02

BAKSTEEN

BOUWEN met

3/02

nr 102 - juli-augustus-september

Baksteen en eenvoudige uitdrukkingskracht

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Giovanni Peirs http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD

Baksteen en eenvoudige uitdrukkingskracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Woning te Rumbeke, Coussée & Goris architecten . . . . . . . . . . . . . . . .2 Campus De Sterre te Gent – Studentenverblijf, Architectenbureau ABSCIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Woning te Heusden, Architectenbureau META . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 MAC’s te Grand-Hornu, Architectenatelier P. Hebbelinck . . . . . . . . . .8 Zoeklicht op het architectenbureau Paul Van de Poel & Partners et Stramien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Binnenlandse architectuur Gemeentelijke bibliotheek van Boechout, Architectenatelier ARJM gie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Buitenlandse architectuur Openluchtmuseum te Arnhem – Nederland, Architectenbureau Mecanoo . . . . . . . . . . . . . .20 Techniek: De kleuren van baksteen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

BAKSTEEN EN EENVOUDIGE UITDRUKKINGSKRACHT Foto’s: Studio Claerhout

In dit nummer van Bouwen

We blijven meer bepaald even staan bij

kertijd een massief karakter en een

met Baksteen wordt een bijzonder thema

enkele baksteengebouwen met zeer

elegante lijn vertoont.

aangesneden dat te maken heeft met het

eenvoudige opbouw en waar een enkele

Het in elkaar werken van eenvoudige,

uitdrukken en het waarnemen van archi-

baksteenkleur werd toegepast. De voor-

uitgezuiverde volumes in baksteen leidt

tecturale lijnen.

gestelde bouwwerken nemen zo een

tot gebouwen met een eigentijds, maar

‘monolithische’ allure aan die tegelij-

voldoende ‘sober’ imago.

2

BOUWEN MET BAKSTEEN DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

Woning te Rumbeke Coussée & Goris architecten Foto’s: Studio Claerhout

Tien jaar geleden werd aan de

later te bebouwen. Dit laatste werd nu

architecten Coussée en Goris het ontwer-

door de bouwheer benut voor het bou-

pen van een studiebureau te Rumbeke

wen van zijn privéwoning, wat hij ook

toevertrouwd, dat diende te worden inge-

toevertrouwde aan dezelfde architec-

plant op een terrein van een 100-tal

ten.

meter lengte dat twee evenwijdige straten verbindt.

Het uitvoeren van deze ‘tweede fase’ heeft geleid tot een nieuw evenwicht

Er werd geopteerd het gebouw zo dicht

dankzij de inplanting van de woning

mogelijk bij de hoofdweg te plaatsen

aan het andere uiteinde van het terrein.

zodat er aan de achterzijde van het

Zo wegen nu de twee eenvoudige ge-

bureau een ruime onbebouwde strook

bouwen tegen elkaar op.

overbleef, met de mogelijkheid deze

Bijzondere aandacht werd gegeven aan

BOUWEN MET BAKSTEEN

DRIEËNDERTIGSTE JAARGANG

2002

de overgang tussen de twee eenheden

kunnen genieten van de rust die in

(bureau-woning). Eigenlijk heeft de

deze binnentuin heerst.

wens van de bouwheer om intimiteit

De leefruimten richten zich naar de

van het wonen te verkrijgen de hoofdrol

tuin, terwijl aan de straatkant een op-

gespeeld in het bedenken van de inde-

eenvolging van hagen met verschillen-

ling van deze ruimte. Zo vervullen de

de hoogte een ‘fysische barrière’ vormt

aanplantingen en de uitgekiende car-

tussen straat en woning.

port, die toegankelijk is vanaf beide

Bovendien werden in de slaapkamers

straten, de rol van een visueel scherm.

zonneblinden aangebracht om bescherming tegen teveel zonnestraling te

Het woongebouw bestaat uit een een-

bieden en om doorkijk van buitenaf te

voudig volume in donkere baksteen,

beletten.

dat zich rond een patio bevindt, ont1. Bureau 2. Tuinpaviljoen 3. Woning

worpen om daglicht tot in het midden

Dit gebouw boezemt een gevoel in van

van de woning te brengen en om te

soberheid, veiligheid en discretie.

3

4


2002

Campus De Sterre te Gent – Studentenverblijf Architectenbureau ABSCIS Foto’s: Studio Claerhout

De campussen van de Rijks-

bureau’s: ABSCIS – SWK – Stockman.

Het project bevindt zich langsheen een

universiteit Gent liggen over de stad ver-

ABSCIS was belast met de architectuur,

residentiële laan. De architecten wilden

spreid. De internationale architectuur-

SWK en Stockman respectievelijk met de

de rechtlijnigheid van de weginrichting

wedstrijd die werd ingericht voor een stu-

stabiliteit en de speciale technieken.

onderstrepen. Hiervoor werd een lang

dentenwijk op de campus De Sterre werd

‘afdak’ evenwijdig met de straat toege-

gewonnen door de vereniging van drie

voegd die de inkom van de campus af-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

bakent. Dit afdak bevindt zich op voldoende afstand van de straat zodat een parking kon aangelegd worden. Het afdak is ontworpen als een galerij die de diensten bevat (inkom, brievenbussen, wasserette, fietsstallingen,…) en de portierswoningen. Twee volumes van vier verdiepingen in rode baksteen zijn loodrecht op deze galerij neergepoot. Zij herbergen de 192 studentenverblijven. Het gebruik van baksteen herinnert aan de architectuur van de villa’s van de residentiële laan. De massa van deze twee volumes constrasteert met de lichtvoetigheid van de galerij. Een ‘wandelpad’ op het dak van de galerij verbindt de gemeenschappelijke ruimten van de baksteenblokken. Aan de achterzijde zijn ruime ontspanningszalen ingericht.

Het project voorziet in het opwekken

hiertoe het energieverbruik van elke

van verantwoordelijkheidszin van de

studio. Talrijke technische middelen

studenten wat hun energieverbruik be-

werden uitgedacht om van deze stu-

treft (verwarming, water, elektriciteit).

dentenverblijven een toonbeeld te

Een energiebeheercentrale registreert

maken van ecologische architectuur.

5

6


2002

Woning te Heusden Architectenbureau META Foto’s: Studio Claerhout

De eenvoud – of zelfs een zekere soberheid – van deze woning

verdieping om een lichtinval te verkrijgen.

verrast in een beboste residentiële wijk. Zij verbaast door haar rechtlijnige volu-

Aldus richt het geheel van het woon-

metrie, uitgezuiverd tot in het extreme.

leven zich naar de achtertuin om te ge-

Zonder enig zicht op de straat, lijkt de

nieten van de sereniteit en de afzonde-

parallellepipedum op een massieve blok

ring die door de natuurlijke omgeving

waar enkel twee traveën dwarsdoor wer-

wordt verschaft.

den uitgezaagd: de ene op het gelijkvloers voor de inkom, de andere op de

BOUWEN MET BAKSTEEN

Het gebruik van gerecupereerde baksteen versterkt het ‘brute’ aspect van dit gebouw. De volumetrie en de keuze van de materialen beantwoorden perfect aan de essentie van het project: een volume dat zich discreet, ondoordringbaar en teruggetrokken uit de buitenwereld weet. Er is zelfs een zeker kloosterkarakter in de indeling van de kinderkamers terug te vinden.


2002

7

8


2002

MAC’s te Grand-Hornu Architectenatelier Pierre Hebbelinck Foto’s: Serge Brison

BOUWEN MET BAKSTEEN

Het Museum voor Hedendaag-


2002

de bezoekers van de historische site.

se Kunst van de Franse Gemeenschap

Zo wordt de huidige ingang van de site

werd ingericht in de oude 19de-eeuwse

van Grand-Hornu ook de ingang van

mijngebouwen te Grand-Hornu.

MAC’s.

Deze getuigesite van de industriële

Het ontwerp voor dit project is het

geschiedenis herbergt reeds tijdelijke

resultaat van een algehele kijk op zowel

tentoonstellingen en enkele spitstech-

de te verrichten inbreng in het restau-

nologische ondernemingen. Zij biedt nu

reren van de site, als op wat de archi-

de gelegenheid hedendaagse kunst te

tectuur van een museum voor heden-

verbinden met patrimonium, met toe-

daagse kunst dient te zijn. De architec-

risme en met cultuur.

tuur moet het schrijn zijn dat de kunstvoorwerpen tot hun recht laat

De site werd uitverkoren omdat zij

komen; zij mag niet te opdringerig zijn,

overeenstemt met de filosofie van het

noch in de schaduw gesteld worden.

museum, wat neerkomt op het laten ontdekken van hedendaagse kunst door

De oude gebouwen werden gerestau-

een zo ruim mogelijk publiek, zowel de

reerd. De voorgevel van het oude ‘Inge-

liefhebber van hedendaagse kunst als

nieurshuis’ werd behouden als spoor

van het verleden. Langsheen deze gevel verzinkt aan de binnenzijde een grote trap de grond in met zicht op de ovale binnenplaats. Elke grens tussen de historische context en het hedendaags museum vervaagt. De architect Pierre Hebbelinck ‘ent’ er twee nieuwe gebouwen in zwarte baksteen op, de ‘salle-pont’ en de ‘salle carrée’, die ruime tentoonstellingsruimten bevatten die genieten van een natuurlijke verlichting.

9

10

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

ZOEKLICHT OP HET ARCHITECTENBUREAU PAUL VAN DE POEL & PARTNERS EN STRAMIEN Foto’s: Stramien cbva

11

12


2002

Als logisch vervolg van een

ook belangstelling voor eerherstel en

Centraal in de bezigheden van het bu-

twaalf jaar durende samenwerking tussen

restauratie. Haar inbreng is steeds het

reau bevindt zich ook de architectuur

de oprichters – namelijk de architecten

resultaat van de werkwijze van globale

die ‘ecologische’ principes integreert.

van het bureau ‘Paul Van de Poel & Part-

beschouwing.

ners’, ‘Archi 3’ en ‘Lijn in Landschap’ –

Sinds meer dan tien jaar genieten de

zag het nieuwe bureau STRAMIEN vorig

architecten het vertrouwen van SD

jaar het daglicht.

Worx die dikwijls op hen beroep doet voor kantoorprojecten. Op volgende

Vandaag is STRAMIEN een multi-

bladzijden worden enkele van deze

disciplinair bureau dat architecten,

projecten getoond, samen met andere

stedenbouwkundigen, binnenhuis- en

realisaties.

landschapsarchitecten verenigt. Deze vereniging ontstond uit de noodzaak een project in zijn geheel te bekijken, wat wil zeggen vanuit stedenbouwkundige, architecturale en sociologische gezichtspunten. Zich bewust van de hoofdrol die het te vervullen heeft op het vlak van stadsbeeld en het wijkleven, voegt het bureau aan zijn bouwprojecten een beschouwing toe, zowel over de bestemmingen, over het gabariet als over de keuze van de materialen. Op deze wijze werd een nauwe samenwerking opgebouwd met de stad Antwerpen bij de deelname van STRAMIEN aan het stedelijk structuurplan. Vanuit de bezorgdheid om het stadsimago op te waarderen, heeft Stramien

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

The Lofthouse – Antwerpen Architecten: P. Van de Poel, P. ’t Jonck, J. Florizoone Het oude pakhuis uit de 19de eeuw (in 1862 gebouwd als brouwerij La Cloche) vertoonde sporen van een woelige geschiedenis. Gedurende meer dan 100 jaar hebben tal van verbouwingen en uitbreidingen het gebouw gemaakt tot een rommelige mengvorm van verschillende draagstructuren, dichtgemaakte gevels en donkere muffe verdiepingen. Met de verbouwingswerken in 1988 wordt in het midden van deze mengeling een smalle, vertikale snede gemaakt over de volledige hoogte van het

gebouw. Deze opening staat op de

interessante middenruimte waarin de

plaats, waar vroeger een patio een

verschillende kantoren, bedrijfjes en

scheiding vormde tussen voor- en ach-

bezoekers elkaar ontmoeten.

terbouw. De verschillende bouwwijzen, de archeologie en de niveausprongen

De gevel behoudt zijn oorspronkelijke

van het oude pakhuis worden zo terug

toestand met een uitstulping van het

blootgelegd.

inwendige leven doorheen de vroegere poortopening.

Met één centrale ingreep krijgt het ge-

De ontdekking start net voorbij de voor-

bouw een nieuw hart en ontstaat een

deur.

13

14


2002

SD worx – Brouwersvliet – Antwerpen Architecten: P. Van de Poel, J. Florizoone, B. Verheyen

Ter gelegenheid van de wed-

komen vestigen.

door een binnentuin zijn afgescheiden

strijd voor het realiseren van een kan-

Deze inbreng beviel de bouwheer en

van de kantoren. Deze bouwdelen zijn

toorgeheel voor de vereniging SD Worx

betekende het begin van de samenwer-

afgestemd op het gabariet van de be-

op de site Brouwersvliet te Antwerpen,

king tussen SD Worx en de architecten.

staande gebouwen.

de Poel & Partners voor aan het draai-

Het gebouw is op een driehoekige

Een grote glazen opening bakent de

boek acht appartementen en twee

grond ingeplant. Het is samengesteld

inkom van het baksteenvolume af. Drie

ondergrondse parkeervloeren toe te

uit een volume uit rode baksteen waar-

dunne mozaïekbanden bezorgen de

voegen. Dit met de bedoeling meer

aan een lange glazen gevelwand werd

gevel een horizontaal ritme. Dit detail

woongelegenheid te scheppen in deze

bevestigd, terwijl de appartementen

is terug te vinden bij het ontwerp voor

wijk waar zich steeds meer kantoren

zich aan de achterzijde bevinden en

het Permeke-complex.

stelde het architectenbureau Paul Van

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

Aan elke realisatie van SD Worx neemt een kunstenaar deel. Hier zijn het de kunstenaars Rombouts en Droste die het werk ‘Azard Alfabet’ hebben uitgedacht dat een visuele verbinding geeft tussen de verschillende verdiepingen. In deze wijk van oude nijverheidsgebouwen in baksteen laat het nieuwe architecturale geheel zich voelen als een ‘hedendaagse’ tussenkomst die zich innestelt in zijn onmiddelijke omgeving. Het weerspiegelt het modern imago en dynamisme dat de vereniging wenst uit te stralen.

15

16


2002

SD worx – Kortrijk

Dit gebouw toont de integra-

menten moeten bekeken worden van

tie aan van bioklimaat- en ecologische

bij de aanvang van het project om in

principes in het ontwerp van een kan-

het bouwwerk ingewerkt te kunnen wor-

toorgebouw.

den zonder aan de architectuur afbreuk

De grondslagen van het bioklimaat zijn

te doen.

gericht op het maximale gebruik van passieve zonne-energie (kosteloze ener-

Het gebouw is Noord-Zuid gericht. Aan

gie) en op het aldus beperken van de

de zuidkant wordt de temperatuur gere-

energiekost (verwarming en klimaatre-

geld door een bufferzone. Een isoleren-

geling).

de beglazing en horizontale lamellen werden aangebracht. In deze ruimte

Uit bezorgdheid voor een comfortabel

zijn de verticale verkeersstromen geka-

klimaat in elk seizoen hebben de archi-

naliseerd, terwijl de kantoren aan de

tecten deze grondslagen toegepast in

noordzijde werden geplaatst, voorname-

samenwerking met het bureau CENER-

lijk om lichtweerkaatsing op beeld-

GIE. Belangrijke technische hulpmid-

schermen sterk te verminderen.

delen werden aangebracht om de doel-

De inplanting van het gebouw laat

treffendheid te verhogen.

ruimte voor het maken van een waterre-

In zulk project betekenen de oriëntatie

servoir. Een landschapsarchitect komt

van het gebouw, de inplanting op de

tussen in de inrichting van de buiten-

bouwgrond, de omvang en de keuze

oppervlakte.

van de materialen de vertrekpunten van

De gevels zijn bekleed met baksteen-

de beschouwing. Wat meer is, deze ele-

tegels.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

Permeke-Complex – Antwerpen

De stad Antwerpen, die deze

Dit getuigegebouw van het verleden is

‘gevoeligliggende’ wijk wenst op te

de kern van het project; het wordt bi-

waarderen, lanceerde een wedstrijd om

bliotheek. Het blijft zichtbaar vanop de

een openbare bibliotheek te ontwerpen

straat, dwars doorheen een ‘glazen

in een oude garageloods. Stramien

doos’ die het geheel benadrukt.

sleepte de opdracht in de wacht. Het project wil open zijn en voorziet De oude garageruimte voor autostalling

openbare binnenruimten. Nieuw leven

werd behouden, namelijk voor de op-

is beschoren aan het gebouw en aan de

bouw van de beglaasde shed-bedaking.

wijk in het algemeen.

17

18

BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Studio Claerhout

Gemeentelijke bibliotheek van Boechout Architectenatelier ARJM gie De gemeente Boechout be-

Een hoog afdak aan de inkom vooraan

steen en een in beton ingewerkte fres-

schikt nu over een nieuwe bibliotheek.

vormt een ‘grens’ tussen het drukke

co. De muren uit rode baksteen met

Deze was onderworpen aan een wedstrijd

plein en een rustigere ontspannings-

gekleurde voegen zijn verfraaid door

waarbij het project van het architectena-

ruimte in de nabijheid van de biblio-

rondingen, uitsprongen, muuronder-

telier ARJM gie het haalde. De aan het Jef

theek en de naburige school.

brekingen en afwisseling in de bak-

Van Hoof-plein in het stadscentrum gele-

steenafmetingen.

gen bibliotheek is het gevolg van een be-

De architecturale compositie van dit

De indeling van de binnenruimten

spiegeling over de volumetrie van het ge-

gebouw is zeer ‘levendig’. De architec-

biedt een aangename ontvangsthal, die

bouw, de indeling van de buitenruimte en

ten zijn speels omgegaan met de gevel-

open is naar het plein toe en plaatst de

de symboliek van de inkom.

materialen: rode baksteen, zwarte bak-

leeszalen aan de achterkant.

BOUWEN MET BAKSTEEN

De sfeer van de bibliotheek dient zich onopgesmukt aan om een zeker rustgevoel te geven aan de lezers. De bekistingsruwe betonmuren en de neerwaartse verlichting vanuit de shed-bedaking dragen bij tot dit gevoel. De kinderhoek neemt een ruime plaats in en de ‘Verteltoren’ is volledig gewijd aan hun verbeeldingsvermogen. Van buitenaf omgeeft deze toren zich met een zweem van mysterie.


2002

19

20

BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Serge Brison

Openluchtmuseum te Arnhem – Nederland Architectenbureau Mecanoo Het museum van het platte-

de wereldoorlog gedeeltelijk vernield en

imago willen aanmeten. Daarom werd

landsleven te Arnhem werd opgericht in

is nu heropgebouwd en vergroot; het

het in mei 2000 verrijkt met een in-

1912. De oprichters beoogden het verza-

groepeert nu meer dan 80 gebouwen

kompaviljoen en met HollandRama,

melen en bewaren van gebouwen die ge-

(boerderijen, molens,…) en ook tuinen.

een project van het architectenbureau

tuigden van de levenswijze, van activitei-

Talrijke tentoonstellingen worden er

Mecanoo.

ten, beroepen en tradities van het platte-

eveneens ingericht. Van bij het betreden van het domein

land om de sporen van het verleden aan de volgende generaties door te geven.

Door het succes sterk groeiend, heeft

wordt de bezoeker aangesproken door

Dit ecomuseum werd gedurende de twee-

het openluchtmuseum zich een sterk

HollandRama, een koperen ovaal zon-

BOUWEN MET BAKSTEEN

der onderbreking, waarin een verrassende reis doorheen landschappen van weleer de bezoeker opwacht. Om dan het openluchtmuseum te betreden moet de bezoeker het inkompaviljoen ‘oversteken’, dat werkelijk wilt doorgaan voor een ‘grens’ in het landschap, een ‘ruimtegewricht’. Dit gebouw brengt hulde aan het metselwerk. Een lange muur vertoont een geometrisch geheel van verschillende baksteenverbanden in verschillende kleuren. De geometrie, de materialen en de speelse inbreng van deze twee uitgesproken eigentijdse bouwvolumes geven vitaliteit aan het imago van het ecomuseum.


2002

21

22


2002

TECHNIEK De kleuren van baksteen Oorsprong

zuurstof kan scheppen, dan zal het

In de praktijk gebruiken de meeste fa-

De kleur van baksteen wordt in de eer-

ijzeroxide reduceren en de kleur ‘staal-

brikanten van gevelbaksteen een be-

ste plaats bepaald door de gebruikte

blauw’ aannemen.

perkt aantal kleisoorten, die ze onder-

klei. ‘Zuivere’ klei, enkel bestaande uit

Het maken van ‘blauwe’ steen is een

ling mengen om een palet van kleuren

silicium- en aluminiumverbindingen

moeilijke operatie. Inderdaad moet de

en tinten te kunnen aanbieden.

zou transparante baksteen opleveren.

zuurstoftoevoer groot genoeg zijn om

In de natuur vindt men echter zelden

het vuur op de gewenste temperatuur

Bijmengen van oxides (mangaan) en in-

zuivere klei.

te brengen. Pas nadat de oventempera-

werken op de ovenafmosfeer wordt

tuur die nodig is om de stenen te bak-

minder vaak gedaan omdat dit kosten-

Over het algemeen bevat klei enkele

ken bereikt is, kan men de luchttoevoer

verhogend werkt.

metaalzouten en hiervan zijn de ijzer-

afsluiten en de kleur van de stenen van

verbindingen de meest voorkomende.

rood naar blauw doen omslaan. Dit

IJzeroxide heeft een rode kleur en rood

vergt onder meer een ‘losse’ stapeling

Oppervlaktetextuur

is dan ook de meest courante kleur bij

van de stenen in de oven, omdat men

De oppervlaktetextuur van een steen

baksteen. Mangaanoxide kleurt de bak-

anders gevaar loopt dat het contact

wordt bepaald door de manier van vor-

steen bruin en kalk veroorzaakt gele en

tussen stenen en ovenatmosfeer niet

men (handvorm, strengpers…), door de

heldere kleuren.

voldoende intens is om de kleuromslag

granulometrie van de klei en door het

te bewerkstelligen. In dergelijk geval

al dan niet aanwezig zijn van een be-

In ons land is mangaanhoudende klei

bekomt men geen homogeen blauwe

zanding.

eerder zeldzaam en daarom wordt vaak

maar ‘bonte’ stenen, wat soms, maar

Alhoewel de textuur met de kleur als

wat mangaandioxide bijgemengd.

niet altijd de bedoeling is.

dusdanig niet rechtstreeks te maken

Kalkhoudende klei vindt men onder

heeft, is het evident dat hij ook het uit-

meer in de polderstreek, maar omdat er

Een derde manier om de kleur van bak-

zicht bepaalt wegens de wisselwerking

weinig winplaatsen zijn, zijn de fabri-

steen te beïnvloeden is het bezanden.

t.o.v. invallend licht.

kanten soms gedwongen kalk bij te

Vaak wordt op het oppervlak van de te

mengen om baksteen met heldere kleur

bakken stenen zand gestrooid. Zand is

te bekomen.

in wezen hetzelfde soort mineraal als

Omgaan met kleur

klei en zal dus ook een bepaalde kleur

Kleur is een delicate materie in de bak-

Een tweede factor die de baksteenkleur

aannemen tijdens het bakken. Gekleur-

steenfabricage. Het natuurlijk gehalte

bepaalt is de ovenatmosfeer. Indien

de zandkorrels op een steen met eigen

aan metaaloxides (of de hoeveelheid

men in een oven waarin ijzerhoudende

natuurlijke kleur scheppen dan weer

die men er aan toevoegt) is erg klein en

klei wordt gebakken een tekort aan

een nieuwe tintvariante.

een verschil van een tiende procent

BOUWEN MET BAKSTEEN


2002

kan de kleur reeds fundamenteel doen

te voeren of om het gebouw uit te brei-

hele werk dezelfde mortelsamenstelling

wijzigen.

den. Helemaal dezelfde steen zal men

(zand+cement) gebruikt.

vrijwel nooit vinden, omdat zelfs zeer De natuurlijke samenstelling van de

minieme verschillen in kleur of tint on-

Het fenomeen is ook van belang als

klei in een groeve verschilt van plaats

middelijk opvallen in het metselwerk.

men een bestaande gevel moet uitbrei-

tot plaats en varieert o.m. in de diepte.

Zelfs indien men echt dezelfde kleur

den of herstellen: het volstaat niet een

Om een homogene productie te beko-

vindt, is er nog een verschil omdat het

identieke baksteen te vinden, indien

men zal de fabrikant klei uit verschil-

stof dat zich onvermijdelijk op een

men niet ook precies dezelfde voegmor-

lende plaatsen van zijn groeve zo in-

gevel vasthecht na een aantal jaren tot

tel gebruikt, is de zoektocht vergeefs

tens mogelijk mengen, maar dat belet

een kleurverschil leidt.

geweest.

niet dat de samenstelling van de klei in De kleur van de voeg (bepaald door de

de loop der jaren varieert, zodat bakstenen uit verschillende productieperioden

De voeg

mortelsamenstelling) is van belang,

lichtjes in kleur kunnen verschillen.

Vermetselt men bakstenen in het for-

maar ook de vorm. Een diepe voeg zal

maat moduul 50 (streefmaat

een andere schaduwwerking hebben

Kleine tintverschillen zijn niet erg in-

188x88x48) met een voeg van 12 mm,

dan een ondiepe.

dien men er bij het metselen rekening

dan bestaat het zichtvlak van de muur

mee houdt en daarom vindt men op de

voor 75,2% uit baksteen en 24,8% uit

In de laatste jaren kent het ‘gelijmd’

verpakking van baksteen vaak de waar-

voeg. Het is evident dat de voeg mede

parementmetselwerk enig succes. In

schuwing dat men stenen uit verschil-

de kleur van de muur bepaalt. Twee ge-

wezen gaat het hier over metselwerk

lende pakken tijdens het metselen

bouwen naast elkaar die met dezelfde

met heel dunne voegen (2 tot 3 mm)

moet vermengen. Te vermijden is wel

baksteen zijn opgetrokken maar met

die niet volledig gevuld worden. Bij ge-

de bruuske overgang van stenen uit een

een ander soort mortel opgevoegd,

lijmd metselwerk komt de kleur van de

levering naar stenen uit een nieuwe le-

geven de indruk uit twee verschillende

baksteen rechtstreeks tot uiting, al

vering. Als de grens tussen stenen uit

baksteensoorten te zijn gebouwd: bak-

moet men er rekening mee houden dat

twee verschillende leveringen erg

steen is niet gemaakt om individueel

de schaduwwerking in de smalle maar

scherp is (bijvoorbeeld gevormd door

bekeken te worden.

wel diepe voegen ook hier een invloed

een doorlopende horizontale voeg) dan

Het komt zelfs voor dat kleurverschillen

op de uiteindelijke kleur van de gevel

kan men dat soms zien als men de

die aan de baksteen toegeschreven

heeft: een muur uit gelijmd metselwerk

muur vanop enige afstand bekijkt.

worden bij nader toezicht enkel te wij-

ziet er altijd iets donkerder uit dan de

ten zijn aan verschillen in de mortelsa-

steen waarmee hij is opgebouwd.

Vaak komt het voor dat architecten of

menstelling bij het opvoegen. De aan-

aannemers op zoek gaan naar een

nemer die een parement metselt doet

steen ‘met dezelfde kleur’ als die van

er goed aan alle stenen in één keer te

Kleurechtheid

een reeds bestaand gebouw. Dit kan

laten aanleveren. Maar de voeger moet

Baksteen is absoluut kleurvast omdat

noodzakelijk zijn om herstellingen uit

er eveneens voor zorgen dat hij voor het

de kleur bepaald wordt door eenvoudi-

23

24


2002

ge minerale pigmenten (metaaloxides)

de baksteen terugwinnen als men de

De kleuren worden zo levendig, dat bij

die in de loop der tijden geen schei-

gevel afwast. Dit afwassen gebeurt

het bekijken ervan een gevoel van ver-

kundige verandering ondergaan. Dat

meestal met water en zand onder druk

vreemding ontstaat omdat wij gewoon

een baksteengevel na verloop een iets

en deze behandeling kan wel de opper-

zijn “oud” met “dof” te associëren.

doffere kleur krijgt is enkel en alleen

vlaktestructuur wijzigen.

te wijten aan het stof dat zich er aan vasthecht. Men kan de oorspronkelijke kleur van

Bij baksteen heeft het stof zelfs een Bij het reinigen van historische gevels

naam, het stof dat zich er in de loop

krijgt men vaak hetzelfde fenomeen als

der eeuwen aan hecht wordt “patina”

bij het reinigen van een oude schilderij.

genoemd.

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) • AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L)

We s t - V l a a n d e r e n • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 77 15 01 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • TERCA Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46 - 888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) • Steenbakkerij HEYLEN (DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 888 38 02 (V-P-L-S) • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

02

Recommend Documents