra alime corrente binamen a emerg r LED a to in sol continua in ab Distanza rsettiera: e per powe onamen : mo -switch, > Funzi onamento in lucili Portata a cavo batterie rab e con dip nte > Funzi Lunghezz a cavo led: i dimme regolabil ne costa ezz elettronic multipotenza LED a tensio a di rete io led: Lungh duli one ncanz montagg > Versi nte o per mo o ad ogni ma ” Foro di costa ato ntane temperatura lizz ista : tra to ge te en cen ta Volta prolunga ndo esterno > Interv al Ni-Cd “al a LED Supply rrent: rie ma scariche cu 5, > Batte tore di ricarica e contro le oso con teleco ulo esterno) Supply e temperature ion EN5501 > Indica sitivo di protez e in Modo Rip cessore (mod -7, EN61547, Max cas temperature pro ion po Ambient ing time: > Dis bilità di inibiz nosi a micro 61347-2 -13, EN iag Recharg ce betwe > Possi bilità di autod e EN61347-2 LV tan Max dis s terminal > Possi rmità alle norm61000-3-2, SE e EN Screwles ttery cab > Confo 598-2-22, ant voltag n driver ba EN60 operatio electronic current or const le: Length ble led cab intained Length ting ho non ma driver, dimma itch, constant un ained or onic dip-sw Led mo > Maintble for electr table version > Suita power adjus D modules LE lti> Mu wer LED to n s tio to po rie era atic op Cd batte > Automtemperature Ni- led arge h h e disch e 5, > Hig e indicator wit ainst extensiv ol devic EN5501 nal > Charg tion device ag h remot contr module, optio , EN61547, ec l 2-7 wit

Kroon Light & Maintenance • Parabool 100-102 • 3364 DH Sliedrecht • T +31 (0)184-447977 • E [email protected] • I www.kroon-lights.nl

SELV

PRODUCTNIEUWS

TAL Ductor

Dit is  het nieuwste maatwerk profiel van TAL dat  speciaal is ontwikkeld om te installeren in  valse wanden of plafonds. Dit nieuwe lichtsysteem kan goed worden weggewerkt in een  gipsplaten wand (bijvoorbeeld gyproc met  een dikte van 9 of 12 mm). Zo heeft de klant  bij de opbouw van een nieuwe ruimte al meteen een deel van de sfeerverlichting in handen - een aspect dat meestal pas op het  einde van het proces aan de beurt komt.  Door deze subtiele inwerking in wand of plafond dient Ductor als indirecte gangverlichting, maar het profielsysteem kan ook worden  toegepast als indirecte kroonlijstverlichting,  waarbij het licht voor een creatieve gloed op  het plafond zorgt. Een esthetisch accent in de  ruimte kan ook worden gecreëerd met indirect  licht uit nissen. Ductor kan bovendien worden  uitgerust met ledstrips, waardoor men een  doorlopende lichtlijn heeft zonder donkere  zones. De diffuser van het profiel is gemaakt  van een speciale samenstelling genaamd  through led, die is gebaseerd op de golflengte  van het ledlicht. Op die manier wordt het  maximum lichtresultaat verkregen in combinatie met ideale verspreiding en zijn er geen  afzonderlijke leds zichtbaar.

www.tal.be

39

De Bubble-plaat

Het  bleek jaren een niet herhaalbare fout: luchtbellen in een acrylaatplaat. Dit effect is lastig te  vervaardigen. De huidige technologie maakt het  echter mogelijk om tijdens het uithardingproces  luchtbellen willekeurig, maar wel over de volledige plaat te verdelen. Versato Bubble is een heldere, gegoten acrylaatplaat, waarin willekeurig verspreid heldere bellen van verschillende  maten liggen. De luchtbellen raken nergens het  oppervlak, dus het zijn geen kwetsbare punten.  De plaat is prachtig, vooral bij kopse aanlichting, want dan lichten alleen de luchtbellen in  de plaat op. Dit geeft een dynamisch en twinkelend effect. Nog een bijzonder effect wordt verkregen bij het printen van de achterzijde van de  plaat met bijvoorbeeld een aquariumimpressie.  Versato Bubble maakt deel uit van de Next Generation Acrylics-designcollectie van  PyraSied Xtreme Acrylic. Deze omvat meer  nieuwe materialen, zoals de OPY1 Ghost, een  heldere acrylaatplaat met een kleine hoeveelheid nanodeeltjes die bij kops aanlichten als  een zweem oplichten, wat een spookachtig  effect geeft. Ook de randen lichten op. Een  andere nieuwe design-acrylaat is Versato Dark  Edge, een heldere acrylaatplaat met een vleugje  antraciet. De inkleuring van de plaat is zo  gering, dat de plaat nauwelijks gekleurd lijkt,  met uitzondering van de rand. Dit geeft een  strakke belijning.

www.pyrasied.nl

Aurora ledpanelen

De  kleurtemperatuur van de platte ledpanelen LUNAcx van Aurora kunnen worden aangepast van 3000 K naar 6000 K. Tot 20 panelen kunnen op elkaar  worden aangesloten en centraal worden aangestuurd. De plafondpanelen zijn  goed toepasbaar in kantoren en commerciële omgevingen, zijn leverbaar als  opbouw- of pendelarmatuur. Dimbare (1-10 V), CX- en noodversies zijn ook  verkrijgbaar, met UGR19, 50.000 branduren en vijf jaar garantie.

[email protected]

40

PRODUCTNIEUWS

ITH Materiaal nog niet binnnen

DRIVERS

MASSIEF, GESLAGEN EN/OF SOEPEL DRAAD VAN Ø 0,5 TOT 4,0 MM 2 IN DEZELFDE VERBINDINGSKLEM?

Conex introduceert de

CH 2223 MULTI KLEM

*Het insteken van massief draad behoeft geen insteekgereedschap

www.conexholland.nl

WERKEN MET DE TECHNIEK VAN MORGEN

led.telerex-europe.com 41

Telerex Nederland B.V. BREDA +31 76 578 20 00 || Telerex N.V. ANTWERPEN +32 3 326 40 00 || [email protected]

LED

 

PRODUCTNIEUWS

Lenzen voor ledlichtbronnen Khatod RGBW Color Mixing Optics: lenzen en reflectors waarmee zeer smalle  lichtbundels kunnen worden geproduceerd bij een RGBW mix van licht, afkomstig van een ledlichtbron. De lenzen  - verkrijgbaar in Ø 35 mm en Ø 45  mm - maken een volledig bereik in lichthoeken mogelijk, van een smalle lichtbundel van 8° tot een wijde bundel van  40°. De RGB en witte lichtbundels,

geproduceerd  door high brightness ledchips worden gemixt en  geconcentreerd tot een lichtbundel van hoge  intensiteit en uniformiteitsniveau. Schaduwen of  schittering worden geëlimineerd en een optimale lichtkleurmenging wordt bereikt. Dit maakt de  nieuwe Color Mixing Optics van Khatod  geschikt voor applicaties zoals architecturaal  licht, entertainment & decoratie, winkeletalages, hallen, entrees en meer. De nieuwe Color Mixing  optics zijn te voorzien van een speciale optische  accessoire, de MLA ofwel  Moving Lenslet Array. Deze  is op de lens te monteren en  maakt zoom en autofocus  applicaties mogelijk. Door  de MLA over de lens te  schuiven, is de lichtbundelhoek te wijzigen van 12° tot  50° met behoud van de juiste kleurmix en met een rendement van ruim 90%  in  het complete bereik van  bundels. De lenzen werken   van -40 °C tot 90 °C.

www.telerex-europe.com

Industria bij Masterlight

Industria is de naam van  de nieuwe lijn industriële verlichtingsarmaturen van Masterlight. Het Industria  assortiment bestaat uit vele trendy modellen industriële lampen in verschillende  maten en uitvoeringen en is handmade in Holland.

www.masterlight.com 

42

Eldtraffic XPE! Dé kabel voor dynamische openbare verlichting • Beter verwerkbaar • Storingsvrij • Waterbestendig • Extra hulpaders • Flexibel

www.eldtraffic.nl

T +31 (0)475 566 767 | [email protected]

Bezoek ons op de Dag van de Openbare Ruimte 2013!